Cemre Naz Zeytçioğlu

İngiliz Dili ve Edebiyatı

1. Jean Piaget

Jean Piaget (1896-1980), genetik epistemoloji ve bilişsel gelişim alanında yaptığı öncü
çalışmalarıyla tanınan İsviçreli bir psikologtur. Bilim dünyasında önemli bir yere sahip olan
Piaget, yüzyılın en önemli ve önde gelen çocuk gözlemcilerinden biridir. 50 yılı aşkın bir süre
boyunca çocuklar üzerinde yaptığı çalışmalarda, çocuk beyninin bilişsel gelişimi üzerine
yoğunlaşmış, sahip oldukları farklı düşünme biçimlerini ve bunun aşamalarını ele almıştır.
Bilginin nasıl büyüdüğü sorusuna cevap arayan Piaget, çocukta gelişimin aşamalardan
geçerek gerçekleştiğini ve çevre ile etkileşimin gelişiminde aktif bir rol oynadığını öne
sürmüştür. Aynı zamanda “Piaget Teorisi” olarak bilinen teorisi ile herkesin değişmez belirli
aşamalardan geçtiğini ve bu aşamaların birbirinden ölçülebilir olarak ayrıldığını ortaya
koymuştur.

1.1. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı

Bilim dünyasında birçok tartışmaya yol açmış ve eleştirilere maruz kalmış olan bu
kuram, dünyanın bilişsel olarak yapılandırılmasında belirli süreçlerin etkin olduğunu öne
sürmektedir.
Piaget’e göre bilişsel gelişim, birbirini takip eden dört süreç içerisinde
gerçekleşmektedir. Süreçlerin ilerlemesi ile birlikte, çocukların zihinsel yeteneklerinde
niteliksel gelişmelerin olduğu gözlenmektedir. Bu süreçler şemalar, özümleme, uyma
(akomodasyon) ve dengelenme olarak dörde ayrılır. Piaget’nin kuramının büyük bir kısmı,
şema kavramı etrafında tasarlanmıştır. Şema, çocuğun içinde bulunduğu dünyayı algılamak
ve anlamlandırmak için geliştirdiği zihinsel bir yapı, yeni edindiği bilgilerin yerleşeceği bir
çerçevedir. Çocuk, doğduğu andan itibaren zihninde yer alan şemaları düzenlemesi ve adapte
etmesiyle aşamalar düzeninden geçerek gelişme kaydeder. Çok basit düzeyde olan şemaların
deneyim ve yaşantılar sonucu geliştirilmesi ile yeni şemalar oluşturulur. Özümleme ise
çocuğun daha önce karşılaşmadığı bir durumu sahip olduğu şemalarla algılamaya
çalışmasıdır. Örneğin, bir bebek herhangi bir nesneyi atma veya sallama şemalarını kazanmış
ise, karşılaştığı diğer nesnelere de aynı şemaları uygular. Uyma (akomodasyon), çocuğun
edindiği yeni bilgiye göre sahip olduğu şemaları değiştirmesi veya genişletmesidir. Var olan
şemaların yanı sıra, çocuğun yeni bir durum karşısında kendini bu duruma uydurarak yeni
şemalar oluşturmasına akomodasyon denir. Dengelenme, özümleme ve uyma süreçleri
arasında dengeli bir düzenlemenin gerçekleşmesidir. Yeni durumlar veya bilgiler ile
karşılaşıldığında, birey yaptığı özümleme yetersiz kalacağı için dengeyi uyma yoluyla sağlar.
Böylece, bilişsel denge bozulmaz ve öğrenme dengelemenin sonunda gerçekleşir.
Piaget, çocuğun bilişsel gelişim evrelerinin yaşa bağımlı olduğunu ve bu evrelerin sırayla
aşılması gerektiğini öne sürmüştür. Bu gelişim evreleri; duyusal-motor dönem (0-2 yaş),
işlem öncesi dönem (2-7 yaş), somut işlemler dönemi (7-11 yaş) ve soyut işlemler dönemi
(11-15 yaş) olarak dörde ayrılır. Bu makalede üzerinde duracağım dönemler somut işlemler
dönemi ve soyut işlemler dönemidir.

