AUSTRALOPITEKI

Ten gatunek człowieka występował 4-2 mln lat temu. Ich kości szkieletu
wskazują na to, iż poruszali się w pionowej postawie a ustawienie i kształt
zębów przypominają ludzkie cechy. Australopiteka cechowała stosunkowo
masywna budowa ciała oraz duże trzonowe zęby, ale z kłami
już skróconymi, prawdopodobnie był głównie albo tylko roślinożerny,
posiadał mózg mający objętość do 500 cm3. Cechy budowy stóp oraz
miednicy pozwalają stwierdzić iż był dwunożną istotą. Organizmy te były
zbieraczami. Żywili się padliną, robakami i korą. Nie posiadały umiejętności
gromadzenia jedzenia. Były raczej osobnikami samotnikami, nie skupiały
w gromady. W celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa posługiwali
się kamieniami i kijami, lecz nie mogli konkurować ze zwierzętami dzikimi.
Tryb życia australopiteków był koczowniczy, dużo przebywały na drzewach.

HOMO HABILIS

Człowiek ten żył przed 3 milionami lat. Wyposażony był w lepiej

wysklepioną, delikatniejszą czaszkę mającej większą pojemność (700-800
cm3). Sylwetka jego była wyprostowana bardziej w porównaniu
z Australopitekami, był tym samym przystosowany w większym stopniu
do poruszania się przy zastosowaniu dwóch kończyn. Anatomiczna budowa
dłoni pozwoliła stwierdzić, iż ten człowiek był zdolny do wykonywania
czynności precyzyjnych. Był on pierwszą istotą która wytwarzała narzędzia
prymitywne. Był zdolny do wykorzystania ognia, zapewne nie potrafił
go rozniecać. Wykazywał rozwinięte społeczne zachowania, żył w
rodzinnych grupach na otwartych leśnych sawannach. Posługiwał
się zapewne również już mową.

HOMO EREKTUS

Żył przed 1,8-2 milionami lat. Jego cechami charakterystycznymi były

rozwinięte silnie nadoczodołowe wały, wysunięte ku przodowi masywne
szczęki oraz pochylone czoło. Jednocześnie jego proporcje ciała i wzrost
były zbliżone do współczesnego człowieka. Ewolucja tego gatunku
doprowadziła do znacznego zwiększenia rozmiarów mózgu: od 800
cm3 charakterystycznych dla form najwcześniejszych do w przybliżeniu 1200
cm3 Rozpoczął tworzenie pierwszych gromad (dowódcą tej gromady
był najsilniejszy i najodważniejszy mężczyzna), choć prowadzi nadal tryb
życia koczowniczy, lecz wykorzystuje siedliska naturalne w tym jaskinie
czy szałasy. Stawia próby walki ze zwierzętami, zwłaszcza przy pomocy
łuków, dzid, strzał, oszczepów. Nadal jest zbieraczem, lecz w wytwarza
przeciwieństwie do Australopiteków zasobniki na zboże, owoce i wodę.
Żywił się korzeniami roślin, owocami leśnymi, upolowaną zwierzyną oraz
ptasimi jajkami. Gesty oraz dźwięki stanowiły sposób na porozumiewanie
się z jego współtowarzyszami. Dodatkowo zaczął
wykorzystywać ogień naturalny, czyli ogień powstały m.in. na skutek
uderzenia pioruna albo wybuchu wulkanu.

NEANDERTALCZYK

Żył około 150 tys. lat temu. Ten gatunek charakteryzował się wzrostem
niskim - mężczyźni 160 cm średnio, kobiety z kolei 140 cm. Jego sylwetka
była przysadzista, czaszka i twarz duże stosunkowo, a brwiowe łuki wydatne.
Posiadał wąską, wydłużona do tyłu i spłaszczoną od góry czaszkę. Posiadał
umiejętność wytworzenia różnych narzędzi: drewniane oszczepy, ostrza
krzemienne, skrobaki itp. Ci praludzie zapewne wykazywali także jakieś
duchowe życie, ponieważ grzebali swych zmarłych, przy czym obdarzali
ich podczas pochówku narzędziami, prawdopodobnie użytecznymi znacznie
w świecie należącym do żywych. Neandertalczyk uprawiał zbieractwo
i myślistwo, znał ogień, chronił zapewne ciało przed grożącym zimnem
skóry, już praktykował pochówek obrzędowy zmarłych.

