9th - Sanskrit - Grammar

iõÄéZaýûKeY_â\ú_ü
âcùgâYú^òcòÿcþ
_âKûgòKû
cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû
iõÄéZaýûKeY_â\ú_ü
âcùgâYú_eúlû_ûAñ
cû¤còKgòlû_eòh\þ\ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ
(cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû)
ùfLKckú :
icúlK : _âùìe ùMû_ûkKé¾ \ûg
ùfLK I iõKkK : WKÖe ^ûeûdY _âiû\ \ûg

WKÖe _âZû_ P¦â Zâò_ûVú
WKÖe eaú¦â^û[ @ûPû~ðý
WKÖe Kûkú_âi^Ü gZ_[ú
iõù~ûRK : gâú ^éiòõj PeY _û
@le iõù~ûR^û : aûYú ù_âiþ

Zêkiú_êe, KUK - 8
cê\âY :
cêLa§
eûÁòâd _ûVýP~ðýû eì_ùeLû (NCF - 2005) @^êieYùe eûRý _ûVýP~ðýû eì_ùeLû

(SCF - 2007) _eòKÌòZ ùjûAQò ö _ûVý aòhdaÉê QûZâûbòcêLú ùjaû iùw iùw _êeêYû
"ùNûha« aka«' eúZòKê aû\þ \ò@û~ûA @býûicìkK Z[û _âùdûMûZàK _ûVýKâc _âÉêZ
ùjùf cûâ i´ke i\ê_ù~ûM ùjûA_ûeòa ö aògße GK _âûPú^Zc aòmûî¹Z icé¡bûhû
bûaùe iõÄéZbûhûe cjÿß iêaò\òZ ö bûeZe i´ò]û^ iõÄéZKê gûÈúd Gaõ @û]ê^òK
bûeZúd bûhû eìù_ ÊúKéZò _â\û^ KeòQò ö bûeZúd R^Rúa^, mûâòmû^, iõÄéZò,
RûZúd iõjZò, eûR^úZò, AZòjûi, bìùMûk Z[û PòKòû _âbéZò ùlZâùe iõÄéZ bûhûùe
fòLôZ ùa\ C_^òh\þ Kûaý gûÈ_êeûY I ^úZòùgæûKûakúe iûaðKûkòK @^êgúk^ @Zý«
MêeêZß_ìð iÚû^ @]ôKûe KeòQò ö iõÄéZbûhû aýûKeYgûÈe ùa÷mû^òK^òdcûakúùe gévkòZ
ùjûA[ôaûeê Gjû ÊûbûaòK _eòÃZé aû cûRòZð bûhû bûaùe aògeß bûhû aòmû^ú I MùahKcûû
\ßûeû _âgõiòZ ùjûA@Qò ö eûRý _ûVýP~ðýûùe iõÄéZKê Cy_âû[còK I cû¤còK Éeùe
ZéZúdbûhû eìù_ _ûVýKâcùe @«bêðq Keû~ûAQò ö aò\ýû[ðúcûûe iõÄéZgòlûKê ijR I
iêMc Keòaû _ûAñ aýûKeYmû^ GKû« @ûagýK ö cû¤còKÉee QûZâQûZâúu c^ÉÿßKê
@û]ûeKeò âcùgâ Y ú_ûAñ ^ì Z ^ bûaùe GK @býûicì k K _â ù dûMûZà K ÊZª
iõÄéZaýûKeY_ûVý_êÉK _âYd^ Keû~ûAQò ö
Gjò aýûKeY_êÉK bûhûe ^òdûcK ^ ùjûA bûhûe iûafúk ~êùMû_ù~ûMú _âaûjKê
QûZâQûZâú Gaõ gòlKgòlòKûu cû¤cùe icûRùe ùfûK_òâd KeûA_ûeòùf aýûKeYgòlûe
ùcøkòKflý i`k ùjaö "iõÄéZaýûKeY_â\ú_ü' _êÉKe _âYd^ I _âKûg^ Kû~ðýùe
iµéq icÉ aò\ßû^þ ùfLKckú iõù~ûRK Gaõ cê\âYûkd Kÿðé_luê IWÿògû cû¤còK gòlû
_eòh\ _leê jûòðK KéZmZû I iû]êaû\ RYûCQò ö
ibû_Zò
cû¤còKgòlû_eòh\þ, IWÿògû
gòlK a§êcûû _âZò
_òâd a§êMY !
iõÄé Z _ûVýKâ c Kê iað b ûeZúd Éeùe GK_â K ûeùe _â P k^ Keò a ûKê
RûZúdgòlû^úZòùe ^ò¿ÿò MâjY Keû~ûA[ôaûeê _ìaðeê _âPkòZ PòeûPeòZ ]ûeûKê _eòaÿð^
Keò ^ìZ^ bûaùe ùagò _eòcûYùe @býûi I _âùdûMûZàK \òM_âZò \éÁò \ò@û~ûA Gjò
aýûKeY_êÉK iuk^ Keû~ûAQò ö cjhòð_ûYò^òu @Áû¤ûdú KûZýûd^cê^òu aûÿòðK Gaõ
IWÿògûùe aòbò^Üicdùe _âPkòZ ùa÷dûKeYcûû iò¡û«Kê @ûagýKiÚkùe MâjY
Keû~ûAQò ö QûZâQûZâúcûû c^Éÿß, @ûMâj I _eòùagKê flýeLô @û_Ycûù^ aýûKeYe
aòbò^Ü _ûVý aòhdKê _âùdûM cû¤cùe @býûi KeûAaûKê ~ZÜ Keòùa ö iùaðû_eò _eúlû
C_ù~ûMú _ûVýKâc @[ðûZþ iòfûaiþùe [ôaû _ûVýLiWÿû I _âgÜ ùg÷kúKê aòPûe Keò
aýûKeYgòlû ù\ùa ö
Gjò _êÉKUò @û_Ycûû _ûAñ ijûdK _êÉK cûZâ ö _eúlû[ðúu mûê aòKûg Gaõ
aýûajûeòK @ûagýKZûKê MêeêZß ù\A aýûKeY _êÉKùe _â\ÿ aòbò^Ü C\ûjeY I _âùdûMKê
iuêPòZ aû _âiûeòZ Keò ^òRùg÷kúùe gòlû\û^ KeòaûKê @^êùeû] ö
cê\âùY Åk^õ Kßû_ò ùfLù^ aû _âcû\Zü ö
Ké_dû ÊaòPûùeY cûRðd«ò cjûgdûü öö
_âYZ I aò^úZ
ùfLKckú
bûeZe i´ò]û^
_âûKþ K[^ :
@ûùc bûeZaûiú bûeZKê GK iûaðùbøc, icûRaû\ú, ]cð ^òeù_l, MYZûªòK iû]ûeYZª eìù_
MV^ Keòaû _ûAñ \éXÿ iõKÌ ùÂ I Gjûe icÉ ^ûMeòKuê
l iûcûRòK, @[ðù^÷ZòK I eûRù^÷ZòK ^ýûd :
l Pò«û, @bòaýqò, _âZýd, ]cðúd aògßûi Gaõ C_ûi^ûe ÊZªZû :
l iÚòZò I iêaò]û iêù~ûMe icû^Zûe iêelû _â\û^ KeòaûKê Z[û
l aýqò c~ðýû\û Gaõ eûÁâe HKý I iõjZò ^ò½òZ Keò ùicûû c¤ùe
bâûZébûa CûjòZ KeòaûKê
Gjò 1949 ciòjû ^ùbé 26 ZûeòL \ò^
@ûce i´ò]û^ _âYd^ ibûùe GZßûeû
Gjò i´ò]û^Kê MâjY I _âYd^ Keê@Qê Gaõ @ûc ^òRKê @_ðY Keê@Qê ö
PZê[ð @¤ûd (K)
51(K) ]ûeû : ùcøkòK Kÿðaý
bûeZe _âùZýK ^ûMeòKue Kÿðaý :-
1ö i´ò]û^Kê cû^ò Pkòaû I Gjûe @û\gð I @^êÂû^cûûê Gaõ RûZúd _ZûKû I RûZúd iwúZKê
i¹û^ _â\gð^ Keòaû;
2ö ù~Cñiaê cj^úd @û\gð @ûc RûZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê @^ê_âûYòZ Keò[ôfû, ZûjûKê iàeY I
@^êieY Keòaû;
3ö bûeZe iûaðùbøcZß, GKZû I iõjZò aRûd Gaõ iêelòZ eLòaû;
4ö ù\ge _âZòelû Keòaû I @ûagýKiÚùk RûZúd ùiaû _â\û^ Keòaû;
5ö ]cðMZ, bûhûMZ Gaõ @ûokòK Kò´û ùMûÂúMZ aòbò^ÜZûKê @ZòKâc Keò bûeZe Rîû]ûeYu
c¤ùe HKý I bâûZébûa _âZòÂû Keòaû Gaõ ^ûeúRûZòe c~ðýû\ûjû^úiìPK aýajûe _eòZýûM
Keòaû;
6ö @ûce iõÄéZòe cìfýaû^ HZòjýKê i¹û^ _â\gð^ I iõelY Keòaû;
7ö @eYý, jâ\, ^\ú, a^ý_âûYú iùcZ _âûKéZòK _eòùage iêelû I C^ÜZò Keòaû Gaõ RúaRMZ
_âZò @^êKµû _â\gð^ Keòaû;
8ö ùa÷mû^òK cù^ûbûa, cûâaû\ Gaõ @^êi§òû I iõÄûe cù^ûbûa ù_ûhY Keòaû;
9ö iaðiû]ûeY iµÿòe iêelû Keòaû I jòõiû _eòZýûM Keòaû;
10ö aýqòMZ I icÁòMZ Kû~ðýûakúe _âùZýK ùlZâùe C}hð iû]^ Keòaû, ~ûjû\ßûeû @ûc ù\g
_âùPÁû I KéZòZße CyZe ùiû_û^Kê @aòeZ C^ÜZò Keò_ûeòa;
11ö cûZû aû _òZû @bòbûaK, Zûue Q@ ahðeê PC\ ahð adi c¤ùe [ôaû i«û^ aû _ûkòZuê
gòlûfûbe iêù~ûM ù~ûMûAù\aû ö
@^êKâcYòKû
Kâcûu aòhd _éÂûu
1ö að 1
2ö _ûeòbûhòKg± 6
3ö _\ _âKeY 9
4ö fòw, aP^ I _êeêh _âKeY 14
5ö YZßaò]ô 16
6ö hZßaò]ô 19
7ö i§ò_âKeY 19
8ö g±eì_ 41
9ö ]ûZê_âKeY 80
10ö KûeK I aòbqò 121
-------
að
að :
fòL^ _âKâòdû cû¤cùe bûhûKê aýq Keòaû fûMò C_ù~ûMú aògòÁ ]ß^òMêWÿòKê aû ]ß^ýûZàK iùuZMêWÿòKê
að Kêjû~ûG ö
iõÄéZ aðcûkû :
iõÄéZ aðcûkûKê \êAUò _â]û^ ùgâYúùe aòbq Keû~ûG ö ~[û- (K) Êe, (L) aý¬^ ö cjhòð
_ûYò^ò @Áû¤ûdúùe PZêðg cûùjgße iìZâe CùfäL Keò 9Uò Êeað I 33Uò aý¬^ aðe aò^ýûi KeòQ«ò ö
cûZâ bûhûùe _ûYò^úd aðcûkû ij @ù~ûMaûj cògò 49ùMûUò aðe aýajûe ù\Lû~ûG ö ~[û :-
cûùjgße iìZâe Êeað 9 + aý¬âð 33 + \úNðÊe 4 + @ù~ûMaûj 3 = 49 ö
Êeað :
ù~Cñ að ^òeù_l bûaùe ÊZü ÆÁ CyûeòZ jêG Zûjû Êeað ö Êdõ eûRù« AZò Êeûü ö
Êeað iûjû~ýùe aý¬ê ÆÁ CyûeY i¸a jêG ö CyûeY Kûke cûZâû @û]ûeùe Gjû Zò^ò_âKûe ö
~[û :-
(K) jâÊ
(L) \úNð
(M) _æëZ
GVûùe @ûùc ùKak jâÊ I \úNðÊee @¤d^ Keòaû ö Gjûe ùcûUþ iõLýû 13 @ùU ö
(K) jâÊ Êe : @, A, C, E, & Gjò cìkÊe icê\ûd _ûoùMûUò ö Gcûûe CyûeY Kûk GK cûZâû
icd aògòÁ ö
(L) \úNðÊe : @û, B, D, K, G, H, I, J icê\ûd @ûVùMûUò ö Gcûûe CyûeY Kûk \êAcûZâû
icd aògòÁ ö Gcûû c¤eê _â[c PûeòùMûUò \úNðÊe @û, B, D, K, e jâÊeì_ Kâcgü @, A, C, E @ùU ö
G, H, I, J, e jâÊeì_ ^ûjó ö Gcûù^ ~[ûKâùc @ ijòZ A, G, C Gaõ I e còkêê CyûeòZ ùjC[ôaûeê
Gcûûê i§ýle c¤ Kêjû~ûG ö (@ + A = G, @ + G = H, @ + C = I, @ + I = J)
aý¬âð :
~ûjû Êee @^êMûcú aû Êe aò^û ~ûjûe CyûeY ùjûA_ûùe ^ûjó ùi aý¬^ ö aðcûkû«MðZ
K @û\ò aý¬^ að ijòZ ù~Cñ @ cògû~ûA ùfLû~ûG Zûjû ùKak aý¬ê CyûeY fûMò CòÁ ö
icê\ûd aý¬^ iõLýû 33 ö Gjûe \êAUò bûM @Qò- (K) aMðúd aý¬^, (L) @aMðúd aý¬^ ö
(K) aMðúdaý¬^ : GMêWÿòKê Ægðað c¤ Kêjû~ûG ö Gcûû iõLýû icê\ûd 25 ö GMêWÿòKê
_ûoùMûUò aMðùe aòbq Keû~ûA _âùZýK aMðùe _ûo _ûo aðuê iÚû_òZ Keû~ûAQò ö
(i) K aMð - Kþ, Lþ, Mþ, Nþ, Oþ
(ii) P aMð - Pþ, Qþ, Rþ, Sþ, Tþ
(iii) U aMð - Uþ, Vþ, Wþ, Xþ, Yþ
(iv) Z aMð - Zþ, [þ, \þ, ]þ, ^þ
(v) _ aMð - _þ, `þ, aþ, bþ, cþ
ùcûUþ - 5 + 5 + 5 + 5 + 5 = 25
2
(L) @aMðúdaý¬^ : Gcûû iõLýû icê\ûd 8 ö Gjû \êAbûMùe aòbq ö 1- @«üiÚ, 2- Dhà ö
1- @«üiÚ - ~þ, eþ, fþ, aþ
Gjò aðcûûê @¡ðÊe c¤ Kêjû~ûG ö CyûeY iÚû^ \éÁòeê Gjò Kâc VòKþ cù^jêG ö cûZâ _ûYò^ò A-
C, E, & e Kâc @^êiûùe GMêWÿòKe Kâc ~þ-aþ-eþ-fþ eLôQ«ò KûeY Gjò ùgâYú\ßd ùMûUòG @^ýe eì_û«e ö
~[û- A à ~ (d) C à a, E à e, & à f (~\ò + @_ò = ~\ý_ò, iê + @ûMZcþ = ÊûMZcþ,
_òZé + @ûkdü = _òZâûkdü, & + @^cþ = fa^cþ ö
ù~Cñ a iÚû^ùe C, D jêG (aPþ, a\þ, Ê_þ _âbéZò ]ûZêe a), i§ò\ßûeûRûZ a (@ù^ßhY, ÊûMZ,
_a^, bûaêK _âbéZò), _âZýde a (]âû^þ, cûdûaú) _âbéZò a @«üiÚ @U«ò ö
2- Dhà - gþ, hþ, iþ, jþ
ùcûUþ - 4 + 4 = 8
aý¬^ aðKê jkþ c¤ Kêjû~ûG ö Gjû @¡ðcûZâû aògòÁ ö Gjûe CyûeYKûk @¡ð^òùch cûZâ ö ùKak
aý¬ê _âùdûM jkþ PòjÜ ( þ ) ù~ûMùe Keû~ûG Gaõ Gjò iõùKZ aðe @ù]ûbûMùe @uòZ eùj ö
@ù~ûMaûj- õ (@^êÊûe) ü (aòiMð) ñ (P¦âaò¦ê) Gjû Êeað I aý¬^ aðùe cògò CyûeòZ jêG ö
@býûiü
1ö KaMðaðûü ùK ?
(K) (L) (M) (N) (O)
2ö PaMðaðûü ùK ?
(K) (L) (M) (N) (O)
3ö UaMðaðûü ùK ?
(K) (L) (M) (N) (O)
4ö ZaMðaðûü ùK ?
(K) (L) (M) (N) (O)
5ö _aMðaðûü ùK ?
(K) (L) (M) (N) (O)
6ö ùK @«üiÚaðûü ?
7ö ùK Dhàaðûü ?
8ö MzZò AZýiàò^þ _ù\ Êeaý¬^û^ò _é[Kþ-_é[Kþ fòLZ ö
MzZò = Mþ + @ + Pþ + Qþ + @ + Zþ + A
Êe:
(K) (L) (M)
aý¬^:
(K) (L) (M) (N)
@ù~ûMaûjað :
C_~êðýq að @Zòeòq @^êÊûe (õ) aòiMð (ü) Gaõ @^ê^ûiòK ( ñ )e _âùdûM iõÄéZ bûhûùe
ù\Lû~ûG ö _âZýûjûe ^òcðûYùe ^òeù_l I YZßû\ò _âùdûMùe iûù_l ùjûA[ôaûeê Gcûûê @ù~ûMaûj
Kêjû~ûG ö @^êÊûe ùKøYiò Êe _ùe ^þ Kò´û cþ iÚû^ùe @ûiò[ûG ö C\ûjeY - Méjõ MzZò ö GVûùe
3
Méjcþ iÚòZ cþ iÚû^ùe Gjûe _ìaðaÿðú @ Êe ijòZ @^êÊûee _âùdûM ùjûAQò ö aòiMðe _âùdûM ùKøYiò
Êe _ùe ùjûA[ûG Gaõ Gjûe _é[Kþ CyûeY jêG ö C\ûjeY- êü, iû]êü AZýû\ò ö @^ê^ûiòKe Êeì_
P¦âaò¦ê @ùU ö ~[û- Kiàó½òZþ, iñaeü AZýû\ò ö
ùføKòK iõÄéZùe iû]ûeY bûùa aýajéZ ùjC[ôaû aðcûûe iõLýû @YPûg (Êe - 13 +
aý¬^- 33 + @ù~ûMaûj- 3)
g± @ûe¸ùe ~ eùj; cûZâ _\ c¤ùe aû ùghùe ~ [ôùf d CyûeòZ jêG ö ~[û:-
ù~ûM-aòùdûM, ~c-^òdc AZýû\ò ö
@býûiü
gê¡cþ Cÿeõ ^òeì_dZ
1ö ùK @ù~ûMaûjaðûü ?
(K) K, L, M (L) g, i, h (M) õ, ü, ñ (N) P, Q, R
2ö @^êÊûeiý Kòõ Êeì_cþ ?
(K) õ (L) ü (M) ñ (N) cþ
3ö aòiMðiý Kòõ Êeì_cþ ?
(K) ü (L) õ (M) ñ (N) jþ
5ö iõÄéZaðcûkûdûõ KZò aðûü aò\ýù« ?
(K) 13 (L) 33 (M) 49 (N) 42
aðMêWÿòKe CyûeY iÚû^ :
ùKøYiò aðe CyûeY icdùe @ûc cêLMjßeùe GK aû GKû]ôK bûM iKâòd ùjûA[û«ò ö ùijò bûM
aû @õg ùijò iõ_éq aðe CyûeY-iÚû^ I C_ôÿò iÚû^ ö ùijò iÚûê ^ûc @^êiûùe ZZþ iõgäòÁ að c¤
^ûcòZ ùjûA[ûG ö
C\ûjeY Êeì_ : @, @û, Kþ, Lþ, Mþ, Nþ, Oþ, jþ, ü (aòiMð) - GMêWÿòKe CyûeY iÚû^ KY× ùjûA[ôaûeê
Gcûù^ KY×ý að ö
aò^ýûi
aðe Êe aMðúd @aMðúd aý¬^ aðe C_ôÿò-
C_ôÿò/CyûeY iÚû^ aý¬^ @«üiÚ Dhà iÚû^ ùK÷¦âòK ^ûc
1ö KY× @, @û Kþ, Lþ, Mþ, Nþ, Oþ - jþ aòiMð KY×ý
2ö Zûkê A, B Pþ, Qþ, Rþ, Sþ, Tþ ~þ gþ - Zûfaý
3ö cì¡ðû E, K Uþ, Vþ, Wþ, Xþ, Yþ eþ hþ cì¡ð^ý
4ö \« & Zþ, [þ, \þ, ]þ, ^þ fþ iþ \«ý
5ö IÂ C, D _þ, `þ, aþ, bþ, cþ -- -- IÂý
6ö KY×- IÂ I, J -- -- -- KùY×øÂý
7ö KY×-Zûkê G, H -- -- -- KY×Zûfaý
8ö \«-IÂ -- -- aþ -- \ù«øÂý
9ö ^ûiòKû -- Oþ, Tþ, Yþ, ^þ, cþ -- -- ^ûiòKý
4
@býûiü
1ö ùKhûõ aðû^ûcþ CyûeYiÚû^õ KY×ü @Éò ?
(K) (L) (M)
(N) (O) (P)
(Q) (R) (S)
2ö ùK Zûfaýaðûü ?
(K) (L) (M)
(N) (O) (P)
(Q) (R) (S)
3ö cì¡ð^ýaðûü ùK ùK i«ò ?
(K) (L) (M)
(N) (O) (P)
(Q) (R) (S)
4ö ùK ùK \«ýaðûü ?
(K) (L) (M) (N)
(O) (P) (Q) (R)
5ö ùK ùK IÂýaðûü ?
(K) (L) (M) (N)
(O) (P) (Q)
6ö \ù«øÂýü Kü ?
7ö KY×Zûfaýaùøð ùKø ?
(K) (L)
8ö ^ûiòKýaðûü ùK ùK i«ò ?
(K) (L) (M)
(N) (O)
9ö gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ :
^ûiòKýaðûü CyûeYiÚû^cþ
~[û- Oþ Cÿecþ - ^ûiòKû + KY×
Tþ (K) +
Yþ (L) +
^þ (M) +
cþ (N) +
5
10ö ^òcÜfòLôZû^ûõ aðû^ûcþ CyûeYiÚû^û^ò fòLZ :
cþ , dþ , iþ , aþ ,
A Oþ , fþ
4. aý¬^ Êe iõù~ûM :
@ Êe aýZúZ @^ý Êe ijòZ cògò CyûeòZ ùjC[ôaû aý¬ê fòLôZ eì_ ùijò ùijò Êee PòjÜ~êq
ùjûA @uòZ jêG ö @ Êee ùKøYiò PòjÜ ^ûjó; cûZâ Kþ, Lþ, Mþ _âbéZò gê¡ aý¬^ ijòZ @ Êe ù~ûM
ùjùf GMêWÿòKe ^òcÜùe [ôaû jf« PòjÜ ( þ ) ùfû__ûG ö C\ûjeY Êeì_ - Kþ aý¬^ ijòZ cògò aòbò^Ü
Êee còkòZ eì_ ^òcÜeìù_ _âKûg _ûG aû ùfLû~ûG ö
aý¬^ + Êe à ÊePòjÜ = ^ò¿^Ü fòLôZ eì_
Kþ + @ à õõ = K
Kþ + @û à û = Kû
Kþ + A à ò = Kò
Kþ + B à ú = Kú
Kþ + C à ê = Kê
Kþ + D à ì = Kì
Kþ + E à é = Ké
Kþ + F à éé = Kéé
Kþ + G à ù = ùK
Kþ + H à ù÷ = ùK÷
Kþ + I à ùû = ùKû
Kþ + J à ùø = ùKø
@býûiü
1ö _âi^Ü AZò _ù\ @- Êe iõ~êqû^ò aý¬^û^ò fòLZ ö ~[û -
(K) _â (L) i (M) ^Ü
2ö RûMeYcþ AZò _ù\ @- Êe iõ~êqû^ò aý¬^û^ò fòLZ ö
(K) (L) (M)
3ö cûkûKûeü AZò _ù\ @û- Êe iõ~êqû^ò aý¬^û^ò fòLZ ö
(K) (L) (M)
6
4ö aòfòLôZü AZò _ù\ A- Êe iõ~êqû^ò aý¬^û^ò fòLZ ö
(K) (L) (M)
5ö eìù_Y AZò _ù\ D- Êe iõ~êqõ aý¬^õ fòLZ ö
(K)
7ö KêeêZ AZò _ù\ C- Êe iõ~êqaý¬ù^ fòLZ ö
(K) (L)
8ö ùiøbûMýcþ AZò _ù\ J- ~êq aý¬^õ fòLZ ö
(K)
9ö cùZ÷Kýcþ AZýZâ H- ~êqaý¬^õ fòLZ ö
(K)
10ö KéZòü AZýZâ E- ~êqaý¬^õ fòLZ ö
(K)
11ö ^òcÜfòLôZaðû^ûõ iõ~êqeì_õ fòLZ ö
aþ + ~ + @û + Kþ + @ + eþ + @ + Yþ + @ + cþ =
cþ + A + Zþ + eþ + @ + cþ =
iþ + @ + cþ + @û + Pþ + @û + eþ + @ + ü =
eþ + @û + hþ + Uþ + eþ + @ + cþ =
_þ + @ + eþ + A + gþ + eþ + @ + cþ + @ü =
_ûeòbûhòK g±
ÊZª @[ð _âKûg Keòaû Cùgýùe Gaõ iìZâcûûe iõùl_úKeY ^òcù« aýûKeYùe @ù^K
_ûeòbûhòK g±e aýajûe ù\Lû~ûG ö ùijò _ûeòbûhòK g± aû iõmûMêWÿòKe ^òcðûY ùicûûe MV^ aû
_âùdûM aû @[ðKê @û]ûe Keò Keû~ûA[ûG ö ù~Cñ iõmû_\MêWÿòK ^òR ^òRe @[ð _âKûg KeòaûKê ic[ð
ùiMêWÿòK @KéZòâc aû @^ß[ð iõmû ö ~[û- KûeK Gjûe @[ð ijRùe aêSòùjCQò ö @^ý ùKùZK KéZòâc ö
~[û- Uò Gaõ Z\þbò^Ü ùKùZK iõmû bûhû^òeù_l, ~[û - MêY Gjû ijRùe aêSò jêG ^ûjó ö ùZYê
GMêWÿòK aêSòaû @ûagýK ö @ûe¸eê ùKùZûUò _ûeòbûhòK g± ij _eòPd ejòùf aýûKeY @¤d^ iêMc
ùja ö
1ö @K[ôZ : Gjû GK _âKûe Kcðe iõmû ö \ßòKcðK ]ûZêcûûe ùMøYKcðKê @K[ôZ Kcð Kêjû~ûA_ûùe ö
C\ûjeY- Mûõ _dü ù\ûMÛò ö GVûùe Mûõ 2dû aòbqò ùMøY Kcð, _dü 2dû aòbqò cêLý Kcð ö
ùMûü (MûBVûeê) a\kùe Mûõ (MûBKê) 2dû aòbqòe _âùdûM aòùgh ^òdc (@K[ôZ) @^êiûùe
ùjûA@Qò ö
2ö @KcðK : ù~Cñ Kòâdûe `k I aýû_ûe Cbd, ùMûUòGKê @ûgâd Keò ejò[ûG ZûjûKê @KcðK ]ûZê
Kêjû~ûG ö ~[û:- aûkKü KâúWÿZò ö GVûùe KâúWÿþ ]ûZê @KcðK ö
3ö @Pþ : _â[c cûùjgße iìZâe _â[c að @ Gaõ PZê[ð cûùjgße iìZâe @«òc Pþ Kê ùÂ @Pþ
MVòZ ö @ACYþ ö E & Kþ ö G I Oþ ö H J Pþ ö @[ðûZþ @ Vûeê Pþ _~ðý« ö Gjû Êeaðe aûPK
aû @^ý ^ûc ö GYê Êe i§ò, Êeû« ]ûZê I Êeû« g±Kê @Pþ i§ò, @R« ]ûZê I @R« g± Kêjû~ûG ö
7
4ö @Zý« iõù~ûM : Kûk I cûMðe aýa]û^ ejòZ @aòzò^Ü @aiÚûKê @Zý« iõù~ûM Kêjû~ûG ö
C\ûjeY - cûiõ _VZò ö (cûùi aýû_ò _XÿêQò ùKøYiò \ò^ a¦ Keò^ûjó ö)
5ö @]ôKeY : Kÿðû aû Kcð ijòZ i´§òZ Kâdò ûe @û]ûeKê @]ôKeY Kêjû~ûG ö @]ôKeYVûùe i¯cúaòbqòe
_âùdûM ùjûA[ûG ö
6ö @^bòjòZ : iû]ûeYZü ZòO«, Ké\«, Z¡òZ I icÉ_\ \ßûeû Kÿðû, Kcð _âbéZò Cq ùjûA[û«ò I
ùicûûe _â[cû aòbqòùe _âùdûM jêG ö Gjû aýZúZ @^ý KûeK I aòbqòùe Gjò @^bòjòZ aû
@^êq _âùdûM jêG ö
7ö @^ê^ûiòK : ù~Cñ aðe CyûeY cêL I ^ûiòKûe còkòZ ijûdZûùe iõNUòZ jêG ZûjûKê @^ê^ûiòK
Kj«ò ö
8ö @ûMc : ùKøYiò g± aû ]ûZê @«MðZ að icú_ùe @^ý @Zòeòq aðe @ûMc^Kê @ûMc Kj«ò ö
~[û :- icþ + + q(Z) = icþ + iþ (@ûMc) + + q(Z) = iõÄéZ ö a^ÆZò (iþ) ö
GVûùe a^ + _Zò = i§ò ^òdc @^êiûùe ^ _ùe iþ @ûMc ùjûA a^ÆZò ùjûAQò ö
9ö @ûZàù^_\ : ù~Cñ Kòâdû aû ]ûZêe `k Kÿðû ^òùR ùbûMKùe ZûjûKê @ûZàù^_\ ]ûZê Kj«ò ö ~[û-
eûcü ]^õ fbùZ ö (`k KÿðéMûcú ùjùf ]ûZê @ûZàù^_\ú jêG ö cûZâ Gjò ^òdc @^òZý ö ~[û[ð
aòPûe fûMò 1ö3ö12 Vûeê 1ö3ö76 _~ðý« [ôaû @Áû¤ûdú iìZâ \âÁaý ö)
10ö @ûù\g : _âKòâdûùe ùKøYiò aðKê jUûA Zû iÚû^ùe @^ý aðe iÚû_^Kê @ûù\g Kêjû~ûG ö ~[û-
\]ô + @Zâ = \¤Zâ ( A iÚû^ùe ~ ùjaû) ö iÚû ]ûZêe ZòÂ I \égþ ]ûZêeê _gý @ûù\g jêG ö
11ö C__\ aòbqò : ùKùZK _\e _âùdûMKê ùK¦â Keò ù~ùZùaùk ùKøYiò ^òòðÁ aòbqòe _âùdûM
jêG ùijò aòbqòKê ùiùZùaùk C__\ aòbqò Kêjû~ûG ö ~[û- A¦âûd _ê¿ûYò ahUþ, ahUþ g±ù~ûMùe
A¦âûd 4[ðú aòbqò ö ]ûZê aû KûeK aýZúZ @^ý g± ù~ûMùe ù~Cñ aòbqò aò]û^ jêG, ZûjûKê
C__\ aòbqò Kj«ò ö ~[û- ^cü gòaûd, ]^õ aò^û iêLõ ^ûÉò ö
12ö C_iMð : ]ûZê _ìaðeê Gaõ aòùgh @[ðùe aýajéZ ùjC[ôaû ùKùZK @aýd _\Kê C_iMð Kj«ò ö
~[û- _â, _eû, @_, icþ, @^ê, @a, ^òiþ, ^òeþ, \êiþ, \êeþ, @bò, aò, @]ô, iê, C\þ, @Zò, ^ò, _âZò, _eò,
@_ò, C_, @û (@ûOþ) ö C\ûjeY- @^êMzZò, _âbaZò, _êZâü _òZêü _âZò ö
13ö Kcð_âaP^úd : GVûùe Kcð g±e @[ð Kòâdû ö ù~Cñ C_iMðMêWÿòK iÚkaòùghùe KòâdûKê _âKûg ^
Keò aòùghý _\Kê ^òdªòZ Keò[û«ò ùiMêWÿòK Kcð_âaP^úd ö êûü ù\aû^þ @^ê ö
14ö MY : ù~Cñ ù~Cñ g± aû ]ûZêue icû^ aýûKeYMZ Kû~ðý jêG ùicûûê ùMûUòG ùMûUòG iÚû^ùe
GKZâKeò eLû~ûA[ûG ö ~[û :- iað g±Kê @û\ò Keò iaðû\òMY I bì Kê @û\òKeò bßû\òMY MVòZ ö
15ö MêY : @Kûe (@eþ), GKûe Gaõ IKûeKê MêY Kj«ò ö Êee MêY jêG Kjòùf A, B iÚû^ùe G, C-
D iÚû^ùe I, E-K iÚû^ùe @eþ Gaõ & iÚû^ùe @kþ ùjaûKê aêSûG ö ~[û :- ù\a + Ehòü =
ù\ahòðü ö GVûùe Ee @eþ MêY ùjûAQò ö aò\þ + NTþ = ùa\ü ö GVûùe aò\þ A Kûee
GKûe MêY ùjûAQò ö Pêeþ + Zò_þ = ùPûedZò ö GVûùe Pêeþ C Kûee I Kûe MêY ùjûAQò ö
16ö Mêeê : iõ~êq aðe _ìaðaÿðú jâÊað, \úNðÊe, \úNðÊe~êq að, @^êÊûe~êq I aòiMð~êq að Mêeê
iõmK ö
8
17ö Uò : g±e @«ýÊeKê Uò Kj«ò ö Zû_ùe aý¬^ [ôùf, @«ýÊe I aý¬^ cògò Uò ùaûfû«ò ö ~[û
:- eûR^þ g±e (eþ + @û + Rþ + @ + ^þ) @«ýÊe @ Gaõ Z_ôeaÿðú ^þ @[ðûZþ eûR^þ e @^þ
@õgUò ùjCQò Uò ö Kò«ê eûc g±ùe @«ýÊe (e + @û + cþ + @) @ ùjCQò Uò ö
18ö Z¡òZ : _âûZò_\òKùe ~êq ùjûA ^ìZ^ g± iéÁò Keê[ôaû @, A, Zû _âbéZò _âZýd MêWÿòKê Z¡òZ _âZýd
Kêjû~ûG ö ~[û :- \ge[ + A = \ûge[ôü ö
19ö ZòOþ : ù~Cñ _âZýd MêWÿòK cìk]ûZê ij ~êqùjûA iò]ûikL Kòâdû_\ ^òcðûY Keò[û«ò ùicûûê
iõùl_ùe ZòOþ ùaûfò Kêjû~ûG ö @Áû¤ûdúe 3ö4ö78 iìZâe _â[c I @«òc aðKê ùÂ ZòOþ
_âZýûjûe MVòZ Gaõ G[ôùe [ôaû ùcûUþ 18Uò _âZýd c¤eê _â[c 9Uò _eùià÷_\ú I ùgh 9Uò
@ûZàù^_\ú ]ûZêùe fûMò[û«ò ö
20ö KéZþ : ]ûZê ij ~êqùjûA iõmû_\, aòùghY_\, @aýd_\ ^òcðûY Keê[ôaû ZòOþbò^Ü _âZýdcûûê
KéZþ _âZýd Kêjû~ûG ö Gjò _âZýdMêWÿòK ùjùf- gZé, gû^Pþ, YýZþ, q, qaZê, qßû AZýû\ò Gaõ
GZßûeû ^òcòðZ _\MêWÿòK ]ûZêcìkK ö
21ö _\ : aòbqò PòjÜ fûMò[ôaû g±, ]ûZê eì_ Gaõ @aýd MêWÿòKê _\ Kj«ò ö
22ö _âKéZò : cìk _âûZò_\òK aû ]ûZê ù~Cñ[ôùe _âZýd ù~ûMKeò _\ ^òcðûY Keû~ûG ùiMêWÿòKê _âKéZò
Kj«ò ö ~[û :- eûcü _\ùe eûc I _VZò _\ùe _Vþ ö
23ö _âZýd : _âKéZò ij ~êq ùjûA ù~Cñcûù^ _\ ^òcðûYùe ijûdZû Keò[û«ò ùiMêWÿòK _âZýd
_\aûPý ö GMêWÿòK iû]ûeYZü cìk _âKéZòe _ùe ~êq ùjûA[û«ò ö Gjò _âZýd _ûo _âKûe ö ~[û :-
aòbqò, KéZþ, Z¡òZ, Èú _âZýd I ]ûZßada ö
24ö _âûZò_\òK : aòbqò PòjÜ fûMò^[ôaû ù~ùKøYiò g±Kê _âûZò_\òK Kj«ò ö _âZýd, _âZýdû« I ]ûZêbò^Ü
@[ð~êq aÉêaûPK aû aÉêe aòùghY aûPK g± Êeì_Kê _âûZò_\òK Kêjû~ûG ö ~[û :- P¦â, Rk,
aûdê, \éXÿ, _âak, ^ìZ^ AZýû\ò ö
25ö Èú _âZýd : Èúfòwû« g± ^òcðûY _ûAñ @û, B _âbéZò ù~Cñ icÉ _âZýd ù~ûM Keû~ûG ùiMêWÿòK Èú
_âZýd ö ~[û:- PUK + @û(Uû_þ) = PUKû ö ù\a + Oú_þ(B) ù\aú ö
26ö aé¡ò : @û H, J Kê aé¡ò Kêjû~ûG ö Êee aé¡ò jêG Kjòùf @ iÚû^ùe @û, A-B-G iÚû^ùe H,
C-D- I iÚû^ùe J, E-K iÚû^ùe @ûeþ Gaõ & iÚû^ùe @ûkþ ùjaû aêSûG ö ~[û :- iÿß + AK =
iûÿßòK, ^úZò + AK = ù^÷ZòK ö aê¡ò + AK = ùaø¡òK ö
27ö iað : ù~Cñ iKk aðe CyûeY iÚû^ icû^ Gaõ ~ûjûue CyûeYùe icû^ _âdZÜe _âùdûR^;
ùicûù^ _eÆe iað ö ù~_eò @-@û, A-B, K-L-M Gcûù^ _eÆe iað ö
28ö C_]û : @«ýaðe _ìað aðKê C_]û Kêjû~ûG ö ~[û :- eûc g±ùe @«ý @e _ìaðaÿðú cþ ùjCQò
C_]û ö
29ö iµâ i ûeY : d, aþ, eþ, kþ iÚû^ùe ~[ûKâùc A, C, E, & ùjaûe ^ûc iµâiûeY ö
~[û :- aPþ à CaûP, @]ô + aiþ + q = @¤êhòZ
9
_\ _âKeY
ùKøYiò @[ð _âKûg Keê[ôaû GK aû GKû]ôK aðe icÁòKê g± aû _âKéZò Kêjû~ûG ö Gjò _âKéZò \êA
_âKûee ö aÉêaûPK Kò´û aÉêe aòùghY aûPK _âKéZòKê ^ûc aû _âûZò_\òK Gaõ KòâdûaûPK _âKéZòKê
]ûZê Kj«ò ö _âûZò_\òK I ]ûZêùe _âZýd ù~ûM Keû~ûA _\ ^òcðûY Keû~ûG ö Gjò _âZýdKê aòbqò
_âZýd Kj«ò ö _âûZò_\òKeê Cÿe iê_þ ^ûcK aòbqò _âZýd ù~ûMùe iêa« (iê_þ +@«) _\ I ]ûZêeê
Cÿe ZòOþ _âZýd ù~ûMùe ZòO« (ZòOþ+@«) _\cû^ MXÿû~ûG ö aûKýe aòùgæhY \ßûeû _\e I _\e
aòùgæhY \ßûeû _âKéZò _âZýde ùaû] jêG ö iê_þZòO«õ _\cþ I @_\õ ^ _â~ê¬úZ ^ýûdùe aûKýùe
aýajûe fûMò _\ CòÁ, g± ^êùjñ ö aûKýiÚòZ _\MêWÿòK \êAbûMùe aòbq ö (1) iêa«_\ (aòùghý,
aòùghY, iað^ûc I @aýd), (2) ZòO« _\ (Kòâdû) ö
_âKéZò
_âûZò_\òK ]ûZê
iêa« _\ ZòO« _\
Kòâdû
aòùghý aòùghY iað^ûc @aýd
C\ûjeY - c]êü MûdZò ö

aòùgæhY - c]êü à c]ê (_âKéZò), aòiMð (iê) _âZýd ö
MûdZò à ùM÷ (_âKéZò), Zò (Zò_þ) _âZýd ö
aòùghý I aòùghY :
ù~Cñ _\\ßûeû ùKøYiò aÉê, aýqò, RûZò, MêY aû Kòâdûe ùaû]jêG ZûjûKê aòùghý _\ Kj«ò ö1
(K) aÉêaûPK - NUü, iêaðcþ, aÈcþ, gòkû
(L) aýqòaûPK - eûcü, jòcûkdü, Mwû
(M) RûZòaûPK - êü, _gêü, _lú, ^\ú
(N) MêYaûPK - MêeêZßcþ, ù]÷~ðýcþ, iû]êZû
(O) KòâdûaûPK - Mc^cþ, gâaYcþ, gd^cþ ö
1ö MêYû\òbò½ ~\þùb\ýõ Z\þ aòùghýcê\ûjéZcþ ö
10
ù~Cñ _\\ßûeû aòùghýe MêY, @aiÚû I iõLýû _âbéZò _âKûgòZ jêG ZûjûKê aòùghY _\ Kj«ò ö
ùKøYiò aòùghY _\e _âùdûM \ßûeû aòùghýe ÊZü ùaû] ùjC[ôùf ùiVûùe aòùghýe _âùdûM
HzòK ö1
~[û :- \eò\âûü (\eò\âûü R^ûü) \êüLgZû^ò ijù« ö
aòùghY aòùghý, iað^ûc, @aýd I KòâdûKê aòùghòZ Keò[ûG ö aòùghý _\e ù~Cñ fòw, ù~Cñ
aòbqò I ù~Cñ aP^ [ûG aòùghY _\e ùijò fòw, ùijò aòbqò I ùijò aP^ jêG ö2
~[û :- PòZâü _Uü, PòZâû gûUú, PòZâõ aÈcþ ö
ùKùZK iÚkùe G[ôùe aýZòKâc ù\Lû~ûG ö
~[û :- ùa\ûü _âcûYcþ, i«û^ûü cûZêü ùiÜjiý @ûÆ\cþ, ùfûbü _û_iý KûeYcþ, NéZcþ @ûdêhü
ùjZêü, iü iùaðhûõ aògßûibûR^cþ, RM^Üû[ü geYcþ ö GVûùe aòùghýe fòw @^êiûùe aòùghY g±MêWÿòKe
fòwe _eòaÿð^ ùjC ^ [ôaûeê ùiMêWÿòK ^òdZ fòw aògòÁ ö
aòùghY ~\ò aòùghýe icû^ aòbqò MâjY Keò[ûG ùZùa ZûjûKê icû^û]ôKeY aòùghY Gaõ ~\ò
bò^Ü aòbqòKê MâjY Keò[ûG ùZùa ZûjûKê aý]ôKeY aòùghY Kj«ò ö eûciý Méjcþ, Mwûdûü Rkcþ, Zòùk
ùZ÷kcþ, KêVûùeY ùQ\^cþ AZýû\ò iÚkùe eûc, Mwû, Zòk, KêVûe- Gjò aòùghYMêWÿòK aòùghýe icû^
aòbqò MâjY Keò^[ôaûeê GMêWÿòK aý]ôKeY aòùghY ö
aòùghYe aòùghY -
@Ìcþ C¾õ \êMÛcþ ö @]ôKõ gúZkõ Rkcþ ö
iað^ûce aòùghY -
@]ûcòðKü iü ö ]ûcòðKü Zßcþ ö
@aýde aòùghY -
ecYúdõ _âûZü ö ajê cò[ýû ö
Kòâdûe aòùghY -
c]êeõ MûdZò ö cé\ê jiZò ö
Kòâdû I @aýde aòùghY Kæúafòw I GKaP^û« jêG ö
iað^ûc
ù~Cñ _\MêWÿòK aòùghý-aòùghY _âbéZòe a\kùe aýajéZ jê@«ò ùijò iað, aògß _âbéZò 33Uò g±Kê
iað^ûc Kj«ò ö ùiMêWÿòK ùjùf- iað, aògß, Cb, Cbd, @^ý, @^ýZe, AZe, ZßZþ, Zß, ù^c, ic, iòc,
_ìað, _e, @ae, \lòY, Cÿe, @_e, Ê, @«e, Zý\þ, Z\þ, ~\þ, GZ\þ, A\cþ, @\iþ, GK, \ßò, ~êhà\þ,
@ià\þ, baZê (baZþ) I Kòcþ ö GZ\þbò^Ü WZe I WZc _âZýdû« _\ iað^ûc ö
1ö aòùghYcûZâ-_âùdûùMû aòùghý_âZò_ùÿø ö
2ö aòùghýiý jò ~fäòwõ aòbqò-aPù^ P ù~- Zû^ò iaðûYò ù~ûRýû^ò aòùghY_ù\hß_ò ö
11
iað^ûce aýajûe :
(K) Bgßeü iaðiý Kÿðû, iü Zê Ziý elùKû$_ò ö GVûùe iü I Ziý iað^ûc\ßd ~[ûKâùc
aòùghý-Bgße I iað^ûc-iað iÚû^ùe aýajéZ ùjûA@Qò ö
(L) Mwûdûü Rkõ ÊûiÚýKecþ, @Zü R^ûü Ziýûü Rùk iÜû^õ Kêað«ò ö
GVûùe Ziýûü iað^ûc _\Uò Mwûdûü aòùghY _\ iÚû^ùe aýajéZ ö
(M) _âûZü g~ýû ZýûRýû, Ziàò^þ BgßeiàeYc_ò Kû~ðýcþ ö GVûùe Ziàò^þ Gjò iað^ûc _âûZü Gjò
@aýd iÚû^ùe aýajéZ ö
(N) @jõ ~[û^òdcõ eûRýõ _ûkdòhýûcò GZZþ Cqßû cªú g_[õ KéZaû^þ ö GVûùe GZZþ Gjò
iað^ûc @jõ.... _ûkdòhýûcò Gjò aûKý a\kùe aýajéZ ùjûA@Qò ö
@aýd :
Zò^òfòw, Zò^òaP^ I iûZ aòbqòùe ù~Cñ g± GKû_eò eùj Zûjû @aýd _\ ö1
(K) @Zü, ZZâ, Aj, i\û, @]ê^û, A\û^úcþ, Zjòð, ~[û, Acþ, _êeÉûZþ, _êeü, \ßò]û AZýû\ò @aýd
_\ ö
(L) @aýdúbûa icûi @aýd jêG ö ~[û :- C_Kìkcþ, ~[ûgqò _âbéZò ö
(M) _â, _eû, @_, icþ, @^ê, @a, ^òeþ, ^òiþ, \êiþ, \êeþ, aò, ^ò, @ûOþ, @]ô, @_ò, @Zò, iê, C\þ,
@bò, _âZò, _eò, C_ - Gjò 22Uò g± Kòâdû iõù~ûMùe C_iMð ùaûfû«ò ö
icd icdùe GMêWÿòK @aýd eìù_ aýajéZ jê@«ò ö
(N) qßû, fý_þ _âbéZò ùKùZK KéZþ _âZýdû« _\ @aýd ö
ùKùZK @aýde _âùdûM
@ûOþ (iúcû) - @dõ _^Úûü @ûicê\âõ (icê\â _~ðý«) MzZò ö
(aýû¯ò) - @ûKúUõ (KúU_Zw_~ðý« aýû_ò) iùaðhûõ Rúaû^ûõ iêùLzû @Éò ö
jýü (MZKûfò) - jýü ibû @baZþ ö
aû (aòKùÌ) - QûZâü _VZò aû ?
gßü (@ûi«ûKûfò) - gßü ùiûcaûieü ö
@\ý (@ûRò) - @\ý eaòaûieü ö
_egßü (@ûi«û _e\ò^) - _egßü cwkaûieü ö
^ì^cþ (^ò½d) - @jõ ^ì^õ Mcòhýûcò ö
RûZê (K\ûPòZþ) - ^ RûZê \êüLõ MY^údcþ ö
iêÂê (bf bûaùe) - @dõ aûkKü iêÂê _VZò ö
1ö i\égõ Zòâhê fòùwhê iaðûiê P aòbqòhê û
aPù^hê P iùaðhê ~^ÜùaýZò Z\aýdcþ ûû
12
Aa (_eò) - eûcü Aa eûRû ^ûÉò ö
Ga (^ò½d, jó) - iZýcþ Ga RdùZ ö
_âûdü (_âûd) - _âûdü R^ûü Êû[ð_eûü ö
_êeû (_ìùað) - _êeû Lûeùakü C}ùk eûRû @ûiúZþ ö
ajòü (aûjûùe) - Méjû\þ ajòü gògêü ùLkZò ö
@«ü (c¤ùe) - icê\âiý @«ü eZÜû^ò i«ò ö
EùZ (aò^û) - _eògâcûZþ EùZ aò\ýû ^ baZò ö
ij
iccþ
(ijòZ) lúùeY ij / iccþ / iûKcþ / iû¡ðõ faYõ ^ blùdZþ ö
iûKcþ
iû¡ðcþ
\òÁýû (ùiøbûMýagZü) - \òÁýû iü aò_\ü cêqü ö
aé[û - (@KûeYùe) - aé[û Kûkùl_ü ^ KeYúdü ö
@ûeûZþ (\ìe aû ^òKU) - MâûcûZþ @ûeûZþ ^\ú _âajZò ö
c^ûKþ (@Ì) - c^ûKþ KÁõ KùeûZê ö
@_ò (c¤) - Zßcþ @_ò _Vòhýiò ö
céhû (cò[ýû) - K[õ céhû a\iò ?
cò[ýû (cò[ýû) - cò[ýû cû K[d ö
@kcþ (^òùh]) - @kõ aòkù´^ ö
(ic[ð) - BgßeK[û _û_û^ûõ ^ûgûd @kcþ ö
(bìhY) - @Zò[ôü @ûi^cþ @kuùeûZò ö
Zòeiþ (^ò¦ûKeòaû) - ^ Kc_ò ZòeÄê~ðýûZþ ö
ggßZþ (iað\û) - @ûZàû ggßZþ ZòÂZò ö
(_ê^ü _ê^ü) - aò\ýû ggßZþ @býi^údû ö
iKéZþ ([ùe) - iKéZþ MúZûõ _ùVZþ ö
\òaû (\ò^) - \òaû gd^cþ @^êPòZcþ ö
^qcþ (eûZâò) - ^qõ ^lZâûYò _gý ö
icdû -
(^òKUùe) - bêaù^gßeõ icdû / ^òKhû LMòeòü @Éò ö
^òKhû -
@«eû (c¤ùe) - jòcûkdõ aò§ýõ P @«eû @û~ðýûaÿðü aÿðùZ ö
@bòZü (icú_) - ùKûYûKðc¦òecþ @bòZü P¦âbûMû @Éò ö
CbdZü (\êA_ûLùe) - Mâûccþ CbdZü _aðZûü i«ò ö
Hhcü (Gjòahð) - Hhcü @jõ âcaùMð _Vûcò ö
_eêZþ (_ìaðahð) - _eêZþ giýjû^òü @baZþ ö
_eûeò (_ìaðZe ahð) - _eûeò a^ýû @baZþ ö
@«ùeY (aò^û) - \êüLcþ @«ùeY iêLõ ^ûÉò ö
K\û (ùKùZùaùk) - _òZû K\û @ûMzZò ?
Z\û (ùiùZùaùk) - Z\û iûdcþ @ûiúZþ ö
13
ùKùZK _âiò¡ @aýd
P, ùj, ùbûü, Zê, cû, ^, ù^û, ^Tþ, ià (@ZúZ I _û\_ìeY), jò (ùjZê, @a]ûeY), Kòcþ (aòKÌ),
PòZþ, P^, ùPZþ, _âûKþ, ~Zþ, ZZþ, ]ôKþ, _âûZü, _ê^ü, Cùy÷ü, ^úùPÿ÷ü, gù^÷ü, ^ûc (_âKûgý), _é[Kþ, iûdcþ,
Pòecþ, ajòü, aò^û, ^û^û, ÊÉò, Êûjû, ahUþ, cò[ü (_eÆe, ùMû_^ùe), _êeû, CZ (@[aû), _âûdü, ^cü,
_êeü, ~ûaZþ, ZûaZþ, Lkê (^òùh], ^ò½d, aûKýûkõKûe), @[, @ùjû, Aa, Ga, ^Zê, aZ (ùL\,
@^êKµû, iù«ûh, aòiàd), AZò, i\ýü, ^jò, ~\þ, Ga, D¡ßðcþ, Kòcê, bìdü, ~\ò, iûdcþ, Kòk (_âiò¡ò),
iûlûZþ, ijiû, i_\ò, iµâZò, iûµâZcþ (aÿðcû^, ~êq), ~êM_Zþ (GKû icdùe) cêjêü (aûe´ûe) ö
@býûiü
1ö É¸\ßdiÚòZ_\û^ûõ icýKþ iõù~ûR^õ aòù]dcþ ö
K L
c]êcdü Rkcþ
_úZûéü `kcþ
iê_Kßcþ aý¬^cþ
iêgúZkcþ ieÊZú
gêKæûéû aò¾êü
eêPòKecþ aÈcþ
gêbcâ þ ai«ü
2ö a§^úiÚòZ ~[û[ð _ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
aûkKü ö (aò^úZcþ, aò^úZü)
baû^þ ö (_âcûYü, _âcûYcþ)
MêYûü ö (_ìRûiÚû^û^ò, _ìRûiÚû^cþ)
akb\âü ö (^úkûécþ, ^úkûéü)
3ö CPòùZ÷ü aòùghùY÷ü aòùgùh÷ýaðû gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
c]êeûYò gîZßû @û^¦òZü ö Adõ ^\ú ö R^ü
@û\eYúdü ö ]ìÿðü iaðû^þ _âZûedZò ö aýûNâü _gêü ö
(aûkKü, Cÿcü, aP^û^ò, aKâû, êü, eûÁòâdü)
4ö aòùghYiý ùb\û^þ \gðdZ ö
5ö iað^ûcg±ûü ùKhûõ aò^òcùd aýajéZûü ba«ò ?
6ö @aýdiý iõmûõ fòLZ ö
7ö @ù]ûfòLôZû^ò _\û^ò aýajéZý aûKýû^ò ePdZ ö
^, _êeû, _âûZü, P, @_ò, ajòü, _âûdü, Aa, Ga ö
14
fòw, aP^ I _êeêh _âKeY

