Ahmet Kabaklı: Türk Edebiyatı

-pravo ime ovoga djela je Kitab-ı Dede Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan (Knjiga o Dede
Korkutu napisana na jeziku oguskog plemena)
-postoje dva rukopisa ovoga djela, onaj iz Dresdena sadrži 12 priča i smatra se potpunim
-Dede Korkut je sveti, stari i mudri ozan (predvidio je dolazak osmanske dinastije) koji na
početku svake priče govori „Boy boylayıp soy soylaması“ te vodi svaku priču
-vjerovalo se da se ovaj svetac rodio u periodu kada je živio Prorok Muhamed te da je mogao
predviđati budućnost
-bio je stručnjak za državne poslove te oguske običaje, poredak u ratu i miru te je mogao
riješiti svaki problem s kojim su se susretali begovi
-Korkut Ata je bio ono što Oguzi nazivaju ozan, Tunguzi šaman, altajski Turci kam, Jakuti
Oyun, Kirgizi baksı, dakle pjesnik, svećenik, prorok, vrač, itd.
-priče u ovom djelu odvijaju se u periodu kada su Oguzi prešli na islam, Korkut Ata
predstavlja tip 'Alp-erena' odnosno vjerskog vođe koji se bori u ratovima za vjeru te ohrabruje
islamske borce kroz stare turske priče o junaštvu (destane)
-priče koje je ispričao Korkut Ata mogu se smatrati Destani Hikaye jer sadrže brojne
nadnaravne i mitske elemente, ali nemaju oduženi i sveobuhvatni narativ kao kod epova
-priče se vrte oko vođe oguske plemenske konfederacije Bayundur Hana te njegovog zeta i
desne ruke Saluz Kazana i brojnih drugih oguskih begova; međutim, prava je tema običaji
oguskih plemena, njihova vjerovanja, način života, borbe, želje i čežnje
-glavna su tema borbe oguskih plemena s nevjernicima i među samima sobom, a ponekad i s
nadnaravnim stvorenjima (najpoznatija od takvih je borba protiv diva Tepegöza)
-90 posto likova iz priča su porijeklom iz visokih staleža, sinovi i kćeri begova, sami begovi i
njihove žene; većina njih imaju karakteristike epskih likova
-mjesto radnje je istočna Anadolija i Azerbajdžan, spominju se i gradovi poput Bayburta ili
Trabzona
-priče su zapisane u 15. st., dok se njihova radnja odvija u prvim godinama prelaska na islam,
vjeruje se da su te priče zapravo dijelovi jednog velikog oguskog destana
-glavna vrlina koja se naglašava u ovim pričama je alplık koji se temelji na junaštvu, borbi i
jahanju; to su borci koji su između 10. i 14. st. osvojili i islamizirali Anadoliju u materijalnom
i duhovnom smislu
-Oguzi u ovim pričama su vrlo privrženi islamu, ali su zadržali i neke pred-islamske običaje i
vjerovanja, nisu islamski fanatici nego prakticiraju islam na sebi svojstven, heterodoksan
način
-junaci u pričama posjeduju sve vrline, dok se mane pripisuju nevjernicima i njihovim
protivnicima
-priče su napisane u kombinaciji proze i stiha, u narativnim i deskriptivnim dijelovima
prevladava proza (koju karakterizira seci odnosno rima u prozi), a u obraćanjima i dijalozima
stih
-dijelovi u stihu ne poklapaju se s tradicionalnim formama narodne književnosti, broj slogova
u stihovima nije jednak, rima se ponekad temelji samo na sličnost zvukova
-djelo je napisano govornim jezikom 14. i 15. st. te je 90 posto riječi iz svakodnevnog turskog
toga perioda, ostalih 10 posto su arapski i perzijski religijski termini, a dijalekt na kojemu su
napisana je vrlo vjerojatno azerski dijalekt
-narativ u ovim pričama je vrlo dinamičan i živahan, koriste se kratke rečenice i obilje
glagola, jedna od karakteristika je učestala uporaba pridjeva koji se ponavljaju kada se taj isti
lik/pojava ponovno pojavi u priči
-priča o Tepegözü slična je grčkoj priči o Kiklopu što pokazuje da su neki motivi kružili među
turskim, grčkim i arapskim narodima te da su ih ti narodi na različite načine obrađivali, dok
priča o Bamsı Beyreku pokazuje sličnost s kuranskom Kıssa-yı Yusuf
Gökyay, Orhan Şaik. „Dede Korkut“. TDV İslam Ansiklopedisi br. 9 (1994): 77-80,
DEDE KORKUT - TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr) (4. svibnja 2023).

