7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

 

घर / ब्लग / तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्य

तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्य

नेपाल हिमाली दृश्यहरू, रमणीय वनस्पतिहरूले समृद्ध नाटकीय परिदृश्यहरू, र प्राचीन

समृद्ध संस्कृ ति र परम्पराहरू भएका रमणीय बस्तीहरू सहित समृद्ध जैविक विविधताका
अलावा असंख्य जीवन्त र रोचक चाडपर्वहरूको लागि लोकप्रिय देश ।

नेपालको संस्कृ तिले हरे क नातालाई माया र सम्मान गर्छ , उनीहरू भगवानको मात्र पूजा
गर्दैनन्, दिदीबहिनीको रक्षक भई दाजुभाइको पनि पूजा गर्छ न्, आमा बुवाको पूजा गर्छ न्,
वफादारी र मित्रताको लागि कु कु रको पूजा गर्छ न्, पतिलाई पनि पूजा गर्छ न्। परम गर्व।

तीज महिलाहरूले आफ्नो पतिप्रति आफ्नो भक्ति प्रकट गर्न, आफ्नो जीवनमा सुख र समृद्धि र
परिवारको कल्याणको कामना गर्न मनाउने एक प्रमुख चाड हो। यो हर्षोल्लासका साथ देशैभर
हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छ ।

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 1/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

 

यो पर्व सामान्यतया चन्द्र क्यालेन्डर अनुसार भाद्र महिनाको शुक्ल पक्ष (उज्ज्वल पन्ध्र) को तेस्रो
दिनमा लाग्छ। यस वर्ष तीज भाद्र १६ (सेप्टेम्बर २, २०१९) मा मनाइनेछ भने ऋषि पञ्चमी भाद्र
१७ (सेप्टेम्बर ३, २०१९) मा मनाइनेछ।

तीन दिनसम्म चल्ने फे स्टिभलमा भेलाहरू, गायन, नन-स्टप नृत्य, भव्य भोज, र कडा उपवास
समावेश छन्। तीजको परम्परागत मूल्यमान्यतालाई थप उत्साह प्रदान गर्ने परम्परागत सङ्गीत
र नृत्यको साथमा पर्व हो। ‘रातो’ नाचगानमा नाचगान गाउँदै , पवित्र र व्रत बसेको मुडमा
मन्दिरमा गएका महिलाहरू देख्दा मन लोभलाग्दो छ । दिदीबहिनीको बन्धन निर्माण गर्ने पर्व
पनि हो । तीजको मुख्य दिन धेरै अघि महिलाहरूले एकअर्कालाई उपहार र टोकन साटासाट
गर्छ न्। यी उपहारहरूमा रातो चुरा र ब्रेसलेट, बिन्दी र लुगाहरू समावेश छन्।

सामग्रीको तालिका
1. तीज पर्व बारे तथ्य
1.1. हरि तालिका तीज

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 2/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

1.2. भगवान शिव र देवी पार्वतीलाई समर्पित पर्व

1.3. "तीज" नाम रातो कीराबाट आएको हो  
1.4. पहिलो दिन: दार खाने दिन (उत्तम पर्व दिन)
1.5. दोस्रो दिन: कठोर व्रत र भगवान शिवको पूजा
1.6. तेस्रो-दिन: आफ्नै शरीर र आत्माको शुद्धि
1.7. संगीतको माध्यमबाट भावनाको अभिव्यक्ति
1.7.1. चौर्चन पर्व: तीजको दिन महिलाहरूले मनाउने चन्द्र पर्व

