ELEKTROMAGNETİK TEORİ

3.2 Görüntü Yöntemi

3.2.1 Klasik Görüntü Problemi
Bir q nokta yükünün topraklanmış sonsuz bir iletken düzlemin
yukarısında bir d uzaklığında tutulduğunu varsayalım (Şek. 3.10). Soru:
Düzlemin üstündeki bölgede potansiyel nedir? q yükü iletkenin yakın
yüzeyinde belirli bir miktarda negatif yük indükleyeceği için, aranan
ifade yalnızca 1 4 0  q r olmaz, toplam potansiyel kısmen doğrudan
q 'ya aittir ve kısmen de bu indüklenmiş yükten ileri gelir. Fakat ne kadar
yük indüklendiğini veya indüklenmiş yükün nasıl dağıldığını bilmeden
 ÖZEL TEKNİKLER

nasıl olur da potansiyeli hesaplayabiliriz?

Matematiksel bakış açısından problemimiz, bir tek q nokta yükünün

 0,0,d  'de bulunduğu z  0 bölgesinde Poisson denklemini aşağıdaki

sınır koşullarına bağlı olarak çözmektir:

 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

1. z  0 olduğunda V  0 (iletken düzlem topraklandığı için) ve

2. Yükten çok uzaklarda (yani x2  y 2  z 2  d 2 olduğunda) V  0 .
Birinci tek çözüm teoremi, bu koşullara uyan yalnız bir tek fonksiyonun
var olduğunu garanti etmektedir. Akıllı bir tahminle böyle bir fonksiyonu
keşfedebilirsek, doğru çözümü bulmuş oluruz.
Tahmin: Gerçek problemi bir an unutalım; tamamen değişik bir durumu
inceleyelim. Bu yeni problem  0,0,d  'de bulunan q nokta yükü ile

 0,0,d  'deki q nokta yükünden oluşur ve arada da hiçbir iletken

düzlem yoktur (Şek. 3.11). Bu sistem için potansiyeli kolayca

 ÖZEL TEKNİKLER

yazabilirim:
 q q 
1 
V  x, y.z     (3.9)
4 0  x 2  y 2  z  d  2 2
 x 2
 y 2
 z  d  

(Paydalar  x, y.z  noktasından karşılıklı olarak q ve q yüklerine olan

uzaklıklarını gösterirler.) Buradan şu iki limite bakalım:

1. z  0 olduğunda V  0 oluyor.
2. x2  y 2  z 2  d 2 olduğunda V  0 oluyor.
Ayrıca, z  0 bölgesindeki tek yüz yalnızca  0,0,d  'deki q nokta
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

yüküdür. Fakat bunlar tam olarak orijinal problemin koşullarıdır. Açıkça

ele aldığımız ikinci sistemin "üst" bölgede, z  0 , ilk baştaki sistemle
aynı potansiyeli oluşturmaktadır. ("Alt" bölge, z  0 , tamamen farklıdır,
fakat bizim tek istediğimiz şey üst kısımdır.) Sonuç: topraklanmış sonsuz
bir iletken düzlemin yukarısındaki bir nokta yükün potansiyeli z  0 için
Denk. 3.9 ile verilir.
Bu tartışmada tek çözüm teoreminin oynadığı hayatî role dikkat
ediniz: O olmasaydı, tamamen değişik bir yük dağılımından elde edilen
bu çözümün doğruluğuna kimse inanmazdı. Ama tek çözüm teoremine
göre, aranan bölgede Poisson denklemini sağlıyorsa ve sınırlarda doğru
 ÖZEL TEKNİKLER

değerleri alıyorsa o zaman bu çözüm doğru çözümdür.

3.2.2 İndüklenmiş Yüzey Yükü
Şimdi potansiyeli biliyoruz, artık iletkenin üzerinde indüklenen ( yüzey
yükünü hesaplamak kolay bir iştir. Denk. 2.49'a göre,
V
   0
n
olup burada V n V 'nin yüzeydeki normal türevdir. Bu durumda
normal doğrultu z yönüdür, böylece
V
   0
z z 0
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

olur. Denklem 3.9'dan

 q q 
1 
V  x, y.z    
4 0  x 2  y 2  z  d  2 2 2 2 
 x  y   z  d  
  2 2 2  3 2 
q 1 2 2 z  d  x  y  z d 
V 1    
  3 2 
z 4 0  2
q 1 2 2 z  d   x 2  y 2  z  d   
   