-postoje brojne teorije o porijeklu Dede Korkuta (koji se često naziva Korkut Ata), ali većina
ih se slaže da je potekao od nekog oguskog plemena, neki tvrde da je istoga porijekla kao i
Osmanlije, a „prema Camiu’t-Tevarih Dede Korkut bio je glavni savjetnik desetog oguskog
vladara Kayı İnal Hana“ (77)
„Korkut Ata je među Kazacima poznat kao muslimanski kazački svetac“ (78)
„Dede Korkut göçebe Türkler’in yüceltip kutsallaştırdığı, bozkır hayatının geleneklerini ve
törelerini çok iyi bilen, kabile teşkilâtını koruyan bir Oğuz büyüğüdür“ (78)
-u knjizi je Dede Korkut prikazan kao moćni narodni pjesnik i intelektualac koji je starješina
naroda i vođa plemena (78)
“On je u isto vrijeme i starješina kazačko-kirgiških pjesnika [bahşı]. Dede Korkut u djelu u
pravilu izlazi kao ozan. Prema jednoj šamanističkoj legendi jedan šaman imena Korkut
podučio je kirgiške šamane kako svirati kopuz i pjevati türkü pjesme“ (79)
„Postoje dva primjerka Knjige o Dede Korkutu koja pripovijeda epski život Oguza i koja se
sastoji od dvanaest priča“; djelo je napisano i u prozi i u stihu (80)
„Dede Korkut hikâyeleri Türk ahlâk ve törelerinin, inançlarının, kahramanlıklarının otantik
olarak anlatıldığı bir eserdir“ (80)
-toponimi koji se pojavljuju u tom djelu pokazuju da je nastalo prije nego se ogusko pleme
povuklo iz Turkistana (80)
“Dede Korkut hikâyelerinin XV. yüzyılın ikinci yarısında yazıya geçirildiği tahmin
edilmektedir“ (80)
-jezik kojim je napisano ovo djelo je kombinacija azersko dijalekta (koji dominira) te
elemenata kipčačkog jezika, jezika drugih turkijskih plemena i mongolskog jezika (80)
„Esere, gereksiz edebiyat süsleri bulunmayan, kısa, yalın ifadelerle örülmüş, yapmacıksız,
özentisiz bir üslûp hâkimdir. Üslûptaki bu canlı ifadenin kaynağı konuşma dilidir.“ (80)
-srednjoazijski epovi mogu se dijeliti na dvije skupine po pitanju oblika i stila: one koji sadrže
vrlo malo proze (kao što je Alpamış destan) i oni koji se sastoje od kombinacije proze i stiha
kao što su Knjiga o Dede Korkutu, ali i Şah Sanem, Aşık Garip, Köroğlu (80)
„Dede Korkut Kitabı, Orta Asya’da yaşayan Oğuzlar ile onların Anadolu’ya gelmiş boylarının
toplum hayatını aydınlatan unsurlarla yüklüdür.“; ali se uz to nalaze i elementi islamske
religije koji su najvjerojatnije dodani kasnije [čini se da postoji neslaganje među istraživačima
po pitanju elemenata islama u ovom djelu i njihovoj zastupljenosti] (80)
“Dede Korkut destanlarında en büyük yeri savaşlar tutar. Bu hikâyelerde kadına da büyük
değer verilir. Toplumda en yüksek mevki kadına aittir.“ (80)
Ekici, Metin. „Destanlar“. U: Türk Edebiyatı Tarihi, ur. Talat Sait Halman i dr,
85-121. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007.