1ö fòw
(K) ù~Cñ g± iû]ûeYZü _êeêhKê aêSûG aû _êeêhaûPK Zûjû _êõfòw, ~[û- aûkK ö ~ûjû ÈúKê
aêSûG aû Èú aûPK Zûjû Èúfòw, ~[û- aûkòKû Gaõ ~ûjû Cbd Èú Gaõ _êeêhKê ^ aêSûG
Zûjû Käúafòw aû ^_êõiK fòw ö ~[û- `kcþ ö Kò«ê ùKùZK iÚkùe Gjûe aýZòKâc
ù\Lû~ûG ö ~[û :- ^\ýûü ZUü, ^\ýûü ZUú, ^\ýûü ZUcþ ö GVûùe ^\ú g± ÈúKê ^
aêSûAùf c¤ Èúfòw, ZU g± _êeêh I ÈúKê ^ aêSûAùf c¤ _êõfòw Èúfòw I Käúafòw
ùjûA@Qò ö
(L) (i) ùKùZMêWÿòG g± Zâòfòw, ~[û :- ZU, _ûZâ AZýû\ò ö
(ii) ùKùZK g± \ßòfòw, ~[û :- iìZâ - iìZâü, iìZâcþ ö QZâ - QZâü, QZâcþ ö ùeYê - ùeYêü
(_êõ), ùeYêü (Èú) ö
(iii) ùKùZK g± ^òòðÁ fòw, ~[û- ê, ù\a, aél, ZýûM, Ke, ù\j, Mòeò, g¸ê, _òZé
_âbéZò _êõfòw ö
aò\ýû, cZò, Èú, gâú, ^ûeú, cûZé, aòõgZò, ZâòõgZþ, iµ\þ, aò_\þ _âbéZò Èúfòw I `k,
mû^, cêL, ^d^, cûõi, Rk, aûeò, gZ, ijiâ _âbéZò Käúafòw ö
@[ðùb\ùe fòwùb\e ùKùZK C\ûjeY

còZâ - iì~ðý @[ðùe _êõfòw, ~[û - còZâü @ûKûùg Cù\Zò ö
a§ê @[ðùe Käúafòw, ~[û - eûcü cc còZâcþ ö
ùMø - MûB @[ðùe Èúfòw, ak\ @[ðùe _êõfòw ö
c]ê - cjê @[ðùe Käúafòw; ai«, ùP÷Zâcûi c]êù\÷Zý I cjêf aél @[ðùe _êõfòw ö
ùKùZK GKû[ðK aòbò^Ü fòwaûPK g±

geúe @[ðùe - Kûd (_êõ), Z^ê (Èú), geúe (Käú)
]ìkò @[ðùe - eRiþ (Käú), ]ìkò (Èú), _ûõgê (_êõ)
_ZÜú @[ðùe - _ZÜú, Rûdû, bû~ðýû (Èú), KkZâ (Käú), \ûe (_êõ) ö
ù\aZû @[ðùe - ù\a (_êõ), ù\aZû (Èú), ù\÷aZ (Käú) ö
~òaû @[ðùe - Mc^ (Käú), MZò (Èú) ö
2ö aP^
GKaP^, \ßòaP^ I ajêaP^ ùb\ùe aP^ Zâò]û ö GKZß iõLýû aêSûAùf GKaP^ jêG,
~[û :-aûkKü (aûkK + iê) _VZò (_Vþ + Zò_þ à Zò) ö GVûùe iê I Zò_þ (Zò) GKaP^ ö \ßòZß
15
iõLýû aêSûAùf \ßòaP^ jêG, ~[û :- aûkùKø (aûkK + J) _VZü (_Vþ + Ziþ à Zü) ö GVûùe
J Gaõ Ziþ \ßòaP^ ö ajêZß iõLýû aêSûAùf ajêaP^ jêG ö ~[û :- aûkKûü (aûkK + Riþ
à @iþ) _V«ò (_Vþ + @«ò) ö GVûùe Riþ I @«ò ajêaP^ ö
(K) i¹û^ _â\gð^ @[ðùe RùY aýqòKê aêSûAaû _ûAñ ajêaPê aýajûe jêG ö ~[û :- gâújhð
cògâgcðûYü Gacþ Cqa«ü ö @ûMz«ê cjûbûMûü ö ba«ü a\«ê ö
(L) _âù\g aûPK g±eê ajêaP^ jêG ö ~[û :- C}ùkhê, aùwhê AZýû\ò ö Kò«ê Zû ijòZ ù\g,
_âù\g, R^_\ AZýû\òe icûi ùjûA[ôùf ajêaP^ jêG ^ûjó ö ~[û :- C}k_âù\ùg,
aòjûeR^_ù\ AZýû\ò ö
(M) @ià\þ g±eê GKZß I \ßòZß @[ðùe aòKÌùe ajêaP^ jêG ö
cêñ KjêQò - @jõ a\ûcò ö adõ a\ûcü ö
@ûù¸ \êùjñ Kjê@Qê - @ûaûõ a\ûaü ö adõ a\ûcü ö
aòùghY~êq ùjùf ajêaP^ jêG ^ûjó ö ~[û :- _òùZû$jõ a\ûcò ö
(N) icìj @[ðùe MY, iõN, icûR, AZýû\ò g± ajêaýqòe ùaû]K ùjùf c¤ GKaP^ùe
_âùdûM jêG ö ~[û :- KéhKMYiý KfýûYûd iaðKûeûü ~Zù« ö Kò«ê \êAUò icìj aû ajêZ
icìj @[ðùe \ßòaP^ I ajêaP^ùe _âùdûM jêG ö ~[û :- êûYûõ ^ûeúYûõ P icìùjø,
\eò\âûYûõ ùeûMòYûõ bòlìYûõ P MYûü AZýû\ò ö
(M) _êeêh
iõÄéZ aýûKeYùe Zòù^ûUò _êeêhe _âPk^ @Qò ö ~[û :- _â[c _êeêh, c¤c _êeêh I Cÿc _êeêh ö
ZòO« _\ _â[c _êeêhû«MðZ ùjûA[ôùf, ~êhà\þ I @ià\þ g± bò^Ü @^ý icÉ g± ùijò ZòO« aû
Kòâdû_\e Kÿðû ùjûA[û«ò ö c¤c _êeêhû«MðZ Kòâdû_\e Kÿðû ~êhà\þ Gaõ Cÿc _êeêhû«MðZ Kòâdû_\e
Kÿðû @ià\þ g± ùjûA[ûG ö aûKýùe Kÿðû Gaõ Kòâdû c¤ùe _êeêhMZ I aP^MZ iû\égý eùj ö
@býûiü
_\û^ûõ fòwû^ò ^òeì_dZ ö
P¦âü ( ), iì~ðýü ( ), ieÊZú ( )
_êÉKcþ ( ), _ZâûYò ( ), aP^cþ ( )
baû^þ ( ), baZú ( ), @û_ü ( )
Z^êü ( ), ù\aZû ( ), \ûeûü ( )
lll
16
YZß aò]ô
C_Kâc : _ê¿ûYò, aûkKû^þ, aòKúðü, êûYûcþ, aûkû^ûcþ, C_~êðq _\MêWÿòKê _eògúk^ Keû~ûC ö
GVûùe ùKùZK iÚû^ùe ^Kûe gêYû~ûG Gaõ ùKùZK iÚû^ùe YKûe gêYòaûKê
còùk ö @ZGa ùKCñVûùe YKûe ejòa Gjû RûYòaû _ûAñ GVûùe @býûi ij aòaeY
\ò@û~ûC@Qò ö
GK_\ / iõ~êq_\
YZß mû^ _ìaðeê GK_\ I iõ~êq_\ c¤ùe [ôaû ùb\ RûYòaû CPòZ ö GK_\e @[ð ùMûUòG
g±e ^òòðÁ eì_ ~[û- eûùcY, @ùKðY AZýû\ò ö
iõ~êq _\e @[ð i§ò, icûi \ßûeû ~êq ùjûA[ôaû_\ ~[û- _âùdûùMY (_â + ù~ûùM^) ö GVûùe
_â c¤ ùMûUòG _\ ö ù~CñVûùe C_iMð Kò´û @aýd _ìað_\eìù_ aýajéZ jêG Zûjû c¤ _\ @ùU ö
@býûiü
Zùk \ò@û~ûA[ôaû _\cûû c¤ùe GK_\ MêWÿòKê P PòjÜ\ßûeû Gaõ iõ~êq _\MêWÿòKê O PòjÜ
\ßûeû PòjÜû@ ö
~[û :-
(K) ^ùeY (P) GK_\
(L) eûc^ûc (O) iõ~êq_\
(M) eûcûdYcþ (O) iõ~êq_\
ùijò_eò - KY ùja ùfL -
(K) ^ûeúYûcþ ( ) (P) _ê¿ûYò ( )
(L) eûùMY ( ) (Q) _âdûYcþ ( )
(M) MêeêYû ( ) (R) C\ûjeYû^ò ( )
(N) Kû~ðýKâùcY ( ) (S) _âùdûùMY ( )
(O) jeòYû ( ) (T) KûkKâùcY ( )
@býûiü
^òcÜfòLôZ iõ~êq _\MêWÿòKê \êAbûMùe aòbq Keò _â\gð^ Ke ö
~[û :-
_âYûcü = _â + ^ûcü
Mêeê^ûc = Mêeê + ^ûc
ùijò_eò KY ùja ùfL -
(K) gì_ðYLû = ..................... (P) _eòù_ûhYcþ = ................
(L) _âYò]û^cþ = ................... (Q) céhûaP^cþ = ..................
(M) ^cÄûùeY = ................. (R) _êeú^Meú = ...................
(N) eûcûdYcþ = .................. (S) aòha\^ü = .................
(O) céM^d^û = ................... (T) iuúÿð^cþ = ....................
17
@L _ù\ ù^û Yü (GK _\ùe ^ iÚû^ùe Y ùja)
E / eþ / hþ ........... ^ = Yü
EKûe, eKûe aû hKûe _ùe @aýajòZ ^Kûee YKûe jêG ö
~[û :- _òZé + ^ûcþ = _òZéYé ûcþ
ê + ^ûcþ = êûYûcþ
@býûiü
^òcÜfòLòZ _\cûûùe [ôaû E / e / h Kê ùKûVeú c¤ùe ùfL ö
~[û :- Kúðü (eþ)
ùijò_eò - KY ùja ùfL ö
Zé¾û = ( ) að^cþ = ( )
Kðü = ( ) céùMY = ( )
gòlùKY = ( ) ZòiéYûcþ = ( )
cûZéYé ûcþ = ( ) @ðaü = ( )
bâûZéYé ûcþ = ( ) _òZéYé ûcþ = ( )
aýa]ûù^ iZý_ò ù^û Yü (aýa]û^ [ôùf c¤ ê Y ùja)
E / eþ / hþ @Uþ = (Êeûü + j~aþ) @, @û, A, B, C, D, G, H, I, J, j, ~, a, @^êÊûe
Kêü = K aMð = K, L, M, N, O
_êü = _ aMð = _, `, a, b, c
^=Y
E- ^ c¤ùe, e - ^ c¤ùe, Kò´û h - ^ c¤ùe ~\ò Êeað, jda @Uþ K aMð Kò´û _ aMð
aýa]û^ [ôùf c¤ ^ iÚû^ùe Y jêG ö
~[û - eûùcY = eþ + @ûcþ + G + ^þ + @ = Y)
céùMY = cþ + E + Mþ + G + ^þ + @ = Y)
_ûeûdYcþ = (_þ + @û + e + @û + dþ + @ + ^þ + @ + cþ = Ycþ)
aùMðY = (aþ + @ + eþ + Mþ + G + ^þ + @ = Y)
@býûiü
^òcÜùe _â\ÿ iò¡ eì_cûûùe ^òcòÿ (E, eþ, hþ) Gaõ Y Kûee c¤ùe [ôaû aðMêWÿòKê ùfL ö (~\ò
C\ûjeY _\ùe E, eþ, hþ \êA Kò´û Zòù^ûUò iÚû^ùe ù\Lû~ûG ùZùa @«òc EKûe, eþ Kûe Gaõ hþ
Kûe YZße ^òcòÿ bûaùe MâjYúd ~[û- @«eòùlY GVûùe YZße ^òcòÿ lKûe c¤ùe [ôaû @w- bìZ
hþ Kûe ö)
~[û :- ^ûeûdYü = (eþ + @û + dþ + @)
ùijò_eò - ùfL gâaYcþ = ...........................
ZlùKY = ......................... _eòbâcYcþ = .......................
aéùlY = ........................... bòlêKûYûcþ = ........................
c]êùeY = ......................... Kû~ðý KÿðéYé ûcþ = ....................
@ûPûù~ðýY = ....................... ^òÃâcYcþ = .........................
iõmûdûõ ù^ûYü = (icÉ _ù\)
18
_ìað_\ùe [ôaû ^òcòÿ _ùe Cÿe_\ùe [ôaû ê YKûe jêG ö
~[û- eûc + @d^cþ = eûcûdYcþ
gì_ð + ^Lû = gì_ðYLû
@býûiü
1ö Zùk ùfLû~ûA[ôaû C\ûjeYcûûùe ^òcòÿ I ^Kûe c¤ùe [ôaû aýa]ûdK að (ijûdK aû
còZâað) MêWÿòKê a§^ú c¤ùe ùfL ö
~[û - êûYûcþ = ^þ + @ + eþ + @û + ^þ + @û + cþ
ùijò_eò -
lZâòdûYûcþ = ( ) QûZâûYûcþ = ( )
bûhYcþ = ( ) iù_ðY = ( )
aâjàYü = ( ) cìhKûYûcþ = ( )
cdìùeY = ( ) bâùcY = ( )
aû^ùeY = ( ) aélûYûcþ = ( )
2ö Zùk ùfLû~ûA[ôaû _\cûûùe YZßaò]ôe _âZòa§K aðMêWÿòKê ùKûVeú c¤ùe ùfL ö
~[û - \éXÿû^ò = (X) X Kûe _âZòa§K að ö
ùijò_eò -
cð^cþ = ( ) eûRKúdû^ò = ( )
cKðùU^ = ( ) céMKìkû^ò = ( )
\gð^û^ò = ( ) _òZéù\aû^ûcþ = ( )
MéjùiÚ^ = ( ) ceúùP^ = ( )
Jh]û^ò = ( ) @yðùK^ = ( )
YZß ^òùh]ü
1ö (_\û«ùe [ôaû ^þ Kûee Y jêG ^ûjó ö)
~[û- eûcû^þ, jeú^þ, Zâú^þ, êû^þ,
2ö ^òcòÿ að _ùe _é[Kþ _\ùe ^ [ôùf Y jêG ^ûjó ö
~[û- _eòba^cþ, _eòMc^cþ, _â^Áü, _eò^ò¦^cþ, jeò^ûc, @ûPû~ðû^ú
@býûiü
gê¡eì_Kê P PòjÜ \ßûeû Gaõ @gê¡ eì_Kê O PòjÜ \ßûeû PòjÜû@ ö
~[û - GZû\éùgY = (O) gKûe aýa]û^ [ôaûeê ö
ùijò_eò -
eûcPù¦â^ = ( ) iaðûwúYü = ( )
iù«ûùh^ = ( ) @_eûjÙü = ( )
cjûeûùRY = ( ) _ìaðûjÜ = ( )
_eògâùcY = ( ) gòaeûùcY = ( )
aûY_âùdûùMY = ( )
19
hZß aò]ô
(i à h)
@, @û bò^Ü Êeað, Kþ, Oþ, Gaõ eþ eê _e _âZýdùe [ôaû iKûee hKûe jêG ö Cq iKûee
_ìaðùe (^þ iÚû^ùe ùjûA[ôaû) @^êÊûe, aòiMð Kò´û hþ [ôùf c¤ hKûe jêG ö
~[û :- jeò + iê = jeòhê ö iû]ê + iê = iû]êhê ö _òZé + iê = _òZéhê ö eûùc + iê = eûùchê ö
ùMû + iê = ùMûhê ö ù^ø + iê = ù^øhê ö aûKþ + iê = aûlê ö _âûOþ + iê = _âûOþhê ö aûeþ + iê = aûhêð ö
cêcìeþ + iê = cêcìhêð ö PòKúeþ + iû = PòKúhðû ö i_ðúõ + iò = i_ðúõhò ö jaúõ + iò = jaúõhò ö i_òðhþ +
iê = i_òðhþhê ö
Kò«ê - fZû + iê = fZûiê ö MzZþ + iê = Mzê ö eûR^þ + iê = eûRiê ö aò\ýû + iê = aò\ýûiê ö
_\û« iþ e hþ jêG ^ûjó ö ~[û :- @MÜòiþ + ZZâ = @MÜòÉZâ ö _âZýdiÚ \«ý i Kûee hKûe jêG ^ûjó ö
~[û :- @MÜòiûZþ, ^\úiûZþ ö
cûZâ - aòhc, iêhc, @û^êhwòK jêG ö
@býûiü
icúPú^õ hZßõ YZßõ P aò]ûd iõùgû]dZ ö
aò\ýû[òðYûõ aò\ýûhê @^êeûMü @Éò ö aélû^ûõ @ùMâiê _Zâû^ò ^ i«ò ö Mâúhàùÿøð iehê Rkcþ @Ìõ ZòÂZò ö
i\ûPeùYY QûZâûü _êeÄûeõ _âû_þhý«ò ö iì_ðYLû eûaYiý bMò^ú @ûiúZþ ö ]ûcòðKû^ûõ ibû @baZþ ö
_ùeû_Kûeü c^êhýû^ûõ ]cðü ö
i§ò _âKeYcþ
i^ÜòjòZ að\ßde gúNâZc CyûeY ùjZê Cq \êAaðe aû Z^à¤eê ùMûUòKe _eòaÿð^Kê i§ò Kj«ò ö
i§òùeK_ù\ ^òùZýû ^òùZýû ]ûZì_iMðùdûü ö
icûùi$_ò P ^òZýü iýûZþ i Pû^ýZâ aòaldû öö
1ö GK_ù\ (@L_ù\, ]ûZê_âZýdù~ûùM) - ùP + @ = Pd, ùR + @ = Rd, ù^ + @ = ^d,
ùbû + @ = ba ö
2ö ]ûZì_iMðùdûü - @bò + @iýZò = @býiýZò ö _â + @^cZþ = _âûYcZþ ö C_ + @jeZþ = C_ûjeZþ ö
3ö icûùi - MY + Bgü = MùYgü ö RMZþ + ^û[ü = RM^Üû[ü ö
4ö aûùKý - ^ @jcþ Rû^ûcò = ^ûj¬û^ûcò / ^ @jõ Rû^ûcò ö i§ò KVò^ ùjùf aò Gjû @^êù_lYúd ö
Gjûe iû]ûeY ^òdccû^ @agý mûZaý ö _âûPú^ iõÄéZ iûjòZýùe _âùag, ]ß^òùiøÂa, ùfL^
20
Kòâdûùe iÚû^Kûke iod AZýû\ò \éÁòeê i§òmû^ @_eòjû~ðý ö i§òe ^òdc - @býûi Gaõ \éÁû« \ßûeû
GVûùe i§ò_ûVKê ÆÁ I iàeYù~ûMý Keòaûe C\ýc Keû~ûAQò ö iÚûù^ iÚûù^ aòùgh mû^ ^òcòÿ
i§ò i´kòZ _ûYò^ò iìZâe CùfäL c¤ Keû~ûAQò ö
i§ò Zò^ò_âKûe - (1) Êei§ò, (2) aý¬^ i§ò, (3) aòiMð i§ò ö
Êei§òü
(K) @ / @û + @ / @û = @û
~[û - ]cð + @ùgûKü = ]cðûùgûKü, _òZû + @Éò = _òZûÉò ö aâjà + @û^¦ü = aâjàû^¦ü ö
cûZû + @û\ògZò = cûZû\ògZò ö
@býûiü
1ö @ù]ûfòLôùZhê i§òaòùz\õ KêeêZ ö
gêbûe¸ü, aò\ýûbýûiü, @ÉûPkü, Kckûi^cþ, gòÁûPûeü, bâÁûPûeü, ùKâû]ûMÜòü, ^úkûKûgü, ggûuü,
eZÜûKeü, Kû~ðýûkdü ö
2ö i§òõ KêeêZ ö
Mwû + @aZeYcþ ö @û^¦ + @aieü ö aò\ýû + @[ðú ö _ê¿ + @¬kòü ö i\û + @û^¦ü ö cjû
+ @ðaü ö iZý + @ûMâjü ö _òZû + @û\ògZò ö K\û + @_ò ö Z[û + @Éê ö
(L) A / B + A / B = B
~[û :- ~Zò + A¦âü = ~Zú¦âü, @]ô + Bgßeü = @]úgßeü ö
@býûiü
cê^ò + A¦âü = @_ò + A\cþ =
_VZò + Adcþ = @û^dZò + A§^cþ =
_Vûcò + Bùgû_^òh\cþ = Lû\ûcò + Alê\cþ =
Kaò + Bgßeü = _eò + BlYcþ =
lòZò + Bgü = iê]ú + A¦âü =
_Viò + AZò = KùeûZò + AZò =
2ö i§òaòùz\õ KêeêZ ö
@Zúa, Kaú¦âü, K_ú¦âü, @Zú¦âòdcþ, AZú\cþ, @iàúZò, _ûaðZúgü, @_úziò ö
(M) C/D + C/D = D
~[û :- bû^ê + C\dü = bû^ì\dü, ajê + C¾cþ = ajì¾cþ ö
21
@býûiü
Mêeê + C_ù\gü = ajê + C^ÜZòü =
iê + Cqcþ = KUê + Cqòü =
iû]ê + Cqcþ = gògê + C_jûeü =
fNê + Dcòðü = ^^ê + C\ýûù^ =
gZî + CûeYcþ = KùeûZê + Cacþ =
KùeûZê + C\ýccþ = _V«ê + C_^òh\cþ =
iàeZê + Ccûcþ = Mê¶«ê + C_RûZòcþ =
ùceì_eò, iû]ìqòü, eNìÿcü, fNìfìKü, iò§ì\Kcþ, bì¡ßðcþ, ]ûZì_iùMøð ö
(N) E/K + E/K = K
~[û :- _òZé + EYcþ = _òZéYé cþ, _òZé + Ehbü = _òZéhé bü ö
@býûiü
cûZé + E¡òü = ùjûZé + EZßòKþ =
2ö @/@û + A/B = G
~[û :- ê + A¦âü = ^ùe¦âü, Bgße + Azû = Bgßùezû ö
@býûiü
iêe + A¦âü = ù\a + A¦âü =
MR + A¦âü = eûR + A¦âü =
MY + Bgü = ecû + Bgü =
Z[û + AZò = ^ + AZò =
Kû + AZò = cc + Azû =
]^ + Azêü = iû + Adcþ =
@Zâ + A\cþ = fuû + Bgü =
jéhúK + Bgü = MêWûKû + Bgü =
22
MùR¦âü, cùjgßeü, ùidcþ, iùLZò, _eùcgßeü, lcùÊZò ö
\éÁû« :
_âùRgõ eùcgõ cùjgõ iêùegõ
\òù^gõ ^ògúù[gßeõ aû K\ûPòZþ ö
^ Rû^ûcò Pû^ýZþ i\ûjõ geùYý
MZòÉßõ MZòÉßõ ZßùcKû baû^ò öö
3ö @ / @û + C/D = I
~[û :- _êeêh + Cÿcü = _êeêùhûÿcü, Êbûa + Cqòü = Êbûùaûqòü ö
@býûiü
êþ + Cÿcü = _e + C_Kûeü =
jòZ + C_ù\gü = aògûk + C\ýcü =
cjû + Caü = aòaò] + C_Pûeü =
_âgÜ + Cÿecþ = C¾ + C\Kcþ =
Mwû + C\Kcþ = ^úk + C_ôkcþ =
\gð^ + CêKZû = cdû + Cqcþ =
_ùgýû_eò, cÉùKû¡ßðcþ, ~ù[û_\òÁcþ, ùaù\û¡ûeKü, mû^òù^ûqcþ, cùjûcòðü, GùKûâòõgZòü,
~ù[ûPòZcþ, iìù~ðýû\dü ö
4ö @ / @û + G / H = H
~[û :- i\û + Ga = iù\÷a, \òaý + Hgß~ðýcþ = \òùa÷ýgß~ðýcþ ö
@býûiü
~\û + Ga = @\ý + Ga =
^ + GZZþ = cc + GZZþ =
cc + Ga = aâjà + Ga =
ùZ^ + Ga = @ù^^ + Ga =
_o + GùZ = C_ + GZò =
23
GK + GKü = cjû + Hgß~ðýcþ =
iû + HzZþ = iû + Ghû =
cZ + HKýcþ = _â[cû + GKaP^cþ =
Z[û + Ga = cû + Gacþ =
Zé¾û + GKû = @ûMZû + Ga =
2ö i§òaòùz\õ KêeêZ ùeLûuòZû^ûõ _\û^ûcþ ö
~ù\÷a eûùRý KâòdùZ$bòùhK
Éù\÷a ~ûZò aýiù^hê aê¡òü ö
NUû ^é_ûYûcbòùhKKûùk
ijû¸ùi÷aû_\cê\þMòe«ò ö
5ö @ / @û + I / J = J
~[û :- cjû + Ih]ôü = cùjøh]ôü, cc + JêKýcþ = cùcøêKýcþ ö
@býûiü
i§òõ KêeêZ -
R^ + INü = Rk + INü =
Za + IÂü = a^ + Jh]ôü =
a^ + IKiþ = cjû + J\û~ðýcþ =
6ö @ / @û + E / K = @eþ
~[û :- ù\a + Ehòü = ù\ahòðü, eûRû + Ehòü = eûRhòðü
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
aâjà + Ehòü = i¯ + Ehdü =
Mâúhà + EZêü = gúZ + EZêü =
Cÿc + EYü = @]c + EYü =
cjû + Ehòü = ahðû + EZêü =
7ö A / B + Aaðbò^Ü ùKøYiò Êe = dþ + Êe
~[û :- ~\ò + @_ò = (~\þ + A + @_ò = ~\þ + dþ + @_ò) = ~\ý_ò
24
@býûiü
@Zò + @]ôKcþ = @Zò + @«cþ =
@Zò + @ûPûeü = AZò + @û\ògZþ =
~\ò + Gacþ = @_ò + GùZhê =
_âZò + CaûP = _âZò + C_Kûeü =
@Zò + CMâü = @bò + C\dü =
ù\aú + @ûMc^cþ = ù\aú + CaûP =
aliò + C_aògý = @Éò + Cÿeiýûcþ =
~ûiýZò + @\ý = _âZò + GKü =
AZò + Cqßû = @_ò + C_ûùd^ =
2ö i§òaòùz\õ KêeêZ ùeLûeìXÿû^ûõ _\û^ûcþ ö
~\ò \ûiýiò ù^zûcò ^ \ûiýiò _òaûcýjcþ ö
8ö C / D + Caðbò^Ü ùKøYiò Êe = aþ + Êe
~[û :- iê + @ûMZcþ = (iþ + C + @ûMZcþ = iþ + aþ + @ûMZcþ) = ÊûMZcþ
iê + @Éò = (iþ + C + @Éò = iþ + aþ + @Éò) = ÊÉò
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
@^ê + @dü = @^ê + @MzZþ =
@ûMzZê + @Zâ = @^ê + @ieZþ =
Lkê + @jcþ = @^ê + GhYcþ =
_PZê + I\^cþ = a]ì + @ûù\gü =
iû]ê + @ûù\gü = bì + @û\òü =
9ö E/K + E aðbò^Ü ùKøYiò Êe = eþ + Êe
~[û :- _òZé + @ûù\gü = (_òZþ + E + @ûù\gü = _òZþ + eþ + @ûù\gü) = _òZâûù\gü ö
cûZé + @ûmû = (cûZþ + E + @ûmû = cûZþ + eþ + @ûmû) = cûZâûmû
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
bâûZé + @ûmû = _òZé + @^êMâjü =
cûZé + Azû = cûZé + @^êcZòü =
\ûZé + C_ù\gü = _òZé + @õgü =
_òZé + @[ðü = iaòZé + C\dü =
25
10ö _\û« G + @ = G$
~[û :- ùZ + @\ý = ùZ$\ý, ù\ùj + @iàò^þ = ù\ùj$iàò^þ
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
GùZ + @\ý = ùZ + @_ò =
lêù\â + @_ò = aù^ + @Zâ =
aéùl + @iàò^þ = ùZ + @Mz^þ =
iêùL + @iêùL = ~ûPùZ + @dcþ =
~ûPùZ + @[ðcþ = ùZ + @jcþ =
Mêeùa + @a\^þ =
11ö _\û« I + @ = I$
~[û :- aòù¾û + @a = aòù¾û$a ö
@býûiü
aù§û + @Zâ = Mêùeû + @jcþ =
2ö _VòZ^òdcû^êiûeõ i§òõ KêeêZ ö
(K) GKûKò^ú + @ûMzZò ö (Q) Kü + @_ò
(L) Mwû + @aZeZò (R) ùaùM^ + CZþ_æëZý
(M) aù^ + @Zâ (S) ajê + Azûcò
(N) C_eò + C_aògZò (T) @gîZßû + Ga
(O) @ûZàû^cþ + @_gýcþ ö (U) _ec + EZcþ
(P) cê^ò + Azû
12ö G + ùKøYiò Êe = @dþ + Êe
~[û :- ù^ + @^cþ = (^þ + G + @^ = ^þ + @dþ + @^) = ^d^cþ
ùg + @^cþ = (gþ + G + @^ = gþ + @dþ + @^) = gd^cþ
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
ù^ + @Zò = ùP + @^cþ =
ùZ + @ûMZûü = ù~ + Aj =
jùe + Gjò =
26
13ö H + ùKøYiò Êe = @ûdþ + Êe
~[û :- ùM÷ + @Kü = (Mþ + H + @K = Mþ + @ûdþ + @K) = MûdKü
ù^÷ + @Kü = (^þ + H + @K = ^þ + @ûdþ + @K) = ^ûdKü
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
Kùià÷ + @\\ûZþ = (Kiàþ + @ûdþ + @\\ûZþ) =
gòâùd÷ + Azû = (gâòdþ + @ûdþ + Azû) =
ùM÷ + @Zò = (Mþ + @ûdþ + @Zò) =
gòâùd÷ + JêKýcþ = (gâòdþ + @ûdþ + JêKýcþ) =
14ö I + ùKøYiò Êe = @aþ + Êe
~[û :- ù_û + @^ü = (_þ + I + @^ = _þ + @aþ + @^) = _a^ü
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
ùbû + @^cþ = ùbû + @Zò =
ù_û + AZâü = ùMû + GhYû =
ùbû + AZû = iûù]û + EZcþ + @ûPe =
15ö J + ùKøYiò Êe = @ûaþ + Êe
~[û :- ù_ø + @Kü = (_þ + J + @K = _þ + @ûaþ + @K) = _ûaKü
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
ùbø + CKü = ù^ø + AKü =
ù\ßø + Aùcø = ùZø + Cùbø =
ùZø + GùZø = eûùZâø + @j^ò =
eûùZâø + @ûMùZø = eùaø + C\òùZ =
MùZø + Cùbø = Cùbø + GùZø =
16ö _\û« @dþ / @ûdþ / @aþ / @ûaþ + ùKøYiò Êe = dþ / aþ ùfû_ (aòKÌùe)
~[û :- iùað + Ga = iaðþ + G + Ga = iaðþ + @dþ + Ga = iaðùda
@[aû iaðþ + @ + Ga = iað Ga (ùfû_ _ùl) ö
dþ ùfû_ aþ ùfû_ i§òe _ê^ü i§ò jêG ^ûjó ö
27
ùfû_iù§ü C\ûjeYû^ò :
lòZòùR + C\dZò = lòZòRdê\dZò / lòZòR C\dZò ö
C\ýûù^ + @ûaûiü = C\ýû^dûaûiü / C\ýû^ @ûaûiü ö
lùY + Ga = lYùda / lY Ga
_ûùZâ + I\^cþ = _ûZâùdû\^cþ / _ûZâ I\^cþ ö
ùLùk + Azû = ùLkdòzû / ùLk Azû ö
@eùYý + Jh]cþ = @eYýùdøh]cþ / @eYý Jh]cþ ö
_ûùV + C\ûiú^Zû = _ûVdê\ûiú^Zû / _ûV C\ûiú^Zû ö
jùÉ + Ga = jÉùda / jÉ Ga
Zùià÷ + @dzZþ = ZiàûddzZþ / Ziàû @dzZþ
Zùi÷ý + @\\ûZþ = (Ziþý + @ûdþ + @\\ûZþ) = Ziýûd\\ûZþ / Ziýû @\\ûZþ ö
Kùià÷ + @_ðdZò = Kiàûd_ðdZò / Kiàû @_ðdZò ö
@^ýùià÷ + @_ðd = @^ýiàûd_ðd / @^ýiàû @_ðd ö
Zùi÷ý + @]ôKcþ = Ziýûd]ôKcþ / Ziýû @]ôKcþ
@ùià÷ + @\ý = @iàûd\ý / @iàû @\ý ö
_ìRûùd÷ + @ûMZû = _ìRûdûdûMZû / _ìRûdû @ûMZû ö
aýûLýûùd÷ + CaûP = aýûLýûdûdêaûP / aýûLýûdû CaûP ö
K^ýûùd÷ + Jh]cþ = K^ýûdûùdøh]cþ / K^ýûdû Jh]cþ ö
aòù¾û + @ûMz = (aò¾þ + I + @ûMz = aò¾þ + @aþ + @ûMz) = aò¾aûMz
(@[aû) (aò¾þ + @ + @ûMz) = aò¾ @ûMz ö
aù§û + BlÊ = a§aúlÊ / a§ BlÊ ö
_âùbû + Gjò = _âbùajò / _âb Gjò
Mêùeû + @ûMcýZûcþ = MêeaûMcýZûcþ / Mêe @ûMcýZûcþ ö
aù§û + @ûMz = a§aûMz / a§ @ûMz ö
ù\ßø + @_ò = \ß þ + J + @_ò = \ß þ + @ûaþ + @_ò = \ßûa_ò / \ßû @_ò
eûùZâø + Ga = eûZâûùaa / eûZâû Ga ö
bìùcø + C_ûaògZþ = bìcûaê_ûaògZþ / bìcû C_ûaògZþ ö
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
_âaòùÁø + @ûaûcþ = ö MùZø + Aùcø = ö
C\ù]ø + C\òZü = ö ùKø + GùZø = ö
28
@_aû\ûü
(K) Kêk + @Uû = KêkUû ö céZ + @ü = céZü ö iûe + @wü = iûewü ö Ê + Beü = ùÊ÷eü ö
iúc^þ + @«ü = iúc«ü ö cîþ + Bhû = c^úhû ö _â + DXÿü = ù_âøXÿü ö @l + Djò^ú =
@ùløjòYú ö C_ + EzZò = C_ûzðZò (^òKUõ MzZò) ö _â + EzZò = _âûzðZò (gúNâõ MzZò) ö iêL +
EZü = iêLûZðü ö Zéhû + EZü = Zéhûÿðü ö @a + Gjò = @ùajò ö @_ + Gjò = @ù_jò ö _â +
GhdZò = ù_âhdZò ö _â + GRùZ = ù_âRùZ ö aò´ + IÂü = aòù´ûÂ / aòù´øÂü ö iÚìk + IZêü
= iÚìùkûZêü / iÚìùkøZêü ö _ZZþ + @¬kòü = _Z¬kòü ö ùMû + @lü = Maûlü ö ùMû + A¦âü =
Mùa¦âü ö
(L) B-D-GKûeû« \ßòaP^ _\cûûe @«ýÊe ijòZ Êeaðe i§ò jêG ^ûjó ö
~[û :- Kaú + Aùcø = Kaú Aùcø
cê^ú + Aùcø = cê^ú Aùcø ö Mòeú GùZø = Mòeú + GùZø ö aòù\ý + Aùc = aòù\ý
Aùc ö cûùk + @û^d = cûùk @û^d ö còùZâ + Aùc = còùZâ Aùc ö GùZ ù]^ì + @iý
ùMû_ûkiý = GùZ ù]^ì @iý ùMû_ûkiý ö Aùc `ùk + @ùià÷ aûkKûd = Aùc `ùk @ùià÷
aûkKûd ö
(M) @\iþ g±e cKûe _eiÚòZ BKûe - CKûee i§ò jêG ^ûjó ö
~[û :- @cú + @gßûü = @cú @gßûü
@cú + @û~ðýûü = @cú @û~ðýûü
@cì + @iêùeø = @cì @iêùeø
@cì + @bðùKø = @cì @bðùKø
(N) @Pþ (Êeað) _ùe [ôùf _æëZÊee i§ò jêG ^ûjó ö
~[û :- AjûMz ùbû jùe AjûMz ö
@ûaòbða ùj Bg @ûaòbða ö
Gjò Ké¾ Gjò cûcþ ö
(O) @ûOþ bò^Ü IKûeû« Gaõ GKÊecûZâ @aýde _eÆe ij i§ò jêG ^ûjó ö
~[û :- @ùjû + @^òÁcþ @û_ZòZcþ = @ùjû @^òÁcþ @û_ZòZcþ ö
@û + Gaõ ^ Kÿðaýcþ = @û Gaõ ^ Kÿðaýcþ ö
iìZâ iìP^û
1ö @Kü iaùð \úNðü ö _û.6.1.101 ö
@Kü - @, @û, A, B, C, D, E, K, & ö
iaðü - CyûeYiÚû^ Gaõ @ûbý«e _â~ZÜ \éÁòeê icû^ Êeað ö iað Êe _ùe [ôùf _ìað _e
\êAUò~ûKe \úNð GKûù\g jêG ö
29
2ö AùKû ~YPò ö _û.6.1.77 ö
AKþ - A, B, C, D, E, K, & ö
~Yþ - dþ, aþ, eþ, fþ ö
@Pþ - icÉ Êeað ö
iað bò^Ü Êeað _ùe [ôùf A að iÚû^ùe dþ, C að iÚû^ùe aþ E að iÚû^ùe eþ Gaõ
& að iÚû^ùe fþ jêG ö
3ö GùPû$daûdûaü ö _û.6.1.78 ö
GPü + @dþ + @aþ + @ûdþ + @ûaþ + @ü ö
GPþ - G, I, H, J
G iÚû^ùe @dþ, I iÚû^ùe @aþ, H iÚû^ùe @ûdþ, J iÚû^ùe @ûaþ jêG Êeað _ùe [ôùf ö
4ö ùfû_ü gûKfýiý ö _û. 8.3.19 ö
5ö B\ìù\\þ \ßòaP^cþ, _âMéjýcþ ö _û.1.1.11 ö
aý¬î§òü
aý¬âð ijòZ aý¬âðe I aý¬âð ijòZ Êeaðe còk^Kê aý¬î§ò Kj«ò ö
aðiõù~ûMü = cþ + Êeûü
= cþ + @, @û, A, B, C, D, E, K , &, G, H, I, J
= c, cû, cò, cú, cê, cì, cé, cé é, cä é, ùc, ùc÷, ùcû, ùcø
^òdc - 1 (K) cþ à V
(@^êÊûe - i§òü)
cþ iÚû^ùe @^êÊûe
C\ûjeY :
Méjcþ + @MzZþ = MéjcMzZþ ö
Méjcþ + @ûMZü = MéjcûMZü, AZýû\ò ö cþ ijòZ Êeaðue iõù~ûM jêG, i§ò ^êùjñ ö
cþ _ùe aý¬^ [ôùf i§ò jêG; cþ e @^êÊûe jêG Gaõ _eaÿðú aý¬^ _ìaðaZþ eùj ö
C\ûjeY :
fZûcþ + _âZò = fZûõ _âZò ß i§òü
GVûùe i§òùe aý¬^ _ùe [ôaûeê cþ iÚû^ùe @^êÊûe (õ) ùjûAMfû ö
Kò«ê fZûcþ + @_gýZþ = fZûc_gýZþ ß iõù~ûMü ö
GVûùe _e_\e @û\òað Êe ùjûA[ôaûeê cþ Gaõ @ aðe iõù~ûM ùjfû ö
30
@^ýû^ý C\ûjeY :
(K) aûkòKû aò\ýûkdcþ _âZò MzZò ö
= aûkòKû aò\ýûkdõ _âZò MzZò ö
(L) _gý aéliý cjòcû^cþ cù^ûjûeòZßcþ P ö
= _gý aéliý cjòcû^õ cù^ûjûeòZßõ P ö
@býûiü
1ö Cÿeõ KêeêZ ö
(K) KiàûZþ _ìaðõ cþ Kûeiý @^êÊûeü baZò ? (aý¬^ûZþ, ÊeûZþ)
(L) KiàûZþ _ìaðõ cþ Kûeiý að iõù~ûMü baZò ? (aý¬^ûZþ, ÊeûZþ)
2ö @ù]ûfòLôùZhê aûùKýhê i§ò~êq_\û^ûõ ^òeì_Yõ KêeêZ ö
(K) ù^÷^õ Qò¦«ò gÈûYò ù^÷^õ \jZò _ûaKü ö
(L) Zßdû ij ]cðü ^ì^õ ~ûiýZò ö
(M) ùKä÷aýõ cû ià Mcü _û[ð ö
(N) iOþMz]ßõ iõa\]ßõ iõùaû c^ûõiò Rû^Zûcþ ö
(O) aò\ýû \\ûZò aò^dõ aò^dû\þ ~ûZò _ûZâZûcþ ö
3ö @^êÊûei§òõ aò]ûd ^òcÜ _â\ÿû^êùz\õ _ê^ü fòLZ ö
GKü cê^òü GKûcþ aûkcìhòKûcþ @_gýZþ ö Zûcþ Méjcþ @û^úd iü @Pò«dZþ - @iýûü aòaûjcþ ùK^û_ò
akòùÂ^ ij Kûedòhýûcò ö ^ì^cþ iì~ðýü Ga akòÂü ö
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
^òdc - 2
jâÊ Êeü + eþ + eþ = \úNðÊeü + eþ
(eþ _ìaðaÿðú ùe` (eþ) e ùfû_ Gaõ \úNðÊeZß)
_ìað_\e @«ùe jâÊÊe (@ / A / C) + eþ [ôaû ~[û (K) _êêþ, (L) @«eþ, (M) jeòeþ, (N) ^òeþ,
(O) Mêeêeþ, (P) g¸êeþ AZýû\ò, _\MêWÿòKe Cÿe_\e @û\òùe eþ [ôaû _\ ~[û (K) ecùZ, (L)
eûÁòâdü, (M) eûRùZ, (N) ùeûMü, (O) eêÁü, (P) eû]ýùZ AZýû\ò _\MêWÿòK ijòZ ~[ûKâùc i§ò ùjùf
_ìað_\e jâÊ Êe (@ / A / C) e \úNðÊe (@û / B / D) ùjûA~ûG Gaõ _ìaðaÿðú eþe ùfû_ jêG ö `kùe
_ê^ûecùZ, @«ûeûÁâòdü, jeúeûRùZ, ^úùeûMü, MêeìeêÁü, g¸ìeû]ýùZ Gaõ aòõgZúeì_ýKûYò _eò i§ò-
^ò¿^Ü _\cû^ còkò[û«ò ö
31
@býûiü
gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) ^òeþ + eaü = (N) + ecýü = g¸ìecýü
(L) ^òeþ + = ^úeicþ (O) Mêeêeþ + elKü =
(M) + eRü = ^úeRü (P) @«eþ + eûRýcþ =
^òdc - 3
Kþ, Pþ, Uþ, Zþ, _þ à Mþ, Rþ, Wÿþ, \þ, aþ
(aMðúd _â[c aðcûûe ZéZúd aðKê _eòaÿð^)
(K) Kþ à Mþ (Kþ Lþ Mþ Nþ Oþ)
C\ûjeY :
_ìað_\e @«òcað Cÿe_\e @û\òað ^ò¿^Ü_\
\òKþ Kþ @éü @ = \òMéü
\òKþ Kþ MRü M = \òMþMRü
(L) Pþ à Rþ (Pþ Qþ Rþ Sþ Tþ)
@Pþ Pþ @«ü @ = @R«ü
@Pþ Pþ @û\òü @û = @Rû\òü
(M) Uþ à Wþ (Uþ Vþ Wþ Xþ Yþ)
hUþ Uþ @û^^ü @û = hWÿû^^ü
hUþ Uþ @wû^ò @ = hWÿwû^ò
(N) Zþ à \þ (Zþ [þ \þ ]þ ^þ)
RMZþ Zþ Bgü B = RM\úgü
PòZþ Zþ eì_cþ eþ = Pò\ï_cþ
(O) _þ à aþ (_þ `þ aþ bþ cþ)
@_þ _þ Rü Rþ = @aþRü
iê_þ _þ @«ü @ = iêa«ü
@býûiü
^òcÜfòLôùZhê C\ûjeùYhê gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) aûKþ + = aûMù[øð (P) + = i\ûPûeü
(L) + \û^cþ = aûMþ\û^cþ (Q) PòZþ + = Pò\û^¦ü
(M) hUþ + = hWþù\aûü (R) aûKþ + = aûMêÿcû
(N) aéjZþ + e[ü = (S) RMZþ + a§êü =
(O) + \û^cþ = cjû^cþ (T) + ]^cþ = cj¡^cþ
32
^òdc - 4
Zþ à P
^òdc ^. 3 @^ê~ûdú Zþ iÚû^ùe \þ jêG cûZâ Cÿe_\e _â[c að Pþ Kò´û P aMðe ùKøYiò
að ùjûA[ûG ùZùa Zþ iÚû^ùe \þ a\kùe Pþ jêG ö
C\ûjeY :
GZZþ + P = GZPþ + P = GZy
@^ýZþ + P = @^ýPþ + P = @^ýy
ZZþ + P = ZPþ + P = Zy
@býûiü
(K) iZþ + PòZþ = (R) cjZþ + PòZâcþ =
(L) CZþ + Pdü = (S) + Pò«dòZßû = Zyò«dòZßû
(M) ZZþ + PòZâcþ = (T) + PeùYhê = bayeùYhê
(N) geZþ + P¦âü = (U) aò_Zþ + = aò_yò«û
(O) ZZþ + = ZyKâcþ (V) baZþ + PeYûeaòù¦hê =
(P) ZZþ + QZâcþ = (W) bMaZþ + Pò«^cþ =
(Q) iZþ + = iyeòZâcþ
^òdc - 5
Zþ à f
~\ò Cÿe_\e _ìað að fþ jêG ùZùa _ìað_\e @«òcað Zþ iÚû^ùe fþ ùjûA~ûG ö
C\ûjeY :
CZþ + fûiü = Cfþ + fûiü = Cfäûiü
icêZþ + ùfLü = icêfþ + ùfLü = icêùfäLü
@býûiü
(K) icêZþ + fûiü = (O) + fZû = ZWÿòfäZû
(L) CZþ + ùfLü = (P) + fZû = aò\êýfäZû
(M) cjZþ + fNê = (Q) CZþ + fOþN^cþ =
(N) ZZþ + fú^ü = (R) ZZþ + fûwêkcþ =
33
aòiMði§òü
^òKUZc að\ßd eìù_ aòiMð ij Êe aû aý¬ê còkêê aòiMðe ù~Cñ _eòaÿð^ NùU ZûjûKê
aòiMð i§ò Kêjû~ûG ö
1ö @ü + @ = I$ (@e ùfû_ PòjÜ = $)
~[û :- iü + @jcþ = ùiû$jcþ, aûkü + @dcþ = aûùkû$dcþ
(iü à iiþ à ieê à iC à iþI + @jcþ = ùiû + $jcþ = ùiû$jcþ)
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
gòaü + @jcþ = gû«ü + @Éò =
gê¡ü + @jcþ = aê¡ü + @jcþ =
cêqü + @jcþ = iü + @_ò =
ZZü + @^ý[û = gòaü + @yòðZü =
RòùZ¦âü + @a\Zþ = Kûkü + @dcþ =
KêZü + @dcþ = ai«ü + @KùeûZþ =
ùa\ü + @]úZü = CPòZü + @aieü =
2ö @ü + cé\êaý¬^cþ = I
~[û = GKü + ù\aü = GùKû ù\aü ö bìdü + bìdü = bìùdûbìdü ö
Mþ Nþ Oþ, Rþ Sþ Tþ, Wþ Xþ Yþ, \þ ]þ ^þ, aþ bþ cþ, jþ dþ aþ eþ fþ - GMêWÿòK cé\êaý¬^ ö
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
ùKgaü + aû = ^cü + ^cü =
^cü + _òùZâ = ^cü + bMaùZ =
^cü + aûiêù\aûd = ecYúdü + céMü =
iòõjü + MRðZò = ùcNü + MRðZò =
gêKü + a\Zò = ùgûb^ü + M§ü =
eaú¦âü + jiZò = aûkü + ~ûZò =
gòlKü + fòLZò = bqü + ^cZò =
iì~ðýü + bûZò = @gßü + Nûicþ =
34
ù\aü + cùjgßeü + aeû^þ \\ûZò =
ùMû_ûkü + Mûü PûedZò =
aûkKü + Méjõ MzZò =
@Rêð^ü + Mûúaõ ]eZò =
iû]Kü + MûdZâúõ _VZò =
@¤û_Kü + NUúõ _gýZò =
ùiaKü + N+ûõ aû\dZò =
@dcþ @§ü + RMZþ Kòõeì_cþ AZò ^ Rû^ûZò =
R^Kü + R^^ú AZò g±\ßdõ Kiý ^ _òâdcþ ? =
gêbKû«ü + Rkõ _òaZò ö =
^òejõKûeü + R^ü bMaZü _òâdü ö =
i_ðü + SUòZò aòkõ _âaòÁü =
mû^ò^ü + mû^ù~ûMcþ @býiý«ò =
gòaü + Wceêõ aû\dZò =
ùi÷^òKü + Xûfõ ]eZò =
\ûâü + \dûõ ^ KùeûZò =
aûkKü + \êMÛõ _òaZò =
]^¬dü + ]éZeûÁâõ K[dZò =
~ê]ôÂòeü + ]cðûaZûeü =
Kü + ]^õ ^ AzZò =
^ûaòKü + ^ûaõ PûkdZò =
Kü + ^òZýõ iûcûPûe_Zâõ _VZò ? =
^ýûdû]úgü + ^ýûdõ KùeûZò =
@dõ aûkKü + aê¡òcû^þ =
aâûjàYü + aâjà Rû^ûZò =
iùað iêLô^ü + ba«ê =
_e]cðü + bdûajü =
cûâü + ceYgúkü =
iû]Kü + cªõ _VZò =
@dõ cc aûcü + jÉü =
^Mû]ôeûRü + jòcûkdü Cÿeiýûõ \ògò aZðùZ ö =
35
gâúKé¾ü + ù~ûùMgßeü =
ùeûMü + ùeûMòYõ ^ cêoZò =
]cðü + elZò elòZü =
eûaYü + fuû]ô_Zòü =
iû]Kü + ùfûbú ^ bùaZþ =
3ö @ü + @Kûebò^Ü ùKøYiòÊe = aòiMðùfû_
~[û :- búcü + @ûMZü = búc @ûMZü ö
i§òõ KêeêZ ö
aúeü + @ûMZü = eûcü + AzZò =
]cðûaZûeü + Aa = KêZü + AzZò =
cfäü + @ûÇûkdZò = @Rêð^ü + CaûP =
iü + CÿòÂZò = iì~ðýü + Cù\Zò =
aûkKü + Ehòõ _âYcZò = c]êeü + Ghü + aòhdü =
eûcü + CaûP = eûcü + HzZþ =
eûcü + @ûMzZþ = eûcü + Cqaû^þ =
gâú@eaò¦ü + EhòùgâÂü = gòlKü + Iuûecþ CyûedZò =
4ö @ûü + ùKøYiò Êe = aòiMðùfû_
~[û :- aûkûü + @Mûd^þ = aûkû @Mûd^þ
i§òõ KêeêZ ö
\gðKûü + @_gý^þ =
aûkòKûü + @^éZý^þ =
QûZâûü + @iàò^þ aò\ýû_úùV Êz¦õ _V«ò =
iû]Kûü + @ûgâcõ Mz«ò =
cdìeûü + @û^ù¦^ ^éZý«ò =
QûZâûü + Bùgû_^òh\õ _V«ò =
QûZâûü + Aùc =
KéhKûü + C_jûeõ fbù« =
ùiaKûü + C\ýû^õ Mz«ò ö =
ùKP^ @¤û_Kûü + EhòZßcþ @jð«ò =
bûeZúdûü + HKýõ Kûcdù« =
36
_âKéùZü C_ûiKûü + Jh]õ aRðd«ò =
R^ûü + GZû\égõ \égýcþ @^ýZâ \âÁêõ ^ûjð«ò =
5ö @ûü + cé\êaý¬^cþ = aòiMðùfû_
~[û :- aûkòKûü + Mûd«ò = aûkòKû Mûd«ò ö
i§òõ KêeêZ ö
ùcNûü + MRð«ò = aòjMûü + Wdù« =
cdìeûü + ^éZý«ò = KéhKûü + jéhý«ò =
6ö @/@ûKûe bò^Ü ùKøYiò Êe + aòiMð + ùKøYiò Êe = eþ
~[û :- ^é_Zòü + @MzZþ = ^é_ZòeMzZþ
Kaòü + @fòLZþ = KaòefòLZþ
(K) i§òõ KêeêZ ö
iû]êü + @ûMzZò = Mêùeûü + C_ù\gü =
iê]úü + Ghü = cê^òü + IRÊú =
Kaòü + @dcþ = bì_ùZü + C\ýû^cþ =
_âùbûü + @ûù\gü = _âbêü + CaûP =
(L) i§òaòùz\õ KêeêZ ö
eaòeùê \Zò, cêêò ¤û_dZþ, a]ìùehû, flàúeòdcþ, _òZeê zò û, _òZeê ûmû, MêùeûeMâZü, a§êeûMZü,
bû^êeê\dZò, ajòeûMz ö
7ö @Kûe / @ûKûe bò^Ü ùKøYiò Êe + aòiMð + cé\êaý¬^ = eþ
~[û :- Mêeêü + aâjàû = Mêeêaðâjàû, Mêeêü + aò¾êü = Mêeêaòð¾êü ö
(K) i§òõ KêeêZ ö
Mêeêü + ù\aü = ajòü + Mc^cþ =
jùeü + ^ûc = @MÜòü + RßkZò =
aûdêü + aûZò = aéÁòü + abìa =
cêjêü + cêjêü = ùi^û_Zòü + MzZò =
Kaòü + fòLZò = Mêùeûü + mû^cþ =
aò]ûZêü + fúkû = iû]êü + aûZò =
8ö aòiMð + K/L = ~[û _ìaðiÚòZò
C\ûjeYcþ
Kü + Kòõ KùeûZò = Kü Kòõ KùeûZò ?
aûêü + K\kúõ Lû\Zò = aûêü K\kúõ Lû\Zò ö
37
aûkKü + K¦êùK^ ùLkZò = aûkKü K¦êùK^ ùLkZò ö
ùMû_ûkü + Lû\ýõ aòZeZò = ùMû_ûkü Lû\ýõ aòZeZò ö
QûZâü + ùLkûw^õ MzZò = QûZâü ùLkûw^õ MzZò ö
9ö aòiMð + _þ / `þ = ~[û_ìaðiÚòZò
C\ûjeYcþ
_ê^ü + _ê^ü = _ê^ü _ê^ü, aâûjàYü + _ìRdZò = aâûjàYü _ìRdZò ö aò¾êü + _ûkdZò = aò¾êü
_ûkdZò ö i_ðûü + `êZþKêað«ò = i_ðûü `êZþKêað«ò ö
10ö aòiMð + Pþ / Qþ = gþ + Pþ / Qþ
C\ûjeYcþ
_ê^ü + P = _ê^½, Kü + P^ = K½^, Kü + PòZþ = K½òZþ, Mûaü + Pe«ò = Mûa½e«ò ö _ìðü
+ P¦âü = _ìð½¦âü ö ^òü + Pd = ^ò½dü ö gòeü + ùQ\ü = gòeù¼\ü ö Zùeûü + Qûdû =
Zùeû¼ûdû ö eûmü + QZâcþ = eûm¼Zâcþ ö gVü + QkdZò = gV¼kdZò ö
11ö aòiMð + Uþ + Vþ = hþ + Uþ / Vþ
C\ûjeYcþ
Kùaü + UúKû _V^údû = KùaÁúKû _V^údû ö ùZ÷ü + ùUû_òKû ]ûeòZû = ùZ÷ùÁû_òKû ]ûeòZû ö
ùiû_ûù^hê fêV^þ Kkiü + VVõ Võ KùeûZò = ùiû_ûù^hê fêV^þ KkiÂVõ Võ KùeûZò ö
12ö aòiMð + Zþ / [þ = iþ + Zþ / [þ
C\ûjeYcþ
^cü + ùZ = ^cùÉ, ^cü + Zêbýcþ = ^cÉêbýcþ ö ^cü + Zùi÷ý = ^cÉùi÷ý ö ZZü + ZZü
= ZZÉZü ö Kü + Zßcþ = KÉßcþ ö ù\aûü + Zâûdù« = ù\aûÈûdù« ö ^\ýûü + Zúùe =
^\ýûÉúùe ö jõiûü + ZWûùM Ze«ò = jõiûÉWûùM Ze«ò ö ùeûMòYü + [ìZþKêað«ò = ùeûMòY iÚìZþ
Kêað«ò ö ^ÿðKýü + ù[÷ ù[÷ ^éZý«ò = ^ÿðKýùiÚ÷ ù[÷ ^éZý«ò ö
13ö aòiMð + gþ / hþ / iþ = _ìaðiÚòZò / _ìaðKâc
^cü + gòaûd = ^cü gòaûd / ^cgþgòaûd ö ^cü + hYþcêLûd = ^cü hYþcêLûd / ^chþhYþcêLûd,
^cü + iì~ðýûd = ^cü iì~ðýûd / ^ciþiì~ðýûd ö
38
aòùgh aò]ô
1ö ^òü, @ûaòü, ajòü, \êü, _âû\êü, PZêü - Gcûû aòiMðe hKûe jêG Kþ - Lþ - _þ - `þ - _ùe [ôùf ö
~[û :- ^òü + Kkuü = ^òÃkuü ^òü + _êZâü = ^ò¿êZâü
^òü + Kûcü = ^òÃûcü ^òü + _âùdûR^cþ = ^ò¿âùdûR^cþ
@ûaòü + Kûeü = @ûaòÃûeü ajòü + Kûeü = ajòÃûeü
\êü + KéZòü = \êÃéZòü PZêü + ùKûYü = PZêùÃûYü
\êü + Keü = \êÃeü PZêü + _[ = PZê¿[
2ö jaòü, i_òðü, @ûdêü, ]^êü, Plêü, a_êü _âbéZò Ai« (Aiþ + @«) - Ci« (Ciþ + @«) g±cûûe
aòiMðiÚû^ùe aòKÌùe hKûe jêG Kþ, Lþ, _þ, `þ _ùe [ôùf ö
~[û :- jaòü + _ê^ûZê = jaò¿ê^ûZê / jaòü _ê^ûZê
@ûdêü + Kûcùd = @ûdêhàûcùd / @ûdêü Kûcùd
Plêü + _úWdûcò = Plê¿úWdûcò / Plêü _úWdûcò
cûZâ GZû\ég g± icûiòZ ùjùf ^òZýùe hKûe jêG ö
~[û :- jaòü _òâdõ ~iý iü = jaò¿âòdü ù\aü ö
]^êü _ûùYø ~iý iü = ]^ê¿ûYòü lZâòdü ö
3ö ^cü, _êeü, Zòeü - Gcûûe aòiMðe iKûe jêG Ké ]ûZê ^òcòðZ g± _ùe [ôùf ö8
~[û :- ^cü + KùeûZò = ^cÄùeûZò ö
@býûiü
i§òõ KêeêZ ö
^cü + Kûeü, ^cü + KéZü, ^cü + KéZý, _êeü + Kûeü, Zòeü + KéZü, _êeü + KéZü,
Zòeü + KéZý, _êeü + KùeûZò ö
4ö @aýdbò^Ü g±cûûe @Kûe _eiÚòZ aòiMðe iKûe jêG ö icûiùe Ke, Kûe, Kû«, Kûc, Kêgû,
Kê¸, _ûZâ g± _ùe [ôùf ö
~[û :- ~gü + Keü = ~gÄeü ùgâdü + Keü = ùgââdÄe
(~gü KùeûZò AZò) (ùgâdü KùeûZò AZò)
@dü + Kû«ü = @dÄû«ü _dü + Kê¸ü = _dÄê¸ü
(@diü Kû«ü = @dÄû«ü) (_dùi Kê¸ü)
@jü + Keü = @jÄeü aûPü + _Zòü = aûPÆZòü
(@jü KùeûZò AZò) (aûPü (aûYýûü) _Zòü = aûPÆZòü)
39
5ö iü, Ghü e aòiMð ùfû_jêG @Kûe bò^Ü ùKøYiò að _ùe [ôùf ö @^«e i§ò jêG ^ûjó ö
~[û :- i @ûMzZò ö i cc Méjcþ @ûMzZò ö i MzZò ö Gh Ê_òZò ö Gh ùaùM^ ]ûaZò ö Gh jiZò ö
6ö ùbûü g±e aòiMð ùfû_jêG ~\ò aMðe _â[c - \ßòZúd að bò^Ü @^ý að _ùe [ûG ö
~[û :- ùbû Cùcg ! ùbû aû§a !
7ö _êêþ, _âûZeþ, Êeþ, @«eþ AZýû\ò ùe`û« @aýd_\ ö Êe aû cé\êaý¬^ _ùe [ôùf Gcûûe
ùe` ~[ûaZþ eùj ö
~[û :- _ê^ü + @_ò = (_êêþ + @_ò) = _êê_ò ö _ê^ü + @ûMz = _êêûMz ö _âûZü + @ûgü =
_âûZeûgü ö Êü + MZü = ÊMðZü ö @«ü + jòZü = @«jòðZü ö
8ö _òZé-cûZé _âbéZò EKûeû« g±cûûe iù´û]^ùe eKûee iÚòZò c¤ Gjò_eò ~[ûaZþ eùj ö
~[û :- _òZü + Gjò = _òZùejò ö cûZü + ù\jò = cûZù\ðjò ö
9ö Múü + _Zòü = Mú_ðZòü, Mú¿Zòü / Múü _Zòü
@j^þ + _Zòü = @j_ðZòü / @jü _Zòü
@j^þ + @j^þ = @jeþ + @jeþ = @jejü
10ö XKûe _ùe [ôùf X Kûee, e Kûe _ùe [ôùf e Kûee ùfû_ jêG Gaõ ZZþ_ìað @Yþe \úNð jêG ö
~[û :- _ê^ü + eûRùZ = _êêþ + eûRùZ = _ê^û eûRùZ ö
_ê^ü + ecdùZ = (_êêþ + ecdùZ) = _ê^û ecdùZ ö _òZü + el = (_òZeþ + el) = _òZû
el ö ^òü + ùeûMü = ^òeþ + ùeûMü = ^úùeûMü ö @«ü + eûÁâòdü = @«eþ + eûÁâòdü =
@«ûeûÁâòdü ö gògêü + ùeû\òZò = gògêeþ + ùeû\òZò = gògì ùeû\òZò ö
Mêeêü + eêÁü = Mêeêeþ + eêÁü = Mêeì eêÁü ö
cêXÿþ + Xü = cìXÿü ö fòXÿþ + Xü = fúXÿü ö CXÿþ + Xü = DXü ö
11ö adü + iÚ = adiÚ / adü iÚ ö @«ü + iÚ = @«iÚ / @«üiÚ ö c^ü + iÚ = cîÚ / c^üiÚ ö
@býûi
(K) c^ü + e[ü = cù^ûe[ü c^ü + aòKûeü = cù^ûaòKûeü
Z_ü + a^cþ = @]ü + MZòü =
adü + aé¡ü = ~gü + Mû^cþ =
(L) ^òü + @ûgû = ^òeûgû ^òü + BlYcþ =
^ò + Cqü = ^òü + ùNûhü =
^òü + @Éü = ^òü + ]^ü =
\êü + ^úZòü = ^òü + MZü =
\êü + MZòü = \êü + @ûgû =
\êü + cZòü = \êü + @ûPûe =
\êü + Rdü = \êü + ùaû¤ü =
40
(M) iû + Ga, iû + Aa, c^ü + Zû_ü, ajòü + Mc^cþ, aòbêü + eûRùZ, jeòü + ecýü, \êü
+ gúkü, ^òü + iõgdcþ, \êü + gûi^cþ, _â[cü + iMðü, iü + CaûP, ~ü + @ùiø, Iñ gû«òü
+ gû«òü + gû«òü ö
aòiMði§ò ieYò
aòiMð _ìað að aòiMð aòiùMðûÿe að _eòYûc
i/Gh - ü (iü / Ghü) @Kûebò^ÜÊe - aòiMð ùfû_
i/Gh - ü(iü/Ghü) ùKøYiò aý¬^ - aòiMð ùfû_
i/Gh - ü(iü/Ghü) @ iü à ùiû
Ghü à Gùhû
@ ü @-bò^Ü Êe aòiMðùfû_
@û ü Êe aòiMðùfû_
@û ü aMðe 3d,4[ð,5c að aòiMðùfû_
dþ,eþ,fþ,aþ,jþ
@ ü @ @ à I$
@ ü aMðe 3d,4[ð,5c að @àI
dþ,eþ,fþ,aþ,jþ
@/@û/ bò^ÜÊe ü Êe ü à eþ
@/@û bò^ÜÊe ü aMðe 3d,4[ð,5c að ü à eþ
dþ,eþ,fþ,aþ,jþ
_âûZ/_ê^ ü Êe aMðe 3,4,5c ü à eþ
dþ,eþ,fþ,aþ,jþ
ùKøYiòað ü iþ / Zþ / [þ ü à iþ
hþ / Uþ / Vþ ü à hþ
gþ / Pþ / Qþ ü à gþ
iìZâ iìP^û
1ö @ùZûùeûe_æëZû\_äëùZ 1.6.1.113, @û\þMêYü 1.6.1.86, GOü _\û«û\Zò ö 6.1.109