 
V

1   q  
z  d

q  
z  d 
 
z 4 0   x 2  y 2  z  d 2  3 2  x 2  y 2  z  d 2  3 2 
    
 ÖZEL TEKNİKLER

Böylece

 
V 1  qz  qd qz  qd 
  x, y    0   0   
z 4 0   x 2  y 2  z  d 2  3 2  x 2  y 2  z  d 2  3 2 

     
z 0
qd
  x, y   32
(3.10)

2 x 2  y 2  d 2
elde ederiz. Beklendiği gibi, indüklenmiş yük negatif ( q 'yu pozitif kabul
ederek) ve x  y  0 'da en büyüktür.
Yük yoğunluğunu bulmuşken toplam indüklenmiş yükü de bulalım.
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

Q    da
xy düzleminde alınacak bu integral, da  dxdy ile kartezyen
koordinatlarda alınabilir; fakat r 2  x2  y 2 ve da  rdrd yazarak
kutupsal koordinatlarda yapmak biraz daha kolaydır. O zaman
qd
 r   32

2 r 2  d 2 
buluruz ve buradan
 ÖZEL TEKNİKLER

2  qd qd  rdr 2

Q   32
rdrd    2 2 32  d
2

o 0 2 r  d 2
 2 0 r d   0 


2


qd  rdr  r 2  d 2 u 
Q 2  32
 
2 0 r 2 d 2    2rdr  du 
qd  2rdr qd 3 2 qd
 u du    2 u
1 2
Q  32


2 0 r 2 d 2  2 2


Q
qd
2
r d 2
0

 qd 1 1 
d 2  q
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ


2  qd qd
Q   32
rdrd   q (3.11)
o 0 2
r 2
d 2  2
r d 2
0

elde edilir. Açıkça, düzlem üzerinde indüklenmiş toplam yük, q 'dur.

3.2.3 Kuvvet ve Enerji
İndüklenmiş negatif yükten dolayı, q yükü düzleme doğru çekilir. O
halde çekim kuvvetini hesaplayalım. q 'nun bulunduğu bölgede
potansiyel, benzeşmeli problemdeki (yani iletken yok ve q ve q
yükleri var) ile aynı olduğundan, alan da onun alanıyla aynıdır ve bu
yüzden kuvvet
 ÖZEL TEKNİKLER

 1 q2 ˆ
F  z (3.12)
4 0  2d 2

olur. Fakat dikkat: İki problemde sanki her şey aynıymış gibi düşünmeye
başlamak kolaydır. Ancak, enerji aynı değildir. İki nokta yük var ve
iletkenin olmadığı halde, Denk. 2.42
1 q2
W  (3.13)
4 0 2d
verir. Fakat bir tek yük ve iletken düzlem varken enerji bunun yarısıdır:
1 q2
W  (3.14)
4 0 4d
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

Niçin yarısı? Alanlarda depolanan enerjiyi düşününüz (Denk. 2.45):

0 2
W  E d
2
Birinci halde üst bölge  z0  ve alt bölge  z0  her ikisi birden katkı

yapar-simetriden dolayı katkıları eşittir. Fakat ikinci halde yalnız üst

bölge sıfır olmayan bir alan bulundurur ve bundan dolayı enerji
öncekinin yarısı kadar büyüklüktedir.
Elbette enerjiyi q yükünün sonsuzdan buraya getirmek için gerekli işi
hesaplayarak da bulabilirdik. Gerekli kuvvet (Denk. 3.12'deki elektrik
 ÖZEL TEKNİKLER

 
kuvvetine karşı koymak için) 1 4 0  q 2 4 z 2 zˆ 'dir, böylece

d  1 d q2
W   F dl   2 dz
 4 0  4z
d
1  q 2  1 q2
   
4 0  4 z  4 0 4d
bulunur. q 'yu iletkene doğru hareket ettirdikçe yalnızca q üzerine iş
yaparız. İndüklenmiş yükün iletken yüzeyinde içeriye doğru hareket
ettiği doğrudur, fakat tüm iletken sıfır potansiyelde olduğundan dolayı bu
hareket işe mal olmaz. Bunun zıddına olarak, eş zamanlı olarak iki nokta
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