„Priče u destanima Oğuz Kağan destanı, Dede Korkut Kitabı te dijelovi u Divanü Lügati’t-
Türk nastali su u usmenom obliku, međutim s vremenom je njihov usmeni oblik zaboravljen
te su danas sačuvani samo u pismenom obliku“ (88)
Banarlı, Nihad Sami. Resmili Türk Edebiyatı Tarihi I: Destanlar Devrinden
Zamanımıza Kadar. Istanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
„Manas Destanı'nın teşekkül ettiği XI.-XII. asırlarda Ortaasya'dan Kafkas'lara, İrak'a ve
Avrupa'ya geçen zengin Oğuz boyları arasında ise bütün Türk edebiyatının en güzel destani
verimlerinden biri, belki de birincisi olan Dede Korkut Hikayeleri yayılıyordu. Yeni yurtlarda
yeni vak'alar ve yeni coğrafyalarla birleşen Dede Korkut Hikayeleri XV. asırda Doğu
Anadolu'da yazılı edebiyata geçmiştir. Oğuz Türkleri'nin diğer mühim bir destanı olan
Köroğlu Destanı da aynı coğrafyalarda Oğuzlarla birlikte yerleşmiş ve yayılmıştır (…)“ (273)
Geoffrey Lewis: The Book of Dede Korkut
-ovo je kolekcija 12 priča u kojoj se radnja događa u junačkom dobu oguskih Turaka
-na najstarijim spomenicima turske književnosti nazivi 'Oguz' i 'Turk' odnose se na dvije,
ponekad zaraćene zajednice, međutim kasnije se naziv 'Turk' koji se odnosio na vladajuće
pleme počeo primjenjivati na sva plemena
-u IX. i X. st. turska su plemena počela migrirati prema Zapadu iz Altajskoga gorja i jezera
Bajkal do Sir Darje i Amu Darje i istočno od Kaspijskoga jezera gdje su došli pod utjecaj
islama
-ove priče napisane su u periodu kada se potomci Oguza više nisu smatrali Oguzima nego
Turkmenima (islamizirani Turci) => na temelju toga može se zaključiti da su nastale oko XIII.
st. međutim materijal za priče je puno stariji
-na čelu Oguza nalazi se Veliki Kan Bayindir, a državom upravlja njegov zet Salur Kazan;
glavni likovi su prinčevi i njihove žene, obični puk gotovo da nije zastupljen
-iako su priče uronjene u islam, sadrže brojne reference na stara turkijska vjerovanja, osobito
na šamanizam što pokazuje da su te priče izvorno bile pred-islamskog karaktera
-kada su junaci u nevolji mole se Proroku Muhamedu i klanjaju; međutim prakticiraju
monoganizam, jedu konjsko meso, piju vino i kumis; neke reference na islam reflektiraju
površno shvaćanje te religije što pokazuje da su Turci bili pridošlice u islam kada su priče
nastale
-Dede Korkut je vrač, svećenik i ozan Oguza, riječ Dede koristi se kao titula popularnih
svetaca i svetih ljudi
-na skupljanjima Oguza Dede Korkut svira kopuz kojega je prema legendi izumio
-teško je ustanoviti je li Dede Korkut bio prava povijesna ličnost ili ne, prema Rashid al-Dinu
pojavio se za vladavine oguskog vladara Inal Syr Yavkuy Kana koji ga je poslao kao
izaslanika Proroku, tako je postao Musliman te savjetovao Kana i njegove nasljednike
-ne zna se tko je točno kompilirao priče u ovoj knjizi, međutim svaka je priča uokvirena tako
da ju prenosi Dede Korkut te savjetuje budućim pripovjedačima da ju prenesu onako kako je i
on
-priče su napisane u prozi, ponegdje se nailazi na ritmične, aliterativne, i asonantne ili
rimovane paragrafe (soylama); jezik je ponekad izrazito poetičan i uzvišen, a ponekad
kolokvijalan
-od muškaraca u pričama se očekuje junaštvo i hrabrost, ne zaslužuju dobiti ime sve dok ne
izvrše neko junačko djelo kao što je ubijanje bika i sl.
-priča o Tepegözü najvjerojatnije je inspirirana Homerovom Odisejom i pričom o Kiklopu,
iako neki istraživači tvrde da je tu priču Homer izvorno čuo iz usmene tradicije Male Azije
-iako se u pričama spominju neki događaji i mjesta koja bi datirala vrijeme kompozicije djela
u XII. st. ti zaključci nisu čvrsto utemeljeni
-velik broj priča temelji se na sukobima Turaka u periodu od VIII. do XI. st. s tada ne-
islamiziranim Pečenezima i Kipčacima u CA
-taj je sloj priča kasnije zamijenio sukob dinastije Ak-koyunlu s Gruzijcima, Abkhazima i
Trabzonskim Grcima; sultani dinastije Ak-koyunlu tvrdili su da su potomci Bayindir Kana pa
je lako moguće da je Knjiga o Dede Korkutu nastala pod njihovim pokroviteljstvom u ranom
XV. st.
-jezik kojim su priče napisane odražava azerski dijalekt kasnog XIV. i ranog XV. st.