2ö jgò P ö 8.1.114
3ö i iRêùhûeêü 8.2.66
4ö aòiRð^údiý iü 8.3.34
5ö aû Leò 8.3.36
41
g±eì_
Êeû« g±
ù~Cñ g±cûûe @«ùe Êe aû @Pþ [û«ò ùiMêWÿòKê Êeû« aû @R« Kêjû~ûG ö _âÉêZ _ûVýKâcùe
ùKùZK ^òaðûPòZ Êeû«g±Kê MâjY Keû~ûAQò ö g±MêWÿòKê aû ZZþi\ég g±MêWÿòKê _âùdûM Kfûùaùk iõÄéZ
bûhûùe ùicûûe cìk Êeì_e _âùdûM jêG ^ûjó ö cìk g±ùe iê_þ _âZýd ù~ûM Keû~ûA _\ ^òcðûY
Keû~ûG ö ùijò _\e _âùdûMù~ûMýZû eùj ö KûeK I aP^Kê @ûgâdKeò g±e ù~Cñ _eòaÿð^ jêG
ZûjûKê _\ aû g±eì_ Kêjû~ûG ö
@Kûeû« _êõfòw g± : aûkK
aòbqò GKaP^ \ßòaP^ ajêaP^
_â[cû aûkKü aûkùKø aûkKûü
\ßòZúdû aûkKcþ aûkùKø aûkKû^þ
ZéZúdû aûkùK^ aûkKûbýûcþ aûkùK÷ü
PZê[ðú aûkKûd aûkKûbýûcþ aûkùKbýü
_ocú aûkKûZþ aûkKûbýûcþ aûkùKbýü
hÂú aûkKiý aûkKùdûü aûkKû^ûcþ
i¯cú aûkùK aûkKùdûü aûkùKhê
iù´û]^ ùj aûkK ! ùj aûkùKø ! ùj aûkKûü !
eûc, @ce, iêe, ê, cûâ, R^, cùjû\d, cjûù\a, Ké¾, ùMû_ûk, aûiêù\a, aòRd, @gß,
MR, iòõj, cdìe, KûK, Kù_ûZ, aél, _û\_, _aðZ, @ûcâ, aU, LM, _òZûcj, aò\ýûkd, _eòYûc, gòlK,
cjû_êeêh, QûZâ, að, ù\a, g±, aýajûe, @u AZýû\òe eì_ aûkK g±e eì_ _eò jêG ö
\ûe- (Èú), fûR- (LA), @lZ- (@bwû @eê@û PûCk) g± MêWÿòK ^òZý ajêaP^û« ~[û- \ûeûü,
\ûeû^þ, \ûùe÷ü, \ûùebýü, \ûùebýü, \ûeûYûcþ, \ûùehê, \ûeûü ö
C_~êðýq _âùZýK @Kûeû« _êõfòw cìkg±e Paòg (24) ùMûUò eì_ jêG ö
g± eì_MêWÿòKe GKaP^ùe _âùdûM :
_â[cû aòbqò - iü iê¦eü aûkKü @Éò ö
\ßòZúdû aòbqò - iü aûkKõ _gýZò ö
ZéZúdû aòbqò - iü aûkùK^ ij KâúWÿZò ö
PZê[ðú aòbqò - iü aûkKûd _êÉKõ \\ûZò ö
_ocú aòbqò - iü aûkKûZþ iù¦gõ géùYûZò ö
hÂú aòbqò - iü aûkKiý _òZû @Éò ö
i¯cú aòbqò - iü aûkùK aògßiòZò ö
iù´û]^ - ùj aûkK ! @ûMz ö
aò.\â. : eûc, @ce, iêe, ê, cdìe, aél, @ûcâ, gòlK, cjû_êeêh, QûZâ, aýajûe _âbéZò g±e 3dû
GKaP^ I 6Âú ajêaP^ eì_ùe ^ iÚû^ùe Y ùja ö ~[û- eûc - eûùcY - eûcûYûcþ
42
@býûiü
1ö cìkg±û^þ ^òeì_dZ ö
eûcü, bûeZiý, _ìaðbûùM, _âgÜü, jòcûkdü, _aðZü
2ö ~[û^òòðÁeì_ûYò fòLZ ö
LM :- _â[cû - GKaPù^ ö aU :- \ßòZúdû - \ßòaPù^ ö
iêe :- \ßòZúdû - ajêaPù^ ö ù\M :- ZéZúdû - GKaùP^ ö
aél :- PZê[ðú - \ßòaPù^ ö cûâ :- _ocú - ajêaPù^ ö
céM :- hÂú - GKaPù^ ö NU :- i¯cú - \ßòaPù^ ö
ê :- i¯cú - ajêaPù^ ö _û\_ :- iù´û]^ - \ßòaPù^ ö
(L) @Kûeû« ^_êõiKfòw : `k
_â[cû `kcþ `ùk `kû^ò
\ßòZúdû `kcþ `ùk `kû^ò
`kg±e @^ýaòbqòùe eì_ aûkKg±e @^ýaòbqò eì_i\ég ùja, ~[û- `ùk^ ..... ùj `kû^ò ö
g±eì_e _âùdûM :
_â[cû aòbqò - `kû^ò c]êeûYò i«ò ö
\ßòZúdû aòbqò - iü c]êeûYò `kû^ò Lû\Zò ö
_Zâ, C\ýû^, _ê¿, PòZâ, còZâ, aÈ, _ûZâ, cêL, ù^Zâ, mû^, aP^, ^lZâ, _êÉK, iêL, \êüL AZýû\ò
`kg±e eì__eò jêG ö
(M) @ûKûeû« Èúfòw g± : fZû
_â[cû fZû fùZ fZûü
\ßòZúdû fZûcþ fùZ fZûü
ZéZúdû fZdû fZûbýûcþ fZûbòü
PZê[ðú fZûùd÷ fZûbýûcþ fZûbýü
_ocú fZûdûü fZûbýûcþ fZûbýü
hÂú fZûdûü fZùdûü fZû^ûcþ
i¯cú fZûdûcþ fZùdûü fZûiê
iù´û]^ ùj fùZ ! ùj fùZ ! ùj fZûü !
ibû, ÊZªZû, R^Zû, elû, KâúWÿû, K[û, cjòkû, ùgûbû, iúZû, Mwû, ~cê^û, ^ò¦û, Kkû, Klû, Kû«û
AZýû\ò @ûKûeû« Èúfòw g±e eì_ fZûg± eì_ i\ég jêG ö
43
@býûiü
1ö @ù]ûfòLôZû^êùzù\ @ûKûeû«Èúfòwg±û^þ ^òeì_dZ ö
Adõ _ûVgûkû @Éò ö iû aûkòKû @iýûõ _ûVgûkûdûõ _VZò ö iû ZZâ MZßû gòlòKûõ ^cZò ö _ûVgûkûdûü
icúù_ aûUòKû @Éò ö iúZû _ûVgûkûdûü _â]û^ûPû~ðýû ö ecû Zûõ _ZòâKûõ \gðdZò ö @dò iêù] ! K[õ
ùKûkûjkü gïdùZ ? cc iLú iêRûZû @_ò @ûMZû ö R^ûü Ziýûü ÊûMZõ cûkûbòü Kêað«ò ö
Cÿecþ - (K) (L) (M)
(N) (O) (P)
(Q) (R) (S)
(T) (U)
2ö @ù]ûfòLôZû^ûõ _\û^ûõ cìkg±õ aòbqòõ aP^õ P fòLZ ö
_\û^ò
~[û :- (K) _ûVgûkû (P) cûkûbòü
(L) _ûVgûkûdûcþ (Q) ÊZªZûdûü
(M) iêù] (R) gòlòKûcþ
(N) QûZâûùd÷ (S) cjòkûbýü
(O) gòlòKûcþ (T) ùgûbû~ûZâû
3ö ùKûÂKc¤ûZþ CPòZ_ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) êü ùgûbùZ ö (aò\ýdû / aò\ýûcþ)
(L) @¤û_òKû C_jûeõ \\ûZò ö (a¦^ûcþ / a¦^ûùd÷)
(M) cûkûKûeü _ê¿ûYò @û^dZò ö (aûUòKûdûü / aûUòKdû)
(N) búhàü _êZâü @ûiúZþ ö (Mwûdûü / Mwûdûcþ)
(O) eûcü @Zúa ^ò_êYü ö (PòZâKkûcþ / PòZâKkûdûcþ)
4ö @ù]ûfòLôZ aûùKýhê @Kûeû«_êõfòwg±û^ûõ iÚûù^ @ûKûeû«Èúfòwg±û^þ fòLZ ö
(K) aûkùKø ]ûaZü ö ]ûaZü ö (aûkòKû)
(L) aûkKü cìhòKõ _gýZò ö aûkKü _gýZò ö (cìhòKû)
(M) cûZû iêZûd K¦êKõ \\ûZò ö cûZû K¦êKõ \\ûZò ö (iêZû)
(N) A\cþ @ûPû~ðýiý Méjcþ ö A\cþ Méjcþ ö (@ûPû~ðýû)
(O) _ê¿ûYò aélûZþ _Z«ò ö _ê¿ûYò _Z«ò ö (fZû)
44
N ö A Kûeû« :
ù~Cñ g±e @«òcÊe A aû AKûe ùjûA[ûG ùijò cìkg±Kê AKûeû« Kj«ò ö AKûeû« g± _êõfòw,
^_êõiK fòw Gaõ Èúfòwùe ù\LôaûKê còkò[ûG ö
(K) AKûeû« _êõfòw
cê^ò
_â[cû cê^òü cê^ú cê^dü
\ßòZúdû cê^òcþ cê^ú cê^ú^þ
ZéZúdû cê^ò^û cê^òbýûcþ cê^òbòü
PZê[ðú cê^ùd cê^òbýûcþ cê^b
ò ýü
_ocú cêù^ü cê^òbýûcþ cê^òbýü
hÂú cêù^ü cêù^ýûü cê^ú^ûcþ
i¯cú cêù^ø cêù^ýûü cê^òhê
iù´û]^ ùj cêù^ ! cê^ú ! ùj cê^dü !
Kaò, jeò, K_ò, Mòeò, ^é_Zò, @MÜò, eaò @û\ò g±MêWÿòKe eì_ cê^ò g±eì_ _eò jêG ö ZéZúdû Gaõ hÂú
aòbqòùe jeò Gaõ Mòeò g±e eì_ùe [ôaû ^þ e Yþ Kê _eòaÿð^ jêG ö ~[û- jeòYû, jeúYûcþ, MòeòYû,
MòeúYûcþ ö Mòeò I jeò g±e 6Âú \ßòaP^ I i¯cú \ßòaP^ùe ~[ûKâùc Mòù~ðýûü I jù~ðýûü ùjûA[ûG ö
@býûiü
1ö(i) @ù]ûfòLôZaûùKýhê ùeLûuòZû^ûõ _\û^ûõ cìkg±û^þ fòLZ ö
(K) cêù^ ! Eùhü @ûgâcü KêZâ @Éò ? cìkg±
(L) Kòõ ZZâ K_dü @_ò i«ò ? cìkg±
(M) ùZ @ùMÜø ja^õ Kêað«ò ö cìkg±
(N) Kaò^û aòbûZò ibû ö cìkg±
(ii) eòqiÚû^û^ò _ìedZ ö
jeò- _â[cû jeòü jedü
K_ò- \ßòZúdû K_ú
Mòeò- ZéZúd MòeòYû Mòeb
ò üò
@MÜò- PZê[ðú @MÜòbýûcþ
aò]ô- _ocú aòù]ü
eaò- hÂú eùaýûü
^é_Zò- i¯cú ^é_Zòhê
cê^ò- iù´û]^ ùj ùj cê^ú ùj
45
(iii) @ù]ûfòLôùZ @^êùzù\ iì~ðý g±aòjòZ_\û^ûõ iÚûù^ eaò g±õ _â~êRý _ê^ùfðL^õ KêeêZ ö
[iì~ðýü iõiûeõ _âKûgdZò ö iì~ðýiý @eêYõ aò´õ \gð^údcþ ö P¦âü iì~ðýûZþ Ga _âKûgõ fbùZ ö
iìù~ðýY Ga adõ Rúaûcü ö R^ûü iû\eõ iì~ðýûd @Nðýõ \\Zò ö]
Cÿe :
4ö(i) @ù]ûfòLôZ aûKýû^ûõ ùeLûuòZ iÚûù^hê @Zò[ô g±iý ~[û[ð eìù_÷ü aûKýû^ûõ _ê^ùfðL^õ KêeêZ ö
(K) QûZâü Kùaü i¹û^õ KùeûZò ö
(L) @¤lü Kaòbýü _êeÄûeû^þ \\ûZò ö
(M) iü Kaò^û ij MzZò ö
(N) @jõ Kaòõ _âYcûcò ö
(O) Kùaø cc aògßûiü @Éò ö
Êûcú aû cûfòK @[ðùaû]K- _Zò

_â[cû _Zòü _Zú _Zdü
\ßòZúdû _Zòcþ _Zú _Zú^þ
ZéZúd _Zýû _Zòbýûcþ _Zòbòü
PZê[ðú _ùZý _Zòbýûcþ _Zòbýü
_ocú _Zêýü _Zòbýûcþ _Zòbýü
hÂú _Zêýü _ùZýûü _Zú^ûcþ
i¯cú _ùZýø _ùZýûü _Zòhê
iù´û]^ ùj _ùZ ! ùj _Zú ! ùj _Zdü !
_Zòg± iõù~ûMeê ^òcòðZ bì_Zò, ^é_Zò, cjú_Zò _âbéZò icûi g±MêWÿòKe eì_ cê^ò g±_eò jêG ö
46
(L) AKûeû« Èúfòw
cZò
_â[cû cZòü cZú cZdü
\ßòZúdû cZòcþ cZú cZúü
ZéZúdû cZýû cZòbýûcþ cZòbòü
PZê[ðú cùZ÷ý/cZùd cZòbýûcþ cZòbýü
_ocú cZýûü/cùZü cZòbýûcþ cZòbýü
hÂú cZýûü/cùZü cùZýûü cZú^ûcþ
i¯cú cZýûcþ/cùZø cùZýûü cZòhê
iù´û]^ ùj cùZ ! ùj cZú ! ùj cZdü !
aê¡ò, ^úZò, MZò, ~êaZò, bqò, gqò, RûZò, i«Zò, eûZòâ, gû«ò, _âúZò, Kúÿòð _âbéZò AKûeû« Èúfòw g±e
eì_ cZò g±e eì_ _eò ùja ö
@býûiü
1ö @ù]ûfòLôZaûùKýhê ùeLûuòZ_\û^ûõ cìkg±-^òeì_Yõ aòbqòaP^^òeì_Yõ P ~ù[û\ûjeYõ
KêeêZ ö
~[û : (K) gû«òü _âûZü _oaû\ù^ g~ýûZýûMõ KùeûZò ö gû«ò- _â[cû aòbqò GK aP^cþ
(L) iû Cûd cûZébìcòõ _âYcZò ö
(M) @^«eõ iû iê^úZýû ij _ûVgûkûõ MzZò ö
(N) gû«òü iûdõ Kûù«ü/Kû«ýûü Méjõ MzZò ö
(O) Kû«òü @_ò _âúZýûü còZâcÉò ö
(P) iû ù\giý _âMùZø aògßûiõ KùeûZò ö
(Q) iû eêPòõ a\Zò- ùj eêùP ! iõÄéZõ _V ö
2ö ^òùðgû^êiûeõ gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
GKaP^ \ßòaP^ ajêaP^
(K) ]éZò _â[cûaòbqò ........... ........... ...........
(L) KéZò \ßòZúdûaòbqò ........... ........... ...........
(M) aê¡ò ZéZúdûaòbqò ........... ........... ...........
(N) eúZò PZê[ðúaòbqò ........... ........... ...........
(O) ^úZò _ocúaòbqò ........... ........... ...........
(P) bqò hÂúaòbqò ........... ........... ...........
(Q) eûZòâ i¯cúaòbqò ........... ........... ...........
47
3ö ùKûÂKc¤ûZþ icêPòZõ _\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) ~ü \û^õ KùeûZò iü fbùZ ö
(L) elûa§^õ iìPKõ baZò ö
(M) Kûkò\ûiiý _âiò¡ûü i«ò ö
(N) aûkKû^ûõ còÁûù^Ühê @ûiúZþ ö
(O) ]îaiý cûZû @ûiúZþ ö
(_âúùZü, iê^úZòü, eêPòü, iìqdü, gû«òcþ)
4ö ùKûÂKiÚ g±û^ûõ icêPòZõ eì_õ KéZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
iü cûkû^ûõ ùKâZû ö iü @_ò ùKâZû ö (bìcò)
iü cûkû^ûõ ùKâZû ö iü bìùcü @_ò ùKâZû ö
(K) aûkKü @ûKéZýû iê¦eü ö iü P_kü ö (_âKéZò)
(L) Kòâdûdûü cìfýõ baZò ö cjÿßõ baZò ö (KéZò)
(M) flàYü iúZdû ij @MzZþ ö Kû«òü ij ùgûbùZ ö (cZò)
(N) aò\ýû elZò elòZû ö aýûù_ÜûZò cjZú ö (Kúÿòð)
(M) AKûeû« Käúafòw
aûeò
_â[cû aûeò aûeòYú aûeúYò
\ßòZúdû aûeò aûeòYú aûeúYò
ZéZúdû aûeòYû aûeòbýûcþ aûeòbòü
PZê[ðú aûeòùY aûeòbýûcþ aûeòbýü
_ocú aûeòYü aûeòbýûcþ aûeòbýü
hÂú aûeòYü aûeòùYûü aûeúYûcþ
i¯cú aûeòYò aûeòùYûü aûeòhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj aûùe ! / ùj aûeò ! ùj aûeòYú ! ùj aûeúYò !
AKûeû«- ^_êõiK fòw-aòùghY g±cûûe c¤ aûeòg±_eò eì_ jêG ö
C\ûjeY :
_û_û_jûeò \êeòZûeò Zew]ûeò
ùg÷k_âPûeò MòeòeûRMêjûaò\ûeòö
SuûeKûeò jeò_û\eùRû$_jûeò
Mûwõ_ê^ûZê iZZõ gêbKûeò aûeò ûû
48
AKûeû« Käúafòw- @lò-(@ûLô)
_â[cû @lò @lòYú @lúYò
\ßòZúdû @lò @lòYú @lúYò
ZéZúdû @Ðû @lòbýûcþ @lòbüò
PZê[ðú @ùÐ @lòbýûcþ @lòbýü
_ocú @Ðü @lòbýûcþ @lòbýü
hÂú @Ðü @ùÐûü @Ðûcþ
i¯cú @Ðò/@lYò @ùÐûü @lòhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj @ùl/ @lò ! ùj @lòYú ! ùj @lúYò !
Gjò_eò iKò[ (Deê) \]ô, @iÚò g±e eì_ ùja ö @lòg±e ù~CñVûùe Y @Qò ùiVûùe _ìùaðûq g±e
^ ejòa ö
@býûiü
@]É^ aûùKýhê AKûeû«^_êõiK_\û^ò ^òeì_dZ ö
(K) A\õ _û_jûeò gêbKûeò aûeò cûõ _ê^ûZê ö
(L) @ù^^ Mûùw^ aûeòYû cc geúeõ ^òcðkõ baZê ö
(M) @iý MûwaûeòYü _ûa^_âbûaü @iûcû^ýü ö
(N) @iàûZþ NUûZþ MûwaûeòYü cjýõ KòoôZþ ù\jò ö
(O) iü MwûaûeòYò @û_û\cÉKõ iÜûZò ö
(P) @iý aûkKiý jé\dõ gêPò ö
(Q) @^ùdûü aûkKùdûü cîú gêPò^ú ö
CÿeûYò :
(K) (L) (M) (N)
(O) (P) (Q)
BKûeû« Èúfòw
^\ú
_â[cû ^\ú ^ù\ýø ^\ýü
\ßòZúdû ^\úcþ ^ù\ýø ^\úü
ZéZúdû ^\ýû ^\úbýûcþ ^\úbòü
PZê[ðú ^ù\ý÷ ^\úbýûcþ ^\úbýü
_ocú ^\ýûü ^\úbýûcþ ^\úbýü
hÂú ^\ýûü ^ù\ýûü ^\ú^ûcþ
i¯cú ^\ýûcþ ^ù\ýûü ^\úhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj ^\ò ! ùj ^ù\ýø ! ùj ^\ýü !
49
ù\aú, _ZÜú, aûYú, iZú, ecYú, ùgâYú, aò\êhú, MêYò^ú, gâúcZú, R^^ú, @Uaú, KVò^ú (LWÿò),
_\aú, cjú, ~ûcò^ú _âbéZò B-Kûeû« Èúfòw g± ^\ú g±e eì_Zêfý ö GZ\þ aýZúZ Mz«ú, _V«ú,
KêaðZú, \\Zú, ~êaZú, B\égú, Zû\égú, cû\égú, baZú AZýû\òe eì_ ^\ú g±eì_ _eò ùja ö ùKùZK
EKûeû« _êõfòw g±e Èúfòw eú-Kûeû« ùjûA ^\ú g±e eì_ _eò jêG ~[û- Kÿðâú, ]ûZâú, \ûZâú ö flàú
g±e _â[cû GKaP^ùe flàúü- Gjò aòiMð~êq _\ eùj I @^ýZâ ^\ú g±e eì_ _eò eì_ jêG ö
BKûeû«- ^ûeú - (cjòkû/ Èú)
_â[cû ^ûeú ^ûù~ðýø ^û~ðýü
\ßòZúdû ^ûeúcþ ^ûù~ðýø ^ûeúü
ZéZúdû ^û~ðýû ^ûeúbýûcþ ^ûeúbòü
PZê[ðú ^ûù~ðý÷ ^ûeúbýûcþ ^ûeúbýü
_ocú ^û~ðýûü ^ûeúbýûcþ ^ûeúbýü
hÂú ^û~ðýûü ^ûù~ðýûü ^ûeúYûcþ
i¯cú ^û~ðýûcþ ^ûù~ðýûü ^ûeúhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj ^ûeò ! ùj ^ûù~ýøð ! ùj ^û~ðýü !
aò.\â. - ^Meú, Kêcûeú, ùMøeú, iê¦eú, _êeú _âbéZò g±e eì_ ^ûeú g±_eò jêG ö
^\ú g±eì_ûYûõ _âùdûMû^þ _gý ö
(K) Adõ ~cê^û^\ú @Éò ö (O) cjòkûü ^\ýûü Rkcþ @û^d«ò ö
(L) @jõ ^\úõ Mzûcò ö (P) ^\ýûü ZUõ iê¦ecþ ö
(M) @dõ cûMðü ^\ýû ij ~ûZò ö (Q) Zßõ ^\ýûõ iÜû^õ Kùeûhò ö
(N) iü ^ù\ý÷ _ê¿ûYò ic_ðdZò ö (R) ùj ^\ò ! Zßõ _ìR^údû ö
@býûiü
1ö bMò^ú g±iý C_~êq aòbqò eìù_÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) cc GKû ùRýÂû @Éò ö eùcgiý ù\ß K^òùÂ Éü ö @jõ
ij iõÄéùZ^ @ûk_ûcò ö R^à\òù^ @jcþ C_jûeû^þ \\ûcò ö jeòü
iÜòjýZò ö ùj , ~ìdõ MúZûõ _VZ ö
2ö C\ûjeYû^êiûeõ eòqiÚû^û^ò _ìedZ ö
C\ûjeYcþ- Adõ flàúü @Éò ö flàýûü jùÉ Kckcþ @Éò ö
(K) Adõ ieÊZú @Éò ö jùÉ aúYû @Éò ö
(L) Adõ cjûKûkú @Éò ö jùÉ LWÓü @Éò ö
(M) Adõ MéjòYú @Éò ö jùÉ iÚûfú @Éò ö
50
3ö ^òùðgû^êiûeõ aòbqò eì_ûYò fòLZ ö
(K) _êZâú _â[cû :
(L) R^^ú \ßòZúdû :
(M) ^Meú ZéZúdû :
(N) aûùsaú PZê[ðú :
(O) aò\êhú _ocú :
(P) Kêcûeú hÂú :
(Q) ùgâYú i¯cú :
CKûeû« _êõfòw
bû^ê (iì~ðý)
_â[cû bû^êü bû^ì bûâü
\ßòZúdû bû^êcþ bû^ì bû^ì^þ
ZéZúdû bû^ê^û bû^êbýûcþ bû^êbòü
PZê[ðú bû^ùa bû^êbýûcþ bû^êbýü
_ocú bûù^ûü bû^êbýûcþ bû^êbýü
hÂú bûù^ûü bûù^ßûü bû^ì^ûcþþ
i¯cú bûù^ø bûù^ßûü bû^êhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj bûù^û ! ùj bû^ì ! ùj bûâü !
Mêeê, iû]ê, gògê, fNê, aò¾ê, aûdê, a§ê, _gê, EZê, c]ê (ai«), gZâê, eò_ê, ùeYê, aò¦ê, iò§ê, A¦ê,
aò¾ê aUê (aâjàPûeú) _âbéZò C-Kûeû« _êõfòw g±e eì_ bû^ê g±eì_ _eò ö
Mêeêg±e hÂú I i¯cú \ßòaP^ùe Mêùaðûü jêG ö @iê (_âûY) g±e GKaP^û« I \ßòaP^û«
eì_ ^ûjó ö Gjû ^òZý ajêaP^û« ~[û- @iaü, @iì^þ AZýû\ò ö
@ù]ûfòLôZùgæûùKø _VZ ö
(K) Mêeêaðâjàû Mêêeêaòð¾êMêðeêù\ðùaû cùjgßeü ö
Mêeêü iûlûZþ _eõaâjà Zùià÷ gâúMêeùa ^cü ûû
(L) @mû^Zòcòeû§iý mû^û¬^gkûKdû ö
Plêeê^àúkòZõ ù~^ Zùià÷ gâúMêeùa ^cü ûû
51
@býûiü
1ö C-Kûeû«cìkg±û^þ ^òeì_dZ ö
(K) ùj aùUû ! Zù_ûaù^ _gaü jòõiûõ ^ Kêað«ò ö ( )
(L) ZZâ bûù^ûü _âKûgü baZò ö ( )
(M) ùZ iùað iû]aü ö ( )
(N) adõ _eÆeõ a§aü Aa ZòÂûcü ö ( )
(O) R«aü ceYgúkûü ö ( )
2ö eòqiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) _â[cû (aUê) aUêü aUaü
(L) \ßòZúdû (Mêeê) Mêeì^þ
(M) ZéZúdû (bû^ê) bû^ê^û
(N) PZê[ðú (\dûkê) \dûkêbýûcþ
(O) _ocú (a§ê) a§êbýü
(P) hÂú (gâ¡ûkê) gâ¡ûùkûü
(Q) i¯cú (\úâ§ê) \úâù§ßûü
(R) iù´û]^ (eò_ê) ùj eòù_û !
(L) C-Kûeû« Èúfòw ù]^ê
_â[cû ù]^êü ù]^ì ù]âü
\ßòZúdû ù]^êcþ ù]^ì ù]^ìü
ZéZúdû ù]^ßû ù]^êbýûcþ ù]^êbòü
PZê[ðú ù]ù^ß÷, ù]^ùa ù]^êbýûcþ ù]^êbýü
_ocú ù]^ßûü, ù]ù^ûü ù]^êbýûcþ ù]^êbýü
hÂú ù]^ßûü, ù]ù^ûü ù]ù^ßûü ù]^ì^ûcþ
i¯cú ù]^ßûcþ, ù]ù^ø ù]ù^ßûü ù]^êhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj ù]ù^û ! ùj ù]^ì ! ùj ù]âü !
Z^ê (geúe) e{ê (\CWÿò), ùeYê I iÜûdê _âbéZò C-Kûeû« Èúfòw g±e eì_ ù]^ê g±eì_ _eò
ùja ö
52
@ù]ûfòLôZû^ò aûKýû^ò _VZ ö
Adõ cc ù]^êü ö @jcþ Acûõ ù]^êõ ùiÜùj^ _ûkdûcò ö ù]^ßû _eòaûe i\iýûü iêiÚûü ö @jõ
ù]^ùa _âPêeõ ZéYõ \\ûcò ö ù]^ßûü _âPêeõ \êMÛõ _âûù_Üûcò ö ù]^ßûü MZòü \gð^údû @Éò ö @jõ ù]^ßûcþ
@Zúa iÜòjýûcò ö ùj ù]ù^û ! Zßõ cc \ßòZúdû cûZû ö
(M) C-Kûeû« Käúafòw c]ê
_â[cû c]ê c]ê^ú c]ì^ò
\ßòZúdû c]ê c]ê^ú c]ì^ò
ZéZúdû c]ê^û c]êbýûcþ c]êbòü
PZê[ðú c]êù^ c]êbýûcþ c]êbýü
_ocú c]ê^ü cê]êbýûcþ c]êbýü
hÂú c]ê^ü c]êù^ûü c]ì^ûcþ
i¯cú c]ê^ò c]êù^ûü c]êhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj c]ê / cù]û ! ùj c]ê^ú ! ùj c]ì^ò !
Rû^ê, @gî, \ûeê, aiê, gàg,î Zûkê, @´ê AZýû\ò icÉ CKûeû« ^_êõiKfòw g±e eì_ c]êg±eì_ _eò ö
@ù]ûfòLôZû^ò aûKýû^ò _VZ ö
cjûgd baZü ! iKûùg c]ê @Éò Kòcþ ? @jõ KòoôZþ c]ê Azûcò ö c]ê^û ij Jh]õ Lû\òhýûcò ö
@ùZû$jõ c]êù^ @Zâ @ûMZü ö c]ê^ü \ìùe M«êõ c]ê_ü ^ AzZò ö c]ê^ü Êû\ü @]ôKü ö c]ê^ò ajaü
MêYûü i«ò ö ùj c]ê ! Zßcþ @Zúa jòZKûeò ö
@býûiü
1ö @]ü _êõfòw-^_êõiKfòwg±û^ûõ cògâYõ aÿðùZ ö _é[Kþ KêeêZ ö
c]ê, iû]ê, Mêeê, aiê, @gî, aÉê, a§ê, @´ê, gògê
_êõfòwg±
^_êõiKfòwg±
2ö ^òcÜiÚòZaòùghY_\ùdûü ~[û^òùðgcþ Cÿeõ ù\jò ö
ajê, Êû\ê _êõfòw ajêaP^ ^_êõiK ajêaP^
~[û : _â[cû- ajaü, Êû\aü ajì^ò Êû\ì^ò
\ßòZúdû- ajì^þ, Êû\ì^þ
ZéZúdû- ajêbòü, Êû\êbòü
53
PZê[ðú- ajêbýü, Êû\êbýü
_ocú- ajêbýü, Êû\êbýü
hÂú- ajì^ûcþ, Êû\ì^ûcþ
i¯cú- ajêhê, Êû\êhê
(N) D-Kûeû« Èúfòw a]ì
_â[cû a]ìü aù]ßø a]ßü
\ßòZúdû a]ìcþ aù]ßø a]ìü
ZéZúdû a]ßû a]ìbýûcþ a]ìbòü
PZê[ðú aù]ß÷ a]ìbýûcþ a]ìbýü
_ocú a]ßûü a]ìbýûcþ a]ìbýü
hÂú a]ßûü aù]ßûü a]ì^ûcþ
i¯cú a]ßûcþ aù]ßûü a]ìhê
iù´û]^ ùj a]ê ! ùj aù]ßø ! ùj a]ßü !
Pcì, Poì, Z^ì (geúe), _êZâa]ì, gßgï, ie~ì _âbéZò D-Kûeû« Èúfòwg±e eì_ a]ì g±eì_ _eò ö
_âiì g±e eì_ \ßòZúdû GKaP^ I ajêaP^ùe ~[ûKâùc _âiìcþ I _âiìü jêG ö
aûKý_âùdûMü ö
Adõ âa]ìü f{ûgúkû ö Acûõ âa]ìõ \âÁêcþ @\ý Èòdü @ûMZûü ö @^dû âa]ßû ij Zûü ajêKûkõ
ù^hý«ò ö @ùiý÷ âaù]ß÷ Zûiê Kû½^ C_jûeû^þ \ûiý«ò ö Zûü iaðûü âa]ßûü còÁû^Üõ _âû¯aZýü ö @iýûü
âa]ßûü eì_cþ @Zúa iê¦ecþ ö @iýûõ âa]ßûõ iùaðhûõ _âúZòü Mbúeû ö ùj âa]ê !, _eòaûùe iùaðhê
iûc¬iýõ _âZòÂû_d ö
E-Kûeû« _êõfòw _òZé
_â[cû _òZû _òZùeø _òZeü
\ßòZúdû _òZecþ _òZùeø _òZé é^þ
ZéZúdû _òZâû _òZébýûcþ _òZébòü
PZê[ðú _òùZâ _òZébýûcþ _òZébýü
_ocú _òZêü _òZébýûcþ _òZébýü
hÂú _òZêü _òùZâûü _òZé éYûcþ
i¯cú _òZeò _òùZâûü _òZéhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj _òZü ! ùj _òZùeø ! ùj _òZeü !
54
bâûZé, ù\aé, RûcûZé, ^é-GA ùKùZûUò g±e eì_ _òZé g±e eì__eò ö ùKak ^ég±e hÂú
ajêaP^ùe \êA_âKûe eì_ jêG ö ~[û- ^é éYûcþ I ^éYûcþ ö (^é - ê)
_òZû cûZû ^^û¦û ^û iùaýÁé-bâûZé-cûZeü ö
RûcûZû \êjòZû ù\aû ^ Zé^«û Aùc \g ûû
GA \gUò g±e _â[cû \ßòaP^Vûeê PûeòùMûUò aòbqò eì_ùe @«ý EKûee aé¡ò (@ûeþ) jêG ^ûjó ö
Gjû c¤ùe cûZé, ^^û¦é, ~ûZé I \êjòZé g± Èúfòw, aûKòZK _êõfòw ö
\ûZé
_â[cû \ûZû \ûZûùeø \ûZûeü
\ßòZúdû \ûZûecþ \ûZûùeø \ûZé é^þ
ZéZúdû \ûZâû \ûZébýûcþ \ûZébòü
PZê[ðú \ûùZâ \ûZébýûcþ \ûZébýü
_ocú \ûZêü \ûZébýûcþ \ûZébýü
hÂú \ûZêü \ûùZâûü \ûZé éYûcþ
i¯cú \ûZeò \ûùZâûü \ûZéhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj \ûZü ! ùj \ûZûùeø ! ùj \ûZûeü !
]ûZé, aò]ûZé, Kÿéð, ùgâûZé, ù^Zé, iaòZé, _âùYZé, gòldòZé, eldòZé, @]ôÂûZé I jÿðé _âbéZò E Kûeû«
_êõfòw g±e eì_ \ûZég±e eì__eò ö
cc _òZû \ûZû @Éò ö @jõ cc \ûZûeõ _òZeõ ^cûcò ö cc \ûZâû _òZâû \û^õ \údùZ ö cc \ûùZâ
_òùZâ @^ýZþ Kòc_ò ^ ùeûPùZ ö iü cc \ûZêü _òZêü \û^õ ÊúKùeûZò ö iùað cc \ûZêü _òZêü iàeYõ Kêað«ò ö
_êZâü \ûZeò _òZeò iû]êü ö ùj \ûZü _òZü, baû^þ cjû^þ Lkê ö
@býûiü
1ö ùeLûuòZ iÚûù^hê _òZég±iý ~[û[ðeìù_÷ü _ê^ùfðL^õ KêeêZ ö
\ge[ü eûciý R^Kü @ûiúZþ ö iü R^Kiý @ûmdû a^õ MZaû^þ ö Ziý R^ùK gâ¡û @ûiúZþ ö
R^ùK^ \ÿü @ûù\gü _ûk^údü ö
2ö aûKýiÚòZû^ûõ ùeLûuòZ_\û^ûõ cìkg±õ aòbqòõ aP^õ P ^òeì_dZ ö
(K) _òZû Jh]ûkdõ MzZò ö ( )
(L) eûcü \ûZûeõ ^cZò ö ( )
(M) ù\ûMÛû ùMû_ûk^¦^ü ö ( )
(N) eûcdYiý ePdòZêü ^ûc Kòcþ ? ( )
55
(O) @Zâ iùað aòùKâZûeü ö ( )
(P) aùqâ Kòõ \ûiýiò ? ( )
(Q) bÿðeò cc aògßûiü @Éò ö ( )
(R) ùZ ù^Zêü Pyðûõ Kêað«ò ö ( )
3ö C\ûjeYû^êiûeõ aûKý_eòaÿð^õ KêeêZ ö
~[û- bÿðûeü _âi^Üûü i«ò ö
bÿðû _âi^Üü @Éò ö
(K) _òZeü bâûZébýü ~z«ò ö
(L) gâcòKûü Kÿðébýü ]^û^ò ^d«ò ö
(M) _òZébýü ^cü ö
(N) R^ûü ù^Zébòü ij Mz«ò ö
(O) ùfûKûü aqé éYûõ aP^û^ò _ûkd«ò ö
4ö ùgäûK\ßdõ iàeZ ö
(K) _òZû ]cðü _òZû ÊMðü _òZû jò _ecõ Z_ü ö
_òZeò _âúZòcû_ù^Ü _âúdù« iaðù\aZûü ûû
(L) _òZûjciý RMùZû cûZû ]ûZû _òZûcjü ö
ùa\ýõ _aòZâùcûuûe EKþiûc ~Rêùea P ûû (MúZû- 9.17)
5ö ùKûÂKiÚ g±iý CPòZõ eì_õ _â~êRý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) ù\ùaû ù\aú P ^ü iaðiêLiý (\ûZé- _â[cû)
(L) bMaùZ ^cü ö (_ec\ûZé- 4[ðú)
(M) _ec\ûZeò @aòPkû P iýûZþ @iàûKõ bqòü ö (aò]ûZé- 7cú)
(N) ù\aû^þ iað\û iàeûcü ö (\ûZé- 2dû)
E-Kûeû« Èúfòw cûZé (cû)
_â[cû cûZû cûZùeø cûZeü
\ßòZúdû cûZecþ cûZùeø cûZé éü
ZéZúdû cûZâû cûZébýûcþ cûZébòü
PZê[ðú cûùZâ cûZébýûcþ cûZébýü
_ocú cûZêü cûZébýûcþ cûZébýü
56
hÂú cûZêü cûùZâûü cûZé éYûcþ
i¯cú cûZeò cûùZâûü cûZéhê
iù´û]^ (_â[cû) ùj cûZü ! ùj cûZùeø ! ùj cûZeü !
Èúfòw EKûeû« g± ùcûUùe _ûoUò- \êjòZé, cûZé, ~ûZé, ^^û¦é I Êié ö cûZé g±eì_ _eò \êjòZé, ~ûZé
I ^^û¦é g±eì_ jêG ö Êié g±e eì_ \ûZé g±eì_ _eò cûZâ Gjûe \ßòZúdû ajêaP^ùe ÊiÚ é éü jêG ö
cûZéÊié/cûZéhßié (cûCiú) I _òZéißié/_òZéhßié (_òCiú) g±e eì_ Êié (bCYú) g±e eì_ _eò ö
@býûiü
1ö @ù]ûfòLôZaûKýû^ûõ cûZébûhdû @^êaû\õ KêeêZ ö
gâúeûcP¦âiý Zòiâü cûZeü @ûi^þ ö
R^àbìcòü @iàûKcþ @_eû cûZû ö
iü \ßûbýûõ cûZébýûõ _ûkòZü ö
iü cûZébýü @ûgòhü _âûù_ÜûZò ö
ùj cûZùeø !, adõ ~êaûõ ^ aòiàeûcü ö
ùj cûZeü !, ~êhàû^þ adõ ^òZýõ ^cûcü ö
gògêü cûZêü @ùu C_aògZò ö
cûZâû bûMaZõ _VòZcþ ö
2ö _òZég±iÚûù^ cûZég±eì_ûYûõ _âùdûMõ KêeêZ ö
(K) Za _òZêü ^ûc Kòcþ ?
(L) Zßõ Kòõ _òZâû ij Mziò ?
(M) @jõ _òùZâ ùbûR^cþ @û^dûcò ö
(N) iü _òZêü gûiù^ ZòÂZò ö
(O) cc _òZeò bqòü @Éò ö
I-Kûeû« _êõfòw/ Èúfòw ùMû
_â[cû ùMøü Mûùaø Mûaü
\ßòZúdû Mûcþ Mûùaø Mûü
ZéZúdû Maû ùMûbýûcþ ùMûbòü
PZê[ðú Mùa ùMûbýûcþ ùMûbýü
_ocú ùMûü ùMûbýûcþ ùMûbýü
hÂú ùMûü Mùaûü Maûcþ
57
i¯cú Maò Mùaûü ùMûhê
iù´û]^ (_â[cû) ùMøü ! Mûùaø ! Mûaü !
ùMû g± MûBKê aêSûC[ôùf Èúfòw jêG ö ~[û- Adõ ùMøü Ké¾û ö aéhb @[ðùe @dõ ùMøü Ké¾ü ö
ùMû g± icûiû« ùjùf Maú jêG ö ~[û- ù\aMaú ö Gjûe eì_ ^\ú g±_eò jêG ö
aûKý_âùdûMü (_gýZ- _VZ) ö
(K) Mûaü ùlùZâ Pe«ò ö
(L) ùMû_ûkü Mûü PûedZò ö
(M) iü i\û ùMûbòü ij ZòÂZò ö
(N) ùMûbýü _âRûbýü P ÊÉò ö
(O) ùMûbýü ZéYû^ò ù\jò ö
(P) adõ ùMûbýü \êMÛõ _âû_Üëcü ö
(Q) Maûcþ cù¤ aiûcýjcþ ö
(R) Maûõ ùMûhê aû Ké¾û ajêlúeû ö
(S) bûeZúdûü ùMûhê cûZéaZþ bqòõ Kêað«ò ö
58
aý¬^û« g±eì_
eûR^þ (@^þ-bûMû« _êõfòw) (eûRû)
_â[cû eûRû eûRûù^ø eûRû^ü
\ßòZúdû eûRû^cþ eûRûù^ø eûmü
ZéZúdû eûmû eûRbýûcþ eûRbòü
PZê[ðú eûùm eûRbýûcþ eûRbýü
_ocú eûmü eûRbýûcþ eûRbýü
hÂú eûmü eûùmûü eûmûcþ
i¯cú eûmò / eûR^ò eûùmûü eûRiê
iù´û]^ (_â[cû) eûR^þ ! eûRûù^ø ! eûRû^ü !
cjû^þ eûRû = cjûeûRü (Kcð]ûedü) ö Kkòwû^ûõ eûRû = KkòweûRü (hÂúZZþ _êeêhü) ö Gjò_eò
ù\aeûR, cM]eûR, _gêeûR AZýû\ò eûRû« g±MêWÿòKe eì_ aûkK g±eì_ _eò ùja ùaûfò cùêLôaûKê
ùja ö
@û^þ- (@ûû/ Êdcþ)