तीज पर्व बारे तथ्य

हरि तालिका तीज
हरि तालिका तीजको लागि तीज छोटो छ। हरतालिका शब्द  "हरात"   र " आलिका " बाट
आएको हो जसले "महिला साथीको अपहरण" लाई जनाउँछ। यस तीज पर्वसँग सम्बन्धित
मिथक अनुसार देवी पार्वतीले आफ्नो साथीलाई अपहरण गरी घना जंगलमा लैजान अनुरोध
गरिन् ताकि उनका पिताले उनको इच्छा विपरित भगवान विष्णुसँग विवाह गर्न नपरोस्। देवी
पार्वतीले बालुवाले भगवान शिवको मूर्ति बनाइन् र शिवलाई पतिको रूपमा प्राप्त गर्न खोज्दै
पूजा गरे । उनको दृढ संकल्पबाट प्रभावित भएर भगवान शिवले आफ्नो पहिचान प्रकट गरे । र
अन्ततः , भगवान शिवले पार्वतीसँग विवाह गरे र त्यस दिनदेखि हरितालिका तीज भनिन्छ
किनभने देवी पार्वतीकी साथी (आलिका)ले उनको अपहरण (हरित) गरे ताकि उनले भगवान
शिवसँग विवाह गर्ने आफ्नो लक्ष्य प्राप्त गर्न सकू न्।

भगवान शिव र देवी पार्वतीलाई समर्पित पर्व

देवी पार्वतीले धेरै कठिनाइहरू पार गरी पृथ्वीमा 107 जन्म लिई अन्ततः शिवसँग मिलन गरिन्
भन्ने विश्वास गरिन्छ। हिन्दू पौराणिक कथाका अनुसार यस दिन पति-पत्नीको मिलनको
प्रतीकका रूपमा पार्वती शिवको वासस्थानमा आएकी थिइन्। भगवान शिव र पार्वतीको
सर्वोच्च जोडीको मिलनले परम प्रेम र समर्पणको प्रतिनिधित्व झल्काउँछ। तीजले पतिको मन र
मन जित्न पत्नीको त्यागको उदाहरण दिन्छ। के ही शास्त्रहरूले भनेका छन् कि पार्वतीले
शिवलाई आफ्नो पत्नीको रूपमा स्वीकार गर्नु अघि उनको प्रेम र बलिदान प्रमाणित गर्न 108

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 3/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

वर्षसम्म कठोर व्रत गरे । तीजले पतिको मन र हृदय जित्न पत्नीको भक्तिको उदाहरण दिन्छ।
 सुख
त्यसैले आजको दिन भगवान शिव र पार्वतीको पूजा–आराधना गर्नाले महिलाको वैवाहिक ,
पति र सन्तानको स्वास्थ्य लाभ हुने जनविश्वास छ ।

"तीज" नाम रातो कीराबाट आएको हो

तीज एउटा सानो रातो कीरा (रे ड भेलभेट माइट वा रे न बग्स) हो जुन मनसुनको मौसममा
माटोबाट बाहिर निस्कन्छ। सोही रातो कीराबाट तीज नाम राखिएको मानिन्छ । त्यसैले तीज
रातो रं गमा मनाइन्छ। रातो रं गलाई विवाहित महिलाका लागि पनि शुभ रं ग मानिन्छ । यस
विशेष दिनमा विवाहित महिलाहरूले विवाहको चिन्हका रूपमा चुरा, 'पोटे ' (कांचको मोतीले
बनेको हार) र 'सिन्दुर' (सिन्दुर) लगाइन्छ र गहनासहित उत्कृ ष्ट रातो पोशाक लगाउँदछ।

पहिलो दिन: दार खाने दिन (उत्तम पर्व दिन)

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 4/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

यस दिनलाई दर खाने दिन भनेर चिनिन्छ जसको अर्थ तीज अघिको पर्वको दिन हो। तीजको
 खानार
पहिलो दिन 'दार' नामक विशेष रमाईलो भोजनबाट सुरु हुन्छ। दार विभिन्न प्रकारका
मिठाइहरू सहितको भव्य पर्व हो। सुन्दर पहिरन र गहना लगाएर एकै ठाउँमा जम्मा भएका
महिलाहरू नाचगान गर्छ न् र भक्ति गीत गाउँछन्। यो पर्वले महिलाको पतिप्रतिको माया र
भक्तिको विजय मात्रै होइन, पारिवारिक पुनर्मिलनको लागि पनि ठू लो अवसर प्रदान गर्दछ।
तीजको पूर्वसन्ध्यामा महिलाहरू आफ्ना मामा र आफन्तहरूबाट निम्तो दिन्छन् जहाँ तिनीहरू
भेला हुन्छन् र भोजमा सामेल हुन्छन्। पर्व मध्यरातसम्म चल्छ, त्यसपछि २४ घण्टाको व्रत सुरु
हुन्छ।