1.1.1. Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)

7-11 yaş arasında, çocuklar mantık çerçevesinde kurulmuş ilişkileri anlamaya başlar.
Çocuğun sahip olduğu mantık ve zihinsel olarak problemleri düşünme yeteneklerini somut
nesne ve yaşantılar üzerinde uygulayabildiği döneme somut işlemler dönemi denir. Bu
dönemde sayı kavramları, ilişkileri, süreçleri ve benzerleri gelişmiş olsa dahi çocuk soyut
değil, yalnız somut objeler çerçevesinde düşünebilmektedir. Somut olarak adlandırılmasının
nedeni çocuğun yalnızca somut objeler hakkında mantıksal işlemler yapabiliyor olmasıdır.
İşlemler olarak adlandırılmasının sebebi ise çocuğun karşılaştıkları her şeyi organize etme ve
sistemli bir şekilde algılayabilmek için zihinlerini çalıştırarak çalıştırarak işlemler yapma
eğilimi göstermesidir. Çocuk bütünü, parçaların birbirinin yerine geçişini ve birbiriyle
uyumlarını görebildiğinden, karşılaştığı problemleri somut objelerle veya problemleri
somutlaştırarak çözebilmesi daha olanaklı hale gelir. Bu dönemdeki çocuk, düşüncelerinde
daha esnek ve düşünce süreçlerinde daha mantıklı olduğundan somut işlemleri kullanabilir.
Çarpma işleminin bölme işlemiyle bağlantılı olduğunu, çıkarmanın toplamanın tersi olduğunu
veya eşitlik gibi kavramları algılayabilmektedir. Çocuk, geriye dönebilirlik özelliğini
kazandığı için objeleri büyüklük küçüklük sırasına göre sıralayabilmektedir. Sayı kavramının
kazanılması sembollerin şekilsel görünümünün korunması ile gerçekleşir. Aynı zamanda
miktar korunumu da kazanılır; çocuk, hamurun şekli değişse bile miktarının değişmeyeceğini
algılayabilmektedir. Piaget’ye göre, çocuk sayı ve miktar korunumunu 7 yaşında kazanır.
Somut işlemlerin gelişmesiyle birlikte, çocuk bu dönemde benmerkezci olmaktan kurtulur;
kendi bakış açısı ile başkasının sahip olabileceği bakış açısı arasında karşılaştırma yapabilir
ve birlikte çalışabilir.

1.1.2. Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş ve üzeri)

11 yaşında başlayan bu dönem, bütün yetişkinlik süreci boyunca devam eder. Bu dönem
aynı zamanda ergenlik dönemi olduğu için çocuk yetişkine benzer bir düşünme sürecine
girmiştir. Düşünce esnektir; olasılıklar göz önünde bulundurularak düşünme seviyesine
gelinmiştir. Çocuk, karşılaştığı problemler karşısında tecrübe bakımından bir yetişkinin
seviyesine henüz erişememiş olduğundan, bilişsel gelişimin giderek artmasıyla değişik
çözümler üretmeye başlar. Somut nesneler ile sınırlandırılma, soyut olan hakkında düşünme
kabiliyetinin gelişmesi ile sonlanmaktadır. Dokunulabilir olmayan soyutlamaları kullanarak,
sebep sonuç ilişkileri kurulmaya başlanır. Soyutlamaların kullanılmaya başlanmasıyla, birey
yeni malzemeler edinerek sevgi, nefret, inanç, güç, zaman gibi kavramları etkin bir şekilde
kullanabilir hale gelir. Toplumsal yapılar ile ilgilenmeye başlanır. Düşünceleri hakkında
düşünmeye başlar, idealler belirler ve karşılaşılan problemlere gerçekçi çözümler üretir. Artık
tümdengelim ve tümevarım kavramları kullanılabiliyordur, bilgi soyut olarak iletilebilir hale
gelir. Bu dönemde olan bir bireyde, ergen benmerkezciliği görülmektedir. Ergen, daha geniş
kapsamlı düşünme kabiliyeti edinir ve kendini başkaları ile kıyaslama eğilimi
gösterebilmektedir. 15 yaş civarına gelindiğinde ise çocuk zihinsel olgunluğa ulaşarak,
bilişsel gelişimde en üst noktaya erişmiştir.

2. Jerome Seymour Bruner

Jerome Seymour Bruner (1915-2016), bilişsel psikoloji ve eğitim psikolojisi alanlarına

bulunduğu katkılar ile tanınan Amerikalı bir psikologtur. Zihinsel kavramaya ağırlık veren
vermiş, pozitivist olmayan bir psikoloji anlayışının gelişmesine birçok katkıda bulunmuştur.
Asıl ilgi alanı deneysel psikoloji olan Bruner, bellek ve hafıza üzerine de araştırmalar
yapmıştır. İhtiyaçlar ve güdüler üzerinde de durmuş, eğitimde buluş yoluyla öğrenme
modelini de geliştirmiştir. Piaget’nin teorilerine benzer teorilere sahip olan, fakat daha farklı
bir yol izlemiş olan Bruner, kendi bilişsel gelişim kuramını da geliştirerek psikoloji alanına
büyük bir katkıda bulunmuştur.
 2.1. Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı

Bruner’e göre bilişsel gelişim bireyin tüm yaşamı boyunca devamlılık gösterecek olan bir
süreçtir. Edinilen veya edinilecek olan bilginin depolanması ve işlenmesi bu sürece bağlıdır.
Dil, gelişim sürecinde etkin bir rol oynar; bilginin aktarılması ve iletişim sağlanması dil
aracılığıyla gerçekleşir. Öğrenme gerçekleşirken, öğretici ile sistemli bir etkileşimin mevcut
olması bu sürecin önemli bir gerekliliğidir. Olasılıkların artışı ile, problem çözme veya baş
etme kapasitesinin artışı gelişimin gerçekleştiğini gösterir. Bruner gelişimi eylemsel, imgesel
ve sembolik adı verilen üç döneme ayırmıştır.