yükü bir araya getirirsek (arada iletken yokken), her ikisi üzerine de iş
yaparız ve toplam iş iki kat daha büyük olur.
3.2.4 Diğer Görüntü Problemleri
Anlatılan bu yöntem bir tek nokta yük ile sınırlı değildir; topraklanmış
bir iletken yakınındaki herhangi bir durgun yük dağılımı kendi ayna
görüntüsü oluşturularak aynı yolla işleme sokulabilir. (Görüntü
yüklerinin zıt işarete sahip olduğunu hatırlayınız; xy düzleminin sıfır
potansiyelde kalmasını işte bu garantilemektedir.) Benzer şekilde ele
alınabilen alışılmamış bazı problemler de vardır; bunlardan en güzeli
aşağıdakidir.
 ÖZEL TEKNİKLER

Örnek 3.2 Bir q nokta yükü R yarıçaplı topraklanmış bir iletken kürenin
merkezinden bir a uzaklığına konmuştur (Şek. 3.12). Küre dışındaki
potansiyeli bulunuz.

Çözüm: q nokta yükü ile birlikte değeri

 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

R
q   q (3.15)
a
ile verilen ve küre merkezinin sağında bir
R2
b (3.16)
a
uzaklığına yerleştirilmiş diğer bir nokta yükten oluşan tamamıyla farklı
bir sistemi inceleyelim (Şek. 3.13). İletken hiç olmasın, şimdi yalnızca bu
iki nokta yük olsun. Bu sistemin potansiyeli
 ÖZEL TEKNİKLER

1  q q 
V r    (3.17)
4 0  r r 


dir, burada r . ve r sırasıyla q 'dan ve q 'den olan uzaklıklar olsun.

Şimdi, bu potansiyelin küre üzerindeki bütün noktalarda sıfır olduğu
görülür ve bu yüzden dış bölge de bizim orijinal problemimizin sınır
koşullarına uygun düşer. Sonuç: Denk. 3.17 topraklanmış bir iletken küre
yakınındaki bir nokta yük için potansiyeldir, (b 'nin R 'den az olduğuna
dikkat ediniz, böylece "görüntü" yükü q emin bir şekilde kürenin
içindedir-görüntü yüklerini V 'yi hesapladığınız tarafa koyamazsınız; bu
 'yu değiştirirdi ve Poisson denklemini yanlış kaynak kullanarak
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

çözüyor olurdunuz.) Özellikle, yük ile küre arasındaki çekim kuvveti

 R 
q  q 
1 qq 1  a  1 q 2 Ra 2
F 2
 2
 2
4 0  a b  4 0  R  4 0 a a 2  R 2
 a 
2
 
 a 
1 qq 1 q 2 Ra
F 2
 2
(3.18)
4 0  a b  4 0 a 2  R 2
 
dir.
Bu çözüm çok hoş ve basittir, fakat olağanüstü derecede şanslıdır.
Görüntü yönteminde ne kadar bilimsellik varsa bir o kadar da sanat
 ÖZEL TEKNİKLER

vardır, çünkü bir yolunu bulup doğru "yardımcı problemi" tasarlamak ve

çözmek zorundasınız. Problemi bu yolla çözen ilk kişinin hangi q
görüntü yükünü kullanacağını veya onu nereye koyacağını önceden
bilebildiğini sanmam. Belki de o küre içinde keyfî bir yere keyfi bir yük
koyarak işe başladı, küre üzerindeki potansiyeli hesapladı ve ardından q
ve b tam olduğunda küre üzerindeki potansiyelin sıfıra gittiğini keşfetti.
Fakat küre yerine, örneğin küp olduğunda, bir tek yük içeride nereye
konulursa konulsun küp yüzeyindeki potansiyeli sıfır yapamaz, çünkü o
takdirde bu bir mucize olurdu.
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

3.3 Değişkenlerin Ayrımı

Bu kısımda fizikçinin kısmî türevli diferansiyel denklemleri çözmek için
gözde aracı olan değişkenlerin ayrımı yöntemini kullanarak Laplace
denklemiyle doğrudan uğraşacağız. Yöntem, belirli bir bölgenin
sınırlarında potansiyel V  veya yük yoğunluğu   'nın belirtildiği

durumlarda uygulanabilirdir ve bizden içerideki potansiyeli bulmamız

istenir. Ama yöntem basittir: Her ikisi koordinatlardan yalnız birisine
bağlı olan fonksiyonların bir çarpımı şeklindeki çözümler ararız. Bununla
beraber cebirsel ayrıntılar çok karışık olabilir, bu yüzden yöntemi bir dizi
örnekler yardımıyla geliştirelim. Kartezyen koordinatlarla başlayalım ve
 ÖZEL TEKNİKLER

daha sonra küresel koordinatları inceleriz.