दोस्रो दिन: कठोर व्रत र भगवान शिवको पूजा

तीजको मुख्य पर्व हो भगवान शिवको व्रत, आराधना र पतिको दीर्घायु, सुख र समृद्धिको
कामनासँग सम्बन्धित छ । भव्य चाडपर्वपछि महिलाहरू आफ्ना श्रीमान र परिवारको दीर्घायु र

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 5/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

समृद्धिको कामना गर्दै दिनभर खानपान नगरी २४ घण्टा व्रत बस्छन् । जबकि अविवाहित
 गर्छ
महिला र के टीहरूले एक आदर्श दुलहाको लागि उपवास बस्छन् र देवताको प्रार्थना न्।
महिलाहरू आफ्नै तरिकाले व्रत बस्छन्, कोही फलफू ल र तरल पदार्थ मन पराउँछन् भने धेरै ले
पानीको एक थोपा र खाना र फलफू ल नलिई उपवास बस्न रुचाउँछन्।

दोस्रो दिन रातो रङको सुन्दर पोशाकमा सजिएका महिलाहरू नजिकै को शिव मन्दिरमा पुगेर
पूजाअर्चना गर्छ न्। तिनीहरूले मन्दिर परिसर र सार्वजनिक स्थानहरूमा परम्परागत लयात्मक
धुन र नृत्यमा गीतहरू गाएर दिनभर रमाइलो गर्छ न्।

पवित्र पशुपतिनाथ क्षेत्र र अन्य शिव मन्दिरमा भगवान शिवलिंगको दर्शन गर्न धार्मिक
कार्यक्रमका लागि भक्तजनको भीड लागेको छ । तिनीहरूले मन्दिर परिसर भित्र प्रज्वलित
बत्तीसँगै फू ल, मिठाई र सिक्का चढाउँछन्। पूजाका विभिन्न अनुष्ठानहरूबाट, तेलको दियो
प्रज्वलन पूजा समारोहको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। पति र परिवारमा सद्भाव र समृद्धि ल्याउन र
अशुभबाट बच्न रातभर तेलको दियो बाल्नु पर्ने जनविश्वास छ ।

तेस्रो-दिन: आफ्नै शरीर र आत्माको शुद्धि

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 6/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

 

“ऋषि पञ्चमी तीजको अन्तिम दिन हो, जसलाई शुद्धिकरण पनि भनिन्छ। तीजको अन्त्यमा सबै
अशुद्धतालाई धुने दिन हो। रातो माटो, पात र पवित्र दातिवान झाडीको जरा प्रयोग गरी सफा
गर्न र छाला स्क्रब गर्नका लागि महिलाहरू बिहान सबेरै उठे र पवित्र नदीमा अनुष्ठान ब्याट
खान्छन्।

  विधिपूर्वक स्नान गर्नाले अघिल्लो वर्षका सबै पापहरू हट्छ भनिन्छ । अन्तमा, नुहाई
सके पछि, तिनीहरू अर्धवृत्तमा बस्छन् भने बीचमा बस्ने पुजारीले धार्मिक प्रार्थना गर्छ न्।
त्यसपछि शुद्ध आत्माले सात ऋषिहरूलाई खाना, पैसा र अन्य धेरै प्रसाद चढाउँछन्। प्रार्थना
पछि, तिनीहरूले चामल र घिउ (कारमेलाइज्ड मक्खन) संग उपवास खाने शुद्ध व्यंजनहरू
विशेष गरी कर्कालो तरकारी (तारो पात) तोड्छन्।

संगीतको माध्यमबाट भावनाको अभिव्यक्ति

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 7/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

 