Muharrem Ergin: Dede Korkut Kitabı

-mjesto radnje u ovim pričama je istočna Anadolija i Azerbajdžan, međutim nerijetko se viđa
da se radnja odvija ili izravno ili prikriveno u CA
-djelo je napisano u miješanom obliku proze i poezije, oblikom pomalo naliči na narodne
priče; međutim dijelovi pisani u obliku pjesme su mnogobrojni, a proza je pisana na sličan
način poeziji (seçili, düzenli) te ostavlja dojam da je prebačena iz poezije u prozu
-djelo je napisano jednostavnim, otvorenim, jasnim i veličanstvenim epskim stilom
‘Destanların teşekkülünde çekirdek, gelişme ve tesbit olmak üzere üç safha ve şart vardır.
Milletin iptidai devrinde onu toptan sarsan bir tarihî vaka üzerine destan çekirdeği teşekkül
eder; sonra bu çekirdek uzun zaman bir destan devri yaşıyan o millet tarafından yeni vakalarla
geliştirilir; nihayet bu gelişme tamamlandıktan sonra, fakat erimeden, canlı iken, yazılı
devreye geçilerek bir sanatkarın onu tesbit etmesi gerekir. Dede Korkut da bu safhalardan
geçmiş; Oğuzların Asya'daki eski yurdunda ilk çekirdek teşekkül etmiş, sonra batıya
yerleşmelerine kadar geliştirilmiş, nihayet biraz geç kalınarak, yazılı devre bir hayli
ilerledikten, destan devri bittik ten, destanlar halk hikayesine dönmeğe başladıktan sonra, 15.
asrın sonu ile 16. asrın başlarında meçhul bir sanatkar tarafından kağıda geçirilmiştir'
Faruk Sümer: The Book of Dede Korkut
-priče u ovom epu nisu poslagane kronološkim redom te nisu strukturalno ujedinjene, ono što
ih ujedinjuje su sadržajni i stilski elementi koje dijele (pohvala Oguza, njihovog nomadskog
načina života, običaja i vrijednosti)
-u 12 poglavlja pojavljuje se ista postava likova, od kojih je glavni ozan Dede Korkut
-priča počinje u domovini Oguza u CA, najvjerojatnije u XI. st.: „Their territory extended
along both banks of the Syr Darya (the Jaxartes of classical times), then westward to the
shores of the Caspian, south to Transoxiana, and northward to the steppes beyond the Aral
Sea“
-glavni protivnici Oguza u ovom djelu su Kipčaci koji su u tom periodu još uvijek prakticirali
šamanizam te su ih muslimanski Oguzi zbog toga smatrali nevjernicima: „The Oghuz tribes
themselves first came into contact with Islam during the tenth century as a result of close
trade relations with the Moslems of Transoxiana under the Samani Dynasty“
-iako se radnja ovih priča odvija najvjerojatnije u XI. st. samo djelo je vjerojatno prvi puta
zapisano u XIII. ili XIV. st. (vjerojatno uz pokroviteljstvo turciziranih mongolskih vladara iz
ilhanidske dinastije) kada su ti događaji iz XI. st. postali daleke legende
-u rukopisima koji su pronađeni u XVI. st. protivnici Oguza više nisu Kipčaci nego Gruzijci i
drugi kršćani, a mjesto radnje nije u CA nego u Anadoliji i Azerbajdžanu (ti su rukopisi nastali
u periodu kada su Turci smatrali da je Anadolija oduvijek bila njihova domovina): „Oghuz
flocks still graze along identifiable streams in the Syr Darya region, and the heroes still bear
names rarely seen in manuscripts of later date than the eleventh century; but when the heroes
go into battle, they strike against such cities as Trebizond (Trabzon), held by the Byzantines
until 1461, and lay siege to such redoubtable fortresses as Tatyan Castle, a Georgian citadel
near the Black Sea“
“Like most epics, then, The Book of Dede Korkut is a work whose main action is largely
fiction, but so well do the legends reflect the pattern of early Oghuz life that they must also be
considered documents of social and cultural history“
“The Oghuz Turks comprised a confederation of twenty-four tribes divided into two main
branches, the Boz ("Gray") Ok ("Arrows") and the üç ("Three") Ok ("Arrows")“
-u knjizi je osim oguskog načina života odražen i njihov vojni i politički ustroj, pa je tako na
čelu svakog plemena bey, na čelu konfederacije beylerbeyi, itd.