_â[cû @ûû @ûûù^ø @ûû^ü
\ßòZúdû @ûû^cþ @ûûù^ø @û^ü
ZéZúdû @û^û @ûbýûcþ @ûbòü
PZê[ðú @ûù^ @ûbýûcþ @ûbýü
_ocú @û^ü @ûbýûcþ @ûbýü
hÂú @û^ü @ûù^ûü @û^ûcþ
i¯cú @û^ò @ûù^ûü @ûiê
iù´û]^ (_â[cû) @û^þ ! @ûûù^ø ! @ûû^ü !
aâjà^þ, KéZKcð^þ, _ecû^þ, Rúaû^þ, ]cðû^þ, cjû^þ, Ké¾að^þ (@MÜò), \ßòR^à^þ _âbéZò g±e eì_
@û^þ g±eì_ _eò ö gß^þ aýZúZ ù~Cñ g±e @^þ _ìaðiÚ iõ~êq aðe @«ùe c Kò´û a [ûG ö
ùiiaê @û^þ _eò eì_ jê@«ò ö
59
1ö aûKý _âùdûMü ö
GKü eûRû @ûiúZþ ö
_âRûü Zõ eûRû^õ ù\acþ AZò _ìRd«ò ö
ùi^û_Zòü eûmû ij @MzZþ ö
Zùià÷ eûùm iZýaP^õ ùeûPùZ ö
ZiàûZþ eûmü _âRûü iûjû~ýõ fbù« ö
Ziý eûmü ^ûc cêùL cêùL aÿðùZ ö
Ziý eûmü Kúÿòðü iùað÷ü MúdùZ ö
Ziàò^þ eûmò iùaðhûõ _âúZòü aÿðùZ ö
ùj eûR^þ !, cdò \dûõ Kêeê ö
2ö @ù]ûfòLôZaûKýû^ò _VZ ö
@dcþ @ûû aâjà ö ~ü @ûû^õ ^ Rû^ûZò, iü Kòc_ò ^ Rû^ûZò ö @ûû^cþ @û^û Rû^újò û @ûù^ iaðõ
Kêeê ö gû«òü @û^ü Ga C\þbaZò ö @ûû Ga @û^ü a§êü ö @Zü @û^ò aûiõ Kêeê ö ùj @û^þ, ùcûj^ò\âûõ
_eòje ö
(A^þ-bûMû« _êõfòw) MêYò^þ (MêYaû^þ/ MêYú)
_â[cû MêYú MêYòù^ø MêYò^ü
\ßòZúdû MêYò^cþ MêYòù^ø MêYò^ü
ZéZúdû MêYò^û MêYòbýûcþ MêYòbòü
PZê[ðú MêYòù^ MêYòbýûcþ MêYòbýü
_ocú MêYò^ü MêYòbýûcþ MêYòbýü
hÂú MêYò^ü MêYòù^ûü MêYò^ûcþ
i¯cú MêYò^ò MêYòù^ûü MêYòhê
iù´û]^ (_â[cû) MêYò^þ ! MêYòù^ø ! MêYò^ü !
@[òð^þ, GKûKò^þ, KéZò^þ, mû^ò^þ, ]^ò^þ, Z_Êò^þ, akò^þ, cªò^þ, ùc]ûaò^þ, ùeûMò^þ, Êûcò^þ, c^Êò^þ,
_û_ò^þ, ù~ûMò^þ, iûlò^þ _âbéZò A^þ-bûMû« _êõfòw g±e eì_ MêYò^þ g±e eì__eò ö
(K) @dõ R^ü MêYú @Éò ö Acõ MêYò^õ R^õ iùað C_Mz«ò ö @ùià÷ MêYòù^ R^ûd ùZ C_jûeû^þ
~z«ò ö @iý MêYò^ü Rîý ^òRû_eaê¡òü ^ûÉò ö @iàò^þ MêYòù^ Rù^ iùað Æjý«ò ö MêYò^ü
R^ûZþ iZþ_eûcgðü fbýùZ ö MêYò^û ibû aòbûZò ö
60
@býûiü
MêYú AZýiý Èúfòweì_õ MêYò^ú baZò ö Ziý eì_ûYò ^\ú aZþ ba«ò ö @ù]ûfòLôZg±û^ûõ
Èúfòweì_õ Kòõ bùaZþ ?
C\ûjeY - MêYú- MêYò^ú
ùeûMú- ùeûMòYú
mû^ú ùa÷eú
ùc]ûaú iûlú
jÉú Méjú
GKûKú cªú
Kêgkú ~ªú
]^ú C_Kûeú
Z_Êú c^úhú
_âZòùagú jòZûKûOþlú
\ìe\gðú cé\êbûhú
iZýaû\ú \îZPûeú
_[ô^þ (A^þ-bûMû« _êõfòw) (aûU/ cûMð)
_â[cû _^Úûü _^Úûù^ø _^Úû^ü
\ßòZúdû _^Úû^cþ _^Úûù^ø _[ü
ZéZúdû _[û _[ôbýûcþ _[ôbüò
PZê[ðú _ù[ _[ôbýûcþ _[ôbýü
_ocú _[ü _[ôbýûcþ _[ôbü
hÂú _[ü _ù[ûü _[ûcþþ
i¯cú _[ô _ù[ûü _[ôhê
iù´û]^ (_â[cû) _^Úûü ! _^Úûù^ø ! _^Úû^ü !
c[ô^þ (c^Ú^-\) g±e eì_ _[ô^þ g±e eì__eò ö
mû^õ aò^û QûZâûYûõ ^û^ýü _^Úûü @Éò ö ZiàûZþ Gaõ _^Úû^õ QûZâûü icûgâd«ê ö @ù^^ _[û bMaZü
C_f²òü i¸ùaZþ ö @ùià÷ _ù[ @ûic_ðYcþ @ûagýKcþ ö @iàûZþ _[ü aòPêýZòü cû bùaZþ ö @iý _[ü
fx^õ jû^òKûeKcþ ö Z[û_ò @iàò^þ _[ô cjû^þ @û^¦ü @Éò ö
61
@Zþ _âZýdû«-MzZþ (_êõfòw) (~ûC[ôaû, ~ûC~ûC)
_â[cû Mz^þ Mzù«ø Mz«ü
\ßòZúdû Mz«cþ Mzù«ø MzZü
ZéZúdû MzZû Mznýûcþ Mznòü
PZê[ðú MzùZ Mznýûcþ Mznýü
_ocú MzZü Mznýûcþ Mznýü
hÂú MzZü MzùZûü MzZûcþ
i¯cú MzZò MzùZûü Mzê
iù´û]^ (_â[cû) Mz^þ ! Mzù«ø ! Mz«ü !
KeòhýZþ, \ûiýZþ, _VòhýZþ, baòhýZþ, PkZþ, MûdZþ, AzZþ, KêaðZþ, ]ûaZþ, ZòÂZþ, a\Zþ, ¤ûdZþ,
fòLZþ, _VZþ, RúaZþ, jiZþ, _âbéZò @Zþ-_âZýdû«g±e eì_ MzZþ g±e eì__eò ö
Kæúafòw MzZþ g±e _â[cû, \ßòZúdû Gaõ iù´û]^ùe MzZþ, MzZú I Mz«ò eì_ ùjûA[ûG ö
Èúfòw MzZþ g±e eì_ ^\ú g±e eì__eò ~[û- Mz«ú, Mzù«ýø, Mz«ýü AZýû\ò ö
aZþ-_âZýdû«-baZþ (_êõfòw) (@û_Y)
Gjû MzZþ g±_eò eì_ jêG ö _âùb\ ùKak GZòKò ù~ Gjûe _â[cû GKaP^ùe ^-Kûe
_ìaðaÿðú @-Kûe iÚû^ùe @û-Kûe jêG ö _â[cû GKaP^ - baû^þ ö iù´û]^ (_â[cû) ba^þ !
@ûdêhàZþ, ùRýûZòhàZþ, \ú¯òcZþ, ]úcZþ, gâúcZþ, aê¡òcZþ, j^êcZþ, cìÿòðcZþ, bMaZþ, akaZþ,
aò\ýûaZþ, jòcaZþ, aòaÊZþ, KòdZþ, ZûaZþ, ~ûaZþ, MZaZþ, gîZaZþ, KéZaZþ, iÚòZaZþ, CqaZþ AZýû\ò
cZê_þ-qaZê _âZýdû«g±e eì_ baZþ g±e eì__eò jêG ö
C\ûjeYcþ :
(1) \ú¯ò + cZê_þ Ú cZþ = \ú¯òcZþ (\ú¯òcû^þ - \ú¯òcù«ø - \ú¯òc«ü)
aê¡ò + cZê_þ Ú cZþ = aê¡òcZþ (aê¡òcû^þ - aê¡òcù«ø - aê¡òc«ü)
j^ê + cZê_þ Ú cZþ = j^êcZþ (j^êcû^þ - j^êcù«ø - j^êc«ü)
@ûdêiþ + cZê_þ Ú cZþ = @ûdêhàZþ (@ûdêhàû^þ - @ûdêhàù«ø - @ûdêhà«ü)
ak + cZê_þ Ú aZê_þ Ú aZþ = akaZþ (akaû^þ - akaù«ø - aka«ü)
bM + cZê_þ Ú aZê_þ Ú aZþ = bMaZþ (bMaû^þ - bMaù«ø - bMa«ü)
aòò\ýû + cZê_þ Ú aZê_þ Ú aZþ = aò\ýûaZþ (aò\ýûaû^þ - aò\ýûaù«ø - aò\ýûa«ü)
_Vþ + qaZê = _VòZaZþ (_VòZaû^þ - _VòZaù«ø - _VòZa«ü)
Mcþ + qaZê = MZaZþ (MZaû^þ- MZaù«ø - MZa«ü)
mû + qaZê = mûZaZþ (mûZaû^þ - mûZaù«ø - mûZa«ü)
62
(2)(K) ù^÷ a Kò o ô Z þ KùeûcúZò ~ê ù qû cù^ýZ Zÿß a ò Z þ ö
_gý^þ-géYß^þ Æég^þ - RòNâ^þ- @gÜ^þ-Mz^þ-Ê_^þ-gßi^þ ûû MúZû- 5.8
(L) Æég^Ü_ò MùRû j«ò RòNâ^Ü_ò bêRwcü ö
ji^Ü_ò ^éù_û j«ò cû^d^Ü_ò \êRð^ü ûû
@býûiü
1ö aûKý_âùdûMü ö
baû^þ KêZâ MzZò ö
@jõ ba«õ _ézûcò ö
ùKgaü CaZû ij aò\ýûkdcþ @MzZþ ö
iü baùZ _êÉKû^ò @û^dZò ö
baZü EùZ cc ùKû$_ò ijûdü ^ûÉò ö
KêZâ baZü Méjcþ ?
cc aògßûiü baZò @Éò ö
2ö baZþ AZýiý g±iý \ßòaP^-ajêaP^-eìù_÷ü aûKýû^ò _ê^fòðLZ ö
iþ-Kûeû« _êõfòw g±
aò\ßiþ - (aò\ßû^þ)
_â[cû aò\ßû^þ aò\ßûõùiø aò\ßûõiü
\ßòZúdû aò\ßûõicþ aò\ßûõùiø aò\êhü
ZéZúdû aò\êhû aò\ß\þbýûcþ aò\ß\þbòü
PZê[ðú aò\êùh aò\ß\þbýûcþ aò\ß\þbýü
_ocú aò\êhü aò\ß\þbýûcþ aò\ß\þbýü
hÂú aò\êhü aò\êùhûü aò\êhûcþ
i¯cú aò\êhò aò\êùhûü aò\ßê
iù´û]^ (_â[cû) aò\ß^þ ! aò\ßûõùiø ! aò\ßûõiü !
(^òùh\òaiþ, ZiÚòaiþ, ù_Pòaiþ AZýû\ò ùKùZK aiþ-bûMû«g±e aò\ßiþ g±_eò eì_ jêG ö)
Êù\ùg _ìRýùZ eûRû, aò\ßû^þ iaðZâ _ìRýùZ ö
R^ûü bqýû aò\ßûõiõ _ìRd«ò
63
aò\êhû i´§ü Kû~ðýü ö
aò\êùh eûRû ]^û^ò \\ûZò ö
aò\êhü mû^õ fbÊ ö
aò\êhü aP^õ _ûkd ö
Za gâ¡û aò\êhò ZòÂZê ö
ùj aò\ß^þ ! Zßõ ùc _òâdü ö
@iþ-bûMû« Kæúafòw g±
_diþ (lúe, Rk)
_â[cû _dü _diú _dûõiò
\ßòZúdû _dü _diú _dûõiò
ZéZúdû _diû _ùdûbýûcþ _ùdûbòü
PZê[ðú _dùi _ùdûbýûcþ _ùdûbýü
_ocú _diü _ùdûbýûcþ _ùdûbýü
hÂú _diü _dùiûü _diûcþ
i¯cú _diò _dùiûü _düiê
iù´û]^ _dü ! _diú ! _dûõiò !
@diþ (fêjû), @ûMiþ (_û_), ùPZiþ, Q¦iþ, Z_iþ, Zciþ, ùZRiþ, cîþ, ~giþ, adiþ, ieiþ
(_êÃeòYú), ùiâûZiþ _âbéZò @iþ bûMû« Käúafòw g±e eì_ _diþ g±e eì__eò ö
@býûiü
1ö iõÄéùZ^ @^êaû\õ KêeêZ ö
c^ jó iêL \êüLe KûeY ö
Zêùc c^ùe cûuê iàeY Ke ö
cê @^ý ^ûc cûî ö
c^ùe ajê_âKûe aòPûe @ûùi ö
ùj c^, Zêùc gû« jê@ ö
2ö C}kbûhdû @^êaû\õ KêeêZ ö
_âKûgü _diû I\^õ Lû\Zò ö
_dü_û^õ bêRwû^ûõ ùKakõ aòha¡ð^cþ ö
64
Zciûdûü @^ûaòkõ _dü \éÁßû cê^òü i«êÁü @baZþ ö
Rúaù^ K\ûPòZþ Mwûdûü _diò iÜû^õKêeê ö
ZiàûZþ _diü KòoôZþ _òa ö
3ö ùeLûuòZ_\û^ûõ cìkg±õ aòbqòaP^^òeì_Yõ P ~ù[û\ûjeYõ KêeêZ ö
~[û : ùj _[ôK, Rúa^þ êü Ga KfýûYõ _âûù_ÜûZò ö Rúa^þ- _â[cû aòbqòü GKaP^cþ
@dõ Zê aò\ßû^þ ö
Mz«õ cûõ Kòõ _âÁêcòzZò baû^þ ?
aò\ßûõiü Kú\égõ aýajûecþ Az«ò ?
@û^ü _âZòKìkû^ò _ùehûõ ^ icûPùeZþ ö
cû^ü jò cjZûõ ]^cþ ö
C¡ùeZþ @û^û @ûû^cþ ö
ùj gâúcù«ø, @dùca icêPòZü aýajûeü ö
4ö gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
baZþ _â[cû baù«ø
eûR^þ \ßòZúdû eûRû^cþ
MzZþ ZéZúdû Mz\þbòü
@û^þ PZê[ðú @ûbýûcþ
MêYò^þ _ocú MêYb
ò ýü
aò\ßiþ hÂú aò\êhü
RúaZþ i¯cú RúaùZûü
5ö ~[û^òòðÁeì_ûYò fòLZ ö
(K) eûR^þ hÂú GKaP^ -
(L) baZþ i¯cú \ßòaP^-
(M) @û^þ _ocú ajêaP^-
(N) aò\ßiþ PZê[ðú \ßòaP^ -
(O) MzZþ ZéZúdû GKaP^ -
(P) _[ô^þ \ßòZúdû ajêaP^-
(Q) MêYò^þ i¯cú \ßòaP^-
(R) _diþ hÂú GKaP^-
65
iað^ûc g± :
eì_e ùa÷flYý @^êiûùe iað^ûc g± iKk (33Uò) _ûoUò ùgâYúùe aòbq ö ~[û- iaðû\ò, @^ýû\ò,
_ìaðû\ò, ~\û\ò Gaõ A\cû\ò, Z^à¤eê 7Uò g± _ûVýKâce @«MðZ ö
1. iað (icÉ, iaê) (_êõfòw)
_â[cû iaðü iùaðø iùað
\ßòZúdû iaðcþ iùaðø iaðû^þ
ZéZúdû iùaðY iaðûbýûcþ iùa÷üð
PZê[ðú iaðùià÷ iaðûbýûcþ iùaðbýü
_ocú iaðiàûZþ iaðûbýûcþ iùaðbýü
hÂú iaðiý iaðùdûü iùaðhûcþþ
i¯cú iaðià^
ò þ iaðùdûü iùaðhê
iù´û]^ (_â[cû) iað ! iùaðø ! iùað !
iað (Èúfòw)
_â[cû iaðû iùað iaðûü
\ßòZúdû iaðûcþ iùað iaðûü
ZéZúdû iaðdû iaðûbýûcþ iaðûbòü
PZê[úð iaðùiý÷ iaðûbýûcþ iaðûbýü
_ocú iaðiýûü iaðûbýûcþ iaðûbýü
hÂú iaðiýûü iaðùdûü iaðûiûcþþ
i¯cú iaðiýûcþ iaðùdûü iaðûiê
iù´û]^ iùað ! iùað ! iaðûü !
iað (Käúafòw)
_â[cû iaðcþ iùað iaðûYò
\ßòZúdû iaðcþ iùað iaðûYò
iù´û]^ (_â[cû) iað ! iùað ! iaðûYò !
@^ý aòbqòùe _êõfòw iaðg±e eì_ _eò ö iað, aògß, Cb, Cbd, GK, GKZc-GA Q@Uò g±e eì_
GKû_eò ö
66
iaðg±e _êõfòw GKaP^ _âùdûM- ^jò iaðü iaðõ ùaÿò ö
\ßòaP^ _âùdûM- iùaðø @iêeaû^ùeø jùZø ö
ajêaP^ _âùdûM- iùað i«ê ^òeûcdûü ö
\âÁaý :
1. iað I aògß g± iKk @[ð aêSûAùf iað^ûc jêG ö @^ý[û Gjûe @Kûeû« g±_eò eì_ jêG ö
aòùghý ùjùf iaðg±e @[ð gòa I aògß g±e @[ð RMZþ jêG ö
2. Cb g± \ßòaP^û« Kò«ê Cbd g±e GKaP^ I ajêaP^ jêG ö ~[û Cùbø aûkùKø
(\ßòaP^), Cbùdû cê^òü (GKaP^), Cbùd ù\ac^êhýûü (ajêaP^) ö
3. GK g± iõLýûùe GKaP^û«; Kò«ê ùKjò ùKjò @[ðùe iaêaP^ùe aýajéZ jêG ö ùiùZùaùk
Gjû iað^ûc ùaûfûG ö
4. iað _âbéZò g± @_â]û^ ùjùf iað^ûc jêG ^ûjó ö ~[û- _òâdü iaðü ~iý iü _òâdiaðü
(ajêaâújò) @ZòKâû«ü iaðcþ @Zòiaðü (ZZþ_êeêh) G MêWÿòKe @Kûeû« g±_eò eì_ ùja ö
2. Z\þ (_êõfòw) ùi / Zûjû
_â[cû iü ùZø ùZ
\ßòZúdû Zcþ ùZø Zû^þ
ZéZúdû ùZ^ Zûbýûcþ ùZ÷ü
PZê[ðú Zùià÷ Zûbýûcþ ùZbýü
_ocú ZiàûZþ Zûbýûcþ ùZbýü
hÂú Ziý Zùdûü ùZhûcþ
i¯cú Zià^
ò þ Zùdûü ùZhê
1. Z\þ, ~\þ, GZ\þ, A\cþ, Kòcþ, @\iþ, ~êhà\þ I @ià\þ g±e iù´û]^ùe aýajûe ^ûjó ö
Z\þ (Èúfòw)
_â[cû iû ùZ Zûü
\ßòZúdû Zûcþ ùZ Zûü
ZéZúdû Zdû Zûbýûcþ Zûbòü
PZê[ðú Zùiý÷ Zûbýûcþ Zûbýü
_ocú Ziýûü Zûbýûcþ Zûbýü
hÂú Ziýûü Zùdûü Zûiûcþ
i¯cú Ziýûcþþ Zùdûü Zûiê
67
Z\þ (Kæúafòw)
_â[cû ZZþ ùZ Zû^ò
\ßòZúdû ZZþ ùZ Zû^ò
ZéZúdûVûeê i¯cú _~ðý« eì_ _êõfòw Z\þ g±e eì__eò ö
3. ~\þ (_êõfòw) ù~ /~ûjû
_â[cû ~ü ù~ø ù~
\ßòZúdû ~cþ ù~ø ~û^þ
ZéZúdû ù~^ ~ûbýûcþ ù~÷ü
PZê[ðú ~ùià÷ ~ûbýûcþ ù~býü
_ocú ~iàûZþ ~ûbýûcþ ù~býü
hÂú ~iý ~ùdûü ù~hûcþ
i¯cú ~ià^ò þ ~ùdûü ù~hê
~\þ (Èúfòw)
_â[cû ~û ù~ ~ûü
\ßòZúdû ~ûcþ ù~ ~ûü
ZéZúdû ~dû ~ûbýûcþ ~ûbòü
PZê[ðú ~ùiý÷ ~ûbýûcþ ~ûbýü
_ocú ~iýûü ~ûbýûcþ ~ûbýü
hÂú ~iýûü ~ùdûü ~ûiûcþ
i¯cú ~iýûcþþ ~ùdûü ~ûiê
~\þ (Kæúafòw)
_â[cû ~Zþ ù~ ~û^ò
\ßòZúdû ~Zþ ù~ ~û^ò
~\þ g± Käúafòwùe ZéZúdûVûeê i¯cú aòbqò _~ðý« Zòò^ò aP^ùe _êõfòw ~\þ g±e eì__eò ö
68
4.Kòcþ (_êõfòw) KòG, KY
_â[cû Kü ùKø ùK
\ßòZúdû Kcþ ùKø Kû^þ
ZéZúdû ùK^ Kûbýûcþ ùK÷ü
PZê[ðú Kùià÷ Kûbýûcþ ùKbýü
_ocú KiàûZþ Kûbýûcþ ùKbýü
hÂú Kiý Kùdûü ùKhûcþ
i¯cú Kià^ò þ Kùdûü ùKhê
Kòcþ (Èúfòw)
_â[cû Kû ùK Kûü
\ßòZúdû Kûcþ ùK Kûü
ZéZúdû Kdû Kûbýûcþ Kûbòü
PZê[ðú Kùiý÷ Kûbýûcþ Kûbýü
_ocú Kiýûü Kûbýûcþ Kûbýü
hÂú Kiýûü Kùdûü Kûiûcþ
i¯cú Kiýûcþþ Kùdûü Kûiê
Kcþ (Kæúafòw)
_â[cû Kòcþ ùK Kû^ò
\ßòZúdû Kòcþ ùK Kû^ò
@agòÁ eì_ _êõfòw Kòcþ g±e eì_ _eò ö
5. A\cþ (_êõfòw) Gjû, Gjò
_â[cû @dcþ Aùcø Aùc
\ßòZúdû Accþ Aùcø Acû^þ
ZéZúdû @ù^^ @ûbýûcþ Gbòü
PZê[ðú @ùià÷ @ûbýûcþ Gbýü
69
_ocú @iàûZþ @ûbýûcþ Gbýü
hÂú @iý @^ùdûü Ghûcþ
i¯cú @ià^ò þ @^ùdûü Ghê
A\cþ (Èúfòw)
_â[cû Adcþ Aùc Acûü
\ßòZúdû Acûcþ Aùc Acûü
ZéZúdû @^dû @ûbýûcþ @ûbòü
PZê[ðú @ùiý÷ @ûbýûcþ @ûbýü
_ocú @iýûü @ûbýûcþ @ûbýü
hÂú @iýûü @^ùdûü @ûiûcþ
i¯cú @iýûcþþ @^ùdûü @ûiê
A\cþ (Kæúafòw)
_â[cû A\cþ Aùc Acû^ò
\ßòZúdû A\cþ Aùc Acû^ò
@agòÁ eì_ _êõfòw A\cþ g±e eì_ _eò ö
6. @ià\þ (cêñ, @ûù¸)
_â[cû @jcþ @ûaûcþ adcþ
\ßòZúdû cûcþ, cû @ûaûcþ, ù^ø @iàû^þ, ^ü
ZéZúdû cdû @ûaûbýûcþ @iàûbòü
PZê[ðú cjýcþ, ùc @ûaûbýûcþ, ù^ø @iàbýcþ, ^ü
_ocú cZþ @ûaûbýûcþ @iàZþ
hÂú cc, ùc @ûaùdûü, ù^ø @iàûKcþ, ^ü
i¯cú cdò @ûaùdûü @iàûiê
7. ~hà\þ (Zê, Zêù¸)
_â[cû Zßcþ ~êaûcþ ~ìdcþ
\ßòZúdû Zßûcþ, Zßû ~êaûcþ, aûcþ ~êhàû^þ, aü
ZéZúdû Zßdû ~êaûbýûcþ ~êhàûbòü
70
PZê[ðú Zêbýcþ, ùZ ~êaûbýûcþ, aûcþ ~êhàbýcþ, aü
_ocú ZßZþ ~êaûbýûcþ ~êhàZþ
hÂú Za, ùZ ~êaùdûü, aûcþ ~hàûKcþ,aü
i¯cú Zßdò ~êaùdûü ~êhàûiê
~êhà\þ I @ià\þ g±e Zò^òfòwùe icûêì_ jêG ö
(K) Zßû, ùZ _âbéZò GKûle aòKÌ eì_ MêWÿòK aûKýe _âûe¸ùe, (L) ùgæûK_û\e _âûe¸ùe, (M) P-aû-
Ga ijòZ _âùdûM Kûkùe, (N) @_âZýl mû^Kê aêSûC[ôaû ]ûZê ù~ûMùe, (O) iõùaû]^ _\e
@aýajòZ _ùe _âùdûM jê@«ò ^ûjó ö ùijò iÚkùe ^òòðÁ aòbqò aP^ùe _â[c _â\ÿ eì_ MâjYúd ö
C\ûjeY :
(K) @gê¡- ùZ Méjõ KêZâ ? gê¡- Za Méjõ KêZâ ?
@gê¡- ùc _êÉKõ ù\jò ö gê¡- cc _êÉKõ ù\jò ö
(L) @gê¡- Zßû i elZò ~ùZÜ^ ö gê¡- Zßûõ i elZò ~ùZÜ^ ö
cû i ù\ßÁò ^òe«ecþ ö cûõ i ù\ßÁò ^òe«ecþ ö
(M) @gê¡- Mêeêü Ké_dû Zßû cû P C_\ògZò ö gê¡- Zßûõ cûõ P C_\ògZò ö
ùZù^÷aõ KòâdcûùY ùaû ^½ Kû jû^òü ? ~êhàûKciàûKõ P Kû jû^òü ö
(N) @gê¡- eûcü cîû Zßû _gýZò ö gê¡- eûcü cîû Zßûõ _gýZò ö
(O) @gê¡- ù\a ! cû el ö gê¡- ù\a ! cûõ el ö
ùgæûK_âùdûMü ö (@ià\þ, ~êhà\þ, Z\þ, ~\þ _âbéZò g± aýajûe ijòZ)
(K) ~ûõ Pò«dûcò iZZõ cdò iû aòeqû ö
iû_ý^ýcòzZò R^õ iRù^û$^ýiqü ö
@iàZþKéùZ P _eòZêhýZò KûPò\^ýû
]ôKþZûõ P Zõ P c\^õ ]ôMòcûõ P cûõ P ûû (^úZògZKcþ)
(L) ~ìdõ adõ adõ ~ìdcòZýûiú^þ cZòeûaùdûü ö
Kòõ RûZc]ê^û ù~^ ~ìdõ ~ìdõ adõ adcþ ûû (ùa÷eûMýgZKcþ)
(M) iaðiý Pûjõjé\ò i^ÜòaòÁü
cÿü iáZòmðû^cù_ûj^õ P ö MúZû-15.15
_â[cûaòbqò GKaP^-
Z\þ- iü cc bâûZû, ZZþ cc _êÉKcþ, iû ic bMò^ú ö
~\þ- ~ü aò\ýûkdõ MzZò iü ùc còZâcþ ö
ZajùÉ ~Zþ aò\ýùZ ZZþ PòZâcþ ö
71
~û Méùj ZòÂZò iû cc cûZû ö
Kòcþ- ZZâ Kü MzZò?
aûkKiý cêùL Kòcþ @Éò ?
iû aûkòKû Kû ?
A\cþ- @dõ aûkKü PZêeü ö
A\õ PòZâõ cù^ûjecþ ö
Adõ ù\aú i\þMêY~êqû ö
@ià\-þ @jõ gòlKiý @bò_âûdõ Rû^ûcò ö
~êhà\þ- Zßõ ù\aûkdõ Mz ö
_â[cû aòbqò \ßòaP^-
Z\þ- ùZø aûkùKø MzZü ö
ùZ _êÉùK Méùj ZòÂZü ö (ùijò \êAUò)
ùZ fùZ _ê¿òùZ ö (ùijò \êAUò)
~\þ- ùZø cc bâûZùeø ù~ø aò\ýûkdõ MzZü ö
ùZ Ga aûkûd ùeûùPÿùZ ù~ PòùZâ iê¦ùe Éü ö (ùijò \êAUò _òfûKê bf fûMêQò)
ù~ aûkòùK ibûdûõ ^ ZòÂZü ùZ ^ò¦^úùd ö
Kòcþ- eûùcY ij ùKø a^õ MùZø ?
ùK ZZâ ZòÂ«ò ?
ùK aûkòùK ZZâ MùZ ? (ùKCñ \êAUò Sò@ ùiVûKê ~ûA[ôùf)
A\cþ- Aùcø aûkùKø ù^Zûùeø baòhýZü ö
Aùc `ùk c]êùe Éü ö
Aùc cûùk eûcûdûü ö (Gjò \êAUò cûkû eûcûe)
@ià\-þ @ûaûcþ @Zâ @ûMcòhýûaü ö
~êhà\þ- ~êaûõ Kòõ _V[ü ?
_â[cû aòbqò ajêaP^-
Z\þ- ùZ ùcûjîý _êZâûü i«ò ö
Zû^ò cû]aiý _êÉKû^ò i«ò ö
Zûü Èòdü ^\úõ Mz«ò ö
~\þ- ù~ _eògâcõ Kêað«ò ùZ i`kûü ba«ò ö
~û^ò _êÉKû^ò _ûVûMûùe i«ò Zû^ò ^ìZ^û^ò ö
72
~ûü ^\ýü iê^ûaýûü Zûü _ìRýûü ö
Kòcþ, A\cþ- Aùc iùað ùK i«ò ?
Acû^ò iaðûYò Kû^ò ?
Acûü iaðûü Kûü ?
@ià\-þ adõ Zßûõ iû\eõ ^cûcü ö
~êhà\þ- ~ìdõ bûeZahðiý ùiaûõ KêeêZ ö
\ßòZúdû aòbqò -
Z\þ- iü Zõ aûkKõ K[õ ^ Rû^ûZò ?
Zßõ ZZþ _Zâcþ @û^d ö
Zûõ fZûõ QûMü Lû\Zò ö
~\þ- ~õ _éziò Zõ Rû^ûiò Kòcþ ?
~Zþ KòõPòZþ ]^õ ù\jò ö
~ûõ aûkòKûõ _gýiò iû eûciý bMò^ú ö
Kòcþ- Kõ aûkKcþ @ûjßdiò ?
Kõ `kcþ Aziò ?
Kûõ ù\aúõ _ìRdiò ?
A\cþ- Acõ aûkKõ ^ a\ ö
A\õ `kcþ @û^d ö
Acûõ ^ûeúõ _éz ö
@ià\-þ iü cûõ ^dZò ö
~êhà\þ- @jõ Zßûõ _ézûcò ö
ZéZúdû aòbqò -
Z\þ- iü ùZ^ ij aiZò ö
ùZ^ _ûùZâY ij A\õ _ûZâc_ò ]ûed ö
@jõ Zdû ij C_a^õ Mcòhýûcò ö
~\þ- ù~^ _êùZâY iêLõ ^ûÉò ùZ^ ùKû fûbü ?
ù~^ mûù^^ cêqò^ðûÉò ZZþ Kòõ mû^cþ ö
_\ aò^ýûicûùZâY ~dû ^û_jéZõ c^ü ö
Zdû KaòZdû Kòõ aû Zdû a^òZdû$[aû ûû
Kòcþ- ùK^ A\õ _Zâõ fòLôZcþ ö
73
ùK^ KûeùY^ Zßõ Méùj ^ ZòÂiò ?
Kdû bûhdû Zßõ _âùgÜûÿeõ Kùeûhò ?
A\cþ- @ù^^ aûkùK^ ij còZâZûõ Kêeê ö
@ù^^ còùZâY ij aûÿðûkû_õ Kêeê ö
@^dû eP^dû Kòõ _âùdûR^cþ ?
@ià\-þ cdû K[ôZcþ ö
~êhà\þ- Zßdû jiòZcþ ö
PZê[ðú aòbqò -
Z\þ- Zùià÷ gâúMêeùa ^cü ö
Zùià÷ Kêkûd iêaðcþ @û^d ö
Zùiý÷ ù\ùaý÷ ^òùa\dûcò ö
~\þ, Kòcþ- ~ùià÷ Kùià÷Pò\þ \ûZêcòzûcò ö
~ùiý÷ Kùiý÷Pò\þ ùfLôZêcòzûcò ö
Kòcþ- Kùià÷ ù\aûd jaòhû aòù]c ö
Kùiý÷ ùcû\Kõ ùeûPùZ ?
A\cþ- @ùià÷ Kòõ ùeûPùZ ?
@ùiý÷ @jõ ]^û^ò \ûiýûcò ö
@ià\-þ cjýõ _êÉKõ ù\jò ö
~êhà\þ- Zêbýõ ùcû\Kcþ @û^dûcò ö
_ocú aòbqò -
Z\þ- ZiàûZþ Zßõ cjýõ Kê_ýiò ö
Ziýûü aò^û cc Rúa^õ \êüL\cþ ö
~\þþ- ~iàûZþ ùjùZûü iü ^ûMzZò Z\jõ Rû^ûcò ö
~iýûü EùZ Zßõ Pò«ûKêkü @ûiúZþ iû bêaù^gßùe aÿðùZ ö
Kòcþ- Zßõ KiàûZþ KûeYûZþ \ìe\gð^~ªõ ^ KâúYûiò ?
Kiýûü ^\ýûü Zßõ Rkcþ @û^diò ?
A\cþ- @iàûZþ aò\ýûkdûZþ ajòü aûkKûü KâúWÿ«ò ö
@iýûü Zßõ _êÉKõ ^d ö
@ià\-þ cZþ \ìeõ ZòÂ ö
~êhà\þ- ZßZþ Zê cc ùiaKü aê¡òcÿeü ö
74
hÂú aòbqò -
Z\þ- iü Ziý _êZâü @Éò ö
Ziý còZâiý \g^õ iê¦ecþ ö
Ziýûü R^^ýûü _êZâü ù\gbqü ö
~\þþ- ~iý _eògâcü Ziý iêLcþ ö
~iýûü icúù_ aò\ýû @Éò iû ]^ýû ö
Kòcþ- Kiý Méùj ù·÷eü _âaòÁü ?
Kiýûü ^\ýûü Rkõ _aòZâcþ ?
A\cþ- @iý mû^õ ùcûl_â\cþ @Éò ö
@iýûü jé\dõ ^òcðkõ aÿðùZ ö
@ià\-þ cc cûZû MéjòYú @Éò ö
~êhà\þ- Za _òZû cûõ Rû^ûZò ö
i¯cú aòbqò -
Z\þ- Ziàò^þ Ziýûõ aû ^ ùKû$_ò aògßiòZò ö
~\þþ- ~iàò^þ ~iýûõ aû Ziý @Pkû bqòü iü iû aû @Zâ aò\ýùZ ö
Kòcþ- Kiàò^þ Kiýûõ aû Za c^ü ecùZ ö
A\cþ- @iàò^þ @iýûõ aû cc c^ü ecùZ ö
@ià\þ, ~êhà\þ- gòlKü cdò Zßdò aû @^êeûMõ iìPdZò ö
@býûiü
(1) Z\þ g±eìù_÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) ~ü R^K_êeúcþ @ûMZü Ga eûcü ö
(L) ~õ ~õ _gýiò \ú^õ aPü cû K[d ö
(M) cjûRù^û ù~^ MZü _^Úûü ö
(N) ~ùià÷ Zßõ ~ziò Ga gZîü baòhýZò ö
(O) ~iàûZþ _Viò i¹û^õ Kêeê ö
(P) ~iàò^þ `kùK Zßõ fòLiò gýûc_ü @Éò ö
(2) GKaP^û«û^ûõ _êeZü ajêaP^û«_\û^ò fòLZ ö
C\ûjeYcþ- ~ü/ iü ù~/ ùZ ö
(K) ~û / iû /
75
(L) ~Zþ / ZZþ
(M) ~cþ / Zcþ
(N) ù~^ / ùZ^
(O) ~ùià÷ / Zùià÷
(P) ~iàûZþ / ZiàûZþ
(Q) ~iý / Ziý
(R) ~iàò^þ / Ziàò^þ
(3) C\ûjeYû^êiûeõ _âgÜaûPKiað^ûc_\û^ûõ _êeZü ZZþ g±eì_ûYò fòLZ ö
C\ûjeYcþ- Kü/ Kû / Kòcþ iü / iû / ZZþ ö
(K) Kcþ / Kûcþ / Kòcþ
(L) ùK^ / Kdû / ùK^
(M) Kùià÷ / Kùiý÷ / Kùià÷
(N) KiàûZþ / Kiýûü / KiàûZþ
(O) Kiý / Kiýûü / Kiý
(P) Kiàò^þ / Kiýûcþ/ Kiàò^þ
(4) ùKûÂKc¤ûZþ icêPòZ_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) i\ûPûeú, Ga iêLú ö (iü/ ~ü)
(L) @[ðKeú, Ga _V^údû ö (~û/ iû)
(M) ÊûiÚý_â\cþ, Mâûjýcþ ö (~Zþ/ ZZþ)
(N) _âmû ^ûÉò, gûÈõ KùeûZò Kòcþ ? (~iý/ Ziý)
(O) ùgâÂü @ûPeZò, AZeü R^ü Ga KùeûZò ö (ZZþ ZZþ/ ~Zþ ~Zþ)
(P) ù\ùg ^û~ðý _ìRýù«, ù\aû ecù« ö (~iàò^þ/ Ziàò^þ)
(Q) aò\ýû ^ûÉò, bêaò bûebìZûü i«ò ö (ù~hûcþ/ ùZ)
(R) Kú\égü _òZû, aûkü ^ _ûVòZü ? (ù~^/ iü)
(S) êûü ]^ýûü, geúeûYò ù\gjòZûd ic_òðZû^ò ö (ù~hûcþ/ ùZ)
(T) Rkcþ Ga ajêcìfýcþ, ceêbìcýûõ fbýùZ ö (~Zþ/ ZZþ )
(5) ùKûÂKûZþ Kòõ g±iý ~[û[ðeì_õ gì^ýiÚûù^ fòLZ ö
(K) ^\ú ^\úZcû c^ýùZ ? (Kü, Kû, Kûcþ)
(L) gâû«ü ^ò\âûcþ AzZò ? (Kü, Kû, Kòcþ)
76
(M) bûa^dû Zßõ cûõ _gýiò ? (Kdû, ùK^, Kiý)
(N) \ge[ü @]ôKü _òâdü @ûiúZþ ? (Kiý, Kiýûü, Kdû)
(O) ^M~ðýûõ Za ^òaûiü ? (Kiàò^þ, Kiýûcþ, Kùià÷)
(P) iû _â[cû baZò ? (ùKhê, Kûiê, ùK^)
(6) ùKûÂKûZþ icêPòZ_\Pd^õ KéZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö (A\cþ g±iý)
(K) ù\a\ÿü ö (Adcþ/ @dcþ)
(L) bâûZû ùiûc\ÿü ö (@iý/ @iàò^þ)
(M) ^Mùe ù·÷eü ^ûÉò ö (@iàò^þ/ @iý)
(N) aûkòKûdûü ^ûc aòRdû ö (@iý/ @iýûü)
(O) Kckû^ò ZWÿûùMhê aòKi«ò ö (Aùc/ Acû^ò)
(P) Èòdü _ZòaâZûü ö (Aùc/ Acûü)
(7) ~êhà\þ g±eìù_÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) cc jùÉ ùfL^ú @Éò, jùÉ Kòcþ @Éò ?
(L) cdû _âgõiû _âû¯û, Kòõ _âû¯cþ ?
(M) cjýõ \]ô ùeûPùZ, Kòõ ùeûPùZ ?
(N) cdò QûZâûü @^êeqûü, ùK @^êeqûü ?
(O) Zßõ cûõ iàeiò, @jc_ò iàeûcò AZò iZýcþ ö
iõLýûaûPK g± :
GK (^òZý GKaP^û«) _êõfòwùe iaðg±, Èúfòwùe iaðûg± I Kæúafòwùe iaðg±e GKaPê
eì__eò Gjûe eì_ ö iõLýûbò^Ü @[ðùe GK g± \ßòaP^û« I ajêaP^û« c¤ jêG ö ~[û- GùKø = @ù^ýø,
GùKhûcþ = _â]û^û^ûcþ AZýû\ò ö
GùKû$^ýûù[ð _â]ûù^ P _â[ùc ùKaùk Z[û ö
iû]ûeYicûù^$ùÌ iõLýûdûõ P _â~êRýùZ ûû
\ßò (^òZý \ßòaP^û«), ZòâVûeê @Áû\g^þ _~ðý« ^òZý ajêaP^û« ö DâòõgZò _âbéZò icÉ iõLýûaûPK
g± iað\û GKaP^û« Kò«ê Gcûûe aòùghý ajêaP^û« jêG ö Gcûû c¤eê AKûeû« MêWÿòKe cZò I
Zþ Kûeû« MêWÿòKe bìbéZþ g±_eò Gaõ @Kûeû« MêWÿòKe `k g± _eò eì_ jêG ö
cìkg± _êõfòw Käúafòw Èúfòw
GK GKü GKcþ GKû
\ßò ù\ßø ù\ß ù\ß
Zòâ Zâdü ZâúYò Zòiüâ
77
PZêeþ PZßûeü PZßûeò PZiâü
_o^þ _o _o _o
hhþ hUþ hUþ hUþ
aòbqòü _êõfòw ^_êõiKfòw Èúfòw
_â[cû GKü, ù\ßø, Zâdü, PZßûeü, _o GKcþ, ù\ß, ZâúYò, PZßûeò, _o GKû, ù\ß, Zòiüâ , PZiâü, _o
\ßòZúdû GKcþ, ù\ßø, Zâú^þ, PZêeü, _o GKcþ, ù\ß, ZâúYò, PZßûeò, _o GKû, ù\ß, Zòiüâ , PZiâü, _o
ZéZúdû GùK^, \ßûbýûcþ, Zòâbòü, (ZéZúdûVûeê i¯cú _~ðý« eì_ GKdû, \ßûbýûcþ, Zòiébòü,
PZêbòðü, _obòü _êõfòw eì_ ijòZ icû^) PZiébòü, _obòü
PZê[ðú GKùià÷, \ßûbýûcþ, Zòâbýü, GKùiý÷, \ßûbýûcþ, Zòiébýü,
PZêbðýü, _obýü PZiébýü, _obýü
_ocú GKiàûZþ, \ßûbýûcþ, Zòâbýü, GKiýûü, \ßûbýûcþ, Zòiébýü,
PZêbðýü, _obýü PZiébýü, _obýü
hÂú GKiý, \ßùdûü, ZâdûYûcþ, GKiýûü, \ßùdûü, ZòiéYûcþ,
PZêðûcþ, _oû^ûcþ PZiéYûcþ, _oû^ûcþ
i¯cú GKiàò^þ, \ßùdûü, Zòâhê, GKiýûcþ, \ßùdûü, Zòiéhê,
PZêhêð, _oiê PZiéhê, _oiê
hhþ I @Á^þ g±e Zò^ò fòwùe _â[cû Vûeê iù´û]^ _~ðý« ~[ûKâùc Gjò_eò eì_ jêG ö hhþ- hUþ,
hUþ, hWþbòü, hWþbýü, hWþbýü, hûcþ, hUþiê, hUþ ö @Á^þ- @Á / @ùÁø, @Á / @ùÁø, @Ábòü / @Áûbòü,
@Ábýü / @Áûbýü, @Ábýü / @Áûbýü, @Áû^ûcþ, @Áiê / @Áûiê, @Á / @ùÁø ö
GKVûeê @Áû\g^þ _~ðý« g±MêWÿòK aòùghY ùjûA aýajéZ jê@«ò ö ~[û- GKü êü, GKû ^ûeú,
GKõ `kcþ, ù\ßø ^ùeø, ù\ß ^ûù~ðýø, ù\ß `ùk AZýû\ò ö i¯^þ, â^þ, \g^þ, GKû\g^þ, \ßû\g^þ,
Zâùdû\g^þ, PZê\ðg^þ, _o\g^þ, ùhûWÿg^þ, i¯\g^þ I @Áû\g^þ g±e eì_ _o^þ g±eì__eò ö
_ìeYaûPK g±
_êõfòw Èúfòw Käúafòw
_â[cü _â[cû _â[ccþ
\ßòZúd \ßòZúdû \ßòZúdcþ
ZéZúdü ZéZúdû ZéZúdcþ
PZê[ðü PZê[ðú PZê[ðcþ
_ocü _ocú _occþ
hÂü hÂú hÂcþ
i¯cü i¯cú i¯ccþ
@Ácü @Ácú @Áccþ
78
âcü âcú âccþ
\gcü \gcú \gccþ
GKû\gü GKû\gú GKû\gcþ
DâòõgZòVûeê _oûgZþ _~ðý« iõLýûaûPK g±

(_âûZò_\òK)
19- DâòõgZò, GùKûâòõgZò, â\g^þ, 20- aòõgZò, 21- GKaòõgZò, 22- \ßûaòõgZò,
23- ZâùdûaòõgZò, 24- PZêaõðò gZò, 25- _oaòõgZò, 26- hWþaõò gZò, 27- i¯aòõgZò, 28- @ÁûaòõgZò,
29- âaòõgZò, GùKû^Zòõâ gZþ, D^Zòõâ gZþ, 30- Zòõâ gZþ, 31- GKZòõâ gZþ, 32- \ßûZòõâ gZþ, 33- ZâdÈòõgZþ,
34- PZêÈòõgZþ, 35- _oZâòõgZþ, 36- hUþZòâõgZþ, 37- i¯ZòâõgZþ, 38- @ÁZòâõgZþ, 39- âZòâõgZþ,
GùKû^PZßûeòõgZþ, D^PZßûeòõgZþ, 40- PZßûeòõgZþ, 41- GKPZßûeòõgZþ, 42- \ßòPZßûeòõgZþ,
43- Zâd½ZßûeòõgZþ, 44- PZê½ZßûeòõgZþ, 45- _oPZßûeòõgZþ, 46- hUþPZßûeòõgZþ, 47- i¯PZßûeòõgZþ,
48- @ÁPZßûeòõgZþ, 49- âPZßûeòõgZþ, GùKû^_oûgZþ, 50- _oûgZþ, 60- hÁò, 70- i¯Zò,
80- @gúZò, 90- âZò, 100- gZcþ ö
100eê 200 aû 300eê 400 c¤aÿðú @uMêWÿòKê iõÄéZùe @^êaû\ KeòaûKê ùjùf @]ôK aû
Cÿe g± fMûA Keû~ûG ö ~[û-
101- GùKûÿegZcþ aû GKû]ôKgZcþ ö
1892- \ßòâZý]ôKûÁgZû]ôKijiâcþ AZýû\ò ö
iõLûaûPK aòùghYMêWÿòK GKaP^û« ùjùf c¤ Gcûûe aòùghý ajêaP^û« jê@«ò ö ~[û-
aòõgZòü aûkKûü ö
ZòâõgZþ `kû^ò ö
gZcþ @gßûü ö
\êAMêY aû ajêMêY aêSûAùf iõLýûaûPK g± \ßòaP^û« aû ajêaP^û« jêG ö ~[û-
ù\ßaòõgZú, Zòiâü aòõgZdü, ù\ß gùZ,
PZßûeògZû^ò, _o ijiâûYò AZýû\ò ö
@býûiü
1ö ùKûÂKc¤ûZþ C_~êq_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) Méùj aûkòùK _VZü ö (ù\ßø / ù\ß)
(L) @Zâ ùfLù^ýø Éü ö (ù\ßø / ù\ß)
(M) aéùl aû^ùeø ZòÂZü ö (ù\ßø / ù\ß)
(N) aûkKûü KâúWÿ«òö (Zâdü / ZâúYò)
79
(O) ^\ýü aj«ò ö (PZßûeò / PZiâ)
(P) cc còZâûYò Mz«ò ö (Zòiâü / ZâúYò)
2ö ùKûÂKc¤ûZþ gê¡_\õ ^òaðûPdZö
(K) ZZâ cê^dü ai«ò ö (PZßûeü, PZiâü)
(L) ZZâ fZûü aòki«ò ö (_o / _oûü)
(M) ZZâ `kû^ò i«ò ö (_o / _oû^ò)
3ö @ù]ûfòLôZaûKýû^ò iõùgû]dZ ö
(K) @jcþ GKõ K^ýûõ _gýûcò ö
(L) \ge[iý PZßûeò _êZâûü @ûi^þ ö
(M) @ûcâcþ, aòfßcþ, ^ûeòùKkcþ AZò Zòiâü `kû^ò ö
4ö gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) \òaùi iù§ý baZü, _âûZü iûdõ P ö (\ßò)
(L) GKiàò^þ jùÉ @wêÂü baZò ö (GK)
(M) Kûkò\ûiiý cjûKûùaý Éü ö (\ßò)
(N) Kûkò\ûiiý ^ûUKû^ò i«ò ö (Zòâ)
(O) ùa\ûü i«ò ö (PZêeþ)
(P) cûùi _ùlø baZü, gêKæü Ké¾ü P ö (\ßò)
(Q) jùÉ @wêfýü i«ò ö (_o^þ)
(R) aÿðcû^-bìZ-baòhýZþ AZò Kûkûü ö (Zòâ)
(S) GKaP^cþ-\ßòaP^cþ-ajêaP^cþ AZò aP^û^ò i«ò ö (Zòâ)
(T) _â[c_êeêhü, c¤c_êeêhü, Cÿc_êeêhü AZò _êeêhûü ba«ò ö (Zòâ)
(U) cûâiý jùÉø Éü ö (\ßò)
l l l
80
]ûZê _âKeY
]ûZê _eòPd :
aûKýUòG iû]ûeYZü Kÿðû I KòâdûKê ùÂ MVòZ ùjûA[ûG ö aûKýùe ùKøYiò Kû~ðý Keòaû aû
ùjaû aêSû_Wÿòùf, ùijò Kû~ðýKê aêSûC[ôaû _\Kê Kòâdû_\ Kêjû~ûG ö ~[û :- aûkKü _VZò ö GVûùe
_VZò aûkKe _V^ Kû~ðýKê aêSûC[ôaûeê aûKýùe Kòâdû_\ @ùU ö
iõÄéZ aýûKeYùe Kòâdûe cìkeì_Kê ]ûZê Kêjû~ûG ö ùZYê C_~êðýq aûKýùe _Vþ ]ûZêe _âùdûM
ùjûAQò ùaûfò Kjòaû ö ùijò_eò Ké-Keòaû, bì-ùjaû, Mcþ-~òaû I iÚû-ejòaû _âbéZò 2115Uò ]ûZê ejòQò ö
cìk]ûZêùe Zò_þ, Ziþ, Sò @û\ò _âZýd ù~ûM Keò @ûùc _Vþ + Zò_þ = _VZò, _Vþ + Ziþ = _VZü I _Vþ
+ Sò = _V«ò _âbéZò Kòâdû_\ _ûA[ûC ö Gjò _âZýdMêWÿòK _âZò fKûeùe _eùià÷_\ú ]ûZêùe _êeêh I aP^
Kâcùe 9Uò I @ûZàù^_\ú ]ûZêùe c¤ 9Uò ö Gjò_eò _âZýdMêWÿòKe iõLýû 18 ö
_â[c _âZýd Zò_þe Zò Vûeê ùgh _âZýd cjòOþe Oþ _~ðý« ZòOþ _âZýûjûe @ùU ö
cìk]ûZêùe ZòOþ _âZýd ù~ûMKeò @ûùc Kòâdû_\Uò _ûA[ûC ö ùZYê _eùià÷_\ú I @ûZàù^_\ú Kòâdû_\MêWK ÿò ê
iõÄéZùe ZòO« @U«ò ö 1
C\ûjeY : _Vþ + Zò_þ = _VZò ö

ùiaþ + cjòOþ = ùiaûcùj AZýû\ò ö
KòâdûaûPK _âKéZò (cìk)Kê ]ûZê Kêjû~ûG ö iõÄéZbûhûùe aýajéZ ]ûZêMêWÿòK (1) _eùià÷_\ú,
(2) @ûZàù^_\ú I (3) Cbd_\ú Kâcùe 3 bûMùe aòbq ö
(1) _eùià÷_\ú :
Kòâdûe `k _eùià÷ @[ðûZþ @^ý _ûAñ CòÁ ùjùf, ]ûZêKê _eùià÷_\ú Kêjû~ûG ö ~[û :- aâûjàYü
eûùm ~RZò aû _ûPKü @^Üõ _PZò ö GVûùe ~me `k Kÿðû aâûjàYe Kò´û @^Ü_ûKe `k Kÿðû _ûPK_ûAñ
CòÁ ^êùjñ ö Gjû ~[ûKâùc eûRûu _ûAñ Kò´û _ûPKe Êûcú_ûAñ CòÁ ö ùZYê GVûùe _eùià÷_\ú
]ûZêe _âùdûM ùjûAQò ö
(2) @ûZàù^_\ú :
ù~CñVûùe Kòâdûe `k Kÿðû ^òùR ùbûMKùe, ùi iÚû^ùe ]ûZê @ûZàù^_\ú ùjûA[ûG ö ~[û :-
ùiaKü ùiaùZ Kò´û `kõ ùeûPùZ ö GVûùe ùiaû Kû~ðý ùiaKe Êû[ðiû]^ ^òcòÿ CòÁ I eêPòaû
Kòâdû `k LûC[ôaû aýqò_ûAñ CòÁ ö ùZYê ùiaþ I eêPþ _âbéZò @ûZàù^_\ú ]ûZê @U«ò ö
(3) Cbd_\ú :
ùKùZK ]ûZê C_~êðýq Cbd_âKûùe c¤ aýajéZ ùjûA[û«ò ö Gcûûê Cbd_\ú ]ûZê Kêjû~ûG ö
Kÿðû @^ý_ûAñ I ^òR_ûAñ Kû~ðý Kùf Kòâdû Cbd_\ú ùjûA[ûG ö ~[û :-
(1) cûZû @^Üõ _PZò ö
(2) ecû @^Üõ _PùZ ö
1. iê_þZòO«õ _\cþ ö
81
GVûùe _Pþ ]ûZêUò _â[ùc _eùià÷_\ú I _ùe @ûZàù^_\ú bûaùe _âùdûM ùjûAQò ö ùZYê Gjû
GK Cbd_\ú ]ûZê @ùU ö
iõÄéZbûhûùe C_faþ] icÉ ]ûZêKê \g ùMûUò MYùe2 aòbq Keû~ûAQò ö cjhòð _ûYò^òu
]ûZê_ûVùe \gùMûUò MYe CùfäL ejòQò ö GMêWÿòK ùjfû :- bßû\ò, @\û\ò, RêùjûZýû\ò, \òaû\ò, Êû\ò,
Zê\û\ò, eê]û\ò, Z^û\ò, Kâýû\ò I Pêeû\òMY ö _âùZýK MYe ^ûc, Zûe _â[c ]ûZê ij @û\ò aû _âbéZòKê
ùÂ ^ûcòZ ö ~[û :- bßû\ò Kjòùf bì @ûù\ø aû @ûe¸ùe ~ûjûe ö Gjò_eò iÚû, _û, Mcþ I aiþ _âbéZò
]ûZêKê aêSûA[ûG ö
bßû\ò, \òaû\ò, Zê\û\ò I Pêeû\ò - Gjò 4Uò MYùe 1876Uò ]ûZê [ôaûùaùk @^ý 6ùMûUò MYùe cûZâ
239Uò ]ûZêe CùfäL ù\LôaûKê còùk ö
fKûe :
iõÄéZ aýûKeYùe aòbò^Ü Kûk (Tenses) I @aiÚû (Mood) Kê fKûe Kêjû~ûG ö icê\ûd 11Uò
fKûe c¤eê ùMûUòG ùKak ùa÷\òK iõÄéZùe I @^ý 10Uò fKûe ùa÷\òK I ùføKòK iõÄéZùe _âùdûM
ùjûA[ôaûe ù\Lû~ûG ö GMêWÿòKe _â[c @le f ùjûA[ôaûeê, Gcûûê fKûe Kêjû~ûG ö GMêWÿòK c¤eê
aÿðcû^ cûZâ 5Uò fKûee _âùdûM ùjC[ôaûe ù\Lû~ûG ö ùi[ôeê fUþ, fOþ I féUþKê Kûk fKûe (Tenses)
Kêjû~ûG Gaõ ùfûUþ I aò]ôfòOþ fKûe 2UòKê @[ð fKûe (Moods) ùaûfò Kêjû~ûA[ûG ö Gjò fKûeMêWÿòKê
^òùcÜûq PòjÜMêWÿòK iûjû~ýùe ijRùe RûYòjêG ö
fKûe @[ð PòjÜòaûe iùuZ
fUþ aÿðcû^ Kûk Q, Qò, Qê, Qêñ, Q«ò
fOþ @ZúZ Kûk f, fû, fò, fê, ùf
féUþ baòhýZ Kûk a, aû, aò, aê, ùa
ùfûUþ @ûù\g / @^êmû @[ðùe @, C, «ê
aò]ôfòOþ CPòZ / i¸ûa^û @[ðùe _ûùe, _ûeê, _ûe«ò, CPòZ
_êeêh :
iõÄéZùe _êeêh Zòù^ûUò ö ~[û :- Cÿc_êeêh, c¤c_êeêh I _â[c_êeêh ö _âùZýK Kòâdû @^ê~ûdú
aòbò^Ü _êeêh aýajûe Keû~ûG ö @ià\þ g± (@jcþ, @ûaûcþ, adcþ) Kÿðû ùjùf Kòâdû Cÿc_êeêh, ~êhà\þ g±
(Zßcþ, ~êaûcþ, ~ìdcþ) Kÿðû ùjùf Kòâdû c¤c_êeêh Gaõ @ià\þ ~êhà\þ g± aýZúZ @^ý ù~ùKøYiò g±
Kÿðû ùjùf Kòâdû _â[c_êeêh @«MðZ ùjûA[ûG ö ~êhà\þe icû^ @[ðKê aêSûC[ôaû baZþ g± (baû^þ,
baù«ø, ba«ü Gaõ baZú, baùZýø, baZýü) c¤ _â[c_êeêhe Kòâdûeì_Kê MâjY Kùe ö
2. bßû\ý\û\ú RêùjûZýû\ò\òðaû\òü Êû\òùea P ö