3.3.1 Kartezyen Koordinatlar
Örnek 3.3 İki sonsuz topraklanmış metal plâka, biri y  0 ve diğeri
y  a 'da olmak üzere, xz düzlemine paralel uzanmaktadır (Şekil 3.17).
Sol uç x  0 , iki plâkadan yalıtılmış sonsuz bir şeritle kapatılmış olup
belirli bir V0  y  potansiyelinde tutulmaktadır. Bu "yarık" içindeki

potansiyeli bulunuz.
Çözüm: Şekillenim z 'den bağımsızdır, o sebeple bu gerçekte iki boyutlu
bir problemdir. Matematik terimleriyle, Laplace denklemini çözmeliyiz:
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

 2V  2V  2V
2
 2  2 0 (3.20)
x y z

uygulanacak sınır koşulları ise şöyledir

 ÖZEL TEKNİKLER


  i V  0 y  0 iken 

 
  ii V  0 y  aiken 
  (3.21)


 iii V  V0  y  x  0 iken 


  iv V  0 x   ' a giderken 

(Bunlardan sonuncusu, her ne kadar problemde açıkça söylenmemiş olsa

da, fiziksel nedenlerden dolayı zorunludur: x  0 'daki "sıcak" şeritten
gittikçe daha uzaklara gittiğinizde potansiyel sıfıra düşmelidir.) Bütün
duvarlarda potansiyel verildiği için, yanıt tek olarak belirlidir. İlk adım
çarpım şeklinde çözümler aramaktır:
V  x, y   X  x Y  y  (3.22)
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

Görünüşe bakılırsa, bu saçma bir kısıtlamadır-Laplace denkleminin

çözümlerinin büyük çoğunluğu bu şekle sahip değildir. Örneğin
V  x, y    5x 6 y  Denk. 3.20'yi sağlar fakat siz bunu x 'in bir fonksiyonu

defa y 'nin bir fonksiyonu gibi bir çarpım olarak ifade edemezsiniz.
Açıkça, bu yolla biz olası çözümlerden yalnızca çok küçük bir alt kümeyi
elde edeceğiz ve bu çözümlerden birinin problemin sınır koşullarına
uyması bir mucize olurdu... Fakat, elde ettiğimiz çözümler çok özel
oldukları için, bunların hepsini üst üste koyarak genel çözümü
oluşturabiliriz. Denk. 3.22'yi Denk. 3.20'ye koyduğumuzda
 ÖZEL TEKNİKLER

d2X d 2Y
Y 2  X 2 0
dx dy
elde ederiz. Bir dahaki adım "değişkenleri ayırmaktır" (yani, tüm x 'e
bağlılığı bir terime ve tüm y 'ye bağlılığı da öbür terime toplamaktır).
Tipik olarak bu her tarafı V ile bölerek başarılır:
1 d 2 X 1 d 2Y
2
 2
0 (3.23)
X dx Y dy
Burada ilk terim yalnızca x 'e ikincisi ise yalnız y 'ye bağlıdır, başka
sözlerle, elimizde
f  x g  y   0 (3.24)
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

biçiminde bir denklem olmuş olur. Elimizde bunun doğru olabilmesi için
yalnızca bir yol vardır: f ve g 'nin her ikisi de birer sabit olmalıdırlar.
Aksi halde, x 'i değiştirdiğinizde f  x  değişseydi-o zaman y 'yi sabit

tutarak x ile oynadığımızda, Denk. 3.24'e aykırı olarak, f  x   g  y 

değişirdi halbuki Denk. 3.24 bunun daima sıfır olduğunu söylüyor. (Bu
basit fakat oldukça anlaşılmaz bir fikirdir; iyice düşünmeden onu kabul
etmeyiniz, çünkü tüm yöntem ona dayanmaktadır.) O halde Denk.
3.23'den
 ÖZEL TEKNİKLER