“Like most heroic literature, The Book of Dede Korkut has an aristocratic orientation; it is a
work devoted to deeds of lords and ladies“
-Bayındır Han je vladar svih plemena i vođa konfederacije, on je politička figura koja vlada
iza sjena, dok Kazan, koji je njegov beylerbeyi „dominates the action of the entire epic“
-Kazan je jedna od rijetkih ličnosti iz ovih legendi koja se spominje u nekim povijesnim
izvorima: “His name occurs frequently in the early sources of information about the Oghuz,
the works of Yazijioghlu, Haji Bektash-i Veli, Bayburt Osman, and Ebul Gazi Bahadir Khan“
-važno mjesto u pričama uz muške junake zauzimaju i žene koje su nerijetko dovoljno snažne
da bi se mogle nositi s muškarcima: “In the legends women are revered as mothers, loved and
respected as wives. They are often good counselors to their husbands. Dirse Khan (II) and
Begil (IX) survive periods of crisis because they follow the sage advice of their wives. Reared
in the hardships of nomadic life, Oghuz women come naturally by Amazonian attributes“
-u verzijama ovih priča u kojima prevladava drugi sloj (sukob s kršćanima u Anadoliji)
vladari tih kršćanskih država nose kipčačka imena i titule
-Dede Korkut je lik koji povezuje sve ove priče, uokvirene su tako da taj ozan izvodi ova
djela na gozbi koju je pripremio vladar: „At the banquet of the beys that closes each legend,
he sings heroic tales, accompanying himself on the lutelike kopuz, but he often refers to the
legend just completed as his own improvisation“
-neki izvori povezuju Dede Korkuta iz legendi s nekim stvarnim ličnostima: „Beginning with
Reshid ud-din, in the early fourteenth century, historians of the Oghuz described Korkut as a
competent statesman and diplomat who served several of the ninth- and tenth-century kings
who made Yeni Kent their capital (…) As time went on, Korkut was incorporated into Islamic
hagiography as a Moslem saint, and in Central Asia he became the object of a cult“
-vjerojatnost da je samo jedna osoba sastavila ove priče je vrlo niska, kao i kod svih epskih
priča riječ je o djelima koja su kroz duži period stvarana od strane različitih autora, lutajućih
pjesnika, ratnika, itd. (u prilog tome ide i činjenica da se lik koji pogine u jednoj priči
pojavljuje u drugoj, vjerojatno jer jedan pjesnik nije bio svjestan da je neki drugi pjesnik u
svojoj priči tog lika ubio): „The final shaping of our text, at a relatively late date, appears to
have been the work of a scribe or collector of Oghuz legends who was not himself a minstrel.
Had he been a performer, his redaction would probably have been more consistent and more
sequentially arranged“
„Although each of the legends is an artistic whole, all twelve are bound together by their epic
theme, by the characters they have in common, and by a literary frame. Supposedly performed
before a ruler, each legend includes several brief apostrophes to "my khan."“; to obraćanje
vladaru vrši sam pjesnik, a ne Dede Korkut
-u djelu su narativni dijelovi uglavnom u prozi, dok su dijalozi u stihu; trenutno se djelo
sastoji od oko 6 000 redova od kojih su 2 000 u stihu: „Indeed, since the legends were sung by
minstrels, it is quite possible that originally the entire work, like several other epics, was in
poetic form“
Türk Edebiyatı Tarihi: Oğuznameler
-soylama iz Knjige o Dede Korkutu su dijelovi epa u stihu o legendarnom plemenu Oguza
koji je nastao u istočnoj Anadoliji
-budući da se Oguz Kan ne spominje niti u jednom povijesnom izvoru vrlo je vjerojatno da je
taj junak i vladar mitska adaptacija mongolskog osvajača Džingis-kana
-postoji konsenzus među istraživačima da su današnji rukopisi Knjige o Dede Korkutu
preneseni iz verzije koja je nastala u periodu dinastije Akkoyunlu
-iz imena lokaliteta vidi se da se radnja odvija u istočnoj Anadoliji, Gruziji i Azerbajdžanu, a
da su nevjernici koje Oguzi poražavaju Gruzijci i Grci iz Trabzona
„Bayındır Han, Bayındır boyundan olan Akkoyunlu hükümdarının ve beylerinin gururunu