Zê\û\ò½ eê]û\ò½ Z^-Kâýû\ò-Pêeû\dü öö
82
cùêL :
1ö ùMûUòG aûKýùe c¤c_êeêh I Cÿc_êeêh Kòâdûe Kÿðû cògòKeò [ôùf, Kòâdû Cÿc_êeêhe eì_ MâjY
Kùe ö ~[û :- Zêùc I cêñ _Xÿòaû - Zßcþ @jõ P _Vòhýûaü Kò´û @ûaûcþ _Vòhýûaü ö Gjò _âKûùe
@^êaû\ ùja ö
2ö ùijò_eò aûKýùe Cÿc_êeêh I _â[c_êeêh Kòâdûe Kÿðû [ôùf, Kòâdû Cÿc_êeêhe eì_ MâjY Keòa ö
~[û :- @jõ iü P _Vûaü Kò´û @ûaûõ _Vûaü (@ûùc\êùjñ _XÿêQê) ö
3ö aûKýùe Cÿc_êeêh, c¤c_êeêh I _â[c_êeêh Kòâdûe Kÿðû còkòZ bûaùe [ôùf Kòâdû Cÿc_êeêhe
eì_ MâjY Kùe ö ~[û :- @jõ Zßõ iü P _Vûcü ö cêñ Zêùc I ùi cògò @ûù¸cûù^ @[ðKê _âKûg
Keê@Qò ö ùZYê GVûùe adcþ @[ðùe Kòâdû_\ Cÿc_êeêh ajêaP^ jêG ö
4ö ùMûUòG aûKýùe c¤c_êeêh I _â[c_êeêh Kòâdûe Kÿðû ejò[ôùf Kòâdû c¤c_êeêhe eì_ MâjY
Kùe ö ~[û :- ~êaûõ ~\êü P _V[ (Zêùc \êùjñ I ~\ê _XÿêQ) ö GVûùe Zêùc \êùjñ I ~\ê cògò,
Zêù¸cûù^ (~ìdcþ) @[ðKê _âKûg Keê[ôaûeê Kòâdû_\ c¤c_êeêhe eì_ MâjY KeòQò ö Gjû \êARYeê
@]ôKKê aêSûC[ôaûeê ajêaP^ùe _âùdûM ùjfû ö
aP^ :
aP^ g±e @[ð iõLýû ö Kÿðûe GKaP^, \ßòaP^ I ajêaPê _âùdûM [ôaûeê Kòâdû_\e c¤
GKaP^, \ßòaP^ I ajêaPêì_ jêG ö Kÿðû RùY aû ùMûUòGKê aêSûAùf Kòâdûe GKaP^, \êAUòKê
aêSûC[ôùf \ßòaP^ I \êAeê @]ôKKê aêSûC[ôùf ajêaPê _âùdûM jêG ö ùZYê aûKýùe ~[û[ð Kòâdû_\UòG
aýajûe KeòaûKê ùjùf ]ûZê, fKûe, _êeêh I aP^MêWÿòKê RûYòaû ^òjûZò \eKûe ö ~[û :- Zêùc\êùjñ
_XÿêQ ö GVûùe _XÿêQ Kòâdû_\ _ûAñ @ûcKê _â[ùc RûYòaûKê ùja ù~ Kÿðû ~êaûcþ c¤c_êeêh
\ßòaP^ùe @Qò Gaõ Gjû aÿðcû^ Kûk @[ðùe fUþfKûe MâjY Keòa ö _Xÿòaû Kòâdû _ûAñ iõÄéZùe _Vþ
]ûZêe _âùdûM jêG ö iêZeûõ _Vþ ]ûZê, fUþ fKûe, c¤c_êeêh I \ßòaP^ùe _V[ü GVûùe ~[û[ð
Kòâdû_\ @ùU ö ùZYê aûKýUò ~êaûõ _V[ü Gjò_eò ùjûA[ûG ö
ùijò_eò :
_Vþ ]ûZê, fUþfKûe
_â[c_êeêh aûkKü _VZò aûkùKø _VZü aûkKûü _V«ò
c¤c_êeêh Zßõ _Viò ~êaûõ _V[ü ~ìdõ _V[
Cÿc_êeêh @jõ _Vûcò @ûaûõ _Vûaü adõ _Vûcü
83
fUþfKûe (aÿðcû^Kûk)
aÿðcû^ bò^Ü bò^Ü ]ûZêcûûe fUþfKûeùe _âùdûM ù\Lôaû ö
(K) ùKøYiò Kû~ðýe @ûe¸ ùjûA _eòicû¯ò ùjûA^[ôùf, ùijò KûkKê aÿðcû^Kûk Kêjû~ûG ö _ê^½
ù~Cñ Kû~ðý @býûiMZ bûaùe Keû~ûG aû ùjûA[ûG Kò´û HZòjûiòK NUYûKê aêSûA[ûG, ùiVûùe
c¤ aÿðcû^ Kûk @[ðùe fUþ fKûee _âùdûM ù\Lû~ûG ö ùeLûuòZ Kòâdû_\MêWÿòKê flý Ke ö
(K) _âùcû\ü _VZò ö (L) iúZû ^éZýZò ö
(M) KéhKü MzZò ö (N) aâûjàYü _ìRdZò ö
(O) _a^ü ajZò ö (P) ùKûKòkü KìRZò ö
(Q) gògêü jiZò ö (R) @jõ Lû\ûcò ö
(S) Zßõ fòLiò ö (T) ~êaûõ Kâ¦[ü ö
(U) @ûaûõ ZòÂûaü ö (V) ~ìdõ ba[ ö
GVûùe _VZò, ^éZýZò, MzZò, _ìRdZò, ajZò, KìRZò, jiZò, Lû\ûcò, fòLiò, Kâ¦[ü, ZòÂûaü Gaõ
ba[ _âbéZò fUþfKûee Kòâdû_\ @U«ò ö
(L) aÿðcûê ^òKU baòhýZ Kûk Kò´û @ZúZ KûkKê aêSûAaû _ûAñ c¤ fUþfKûee _âùdûM jêG ö
~[û :-
(K) Zßõ K\û Mcòhýiò ? - Gh Mzûcò ö
(L) Kòõ _ûVõ _Vòhýiò ? - Gh _Vûcò ö
(M) K\û @ûMùZû$iò ? - Gh @ûMzûcò ö
(N) K\û @û^úZû^ò GZû^ò `kû^ò ? - Gh @û^dûcò ö
(O) KêZâ MZü QûZâü ? - Gùhû$iàò ö
(M) ~ûaZþ @aýde _âùdûMùe c¤ ùaùkùaùk Kòâdû fUþfKûeùe ùjûA[ûG ö ~[û :-
(K) ~ûa\jcûMzûcò ZûaZþ @Zâ ZòÂ ö
(L) _âùbû ! MéjûY GZZþ ~ûa\ûMzûcò ö
(N) ~\ò G_eò jêG - AZýû\ò C_aûKý _âùdûM iÚkùe c¤ fUþ fKûee aýajûe ù\Lû~ûG ö ~[û :-
(K) còÁû^Üõ ~ziò ùPZþ, gêbicûPûeõ alýûcò ö
(L) ~\ò aéÁòü baZò, KéhKûü aúRû^ò a_þiý«ò ö
(M) ~\ò g~ýûdûõ _Viò, gúNâõ Ê_þiýiò ö
* aÿðcûù^ fUþ
84
@býûiü
1ö É¸ùck^õ KêeêZ ö
K L
gògaü _VZü ö
Zßõ KìRZò ö
~êaûõ ]ûaZò ö
iúZû MúZû P a\[ü ö
ùKûKòkü jiiò ö
jeòYü Lû\«ò ö
2ö a§^ú c¤ûZþ ]ûZì^ûõ ~[û[ð-eì_ûYò fòLôZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û :- cc cûZû _âûZü _oaû\ù^ CÿòÂZò ö
(K) iû Ziýûü ^òZýKcðûYò ö
(L) iû ù\aûkùd ù\aû^þ ö
(M) Z\^«eõ iû ùbûR^õ ö
(N) iû aò\ýûkùd QûZâû^þ ö
(O) iû QûZâûYûõ _âgÜû^þ ö
(P) iû @û_YûZþ `kû^ò ö
(Q) eûùZâø iû Jh]õ ö
(R) gd^Kûùk iû cc _òZûcjõ ö
(KùeûZò, _ìRdZò, _ûVdZò, @û^dZò, géùYûZò, Lû\Zò, ùiaùZ, _PZò)
3ö a§^ú c¤iÚiý ]ûùZûü fUþfKûùe _âùdûMõ KêeêZ ö
_òZû : _êZâ ! Kòcþ @ûMùZû$iò ?
_êZâü : @ûcþ, Gh ö (@û + Mcþ)
_òZû : ZûaZþ @Zâ Ga ZòÂ, ~ûaZþ @jõ i{ü ö (bì)
_êZâü : _òZü ! KêZâ Mcòhýûaü ?
_òZû : Kòõ Zßõ (aò + ià é) ? ^ì^õ ùMûUò_ê@^éZýõ \âÁêùca ö
_êZâü : @iàò^þ ^éùZý KZò_dûü ^ÿðKûü ö (^éZþ)
_òZû : ù\ßø aûkùKø Ga, Kòõ Zßõ ^ ? (mû)
_êZâü : ^éùZý^ ij ùZø MúZõ Kòcþ ? (ùM÷)
_òZû : @ûcþ, GKü MúZõ MûdZò, @_eü Zcþ (@^ê + Ké) ö
85
_êZâü : Adõ ^éZý_eµeû iõ_âZò KêZâ ? (@iþ)
_òZû : _êeúõ ^òKhû eNêeûR_êe AZò Mâûùc Adõ ^éZý_eµeû @\ýû_ò ö (_â + Pkþ)
(@ûMzûcò, baûcò, aòiàeiò, ^éZý«ò, Rû^ûiò, MûdZü, @^êKùeûZò, @Éò, _âPkZò)
*fOþfKûe (@ZúZKûk)
(K) ù~Cñ Kû~ðý [ùe @ûe¸ ùjûA icû¯ ùjûAiûeò[ûG Gaõ aÿðcû^ _~ðý« Zûe ùKøYiò _âbûa ^[ûG,
ùijò KòâdûKê @ZúZ Kûkùe _âùdûM Keû~ûG ö @ZúZ aû bìZ Kûkùe fOþfKûe jêG ö ^òcÜfòLôZ
aûKýMêWÿòKê flý Ke :
(K) _âùcû\ü @_VZþ ö (L) iúZû @^éZýZþ ö
(M) KéhKü @MzZþ ö (N) aâûjàYü @_ìRdZþ ö
(O) _a^ü @ajZþ ö (P) ùKûKòkü @KìRZþ ö
(Q) gògêü @jiZþ ö (R) @jcþ @Lû\cþ ö
(S) Zßcþ @fòLü ö (T) ~êaûcþ @Kâ¦Zcþ ö
(U) @ûaûcþ @ZòÂûa ö (V) ~ìdcþ @baZ ö
GVûùe _âùcû\e _V^, iúZûe ^éZý, KéhKe Mc^ _âbéZò Kû~ðýe icû¯ò ùjûA[ôaû iìPòZ ùjûA[ôaûeê
KòâdûMêWÿòK fOþfKûeùe _âùdûM ùjûAQ«ò ö
(L) fOþfKûee Kòâdû_\ ^òcðûY Kfûùaùk ]ûZê _ìaðùe _âûdZü @ að ù~ûM Keû~ûA[ûG ö1
aÿðcû^ Kûkùe (fUþfKûùe) MzZò I @ZúZ Kûkùe (fOþfKûùe) @MzZþ ö
_Vûcò @_Vcþ ö
iàeiò @iàeü ö
_òa«ò @_òa^þ ö
ùiaùZ @ùiaZ ö
~ûPùZ @~ûPZ ö
fbùZ @fbZ ö
(M) ]ûZêUò C_iMð~êq ùjùf, _â[ùc cìk]ûZêe eì_ Keò Zû _ìaðùe C_iMð fMû~ûG ö ~[û :-
_â + aògþ = _â + @aògZþ = _âûaògZþ ö
@^ê + ]ûaþ = @^ê + @]ûaZþ = @^ß]ûaZþ ö
_â + ^cþ = _â + @^cZþ = _âûYcZþ AZýû\ò ö
(K) gòlKü aò\ýûkùd _âûaògZþ ö
(L) gòhýûü gòlKcþ @^ß]ûa^þ ö
(M) gòlKõ ùZ _âûYc^þ ö
@^\ýZù^ fOþ ö ~ûjû @\ýZ^ ^êùjñ ö
1ö \òaû aû aUþ AZò iìùZâY ö
86
(N) aÿðcû^ Kûke Kòâdû_\ùe ià ù~ûMKùf, Gjû @ZúZKûkKê aêSûG ö ~[û :-
(K) MKúZúùe jòeYýKü _âZòaiZò ià / _âZýaiZþ ö
(L) gòhýü @ûgâùc _VZò ià / @_VZþ ö
(M) Mâûùc KéhKûü ZòÂ«ò ià / @ZòÂ^þ ö
Kò«ê G_eò ià \ßûeû @ZúZKûk Keòaû _âûdZü \ìe @ZúZKê aêSûA[ûG ö iað\û Gjûe _âùdûM
MâjYúd ^êùjñ ö
@býûiü
1ö @]ÉâûùKýhê aÿðcû^KûkZü @ZúZKûùk Kâòdû_\û^ûõ _eòaÿð^õ KêeêZ ö
~[û :- iü KUùK _VZò/ @_VZþ ö
(K) @jõ Zßûõ _gýûcò / ö
(L) Zßõ KêZâ Mziò / ö
(M) eûaYü iúZûcþ @_jeZò / ö
(N) ~ìdõ Kû~ðýõ Kêeê[ / ö
(O) _òZùeø _êZâiý @wû^ò ÆégZü / ö
(@Mzü, @_gýcþ, @KêeêZ, @ÆégZûcþ, @_ûjeZþ)
2ö @]É^ aûùKýhê Kâòdû_\û^ûcþ @ZúZKûkZü aÿðcû^Kûùk _eòaÿð^õ KêeêZ ö
~[û :- QûZâûü ÊÊKû~ðýcþ @Kêað^þ / Kêað«ò ö
(K) gòhýü _âgÜû^þ @_ézZþ / ö
(L) aûfàúKòü eûcûdYcþ @ePdZþ / ö
(M) ~êaûõ bùd^ @a\Zcþ / ö
(N) adõ eûcûdYcþ @_Vûc / ö
(O) @ûaûõ _ûVcþ @iàeûa / ö
87
féUþfKûe (baòhýZþ Kûk)

ù~Cñ Kû~ðý (Kòâdû) @ûMûcú icdùe ùja, Zûjû baòhýZþKûk @ùU ö Gjò baòhýZþ Kûk @[ðùe
féUþfKûe ùjûA[ûG ö ~[û :-
(K) _âùcû\ü _VòhýZò ö (Q) gògêü jiòhýZò ö
(L) iúZû ^ÿòðhýZò (R) @jõ Lû\òhýûcò ö
(M) KéhKü McòhýZò ö (S) Zßõ ùfLôhýiò ö
(N) aâûjàYü _ìRdòhýZò ö (T) @ûaûõ iÚûiýûaü ö
(O) _a^ü alýZò ö (U) ~êaûõ \âlý[ü ö
(P) ùKûKòkü KìRòhýZò ö (V) ~ìdõ baòhý[ ö
GVûùe _âùcû\e _V^, iúZûe ^éZý, KéhKe Mc^ _âbéZò Kòâdû baòhýZùe ùja, Gjò @[ð _âKûgòZ
Keê[ôaûeê _Vþ, Mcþ I ^éZþ _âbéZò Kòâdûe féUþfKûeùe _âùdûM ùjûAQò ö
]ûZêcûû c¤eê ùKùZK ùiUþ I ùKùZK ]ûZê @^òUþ @U«ò ö ù~Cñ ]ûZê I _âZýd c¤ùe
AUþ (A) @ûMc jêG, ùicûûê ùiUþ ]ûZê Kj«ò ö ~[û :- bì + AUþ + Zò_þ = baòhýZò ö ùijò_eò
McòhýZò, _VòhýZò, a\òhýZò AZýû\ò ö ù~Cñ ]ûZê I _âZýd c¤ùe AUþ (A) @ûMc jêG ^ûjó, ùicûûê
@^òUþ ]ûZê Kj«ò ö ~[û :- _û + Zò_þ = _ûiýZò, \ûiýZò, KéhýZò AZýû\ò ö
(i) fUþ fKûe (aÿðcû^Kûk) _ûAñ ]ûZêùe ù~Cñ _âZýd fûùM, féUþ fKûe (baòhýZKûk) _ûAñ
ùijòiaê (Zò_þ, Ziþ, Sò) _âZýd fûMò[ûG ö
(ii) ùiUþ ]ûZêcûûe ]ûZê I _âZýd c¤ùe Ahý @ûiò[ûG ö ~[û :-
Mcþ + Ahý + Zò_þ = McòhýZò
bì + Ahý + Zò_þ = baòhýZò AZýû\ò ö
(iii) Kò«ê @^òUþ ]ûZêcûûe ]ûZê I _âZýd c¤ùe ùKak iý fûMò[ûG ö
~[û :- _û + iý + Zò_þ = _ûiýZò
\û + iý + iò_þ = \ûiýiò AZýû\ò ö
@býûiü
1ö i¸ûhYõ _VZ ö ZZâ ùeLûuòZû^ûõ Kòâdû_\û^ûcþ C\ûjeYeúZýû aMðúKeYõ KêeêZ ö
_êZâü : _òZü ! Hhcü bâcòZêõ KêZâ Mcòhýûaü ?
_òZû : @jõ Zßûcþ C}k_âù\gõ ù^hýûcò ö ZZâ bMaZü RM^Üû[iý c¦òeõ \âlýûaü ö
_êZâü : K\û ?
88
_òZû : eaòaûiùe Mcòhýûcü ö Za cûZû$_ò ~ûiýZò ö
_êZâü : C}k_âù\ùg adõ KêZâ iÚûiýûcü, Kòõ \âlýûc½ ö
_òZû : ZZâ eûR]û^ýûõ bêaù^gßùe iÚZò ûü adõ ùKûYûKðc¦òeõ, ^¦^Kû^îý Rúùaû\ýû^õ, KUKiý
aûeaûUú-\êMðõ P Mcòhýûcü ö
_êZâü : _âbêü RM^Üû[ü C}kiý Kêkù\aü ö ZZâ gâúcZü gueûPû~ðýiý ùMûa¡ð^cViý \gð^õ
baòhýZò ö RM^Üû[\gð^û^«eõ cùjû\ù]ø ~\ò iÜû^õ Keòhýiò, Zjòð Rúaîý @L`kõ
_âû_þiýiò ö
Kâòdû_\cþ ]ûZêü fKûeü _êeêhü aP^cþ
~[û :- Mcòhýûaü Mcþ féUþ Cÿc \ßòaP^cþ
ù^hýûcò ^ú
\âlýûaü \égþ
~ûiýZò ~û
iÚûiýûcü iÚû
_âlýûcü _âzþ
Mcòhýûcü Mcþ
baòhýZò bì
Keòhýiò Ké
_âû_þiýiò _â + @û_þ
2ö ^òcÜfòLôùZhê _ù\ýhê fUþfKûeKòâdû_\û^ò féUþfKûeKòâdû_\û^ò P ^òeì_dZ ö
(K) @ù^Ü^ i\égõ \û^õ ^ bìZõ ^ baòhýZò ö
Ziàû\^Üõ aòùgùhY \ûZêcòz«ò cûâûü öö
(L) lcûgÈõ Kùe ~iý \ê{ð^ü Kòõ KeòhýZò ö
@ZéùY _ZòùZû ajÜòü Êdùcùaû_gûcýZò öö
(M) ^ K½ò\_ò Rû^ûZò Kòõ Kiý ùgßû baòhýZò ö
@Zü gßü KeYúdû^ò KùeûZýù\÷ýa aê¡òcû^þ öö
(N) ùKâû]ûZþ baZò iù¹ûjü iù¹ûjûZþ iáZòaòbâcü ö
iáZòbâõgû\þ aê¡ò^ûùgû aê¡ò^ûgûZþ _âYgýZò öö
89
ùfûUþfKûe (@ûù\g / @^êmû @[ðùe)

ùfûUþfKûe ùKøYiò KûkKê aêSûG ^ûjó ö Gjû @ûù\g, @^êmû, C_ù\g, ^òcªY, _âû[ð^û I @ûgúaðû\
@[ðùe (Mood) _âùdûM ùjûA[ûG ö ~[û :-
(1) @ûù\g @[ðùe : Zßõ gúNâcþ @ûMz ö
(2) @^êmû @[ðùe : baû^þ cûõ elZê ö
(3) C_ù\g @[ðùe : iZýõ a\, ]cðõ Pe ö
(4) ^òcªY @[ðùe : cc Méùj ùbûR^õ KùeûZê ö
(5) _âû[ð^û @[ðùe : cûZü ! bòlûõ ù\jò ö
(6) @ûgúaðû\ @[ðùe : @ûdêhàû^þ ba ö
(K) ^òcÜfòLôùZhê ùgæûùKhê ùfûUþfKûùe _â~êqû^ò ùeLûuòZû^ò Kòâdû_\û^ò _VZ ö
Zé¾ûõ Qò§ò bR lcûõ Rjò c\õ _ûù_ eZòõ cû Ké[ûü
iZýõ aïjý^ê~ûjò iû]ê_\aúõ ùiaÊ aò\ß{^cþ ö
cû^ýû^þ cû^d aò\ßòùhû$_ý^ê^d _âLýû_d Êû^þ MêYû^þ
Kúÿòðõ _ûkd \êüLôùZ Kêeê \dûùcZZþ iZûõ ùPÁòZcþ öö
(L) iùað ba«ê iêLô^ü iùað i«ê ^òeûcdûü ö
iùað b\âûYò _gý«ê cû êûü i«ê \êüLôZûü öö
@býûiü
a§^úc¤ûZþ ~[û[ðKòâdû_\õ aýajéZý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û :- bR iû]ê-icûMccþ ö
(K) baû^þ Méjcþ ö
(L) Zßõ _gý, @jõ ö
(M) Za cwkõ ö
(N) _âûZü gúZkõ Rkõ ö
(O) ùj ZûZ ! cûõ ö
(P) êûü \êüLôZûü cû ö
(_òa, _gýû^ò, el, i«ê, MzZê, baZê)
90
aò]ôfòOþfKûe (CPòZ / i¸ûa^û @[ðùe)

(K) ùfûUþfKûe _eò aò]ôfòOþfKûe ùKøYiò KûkKê aêSûA^[ûG ö ùKak aò]ô (JPòZý) I i¸ûa^û @[ðùe
(Mood) Gjûe _âùdûM jêG ö1
(1) aò]ô (CPòZ) @[ðùe ~[û :- iZýõ aù\Zþ, ]cðõ PùeZþ ö

(2) i¸ûa^û @[ðùe ~[û :- ùgßZü @gßü \îZõ ]ûùaZþ ö @\ý aéÁòü bùaZþ AZýû\ò ö
(L) Azû @[ðùe c¤ aò]ôfòOþfKûe _âùdûM ùjaûe ù\Lû~ûG ö ~[û :-
(1) baû^þ gúNâõ ^úùeûùMû bùaZþ ö
(2) adõ _âûZü Bgßeõ iàùec ö
@býûiü
1ö a§^úc¤ûZþ ~[û[ð - Kòâdû_\û^ò ^òeì_ý gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
~[û :- @ûKûgü ùcNûz^Üü, @\ý aéÁòü bùaZþ ö
(K) cûMðü Kðcûqü, aûkKûü ö
(L) iõ_âZò Zßõ Za cZõ ö
(M) i @Zúa aé¡ü, @Zü _âûYû^þ ö
(N) _eúlûcêÿú~ðý ùZ i¸aZü aýû_ûeùca ö
(O) @\ý @aKûg\òaiü, adõ c¦òeõ ö
(aù\ü, Kê~êðýü, Mùzc, _ùZdêü, ZýùRZþ)
2ö gì^ýiÚûù^hê ]ûZê-fKûeûYûcþ CùfäLü @Éò, ~[û[ð eìù_Y gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
iõÄéZõ _êeû bûeZúdû^ûõ ùfûK_òâdû R^bûhû (@iþ - fOþ) ö iõÄéZiý mû^ûZþ Ga
_âû«údbûhûYûõ icýMþ mû^õ (bì - fUþ) ö Adõ bûhû eûùÁâ÷Kýiý iû]ôKû (@iþ -
fUþ) ö bûeZahðiý iað_âù\giÚûü ùfûKûü iõÄéZõ (mû - fUþ) ö iõÄéZõ _âZò ^ Kiýû_ò ùKû$_ò
iù¦jü (@iþ - aò]ôfòOþ) ö iõÄéZ-aýûKeYcþ @Zêk^údcþ AZò iùað (a\þ - fUþ) ö
iõÄéZ-_Vù^^ adõ bûeZahðiý AZòjûiõ (mû - féU)þ ö @]ê^û aòùgß ùa÷\K
ò MYòZiý cjZúõPyðûõ
adõ (\égþ - fUþ) ö ^ýûdiûõLýû\ò\gðù^ iõMYKiý C_ù~ûMõ Kÿðêõ ba«ü (@û +
Mcþ - ùfûUþ) ö ùj QûZâûü ! _ecû\ùeY ~ìdõ iõÄéZõ (_Vþ - ùfûUþ) ö ~Zü iõÄéZõ aò^û
bûeùZ R^à ^òe[ðKcþ AZò CPýùZ ö
(@ûiúZþ, baZò, @Éò, Rû^«ò, iýûZþ, a\«ò, mûiýûcü, _gýûcü, @ûMz«ê, _VZ)
1ö aò]ôi¸ûa^ùdûü fòOþ - iìZâ ö

91
]ûZêeì_ (ZòO«)
iõÄéZ aýûKeYùe ]ûZê icìjKê \gUò MYùe aòbq Keû~ûAQò ö GK[û Gjò @¤ûde _âûe¸òK
bûMùe iìP^û \ò@û~ûAQò ö ùZùa Kâòdûe aòbò^Ü @aiÚûKê ÆÁeìù_ _âKûg Keòaû_ûAñ ]ûZêe eì_Kê \g
fKûeùe _âKûg Keû~ûA_ûùe ö @ûagýKZû \éÁòeê GVûùe cûZâ _ìað @ûùfûPòZ fUþ, fOþ, féUþ, ùfûUþ I
aò]ôfòOþ ^ûcK _ûoùMûUò fKûeKê aòPûeKê ^ò@û~ûA aòbò^Ü ]ûZêcûûe ùijò ùijò fKûe eì_ _â\û^
Keû~ûAQò ö
bßû\òMY
(_eùià÷_\ú)
bì ]ûZê (ùjaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê baZò baZü ba«ò
c¤c_êeh ê baiò ba[ü ba[
Cÿc_êeh ê baûcò baûaü baûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @baZþ @baZûcþ @ba^þ
c¤c_êeh ê @baü @baZcþ @baZ
Cÿc_êeh ê @bacþ @baûa @baûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê baòhýZò baòhýZü baòhý«ò
c¤c_êeh ê baòhýiò baòhý[ü baòhý[
Cÿc_êeh ê baòhýûcò baòhýûaü baòhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê baZê baZûcþ ba«ê
c¤c_êeh ê ba baZcþ baZ
Cÿc_êeh ê baû^ò baûa baûc
92
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê bùaZþ bùaZûcþ bùadêü
c¤c_êeh ê bùaü bùaZcþ bùaZ
Cÿc_êeh ê bùadcþ bùaa bùac
@^ê - bì (@^êba Keòaû) iêLcþ @^êbaZò; _eû - bì (_eûba _ûAaû) _û_ûZþ _eûbaZò ö _â - bì
(C_ôÿò aû iûc[ðý @[ðùe) @ceK+KûZþ cjû^\ú _âbaZò ö eûcü @iêùehê _âbaZò ö icþ - bì (i¸a ùjaû
aû RûZùjaû) i¸aûcò ~êùM ~êùM ö
_Vþ ]ûZê (_Xÿòaû)

fUþfKûe
_â[c_êeh
ê _VZò _VZü _V«ò
c¤c_êeh ê _Viò _V[ü _V[
Cÿc_êeh ê _Vûcò _Vûaü _Vûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @_VZþ @_VZûcþ @_V^þ
c¤c_êeh ê @_Vü @_VZcþ @_VZ
Cÿc_êeh ê @_Vcþ @_Vûa @_Vûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê _VòhýZò _VòhýZü _Vòhý«ò
c¤c_êeh ê _Vòhýiò _Vòhý[ü _Vòhý[
Cÿc_êeh ê _Vòhýûcò _Vòhýûaü _Vòhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê _VZê _VZûcþ _V«ê
c¤c_êeh ê _V _VZcþ _VZ
Cÿc_êeh ê _Vû^ò _Vûa _Vûc
93
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê _ùVZþ _ùVZûcþ _ùVdêü
c¤c_êeh ê _ùVü _ùVZcþ _ùVZ
Cÿc_êeh ê _ùVdcþ _ùVa _ùVc
^òcÜfòLôZ ]ûZêMêWÿòKe eì_ _Vþ ]ûZê _eò ùjûA[ûG ö ^ò¦þ (^ò¦û Keòaû), a\þ (Kjòaû), KìRþ (KìR^
Keòaû), Kâ¦þ (Kû¦òaû), KâúWÿþ (ùLkòaû), Lû\þ (LûAaû), MRð (MRð^ Keòaû), Paðþ (ùPûaûAaû) Rßkþ
(Rkòaû), ^¦þ (Lêiòùjaû), aâRþ (~òaû), Peþ (aêfòaû, Peòaû), _Zþ (_Wÿòaû), `kþ (`kòaû), bâcþ (aêfòaû),
`êfäþ (aòKgòZ ùjaû), k_þ (Kjòaû), fêY× þ (ùPûeòKeòaû), jiþ (jiòaû), L^þ (ùLûkòaû), Rúaþ (aoôaû),
elþ (elûKeòaû), cìzðþ (cìzòðZ ùjaû)...... AZýû\ò ö
iÚû (@aiÚûù^, ejòaû @[ðùe)

fUþfKûe
_â[c_êeh
ê ZòÂZò ZòÂZü ZòÂ«ò
c¤c_êeh ê ZòÂiò ZòÂ[ü ZòÂ[
Cÿc_êeh ê ZòÂûcò ZòÂûaü ZòÂûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @ZòÂZþ @ZòÂZûcþ @ZòÂ^þ
c¤c_êeh ê @ZòÂü @ZòÂZcþ @ZòÂZ
Cÿc_êeh ê @ZòÂcþ @ZòÂûa @ZòÂûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê iÚûiýZò iÚûiýZü iÚûiý«ò
c¤c_êeh ê iÚûiýiò iÚûiý[ü iÚûiý[
Cÿc_êeh ê iÚûiýûcò iÚûiýûaü iÚûiýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê ZòÂZê ZòÂZûcþ ZòÂ«ê
c¤c_êeh ê ZòÂ ZòÂZcþ ZòÂZ
Cÿc_êeh ê ZòÂû^ò ZòÂûa ZòÂûc
94
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê ZòùÂZþ ZòùÂZûcþ ZòùÂdêü
c¤c_êeh ê ZòùÂü ZòùÂZcþ ZòùÂZ
Cÿc_êeh ê ZòùÂdcþ ZòùÂa ZòùÂc
@]ô - iÚû (ejòaû @[ðùe) - gòaü ùK÷kûicþ @]ôZòÂZò ö
@a - iÚû (ù]÷~ðýe ij ejòaû) - @aZòÂùZ (@ûZàù^_\ú) ö
@û - iÚû (@ûgâd Keòaû) - iõ~ùc ~ZÜcþ @ûZòùÂZþ ö
C\þ - iÚû (CZþ[û^ / RûMeY @[ðùe) - CÿòÂZ, RûMâZ ö
icþ - iÚû (iÚòe ejòaû @[ðùe) - iü ÊiÚû^õ iõZòÂùZ ö
_û (_òAaû @[ðùe)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê _òaZò _òaZü _òa«ò
c¤c_êeh ê _òaiò _òa[ü _òa[
Cÿc_êeh ê _òaûcò _òaûaü _òaûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @_òaZþ @_òaZûcþ @_òa^þ
c¤c_êeh ê @_òaü @_òaZcþ @_òaZ
Cÿc_êeh ê @_òacþ @_òaûa @_òaûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ûiýZò _ûiýZü _ûiý«ò
c¤c_êeh ê _ûiýiò _ûiý[ü _ûiý[
Cÿc_êeh ê _ûiýûcò _ûiýûaü _ûiýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê _òaZê _òaZûcþ _òa«ê
c¤c_êeh ê _òa _òaZcþ _òaZ
Cÿc_êeh ê _òaû^ò _òaûa _òaûc
95
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê _òùaZþ _òùaZûcþ _òùadêü
c¤c_êeh ê _òùaü _òùaZcþ _òùaZ
Cÿc_êeh ê _òùadcþ _òùaa _òùac
Mcþ (~òaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê MzZò MzZü Mz«ò
c¤c_êeh ê Mziò Mz[ü Mz[
Cÿc_êeh ê Mzûcò Mzûaü Mzûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @MzZþ @MzZûcþ @Mz^þ
c¤c_êeh ê @Mzü @MzZcþ @MzZ
Cÿc_êeh ê @Mzcþ @Mzûa @Mzûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê McòhýZò McòhýZü Mcòhý«ò
c¤c_êeh ê Mcòhýiò Mcòhý[ü Mcòhý[
Cÿc_êeh ê Mcòhýûcò Mcòhýûaü Mcòhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê MzZê MzZûcþ Mz«ê
c¤c_êeh ê Mz MzZcþ MzZ
Cÿc_êeh ê Mzû^ò Mzûa Mzûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê MùzZþ MùzZûcþ Mùzdêü
c¤c_êeh ê Mùzü MùzZcþ MùzZ
Cÿc_êeh ê Mùzdcþ Mùza Mùzc
96
@]ô - Mcþ (_âû¯ò aû mû^@[ðùe) : iü gû«òcþ @]ôMzZò ö
@^ê - Mcþ (@^êMc^ Keòaû) : _êZâü cûZecþ @^êMzZò ö
@a - Mcþ (mûù^ / aêSòaû @[ðùe) : iùað ]cðiý ejiýcþ @aMz«ê ö
@û - Mcþ (@ûiòaû @[ðùe) : QûZâü aò\ýûkdûZþ @ûMzZò ö MéjûZþ aò\ýûkdcþ @ûMzZò ö
_âZò + C\þ - Mcþ (_ûùQûUò @ûYòaû) : _âZêý\þMzZò cû^ýû^þ ö
icþ - Mcþ (còkòZ ùjaû) : iû]êü iû]ì^þ iõMzZò ö
icþ - Mcþ (iwZ ùjaû @[ðùe- @ûZàù^_\ú) : A\õ Kû~ðýõ Zßdò iõMzùZ ö
^ú (ùâû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê ^dZò ^dZü ^d«ò
c¤c_êeh ê ^diò ^d[ü ^d[
Cÿc_êeh ê ^dûcò ^dûaü ^dûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @^dZþ @^dZûcþ @^d^þ
c¤c_êeh ê @^dü @^dZcþ @^dZ
Cÿc_êeh ê @^dcþ @^dûa @^dûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê ù^hýZò ù^hýZü ù^hý«ò
c¤c_êeh ê ù^hýiò ù^hý[ü ù^hý[
Cÿc_êeh ê ù^hýûcò ù^hýûaü ù^hýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê ^dZê ^dZûcþ ^d«ê
c¤c_êeh ê ^d ^dZcþ ^dZ
Cÿc_êeh ê ^dû^ò ^dûa ^dûc
97
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êehê ^ùdZþ ^ùdZûcþ ^ùddêü
c¤c_êeh ê ^ùdü ^ùdZcþ ^ùdZ
Cÿc_êeh ê ^ùddcþ ^ùda ^ùdc
@û - ^ú (@ûYòaû @[ðùe) : ù\ß `ùk @û^dZê ö aò - ^ú (aò^úZ Keòaû / _âû[ð^û _ìaðK RYûAaû /
gévkòZ Keòaû) : fOþfKûeùe aý^dZþ, aý^dZûcþ, aý^d^þ AZýû\ò ùja : iaðûü _âRûü eûmü _êeü
aý^d^þ ö
\égþ (ù\Lôaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê _gýZò _gýZü _gý«ò
c¤c_êeh ê _gýiò _gý[ü _gý[
Cÿc_êeh ê _gýûcò _gýûaü _gýûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @_gýZþ @_gýZûcþ @_gý^þ
c¤c_êeh ê @_gýü @_gýZcþ @_gýZ
Cÿc_êeh ê @_gýcþ @_gýûa @_gýûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê \âlýZò \âlýZü \âlý«ò
c¤c_êeh ê \âlýiò \âlý[ü \âlý[
Cÿc_êeh ê \âlýûcò \âlýûaü \âlýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê _gýZê _gýZûcþ _gý«ê
c¤c_êeh ê _gý _gýZcþ _gýZ
Cÿc_êeh ê _gýû^ò _gýûa _gýûc
98
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êehê _ùgýZþ _ùgýZûcþ _ùgýdêü
c¤c_êeh ê _ùgýü _ùgýZcþ _ùgýZ
Cÿc_êeh ê _ùgýdcþ _ùgýa _ùgýc
\égþ c¤ mû^û[ðK / ùaû]û[ðK ]ûZê : ~[û :-
(K) Mûaü _gý«ò Mù§^ ö
(L) _gý, Kú\égõ aúYû ^\Zò ö
ùKùZK ]ûZêe gòÁ _âùdûM
ùijò_eò @Uþ ]ûZê (bâcùY) : Ké¾ü @UZò Kê¬aù^ ö
@yðþ (_ìRûKeòaû) : QûZâûü MùYgcþ @yð«ò ö
@Rðþ (@Rðù^) : ]^cþ @Rð«ò aYòRü ö
@\ðþ (cûMòaû / _úWÿûù\aû) : PûZKü ge\þN^õ ^û\ðZò ö
@jðþð (ù~ûMý / _ìRù^) : Zßõ iõÄéZõ _VòZêcþ @jðiò ö
@aþ (elû Keòaû / _âi^Ü Keòaû) : cûcþ @aZê ö
Z_þ (Zû_ ù\aû) : MâúhàKûùk iì~ðýü _âakõ Z_Zò ö
\^þgþ (\õg^ Keòaû) : cgKü \gZò ö
ià é (iàeY Keòaû) : gògêü cûZeõ iàeZò ö
Zé (_ûeùjaû) : R^ûü ù^øKdû ^\úõ Ze«ò ö
Rò (Rd Keòaû) : aê¡òcû^þ iaðZâ RdZò ö
\jþ (\j^ Keòaû) : ùeø\âZû_ü @wû^ò \jZò ö
_Pþ (_ûK ùjaû) : @^Üõ _PZò ö
\û (\û^ ù\aû) : eûRû aò_âûd ]^õ \\ûZò ö
ajþ (aj^ Keòaû / ajòaû) : _a^ü c¦õ ajZò ö
aiþ (aûi Keòaû) : aûêü aéùl aiZò ö
leþ (Seòaû) : c]ê le«ò iò§aü ö
ùLkþ (ùLkòaû) : aûkKûü _âû«ùe ùLk«ò ö
Mê¬þ (Mê¬^ Keòaû) : bâceü @dõ Mê¬Zò ö
Pkþ (~òaû / Kµòaû) : a ! CÿòÂ, Méjõ Pk ö
Ûþ (^éZý Keòaû) : ùK^ ij ÛZò Ûaeü ?
^\þ (g± Keòaû) : aiù« _lòYü ^\«ò ö
cúkþ (aêRò ùjûA~òaû / ^òùch) : Plêü _aù^^ cúkZò ö
99
eêjþ (R^àòaû) : Zeêü Qòù^Üû$_ò ùeûjZò ö
@û - eêjþ (@ûùeûjY Keòaû) : iü KùÁ^ CÁâcþ @ûùeûjZò ö
_â - eêjþ (R^àòaû) : _aðùZ ^kò^ú ^ _âùeûjZò ö
fMþ - (fûMòaû) : IùÂ @]eü fMZò ö
Åkþ - (Liò_Wÿòaû) : Åk«ò PeYûü bìùcø ö
iî - (iâaòaû) : ^ò´ûZþ c]ê ^ iâùaZþ ö
Ê^þ - (g±Keòaû) : Ê^«ò aõgûü _aù^^ _ìðûü ö
(@ûZàù^_\ú)
fbþ (fûbKeòaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê fbùZ fùbùZ fbù«
c¤c_êeh ê fbùi fùbù[ fbù]ß
Cÿc_êeh ê fùb fbûaùj fbûcùj
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @fbZ @fùbZûcþ @fb«
c¤c_êeh ê @fb[ûü @fùb[ûcþ @fb]ßcþ
Cÿc_êeh ê @fùb @fbûajò @fbûcjò
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê f_þiýùZ f_þùiýùZ f_þiýù«
c¤c_êeh ê f_þiýùi f_þùiýù[ f_þiýù]ß
Cÿc_êeh ê f_þùiý f_þiýûaùj f_þiýûcùj
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê fbZûcþ fùbZûcþ fb«ûcþ
c¤c_êeh ê fbÊ fùb[ûcþ fb]ßcþ
Cÿc_êeh ê fùb÷ fbûaùj÷ fbûcùj÷
100
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê fùbZ fùbdûZûcþ fùbe^þ
c¤c_êeh ê fùb[ûü fùbdû[ûcþ fùb]ßcþ
Cÿc_êeh ê fùbd fùbajò fùbcjò
@û + fbþ - @ûfbùZ (_ûAaû, ÆgðKeòaû, jòõiûKeòaû) : ~ùZÜ KéùZ$_ò ^ûfbZ ö
C_ + @û - fbþ - C_ûfbùZ (bð^û Keòaû) Êù~øa^cþ C_ûfbÊ, iLô ! ^ cûcþ ö
C_ + fbþ - C_fbùZ (_ûAaû, @^êba Keòaû, RûYòaû) : iùað Kcð`kcþ C_fbù« ö
aò + _â - fbþ - aò_âfbùZ (_âZûeYû Keòaû) : ùKûKòkü KûKõ aò_âfbùZ ö
ùiaþ (ùiaûKeòaû / C_ùbûM Keòaû / @ûgâd Keòaû)

fUþfKûe
_â[c_êeh
ê ùiaùZ ùiùaùZ ùiaù«
c¤c_êeh ê ùiaùi ùiùaù[ ùiaù]ß
Cÿc_êeh ê ùiùa ùiaûaùj ùiaûcùj
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @ùiaZ @ùiùaZûcþ @ùia«
c¤c_êeh ê @ùia[ûü @ùiùa[ûcþ @ùia]ßcþ
Cÿc_êeh ê @ùiùa @ùiaûajò @ùiaûcjò
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê ùiaòhýùZ ùiaòùhýùZ ùiaòhýù«
c¤c_êeh ê ùiaòhýùi ùiaòùhýù[ ùiaòhýù]ß
Cÿc_êeh ê ùiaòùhý ùiaòhýûaùj ùiaòhýûcùj
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê ùiaZûcþ ùiùaZûcþ ùia«ûcþ
c¤c_êeh ê ùiaÊ ùiùa[ûcþ ùia]ßcþ
Cÿc_êeh ê ùiùa÷ ùiaûaùj÷ ùiaûcùj÷
101
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê ùiùaZ ùiùadûZûcþ ùiùae^þ
c¤c_êeh ê ùiùa[ûü ùiùadû[ûcþ ùiùa]ßcþ
Cÿc_êeh ê ùiùad ùiùaajò ùiùacjò
^òcÜfòLôZ ]ûZêMêWÿòKe eì_ ùiaþ ]ûZê _eò ùja - aòbò^Ü ]ûZêe ùKùZK gòÁ _âùdûM
\dþ (\dû Keòaû) : \eò\âõ \dÊ ö NUþ (NUòaû) : \êNðU^û @NUZ ö aû]þ (aû]ûù\aû) :
]ûù^ýbýü Mûõ aû]Ê ö gòlþ (gòLôaû) : gòùlZ aò\ýûcþ ö a¦þ (a¦^û Keòaû) : aù¦ cûZecþ ö Blþ
(ù\Lôaû) : BlùZ ù\ûhû^þ ö guþ (@ûguû Keòaû) : K[cþ @ûguùi ? f´þ (f´òaû) : cûMðü f´ùZ ö
Zâ_þ (fûRKeòaû) : âa]ìü Zâ_ùZ ö Zßeþ (ZeZe ùjaû) : Zßeù« QûZâûü ö bòlþ (bòlû Keòaû) : akòü
aiê]ûõ bòlùZ ö flþ (flý Keòaû) : KêZâ flýùZ ö ijþ (ijòaû) : iü \êüLû^ò ijùZ ö Mûjþ (Mûù]ûAaû)
: Mwûdûõ MûjÊ ö bûhþ (Kjòaû) : iü iû]ê bûhùZ ö Kµþ (Kµòaû) : aé¡ü KµùZ ö ~Zþ (~ZÜKeòaû) :
_Vù^ ~ùZZ ö ùPÁþ (ùPÁûKeòaû) : aûeõ aûeõ ùPÁÊ ö
@dþ (~òaû), _eû - @dþ (_kûAaû) : cìhòKûü _kûdù« ö Blþ (ù\Lôaû) @_ - Blþ (@ù_lû
Keòaû), C_ - Blþ (@amû Keòaû), ^òeþ - Blþ (^òeúlY Keòaû), _eò - Blþ (_eúlû Keòaû), _âZò - Blþ
(_âZúlû Keòaû), _â - Blþ (bfbûaùe ù\Lôaû), icþ - Blþ - (icúlû Keòaû), Kcþ- (Kûc^û Keòaû)
KûcdùZ, lcþ - (ic[ð ùjaû / lcû Keòaû) : Zßûõ Kü lùcZ ? lcÊ _eùcgße! ö
@û - ebþ (@ûe¸ Keòaû) : iü Kû~ðýcþ @ûebùZ ö Kûgþ (ùgûbû _ûAaû) : @ûKûùg KûgùZ P¦âü ö
Ké_þ (ù~ûMý ùjaû / _eòYc^ ùjaû) : bqòü mû^ûd KÌùZ ö eêPþ (eêPòaû) : gògùa KâúWÿû ùeûPùZ ö aéZþ
(ejòaû @[ðùe) : ZZâ jòcûkdü aÿðùZ ö ùa_þ (Kµòaû) : ùa_ùZ ùc geúecþ ö gêbþ (ùgûbû_ûAaû) :
C\ýûù^ _ê¿ûYò ùgûbù« ö
ùKùZK Cbd_\ú ]ûZê :
]ûaþ (ù\øWÿòaû) - ]ûaZò / ]ûaùZ ö _Pþ (eû§òaû) _PZò / _PùZ ö bRþ (ùiaû Keòaû I fûb
Keòaû) - bRZò (ùiaû) I bRùZ (fûbKeòaû) (_ûAaû) ö ~ûPþ (cûMòaû) ~ûPZò / ~ûPùZ ö ùjß (Æ]ðûùe
@ûjßû^ Keòaû) - jßdZò / jßdùZ; @ûjßdùZ cfäü cfäûd ö
eûRþ (ùgûbû_ûAaû) eûRZò / eûRùZ : eûmü Kúÿòðü eûRùZ, @ûKûùg iì~ðýü eûRZò / eûRùZ ö
]é (]ûeY Keòaû) - ]eZò / ]eùZ : ]eùZ / ]eZò Lkê aò_^Üü ö a_þ (aêYòaû / cê^ Keòaû) -
a_Zò / a_ùZ ö
~û\égõ a_ùZ aúRõ Zû\égõ fbùZ `kcþ ö a_Zò KéhKü aúRcþ, a_Zò cÉKõ ^û_òZü ö
@býûiü
1ö ~[û^òùðgõ ]ûZêeìù_Y gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û :- iùað b\âûYò _gý«ê (\égþ - ùfûUþ)
(K) @jõ ]^cþ (fbþ - fOþ) ö
(L) bòlêKü bòlûõ (~ûPþ - fUþ) ö
102
(M) Zßõ iû]êü (bì - féUþ) ö
(N) aûkKü _ûVõ (_Vþ - aò]ôfòOþ) ö
(O) iùað Mâûùc (iÚû - ùfûUþ) ö
(P) @ûaûõ gúZkõ Rkõ (_û - fUþ) ö
(Q) QûZâü aò\ýûkdõ (Mcþ - féUþ) ö
(R) _òZû _êZâûd _êÉKcþ (^ú - fOþ) ö
(S) ~êaûõ ^ûUKõ ö (\égþ - féUþ)
(T) Zßõ Kú\égõ aúYû ^\Zò (\égþ - ùfûUþ)
(U) flàúü RM^Üû[õ ö (ùiaþ - fUþ)
(V) ~ìdõ ]^õ ö (fbþ - féUþ)
2ö K É¸iý Kÿðé_ù\÷ü ij L É¸iý Kòâdû_\û^ò ù~ûRdZ ö
K L
gòhýü ^ùdZcþ
iùað ZòÂ«ê
@ûaûõ \âlý«ò
Zéhûÿðü _òùaZþ
~ìdõ @_VZþ
adõ KìR«ò
aûkùKø Mcòhýûaü
~êaûõ fùbcjò
QûZâûü MzZê
ùZø _gýZûcþ
ùKûKòkûü ùiùa]ßcþ
KéhKü baòhýZü
3ö iõÄéùZ^ @^êaû\ü Kû~ðýü ö
(K) aÿðcû^ QûZâcûù^ iõÄéZ _XÿêQ«ò ö
(L) ùicûù^ GKûVò QûZâûaûiùe ejêQ«ò ö
(M) _òfûcûù^ ùi÷^òK ùjùa ö
(N) aêXÿûcûù^ \ê] _òAaû CPòZ ö
(O) @û_Ycûù^ \eò\âcûûê \dû Ke«ê ö
103
(P) KéhK MûB\êAUò jûUKê ùÂ[ôfû ö
(Q) _òZcûù^ ù\ge iaê@ûùWÿ i¹û^ _ûAùa ö
(R) bûeZúdcûù^ aòù\g Mùf ö
(S) Gjò `keê ei Seò_WÿêQò ö
(T) Sò@cûù^ fûR Ke«ò ö
(U) gògê cû@û @ûWÿKê ]ûCñ@Qò ö
(V) @ûc ù\gùe jòcûkd ùgûbû_ûCQò ö
(W) ùcûùZ KûjóKò @~[ûùe Mûkò ù\CQ ?
(X) geZþKûke @ûKûgùe P¦â ùgûbû_ûG ö
(Y) céMcûù^ GùYùZùY _kûAùf ö
(L) @\û\ò (_eùià÷_\ú)

j^þ ]ûZê (jZýû Keòaû / cûeòaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê j«ò jZü NÜ«ò
c¤c_êeh ê jõiò j[ü j[
Cÿc_êeh ê j^àò j^ßü j^àü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @j^þ @jZûcþ @NÜ^þ
c¤c_êeh ê @j^þ @jZcþ @jZ
Cÿc_êeh ê @j^cþ @j^ß @j^à
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê j^òhýZò j^òhýZü j^òhý«ò
c¤c_êeh ê j^òòhýiò j^òòhý[ü j^òòhý[
Cÿc_êeh ê j^òòhýûcò j^òòhýûaü j^òòhýûcü
104
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê j«ê jZûcþ NÜ«ê
c¤c_êeh ê Rjò jZcþ jZ
Cÿc_êeh ê j^û^ò j^ûa j^ûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê j^ýûZþ j^ýûZûcþ j^êýü
c¤c_êeh ê j^ýûü j^ýûZcþ j^ýûZ
Cÿc_êeh ê j^ýûcþ j^ýûa j^ýûc
@_ - j^þ (\ìeKeòaû) : ù\aMYûü cc \êeòZcþ @_NÜ«ê ö
@bò - j^þ (@ûNûZ Keòaû) : ùZ ^ @bòNÜ«ê ö
@û - j^þ (@ûNûZ ù\aû, _âjûe Keòaû) : aýû]ü céMcþ @ûj«ò ö
^ò - j^þ (^òjZ Keòaû) : ùZ Za aòNÜõ ^òNÜ«ê ö
@iþ (iÿûdûcþ) (ejòaû, ùjaû, [ôaû)

fUþfKûe
_â[c_êeh
ê @Éò Éü i«ò
c¤c_êeh ê @iò iÚü iÚ
Cÿc_êeh ê @iàò Êü iàü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @ûiúZþ @ûÉûcþ @ûi^þ
c¤c_êeh ê @ûiúü @ûÉcþ @ûÉ
Cÿc_êeh ê @ûicþ @ûÊ @ûià
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê baòhýZò baòhýZü baòhý«ò
c¤c_êeh ê baòhýiò baòhý[ü baòhý[
Cÿc_êeh ê baòhýûcò baòhýûaü baòhýûcü
105
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê @Éê Éûcþ i«ê
c¤c_êeh ê G]ô Écþ É
Cÿc_êeh ê @iû^ò @iûa @iûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê iýûZþ iýûZûcþ iêýü
c¤c_êeh ê iýûü iýûZcþ iýûZ
Cÿc_êeh ê iýûcþ iýûa iýûc
@býûiü
~[û :- gòlKü aò\ýûkùd @ûiúZþ ö (@iþ - fOþ)
(K) iü fMêùWÿ^ i_ðcþ ö (j^þ - fOþ)
(L) _ûUkú_êZâõ ^ûc ^Mecþ ö (@iþ - fUþ)
(M) cjûaûùjû ! gZï^þ ö (j^þ - ùfûUþ)
(N) Zßõ _òZü ö (@iþ - ùfûUþ)
(O) aýû]ü aù^ céMû^þ ö (j^þ - fUþ)
(P) ù\ßø QûùZâø aò\ýûkùd ö (@iþ - fOþ)
(Q) aýûNâü ^ì^õ aûkKõ ö (j^þ - féUþ)
(R) iü GK\û gûiKü ö (@iþ - féUþ)
(S) ùZ gZï^þ ö (j^þ - aò]ôfòOþ)
(T) @\ý aéÁòü ^ ö (@iþ - aò]ôfòOþ)
2ö ^òcÜfòLôZ Kòâdû_\û^ò aýajéZý _é[Kþ aûKýû^ò ePdZ ö
(K) j«ò - (P) i«ò -
(L) Rjò - (Q) G]ô -
(M) j^ýûZ - (R) iýûü -
(N) @j^cþ - (S) @ûià -
(O) j^òhýûaü - (T) baòhý[ -
106
(K) aûYê@ûcûù^ aYùe jeòYcûûê cûe«ò ö
(L) Gjò QûZâcûù^ QûZâûaûiùe [ôùf ö
(M) ^\úKìkùe aWÿ RûcêMQUòG [ûG ö
(N) _gêcûûê jZýû Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
(O) @û_Yue icÉ Kêgk ùjC ö
(P) cêñ KY Zêc PûKe @ùU ?
(Q) Gjò ù_ûLeúùe ajêZ cûQ @Q«ò ?
(R) Zêc bûAue Mað ^ûjó ö
(S) KòG Gjò jûZúUòKê cûeòfû ?
(M) jßû\ò (_eùià÷_\ú)