HOMO SAPIENS

Pojawiał się 30 tysięcy lat temu. To co wyróżnia anatomicznie Homo sapiens

od pozostałych człowiekowatych to wykształcenie bródkowej guzowatości,
twarzoczaszka cofnięta, zanik nadoczodołowych
wałów, mózgoczaszka wysoko wysklepiona a także budowa delikatna
szkieletu oraz wyższy wzrost. Główny jego atut to sprawny, wysoko
rozwinięty mózg (1100-1400 cm3) a także zdolność do mowy artykułowanej.

Ten człowiek wyróżniał się większą zręcznością względem pozostałych

gatunków. Charakteryzowała go również zwiększona pojemność mózgu.
Był w stanie wytwarzać liczne narzędzia, żył przede wszystkim z myślistwa.
Wraz z końcem paleolitu rozwojowi podlegała sztuka. Znane są odnalezione
posążki kobiet wykonane z ciosów mamuta, takich jak słynna już "Wenus
z Willendorfu" - zapewne stanowiły one symbole bogini - matki, zatem
bóstwa płodności. Żyjący w tym czasie ludzie ryli również płaskorzeźby,
które przedstawiały zwierzęta. Człowiek z czasów paleolitu był żyjącym
zwykle ze zbieractwa i myślistwa koczownikiem. Dopiero ustąpienie struktur
lodowców dało możliwość kontaktów pomiędzy szczepami oraz wymiany
pomysłów. Człowieka cechuje wysoka inteligencja oraz wysoki stopień
psychicznego rozwoju, posługuje się właściwą mu mową, podlega
nieustannej kulturowej ewolucji, która napędzana jest przez zdolność
myślenia abstrakcyjnego oraz celowego, świadomego podejmowania
decyzji, jak i rozwój pracy połączony z nieustannym doskonaleniem
narzędzi, a to sprzyjało idącemu daleko rozwojowi współżycia w danym
społeczeństwie.

REWOLUCJA NEOLITYCZNA

Najistotniejsze zmiany dla człowieka miały miejsce w ostatnim okresie

epoki kamienia – neolicie (ok. 9000 - ok. 3400/2000 r. p.n.e.), kiedy zaczął
on prowadzić osiadły tryb życia. Cały proces związany ze zmianą trybu
życia nazywa się rewolucją neolityczną.

Dzięki tym zmianom rozwinęła się przede wszystkim uprawa roli i

hodowla zwierząt. Rolnictwo narodziło się na Bliskim Wschodzie, na
obszarach Palestyny, Izraela i Syrii (około IX – VIII tyś. p.n.e.), następnie
przeniosło się dalej w głąb Azji. Pierwsze rośliny jakie udomowiono, to
pszenica, jęczmień, owies, ryż, kukurydza i ziemniaki. Częste zmiany
klimatyczne w tym okresie spowodowały, że człowiek zaczął
gospodarować i magazynować zapasy. Powstały też nowe narzędzia,
które służyły do zbierania pożywienia (sierpy, żarna). Rozwój technologii
pozwalał człowiekowi pierwotnemu na dłuższe eksploatowanie danego
terenu i w konsekwencji zmianę trybu życia na osiadły. Taki tryb wraz ze
wzrostem produkcji żywności spowodowały zmniejszenie współczynnika
śmiertelności wśród ludzi oraz możliwość tworzenia nowych grup
społecznych. Rosnąca liczba ludności potrzebowała nowych źródeł
żywności, dlatego człowiek udomowił zwierzęta. Na początku były to
owce i kozy, a następnie bydło i świnie. W momencie kiedy dana grupa
stawała się zbyt liczna i nie było możliwości wyżywienia wszystkich, część
ludzi migrowała. Dzięki tym zmianom rewolucja neolityczna objęła w
końcu niemal cały glob. Cały proces rewolucji w neolicie trwał kilka
tysięcy lat (10000 – 4000 r. p.n.e), a przejście od zbieractwa i łowiectwa
do hodowli oraz rolnictwa miało wielkie konsekwencje w każdej
dziedzinie życia