  तीज पर्वलाई एक वर्षमा एक दिन पनि मानिन्छ जुन महिलाहरूलाई सुन्दर भक्ति गीतहरू
मार्फ त आफ्नो पीडा र भावना व्यक्त गर्न पूर्ण स्वतन्त्रता दिन्छ। यस पर्वको अत्यावश्यक पक्ष
भनेको सबै महिलाहरूको भेला हो जहाँ उनीहरू नाचगान, गाउन र कथा सुनाएर मनाउँछन्।
विवाहित महिलाहरु ससुराको घर छाडेर मातृस्थलमा, साथीभाइ र आफन्तसँग भेला हुन्छन् ।
यस भेलाले संगीतको साथमा पुरानो सम्झनाहरू सम्झाउँछ। तसर्थ यसले उनीहरूको दुः ख र
जीवन संघर्षलाई बाँड्न र बाढीको माध्यमको रूपमा पनि काम गर्दछ। संगीत यस उत्सवको
मुख्य मूड सेटर हो किनभने तिनीहरूका सबै बोतल-अप भावनात्मक अवस्थाहरू संगीतको
माध्यमबाट व्यक्त गरिन्छ।

यो विवाहित महिलाहरुको मातृ गृहमा मिल्ने चाड पनि हो । विवाहित महिला आमाबुवा वा
दाजुभाइको निमन्त्रणामा मात्रै आमाको घरमा आउने चलन छ । त्यसैले तीज पर्व परिवार र
आफन्तसँग भेला हुने उत्सव हो। त्यसैले यो पर्वले हरे क महिलाका लागि खुशी र खुसी ल्याउँछ
जहाँ उनीहरूले आफ्ना सुख-दु :ख बाँड्न सक्छन्।

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 8/14
7/8/23, 10:37 PM तीज बारे जान्नै पर्ने रोचक तथ्यहरु - Nepal Sanctuary Treks

[calltoaction button_text=”हामीलाई सम्पर्क गर्नुहोस्”


button_url=”https://www.nepalsanctuarytreks.com/contact-us/”]तीज 
बारे
कु नै जिज्ञासा छ?[/calltoaction]

चौर्चन पर्व: तीजको दिन महिलाहरूले मनाउने चन्द्र पर्व

देश हरतालिका तीजको रमाइलो गरिरहेको बेला नेपालको तराईको मिथिला क्षेत्रमा पनि 
चौरचन   पर्व मनाइन्छ । चन्द्र क्यालेन्डर अनुसार तीज पर्व मनाइने समयमा भाद्र शुक्ल चौथमा
पर्व मनाइन्छ।

तराईका अधिकांश के टी तथा महिलाहरूले मनाउने यो पर्व दिनभर व्रत बसेर सूर्यास्तपछि
चन्द्रमाको पूजा गर्ने गर्दछन् । चन्द्रमालाई मनाउने पर्व हो जसमा मानिसहरूले चन्द्रमालाई
फलफू ल, दही, हलवा, फू ल चढाउँछन्। यो पर्व मनाउने तरिका र उद्देश्य तीजको जस्तै छ।

यति हुँदाहुँदै पनि तीजको व्रतले महिलाको अनुहारमा मुस्कान ल्याइदिन्छ किनभने उनीहरूले
आफ्नो पतिको दीर्घायु र परिवारको सुस्वास्थ्यको कामना गर्दै व्रत बसेर धन्य महसुस गर्छ न्।
साथै नेपालका ग्रामीण भेगमा बसोबास गर्ने महिलाहरूले आफ्ना आमाबुवा र दाजुभाइलाई
भेट्ने दुर्लभ अवसर प्राप्त गर्ने भएकाले यस पर्वमा विवाहित महिलाहरू आफ्नो मातृघर
जान्छन्। तसर्थ, तीज नेपालका प्रमुख र धनी चाडहरू मध्ये एक हो जुन महिलाहरूले ठू लो
उत्साह र भक्तिका साथ मनाउँछन्। एकता र सद्भावको भावनाका साथ यो जीवन्त र शुभ
पर्वको नेतृत्व गर्ने दिनहरूको आनन्द लिनुहोस्। तीजको शुभकामना!

 नेपाल अभयारण्य पदयात्रा  ०१ / सेप्टेम्बर / २०१९ यो लेख साझा गर्नुहोस्

सम्बन्धित ब्लग

https://www.nepalsanctuarytreks.com/interesting-facts-about-teej-that-you-should-know/ 9/14