1 d2X 1 d 2Y
 C1 ve  C2 , ve C1  C2  0 (3.25)
X dx 2 Y dy 2
sonucu çıkar. Bu sabitlerden biri pozitif, diğeri negatiftir (veya belki de
her ikisi de sıfırdır). Genel olarak, tüm olasılıkları gözden geçirmemiz
gerekir; yine de bizim özel problemimizde C1'in pozitif ve C2 'nin negatif
olmasına gerek vardır, bunun sebebi az sonra gözükecektir. Böylece
d2X 2 d 2Y
2
k X, 2
 k 2Y (3.26)
dx dy
Kısmî türevli bir diferansiyel denklem (3.20) iki adet adî diferansiyel
denkleme (3.26) dönüştürülmüştür. Bunun artısı açıktır-adî diferansiyel
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

denklemlerin çözülmesi çok daha kolaydır. Gerçekten:

X  x   Aekx  Bekx , Y  y   C sin ky  D cos ky ,
böylece

 
V  x, y   Aekx  Be kx  C sin ky  D cos ky  (3.27)

Laplace denkleminin uygun ayrılabilir çözümü budur; geriye sınır

koşullarını uygulamak ve bunların sabitler hakkında ne söylediğine
bakmak kalmıştır. Sonuncusundan başlarsak, koşul (iv)

  iv V  0 x   'a giderken A sabitinin sıfır olmasını gerektirir. B 'yi
C ve D 'nin içine alarak,
 ÖZEL TEKNİKLER

V  x, y   ekx  C sin ky  D cos ky 

ifadesini elde ederiz. Şimdi koşul (i)  i V  0 y  0 iken  D 'nin sıfır

olmasını ister, böylece

V  x, y   Cekx sin ky (3.28)

Bu arada (ii)  ii V  0 y  a iken koşulu sin ka  0 verir, buradan da

aşağıdaki sonuç çıkar

n
k
a
,  n1,2,3,... (3.29)

(Bu noktada niçin C1'i pozitif ve C2 'yi negatif seçtiğimi görebilirsiniz: X

 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

sinüssel olsaydı onu asla sonsuzda sıfıra gidecek şekilde

düzenleyemezdik ve Y üstel olsaydı bunu da hem 0 ve hem de a 'da sıfır
yapamazdık. Aklıma gelmişken, n  0 bize yaramaz, çünkü bu durumda
potansiyel her yerde kaybolur. Ve biz daha önceden negatif n 'leri
dışarılamıştık).
Ayrılabilir çözümleri kullanarak en fazla buraya kadar gidebiliriz ve
bir n tam sayısı için V0  y  rastlantı sonucu sin  n y a  şekline sahip

olmadığı sürece, basitçe x  0 'daki son sınır koşulunu sağlamayabilir.

Fakat şimdi yöntemin can alıcı noktası buradadır: Değişkenlerin ayrımı
bize sonsuz bir çözümler takımı (her n için bir tane) vermiştir ve
 ÖZEL TEKNİKLER

bunların hiç biri kendi başına sonuncu sınır koşulunu sağlamazken

bunları sınır koşulunu sağlayacak şekilde birleştirmek olanaklıdır.
Laplace denklemi şu anlamda doğrusaldır; V1,V2 ,V3,... Laplace

denklemini sağlarsa, bunların herhangi bir doğrusal bileşimi olan

V  1V1   2V2 3V3  ... 'de aynı denklemi sağlar ve burada 1, 2... keyfî

sabitlerdir. Bunu şuradan görebiliriz,

2V  12V1   22V2  ...  01  0 2  ...  0
Bu gerçekten yararlanarak, ayrılabilir çözümleri (3.28) çok daha genel bir
çözüm oluşturmak üzere bir araya getirebiliriz:
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ


V  x, y    Cn e n x a sin  n y a  (3.30)
n 1

Bu halen daha sınır koşullarından üçünü sağlamaktadır, sorun şudur; ( Cn

sabitlerinin seçimi sayesinde) sonraki (iii)  iii V  V0  y  x  0 iken  sınır

koşulunu uydurabilir miyiz?