\û (\û^ @[ðùe, ù\aû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê \\ûZò \ÿü \\Zò
c¤c_êeh ê \\ûiò \Zþ[ü \Zþ[
Cÿc_êeh ê \\ûcò \\ßü \\àü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @\\ûZþ @\ÿûcþ @\\êü
c¤c_êeh ê @\\ûü @\ÿcþ @\ÿ
Cÿc_êeh ê @\\ûcþ @\\ß @\\à
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê \ûiýZò \ûiýZü \ûiý«ò
c¤c_êeh ê \ûiýiò \ûiý[ü \ûiý[
Cÿc_êeh ê \ûiýûcò \ûiýûaü \ûiýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê \\ûZê \ÿûcþ \\Zê
c¤c_êeh ê ù\jò \ÿcþ \ÿ
Cÿc_êeh ê \\û^ò \\ûa \\ûc
107
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê \\ýûZþ \\ýûZûcþ \\êýü
c¤c_êeh ê \\ýûü \\ýûZcþ \\ýûZ
Cÿc_êeh ê \\ýûcþ \\ýûa \\ýûc
\û (@ûZàù^_\ú)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê \ùÿ \\ûùZ \\ùZ
c¤c_êeh ê \ù \\ûù[ \\þù]ß
Cÿc_êeh ê \ù\ \\þaùj \\þcùj
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @\ÿ @\\ûZûcþ @\\Z
c¤c_êeh ê @\Zþ[ûü @\\û[ûcþ @\\þ]ßcþ
Cÿc_êeh ê @\\ò @\\þajò @\\þcjò
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê \ûiýùZ \ûùiýùZ \ûiýù«
c¤c_êeh ê \ûiýùi \ûùiýù[ \ûiýù]ß
Cÿc_êeh ê \ûùiý \ûiýûaùj \ûiýûcùj
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê \ÿûcþ \\ûZûcþ \\Zûcþ
c¤c_êeh ê \ß \\û[ûcþ \\þ]ßcþ
Cÿc_êeh ê \ù\÷ \\ûaùj÷ \\ûcùj÷
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê \\úZ \\údûZûcþ \\úe^þ
c¤c_êeh ê \\ú[ûü \\údû[ûcþ \\ú]ßcþ
Cÿc_êeh ê \\úd \\úajò \\úcjò
108
@û - \û (MâjY Keòaû) : QûZâü _êeÄûecþ @û\ùÿ ö
_â - \û (_â\û^ Keòaû) : eûRû ]^õ _âû\\ûZþ ö
icþ + _â - \û (iõ_â\û^ Keòaû) : ]^ú \eò\âûd ]^õ iõ_â\\ûZò ö
]û (]ûeY Keòaû, ù_ûhY Keòaû, iÚû_^ Keòaû) : _é[ôaú ùfûKû^þ \]ûZò ö (_eùià÷_\ú) ö KûPü
Kûo^ iõiMðûZþ ]ùÿ cûeKZúõ \êýZòcþ (@ûZàù^_\ú) ö
bú (bd Keòaû)
(_eùià÷_\ú)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê aòùbZò aòbúZü aòbýZò
c¤c_êeh ê aòùbhò aòbú[ü aòbú[
Cÿc_êeh ê aòùbcò aòbúaü aòbúcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @aòùbZþ @aòbúZûcþ @aòbdêü
c¤c_êeh ê @aòùbü @aòbúZcþ @aòbúZ
Cÿc_êeh ê @aòbdcþ @aòbúa @aòbúc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê ùbhýZò ùbhýZü ùbhý«ò
c¤c_êeh ê ùbhýiò ùbhý[ü ùbhý[
Cÿc_êeh ê ùbhýûcò ùbhýûaü ùbhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê aòùbZê aòbúZûcþ aòbýZê
c¤c_êeh ê aòbújò aòbúZcþ aòbúZ
Cÿc_êeh ê aòbdû^ò aòbdûa aòbdûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê aòbúdûZþ aòbúdûZûcþ aòbúdêü
c¤c_êeh ê aòbúdûü aòbúdûZcþ aòbúdûZ
Cÿc_êeh ê aòbúdûcþ aòbúdûa aòbúdûc
fUþ - fOþ I aò]ôfòOþ fKûeùe aòKÌùe bú iÚû^ùe bò jêG ö
jû (ZýûM Keòaû) RjûZò, RjúZü, RjZò, @RjûZþ, jûiýZò, RjûZê, RjýûZþ ö
jê (ja^ Keòaû) RêùjûZò, RêjêZü, RêjßZò : @RêùjûZþ, ùjûhýZò, RêùjûZê, RêjêdûZþ ö aâûjàYûü @ùMÜø
RêjßZò ö
109
@býûiü
1ö ~[û ^òùðgõ ]ûZêeìù_Y gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) _â]û^gòlKü QûùZâbýü _êeÄûeû^þ ö (\û - fUþ)
(L) aûkKü i_ðûZþ ö (bú - fUþ)
(M) aâûjàYûü @ùMÜø ö (jê - fUþ)
(N) iùað \eòù\âbýü ]^õ ö (\û - ùfûUþ)
(O) iû]aü KiàûZþ ^ ö (bú - aò]ôfòOþ)
(P) adõ bòlêKûd bòlûõ ö (\û - fOþ)
(Q) Zßõ aûkùKbýü còÁû^Üõ ö (\û - féUþ)
(R) cìLðü @Ìiý ùjùZûü ajì^þ ö (jû - fUþ)
(S) ùPøeûü elòbýü ö (bú - fUþ)
(T) eûR_êZâü iêaðKuYõ ö (bé - fUþ)
2ö ^òcÜfòLôZaûKýû^ò iõùgû]dZ ö
(K) ùZ cjýõ aòbý«ò ö (P) gògaü ^ì^õ ùbhýZò ö
(L) ùZ ù\aZûùd÷ _ê¿õ \\«ê ö (Q) ba«ü ùZbýü \\«ê ö
(M) Zßõ KiàûZþ ^ @aòùbZþ ö (R) iû]êü \êùÁbýü aòbúdûZ ö
(N) adõ ]^õ @\\ûZþ ö (S) cûZü ! aê¡òõ \\Zê ö
(O) gòlKûü _êeÄûeû^þ \\«ò ö (T) @jõ Zêbýõ Kòõ \\ýûZþ ö
(K) ]^úcûù^ \eò\âuê ]^ ù\aû CPòZ ö (P) Zêùc iû_Kê bd Keòa Kò ?
(L) Ké_Y KòQò \òG ^ûjó ö (Q) QûZâcûù^ gòlKuê bd Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
(M) _òfûcûù^ KûjóKò We«ò ? (R) @ûRòKûfò ùKjò KûjûKê bd Keê^ûjñû«ò ö
(N) cêñ \eò\âcûûê aÈ \òG ö (S) ^òfäð{ @_cû^Kê bd Keòa ^ûjó ö
(O) ]ûcòðK _û_Kê bd Kùe ö
(N) Êû\ò
gî (_eùià÷_\ú) (gêYòaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê géùYûZò géYêZü géYß«ò
c¤c_êeh ê géùYûhò géY[ê ü géY[ê
Cÿc_êeh ê géùYûcò géYêaü/géYßü géYêcü/géYàü
110
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @géùYûZþ @géYêZûcþ @géYß^þ
c¤c_êeh ê @géùYûü @géYêZcþ @géYêZ
Cÿc_êeh ê @géYacþ @géYa
ê /@géYß @géYcê /@géYà
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê ùgâûhýZò ùgâûhýZü ùgâûhý«ò
c¤c_êeh ê ùgâûhýiò ùgâûhý[ü ùgâûhý[
Cÿc_êeh ê ùgâûhýûcò ùgâûhýûaü ùgâûhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê géùYûZê géYêZûcþ géYß«ê
c¤c_êeh ê géYê géYêZcþ géYêZ
Cÿc_êeh ê géYaû^ò géYaûa géYaûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê géYêdûZþ géYêdûZûcþ géYêdêü
c¤c_êeh ê géYêdûü géYêdûZcþ géYêdûZ
Cÿc_êeh ê géYêdûcþ géYêdûa géYêdûc
@û - gî, _âZò - gî (_âZògéZò ù\aû / _âZòmû Keòaû) : @ûgéùYûZò, _âZògéùYûZò ö
ùKùZK _âPkòZ ]ûZêe (Êû\òMYúd) fUþ, fOþ, féUþ, ùfûUþ I aò]ôfòOþfKûe _â[c_êeêh GKaPê
eì_ \ò@ûMfû ö
@û_þ (_ûAaû) : @ûù_ÜûZò, @ûù_ÜûZþ, @û_þiýZò, @ûù_ÜûZê, @û_ÜëdûZþ ö
_â - @û_þ : (fûb Keòaû) _âûù_ÜûZò, _âûù_ÜûZþ, _âû_þiýZò, _âûù_ÜûZê, _âû_ÜëdûZþ ö
gKþ (ic[ð ùjaû) : gùKÜûZò, @gùKÜûZþ, glýZò, gùKÜûZê, gKÜëdûZþ ö
Pò (iõMâj Keòaû / ùZûkòaû) : Pòù^ûZò, @Pòù^ûZþ, ùPhýZò, Pòù^ûZê, Pò^êdûZþ ö
aé (aeY Keòaû - _eùià÷_\ú) : aéùYûZò, @aéùYûZþ, aeòhýZò, aéùYûZê, aéYêdûZþ ö
(@ûZàù^_\ú) : aéYêùZ, @aéYêZ, aeòhýùZ, aéYêZûcþ, aéYßúZûcþ ö
ùKùZK gòÁ _âùdûM
Éé (Xûuòaû / aòQûAaû) : _ê¿ûlùZ÷ü _úViÚû^õ ÉéùYûZò ö
@û - Éé (@ûÉeY Keòaû) : _ê¿û\òbòü g~ýûcþ @ûÉéùYûZò ö
\ê (i«û_òZ Keòaû / \êüL ù\aû) : \ûeò\âýõ \êù^ûZò ùPZü ö
111
(O) Zê\û\ò
_âzþ (_eùià÷_\ú) - (_Pûeòaû)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ézZò _ézZü _éz«ò
c¤c_êeh ê _éziò _éz[ü _éz[
Cÿc_êeh ê _ézûcò _ézûaü _ézûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @_ézZþ @_ézZûcþ @_éz^þ
c¤c_êeh ê @_ézü @_ézZcþ @_ézZ
Cÿc_êeh ê @_ézcþ @_ézûa @_ézûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê _âlýZò _âlýZü _âlý«ò
c¤c_êeh ê _âlýiò _âlý[ü _âlý[
Cÿc_êeh ê _âlýûcò _âlýûaü _âlýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ézZê _ézZûcþ _éz«ê
c¤c_êeh ê _éz _ézZcþ _ézZ
Cÿc_êeh ê _ézû^ò _ézûa _ézûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh ê _éùzZþ _éùzZûcþ _éùzdêü
c¤c_êeh ê _éùzü _éùzZcþ _éùzZ
Cÿc_êeh ê _éùzdcþ _éùza _éùzc
@û + _âzþ (@ûcªY aû i¸ûhY Keòaû) @ûZàù^_\ú jêG ö @û_ézùZ ö ùKùZK _âPkòZ ]ûZêe
~[ûKâùc fUþ, fOþ, féUþ, ùfûUþ I aò]ôfòOþ fKûee _â[c _êeêh GKaP^ùe eì_ ^òcÜùe _â\ÿ ùjfû ö
Ahþ (Azû Keòaû) : AzZò, HzZþ, GhòhýZò, AzZê, AùzZþ ö
fòLþ (ùfLôaû) : fòLZò, @fòLZþ, ùfLôhýZò, fòLZê, fòùLZþ ö
lò_þ (ù`û_ûWÿòaû) : lò_Zò, @lò_Zþ, ùl_þiýZò, lò_Zê, lòù_Zþ ö
iòPþ (Qòoôaû) : iòoZò, @iòoZþ, ùilýZò, iòoZê, iòùoZþ ö
iéRþ (iéÁòKeòaû) : iéRZò, @iéRZþ, iâlýZò, iéRZê, iéùRZþ ö
CZþ - iéRþ (ZýûM Keòaû) : CéRZò, C\iéRZþ, CZþiâlýZò, CZþiéRZê, CZþiéùRZþ ö _û_]^cþ CéùRZþ ö
cêPþ - (ùcûP^ Keòaû) : cêoZò, @cêoZþ, ùcûlýZò, cêoZê, cêùoZþ ö
112
@û - ùjß (WûKòaû) : @ûjßdZò, @ûjßdZþ, @ûjßdòhýZò, @ûjßdZê, @ûjßùdZþ ö
@û - ùjß (@ûÇûk^ @[ðùe @ûZàù^_\ú jêG) : aúeü aúecþ @ûjßdùZ ö
Æégþ - (Ægð Keòaû) : ÆégZò, @ÆégZþ, ÆâlýZò / ÆlðýZò, ÆéùgZþ ÆégZê ö
@û- \é (@û\e Keòaû) : (@ûZàù^_\ú) - @û\âòdùZ, @û\òâdZ, @û\eòhýùZ, @û\âòdZûcþ, @û\âòùdZ ö iû]êü
]cðcþ @û\âòdùZ ö
C_ - \ògþ (C_ù\g ù\aû) : C_\ògZò, C_û\ògZþ, C_ù\lýZò, C_\ògZê, C_\òùgZþ ö ba«ü @iàû^þ
C_\òg«ê ö
^òeþ - \ògþ (^òùðg ù\aû) : ^ò\òðgZò, ^òe\ògZþ, ^òùðlýZò, ^òòðgZê, ^òòðùgZþ ö baû^þ cûMðõ ^òòðgZê ö
cé - (ceòaû) : fUþ - còâdùZ, còâùdùZ, còâdù« ....., féUþùe ceòhýZò, ceòhýZü, ceòhý«ò jêG ö
Zê\þ (Cbd_\ú - KÁù\aû @[ðùe) fUþ Zê\Zò / Zê\ùZ, féUùþ e ùZûZþiýZò / ùZûZþiýùZ Gjò_eò eì_ jêG ö
ùKùZK Cbd_\ú ]ûZê -
lò_þ (ù`û_ûWÿòaû) fUþ : lò_Zò / lò_ùZ, féUþ ùl_þiýZò / ùl_þiýùZ ö
@]ô - lò_þ (ZòeÄûe @[ðùe) : Kòc[ðõ cjýcþ @]ôlò_Zò / @]ôlò_ùZ ö
@û - lò_þ (ù\ûhù\aû) : GZ\þ \ìhYõ cdò cû @ûlò_ / @ûlò_Ê ö
icþ - lò_þ (iõùl_ Keòaû) : iõlò_Zê / iõlò_Zûõ baZü K[ûcþ ö
@býûiü
1ö ^òcÜfòLôZKòâdû_\û^ò aýajéZý _é[Kþ aûKýû^ò ePdZ ö
(K) géYß«ò - (P) iâlýZò -
(L) géYêdûZ - (Q) @û\ògZê -
(M) @ûù_ÜûZê - (R) iõlò_Zûcþ -
(N) @Pòù^ûZþ - (S) @ûjßdZê -
(O) _éziò - (T) _âlýûcü -
2ö bâciõùgû]^õ KêeêZ ö
(K) ~ìdõ Zõ _éz«ê ö (P) Zéhûÿðü Rkõ Aùzdêü ö
(L) @jõ còZâõ _âzòhýûcò ö (Q) ùZø _êeûYcþ @géùYûü ö
(M) ùZ MúZõ géYêdûZþ ö (R) iü ~gü _âû_Üëjò ö
(N) @jõ ]^õ _âû_Üëa^þ ö (S) adõ _ê¿ûYò ùPhý[ ö
(O) @ûaûõ K[ûõ géYê[ü ö (T) ùZ MúZõ géYêdûZþ ö
(K) @û_Y _êeûY gêY«ê ö (P) iõiûeùe KòG aû ~g Azû ^ Kùe ö
(L) _òfûcûù^ @ûMâjùe K[û gêYêQ«ò ö (Q) Bgße RMZKê iéÁò KeòQ«ò ö
(M) \êÁcûù^ ^úZòaûKý gêYòùa ^ûjó ö (R) Zêùc ùcûùZ KY _PûeêQ ?
(N) cjZþ ùfûKu C_ù\g iað\û gêYòaû CPòZ ö (S) aò\ßû^þ cûûê icùÉ @û\e Ke«ò ö
(O) @ûù¸cûù^ ùgâYúùe _ûV gêYê ö
113
(P) Z^û\ò
Ké (Keòaû) (_eùià÷_\ú)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê KùeûZò KêeêZü Kêað«ò
c¤c_êeh ê Kùeûhò Kêe[ê ü Kêe[ê
Cÿc_êeh ê Kùeûcò Kêaüð Kêcüð
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @KùeûZþ @KêeêZûcþ @Kêað^þ
c¤c_êeh ê @Kùeûü @KêeêZcþ @KêeêZ
Cÿc_êeh ê @Keacþ @Kêað @Kêcð
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê KeòhýZò KeòhýZü Keòhý«ò
c¤c_êeh ê Keòhýiò Keòhý[ü Keòhý[
Cÿc_êeh ê Keòhýûcò Keòhýûaü Keòhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê KùeûZê KêeêZûcþ Kêað«ê
c¤c_êeh ê Kêeê KêeêZcþ KêeêZ
Cÿc_êeh ê KeaûYò Keaûa Keaûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê Kê~ðýûZþ Kê~ðýûZûcþ Kê~ýðê ü
c¤c_êeh ê Kê~ðýûü Kê~ðýûZcþ Kê~ðýûZ
Cÿc_êeh ê Kê~ðýûcþ Kê~ðýûa Kê~ðýûc
cùêL :
(1) Ké ]ûZêe _eùià÷_\ú I @ûZàù^_\ú eì_ c¤eê ùMûUòG cùêLôùf @^êaû\ _âbéZò
Keòùja ö ù~ùjZê _eùià÷_\úe ajêk aýajûe ù\Lû~ûG, ùZYê GVûùe ùKak
_eùià÷_\úe eì_ \ò@ûMfû ö ~ðýû iÚû^ùe ~ðû c¤ MâjYúd ö
114
(2) @^êaû\ ùlZâùe Ké ]ûZêe @ûagýKZû aòùgh bûaùe ù\Lû~ûG ö ùKøYiò ]ûZêe eì_
cù^ ^[ôùf, ]ûZêùe fêýUþ (@^) aû bûaaûPK _âZýd Keò, Ké ]ûZê iûjû~ýùe @^êaû\
Keû~ûA_ûeòa ö
cûZâ Kcð (2dû) iÚû^ùe 6Âú aòbqò jêG ö
~[û :- (K) _òfûUò Kû¦êQò - gògêü Kâ¦^õ KùeûZò / gògêü Kâ¦Zò ö eûcü Mâûcõ MzZò ö eûcü
Mâûciý Mc^õ KùeûZò ö
(L) _ê@ @Zò[ôuê ùiaû KeêQò - _êZâü @Zòù[ü ùiaûõ KùeûZò / @Zò[ôõ ùiaùZ ö
(3) Ké ]ûZê _ìaðùe C_iMð Kò´û C__\ ejòùf ]ûZêe @[ð bò^Ü bò^Ü _âKûe ùjûA[ûG ö ~[û:-
@^ê - Ké (@^êKeY Keòaû) : QûZâü gòlKcþ @^êKùeûZò ö
@_ - Ké (@_Kûe Keòaû) : \êRð^ü i{^õ _âZò @_KùeûZò ö
C_ - Ké (C_Kûe Keòaû) : Jh]ôü geúecþ C_KùeûZò ö
icþ - Ké (gê¡ Keòaû) : Z_iýû Pòÿõ iõÄùeûZò ö
_eû - Ké (_âZýûLýû^ Keòaû) : gòlKü QûZâiý @ûùa\^õ _eûKùeûZò ö
aò - Ké (aòKéZ Keòaû) : ùKâû]ü Pòÿõ aòKùeûZò ö
@]ô - Ké (@]ôKûe Keòaû) : ùa÷ù\gòKûü bûeZahðcþ @]ôKêað«ò ià ö
_eò + Ké (_eòÃûe Keòaû) : ùiaKü ùgâYúMéjõ _eòÃùeûZò ö
_êeiþ + Ké (_êeÄûe ù\aû) : eûÁâ_Zòü ùi÷^òKû^þ _êeÄùeûZò ö
Zòeiþ + Ké (ZòeÄûe Keòaû) : iû]êü _û_õ ZòeÄùeûZò ö
^òeþ + @û - Ké (^òeûKeY Keòaû) : iaðKûeü @bûaõ ^òeûKùeûZò ö
@ûaòiþ - Ké (@ûaòÃûe Keòaû) : ùa÷mû^òKûü C_ûdû^þ @ûaòÃêað«ò ö
^ciþ - Ké (^cÄûe Keòaû) : QûZâûü gòlKû^þ ^cÄêað«ò ö
ajòiþ - Ké (aûjûe Keòaû) : ùi÷^òKü ù\gûZþ gZîõ ajòÃùeûZò ö
@kcþ - Ké (@kõKéZ Keòaû) : _òZûü ibûcþ @kõKêað«ò ö
\ìeþ - Ké (\ìeKeòaû) : Zßõ \êüLõ \ìeúKêeê ö bMaû^þ \êüLõ \ìeúKùeûZò ö
iÚòe - Ké (iÚòeKeòaû) : iü _êZâiý aòaûjõ iÚòeúKeòhýZò ö
iZþ - Ké (iZþKûe Keòaû) : bûeZúdûü @Zò[ú^þ iZþKêað«ò ö
_âZò - Ké (_âZòKûe Keòaû) : PòKòKü ùeûMõ _âZòKùeûZò ö
(4) GZ\þ bò^Ü- Z^þ (aòÉûe Keòaû) : (Zù^ûZò) eaòü @ûZ_õ Zù^ûZò ö UúKûcþ Z^êùZ
(aýûLýûKê aòÉûe KeêQò) ö
c^þ (c^^ Keòaû) : ajê c^êùZ Za icûMccþ ö
@û - Z^þ (aýû_òaû) : @û Zù^ûZò Méjõ ]ìcRûkü ö
115
(Q) Kâýû\ò
mû (RûYòaû, ùaû] Keòaû) (_eùià÷_\ú eì_)
fUþfKûe
_â[c_êeh
ê Rû^ûZò Rû^úZü Rû^«ò
c¤c_êeh ê Rû^ûiò Rû^ú[ü Rû^ú[
Cÿc_êeh ê Rû^ûcò Rû^úaü Rû^úcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @Rû^ûZþ @Rû^úZûcþ @Rû^^þ
c¤c_êeh ê @Rû^ûü @Rû^úZcþ @Rû^úZ
Cÿc_êeh ê @Rû^ûcþ @Rû^úa @Rû^úc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê mûiýZò mûiýZü mûiý«ò
c¤c_êeh ê mûiýiò mûiý[ü mûiý[
Cÿc_êeh ê mûiýûcò mûiýûaü mûiýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê Rû^ûZê Rû^úZûcþ Rû^«ê
c¤c_êeh ê Rû^újò Rû^úZcþ Rû^úZ
Cÿc_êeh ê Rû^û^ò Rû^ûa Rû^ûc
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êehê Rû^údûZþ Rû^údûZûcþ Rû^údêü
c¤c_êeh ê Rû^údûü Rû^údûZcþ Rû^údûZ
Cÿc_êeh ê Rû^údûcþ Rû^údûa Rû^údûc
(1) mû ]ûZê C_iMð~êq ùjùf bò^Ü bò^Ü @[ð _âKûg Kùe ö
@^ê - mû (@^êcZò ù\aû) : cûõ Mc^ûd @^êRû^újò ö
@bò - mû (cù^_KûAaû / PòjÜòaû) : cê\òâKdû \êhý«ü gKê«kûcþ @býRû^ûZþ ö
@a - mû (@^û\e Keòaû) : Kc_ò cû @aRû^újò ö
_âZò - mû (_âZòmû Keòaû) : QûZâü iZýõ aqêõ _âZòRû^ûZò ö
(2) mû ]ûZêe @ûZàù^_\ú eì_ : Rû^úùZ, @Rû^úZ, mûiýùZ, Rû^úZûcþ, Rû^úZ ö
(3) @^ý ùKùZK _âPkòZ ]ûZêcûûe eì_ -
@gþ (LûAaû @[ðùe) : fUþ @gÜûZò, féUþùe @gòhýZò ö gògêü \òaiiý Zâòü @gÜûZò ö
a§þ (aû§òaû @[ðùe) : iû ùKg_ûgõ a]ÜûZò ö
Mâ^Úþ (Mê^Úòaû, Mâ^ÚeP^û Keòaû) : aûkòKû cûkûõ Mâ[ÜûZò ö iü Kûaýõ Mâ[ôhýZò ö
fì (ùQ\^ Keòaû, QòùAaû) : fê^ûZò / fê^úùZ, faòhýZò / faòhýùZ, Kû^^õ ^ fê^újò ö KéhKü
giýõ fê^ûZò ö AZýû\ò ö
116
(R) Pêeû\ò
Pêeû\ò MYúd ]ûZêe ^òR @[ðùe (Êûù[ð) YòPþ (A) _âZýd jêG ö
Pêeþ + YòPþ (A) = ùPûeò + @ + Zò_þ = ùPûedZò (ùPûeò Keòaû)
_ìRþ (_ìRûKeòaû) (_eùià÷_\ú)

fUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ìRdZò _ìRdZü _ìRd«ò
c¤c_êeh
ê _ìRdiò _ìRd[ü _ìRd[
Cÿc_êeh
ê _ìRdûcò _ìRdûaü _ìRdûcü
fOþfKûe
_â[c_êeh
ê @_ìRdZþ @_ìRdZûcþ @_ìRd^þ
c¤c_êeh
ê @_ìRdü @_ìRdZcþ @_ìRdZ
Cÿc_êeh
ê @_ìRdcþ @_ìRdûa @_ìRdûc
féUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ìRdòhýZò _ìRdòhýZü _ìRdòhý«ò
c¤c_êeh
ê _ìRdòhýiò _ìRdòhý[ü _ìRdòhý[
Cÿc_êeh
ê _ìRdòhýûcò _ìRdòhýûaü _ìRdòhýûcü
ùfûUþfKûe
_â[c_êeh
ê _ìRdZê _ìRdZûcþ _ìRd«ê
c¤c_êeh
ê _ìRd _ìRdZcþ _ìRdZ
Cÿc_êeh
ê _ìRdû^ò _ìRdûa _ìRdûc
117
aò]ôfòOþfKûe
_â[c_êeh
ê _ìRùdZþ _ìRùdZûcþ _ìRùddêü
c¤c_êeh
ê _ìRùdü _ìRùdZcþ _ìRùdZ
Cÿc_êeh
ê _ìRùddcþ _ìRùda _ìRùdc
ùKùZK _âPkòZ ]ûZêe _â[c _êeêh GKaP^ùe eì_ ^òcÜùe \ò@ûMfû-
Pêeþ (ùPûeòKeòaû) : ùPûedZò, @ùPûedZþ, ùPûedòhýZò, ùPûedZê, ùPûeùdZþ ö
lûkþ (ù]ûAaû) : lûkdZò, @lûkdZþ, lûkdòhýZò, lûkdZê, lûkùdZþ ö
lûkþ _ìaðùe _âûdZü _â C_iMð fûMò[ûG ö _âlûkdZò AZýû\ò ö
ZWþ (ZWÿòù\aû / @ûNûZ Keòaû) : ZûWÿdZò, @ZûWÿdZþ, ZûWÿdòhýZò, ZûWdZê, ZûWùdZþ ö
_â + Beþ (ù_âeY Keòaû) : ù_âedZò, ù_â÷edZþ, ù_âedòhýZò, ù_âedZê, ù_âeùdZþ ö
ùijò_eò blþ (blY Keòaû), PòZâ (PòZâ Keòaû), @Rð (@Rð^ Keòaû), MYþ (MY^û Keòaû), \þ
(\ù\aû), cûMðþ (ùLûRòaû), ePþ (eP^û Keòaû), iìPþ (iìP^û ù\aû), _ìeþ (_ìeY Keòaû), Pò«þ (Pò«û
Keòaû), _ûkþ (_ûk^ Keòaû), @yð - (_ìRûyð^û Keòaû), cògâ - (cògûAaû), a+þ (aû+òaû), Æéjþ - (Æéjû
Keòaû), _úWþ (_úWÿûù\aû), aðþ (eùwAaû), cû^þ - (i¹û^ù\aû), @û-Ê\þ (@ûÊû\^ Keòaû), fxþ
(fx^ Keòaû), aoþ- _âZûeYû Keòaû _âbéZò ]ûZêMêWÿòKe eì_ _ìRþ ]ûZêe eì_ _eò ùjûA[ûG ö
Pêeû\ò MYúd ùKùZK ]ûZêe @ûZàù^_\ú _â[c_êeêh GKaP^ùe eì_ ^òcÜùe _â\ÿ ùjûAQò-
_ìRþ - _ìRdùZ, @_ìRdZ, _ìRdòhýùZ, _ìRdZûcþ, _ìRùdZ ö
cªþ - cªdùZ, @cªdZ, cªdòhýùZ, cªdZûcþ, cªùdZ ö
aoþ - aodùZ, @aodZ, aodòhýùZ, aodZûcþ, aoùdZ ö
_âû[ðþ - _âû[ðdùZ, _âû[ðdZ, _âû[ðdòhýùZ, _âû[ðdZûcþ, _âû[ðùdZ ö
bðþ - bðdùZ, @bðdZ, bðdòhýùZ, bðdZûcþ, bðùdZ AZýû\ò ö
@býûiü
~[û :- cû Kêeê ]^-R^-ù~øa^Maðcþ ö (Ké - ùfûUþ)
(K) eûRû _òZibûcþ ö (Ké - fOþ)
(L) cìLðûü iõiûùe Kòc_ò ^ ö (mû - fUþ)
118
(M) QûZâûü _Vù^ gâcõ ö (Ké - aò]ôfòOþ)
(N) C}kúdûü RM^Üû[õ gâ¡dû ö (_ìRþ - fUþ)
(O) iõ_âZò QûZâûü iaðûõ aò\ýûõ ö (mû - aò]ôfòOþ)
(P) ùZ A\cþ @^ûdûùi^ ö (Ké - féUþ)
(Q) iùað iaðõ ö (mû - ùfûUþ)
(R) QûZâûü Mêeì^þ ö (_ìRþ - aò]ôfòOþ)
(S) iû ^\ýûõ aÈõ ö (_â + lûkþ - fUþ)
(T) aûêûü cûâû^þ ö (@^ê + Ké - fUþ)
2ö ^òcÜfòLôZKòâdû_\û^ò aýajéZý _é[Kþ aûKýû^ò ePdZ ö
(K) Rû^újò - (P) @gÜûZò -
(L) Kêcðü - (Q) aòmû_dZò -
(M) _ìRùdü - (R) Rû^ûZê -
(N) ZòeÄêað«ò - (S) _ìRd«ê -
(O) ZûWdZê - (T) @Kùeûü -
3ö ^òcÜfòLôZaûKýû^ò iõùgû]dZ ö
(K) adõ `kû^ò a+dûaü ö (P) @jõ Zßûõ mûiýiò ö
(L) Zßõ iZýõ Rû^ûZê ö (Q) iû _êZâõ @ù_âedZþ ö
(M) c^ü \êüLõ c[ÜûZò ö (R) Ké_Yûü ]^õ ÆéjdZò ö
(N) KûkKâùcY iü iaðõ @Rû^úZþ ö (S) @jõ KaòZûõ ePòhýûcò ö
(O) baû^þ aélùeû_Yõ Kêeê ö (T) _V^ûZþ _âûKþ Bgßeõ _ìùRZþ ö
(K) cêñ Zûuê bfbûùa RûùY ö (P) GKcûZâ ]cð c^êhýKê bìhòZ Kùe ö
(L) cû bûZùe Nò@ cògûCQ«ò ö (Q) cêñ ùijò ù\aúuê ^cÄûe KeêQò ö
(M) i^Üýûiúcûù^ _ecûZàûuê _ìRû Ke«ò ö (R) céMcûù^ Rk_û^ Ke«ê ö
(N) gae aYùe Rûf aòÉûe KeêQò ö (S) ]^ _âZò ùfûb Keòa ^ûjó ö
(O) Zêùc ùiVûùe Kkj Keòa ^ûjó ö (T) Zêùc KY ùcû K[û RûYòQ ?
119
iû]ûeY @^êgúk^ú
1ö ~[û^òùðgõ icêPòZKòâdû_ù\÷ü gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
(K) _êZâûü _òZeõ ö (ùiaþ - aò]ôfòOþ)
(L) @jõ ]^cþ ö (fbþ - fOþ)
(M) adõ ùi÷^òKûü ö (bì - féUþ)
(N) ~ìdõ _êÉKõ ö (^ú - ùfûUþ)
(O) Zéhûÿðü gúZkRkõ ö (_û - féUþ)
(P) @ûaûõ Méjõ ö (Mcþ - fOþ)
(Q) aé¡ûü eûcfúkûõ ö (\égþ - féUþ)
(R) ~êaûõ gòlùKø ö (@iþ - fUþ)
(S) iûdõ QûZâûü QûZâûaûùi ö (@iþ - féUþ)
(T) eûcü eûaYõ ö (j^þ - fOþ)
(U) i_ðûü ^Kêùkbýü ö (bú - fUþ)
(V) \ûZûeü ]^õ ö (\û - féUþ)
(W) QûZâü C_ù\gõ ö (gî - aò]ôfòOþ)
(X) aûkKûü Kû~ðýcþ ö (Ké - fOþ)
(Y) @jõ còZâõ ö (_âzþ - féUþ)
(Z) Zßõ iaðK[ûü ö (mû - ùfûUþ)
([) adõ MùYgõ ö (_ìRþ - aò]ôfòOþ)
(\) ~ìdõ Mêeì^þ ö (_ìRþ - ùfûUþ)
(]) Èòdü ^\ýûü Rkõ ö (@û + ^ú - féUþ)
(^) ~êaûõ _ìRûõ ö (Ké - féUþ)
(_) @eùYý R«aü ö (iÚû - fUþ)
2ö @]ÉâûKýû^ûõ iõùgû]^õ KêeêZ ö
(K) @jõ ]^õ f_þiýûcò ö (P) jeòYûü Rkõ _òaZê ö
(L) bòlêKü Mâûùc @bòlZþ (Q) Zßõ i\û ]cðgûÈõ géùYûZê ö
120
(M) ùZ cc K[ûõ ^ Rû^û«ò ö (R) iü @^ûdûùi^ Kû~ðýcþ @KêeêZ ö
(N) @jõ ùZ iêcòÁû^ò `kû^ò \\û^ò, Lû\Zê ö (S) Zßõ MêeêR^û^þ ùia ö
(O) iZþiwZòü Kòõ ^ Kêað«ò ? (T) gúZùÿøð CÿeZü gúZk_a^ü ajòhýZò ö
3ö @]ÉâûKýû^ûõ iõÄéùZ^ @^êaû\õ KêeêZ ö
(K) aýû]Uò céMcûûê jZýû Kfû ö (U) cêñ MêeêRû C_ù\g gêùY ö
(L) MûBMêWÿòK _Wÿò@ûùe Nûi PeêQ«ò ö (V) aê¡òcû^þ aýqò bdKùe ^ûjó ö
(M) aÿðcû^ Kê@ûùWÿ ~û@ ^ûjó ö (W) icùÉ bf _Xÿ«ê ö
(N) ùfûKcûù^ iì~ðýuê _ìRû Ke«ò ö (X) Zêùc ùcûùZ _ûoUuû ù\A[ôf ö
(O) cjûZàûMû§òuê icùÉ bf bûùa RûY«ò ö (Y) _ûacûù^ ùiùZùaùk @eYýùe [ôùf ö
(P) cìLðcûù^ \ê^ò@ñûùe KY RûYòùa ? (Z) _òfûcûù^ eûZòùe \ê] _òAaû CPòZ ö
(Q) gòlK QûZâKê _âgÜ _Pûeòùf ö ([) Êdõ ùiaK icÉue ùiaû Ke«ò ö
(R) gae aYùe aêfêQò ö (\) KéhK MûB\êAUòKê MñûKê ù^fû ö
(S) @ûùc Gjò KûcUòKê Keòaê ö (]) @ûù¸cûù^ ^¦^Kû^^ ~òaê ö
(T) icùÉ c¦òeùe _êeûY gêYòaû CPòZ ö (^) Gahð @^ûaéÁò ùjZê \êbòðl ùjûA_ûùe ö
lll
121
KûeK I aòbqò
(K) KûeKe iûcû^ý mû^ :
^òcÜfòLôZaûKýû^ò _VZ :
(K) ù\a\ÿü aò\ýûkdõ MzZò ö
(L) ùiaùKø Kû~ðýõ KêeêZü ö
(M) gòlKûü Klûcþ @ûMz«ò ö
C_~êðýq Zò^òùMûUò aûKýùe MzZò, KêeêZü I @ûMz«ò- Gjò Zò^òùMûUò Kòâdû_\ aýajéZ
ùjûAQò ö Gjò KòâdûMêWÿòKe aûKýùe [ôaû @^ýû^ý _\ ~[û : ù\a\ÿ, aò\ýûkd, Kû~ðý, Kl AZýû\ò _\
ijòZ i´§ ejòQò ö ùZYê _â[c aûKýùe ù\a\ÿ I aò\ýûkd _\ Kâòdû_\ MzZò ijòZ @^ßòZ aû
i´§òZ ùjCQ«ò ö ùZYê Gcûù^ ùMûUòG ùMûUòG KûeK @U«ò ö
(L) iõmû I _âKûeùb\ :
aûKýùe Kòâdû_\ ijòZ ù~Cñ _\e _âZýl i´§ [ûG, ZûKê KûeK Kêjû~ûG ö1 @ZGa ù\a\ÿü,
aò\ýûkdcþ, ùiaùKø, Kû~ðýcþ, gòlKûü I Klûcþ - Gjò _\MêWÿòK KûeK @U«ò ö Kòâdû_\ ij aûKýùe
[ôaû @^ý_\cûûe bò^Ü bò^Ü i´§ [ôaûeê KûeKe bò^Ü bò^Ü _âKûeùb\ ejò@Qò ö ù~_eò _â[c aûKýùe
MzZò Kòâdû iµû\^ùe ù\a\ÿ ÊZª @ùU ö ùi Kòâdû iµû\K ùjûA[ôaûeê Kòâdû_\ ijòZ Zûe
Kÿðéi´§ aýq ùjC@Qò ö iêZeûõ ù\a\ÿü aûKýùe KÿðéKûeK @ùU ö ùijò_eò ùiaùKø I gòlKûü
c¤ KÿéðKûeK @U«ò ö
KûeK Q@ _âKûe ö ~[û- KÿðéKûeK, KcðKûeK, KeYKûeK, iõ_â\û^ KûeK, @_û\û^ KûeK I
@]ôKeY KûeK ö GZ\þ bò^Ü aûKýùe i´§ _\ c¤ [ûG ö ^òcÜùe ùMûUòG aûKýùe icÉ Q@ùMûUò
KûeK I i´§_\e CùfäL Keû~ûAQò ö
@ù~û¤ûe eûRû \ge[ _âûZüKûkùe cûMê[ôaû ùfûKuê eûRùKûheê @cûZýcûû \ßûeû ]^\û^
Keê[ùô f ö
1- KòG \û^ Keê[ôùf ? \ge[-\ge[ü-KÿðéKûeK I _â[cû aòbqò ö
2- KY \û^ Keê[ôùf ? ]^-]^cþ-KcðKûeK I \ßòZúdû aòbqò ö
3- Kûjû\ßûeû \û^ Keê[ôùf ? @cûZýcûû\ßûeû- @cûùZý÷ü-KeY KûeK I ZéZúdû aòbqò ö
4- KûjûKê \û^ Keê[ôùf ? - cûMê[ôaû ùfûKuê -~ûPùKbýü-iõ_â\û^ KûeK I PZê[ðú aòbqò ö
5- ùKCñVûeê \û^ Keê[ôùf ? - eûRùKûheê-eûRùKûhûZþ-@_û\û^ KûeK I _ocú aòbqò ö
6- ùKùZùaùk \û^ Keê[ôùf ?- _âûZüKûkùe- _âûZüKûùk- @]ôKeY KûeK I i¯cú aòbqò ö
7- ùKCñù\ge eûRû ?- @ù~û¤ûe- @ù~û¤ûdûü-i´§_\ I hÂú aòbqò ö
1. Kòâdû^ßdòZßõ KûeKZßcþ ö Kòâdû R^KZßõ KûeKZßcþ @[ðûZþ ~òG Kòâdûe R^K ZûKê c¤ KûeK
Kêjû~ûG ö
122
ùZYê -
@ù~û¤ûdûü eûRû \ge[ü _âûZüKûùk @cûùZý÷ü eûRùKûhûZþ ~ûPùKbýü ]^cþ @\\ûZþ ö
Gjò_eò KûeK Q@ _âKûe @ùU ö1
(M) aòbqò :
(1) iõLýû aû aP^ I KûeK ù~Cñ iõùKZ\ßûeû PòjÜòZ jêG, ùijò iõùKZMêWÿòKê aòbqò Kêjû~ûG ö2
~[û : aûkKü MzZò ö aûkùKø _gý ö aûkùK÷ü McýùZ ö _â[c aûKýùe iê \ßûeû aûkKü
KÿðéKûeK I GKaP^, \ßòZúd aûKýùe J \ßûeû aûkùKø KcðKûeK I \ßòaP^ Gaõ ZéZúd
aûKýùe H (bòiþ) \ßûeû aûkùK÷ü @^êq Kÿðû I ajêaP^ ùaûfò PòjÜòZ ùjûAQò ö
(2) aòbqò iûZ _âKûe ö ~[û- _â[cû, \ßòZúdû, ZéZúdû, PZê[ðú, _ocú, hÂú I i¯cú ö
(3) Cq iûZ_âKûe aòbqò KûeK aòbqò I C__\ aòbqò ùb\ùe \êAbûMùe aòbq ö Kòd â ûù~ûMùe
ùjC[ôaû aòbqòKê KûeK aòbqò I _\ ù~ûMùe ùjC[ôaû aòbqòKê C__\ aòbqò Kêjû~ûG ö
~[û- (1) gòaõ ^cÄêeê ö GVûùe Kÿðé_\ Zßcþ Cjý @Qò ö ùZùa Kòâdû_\ Kêeê _ûAñ
gòa g± Kcð_\ @ùU ö KûeY Gjû Kÿðûe B_þiòZZc ö ùZYê KcðKûeKùe KcðVûùe
(@^êùq) KcðYò \ßòZúdû iìZâùe \ßòZúdûaòbqò aò]û^ KeûMfû ö Gjû KûeK aòbqò @ùU ö
Kò«ê (2) gòaûd ^cü ö GVûùe Kòâdû_\ ^[ôaûeê C__\ aòbqò @^êiûùe ^cü g±ù~ûùM
gòa g±ùe PZê[ðú aòbqò aò]û^ ùjfû ö GjûKê C__\ aòbqò Kêjû~ûG ö
(4) _âùZýK KûeK ùMûUòG ùMûUòG aòbqò MâjY Keò[û«ò ö Kò«ê i´§ _\ hÂú aòbqòKê
MâjY Kùe ö hÂú aòbqý« _\e Kòâdû_\ ijòZ _âZýl i´§ ^[ûG ö GVûùe ùMûUòG
iõmû_\e @^ý GK iõmû_\ ij i´§ [ûG ö ùZYê hÂú aòbqý« _\ KûeKe @«bêðq jêG
^ûjó ö GjûKê i´§_\ Kêjû~ûG ö ~[û- eûmü _êeêhûü @ûMz«ò- GVûùe eûmü i´§_\
@ùU ö KûeY Gjûe _âZýl i´§ _êeêhûü ijòZ ejòQò, @ûMz«ò Kòâdû_\ ijòZ Gjûe
_âZýl i´§ iÚû_òZ ùjûA_ûeê^ûjó ö
(5) iù´û]^- C_~êðýq aòbqòMêWÿòK aýZúZ GK iù´û]^ _\e eì_ c¤ ejò[ûG ö Gjûe
_âùdûM KûjûKê WûKòaû ùe @ûagýK jêG ö Gjò iù´û]^ _\e eì_ _â[cû aòbqò _eò
ùjûA[ûG ö @agý iù´û]^ GKaP^ùe _â[cû aòbqò GKaP^ eì_e @ù^K _eòaÿð^
ùjûA~ûG ö Kò«ê \ßòaP^ I ajêaP^ùe eì_ _â[cû aòbqòe @aòKk eì_Kê MâjY Kùe ö ~[û-
ùbû aûkK, ùbû aûkùKø, ùbû aûkKûü AZýû\ò ö ^òcÜùe ùMûUòG _\e icÉ aòbqòùe
_âùdûMe C\ûjeY \ò@ûMfû ö
eûùcû eûRcYòü i\û aòRdùZ eûcõ eùcgõ bùR
eûùcYûbòjZû ^ògûPePcìü eûcûd Zùià÷ ^cü ûû
eûcû^ÜûÉò _eûdYõ _eZeõ eûciý \ûùiû$iàýjõ
eûùc Pòÿfdü i\û baZê ùc ùj eûc ! cûcê¡e ûû
1. Kÿðû Kcð P KeYõ iõ_â\û^õ Zù[÷a P ö

@_û\û^û]ôKeYcþ AZýûjêü KûeKûYò hUþ ûû
2. iõLýûKûeKùaû]dòZâú aòbqòü ûû
123
@býûiü
1ö ùKûÂKûZþ ~[û[ð_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
_òZû : @dcþ GKü aò\ýûkdü ö @Zâ _V«ò ö
_êZâü : Ghü Kü MzZò ?
_òZû : @dõ MzZò ö
_êZâü : ZZâ aûUòKûdûõ ùK Kû~ðýõ Kêað«ò ?
_òZû : ùZ aûUòKûdûõ Kû~ðýõ Kêað«ò ö
_êZâü : GùZø ùKø @ûMzZü ?
_òZû : aò\ýûkdcþ @ûMzZü ö
_êZâü : ZZâ ùK \ûdcû^ûü i«ò ?
_òZû : ZZâ \ûdcû^ûü i«ò ö
(@bòbûaKûü, ùiaKûü, QûZâûü, ù\a\ÿü, gòlùKø)
2ö K É¸iý Kÿðé_\û^ûõ L É¸iý Kòâdû_ù\÷ü ij ùck^õ KéZßû M Éù¸ aûKýû^ò fòLZ ö
K L M
~[û : _a^ü ajZò _a^ü ajZò ö
^\ýü bû«ò ö
N^ûü icûgßi«ò ö
cÿMRûü ¤ûd«ò ö
a^û«ûü ^éZý«ò ö
_òâdûaòjú^ûü ^\«ò ö
gòL^ô ü ahð«ò ö
_æawûü aj«ò ö
iìP^û : aj«ò ahð«ò ^\«ò bû«ò ¤ûd«ò ^éZý«ò icûgßi«ò ö
^ù\ýû N^ûü cÿMRûü a^û«ûü _òâdûaòjú^ûü gòLô^ü _æawûü ûû
3ö ùKûÂKûZþ Kÿðé_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) gòlKõ _ézZò ö
(L) iûjòZýõ _Viò ö
(M) `kõ ù^hýûcü ö
(N) Kkjõ cû KêeêZcþ ö
(O) Mâûcõ Mzûaü ö
(adcþ, Zßcþ, QûZâü, @ûaûcþ, ~êaûcþ)
124
KÿðéKûeK I _â[cû aòbqò

1ö KòG Kû~ðý KeêQ«ò ?
(K) QûZâü _VZò ö
(L) aûkKü _gýZò ö
(M) ù\a\ÿü MzZò ö
GVûùe QûZâ _V^ Kû~ðý, aûkK \gð^ Kû~ðý I ù\a\ÿ Mc^ Kû~ðý KeêQ«ò ö @[ðûZþ Gcûù^
ùijò ùijò Kòâdû iû]^ _ûAñ ÊZª aû _â]û^ @U«ò ö @ZGa ùicûù^ aûKýùe Kÿðû @U«ò ö ùZYê Kòâdû
iû]^ _ûAñ ù~ ÊZª aû _â]û^, ZûKê Kÿðû Kêjû~ûG ö1
2ö _â]û^ = cêLý = aûPý = Cq - Gjò PûeòùMûUò g± iõÄéZ aýûKeY \éÁòeê _~ðýûdaûPú @U«ò ö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kÿðû _â]û^ aû aûPý ùjûA[ôaûeê GMêWÿòK KÿðéaûPý @U«ò ö KÿðéaûPýùe
KÿðûVûùe _â[cû aòbqò jêG ö Cq Kÿðûùe _â[cû aòbqòKê iõÄéZùe Cùq Kÿðeò _â[cû Kêjû~ûG ö2
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê ù\L ö
(K) QûZâü iõÄéZõ _VZò ö
(L) aûkKü P¦âõ _gýZò ö
(M) ù\a\ÿü Mâûcõ MzZò ö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kÿðû _â]û^ aû Cq ùjûA[ôaûeê GMêWÿòK KÿðéaûPý ùZYê Cq Kÿðû QûZâ,
aûkK I ù\a\ÿVûùe Cùq Kÿðeò _â[cû aû Kÿðeò _â[cû iìZâ \ßûeû _â[cû aòbqò aò]û^
KeûMfû ö
3ö ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö
(K) QûùZâY AZòjûiü _VýùZ ö
(L) aûkùK^ P¦âü \égýùZ ö
(M) ù\a\ùÿ^ Mâûcü McýùZ ö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kcð_\ AZòjûiü, P¦âü I Mâûcü Cq aû _â]û^ ùjûA[ôaûeê, Gjò
aûKýMêWÿòK KcðaûPýùe @Q«ò ö ùZYê KcðaûPýùe KcðVûùe _â[cû aòbqò ùjûA[ûG ö3
4ö (K) ùj QûZâûü ! @\ý Kòõ _Vòhý[ ?
(L) @ùe aûkK ! Za ^ûc Kòcþ ?
1. ÊZªü Kÿðû ö
2. Cùq Kÿðeò _â[cû- KÿðéaûPýùe Kÿðû Cq jêG ö Cq KÿðûVûùe _â[cû jêG ö @^êq KÿðûVûùe
ZéZúdû jêG ö
3. Cùq KcðYò _â[cû ö
125
GVûùe ùj, @ùe AZýû\ò _\ùe ~[ûKâùc QûZâ, aûkK _âbéZòuê iù´û]^ Keû~ûAQò ö ùZYê
iù´û]^Kê aêSûAùf _â[cû aòbqò ùjûA[ûG ö iù´û]ê GKaP^ùe eì_e _eòaÿð^ ù\Lû~ûG
cûZâ \ßòaP^ I ajêaP^ _â[cû aòbqò _eò ùjûA[ûG ö 1
5ö (K) Zßcþ Ga cc _ecü a§êü ö
(L) @ûiúZþ _êeû aûfàúKòü ^ûc cjû^þ Kaòü ö
(M) eûcü AZò aûkKü @Zâ _VZò ö
GVûùe Ga (ùKak), ^ûc (^ûcK), AZò (ùaûfò) _âbéZò @aýd _\ @U«ò ö Zßcþ, aûfàúKòü I
eûcü _âbéZò g±e ù~Cñ _â[cû aòbqò ùjûAQò, Zûjû C_~êðq @aýd _\MêWÿòK ù~ûMùe ùjûAQò ö GjûKê
@aýdù~ûùM _â[cû Kêjû~ûG ö2
cùêL
l Kòâdûiû]^ùe ù~ ÊZª aû _â]û^, ZûKê Kÿðû Kêjû~ûG ö
l ù~Cñ aûKýùe Kÿðû_â]û^, Zûjû KÿðéaûPý Gaõ KÿðéaûPýùe KÿðûVûùe _â[cû aòbqò jêG ö
l iù´û]^ GK ÊZª aòbqò ^êùjñ ö Gjû _â[cû aòbqòe @«bêðq ö
l _â[cû aòbqò GKaP^ aýZúZ iù´û]ê eì_ _â[cû aòbqò i\ég ö
l iù´û]^Kê aêSûAùf _â[cû abqò jêG ö
l ùKùZK @aýdù~ûùM c¤ _â[cû aòbqò ùjûA[ûG ö
@býûiü
1ö @ù]ûfòLôZ_\û^ûõ iù´û]ù^ eì_ûYò fòLZ ö ~[û : cûZû- ùj cûZü !
(K) ùiøebü ö (P) bâûZû ö
(L) ù\aú ö (Q) ^\ýü ö
(M) cê^òü ö (R) aûkòùK ö
(N) _âbüê ö (S) jeòü ö
(O) fZû ö (T) _êZâûü ö
2ö @ù]ûfòLôZû^ò @aýd_\û^ò aýajéZý aûKýû^ò ePdZ ö ~[û : Ga - iZýcþ Ga RdùZ ö
AZò ö
@_ò ö
^ûc ö
1. iù´û]ù^ P
2. KßPò^Üò_ûùZ^ @bò]û^cþ (@aýdù~ûùM _â[cû) ö
126
3ö ùKûÂKûZþ ~[û[ð Kÿðé_\û^ò aýajéZý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö ~[û : QûùZâø aýûKeYõ _VZü ö
(K) Mûõ a]ÜûZò ö (P) ù\gõ el«ò ö
(L) jeòõ bRZò ö (Q) aélcþ @ûùeûjZü ö
(M) Mêeêõ _âYcûcò ö (R) c¦òeõ Mcòhý[ü ö
(N) \êMÛõ _òaZü ö (S) _ûVõ iàeûcü ö
(O) PòZâûYò _gý«ò ö (T) KêZâ Mziò ?
(adcþ, aûùkø, ùMû_ûkü, aû^ùeø, @jcþ, gògaü, Zßcþ, ùi÷^òKûü, ~êaûcþ, bqü)
4ö ùKûÂKûZþ (Cq) Kcð_\û^ò aýajéZý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö ~[û : eùcY eûaYü jZü ö
(K) QûùZâY _VýùZ ö (P) cûZâû CPýùZ ö
(L) bùq^ ùiaýùZ ö (Q) Zßdû \éÁû ö
(M) eûùcY McýùZ ö (R) ùK^ KòâdùZ ö
(N) cdû Cqü ö (S) aûkòKdû ^údùZ ö
(O) eûmû ^òòòðgýùZ ö (T) flàýû ùiaýùZ ö
(Kû~ðýcþ, Mâûcü, bMaû^þ, béZýü, _ûVü, K^ýû, RM^Üû[ü, cûZû, Rkcþ, gòlKü)
KcðKûeK I \ßòZúdû aòbqò