2.1.1. Eylemsel Dönem (0-3 yaş)

Piaget’nin duyusal-motor dönemi ile örtüşen bu evrede, çocuk bilgiyi ancak eylemsel bir
şekilde öğrenebilmektedir. Bilgi, bireyin çevresini kendi eylemleriyle anlaması ile edinilir.
Tüm duyu organları kullanılarak nesneler ile doğrudan etkileşim kurulur, psikomotor
davranışlar sergilenir. Çocuk, somut materyalleri kullanarak düşüncelerini ifade etme eğilimi
gösterir. Edinilen fiziksel deneyimler aracılığı ile doğrulama yapılmaktadır. Yürümeyi
öğrenmek veya acıktığını söylemek için bir bebeğin karnına vurması buna örnek olarak
gösterilebilir.

2.1.2. İmgesel Dönem (3-6 yaş)

Piaget’nin işlem öncesi dönemi ile örtüşen bu evrede, çocuğun görsel becerileri gelişim
göstermektedir. Bilgi, imgeler yoluyla hafızaya işlenir. Çocuğun hafızasındaki imgeler
görselliğe dayalı olduğu için algı büyük önem taşımaktadır. Nesne veya karşılaşılan durum
algılandığı şekilde zihne yerleştirilir ve zihinde o şekilde canlandırılır. Bu dönemde verilecek
eğitimin görselliğe dayalı olması çocuğun başarı oranını arttıracaktır.

2.1.3 Sembolik Dönem (6-18 yaş)

Zihinsel gelişimin son evresi olan bu dönemde, çocuğun dil gelişimi öne çıkmaktadır.
Algılara karşılık olarak semboller oluşturulur, edinilen bilgi semboller yolu ile açıklanır.
Semboller ile farklı alanlar arasında bağ kurulabilmekte, bu yol ile iletişim
gerçekleştirilebilmektedir. Çocuk, nesnelerin ne amaçla kullanıldığının farkındadır ve bilişsel
gelişiminde somutluktan soyutluğa doğru bir ilerleyiş gözlemlenmektedir.
 KAYNAKÇA

Global Enstitü. “Piaget’e Göre Bilişsel Gelişim Kuramı”. Erişim: 2 Nisan 2020,
https://globalenstitu.com/bolum/piagete-gore-bilissel-gelisim-kurami/

Türk PDR. “Jean Piaget Kimdir?”. Erişim: 2 Nisan 2020,

www.turkpdr.com/makale/psikoloji-ve-psikolojik-danismanlik-kuramlari/jean-piaget-kimdir-
447.htm

Psikoloji Ağı. “Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı: Gelişim Dönemleri ve Temel Kavramlar”.
Erişim: 2 Nisan 2020,
https://psikolojiagi.com/piagetin-bilissel-gelisim-kurami-gelisim-donemleri-ve-temel-kavram
lar/

Kol, Suat. “Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi”. Sakarya Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi 375/21 (Mayıs 2011): 1-9.

Getap. “Jerome Bruner”. Erişim: 2 Nisan 2020, https://www.getap.com.tr/jerome-bruner/

Kimdir Hayatı Eserleri. “Jerome Seymour Bruner Kimdir?”. Erişim: 2 Nisan 2020,
www.kimdirhayatieserleri.com/jerome-seymour-bruner-kimdir-hayati.html

Bilgi Ustam. “Bruner ve Bilişsel Gelişim Dönemi”. Erişim: 2 Nisan 2020,

https://www.bilgiustam.com/bruner-ve-bilissel-gelisim-dnemi/

Web Dersanesi. “Bruner Bilişsel Gelişim Kuramı”. Erişim: 2 Nisan 2020,

https://webdersanesi.com/egitim-bilimleri/gelisim-psikolojisi/bruner-bilissel-gelisim-kurami/
84/

Çekirdekci, Sıtkı - Toptaş, Veli - Çekirdekci, Nergiz. “Bruner’in Zihinsel Gelişim İlkelerine
Göre Yapılan Bilgisayar Destekli Eğitimin 3. Sınıf Geometri Dersi Başarısına ve
Öğrenilenlerin Kalıcılığına Etkisi”. Cumhuriyet International Journal of Education 5 (2016):
1-3.