okşamak için Akkoyunlu yazarın hanlık payesi verdiği bir destan kahramanıdır“
-soylama je naziv za dijelove priča koji su napisani u stihu (to je izgovor stare turske riječi sav
u istočnom anadolskom turskom)
„Akkoyunlu yazarı, boyları herhalde Doğu Anadolu ağzı özellikleri taşıyan Eski Anadolu
Türkçesiyle kaleme almıştı. Dresden nüshası çekimlemesinde Akkoyunlu’nun dili korunmuş,
Vatikan nüshası çekimlemesinde ise Doğu Anadolu ağzı özellikleri büyük ölçüde
arındırılmıştır“
Pertev Naili Boratav: Folklor ve Edebiyat
„Barthold hikayelerin son şekliyle yazılışı zamanı olarak XV. asrı ve teşekkül sahası olarak da
Akkoyunlular sahasını gösteriyor.“
-dokazi u prilog tomu su činjenica da su se Akkoyunlu povezivali s Bayındır Hanom te da se
radnja odvija oko sukoba s Gruzijcima i Grcima iz Trabzona s kojima se borila ta dinastija, te
činjenica da se u djelu spominje uzlet Osmanlija
„Samailoviç ; 1 - Dede Korkut hikayelerinin daha muahhar Türkmen hikayelerinin ilk nazım-
nesir karışık şeklini gösterdiğini, 2 - Bu nazımların ekserisinin Yesevi şiirlerinde ve Ali'nin
Yusuf ve Zeliha'sında (XII. asır) kullanılan 4, 4, 4 olduğunu; 3 - Dede Korkut'taki bazı
hikayelerin, Samailoviç Beyrek hikayesi üzerinde duruyor : Buna Kanturalı'yı ilave edebiliriz
- yine muahhar Türkmen hikayelerinde olduğu gibi bir aşk romanı karakteri gösterdiğini tespit
ediyor“
‘Bilhassa konuşmalarda, alkışlarda, klişe şeklini almış kahraman tavsiflerinde, bazen de tabiat
veya mahal tasvirlerinde muharrir ritmik bir ifadeye başvuruyor. Hece vezninin kalıplan
mevcut olmadığı zamanlarda dahi ritimi temin eden, bizde ahenkli bir ifade intibamı
uyandıran unsurlar aliterasyonlar, kafiye yerini tutan asonanslar veya tekrar edilen kelimeler
(mesela bazı sigalar, sıfatlar . . . ) dir (…) Umumi manzarasıyla nazım diye gösterdiğimiz
parçalar tamamen serbest ritimli nazım şekillerini veriyorlar'
'Dede Korkut hikayelerinin lisanını hareket noktası alarak, eski iptidai şiirlerin ritmindeki
kanunu da formülleştirmeyı tecrübe edebiliriz : Müziğin, hareketlerin, inşattaki heyecanın
istediği ittiratlı ve muayyen vezin kalıpları sözü tanzim ediyor, fakat hiçbir zaman sıkı bir
kaide ile ifadeyi tahdit etmiyor. Ancak çok sonradır ki, bir tek kaide - Türk şiiri için hece
vezni kaidesi - hakinı olmaya başlıyor : Saz şairlerimizde olduğu gibi. O zaman ise epik halk
mahsullerinin artık yerlerini başka mahsullere verdiklerini görüyoruz: Bizde manzum
parçalarla süslenmiş halk hikayeleri gibi. Dede Korkut hikayeleri bir bakıma tam manasıyla
epik-manzum halk mahsulleriyle, bu türlü eserler arasında bir merhalede bulunuyorlar ;
onların bu mutavassıt karakterlerinin diğer cephelerini de aşağıda gözden geçireceğiz
‘Dede Korkut kitabının sanatkar müellifi mevzularını, yukarıda da temas ettiğimiz veçhlle,
Oğuzların - veya Bayındır Türkmenlerinin - eski menkıbevı tarihlerinden veya eskiden beri
mevcut, malum destan temlerinden alıyor'
'Dede Korkut hikayelerini hiçbir zaman eski anonim ve yekdiğerlerine olan münasebeti gayri
muayyen destan parçalarının bir araya toplanmasından meydana gelmiş bir külliyat telakki
etmek doğru olmaz. Bu kitap bu hallyle, tahminimize göre XV. asrın başında yaşamış bir
sanatkarın eseridir; hatta belki de mevzulardan bazıları - mesela «İç Oğuz'a Dış Oğuz'un asi
olduğu' hikayesi muharririn icadıdır; ihtimal bazılarında birkaç motifi ve temi eski
hikayelerden veya destanlardan almış, bunları yeni bir hikayenin kadrosu içinde eritmiştir'
'Şecere-i Tertikime ile Dede Korkut hikayelerinin tam bir mukayesesi, bize hikayelerin
mevzularının birçoğunun Oğuz-Türkmen ananeleri içinde yaşayan yarı tarihi, yarı menkıbevi
vakalar olduğunu daha iyi gösterecektir'
'Dede Korkut hikayelerinde geçen kahramanların bir çoğunun adları etrafında da, bu hikayeler
tespit edildiği zamanlar - belki bu son şekliyle yazıldığı zamanlar da - birçok menkıbeler
söylenmekte idi'
'Dede Korkut kitabında vaka hattı müstakim istikametinde, hiçbir zaman esas mevzuu sönük
bırakacak tali vakalar, temlerle bulanmamış bir halde, gür ve berrak akar gider.'