V  0, y    Cn sin  n y a   V0  y  (3.31)
n 1

Aslında bu toplamı tanıyabilirsiniz-o bir Fourier serisidir. Ve Dirichlet

teoremi hemen hemen her V0  y  fonksiyonunun-bu fonksiyon sonlu

sayıda süreksizliklere bile sahip olabilir-böyle bir seriye açılabileceğini

 ÖZEL TEKNİKLER

garantiler. Fakat bu sonsuz toplamın içine gömülmüş gözüken Cn kat

sayılarını gerçekten nasıl belirleriz? Bunu gerçekleştirmeye yarayan araç

bir ismi hak edecek kadar harikadır-her ne kadar esas olarak aynı fikri
Euler bir parça daha erken kullanmış görünüyorsa da ben ona Fourier
Tahmini diyorum. İşte onun nasıl yapıldığı; Denk. 3.31'i sin  n y a  ile

çarpınız (burada n pozitif bir tam sayıdır) ve 0'dan a 'ya kadar integralini
alınız:
 a a
 n  sin
C
n 1 0
 n y a sin  n y a  dy  V0  y  sin  n y a  dy (3.32)
0
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

Sol taraftaki integrali kendiniz hesaplayabilirsiniz; yanıt şudur

a
0, n n ise 
 
 sin  n y a  sin  n y a  dy   a  (3.33)
0 2 n  n ise 
 
Böylece, n  n terimi dışında, serideki bütün terimler kaybolur ve Denk.
3.32'nin sol tarafı  a 2  Cn 'ye indirgenir. Sonuç:

2a
Cn   V0  y  sin  n y a  dy (3.34)
a0
İşlem tamamdır: Katsayılar Denk. 3.34 ile verilmek üzere Denk. 3.30
aradığımız çözümdür. Somut bir örnek olarak, x  0 'daki şerit V0 sabit
 ÖZEL TEKNİKLER

potansiyelli bir metal plâka olsun (onun y  0 ve y  a 'daki topraklanmış

plâkalardan yalıtılmış olduğunu anımsayınız). O zaman
 0, nçift ise 
2V0 a 2V0   (3.35)
Cn   
sin n y a  n 
dy  1 cos n   4V0
 
a 0  n ntek ise 
 
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

Apaçık
4V0 1  n x a
V  x, y    e sin  n y a  (3.36)
 n1,3,5... n
Şek. 3.18 bu potansiyelin şeklidir; Şek. 3.19 Fourier serisindeki ilk birkaç
 ÖZEL TEKNİKLER

terimin birleşerek V0 sabitine gittikçe nasıl daha iyi yaklaştığını

gösteriyor, (a) yalnızca n  1 varken, (b) 5'e kadar olan n değerleri var,
(c) ilk 10 terimin toplamı ve (d) ilk 100 terimin toplamı.

Denk. 3.36'daki sonsuz seri kesin olarak toplanabilir; sonuç şudur,

 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

2V0 1  sin  y a  
V  x, y   tan  (3.37)
  sinh   x a  
 
Bu şekliyle Laplace denklemine uyulduğunu ve dört koşulunun (3.21)
sağlandığını kontrol etmek kolaydır.

Bu yöntemin başarısı ayrılabilir çözümlerin (3.28) iki olağanüstü

özelliğine dayalıdır: tamlık ve diklik. Bir f n  y  fonksiyonlar kümesi

cinsinden, diğer herhangi bir f  y  fonksiyonu onların doğrusal bir

toplamı olarak ifade edilebiliyorsa bu f n  y  kümesi tamdır denir:

 ÖZEL TEKNİKLER


f  y    Cn f n  y  (3.38)
n 1

sin  y a  fonksiyonlar kümesi, 0  y  a aralığında tamdır. Cn kat

sayılarının uygun seçilmesi halinde Denk. 3.31'in sağlanabilmesini

güvence altına alan, Dirichlet teoreminin garantilenmiş olduğu, işte bu
gerçek idi. (Verilen bir fonksiyonlar kümesi için, tamlığın ispatı son
derece zor bir iştir ve korkarım fizikçiler bunun doğruluğunu kabul
etmeye ve ispatı başkalarına bırakma eğilimindedirler). Kümenin
herhangi farklı iki elemanının çarpımı sıfırsa bir fonksiyonlar kümesi
diktir:
 ELEKTROMAGNETİK TEORİ

a
 f n  y  f n  y  dy  0 n  n için (3.39)
0

Sinüs fonksiyonları diktir (Denk. 3.33); Fourier tahmininin dayandığı

özellik budur, bu bize sonsuz serideki, bir terim dışında, bütün terimleri
yok etme ve böylece Cn katsayıları için çözme olanağını sağlar. (Dikliğin

ispatı genel olarak oldukça kolaydır, ya doğrudan integral alarak veya

fonksiyoların geldiği diferansiyel denklemin analiziyle bu yapılabilir.)