1ö QûZâü iõÄéZõ _VZò ö
aûkKü PòZâõ _gýZò ö
Zßcþ I\^õ Lû\iò ö
C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe Kÿðû QûZâü, @jcþ I Zßcþe cêLý flý ~[ûKâùc iõÄéZcþ, PòZâcþ
I I\^cþ @ùU ö Kÿðûe ~ûjû B_þiòZZc, Zûjû Kcð ö ùZYê iõÄéZ, PòZâ I I\^ _\MêWÿòK Kcð_\
@U«ò ö1 GjûKê KcðYò \ßòZúdû ùaûfò Kêjû~ûG û aûKýMêWÿòKùe Kÿðé_\ Cq aû _â]û^ ùjûA[ôaûeê Kcð
GVûùe @^êq ö @ZGa @^êq KcðVûùe \ßòZúdû (@^êùq KcðYò \ßòZúdû) aòbqò ùjûA@Qò ö
2ö jeòü ùa÷KêY×cþ @]ôùgùZ ö
bì_Zòü iòõjûi^cþ @]ôZòÂZò ö
Mêeêü @ûi^cþ @¤ûùÉ ö
GVûùe @]ô C_iMð ~êq gú (gúOþ), iÚû, @ûiþ ]ûZêe _âùdûMùe @]ôKeY iÚû^ùe Kcðiõmû _âû¯
ùjûA ùa÷KêY×, iòõjûi^ I @ûi^ _\ùe \ßòZúdû aòbqò ùjfû ö 2
3ö cê^dü KêUúecþ C_ai«ò ö
céMûü a^cþ @^êai«ò ö
1. Kÿðêü B_þiòZZcõ Kcð- Kÿðûe _â]û^ flýKê Kcð Kêjû~ûG ö
2. @]ôgúOþiÚûiûõ Kcð
127
aòjwü ^úWÿcþ @]ôaiZò ö
KéhKü Mâûccþ @ûaiZò ö
aiþ ]ûZê _ìaðùe C_, @^ê, @]ô I @û C_iMð ejòùf @]ôKeY KûeK Kcðiõmû _âû¯ jêG3,
Gaõ ùiVûùe \ßòZúdû aòbqòe _âùdûM jêG ö Kò«ê C_aiZòe @[ð C_aûi aêSûC[ôùf, @û]ûe Kcð iõmû
_âû¯ jêG ^ûjó @[ðûZþ i¯cú iÚû^ùe \ßòZúdû aòbqò jêG ^ûjó ö
~[û- \eò\âûü Méùj C_ai«ò ö
gâcòKü KêUúùe C_aiZò ö
4ö iû]êü i^àûMðcþ @bò^òaògùZ ö
@bò I ^ò C_iMð _ìaðK aògþ ]ûZêe @û]ûeùe KcðKûeK ùjûA[ûG ö iÚkaòùghùe Gjûe aýZòKâc
c¤ ù\Lû~ûG ö ~[û : aûkKû^ûõ _ûùV @bò^òùagü (@ûMâj) @Éò ö
5ö jòeYýKü ^òbðdõ iÚòZü ö
MRü ]úeõ PkZò ö
\úNðKðü ibdcþ @ûj ö
gògêü iû½~ðýõ _gýZò ö
C_~êðýq C\ûjeYMêWÿòKùe ^òbðdcþ, ]úecþ I ibdcþ aûKýe KòâdûKê aòùghòZ Keê[ôaûeê,
Gcûûê Kòâdû aòùghY Kêjû~ûG ö KòâdûaòùghYMêWÿòK \ßòZúdû aòbqò I Käúafòw GKaP^ jê@«ò ö GjûKê
Kòâdû aòùghùY \ßòZúdû ùaûfò Kêjû~ûG ö
6ö @jõ cûiõ aýûKeYõ _Vûcò ö
eûcP¦âü PZêðgahðûYò aù^ ZòÂZò ià ö
_aðZü ùKâûgõ aÿðùZ ö
@Zý« iõù~ûM (aýû¯ò) @[ðùe KûkaûPK cûi I ahðVûùe I cûMðaûPK ùKâûg g±ùe \ßòZúdû
aòbqò ùjûAQò ö GjûKê aýû¯ýù[ð \ßòZúdû Kêjû~ûG ö
7ö cûâûü ù\aû^þ @^ê ö
\ú^õ _âZò \dûõ Kêeê ö
cûkûKûeü aélõ aélõ _âZò iòoZò / _eò iòoZò / @^ê iòoZò ö
GVûùe @^ê, _âZò, _eò _âbéZò ùKùZK C_iMð ÊZª _\eìù_ aýajéZ ùjûA ùMûUòG ùMûUòG
ÊZª @[ðKê _âKûg KeêQ«ò ö Gcûûê Kcð_âaP^úd Kêjû~ûG ö ùijò Kcð_âaP^úd ù~ûùM ù\aû^þ,
\ú^õ, aélõ jeòcþ _âbéZò \ßòZúdû aòbqò ùjûA@Qò ö
8ö ùMû_ûkü Mûõ _dü ù\ûMÛò ö _dü- cêLýKcð, Mûcþ - ùMøYKcð ö
KéhKü @Rûõ Mâûcõ ^dZò ö @Rûcþ - cêLýKcð, Mâûccþ - ùMøYKcð ö
aò·e_Zòü ùPøeõ gZõ \dZò ö ùPøecþ - cêLýKcð, gZcþ - ùMøYKcð ö
3. C_û^ß]ýûOþ aiü
128
\êjþ, ^ú I \ _âbéZò ]ûZêMêWÿòK \ßòKcðK @U«ò ö G_eò ]ûZêcûûe _âùdûMùe ùMøY KcðVûùe @^ý
KûeK iÚû^ùe Kcðiõmû _âû¯ ùjûA[ûG ö GjûKê @K[ôZõ P iìZâùe Kcð Kêjû~ûG ö ùMûü iÚû^ùe
Mûcþ, Mâûùc iÚû^ùe Mâûccþ, gùZ^ iÚû^ùe gZcþ ùjûAQò ö
iõÄéZaýûKeYùe iû]ûeYZü 16ùMûUò \ßòKcðK ]ûZêe aýajûe ù\Lû~ûG ö ~[û : \êjþ, ~ûPþ,
_Pþ, \þ, eê]þ, _âzþ, Pò, aï, gûiþ, Rò, c[þ, cêhþ, ^ú, jé, Kéhþ I ajþ ö Gjò ]ûZêMêWÿòK ù~ûMùe I Z\[ðK
]ûZêùe c¤ @K[ôZ ùMøY Kcðe _âùdûM ù\Lû~ûG ö
~[û : akòõ bòlùZ aiê]ûcþ ö
bòlêKü MéjòYúcþ @^Üõ _âû[ðdùZ ö
GVûùe ~ûPþ @[ðùe bòlþ I _âû[ðþ ]ûZêe _âùdûM ùjûAQò ö
9ö ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK ù~ûMùe \ßòZúdû aòbqò jêG ö
iaðZü- (iaê@ûùWÿ)- ù\gõ iaðZü iaðgòlû-@bò~û^õ _âPkZò ö
_eòZü- (Pûeò_ûLùe)- aò\ýûkdõ _eòZü _âûPúeõ ùgûbùZ ö
@bòZü- (@ûMùe)- cûZecþ @bòZü gògêü KâúWÿZò ö
CbdZü- (Cbd _ûgßðùe)- ^\úcþ CbdZü aélûü i«ò ö
C_~êð_eò- (C_eKê C_e)- aûdêckcþ C_~êðý_eò Éeùb\ü ö
@¤]ô- (C_eKê C_e)- aélcþ @¤]ô gûLûü i«ò ö
@ù]û$]ü- (ZkKê Zk)- @ù]û$]ü ùfûKõ _ûZûkü ö
@«eû- (c¤ùe)- RM^Üû[õ akb\âõ P @«eû iêb\âû aòeûRùZ ö
@«ùeY- (aò^û)- Rkcþ @«ùeY Rúa^cþ @i¸acþ ö
]ôKþ- (]ôKþKûe)- ù·÷eõ ]ôKþ ö
~ûaZþ- (_~ðý«)- ^\úõ ~ûaZþ Mz ö
aò^û- (aýZúZ)- _eògâcõ aò^û aò\ýû ^ baZò ö (aò^û ù~ûùM 3dû / 5cú c¤ jêG)
EùZ- (aýZúZ)- ]cðcþ EùZ iêLõ ^ûÉò ö (EùZ ù~ûùM 5cú c¤ jêG)
icdû/ ^òKhû- (^òKUùe)- Mâûcõ icdû/^òKhû ^\ú _âajZò ö
jû- (\êüLiìPK)- jû ^ûÉòKcþ/ jû- c¦bûMýcþ ö
\lòùY^- (\lòYùe)- @iàûKõ aò\ýûkdü eûRcûMðõ \lòùY^ @Éò ö
CÿùeY- (Cÿeùe)- Za Méjõ aò\ýûkdcþ CÿùeY @Éò ö
aò.\â. : @aýdû\ò _\ ù~ûMùe ù~Cñ aòbqò jêG ZûjûKê C__\ aòbqò Kêjû~ûG ö
129
cùêL :
l Kÿðûe Kòâdû\ßûeû ~ûjû @Zý« B_þiòZ Zûjû KcðKûeK I Gjû \ßòZúdû aòbqý«
ùjûA[ûG ö
l aiþ ]ûZê _ìaðùe C_, @^ê, @]ô I @û C_iMð ejòùf, @û]ûee Kcðiõmû jêG ö
l Kòâdûe aòùghYVûùe \ßòZúdû aòbqò jêG Gaõ Zûjû Käúafòw GKaP^ùe _âùdûM
jêG ö
l CbdZü, _eòZü, icdû, ^òKhû, jû, _âZò, ]ôKþ _âbéZò ùKùZK @aýd_\ ù~ûùM
\ßòZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö
l aò^û ù~ûùM \ßòZúdû, ZéZúdû I _ocú aòbqò jêG ö
@býûiü
1ö a§^úc¤ûZþ ~[û[ð-Kcð_\õ ^òeì_ý gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û : aûkKü aò\ýûkdõ MzZò ö
(K) KéhKü ^dZò ö (N) bqûü _ìRd«ò ö
(L) _[ôKü _òaZò ö (O) ]^òKü \\ûZò ö
(M) QûZâü ùiaùZ ö
(Mêeêcþ, @Rûcþ, Rkcþ, ]^cþ, Bgßecþ)
2ö a§^úiÚòZû^ûõ g±û^ûõ ~[û[ð-aòbùqø _âùdûMõ KêeêZ ö
~[û : iü ahðõ iõÄéZõ _VòhýZò (ahð) ö
(K) @^ê aû ]ûaZò ö (ùMû)
(L) @jõ ^cûcò ö (Mêeê)
(M) iü _òaZò ö (c]ê)
(N) bqü bRZò ö (jeò)
(O) aâûjàYü _ìRdZò ö (ù\a)
(P) @gßü ]ûaZò ö (gúNâ)
(Q) QûZâûü _ùVdêü ö (_ûV)
(R) Zßõ Mziò ö (_ûVgûkû)
3ö aûKýû^ò iõùgû]dZ ö
~[û : \úîý _âZò \dû Kÿðaýû- \ú^õ _âZò \dû Kÿðaýû ö
(K) eûcü @ù~û¤ûdûcþ @¤ûùÉ ö (O) MâûcûZþ @bòZü Mûaü Pe«ò ö
(L) _lòYü c]êùeY KìR«ò ö (P) cªòYü \òfäýûcþ C_ai«ò ö
(M) _âûKþ beùZ^ AZò eûRû @ûiúZþ ö (Q) cûâûü ù\aû^ûcþ @^ê ö
(N) cc _âZò \dûõ Kêeê ö (R) cìhòKûü Mùÿð @]ôai«ò ö
130
4ö @ù]ûfòLôZû^ò _\û^ò aýajéZý aûKýû^ò ePdZ ö
~[û : @bòZü- cûZecþ @bòZü gògêü KâúWÿZò ö
_âZò \òaicþ
gúNâcþ ]ôKþ
jû icdû
@«eû CbdZü
@bòâò ùò gùZ C_aiZò
(K) ùKùZahð ùjfû Zêùc LaeKûMR _XÿêQ ?
(L) cêñ GVûùe \òÛòG ejòaò ö
(M) eûÉûe Cbd _ûgßðùe MQMêWÿòK @Qò ö
(N) ]^ aò^û KòG iêLú ùja ö
(O) céZêý _~ðý« _eògâc Keòaû CPòZ ö
(P) ù\ge iaê@ûùWÿ _âMZò ùjCQò ö
(Q) @ûRòKûfò _òfûue _ûVùe @ûMâj ^ûjó ö
6ö ùeLûuòZ_\û^ûõ iKûeYaòbqòõ ^òeì_dZ ö
~[û : aò\ýûõ aò^û Rúa^õ aé[û ö Cÿe : aò^û ù~ûùM \ßòZúdû ö
(K) gògêü cûZecþ @^ê ]ûaZò ö C. ö
(L) jùÉø _âlûfý ùbûR^õ KêeêZ ö C. ö
(M) i\þbòü KêaðúZ iwZòcþ ö C. ö
(N) Za Méjõ _âZò cûMðõ \gðd ö C. ö
(O) ]ôKþ Zõ cò[ýûaû\ò^cþ ö C. ö
7ö a§^úc¤iÚg±û^ûcþ C_~êqaòbqò_âùdûMõ KéZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û :
gòlKü : Zßõ Kòõ _Viò ?
QûZâü : @jõ iûjòZýõ _Vûcò ö (iûjòZý)
(K) gòlKü : jýü Zßõ KêZâ @Mzü ?
QûZâü : jýü @jõ @Mzcþ ö (cûZêkûkd)
(L) gòlKü : ZZâ Zßõ Kcþ @_gýü ?
QûZâü : ZZâ @jõ @_gýcþ ? (icê\â)
(M) gòlKü : gßü aò\ýûkdiý @aKûg-\òaiü ö
QûZâü : @jõ ^ûMcòhýûcò ö (aò\ýûkd)
(N) gòlKü : Méùj Zßõ Kòõ Keòhýiò ?
QûZâü : @jõ Méùj _Vòhýûcò ö (_ûV)
131
KeYKûeK I ZéZúdû aòbqò

1ö (K) QûZâü ~ûù^^ aò\ýûkdõ MzZò ö
(L) aýû]ü gùeY céMõ j«ò ö
(M) aûkKü jùÉ^ Lû\Zò ö
(N) @jõ Kfùc^ fòLûcò ö
(O) Zßõ _û\ûbýûõ Méjõ Mziò ö
GVûùe Kÿðû QûZâe Mc^ Kòâdû iû]^ùe ~û^ _â]û^ ijûdK @ùU ö ùijò_eò Kÿðû aýû]e
cûeY Kòâdû iµû\^ùe ge, _â]û^ ijûdK, aûkKe ùbûR^ Kòâdûùe jÉ, @jcþe ùfL^ Kòâdûùe
Kfc I Zßcþe Mc^Kòâdû iõ_û\^ùe _û\ _â]û^ ijûdK @ùU ö @ZGa ~û^, ge, jÉ, Kfc I _û\
Gcûù^ _âùZýK KeY KûeK @U«ò ö KûeY Kòâdû iû]^ùe Kÿðûe _â]û^ ijûdKKê KeY Kêjû~ûG ö1
KeY KûeKùe ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö2
2ö (K) aûkùK^ Mâ^Úü _VýùZ ö
(L) eûùcY aò\ýûkdü McýùZ ö
(M) Zßdû fòLýùZ ö
(N) cdû K[ýùZ ö
ù~Cñ aûKýùe Kcð cêLý ZûKê KcðaûPý I ù~Cñ aûKýùe Kòâdû cêLý ZûKê bûaaûPý Kêjû~ûG ö
Gjò \êA_âKûe aûKýùe Kÿðû @_â]û^ aû @^êq @ùU ö Gjò @^êq KÿðûVûùe ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö
GjûKê @^êùq Kÿðeò ZéZúdû Kj«ò ö C_~êðýq aûKýMêWÿòKùe aûkùK^, eûùcY, Zßdû I cdû @^êq Kÿðû
ùjûA ZéZúd aòbqòùe ejòQ«òö
3ö (K) Maûõ _dü _âKéZýû c]êecþ ö
(L) eûcü Êbûùa^ iekü ö
(M) _a^ü ùaùM^ ajZò ö
(N) \eò\âü \êüùL^ Kûkõ ~û_dZò ö
_âKéZò, Êbûa, ùaM I \êüL _âbéZò g± _âKéZò MYùe @ûiê[ôaûeê Gjòg±MêWÿòKe ZéZúdû« ùjûA
_âùdûM jêG ö GjûKê _âKéZýû\òbýü ZéZúdû ùaûfò Kêjû~ûG ö Gjò _âKéZòMYùe @ûiê[ôaû @^ýg±MêWÿòK
~[û- _âûd, ùMûZâ, RûZò, ^ûc, ic, aòhc, @ûKéZò, @afúkû _âbéZò ZéZúdû aòbqý« ùjûA aýajéZ jê@«ò ö
4ö (K) RUûbòü Zû_iü ö
(L) C_aúùZ^ aâûjàYü ö
(M) ]ßùR^ ù\aûkdü ö
1. iû]KZcõ KeYcþ- Kòâdûiû]^ùe Kÿðûe _â]û^ ijûdK KeY KûeK @ùU ö
2. KeùY ZéZúdû ö
132
ù~Cñ flY aû PòjÜ\ßûeû ùKøYiò aýqò aû aÉê PòjÜòZ jêG, ùijò PòjÜaûPK g±ùe ZéZúdû aòbqò jêG ö
GVûùe RUû \ßûeû Zû_i, C_aúZ \ßûeû aâûjàY I ]ßR \ßûeû ù\aûkd PòjÜòZ ùjûA@Qò ö ùZYê RUû,
C_aúZ I ]ßR g±e ZéZúdû aòbqò aò]û^ ùjfû ö GjûKê C_flùY ZéZúdû ùaûfò Kêjû~ûG ö
5ö (K) Plêhû KûYü ö
(L) Kðûbýûõ a]ôeü ö
(M) _ûù\^ L¬ü ö
aòKéZ @waûPK g±e ZéZúdû aòbqò jêG ö C_e C\ûjeY MêWÿòKùe Plê, Kð I _û\ aòKéZ @w
ùjûA[ôaûeê, ùijò ùijò g±ùe ZéZúdû aòbqò ùjfû ö GjûKê @waòKûùe ZéZúdû ùaûfò Kêjû~ûG ö
6ö (K) aé¡ü gúùZ^ KµùZ ö
(L) @dõ ùgûùK^ Kâ¦Zò ö
(M) @¤dù^^ iü KUùK ZòÂZò ö
ùjZê aû KûeY ùaû]K g±ùe ZéZúdû aòbqò jêG ö C_e C\ûjeY MêWÿòKùe Kµ^ Kòâdûe KûeY
gúZ, Kâ¦^ Kòâdûe KûeY ùgûK I ejòaû Kâòdûe KûeY @¤d^ ùjûA[ôaûeê GVûùe ZéZúdû aòbqò
ùjfû ö GjûKê ùjùZø ZéZúdû Kj«ò ö ùjZê aû KûeYùaû]Kg± _êõfòw aû Käúafòw ùjûA[ôùf, ZûVûùe
_ocú aòbqò c¤ ùjûA[ûG ö ~[û- aé¡ü gúZûZþ KµùZ- G_eò c¤ jêG ö GjûKê ùjùZø _ocú Kj«ò ö
Kò«ê ùjZêùaû]Kg± Èúfòw ùjûA[ôùf, ùKak ZéZúdû aòbqò jêG; _ocú jêG ^ûjó ö ~[û :
(N) iü aê¡ýû cêqü ö
(O) aò\ýdû a¡ðùZ aê¡òü ö
7ö (K) i¯bòü \òaùi÷ü ^úùeûMü RûZü ö
(L) iü cûùi^ aýûKeYcþ @_VZþ ö
(M) aùhðY Méjõ ^òcòðZõ bùaZþ ö
@_aMð aû `k_âû¯ò aêSûAùf KûkaûPK g±ùe aýû¯ýù[ð \ßòZúdû ^ ùjûA @_aùMð ZéZúdû aòbqò
aò]û^ Keû~ûG ö C_e fòLôZ C\ûjeY MêWÿòKùe i¯\òai, cûi I ahð g±ùe ZéZúdû aòbqòe _âùdûM
ùjûAQò ö KûeY iûZ \ò^ùe ^úùeûM ùjaû, cûiKùe aýûKeY _Xÿòiûeòaû I ahðKùe Méj^òcðûY ùjaû
iìPòZ ùjC[ôaûeê Gjû `k_âû¯ò aû Kû~ðýiò¡òKê aêSûC@Qò ö
8ö (K) @ù^^ cûùMðY MzZê ö
(L) ù·÷eü @^dû \ògû MZaû^þ ö
(M) _obòü cê\âûbòü @jõ Kfcõ KâúZaû^þ ö
cûMðaûPK, \òMaûPK I cìfýaûPK g±ùe ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö C_e aûKýMêWÿòKùe cûùMðY,
@^dû \ògû I _obòü cê\âûbòü AZýû\ò g±MêWÿòK cûMð, \òM I cìfý @[ðKê aêSûC[ôaûeê GVûùe ZéZúdû aòbqò
_âùdûM ùjûAQò ö
133
9ö (K) _òZâû ij _êZâü @û_Yõ MzZò ö
(L) cdû iû¡ðõ Zßcþ @ûMz ö
(M) ùK^û_ò iûKõ Kkjõ cû Kêeê ö
(N) eûùcY icõ iúZû a^cþ @MzZþ ö
C_ùe _â\ÿ C\ûjeY MêWÿòKùe ijû[ðK ij, iû¡ðcþ, iûKcþ I iccþ g± _âùdûMùe ~ûjû ijòZ
aêSûCQò ZûVûùe ZéZúdû aòbqò ùjûA@Qò ö GjûKê ij~êùq @_â]ûù^ ZéZúdû ùaûfò Kêjû~ûG ö ùaùk
ùaùk ij _âbéZò g± aûKýùe _âùdûM ^ùjûA c¤, ij @[ðKê aêSûA[ûG ö G_eò iÚùk c¤ ZéZúdû
aòbqòe _âùdûM jêG ö ~[û-
(O) _òZû _êùZâY MzZò ö
(P) cûZâû MzZò gògêü ö
GjûKê iû]ûeYZü ijûù[ð ZéZúdû Kêjû~ûG ö
10ö (K) MâúhàKûùk Rkûgdûü Rùk^ gì^ýûü ba«ò ö
(L) Kkùj^ @kcþ ö
(M) cc aò\ýdû _âùdûR^cþ ö
D^û[ðK g± D^ü (DYû), jú^ü, gì^ýü I ejòZü g±ù~ûùM, aûeYû[ðK (^òùh]) @kcþ, KéZcþ I
Kòcþ g±ù~ûùM Gaõ _âùdûR^û[ðK (@ûagýK) _âùdûR^cþ, @[ðü, fûbü I Kòcþ g±ù~ûùM ZéZúdû aòbqò
ùjûA[ûG ö ùZYê C_e _â\ÿ C\ûjeY MêWÿòKùe Rùk^ D^ûù[ð ZéZúdû, Kkùj^ aûeYûù[ð I
aò\ýdû _âùdûR^ûù[ð ZéZúdû aòbqò ùjûA@Qò ö
11ö (K) eûùcY i\égü eûRû ^ûÉò ö
(L) ùRýÂbâûZû _òZâû icü ö
(M) cdû Zêfýü ùKû$_ò ^ûÉò ö
(N) @Rêðù^^ icû^ü aúeü ^ûÉò ö
Zêfýû[ðK i\égü, icü, Zêfýü I icû^ü g±ù~ûùM ~ûjû ijòZ Zêfý ZûVûùe ZéZúdû I hÂú aòbqò
aò]û^ Keû~ûG ö GVûùe i\égü g±ù~ûùM eûùcY, icü g±ù~ûùM _òZâû, Zêfýü g±ù~ûùM cdû I icû^ü
g±ù~ûùM @Rêðù^^ ZéZúdû aòbqý« ùjûA@Qò ö
12ö ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK ù~ûMùe ZéZúdû aòbqò jêG ö
^û^û- (aò^û)- ]ùcðY ^û^û iêLõ ^ fbýùZ ö
_é[Kþ- (@fMû)- Rùk^ _é[Kþ cýü ^ RúaZò ö
aò^û- (aýZúZ)- gâùcY aò^û aò\ýû ^ baZò ö
_ìaðü- (aWÿ)- iü cZþ aùhðY _ìaðü ö
@aeü- (iû^)- Zßõ eûcûZþ cûùi^ @aeü ö
134
cùêL :
l Kòâdû iû]^ùe Kÿðûe ~òG _â]û^ ijûdK, ZûKê KeYKûeK Kêjû~ûG Gaõ ùiVûùe ZéZúdû
aòbqò jêG ö
l @w aòKûe aêSûAùf aòKéZ @waûPK g±ùe ZéZúdû jêG ö
l `k_âû¯ò aêSûAùf icd aûPK g± ZéZúdû aòbqý« ùjûA[ûG ö
l C_flY - PòjÜ aêSûAùf, PòjÜaûPK g±Vûùe ZéZúdû jêG ö
l ^òùh]û[ðK @kcþ ù~ûùM ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö
l iûKcþ, iû¡ðcþ, iccþ I ij g±ù~ûùM ZéZúdû jêG ö
l ù~Cñ cûMðùe Mc^ Keû~ûG ZûVûùe c¤ ZéZúdû aòbqò jêG ö
l D^, aûeY I _âùdûR^ @[ðùe ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö
@býûi
1ö a§^ú\ÿg±û^ûõ ~[û[ðaòbqòõ KéZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û : ùZ a§êbòü ij Mz«ò ö (a§ê)
(K) aûkKü KâúWÿZò ö (K¦êK)
(L) ]^òKü LfßûUü (P¦ûùfûK) ö (gòeiþ)
(M) cìLðiý Kòcþ ö (Rúa^cþ)
(N) ij Zßcþ @ûMz ö (@ià\þ- GKaPù^)
(O) gògêü Kâ¦Zò ö (\êüLcþ)
(P) cc _âùdûR^cþ @Éò ö (aò\ýû)
(Q) icû^ü Kaòü ^ûÉò ö (Kûkò\ûi)
2ö a§^úiÚòùZhê ~[û[ð _ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) aò^û Rúa^õ aé[û ö (]cðiý, ]cðûZþ, ]ùcðY)
(L) aûkû^ûõ _âùdûR^cþ ö (\êMÛûd, \êùMÛ^, \êMÛiý)
(M) eûR^þ ! Za @kcþ ö (gâùcY, gâciý, gâccþ)
(N) QûZâü fòLZò ö (Kfciý, Kfùc^, Kfcûd)
(O) Ké_Yiý _âùdûR^cþ ? (]îý, ]^ûd, ]ù^^)
(P) eûRK^ýû @ûMzZò ö (fúùk^, fúkdû, fúkûdûü)
3ö ùeLûuòZû^ûõ _\û^ûõ iKûeYaòbqòõ \gðdZ ö
~[û- eûcü gùeY eûaYõ jZaû^þ ö gùeY- KeùY 3dû ö
(K) _âûùdY Mâûcûü KéhùK÷ü ùgûbù« ö
135
(L) ùiû_û^-cûùMðY ^\úõ _âaòg ö
(M) aûkòKûü Kkùi^ Rkcþ @û^d«ò ö
(N) Mâûcaûiò^ü Êbûùa^ iekûü ö
(O) ]ù^^ jú^ûü \eò\âûü ba«ò ö
(P) cdû iûKõ Kü McòhýZò ö
(Q) iúZû cZþ aùhðY @aeû ö
4ö a§^úiÚòZ_\û^ûõ ~[û[ð aòbùqø _âùdûMõ KêeêZ ö
~[û- ùZ^ \úù_^ Kòõ _âùdûR^cþ ~Zâ ùZ÷kõ ^ûÉò ö (\ú_)
ùZ^ ~ûù^^ ùKû fûbü ~Zþ ^ PkZò ö (~û^)
(K) ùZ^ Kòõ ~Zâ ^ McýùZ ö (cûMð)
(L) ùZ^ Kòõ ~Zâ ^ \égýùZ cêLcþ ö (\_ðY)
(M) ùZ^ Kòõ ~Zþ bâû«òõ R^dZò ö (_êÉK)
(N) ùZ^ Kòõ ~Zþ \eòù\âbýü ^ \údùZ ö (]^)
(O) ùZ^ Kòõ ù~^ _ejòZõ ^ KâòdùZ ö (Rúa^)
(P) ùZ^ Kòõ ~Zþ ^ @ûP~ðýùZ ö (mû^)
5ö @ù]ûfòLôZ_\û^ò aýajéZý _é[KþaûKýû^ò ePdZ ö
~[û- Rùk^ aò^û cýûü ^ Rúa«ò ö
^û^û : _é[Kþ : KéZcþ : Kòcþ : @aeû : _ìaðü : iû¡ðcþ : ùÊzdû : D^ü : fúkdû :
6ö aûKýû^ò iõùgû]dZ ö
@gê¡ gê¡
~[û- iü RûùZø lZòâdü ö iü RûZýû lZâòdü ö
(K) eûRû cªòYûõ iû¡ðõ C_aòÁü ö
(L) Mêeêbùqü iü iaðû^þ @ZòKâûcZò ö
(M) KûYiý Plêhü Kòcþ ?
(N) R^ûü _eòaûeõ ij ^òai«ò ö
(O) Kkjiý Kü @[ðü ö
(P) @kcþ @Zò aòÉeiý ö
(Q) iü ^ûùc^ cû]aü ö
7ö ~[û ^òùðgõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- @dõ _êÉKûkdü ö @kõ aûÿðûkûù_^ ö (aûÿðûkû_)
(K) @dõ ù\aûkdü ö @kõ (ùKûkûjk)
(L) @dõ cûMðü ö @kõ (Kkj)
136
(M) @dõ aò\ýûkdü ö @kõ (aòaû\)
(N) Ghû aûUòKû ö @kõ ö (_ê¿ùZâûU^)
(O) Ghü PòKòûkdü ö @kcþ Cùy÷ü ö (ji^)
8ö K É¸ûZþ g±û^þ MéjúZßû L É¸iý gù±÷ü ij ùck^õ KéZßû M Éù¸ ~[û^òòðÁõ fòLZ ö
~[û- K L M
(K) ^\ýü ^\úbòü ^\ýü ^\úbòü ij _âaj«ò ö
(L) PÿUKûü PÿUKûbòü PÿUKûü C_ôZ«ò ö
(M) béwûü béùw÷ü béwûü _ê¿ûZþ _ê¿õ bâc«ò ö
(N) gêKûü gêùK÷ü gêKûü ijûaiÚû^õ Kûcdù« ö
(O) gògaü gògb
ê üò KâúWÿ«ò ö
(P) còZâcþ còùZâ÷ü Mz«ò ö
(K) ùcû bCYú ùcûVûeê aùhð aWÿ ö
(L) ùfûKcûù^ ù^øKûùe ^\ú_ûe jê@«ò ö
(M) ùMûeêcûù^ _Wÿò@ûùe ^òR Azûùe aêfêQ«ò ö
(N) Lêiòùe Zêce icd KUò~òa ö
(O) cêñ Zêc ijòZ ùckûKê ~òaò ö
lll
137
iµâ\û^KûeK I PZê[ðú aòbqò

1ö ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö
(K) eûRû aâûjàYûd ]^õ \\ûZò ö
(L) bòlêKûd bòlûõ ù\jò ö
(M) cûZû _êZâûd P¦âõ \gðdZò ö
Kÿðû ù~Cñ aýqòKê ù\aûKê Azû Kùe, ùi iõ_â\û^1 KûeK @ùU ö _â[c \êAUò aûKýùe aâûjàY
I bòlêK iõ_â\û^ KûeK @U«ò ö \û^ Kòâdûe Kÿðû eûRû aâûjàYuê ù\aû _ûAñ Azû Keê[ôaûeê Zûjû
iµâ\û^ KûeK2 @ùU ö _ê^½ Kÿðû ù~ùKøYiò Kòâdû\ßûeû ~ûjûe i´§ AzûKùe (~ûjûe _âúZò iµû\^
Kùe) ùi c¤ iµâ\û^ KûeK3 jêG ö ZéZúd aûKýùe cûZû P¦â \gð^ Kòâdû\ßûeû _êZâKê Lêiò KeòaûKê aû
_âúZò a¡ð^ Keê[ôaûeê _êZâVûùe iµâ\û^ iõmû ùjfû ö iõ_â\û^ KûeK Vûùe PZê[ðú aòbqò aò]û^
Keû~ûG ö GjûKê iµâ\ûù^ PZê[ðú4 Kêjû~ûG ö
2ö (K) gògùa KâúWÿû ùeûPùZ ö
(L) aûêûd `kû^ò Ê\ù« ö
(M) iùað ]^ûd Æéjd«ò ö
eêPò @[ðK (eêPþ I Ê\þ) ]ûZêe _âùdûMùe ~ûjûKê eêùP, ZûVûùe iµâ\û^ iõmû ùjûA PZê[ðú aòbqò
ùjûA[ûG ö gògêKê KâúWÿû I aûêKê `k eêPê[ôaûeê gògê I aûê CbdVûùe iµâ\û^ iõmû ùjûA PZê[ðú
aòbqò ùjûAQò5 ö _ê^½ Azû Keòaû @[ðùe Æéjò (Æéjþ + YòPþ Êûù[ð) ]ûZêe _âùdûMùe Kÿðûe B_þiòZ aÉê
iµâ\û^ iõmû _âû¯ùjûA PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG6 ö ZéZúd aûKýùe Kÿðûe B_þiòZ aÉê ]^Vûùe iµâ\û^
iõmû ùjûA PZê[ðú aòbqò ùjûAQò ö cûZâ @Zý]ôK Æéjû aêSûAùf 2dû aòbqò jêG ö ~[û:- Ké_Yü ]^õ
ÆéjdZò ö
3ö (K) Mêeêü gòhýûd ^ Kî¤Zò / Kê_ýZò ö
(L) \êÁü gòÁûd \îjýZò / BhðýZò / @iìdZò ö
ùKâû]û[ðK (Kî]þ I Kê_þ) eûMòaû @[ðùe, ù\âûjû[ðK jòõiû aû @_Kûe @[ðùe, Bhðýû[ðK ijò ^ _ûeòaû
@[ðùe I @iìdû[ðK MêYKê ù\ûh\éÁòùe ù\Lôaû @[ðùe aýajéZ ]ûZêcûûe _âùdûMùe ~ûjû _âZò ùKâû]û\ò
_âKûg _ûG, ùiVûùe PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG ö C_eòiÚòZ C\ûjeYùe Mêeêue gòhýVûùe ùKâû] I \êÁe
gòÁVûùe ù\âûj, Bhðýû I @iìdû aýq ùjC[ôaûeê gòhý I gòÁ _\Vûùe PZê[ðú aòbqò ùjfû7 ö Kò«ê
Kî]þ I \îjþ ]ûZê C_iMð~êq ùjùf iµâ\ûê Kcðiõmû jêG ö ~[û:-
1ö icýKþ _â\údùZ @ùià÷ AZò iµâ\û^cþ ö 5ö eêPÿý[ðû^ûõ _âúdcûYü ö
2ö KcðYû ~cbòù_â÷Zò i iµâ\û^cþ ö 6ö Æéùj eú_þiòZü
3ö Kòâddû ~cbòù_â÷Zò ùiû$_ò iµâ\û^cþ ö 7ö Kâê]\îùjhðýûiìdû[ðû^ûõ ~õ_âZò ùKû_ü
4ö PZê[ðú iµâ\ûù^ ö
138
(M) _âbêü béZýõ iõKî¤Zò ö
(N) iû]êü Kïecþ @bò\îjýZò ö
4ö (K) aÈûd iìZâcþ ö
(L) jûeûd iêaðcþ ö
(M) ]cðûd _ZÜú ö
C_e C\ûjeY MêWÿòKùe ~ûjû Cùgýùe aýqò aû aÉê CòÁ ùjûAQò, ZûVûùe PZê[ðú aòbqò
ùjûAQò ö aÈ Cùgýùe iìZâ CòÁ ùjûA[ôaûeê aÈVûùe PZê[ðú ùjfû ö ùijò_eò jûe Cùgýùe
iêað I ]cð Cùgýùe _ZÜú CòÁ ùjûA[ôaûeê Cbd jûe I ]cð Vûùe PZê[ðú aòbqò ùjûAQò ö
GjûKê iû]ûeYZü ^òcòÿûù[ð PZê[ðú Kêjû~ûG ö1
5ö (K) cgKûd ]ìcü ö
(L) Zû_ûd iÜû^cþ ö
(M) @ûZ_ûd QZâcþ ö
^òaéÿò aêSûAùf ~ûjûe ^òaé ÿò CòÁ, ùijòVûùe PZê[ðú aòbqò jêG ö C_e C\ûjeYùe cgK,
Zû_ I @ûZ_e ^òaéÿò CòÁ ùjûA[ôaûeê ùijò ùijò g±ùe PZê[ðú aòbqò ùjûAQò2 ö
6ö (K) eûcü gýûcûd gZõ eì_ýKûYò ]ûedZò ö
(L) bqòü mû^ûd KÌùZ ö
(M) aûZûd K_òkû aò\êýZþ ö
]ûeò ]ûZêe _âùdûMùe aû ]ûeþ Keòaû @[ðùe ~òG EY\ûZû (Cÿcð) ZûVûùe PZê[ðú aòbqò
jêG ö _â[c aûKýùe eûc gýûc Vûeê gùj Uuû ]ûe Keò[ôaûeê gýûc cjûR^ aû EY\ûZû ö ùZYê
3
gýûc Vûùe 4[ðú aòbqò ùjfû ö ùijò_eò KÌùZ, iµ\ýùZ I _eòYcùZ - Gjò KòâdûMêWÿòK _eòYZ
ùjaû @[ðKê aêSûAùf ~ûjû _eòYZ jêG Zûjûe PZê[ðú aòbqò jêG ö GjûKê iµ\ýcûù^ PZê[ðú
Kêjû~ûG4 ö \ßòZúd aûKýùe bqòeê mû^ RûZ ùjC[ôaûeê ùiVûùe PZê[ðú aòbqò ùjfû ö ùKøYiò C_ôûZ
mû_òZ ùjC[ôùf ùijò C_ôûZaûPú g±ùe PZê[ðú aòbqò jêG ö GVûùe K_òkaðe aòRêkò aûZ aû
aûZýûe iìP^û ù\C[ôaûeê, ùiVûùe PZê[ðú aòbqò ùjfû5 ö
7ö aûkùKbýü @ûdêhýõ / c\âõ / b\âõ / KfýûYõ / Kêgkõ / iêLõ / icé¡òü / jòZõ baZê ö
@ûgúaðû\, @ûdêhý, KfýûY, c\â, b\â, KfýûY, Kêgk, @ûùeûMý, iêLû[ðK g±, jòZ _âbéZò _\ù~ûMùe
~ûjû _âZò gêbKûc^û Keû~ûG, ùiVûùe PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG ö6 aòKÌùe hÂú aòbqò c¤ jêG ö ~[û:
aûkKû^ûcþ @ûdêhýõ....... baZê ö
1ö Zû\ù[ðý PZê[ðú aûPýû ö
2ö ^òaéùÿø ^òaÿð^údûZþ ö
3ö ]ûùeeêÿcðü ö
4ö Kæ é_ò iµ\ýcûù^ P ö
5ö C_ôûùZ^ mû_òùZ P ö
6ö PZê[ðú Pûgòhýûdêhýc\âb\âKêgkiêLû[ðjòùZ÷ü ö
139
8ö (K) @jõ Zßûõ ZéYûd / ZéYõ cù^ý ö
(L) iü cûõ KûKõ c^ýùZ ö (^ KûKûd)
c^ýùZ Kòâdûe (c^þ ]ûZê ù~ûùM) @^û\e ùaû]K Kcð @_âûYúaûPK g± ùjùf ZûVûùe \ßòZúdû
I PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG ö Kò«ê @^û\e ùaû]K Kcð _âûYúaûPK ùjùf ùKak \ßòZúdû aòbqò jêG, PZê[ðú
jêG ^ûjó ö1
9ö (K) _òZû _êZâûd KâúWÿ^Kõ _âZògéùYûZò ö
(L) eûRû aâûjàYûd ]^cþ @ûgéùYûZò ö
_âZò / @û C_iMð~êq gî ]ûZê ù~ûMùe ~ûjûKê _âZògîZò \ò@û~ûG, ZûjûVûùe PZê[ðú aòbqò jêG ö
C_~ðêq C\ûjeY \ßdùe _êZâKê _òZû I aâûjàYuê eûRû _âZògîZò ù\A[ôaûeê _êZâ I aâûjàY g±ùe PZê[ðú aòbqò
ùjûAQò ö2
10ö (K) aûkòKû Rkûd (Rkcþ @ûù^Zêcþ) ^\úõ MzZò ö
(L) QûZâü (_VòZêcþ) _V^ûd aò\ýûkdõ MzZò ö
_â[c aûKýùe Zêcê^þ _âZýdû« _\ Djý[ôaûeê Kcð (Rk) Vûùe PZê[ðú aòbqò ùjfû ö3 \ßòZúd
aûKýùe Zêcê^þ _âZýd _eòaùÿð ]ûZêUò KòâdûaûPK aòùghý (_V^) ùjûA PZê[ðú aòbqò ùjfû ö4
11ö KéhKü Mâûcõ/ Mâûcûd MzZò ö
bqü cîû ùa÷KêY×õ MzZò ö (^ ùa÷KêY×ûd)
iü cûMðõ MzZò ö (^ cûMðûd)
geúe\ßûeû Mc^ aýû_ûe aêSûC[ôùf, MZý[ð]ûZêcûûe (~[û- Mcþ, Pkþ I ~û _âbéZò) KcðiÚû^ùe
aòKÌùe PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG ö5 @]ßaûPK (cûMð) g± Kcð ùjûA[ôùf PZê[ðú ^ùjûA ùKak \ßòZúdû
ùja ö _â[c aûKýùe MZý[ðK Mcþ ]ûZê ù~ûùM Kcð MâûcVûùe aòKÌùe PZê[ðú ùjûA Mâûcûd
ùjfû ö Kò«ê \ßòZúd aûKýùe Mc^ Kòâdûe geúe \ßûeû Mc^ aýû_ûe (ùPÁû Kò´û cûMð @ZòKâc)
aêSûC^[ôaûeê Kcðe aòKÌùe PZê[ðú ùjfû^ûjó ö _ê^½ ZéZúdaûKýùe @]ßaûPK (cûMð) g± Kcð ùjûA[ôaûeê
PZê[ðú ^ùjûA ùKak \ßòZúdû ùjfû ö
12ö (K) gòlKûd ^cü ö
(L) _âRûbýü ÊÉò baZê ö
(M) @MÜùd Êûjû ö
(N) _òZébýü Ê]û ö
1ö c^ýKcðYý^û\ùe aòbûhû @_âûYòhê ö
2ö _âZýûOþbýûõ gîaü _ìaðiý Kÿðû ö
3ö Kòâdûù[ðû__\iý P KcðYò iÚû^ò^ü :
4ö Zêc[ðûy bûaaP^ûZþ :
5ö MZý[ðKcðYò \ßòZúdû PZêù[ðýø ùPÁûdûc^]ß^ò :
140
(O) búcü \êügûi^ûd @kcþ ö
(P) A¦âûd _ê¿ûYò ahUþ ö
^cü (^cÄûe), ÊÉò (cwk), Êûjû (ù\aZûu Cùgýùe), Ê]û (_òZéu Cùgýùe ic_ðY),
@kcþ (ic[ðaûPK), ahUþ (ic_ðYaûPK)- Gjò g±cûû ù~ûMùe PZê[ðú aòbqò ùjûA[ûG ö1 Kò«ê
^cü Kòâdû~êq ùjùf, ^cü g± ù~ûùM PZê[ðú ^ùjûA \ßòZúdû aòbqò jêG ö KûeY C__\ ù~ûMê ù~Cñ
aòbqò jêG, ZûVûeê Kòâdûù~ûùM ùjC[ôaû aòbqòe MêeêZß ùagò ö ~[û :-
(Q) gòlKõ ^cÄêeê ö (^cü + Kêeê = ^cÄêeê Gjû Kòâdû_\)
(R) bqü Bgßeõ ^cÄùeûZò ö (^cü + KùeûZò = ^cÄùeûZò Gjû Kòâdû_\)
C_~êðýq aûKý\ßdùe KcðYò \ßòZúdû iìZâùe gòlK I Bgße g±ùe \ßòZúdû aòbqò ùjfû ö KûeY
C__\ aòbqòVûeê KûeKaòbqòe ak ùagò ö2 ^cü - C__\ cûZâ ^cÄêeê, ^cÄùeûZò Kòâdû_\ ö
cùêL :
l Kÿðû ù~Cñ aýqòKê ù\aûKê AzûKùe @[aû Kòâdû\ßûeû ~ûjûe i´§ AzûKùe (~ûjûe _âúZò
iµû\^ Kùe) ùi iµâ\û^ KûeK jêG ö
l KÌùZ, iµ\ýùZ, RûdùZ I baZò- Gjò KòâdûMêWÿòK ù~ûMùe ~ûjû RûZ jêG, Zûe
PZê[ðú aòbqò jêG ö
l ~ûjûKê eêùP, ZûVûùe PZê[ðú aòbqò ö
l ^cü, ÊÉò, Êûjû, Ê]û, @kcþ (iûc[ðýû[ðK), ahUþ ù~ûùM PZê[ðú ö
l Kî]þ, \îj, Bhðþ I @iìd _âbéZò ]ûZê ù~ûùM ~ûjûVûùe ùKâû], ù\âûj, ZûVûùe PZê[ðú ö
l Zêcê^þ _âZýd ùfû_ Kùf, PZê[ðú aòbqò jêG ö
@býûi
1ö a§^úc¤iÚ g±û^ûõ ~[û[ðaòbqòõ KéZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- @jõ Zêbýcþ \òaýPlêü \\ûcò ö (~êhà\þ)
(K) gòlKü _êeÄûeõ \\ûZò ö (QûZâ)
(L) Jh]õ ^ ùeûPùZ ö (gògê)
(M) béZýü ZéYû^ò @û^dZò ö (@gß)
(N) _òZû KâúWÿ^Kõ _âZògéùYûZò ö (_êZâ)
(O) iùað Æéjd«òò ö (]^)
(P) eûRû Kî¤Zò ö (gZî)
(Q) \ßùdûaòðaû\ü ZéZúdiý baZò ö (fûb)
1ö ^cü-ÊÉò-Êûjû-Ê]ûkõ ahUþ ù~ûMûy :

2ö C__\aòbùqü KûeKaòbqòü akúdiú :
141
2ö a§^úiÚòZ~[û[ð_ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- _e]^ûd cû Æéjd ö (_e]ù^^, _e]^ûd, _e]^ûZþ)
(K) `kû^ò Ê\ù« ö (aûêûd, aû^ùeY, aûêcþ)
(L) @jõ ^ ]ûedûcò ö (ùK^, KiàûZþ, Kùià÷)
(M) cûRðûeûü Æéjd«òò ö (cýcþ, cùý^, cýûd)
(N) _òòZû \\ûZò ö (_êùZâY, _êZâcþ, _êZâûd)
(O) bqü ^cÄùeûZòò ö (Bgßeûd, Bgßecþ, BgßùeY)
(P) _ê¿ûYò ahUþ ö (MùYgcþ, MùYgûd, MùYùg^)
(Q) ùi÷^òKûü @Mz^þ ö (~ê¡cþ, ~êù¡^, ~ê¡ûd)
3ö ùeLûuòZ_\û^ûõ iKûeYaòbqòõ \gðdZ ö
~[û- aûkòKûü _êù¿býü Æéjd«ò ö Æéjò ]ûZê ù~ûùM PZê[ðú ö
(K) mû^ûd aò\ýûcþ @]úùZ ö (O)gòhýûü Mêeì^þ ^cÄêað«ò ö
(L) gògùa \êMÛõ ùeûPùZ ö (P) eùcgü _ûVûd MzZò ö
(M) gaeú `kûd ~ûZò ö (Q) @jõ Zêbýcþ ^ Bhðýûcò ö
(N) QûùZâbýü ÊÉò baZê ö
4ö a§^úc¤iÚ]ûZì^ûõ KòâdûaûPKaòùghý_ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- aûkKü _V^ûd ~ûZò ö (_Vþ)
(K) aé¡ûü c¦òeõ Mz«ò ö (bRþ)
(L) Èòdü Mz«ò ö (iÜû)
(M) _ûPKü ùPÁùZ ö (_Pþ)
(N) lê]ûÿðü ~ûZò ö (bêRþ)
(O) ]^cþ @Rðd ö (\û)
(P) ù·÷eü KûeûMûeûZþ AzZò ö (Mcþ)
(Q) bqü c¦òeiý aýMâü baZò ö (\égý)
5ö ^òcÜfòLôZ_\û^ò aýajéZý _é[Kþ aûKýû^ò ePdZ ö
~[û- ahUþ : A¦âûd _ê¿ûYò ahUþ ö
\\Zò : ùeûPùZ :
@iìdZò : ^cÄê~ðýûZþ :
ÊÉò : @kcþ :
Êûjû : Ê]û :
@ûgéùYûZò : iµ\ýùZ :
c^ýùZ : jòZcþ :
142
6ö @]ÉâûKýû^ò iõùgû]dZ ö
~[û- @jõ gòlKûd ^cÄùeûcò ö @jõ gòlKõ ^cÄùeûcò ö
(K) Zßõ cûõ KûKûd c^ýùi ö (O) Êûcú béZýûd @bòKî¤Zò ö
(L) gòlKü QûZâõ @ûgéùYûZò _êÉKcþ ö (P) _âRû^ûõ ÊÉò baZò ö
(M) jûeiý Êðõ _âù\dcþ ö (Q) eûcü gýûcûZþ gZõ eì_ýKûYò ]ûûedZò ö
(N) cûZeõ \êMðûõ ^cü ö
7ö @ù]ûfòLôùZhê aûùKýhê PZê[ðý«_\û^ò ùeLûuòZû^ò KêeêZ ö
~[û : \êRð^ûü i{ù^býü \êâjý«ò ö
(K) ^cü gòaûd ö (O) iùaðbýü _âûYòbýü ÊÉò baZê ö
(L) Mêeùa ^cü ö (P) gqòü _ùehûõ _eò_úWÿ^ûd ö
(M) aûkòKû _ê¿ûd ÆéjdZò ö (Q) _ùeû_Kûeü _êYýûd _û_ûd _e_úWÿ^cþ ö
(N) Kü ]^õ ùÊzdû Kùià÷ \\ûZò ö
8ö ~[û^òùðgõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û : búcü ~ê¡ûd @kcþ ö (~ê¡)
(K) ùMûaò¦ü @kcþ ö (ZKð) (N) \êMÛõ @kcþ ö (gògê)
(L) _ûPKü @kcþ ö (_ûK/_ûP^) (O) eûcü @kcþ ö (eûaY)
(M) gòhýü @kcþ ö (ùa\_V^) (P) GZZþ ùaZ^õ @kcþ ö (béZý)
9ö iõÄéùZ^ @^êaû\ü Kû~ðýüö
(K) cêñ _ê@Kê ajòUòG ù\aò ö (P) cìLðcûù^ _òZuê Bhðýû Ke«ò ö
(L) aMKê cûQ bf fûùM ö (Q) Leû_ûAñ QZû ^ò@ ö
(M) gòlK QûZâKê _êÉK _âZògîZò ù\CQ«ò ö (R) ùi÷^òKcûù^ ~ê¡ KeòaûKê Mùf ö
(N) ùeûMúKê Jh] eêùP ^ûjó ö (S) ùicûù^ @ûcKê Nûibkò cù^ Ke«ò ö
(O) bf_òfûcûù^ mû^_ûAñ _Xÿ«ò ö (T) Zêce cwk ùjC ö
lll
143
@_û\û^KûeK I _ocú aòbqò

1ö (K) aélûZþ `kõ _ZZò ö
(L) _âûiû\ûZþ aûkKü @_ZZþ ö
(M) aò\ýûkdûZþ QûZâûü @ûMz«ò ö
C_eòfòLôZ C\ûjeY MêWÿòKùe aéleê `k, _âûiû\eê aûkK I aò\ýûkdeê QûZâcûûe aòùz\
NUêQò ö ~ûjûVûeê aÉê aû aýqòe aòùz\ jêG, Zûjû @_û\û^ KûeK @ùU ö1 GVûùe _ocú aòbqò jêG ö2
GjûKê @_û\ûù^ _ocú Kêjû~ûG ö aélûZþ, _âûiû\ûZþ I aò\ýûkdûZþ _\MêWÿòK @_û\û^ KûeK I ùiMêWÿòK
_ocú aòbqý« ùjûAQ«ò ö
2ö (K) céMü aýûNâûZþ aòùbZò ö
(L) QZâcþ @ûZ_ûZþ ZâûdùZ / elZò ö
bú ]ûZê bdKeòaû I ùZ÷â ]ûZê elûKeòaû @[ðùe aýajéZ jê@«ò ö Gjò @[ðKê aêSûC[ôaû ]ûZêe
_âùdûMùe bde KûeY Vûùe _ocú aòbqò jêG ö3 GVûùe bde KûeY aýûNâ I @ûZ_ g±ùe _ocú
aòbqò ùjfû ö
3ö (K) ]ûcòðKü _û_ûZþ _eûRdùZ ö
(L) @¤d^ûZþ _eûRdùZ Rûfàü ö Rûfàü (VK, cìLð)
_eû + Rò (_eûRdùZ) ]ûZêù~ûMùe ~ûjûKê ijòjêG ^ûjó, Zûjû @_û\û^ iõmK ùjûA[ûG ö4
iêZeûõ _û_ûZþ I @¤d^ûZþ Vûùe @_û\û^ iõmû ùjûA _ocú aòbqò ùjfû ö Kò«ê _eûRdùZ
jeûAaû @[ð ù e _â ~ ê q ùjùf ~ò G _eûRò Z jê G , ùiVûùe Kcð iõmû ùjûA[ûG ö ~[û-
cM]õ _eûRdùZ Kkòwü ö
4ö (K) ]ûù^ýbýü Mûõ aûed ö
(L) _òZû _êZâõ PkyòZâ\gð^ûZþ aûedZò ö
aûeYû[ðK ]ûZê ù~ûMùe ^òaû~ðýcûYe @bòkhòZ @_û\û^KûeK ùjûA[ûG ö5 C_~êðýq C\ûjeY
\ßdùe ]û^ý I PkyòZâ \gðêê ~[ûKâùc MûB I _êZâKê aûeY Keû~ûC[ôaûeê aûeYe B_þiòZ ]û^ý
I PkyòZâ\gð^ Vûùe @_û\û^ iõmû ùjûA _ocú aòbqò ùjfû ö
1ö ]îac_ûùd$_û\û^cþ ö ]îacþ- @ûgâd (iÚòe aû MZògúk), @_ûùd - aòùzù\ ö

2ö aòùgæhûaù]ø _ocú ö aòùgæh- aòPêýZ, @a]ô- @ûgâdiÚk ö
3ö búZâû[ðû^ûõ bdùjZêü ö
4ö _eûùReùiûXÿü ö
5ö aûeYû[ðû^ûcú_þiòZü ö
144
5ö (K) ù·÷eü elòYü ^òfúdùZ ö
(L) Ké¾ü cûZêü ^òfúdùZ ö
^ò + fú (^òfúdùZ) @[ðûZþ fêPòaû ö ùKøYiò aýa]û^ùe ejò ~ûjûVûeê ^òRKê fê·A eLòaûKê
AzûKùe, ùi @_û\û^KûeK jêG ö1 ù·e ù_ûfòiþVûeê I Ké¾ cûuVûeê ^òRKê fê·A eLêQ«ò, ùZYê elú
I cûZûVûùe @_û\û^ iõmû ùjfû ö
6ö (K) KûcûZþ ùKâû]ü @bòRûdùZ ö
(L) â^úZûZþ NéZcþ C_ô\ýùZ ö
(M) @ceK+KûZþ cjû^\ú _âbaZò ö
RûZ aû C_ôÿò ùjaû @[ðùe R^àe cìkKûeYVûùe2 Gaõ _â + bì ]ûZê _âùdûMùe aêSûC[ôaû _â[c
@ûaòbðûaiÚkùe @_û\ûîõmû jêG ö3 Kûc^ûeê ùKâû]e R^à I â^úZeê NéZe C_ôÿò ùjûA[ôaûeê Kûc I
â^úZ, ~[ûKâùc ùKâû] I NéZ C_ôÿòe cììkKûeY @ùU Gaõ @_âKûgòZ cjû^\úe @ceK+K
C_ôÿòiÚk (_â[c @ûaòbðûa iÚk) ùjûA[ôaûeê ùijòiÚkùe @_û\ûîõmû ùjûAQò ö
7ö (K) iû]êü _û_ûZþ RêMê_þiùZ ö
(L) QûZâü _V^ûZþ aòecZò ö
(M) ]cðûZþ ^ _âc\òZaýcþ ö QûZâü @¤d^ûZþ _âcû\ýZò ö
RêMê_þiû (NéYû), aòeûc (^òaéÿò) I _âcû\ (@â]û^Zû) ùaû]K ]ûZê ù~ûMùe KcðKûeK iÚû^ùe
@_û\û^KûeK jêG ö4
8ö (K) jòcûkdü aò§ýûZþ CyZeü ö
(L) mû^õ ]^ûZþ aògòhýùZ ö
(M) Lkü i_ðûZþ KïeZeü ö
\êAUò c¤eê ùMûUòKe C}hð aû @_Khð aêSûAùf C}éÁ aû ^òKéÁVûùe _ocú aòbqò jêG ö GjûKê
@ù_lûù[ð _ocú ùaûfò Kêjû~ûG ö5 GVûùe jòcûkd I aò§ý c¤eê aò§ý CyZûùe jòcûkdVûeê ^òKéÁ,
ùijò_eò ùa÷gòÁý ùlZâùe ]^ I KïeZûùe i_ð ^òKéÁ ùjûA[ôaûeê, ùiMêWÿòKVûùe _ocú aòbqò ùjfû ö
ùKjò ùKjò GjûKê Zêfýûù[ð _ocú ùaûfò c¤ Kj«ò ö GVûùe aò§ý @ù_lû jòcûkd, ]^ @ù_lû mû^
I i_ð @ù_lû Lk ùaûfò aêSòaûKê ùjûA[ûG ö @[ðûZþ \êAUò c¤ùe Zêk^û Keû~ûAQò ö
9ö (K) eùcgü (QûZâûaûùi iÚòZßû) QûZâûaûiûZþ _Zâõ fòLZò ö
(L) aûêü (aélcþ @ûeêjý) aélûZþ _gýZò ö
1ö @«ù¡øð ù~^û\gð^còzZò ö
2ö R^òKÿêðü _âKéZòü ö
3ö bêaü _âbaü ö
4ö RêMê_þiûaòeûc _âcû\û[ðû^ûcê_iõLýû^cþ ö
5ö _ocú aòbùqü- ~ûjûVûeê aòbqò aû ùb\ ù\Lû~ûG, ùiVûùe _ocú jêG ö
145
qßû Gaõ fý_þ _âZýdû« _\ aýajûe ^ Keò Cq Kòâdû_\e Kcð I @û]ûe iÚû^ùe _ocú
aòbqò jêG ö GjûKê fýaþùfûù_ _ocú Kêjû~ûG ö1 GVûùe iÚòZßû I @ûeêjý Kòâdû_\Kê Djý Keò
@]ôKeY QûZâûaûiVûùe I Kcð aélVûùe _ocú aòbqò ùjûAQò ö
10ö (K) gòhýü @û·~ðýûZþ gûÈcþ @]úùZ ö
(L) a]ìü gßgêeûZþ f{ùZ ö
^òdc_ìaðK aò\ýûMâjYùe Mêeêuê @ûLýûZû Kêjû~ûG ö ùiVûùe @_û\û^ iõmû jêG 2 Gaõ f{û
Keòaû @[ðùe ~ûjûKê f{û Keû~ûG ùiVûùe c¤ @_û\û^ iõmû ùjûA _ocú aòbqò jêG ö3 GVûùe
@û·~ðýuVûeê ^òdc _ìaðK gûÈ @¤d^ ùjZê @û·~ðý @ûLýûZû I a]ì gßgêeuê fûR Keê[ôaûeê Cbd @û·~ðý
I gßgêeVûùe @_û\û^ iõmû ùjfû ö
11ö (K) aûkKü \êüùL^ / \êüLûZþ Kâ¦Zò ö
(L) _[ôKü Zéhdû @_ZZþ ö
Èúfòw bò^Ü @^ýfòwe MêYaûPK g± ùjZê aû KûeY @[ðKê aêSûAùf Zû iÚû^ùe ZéZúdû aû _ocú
aòbqò jêG ö ùjZêùaû]K g± Èúfòw ùjûA[ôùf, ZûVûùe ùKak ZéZúdû jêG (_ocú jêG ^ûjó) ö Kâ¦^
Kòâdûe KûeY \êüL Kæúafòw ùjûA[ôaûeê ùjZê @[ðùe _ocú aòbqòùe \êüLûZþ ùjûAQò ö @^ý _lùe
ùjZê @[ðùe ZéZúdû aòbqòùe \êüùL^ c¤ ùjûAQò ö Kò«ê @_ZZþ- (_Z^ Kâòdû)e KûeY Zéhû Èúfòw
ùjZê, ùjùZø ZéZúdû ùjûAQò ö4
12ö (K) _êZâü _òZêü _âZò ö
(L) ]ûù^ýbýü _âZò~zZò cûhû^þ ö
_âZò^ò]ô I _âZò\û^ @[ðùe aýajéZ ùjC[ôaû _âZò ù~ûMùe _ocú aòbqò ùjûA[ûG ö5 GVûùe
_êZâ, _òZûe _âZò^ò]ô I ]û^ _âZò\û^ùe aòeò ù\C[ôaûeê, _òZé I ]û^ý g±ùe _ocú ùjfû ö
13ö (K) @û cìkûZþ ùgâûZêcþ Azûcò ö
(L) @û ùK÷kûiûZþ M«êKûùcû$jcþþ ö
(M) @_aòù¾ûü iõiûeü ö
(N) _eò a^ûZþ ahðZò ùcNü ö
@_, @ûOþ Gaõ _eò ù~ûùM _ocú aòbqò jêG ö c~ðýû\û I @bòaò]ô @[ðùe @ûOþ Z[û aRð^ @[ðùe
@_ I _eò aýajéZ ùjûA[ûG ö6
1ö fýaþùfûù_ KcðYý]ôKeùY P ö
2ö @ûLýûùZû_ù~ûùM ö
3ö Zâ_û[ðû^ûõ ~Zü Zâ_û ö
4ö ùjùZø aòbûhû MêùY$Èòdûcþ ö
5ö _âZò^ò]ô _âZò\ûù^ P ~iàûZþ ö
6ö _ocý_ûOþ_eòbòü, @ûOþ c~ðýû\ûaPù^, @__eú aRðù^ ö
146
14ö ^òcÜfòLôZ _\cûû ù~ûMùe _ocú aòbqò jêG ö
~[û :
@^ý
bò^Ü
AZe
_é[Kþ
aò^û
} (@fMû)- eûcûZþ @^ýü / bò^Üü / AZeü / _é[Kþ Kü eûaYõ j«êõ ic[ðü ?
EùZ
^û^û
} (aýZúZ)- RkûZþ aò^û / FùZ / ^û^û cýûü ^ Rúa«ò ö
@ûeûZþ (\ìe aû ^òKU)- MéjûZþ @ûeûZþ aò\ýûkdü ö