'Muharrir bize kahramanların neler duyduğunu kendisi uzun boylu söylemez ; ister ki
konuşturduğu veya muayyen hareketler yaptırdığı şahıslar bunu halleriyle ve sözleriyle
kendileri söylemiş, anlatmış bulunsunlar'
Tagir şekli – umanjenica
-neke od zajedničkih karakteristika priča su: a) opisi na početku priče (npr. opis skupa oguskih
begova na početku prvih 6 priča); b) nizanje ustanovljenih junačkih pridjeva pri svakoj pojavi
nekog lika; c) Dede Korkutove riječi na kraju svake priče „Dede Korkut gelip boy boyladı,
soy soyladı, bu Oğuznameyi düzdü koştu“
„Kanaatimce, bu Oğuzname metniyle Dede Korkut hikayelerini ihtiva eden kitabın alakası,
müştereken bu hazır kalıplan kullanmış olmalarından ibarettir. Bu fragman, im haliyle, Dede
Korkut kitabının eski bir nüshası olan bir hikaye külliyatından bir parça değil, Oğuz
kahramanlarına ait alkış, tavsif ve atalar sözü hükmüne geçmiş sözleri bir araya toplamış bir
metin manzarasını veriyor“; ovo se odnosi na Oğuznamu koja se nalazi u muzeju Topkapı za
koju autor tvrdi da nije dio nekog starog rukopisa Knjige o Dede Korkutu nego kompilacija
nekih klišeiziranih izraza koji su se koristili u legendama o Oguz Kanu i Oguzima
„Hülasa : 1) Tetkiklerin bugünkü haline göre XV. asır başlarında yazılmış olduğunu tahmin
ettiğimiz Dede Korkut kitabının daha eski bir nüshasının mevcudiyetine hüküm vermek için
kafi delillere sahip değiliz. 2) Dede Korkut hikayelerindeki ifade kalıplarının çok benzerlerini
başka metinlerde de görüyorsak, bunlar, masallarda, eski hikayelerde çok defa vaki olduğu
veçhlle, müşterek klişe ve motifler gibi görülmek icap eder.“
„Dede Korkut kitabının meçhul muharririnin mevzularını Oğuzların eski menkıbevi
tarihlerinden aldığını, bunlara, yine çok eskiden beri Oğuzlar arasında yaşayan, fakat başka
milletlerde de rastlanan bazı destan veya masal temlerini de ilave ettiğini söylemiştik“
„Hikayelerdeki yeni coğrafi isimler ve bu isimlere bağlı olarak ifade olunan yeni hudut
savaşları da bize anlatıyor ki, burada naklolunan şeyler, ya tamamıyla yeni maceralar, yahut
da, eski destani menkıbelerin, eski temlere ve motiflere yenilerinin inzimamıyla yeni bir
içtimai muhit içinde ifade bulmuş şekildir“
*od 103. stranice prikazuju se teme različitih priča u ovom kompleksu priča
‘Bir kulundan «deli kavat» diye bahseden, ancak bir göçebe Allah'ı olabilir. Türkmen göçebe
ruhu Allah'ın adaletini bile kendi adalet anlayışına göre tadil ediyor. Deli Dumrul, ölüm
meleği Azrail'e meydan okuduğu için Allah tarafından, canı alınmak suretiyle
cezalandırılacaktır :· Allah onun saflığından, deliliğinden hoşlanarak cezasını can yerine can
bulmak şartıyla affeder'
'Kitap, bütün hikayelerde aynı vasıfları gösteren, ölçülü, hikaye tekniğine uygun, nazım ve
nesir karışık, çok defa nesri nazım denilebilecek kadar ahenge ve nazmı da nesre yakın bir
ifade serbestisine malik bir lisanla yazılmıştır ; vakalar her yerde süratle, en mühim noktalar
üzerinde durulmak ve bu noktaları birbirine bağlayan ana çizgilerden geçilmek suretiyle
canlandırılmıştır'