_âûKþ
_ìaðcþ1} (_ìaðeê)- ùbûR^ûZþ _âûKþ / _ìaðõ jÉõ _âlûkd ö
_ecþ2
}
@^«ecþ (_ùe)- _V^ûZþ _eõ / @^«eõ KâúWÿ ö
ajòü (aûjûùe)- MéjûZþ ajòü aûkKûü KâúWÿ«ò ö
@ûebý aûfýûZþ @ûebý iü PZêeü ö
_âbéZò } (@ûe¸Keò ) - cûNûZþ _âbéZò ai«ü baZò ö
Cÿeû
}
Cÿeûjò (Cÿeùe)- MéjûZþ Cÿeû / Cÿeûjò a^cþ @Éò ö
\lòYû (\lòYùe)- gâúc¦òeûZþ \lòYû / \lòYûjò aùwû_iûMeü ö
\lòYûjò }
Kézâ (@ZòKÁùe)- iü KézâûZþ aò_\ü cêqü ö
@Ì (@ÌKùe)- gògêü @ÌûZþ \êüLûZþ elòZü ö
ùÉûK (iûcû^ý)- @jõ ùÉûKûZþ aò_\ü cêqü ö
(Kézâ / @Ì / ùÉûK g±ùe _ocú aòbqò ~êq ùjûAQò)
cùêL :
l ù~CñVûeê aòùz\ jêG, Zûjû @_û\û^ö
l ù~Cñ[ôeê KòQò _âû¯ jêG ùiVûùe _ocú jêG ö
l C}hð I @_Khð aêSûAùf ^òKéÁe @_û\û^ iõmû ö
l bd @[ðùe ~ûjûVûeê bd aû ~òG bde KûeY ùiVûùe _ocú jêG ö
l _ìað-_e ù~ûMùe c¤ _ocú jêG ö
l ù~CñVûeê @ûe¸ ùiVûùe _ocú ö
l NéYû-aòeûc-@iûa]û^Zû ù~Cñ aýqòVûùe aÉê aû Kû~ðýùe Keû~ûG ùiVûùe _ocú ö
l aò^û ù~ûùM \ßòZúdû, ZéZúdû I _ocú ö EùZ ù~ûùM \ßòZúdû I _ocú ö @«ùeY ù~ûùM
ùKak \ßòZúdû ö
l @ûeûZþ (^òKUùe/\ìeùe) ù~ûùM _ocú ö Kò«ê ^òKhû/ icdû ù~ûùM \ßòZúdû ö
1ö _ìaðü- _êõfòwùe c¤ aýajûe gê¡ ö
2ö _eü- _êõfòwùe aýajûe c¤ gê¡ ö
3ö C\ûjeY : c]êcûiûZþ _ìaðü gúZü I gúZûZþ _eü ai«ü ö
147
@býûiü
1ö a§^úc¤ûZþ ~[û[ð_ù\^ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- (K) ^òSðeûü _aðùZbýü iâa«ò ö (O)QûZâü @ûMzZòò ö
(L) bqûü _âZýûaÿðù« ö (P)KéhKü @ûdûZò ö
(M) aûeò _ZZò ö (Q)Bgßeü elZò ö
(N) _ZâûYò _Z«ò ö
(\êüLûZþ, aélûZþ, aò\ýûkdûZþ, c¦òeûZþ, @ûKûgûZþ, MâûcûZþ)
2ö a§^úc¤iÚg±û^ûõ ~[û[ðeìù_÷ü C_~êqKòâdû_ù\÷½ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- i_ðü ^KêkûZþ aòùbZò ö (^Kêk)
(K) cìhòKü ö (cûRðûe)
(L) ù·÷eü ö (elò^þ)
(M) céMü ö (aýûNâ)
(N) géMûkü ö (KêKÑëe)
(O) iû]êü ö (\êRð^)
(P) MéjiÚü ö (ù·÷e)
(Q) ]ûcòðKü ö (_û_)
3ö @ù]ûfòLôZõ ùgæûKõ _VòZßû gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
aò\ýû \\ûZò aò^dõ aò^dûZþ ~ûZò _ûZâZûcþ ö
_ûZâZßû\þ ]^cûù_ÜûZò ]^û\þ ]cðõ ZZü iêLcþ ûû
(K) KiàûZþ _ûZâZûõ ~ûZò ? (O) êü KiàûZþ ]cðKû~ðýõ KùeûZò ?
(L) _ûZâZûõ ~ûZòö (P) êü ]cðKû~ðýõ KùeûZò ?
(M) êü KiàûZþ ]^cûù_ÜûZò ? (Q) KêZü iêLõ fbýùZ ?
(N) êü ]^cûù_ÜûZò ö (R) iêLõ fbýùZ ö
4ö Kü KiàûZþ _eü ? Kü KiàûZþ _ìaðü ? GùZ \ßû\gcûiûü ö
1. ùP÷Zâü 7. @ûgßò^ü
2. ùa÷gûLü 8. KûÿòðKü
3. ùR÷ýÂü 9. cûMðgúhðü
4. @ûhûXÿü 10. ù_øhü
5. gâûaYü 11. cûNü
6. bû\â_\ü 12. `ûfþMê^ü
148
~[û : (K) ùP÷Zâü ùa÷gûLûZþ _ìaðü ö ùa÷gûLü ùP÷ZâûZþ _eü ö
(L) ùR÷ýÂü _ìaðü ö @ûhûXÿü _eü ö
(M) gâûaYü _ìaðü ö bû\â_\ü _eü ö
(N) @ûgßò^ü _ìaðü ö KûÿòðKü _eü ö
(O) cûMðgúhðü _ìaðü ö ù_øhü _eü ö
(P) cûNü _ìaðü ö `ûfþMê^ü _eü ö
_ê^½ GùZ hWÿþEZaü ö ~[û ^òòðÁõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û : (K) @ûhûXûZþ @ûebý gâûaY_~ðý«õ ahðÿêðü ö
(L) @ûebý @ûgßò^_~ðý«õ ge\þ ö
(M) cûMðgúhð_~ðý«õ ùjc«ü ö
(N) cûN_~ðý«õ gògòeü ö
(O) `ûfþMê^ûZþ ai«ü ö
(P) ùa÷gûLûZþ Mâúhàü ö
5ö ~[û^òòðÁõ gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
~[û- Êû¤ûdûZþ ^ _âc\òZaýcþ ö (Êû¤ûd)
(K) ö (iZý)
(L) ö (]cð)
(M) ö (Kêgk)
(N) ö (ù\aKû~ðý)
(O) ö (_òZéKû~ðý)
6ö a§^úiÚòZû^þ g±û^þ aýajéZý gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
~[û- cc bâûZû KUKûZþ @ûMZü ö (KUK)
(K) @jõ ajòü AZÉZü ^ bâcûcò ö (Mâûc)
(L) EùZ cc Kü ijûdü ? (Bgße)
(M) _ìaðcþ Bgßeõ iàe ö (gd^)
(N) _eõ KâúWÿ ö (_V^)
(O) @Rêð^ü ]^êaòð\ýûcþ @gòlZ ö (ù\âûY)
(P) iùað RêMê_þiù« ö (Ké_Y)
(Q) _êZâü a\Zò ö (gâúùlZâ)
(R) aélü RûdùZ ö (aúR)
149
7ö @]É^_\û^ûõ aûùKýhê aýajûeõ KêeêZ ö
~[û : aòùbZò : i_ðü ^KêkûZþ aòùbZò ö
@^ýü, ^òfúdùZ, @ûeûZþ, _âûKþ, _é[Kþ, _âbéZò, KézâûZþ, aò^û, ajòü, @^«ecþ, ^û^û, Cÿeû, \lòYûjò,
_âZò
8ö iõùgû]^õ KêeêZ ö
~[û : Bgßeiý @^ýü Kü ijûdü ö BgßeûZþ @^ýü Kü ijûdü ö
(K) aò\ýûkdiý ajòü aûkKûü KâúWÿ«ò ö
(L) aò_\ò ZâûdÊ cûcþ ö
(M) ù·eü elòYõ ^òfúdùZ ö
(N) @iý ^Meiý Cÿeû ^\ú aÿðùZ ö
(O) ùbûRîý _âûKþ jÉõ _âlûkùdZþ ö
(P) ùRýÂü ùa÷gûLiý _eü cûiü ö
(Q) aò^diý ~ûZò _ûZâZûcþ ö
(R) KUKõ @ûeûZþ cjû^\ú ö
(S) R^ûü eûRcûùMð e[õ _gý«ò ö
(T) ùMû_ûkü eûciý K^údû^þ ö
~[û : iìù~ðýû\d _ìaðeê cêñ g~ýûZýûM Kùe : iìù~ðýû\dûZþ _âûKþ @jõ g~ýûZýûMõ Kùeûcò ö
(K) bqcûù^ aòù\geê _êeú @ûi«ò ö
(L) ]^ @bûaeê _òfûUò _Xÿê^ûjó ö
(M) ^\ú RkVûeê Kì_Rk @]ôK ^òcðk ö
(N) Zêùc @ÌKùe aò_\eê elû _ûAf ö
(O) ùfûKcûù^ ùKûVû C_eê ~ûZâû ù\LêQ«ò ö
(P) \ìeeê \gð^ @Zúa cù^ûje ö
(Q) cìLðcûù^ _òZcûûê NéYû Ke«ò ö
(R) ùfûbeê _û_ _û_eê céZêý jêG ö
(S) _ìùað cûcûù^ Sò@uê _Xÿòaûeê aûeY Keê[ôùf ö
lll
150
i´§_\ I hÂú aòbqò

1ö (K) eûciý _êZâü KâúWÿZò ö
(L) eûmü _êeêhûü @ûMz«ò ö
(M) bqü Ké¾iý _û\_uRõ bRZò ö
GVûùe eûciý, eûmü I Ké¾iý _\Zâd hÂú aòbqý« @U«ò ö Gjò _\MêWÿòKe Kòâdû_\ KâúWÿZò,
@ûMz«ò I bRZò ijòZ i´§ ^ûjó ö aeõ Gcûûe i´§ aûKýùe [ôaû @^ý aòùghý _\MêWÿòK
~[û:- _êZâ _êeêh I _û\_uR ijòZ ejòQò ö Kòâdû ijòZ i´§ ^[ôaûeê hÂú aòbqý« _\e
KûeKZß i¸a jêG ^ûjó ö ùZYê GjûKê ùKak i´§_\ ùaûfò Kêjû~ûG ö i´§ _\ùe hÂú
aòbqò ùjûA[ûG ö1 ùZYê eûciý, eûmü I Ké¾iý AZýû\ò _\ i´ù§-hÂú iìZâùe hÂú aòbqý«
ùjùf ö i´§e _âKûe @iõLý ö ùZùa C_~êðýq Zòù^ûUò aûKýùe ~[ûKâùc R^ý-R^K, ÊÊûcòbûa
I @adaûadaòbûa (@wûwúbûa) i´§ ù\Lû~ûG ö
cjhòð _ûYò^ò @Áû¤ûdú Mâ^Úùe Q@Uò KûeK aòhd @ûùfûP^û Keò _ùe Kjòùf @ûC ~ûjû ejòfû
(@agòÁ / ùgh) ùijò iÚû^ùe hÂú aòbqò ùja ö GjûKê ùgùh hÂú ùaûfò Kêjû~ûG ö GjûKê
i´§iûcûù^ý hÂú ùaûfò aêSòaûKê ùja ö
2ö (K) aù¦ Mêùeûü PeYùdûü ö
(L) bqü gueiý _û\ùdûü bRZò ö
(M) ZûaZþ bdiý ùbZaýcþ ö
ajêiÚkùe KûeK aòbqòe i¸ûa^û [ôùf c¤ i´§ aòalûùe hÂú aòbqò ùjûA[ûG ö2 C_eòfòLôZ
aûKýMêWÿòKùe PeY _âbéZò Kcðû\ò KûeK iÚkùe i´§ aòalûùe hÂú ùjûAQò ö
3ö (K) ]îý ùjùZûü aòù\gõ MzZò ö
(L) gúZiý ùjùZûü KµùZ ö
(M) @¤dîý ùjùZûü @jõ bêaù^gßùe ZòÂûcò ö
aûKýùe ùjZê g±e iûlûZþ _âùdûM ùjûA[ôùf ùjZê aûPK (^òcòÿùaû]K) g±Vûùe hÂú aòbqò
jêG ö GVûùe aòù\gMcê KûeY ]^, [eòaûe KûeY gúZ I bêaù^gßeùe ejòaûe KûeY
@¤d^ ùjûA[ôaûeê KûeYaûPú ]^, gúZ I @¤d^ g±ùe hÂú aòbqò ùjfû ö GjûKê ùjZê_ùâ dûùM
hÂú ùaûfò Kêjû~ûG ö3
4ö (K) ùK^ ùjZê^û @Zâ @ûMziò ?
(L) KiàûZþ ùjùZûü aûkKü Kâ¦Zò ?
(M) Kiý ùjùZûü iü _kûdòZü ?
1ö i´ù§ hÂú ö hÂú ùgùh ö 3ö hÂú ùjZê _âùdûùM
2ö Kcðû\ú^ûc_òi´§cûZâ aòalûdûõ hùÂýa ö
151
ùjZê g± ij ~\ò iað^ûc_\cûûe _âùdûM Keû~ûG, ùZùa Cbd ùjZêaûPú g± I iað^ûcaûPú
g±eê ZéZúdû, _ocú I hÂú aòbqò jêG ö1 ^òcòÿ I Z\[ðaûPú _~ðýûdg± ù~ûMùe iað^ûc Gaõ
^òcòÿaûPK g±Vûùe _âûdgü _â[cûVûeê i¯cú _~ðý« icÉ aòbqò _âùdûM ù\Lû~ûG ö2 ~[û-
(N) ùKû ùjZêü / Kõ ùjZêcþ / ùK^ ùjZê^û / Kùià÷ ùjZùa / KiàûZþ ùjùZûü / Kiý ùjùZûü / Kiàò^þ
ùjùZø ö
5ö (K) _êZâü cûZêü / cûZeõ iàeZò ö
(L) \eò\âiý / \eò\âõ \dÊ ö
(M) Mâûciý / Mâûccþ BùÁ ö
ià é ]ûZê (iàeYû[ðK) \dþ ]ûZê (\dû Keòaû) Gaõ Bgþ ]ûZê (_âbêZß aòÉûe Keòaû) _âùdûM ùjûA[ôùf
KcðKûeKùe aòKÌùe hÂú aòbqò jêG ö
6ö (K) eûciý Mc^cþ (eûcü MzZò) ö
(L) ]îý \û^õ Kêeê (]^õ ù\jò) ö
(M) aýûKeYiý _V^õ baZò (aýûKeYõ _VZò) ö
Ké\«_\e Kÿðû I Kcðe hÂú aòbqò jêG ö3 _â[c aûKýùe Mcþ + fêýUþ = Mc^cþ GK Ké\«_\
@ùU ö Gjò Ké\«_\ ù~ûMùe Kÿðû eûc Vûùe hÂú aòbqò ùjfû ö ùijò_eò \û^cþ I _V^cþ
Ké\« _\ _ûAñ ]^ I aýûKeY KcðVûùe hÂú aòbqò ùjfû ö GjûKê Ké\þù~ûùM hÂú ùaûfò
Kêjû~ûG ö Ké\« _\e Kÿðû I Kcð Cbd GK aûKýùe aýajéZ ùjûA[ôùf Kcðe jó hÂú aòbqò
jêG ö4 ~[û :-
(N) gògêü P¦âiý \gð^õ KùeûZò (gògêü P¦âõ _gýZò)
(O) _[ôKü Rkiý _û^õ KùeûZò (_[ôKü Rkõ _òaZò) ö
7ö (K) gògêü KâúWÿ^Kõ _gý^þ @jiZþ ö
(L) ù\÷Zýû^þ NûZêKü jeòü ö
(M) aò\ýûkdõ M«êcþ Azûcò ö
(N) QûZâü Méjõ MZaû^þ ö
(O) ]^õ \ûZû ö (]^ ù\aûùe @býÉ)
(P) A\õ Kû~ðýõ cdû iêKecþ ö
1ö iað^ûcÜÉéZúdû P ö
2ö ^òcòÿ _~ðýûd_âùdûùM iaðûiûõ _âûd\gð^cþ ö
3ö KÿðéKcðùYûü KéZò ö
4ö Cbd_âûù¯ø KcðYò ö
152
(gZé, gû^Pþ, q, qaZê, C-CK, qßû, fý_þ, Zêcê^þ, Lkþ, Zé^þ (gúk aû Êbûa @[ðK) _âbéZò Ké\«_\
[ôùf KcðiÚû^ùe Ké\þù~ûùM hÂú jêG ^ûjó ö)1 _gý^þ Ké\«_\ _âùdûM ùjûA[ôùf c¤ Kcð
(KâúWÿ^K) _\e hÂú ùjfû ^ûjó ö ùijò_eò NûZêKü M«êcþ, MZaû^þ I \ûZû AZýû\ò Ké\«_\e
_âùdûM [ôùf c¤ ù\÷Zýû^þ, aò\ýûkdcþ, Méjcþ I ]^cþ Vûùe hÂú ùjûA^ûjó ö Kò«ê ZéPþ _âZýd
ùjûA Ké\« ùjùf, ùiVûùe Ké\þù~ûùM hÂú aò]û^ ùja ö ~[û :- RMZü Kÿðû jeòü ö (Ké + ZéPþ
= Kÿðû) ]îý \ûZû (\û + ZéPþ) Gjû ]^ ù\C[ôaû aýqòKê aêSûCQò ö ùZYê i´ù§ hÂú ö ]^õ
\ûZû (\û + Zé^þ) ]^ ù\aûùe @býÉ aýqòKê aêSûG ö ùZYê KcðKûeKùe \ßòZúdû ö
8ö (K) A\õ cc cZcþ ö
(L) aò\ßû^þ iùaðhûõ _ìRòZü ö
(M) iü cc aò\òZü ö
aÿðcû^ Kûk @[ðùe q _âZýdû« _\ _âùdûM ùjûA[ôùf KÿðûVûùe hÂú aòbqò jêG ö2 Kò«ê
bûaaûPýùe aòjòZ q _âZýdû« _\e KÿðûVûùe aòKÌùe hÂú jêG ö3
~[û :- cc jiòZcþ, Za RúaòZcþ ö
GVûùe cdû jiòZcþ I Zßdû RúaòZcþ c¤ ùja ö
9ö (K) aûkKiý / aûkùK^ P¦âü \gð^údü ö
(L) QûZâiý / QûùZâY _êÉKõ _VòZaýcþ ö
(M) bqiý / bùq^ ùiaýü jeòü ö
KéZý (Zaý, @^úd, ~Zþ, YýZþ, Ký_þ) _âZýdû« _\ù~ûMùe Kÿðûe aòKÌùe hÂú aòbqò I _ùl
@^êùq Kÿðeò ZéZúdû iìZâùe ZéZúdû aòbqò ùjûA[ûG ö4
C_eòfòLôZ C\ûjeY MêWÿòKùe \gð^úd - \égþ + @^úd, _VòZaý - _Vþ + Zaý I ùiaý -
ùiaþ + ~Zþ ùjûA aýajûe ùjûA[ôaûeê Kÿðû aûkK, QûZâ I bqVûùe aòKùÌ hÂú I _ùl ZéZúdû
ùjûAQò ö
10ö (K) eûùcY / eûciý Zêfýü eûRû ^ûÉò ö
(L) Za Zêkû / C_cû ^ûÉò ö
Zêfýû[ðK Zêfý, i\ég, icû^, ic _âbéZò g±ù~ûMùe ~ûjû ijòZ Zêfý, ZûVûùe aòKÌùe hÂú
aòbqò jêG ö5 _ùl ZéZúdû aòbqò c¤ jêG ö Kò«ê Zêfýû[ðK Zêkû I C_cû g±ù~ûMùe ùKak hÂú
aòbqò jêG ö (@Zêùkû_cûbýûcþ)
1ö ^ ùfûKûaýd^òÂû Lk[ðZé^ûcþ ö f + C + CK + @aýd + ^òÂû + Lk[ð + Zé^þ ö f - gZé,
gû^Pþ, Kßiê, Kû^Pþ, iýZé iýcû^, @aýd - qßû, Zêcê^þ ^òÂû-q-qaZê ö Lk[ð - Lkþ _âZýdû« ö
Zé^þ ö
2ö qiý P aÿðcûù^ ö
3ö ^_êõiK bûa C_iõLýû^cþ
4ö KéZýû^ûõ Kÿðeòaû
5ö Zêfýûù[÷ðeZêùkû_cûbýûõ ZéZúdû^ýZeiýûcþ
153
11ö (K) ^\ú^ûõ / ^\úhê Mwû _aòZâZcû ö
(L) _âûYò^ûõ / _âûYòhê êûü ùgâÂûü ö
(M) MzZûõ / Mzê ]ûa^þ \îZZcü ö
ù~Cñ icê\ûd aû icÁòeê ùKøYiò RûZò, MêY, Kòâdû aû iõmûaûPK g±\ßûeû ùMûUòKê _é[Kþ Keû~ûG,
ùijò icê\ûdùaû]K g±e hÂú I i¯cú aòbqò jêG ö GjûKê ^ò¡ðûeùY hÂú I i¯cú Kêjû~ûG ö1
^\úcûû c¤eê Mwû, _âûYúcûû c¤eê ê I Pûfê[ôaû ùfûKcûû c¤eê ù\øWÿê[ôaû ùfûKKê
_é[Kþ Keû~ûA[ôaûeê ^\ú, _âûYú I MzZþ g±ùe hÂú I i¯cú ùjfû ö
12ö (K) Mâûciý / MâûcûZþ \ìùe ^\ú ajZò ö
(L) Méjiý / MéjûZþ @«òùK ùlZâcþ @Éò ö
\ìe I icú_û[ðK g±ù~ûMùe _ocú I hÂú aòbqò jêG ö2
13ö (K) @MÜòü KûÂû^ûõ / KûùÂ÷ü ^ Zé_ýZò ö
(L) _[ôKü gúZkRkû^ûõ / gúZkRùk÷ü Zé_ýZò
Zé¯ý[ðK _\ù~ûMùe KeY KûeKVûùe aòKÌùe hÂú aòbqò jêG ö3
14ö (K) aûkòKû Rkiý KéùZ MzZò ö
(L) Za KéùZ Kòõ Keòhýûcò ?
^òcòÿ @[ðùe KéùZ g±e _âùdûM ùjûA[ôùf, hÂú aòbqò jêG ö4
15ö (K) _òZêü eê\Zü / _òZeò eê\Zò _êZâü @MzZþ ö
(L) cc _gýZü / cdò _gýZò KûKü _òÁKcþ @^dZþ ö
~ûjûKê @amû aû @^û\e Keò Kû~ðý Keû~ûG, ZûjûVûùe hÂú Kò´û i¯cú aòbqò jêG ö GjûKê
@^û\ùe hÂú / i¯cú ùaûfò Kêj«ò ö5
16ö ^òcÜfòLôZ _\cûû ù~ûMùe hÂú aòbqò jêG ö
_ìaðZü (_ìaðùe) - bûeZiý _ìaðZü MwûiûMeü ö
_½òcZü (_½òcùe) - C}kiý _½òcZü QZògMWÿü ö
CÿùeY
CÿeûZþ (Cÿeùe) - bûeZiý CÿùeY / CÿeûZþ / CÿeZü jòcûkdü ö
CÿeZü
1ö ~Z½ ^ò¡ðûeYcþ ö RûZò MêYKòâdû iõmûbòü icê\ûdûZþ GKiý _é[Kþ KeYcþ ^ò¡ðûeYcþ ö
2ö \ìeû«òKûù[ð÷ü hÂý^ýZeiýûcþ ö
3ö Zé¯ý[ðû^ûõ aòbûhûKeùY ö
4ö KéùZ _âùdûùM 6Âú
5ö hÂú Pû^û\ùe
154
\lòùY^
\lòYûZþ
\lòYZü
} (\lòYùe) - gâúùlZâiý \lòùY^ / \lòYûZþ / \lòYZü iûMeü ùgûbùZ ö
C_eò (C_ùe) - GKiý aòhdiý C_eò _âa§õ ePdZ ö

@]ü
@]ÉûZþ } (Zùk) - bìùcü @]ü Rkcþ @Éò ö
aéliý @]ÉûZþ _[ôKü aògâûcõ KùeûZò ö
_êeü - cc _êeü Mz ö
}
_êeZü
_êeÉûZþ
@MâZü
- cûZêü _êeZü gògêü KâúWÿZò ö
(@ûMùe) - Mêùeûü _êeÉûZþ C_aòg ö
- cc @MâZü @ûMz ö
_éÂZü (_Qùe) - aò\ýûkdiý _éÂZü KâúWÿû_âû«ecþ @Éò ö
\ßòü (\êA[e) - @jõ cûiiý \ßòü Mâûcõ Mzûcò ö
Zâòü (Zò^ò[e) - cê^dü \òaiiý Zâòü iÜû«ò ö
PZêü (Pûeò[e) - ahðiý PZêü _êeúõ MùzZþ ö
_oKéZßü (_ûo[e) - gògêü \òaiiý _oKéZßü Lû\Zò ö
(Gjò_eò hUþKéZßü, i¯KéZßü _âbéZò ù~ûMùe Kûkû]ôKeYùe hÂú aòbqò ùja ö)
cùêL :
l i´§aûPK _\e hÂú aòbqò jêG ö
l _V^cþ, Mc^cþ _âbéZò bûaaûPK _\ ù~ûùM hÂú ö
l _êeü, _êeZü, @MâZü AZýû\ò ù~ûùM hÂú ö
l ù~Cñcûû c¤eê ^ò¡ðûeY - icê\ûdVûùe hÂú ö
l @^û\ùe hÂú ö
l Zêfý, icû^, ic, i\ég, Zêkû, C_cû _âbéZò ù~ûMùe hÂú ö
l Ké\«_\ ù~ûùM hÂú ö
155
@býûiü
1ö C\ûjeYcþ @^êiéZý gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
~[û :-_êeûYiý gâaùY^ aé¡ûü @û^¦òZûü ba«ò ö (_êeûYcþ)
(K) _Vù^^ mû^õ a¡ðùZ ö (_êÉKû^ò)
(L) blùY^ ÊûiÚýõ baZò ö (`kû^ò)
(M) ]ûeùY^ ùgûbû a¡ðùZ ö (ÊzaÈcþ)
(N) elùY^ i¹û^ü fbýùZ ö (ù\gü)
(O) _ûkù^^ ùZhûõ iõelYõ baZò ö (Rúaûü)
(P) \ûù^^ Ziýûü aê¡òü RûdùZ ö (aò\ýû)
(Q) _â\ûù^^ _êYýõ fbýùZ ö (]^)
2ö @ù]ûfòLôZû^ûõ _\û^ûõ ijûdZdû ùZhûõ ù~ûùM a§^úiÚòZg±û^ûõ hÂú aòbqòMZ eì_õ KéZßû
(_êeZü, @]ü, CÿeZü, \lòYZü, @MâZü, _ìaðZü, _½òcZü)
~[û :- aéliý C_eò aòjwûü KìR«ò ö (aél)
(K) RM^Üû[_êeú @Éò ö (cùjû\]ô)
(L) jòcûkdü aòeûRùZ ö (bûeZ)
(M) @û§â_âù\gü @aiÚòZü ö (C}k)
(N) eZÜû^ò i«ò ö (bìcò)
(O) ùi^û_Zòü @Éò ö (ùi÷^òK)
(P) \ßûeKû_êeú aZðùZ ö (bûeZahð)
(Q) gògêü KâúWÿZò ö (cûZé)
3ö C\ûjeYcþ @^êiéZý gì^ýiÚû^û^ò _ìedZ ö
~[û :- aûkKû^ûõ ùgâÂü eaòü ö (aûkK)
(K) ùgâÂü eûcü ö (^é_Zò)
(L) ùgâÂü j^êcû^þ ö (bq)
(M) ùgâÂû \òfäú ö (^Meú)
(N) ùgâÂcþ Kckcþ ö (_ê¿)
(O) ùgâÂü cdìeü ö (_lò^þ)
(P) ùgâÂü cûNü ö (Kûaý)
(Q) ùgâÂü Kûkò\ûiü ö (Kaò)
156
4ö ùeLûuòZ_\û^ûõ iKûeYõ aòbqòõ ^òeì_dZ ö
~[û :- aò_\ò cûZêü iàeYcþ @û_\þ jeZò ö (Ké\þù~ûùM hÂú)
(K) ùj eûc ! \eò\âûYûõ \dÊ ö ( )
(L) aûkü cûZêü iàeZò ö ( )
(M) lê\âûYûõ _âûYû^ûõ KéùZ @iZýõ cû a\ ö ( )
(N) Mâûciý @«òKcþ C_a^cþ @Éò ö ( )
(O) _eògâùc iü cûZêü Zêfýü ö ( )
(P) @Ìiý ùjùZûü cjZü ZýûMü ^ Kÿðaýü ö ( )
(Q) gòùgûü iàòZjûiýõ _òùZâûü @û^¦Kecþ ö ( )
5ö iõùgû]^õ KêeêZ ö
~[û :- aýR^cþ @]ü aûkü ùgùZ ö gê¡ - aýRîý ö (aýR^ - _vû)
(K) cìhòKü cûRðûeõ aòùbZò ö
(L) _êeûYõ gâaùY^ _êYýõ baZò ö
(M) aýûKeYõ _V^õ @Zúa ijRcþ ö
(N) _êùZâY Zêkû Kü _òâdü?
(O) Kû~ðýcò\õ Za iêKecþ ö
(P) iü cûùi Zòâü PkyòZâõ _gýZò ö
6ö aûùKýhê aýajeZ ö
~[û :- Zêfýü - eûùcY Zêfýü eûRû ^ûÉò ö
Kÿðaýcþ, cZcþ, i¯KéZßü, Zâòü, \lòYZü, iàe«ò, @«òKcþ, iêLcþ, @]ÉûZþ, _êeü,
~[û :- aò_\ùe jeòuê iàeY Ke ö Cÿe - aò_\ò jùeü iàe ö
(K) gògêUò \ò^ùe Q@[e \ê] _òG ö
(L) a§êue C_ù\g Zêce gêYòaû CPòZ ö
(M) lcû icû^ MêY ^ûjó ö
(N) Zéhûÿð [û_ûYòùe Zé¯ jêG ö
(O) ]^ ùjZê Mað Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
(P) aûeaûUú \êMð @ûMùe aògûk ùLk_Wÿò@û @Qò ö
(Q) Zêce ùiVûKê ~òaû CPòZ ^êùjñ ö
(R) aâûjàY ù\aZûuê _ìRû Ke«ò ö
(S) c¦òe @ûMùe K\´MQ @Qò ö
lll
157
@]ôKeY KûeK I i¯cú aòbqò

^òcÜfòLôZ ùgæûKUòKê _Xÿ I ùeLûuòZ _\MêWÿòKê flý Ke ö
aò_\ò ù]÷~ðýc[ûbêý\ùd lcû ö
i\iò aûKþ_UêZû ~ê]ô aòKâcü ö
~giò PûbòeêPòaðýi^õ gîùZø ö
_âKéZòiò¡cò\õ jò cjûZà^ûcþ ö
C_eòfòLôZ ùgæûKUòe ùeLûuòZ _\MêWÿòK i¯cú aòbqòùe ejòQò ö
1ö aÿðcû^ ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö
(K) KéhKûü Mâûùc ai«ò ö
(L) aiù« iKkõ ecýõ baZò ö
(M) eû]û^û[ü iõÄéùZ ^ò_êYü @ûiúZþ ö
C_eòfòLôZ C\ûjeY aûKýMêWÿòKùe ai«ò, baZò I @ûiúZþ Kòâdû_\ @U«ò ö GVûùe
Kòd
â û_\MêWKòÿ e @û]ûe bûùa ~[ûKâùc Mâûc, ai« I iõÄéZ _\ aýajéZ ö Kòd
â ûe @û]ûeKê
@]ôKeY KûeK Kêjû~ûG ö ùZYê Mâûc, ai« I iõÄéZ Gcûù^ Kòâdûe @û]ûe Gaõ @]ôKeY
1
KûeK @U«ò ö @]ôKeY KûeKùe i¯cú aòbqò jêG ö2 GjûKê @]ôKeùY i¯cú ùaûfò Kêjû~ûG ö
_ê^½ @û]ûe iû]ûeYZü Zò^ò_âKûe ö ùZYê @]ôKeY Zò^ò_âKûe ùjûA[ûG ö ~[û - iÚû^û]ôKeY,
Kûkû]ôKeY I aòhdû]ôKeY ö C_~êðýq C\ûjeYùe Mâûc iÚû^Kê ai« icdKê Gaõ iõÄéZ
aòhdKê aêSûC[ôaûeê Gcûù^ ~[ûKâùc iÚû^û]ôKeY, Kûkû]ôKeY I aòhdû]ôKeY ùjûA[û«ò ö
2ö (K) gòlùK @ûMùZ QûZâûü CÿòÂ«ò ö
(L) eûùc MùZ \ge[ü céZü ö
(M) @iêùehê _eûùÉhê iêeûü @û^¦òZûü @ba^þ ö
ù~Cñ bûa aû Kòâdû\ßûeû _eaÿòðú Kû~ðýe iìP^û còùk, ùijò _ìùaðûq bûaaûPú g±ùe i¯cú aòbqò
ùjûA[ûG ö GVûùe gòlKu @ûiòaû Kòâdû\ßûeû QûZâcûûe CVòaû Kòâdû, eûcu Mc^ Kòâdû\ßûeû
\ge[u ceY Kòâdû Gaõ @iêecûûe _eûÉ ùjaû Kòâdû\ßûeû ù\aZûu @û^¦ ùjaû Kòâdû flý
Keû~ûCQò ö ùZYê icû_òKû KòâdûMêWÿòKe Kûk ù~Cñ ù~Cñ Kòâdû \ßûeû iìPòZ ùjfû ZûVûùe i¯cú
aòbqò ùjfû ö3 GjûKê bûùa i¯cú Kêjû~ûG ö bûa @[ð Kòâdû ö bûùa i¯cúùe ùMûUòG _\
aòùghý Kò´û iað^ûc @^ý Ké\« _\Uò aòùghY jêG ö GYê i¯cú aòbqò CbdZâ ù\Lû~ûG ö
ùZYê gòlùK @ûMùZ, eûùc MùZ I @iêùehê _eûùÉhê _âbéZò ùlZâùe i¯cú aòbqò ùjfû ö
1ö @û]ûùeû$]ôKeYcþ ö @]ôKòâdùZ @iàò^þ AZò @]ôKeYcþ ö @û + ]é + NTþ = @û]ûeü @[ðûZþ ~òG
]ûeY Kùe, ùi @û]ûe @ùU ö ù~_eò- ejòaû Kûce @û]ûe Mâûc ö
2ö i¯cý]ôKeùY ö 3ö ~iý P bûùa^ bûaflYcþ ö
158
3ö (K) PcðYò \ßò_ò^õ j«ò ö
(L) \«ùdûü j«ò Kê¬ecþ ö
(M) eûRû ~gùi aýûNâõ j«ò ö
^òcòÿ aû `ke ~\ò @adaûadaú i´§ùe (@wûwú) ù~ûM ùjûA[ûG, ùijò ^òcò ÿ aû `kKê
aêSûC[ôaû g±e i¯cú aòbqò jêG ö C_~êðýq K I L aûKýùe Pcð I \«, ^òcò ÿùaû]K I
@ada (@w) aûPK ö ùZYê ùiVûùe i¯cú aòbqò ùjfû ö GjûKê ^òcòÿûZþ Kcðù~ûùM i¯cú
ùaûfò Kêjû~ûG ö1 Kò«ê ù~CñVûùe ^òcòÿ aû `ke Kcð ijòZ iõù~ûM i´§ ^[ûG, ùiVûùe i¯cú
jêG ^ûjó ö M aûKýùe ~gü faþ]êcþ, Gjò @[ðùe Kòâdûù[ðû__\ AZýû\ò iìZâùe Zêcê^þ _âZýdû«
_\ ùfû_ ùjûA Zûjûe Kcðùe PZê[ðú aòbqò ùjûAQò ö
4ö (K) @§õ Kùe ]éZßû ^d ö
(L) Kc_ò cÉùK cû ZûWÿd ö
(M) QûZâõ Kùð ]éZßû @û^d ö
geúee ùKøYiò @õgKê _é[Kþ bûaùe MâjY Keòaû aêSûAùf, ùijò @õgaûPK g±e \ßòZúdû ^ ùjûA
i¯cú aòbqò jêG ö GjûKê @aùzù\ i¯cú Kêjû~ûG ö2 @aùz\ geúee @õgaòùgh ö C_e
C\ûjeY MêWÿòKùe Ke, cÉK I Kð _âbéZò geúee ùMûUòG ùMûUòG @õg ùjûA[ôaûeê ùiMêWÿòKe
i¯cú aòbqò ùjfû ö
5ö (K) Maûõ / ùMûhê Êûcú ö
(L) êûYûõ / ^ùehê Bgßeü / @]ô_Zòü ö
(M) aòaû\iý / aòaûù\ iûlú ö
(N) aýajûeiý / aýajûùe _âZòbìü ö
(O) Kêkiý / Kêùk \ûdû\ü ö
Êûcú, Bgße, @]ô_Zò, iûlò^þ, _âZòbìü (Rûcò^þ / c¤iÚò) \ûdû\ _âbéZò g± ù~ûMùe hÂú I i¯cú
aòbqò jêG ö3 Êûcú, Bgße I @]ô_Zò g± aýZúZ Êûcý[ðK @^ý g±ù~ûMùe i¯cú ùja ^ûjó ö
~[û :-
(P) êûYûcþ Bgü / _âbêü ö (GVûùe hÂú ùjfû, ^ùehê ùja ^ûjó)
6ö (K) gâúKé¾ü aõgúaû\ù^ Kêgkü / \lü ö
(L) cûZû _ûPù^ ^ò_êYû / _âaúYû ö
(M) gâcòKü Kûù~ðý aýû_éZü / fMÜü / ZZþ_eü ö
(N) @^êeû]û ]ûaù^ _Uêü ö
1ö ^òcòÿûZþ Kcðù~ûùM ö ^òcòÿcþ - `kcþ, ù~ûMü - iõù~ûM i´ù§^ aû icaûd i´ù§^ ö

2ö i¯cú @aùzù\ ö
3ö Êûcúgßeû]ô_Zò\ûdû\iûlò_âZòbì_âiìùZ÷½ ö
159
aýû_éZ, fMþ^, ZZþ_e, Kêgk, ^ò_Yê , \l, _Uê, _âaúY _âbZé ò g±ù~ûMùe i¯cú aòbqò ùjûA[ûG ö1
7ö (K) c^êhýü c^êùhý aògßùiZþ ö
(L) cûZû _êùZâ iÜòjýZò ö
(M) Mêùeø gòhýûü @^êeqûü ö
(N) _òZû cdò aòeqü RûZü ö
(O) @jõ gòlùK bqòõ Kùeûcò ö
(P) aûdê~ûîý-@ûùeûjùY Ziý @bòkûhü ö
aògßûi, ùiÜj, @^êeqò, aòeqò, bqò, @bòkûh _âbéZò @[ð aògòÁ _\ù~ûMùe ~ûjûVûùe aògßûi _âbéZò
Keû~ûG, ZûVûùe i¯cú aòbqò jêG ö
8ö (K) GZZþ K[õ cdò i¸ûaýùZ ?
(L) @ù~û¤ûdûü ^é_Zßõ eûùc ~êRýùZ ö
(M) GZZþ Zßdò ^ C__\ýùZ ö
i¸ûaýùZ, ~êRýùZ I C__\ýùZ ù~ûMùe ~ûjûVûùe ù~ûMýZû, i¸ûa^û AZýû\ò aêSûA[ûG
ZûVûùe i¯cú aòbqò jêG ö
cùêL :
l Kòâdûe @û]ûe @]ôKeY ö
l iÚû^û]ôKeY, Kûkû]ôKeY, aòhdû]ôKeY ö
l ^òcòÿ Kcðiõù~ûM ùjùf i¯cú jêG ö
l i¯cú @aùzù\ ö
l Êûcú, Bgße, @]ô_Zò, iûlò^þ _âbéZò g±ù~ûùM hÂú I i¯cú ö
l ùKøYiò GK Kâòdûe icû¯òùe, @^ý Kòâdûe @ûe¸ ùjùf, icû¯ Kòâdû I Kÿðûùe i¯cú ö
l Kêgk, ^ò_êY, \l, _Uê _âbéZò g±ù~ûùM i¯cú ö
l aògßûi, ùiÜj, @^êeqò, aòeqò _âbéZò g± aû Kâòdû ù~ûùM i¯cú ö
l i¸ûaýùZ, ~êRýùZ I C__\ýùZ Kòâdûù~ûùM i¯cú ö
1ö iû]ê^ò_êYûbýûcyðûdûõ i¯cý_âùZü ö
160
@býûiü
1ö ^òcÜfòLôZùgæûùKhê i¯cý«_\û^ò ùeLûuòZû^òõ KêeêZ ö
(K) ùg÷ùk ùg÷ùk ^ cûYòKýõ ùcøqòKõ ^ MùR MùR ö
iû]ùaû ^ jò iaðZâ P¦^õ ^ aù^ aù^ öö
(L) cùª Zúù[ð \ßòùR ù\ùa ù\÷aùm ùbhùR Mêùeø ö
~û\égú bûa^û ~iý iò¡òü baZò Zû\égú öö
(M) aâjàùNÜ P iêeûù_ P ùPøùe bMÜaâùZ gùV ö
^òÃéZòü aòjòZû inòü KéZùNÜ ^ûÉò ^òÃéZòü öö
(N) cûZéaZþ _e\ûùehê _e\âùaýhê ùfûÁaZþ ö
@ûZàaZþ iaðbìùZhê ~ü _gýZò i _òZü öö
2ö C\ûjeYc^êiéZý aûKýû^ò _ìedZ ö
~[û :-_òZû iÜòjýZò ö (_êZâ) Cÿe - _òZû _êùZâ iÜòjýZò ö
(K) \ge[ü @]ôKõ iÜòjýZò ià ö (ùK÷ùKdú)
(L) ùKû$_ò ^ aògßùiZþ ö (@aògßÉ)
(M) gòlKü aòeqü RûZü ö (QûZâ)
(N) @jõ ^òZeûcþ @^êeqü ö (~êhà\þ)
(O) QûZâûü bqòõ Kêað«ò ö (ieÊZú)
3ö C\ûjeYû^êiûeõ aûKýû^ò gì^ýiÚûù^ fòLZ ö
~[û :- búcü eûliõ gòeiò @ZûWÿdZþ ö (gòeiþ)
(K) @ûelú ùPøeõ MéjúZaû^þ ö (jÉ)
(L) Kc_ò ^ ZûWÿdòZaýcþ ö (C\e)
(M) eûaYü RUûdêõ _âjéZaû^þ ö (_l)
(N) aûkKü aûkKõ MéjúZaû^þ ö (ùKg)
(O) @§õ ]éZßû @û^d ö (jÉ)
4ö ^òcÜfòLôZ_\û^ò aýajéZý Ê\ò^P~ðýûõ fòLZ ö
_âûZüKûùk, iû¡ði¯aû\ù^, \gaû\ù^, GKaû\ù^, iûdõKûùk, iûdõi¯aû\ù^ , eûùZâø \gaû\ù^
~[û : _âûZüKûùk @jõ hWÿþaû\ù^ g~ýûZýûMõ Kùeûcò ö
161
5ö ùKûÂKiÚòZ g±û^ûcþ C_~êq eìù_÷ü gì^ýiÚû^õ _ìedZ ö
(K) cc a§êü ^ò_êYü ö (KâúWÿû)
(L) gâúKé¾ü \lü ö (aõgúaû\^)
(M) @iàûKõ gòlKü _Uêü ö (MYòZ)
(N) @^êeû]û _âaúYû ö (ùgæûK_V^)
(O) cc @^êRü fMÜü ö (eûR^úZò)
6ö ùeLûuòZ_\û^ûõ iKûeYaòbqòõ ^òeì_dZ ö
(K) QûZâûü aò\ýûkùd _V«ò ö (O) ù]âü aûiê iÜòjý«ò ö
(L) ùPø~ðýõ cdò ^ i¸ûaýùZ ö (P) aûkùK ^ò\âòùZ cûZû McòhýZò ö
(M) cjûZàû eûR^úùZø ^ò_êYü @ûiúZþ ö (Q) _òZeò cûZeò P bqòõ Kêeê ö
(N) ùKùghê Pceúõ j«ò ö (R) Ké¾ü cûZeò iû]êü, cûZêùk @iû]êü ö
7ö bâciõùgû]^õ KêeêZ ö
~[û :- ^\úbýü Mwû _aòZâZcû ö
(K) K[õ cûõ ^ aògßiòhò ? (O) gâaYKêcûeü cûZeõ iû]êü @ûiúZþ ö
(L) R^^ú _êZâûd iÜòjýZò ö (P) iùaðhûõ Kû~ðýûYûõ iü ZZþ_eü ö
(M) jÉõ ]éZßû lcûõ ~ûPòZaû^þ ö (Q) KcðYü Ga Za @]ôKûeü ö
(N) _âbêü ùiaKûd @^êeqü baZò ö
(K) ^Bùe cûQMêWÿòK @û^¦ùe _jñeêQ«ò ö (P) G iòõjûi^ Zêc _ûAñ ù~ûMý ö
(L) ahðûKûkùe cdìeMêWÿòK ^éZý Ke«ò ö (Q) iûwcûù^ @ûiòùf, cêñ ~òaò ö
(M) aé¡ùfûKUòKê jûZ ]eò ^ò@ ö (R) iuUùaùk a§êuê RûYòa ö
(N) ùcûe c^ MYòZùe ejê ^ûjó ö (S) CWÿûRûjûRùe bâcY _ûAñ ùcûe _âak Azû ö
(O) ùMûaò¦ eûcKê bûA bkò ùiÜj Kùe ö (T) cêñ Pûjêñ Pûjêñ ùi ùcû KfcUò ùÂMfû ö
lll
162
cògâ aòbqò
1ö _é[Kþ, ^û^û I aò^û ù~ûMùe 2dû, 3dû I 5cú aòbqò jêG; Kò«ê EùZ ù~ûMùe 2dû I 5cú aòbqò
ùjûA[ûG ö @«ùeY ù~ûMùe ùKak 2dû aòbqò jêG ö
2ö \lòùY^ I CÿùeY _âbéZò G^_þ - _âZýdû« _\ù~ûMùe 2dû I 6Âú jêG ö
3ö `k_âû¯ò ^ aêSûA Kûk I cûMðe @Zý« iõù~ûM aêSûAùf Kûk I cûMðaûPK g±ùe aýû¯ýù[ð 2dû
jêG; Kò«ê `k_âû¯ò aêSûAùf ùiVûùe @_aùMð 3dû ùjûA[ûG ö
4ö iû]ûeYZü _âZò ù~ûùM 2dû jêG; Kò«ê _âZò^ò]ô I _âZò\û^ aûPK _âZò ù~ûMùe 5cú ùjûA[ûG ö
5ö aûeYû[ðK @kcþ ù~ûMùe 3dû I ic[ðû[ðK @kcþ ù~ûMùe 4[ðú jêG ö
6ö Mc^û[ðK I K[^û[ðK ]ûZê _âùdûMùe _âûd 2dû I 4[ðú ùjûA[ûG ö
7ö Zêfýû[ðK I Zé¯ý[ðK _\ù~ûMùe 3dû I 6Âú jêG; Kò«ê Zêkû I C_cû g± ù~ûMùe ùKak 6Âú
jêG ö
8ö ùjZê @[ðùe 3dû I 5cú jêG; Kò«ê ùjZê g±Uò Èúfòw ùjûA[ôùf ùKak 3dû jêG ö
9ö Zaý, @^úd _âbZò KéZý _âZýd ù~ûMùe KÿðûVûùe 3dû I 6Âú jêG ö
10ö iàeYû[ðK, \dþ I Bgþ ]ûZêù~ûMùe 2dû I 6Âú jêG ö
11ö @ûgúaðû\û[ðK g±ù~ûMùe 4[ðú I 6Âú jêG; Kò«ê ÊÉò ù~ûMùe ùKak 4[ðú ùjûA[ûG ö
12ö ^òcòÿûù[ð 4[ðú jêG; Kò«ê Kcð ijòZ @adaû\ò i´§ [ôùf 7cú jêG ö
13ö C_aiZòe @[ð ùKak aûi Keòaû ùjùf @]ôKeY Kcðiõmû _âû¯ ùjûA 2dû jêG; Kò«ê C_aiZò
~\ò C_aûi @[ðKê aêSûG, ùZùa @]ôKeùY 7cú ùjûA[ûG ö
14ö Kî]þ I \îjþ ]ûZê ù~ûMùe 4[ðú jêG; Kò«ê Zûjû _ìaðeê C_iMð [ôùf 2dû jêG ö
15ö \ìeû[ð I ^òKUû[ð g±ù~ûMùe 5cú I 6Âú jêG; Kò«ê icdû I ^òKhû ù~ûMùe 2dû I @ûeûZþ
ù~ûMùe ùKak 5cú ùjûA[ûG ö \ì e I @«ò K û[ð K g±eê 2dû, 3dû I 5cú jê G ö
~[û :- Mâûciý / MâûcûZþ \ìeõ / \ìùeY / \ìeûZþ aò\ýûkdü @Éò ö
16ö ^ò¡ðûeYûù[ð, @^û\eûù[ð Gaõ Êûcò^þ, iûlò^þ _âbéZò g±ù~ûMùe 6Âú I 7cú jêG ö
17ö ^òcòÿ _~ðýûd ù~ûMùe _âûd iaê aòbqòùe _âùdûM jêG ö ~[û :- Kòõ ^òcòÿcþ, ùK^ ^òcòùÿ^, Kùià÷
^òcòÿûd, KiàûZþ ^òcòÿûZþ, Kiý ^òcòÿiý, Kiàò^þ ^òcòùÿ ö
18ö \òaþ ]ûZêù~ûMùe 2dû I 3dû jêG ö ~[û :- @ùl÷ü @lû^þ aû \úaýZò (_gûKûVòùe ùLkêQò) ö Kò«ê
\òaþ ]ûZê C_iMð~êq ùjùf 2dû I 6Âú ùjûA[ûG ö ~[û :- gZiý gZõ aû _âZò\úaýZò (gùj Uuû
fMûA _gû ùLkêQò) ö
19ö @^û\ebûa aêSûAùf c^ý ]ûZêe _âùdûMùe @^û\eùaû]K Kcðe 2dû I 4[ðú jêG; @jõ Zßûõ
ZéYõ / ZéYûd cù^ý ö Kò«ê @^û\eùaû]K g±Uò _âûYúaûPK ùjûA[ôùf, ùiVûùe ùKak 2dû
jêG ö ~[û :- iü cûõ KûKõ c^ýùZ ö (^ KûKûd)
20ö jé I Ké ]ûZêe YòR« _âùdûMùe 2dû I 3dû jêG ö ~[û :- jûedZò KûedZò aû béZýõ béùZý^ aû
KUcþ (PûKe \ßûeû i_ / ciòYû ù^CQò / KeûCQò) ö
lll

9th - Sanskrit - Grammar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9th - Sanskrit - Grammar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iõÄéZaýûKeY_â\ú_ü

cû¤còKgòlû_eòh\þ\ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ

ùfLK I iõKkK : WKÖe ^ûeûdY _âiû\ \ûg

iõù~ûRK : gâú ^éiòõj PeY _û

@le iõù~ûR^û : aûYú ù_âiþ

eûÁòâd _ûVýP~ðýû eì_ùeLû (NCF - 2005) @^êieYùe eûRý _ûVýP~ðýû eì_ùeLû

4ö fòw, aP^ I _êeêh _âKeY 14

10ö KûeK I aòbqò 121

C\ûjeY - c]êü MûdZò ö

fòw, aP^ I _êeêh _âKeY

@[ðùb\ùe fòwùb\e ùKùZK C\ûjeY

ùKùZK GKû[ðK aòbò^Ü fòwaûPK g±

1ö @ùZûùeûe_æëZû\_äëùZ 1.6.1.113, @û\þMêYü 1.6.1.86, GOü _\û«û\Zò ö 6.1.109

(L) @¤lü Kaòbýü _êeÄûeû^þ \\ûZò ö

(M) iü Kaò^û ij MzZò ö

(N) @jõ Kaòõ _âYcûcò ö

(O) Kùaø cc aògßûiü @Éò ö

Êûcú aû cûfòK @[ðùaû]K- _Zò

aòbqò GKaP^ \ßòaP^ ajêaP^

D^aòõgZòVûeê _oûgZþ _~ðý« iõLýûaûPK g±

C\ûjeY : _Vþ + Zò_þ = _VZò ö

2. bßû\ý\û\ú RêùjûZýû\ò\òðaû\òü Êû\òùea P ö

féUþfKûe (baòhýZþ Kûk)

ùfûUþfKûe (@ûù\g / @^êmû @[ðùe)

aò]ôfòOþfKûe (CPòZ / i¸ûa^û @[ðùe)

(1) aò]ô (CPòZ) @[ðùe ~[û :- iZýõ aù\Zþ, ]cðõ PùeZþ ö

1ö aò]ôi¸ûa^ùdûü fòOþ - iìZâ ö

_Vþ ]ûZê (_Xÿòaû)

iÚû (@aiÚûù^, ejòaû @[ðùe)

ùiaþ (ùiaûKeòaû / C_ùbûM Keòaû / @ûgâd Keòaû)

(L) @\û\ò (_eùià÷_\ú)

@iþ (iÿûdûcþ) (ejòaû, ùjaû, [ôaû)

(M) jßû\ò (_eùià÷_\ú)

_ìRþ (_ìRûKeòaû) (_eùià÷_\ú)

1. Kÿðû Kcð P KeYõ iõ_â\û^õ Zù[÷a P ö

KÿðéKûeK I _â[cû aòbqò

KcðKûeK I \ßòZúdû aòbqò

KeYKûeK I ZéZúdû aòbqò

iµâ\û^KûeK I PZê[ðú aòbqò

1ö ^cü-ÊÉò-Êûjû-Ê]ûkõ ahUþ ù~ûMûy :

@_û\û^KûeK I _ocú aòbqò

1ö ]îac_ûùd$_û\û^cþ ö ]îacþ- @ûgâd (iÚòe aû MZògúk), @_ûùd - aòùzù\ ö

@ûeûZþ (\ìe aû ^òKU)- MéjûZþ @ûeûZþ aò\ýûkdü ö

i´§_\ I hÂú aòbqò

C_eò (C_ùe) - GKiý aòhdiý C_eò _âa§õ ePdZ ö

@]ôKeY KûeK I i¯cú aòbqò

1ö ^òcòÿûZþ Kcðù~ûùM ö ^òcòÿcþ - `kcþ, ù~ûMü - iõù~ûM i´ù§^ aû icaûd i´ù§^ ö

You might also like

iõù~ûRK : gâú ^éiòõj PeY _û

2. bßû\ý\û\ú RêùjûZýû\ò\òðaû\òü Êû\òùea P ö

1ö aò]ôi¸ûa^ùdûü fòOþ - iìZâ ö

@iþ (iÿûdûcþ) (ejòaû, ùjaû, [ôaû)

1. Kÿðû Kcð P KeYõ iõ_â\û^õ Zù[÷a P ö

KÿðéKûeK I _â[cû aòbqò

1ö ]îac_ûùd$_û\û^cþ ö ]îacþ- @ûgâd (iÚòe aû MZògúk), @_ûùd - aòùzù\ ö

1ö ^òcòÿûZþ Kcðù~ûùM ö ^òcòÿcþ - `kcþ, ù~ûMü - iõù~ûM i´ù§^ aû icaûd i´ù§^ ö