'İster Depegöz gibi, binlerce yıl evvel iptidai insan muhayyelesinin icat ettiği korkunç
mahluklarla, ister İslam dininin ölüm timsali diye tasavvur olunan Azrail'le, ister Müslüman
Allah'ıyla, isterse düşmanı Rum veya Gürcü beyleriyle konuşsun, hikayelerdeki sözlerin
sahibi, hep aynı saf, haşin, hareketleri kati ve tereddütsüz, düşmanına karşı merhametsiz,
sevdiği zaman veya acıdığı zaman gürültüsüz, fakat kuvvetle insanlık hislerini dile getiren
«cılasın» Türkmen erkeği, insiyakları ve hissi selimiyle yavrusuna ve eşine bağlı güzel ve
kuvvetli göçebe kadınıdır'
-knjiga o Dede Korkutu je najstariji tekst iz domene oguskih destana te je jedan od najljepših
primjera starog turskog jezika
-prema nekim povijesnim izvorima Korkut Ata živio je u periodu Proroka Muhameda:
„Korkut, gerek Reşideddin, gerek Şecere-i Terakime rivayetlerine göre bu hanlara vezirlik
etmiştir. Reşldeddin'e göre o, İnal Sır Yavkuy zamanında zuhur etmiş ve 295 yıl yaşamıştır
(…) Reşideddin'deki rivayet daha çok Oğuzların, İslamiyetteki kıdemleriyle, yani daha
Peygamber zamanında hak dinini kabul etmiş olmakla övünme gayretlerinin bir ifadesidir“
„Rivayetleri, Korkut'la Salur Kazan'ı Peygamber çağında ve Peygamber' den üç yüz yıl sonra
(X. yüzyılda) yaşamış kabul edenler olarak, ikiye ayırabiliriz. İkinci gruptakiler, Kazan'ı ve
Salur Boyu'nu Oğuz tarihinde aşağı yukarı belll bir çağa yerleştirme imkanını sağlıyor : Bu,
Oğuzlar ile Peçeneklerin düşmanlık ve savaş hallerinin vaki olduğu IX - X. yüzyıllardır“
„Dede Korkut Kitabı, büyük kısmıyla Salur Boyu'nun bir destanı gibi göründüğüne göre, bu
boyun tarihindeki bütün maceraları aksettirmiş olması pek tabiidir“
-u ovom destanu mogu se vidjeti dva glavna povijesna sloja: prvi predstavlja borbu oguskih
plemena koja su nedavno prešla na islam s Pečenezima i Kipčacima koji to još nisu ostvarili u
XI. st. u području Sır Derya (taj se sloj vrti oko plemena Salur i njihovog junaka Kazana);
provale turkmenskih plemena (poglavito Akkoyunlua) u područje istočne Anadolije,
Azerbajdžana protiv Gruzijaca, Trabzonskih Grka i AbhazA od XIII. St. (vrte se oko Bayındır
Hana) a prikazivanjem salurskog Kazana kao vezira Bayındır Hana došlo je do spajanja tih
dvaju slojeva
„Bütün bunlar bizi bu metinlerde, Kuzeydoğuda Horasan'a, kuzeyde Kafkas Dağları'na, Gürcü
ve Abaza memleketlerine, Trabzon Rum Krallığı'na, güneyde Fırat havzasını, Mardin'i,
Diyarbekir'i içine alarak Umman Denizi'ne kadar yayılmış bir imparatorluğun ve bu ülkelerde
uzun zaman oturup kalmamış olsa bile akınları art arda dalgalar halinde tekrarlanmış ve bu
itibarla yayılmaları belirli şekilde sınırlanmış bir Oğuz-Türkmen ulusunun destanını aramaya
sevk eder“
„Dede Korkut Kitabı'nda bir destan telifi ile karşı karşıyayız ; yani bir yazar, daha önce
konusu, ideolojisi, kahramanları belirmiş, fakat sözlü gelene'kle yaşamakta olan destan
eplzodlarını, bir araya getirmiş, bu iş için şüphesiz bol miktarda hazır malzemeyi, hatta birçok
klişe ifadeyi de kullanmış, amma bütün bunları - az veya çok - kendi şahsiyetinden bir şey
katarak, bir ölçüye, bir plana göre işleyip yazıya geçirmiştir““