Ilja Repin – „Car Iwan groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581”

Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 roku (znany również jako Iwan Groźny zabija syna)
to obraz rosyjskiego artysty Ilji Repina, namalowany w latach 1883-1885[1].

Przedstawia epizod z życia Iwana Groźnego, gdy ten w silnym gniewie rzekomo zadał śmiertelny
cios swojemu synowi carewiczowi Iwanowi[1].

Jest przechowywany w zbiorach Państwowej Galerii Tretiakowskiej w Moskwie. Od 2022 r.

odrestaurowany po wandalizmie, ale nie wystawiany. Przybliżona data powrotu obrazu do sal
ekspozycji stałej to początek 2023 r.[2].

Jak zaznaczono w opisie obrazu na stronie Państwowej Galerii Tretiakowskiej, Repin

nieprzypadkowo wskazuje w tytule datę[3] - 1581. Ze wspomnień autora wiadomo, że pomysł
powstał w związku z wydarzeniami marcowymi 1881 roku - wybuchem bomby rzuconej przez
Narodowca I. I. Grinewickiego, której odłamki zabiły cara Aleksandra II. Później pomysł
namalowania obrazu "Iwan Groźny i jego syn Iwan..." przyszedł artyście do głowy, gdy wracał z
koncertu N. A. Rimskiego-Korsakowa pod wrażeniem suity symfonicznej "Antar". W swoich
wspomnieniach Repin opisuje to w następujący sposób: "Pewnego razu w Moskwie w 1881 roku
usłyszałem nowy utwór Rimskiego-Korsakowa - "Zemsta". Te dźwięki zawładnęły mną i
pomyślałem, czy niemożliwe jest ucieleśnienie w malarstwie nastroju, który powstał we mnie pod
wpływem tej muzyki. Przypomniał mi się car Iwan"[4]. Pisał też: "Jakaś krwawa passa przeszła w
tym roku, uczucia były owładnięte okropnościami nowoczesności, ale strasznie było się do tego
zbliżać - bez powodzenia! <...> Naturalne było szukanie ujścia dla stłumionych uczuć w
historii"[5].

Repin podczas podróży po Europie w 1883 roku odwiedził walkę byków, w swoich wspomnieniach
napisał: "Nieszczęście, żywa śmierć, morderstwo i krew są ... przyciągającą siłą ... W tym czasie na
wszystkich wystawach w Europie w dużych ilościach wystawiano krwawe obrazy. I ja, zarażony,
prawdopodobnie, tą krwawością, po przyjeździe do domu, natychmiast zająłem się krwawą sceną
Iwana Groźnego z synem. I ten krwawy obraz odniósł wielki sukces"[1].

Jak wspominał Repin: "Pisałem - salwami, udręczony, zmartwiony, raz po raz poprawiałem to, co
już napisałem, odkładałem to z bolesnym rozczarowaniem moimi umiejętnościami, odzyskiwałem
to ponownie i ponownie przystępowałem do ataku. Przez kilka minut bałem się. Odwróciłem się od
obrazu, ukryłem go. Takie samo wrażenie wywarł na moich przyjaciołach. Ale coś mnie przywiodło
do tego obrazu i znów nad nim pracowałem"[4].

W roli opiekunów wystąpili: do stworzenia wizerunku cara Iwana - słynny artysta G. G. Myasoedov
i kompozytor P. I. Blaramberg, do stworzenia wizerunku carewicza - pisarz V. M. Garshin i artysta
V. K. Menk[6].

Obraz został po raz pierwszy pokazany w 1885 roku przyjaciołom artysty, wśród których byli
Kramskoi, Shishkin, Yaroshenko, Bryullov i inni; według wspomnień Repina, goście byli
oszołomieni i milczeli przez długi czas, czekając na to, co powie Kramskoi[7].

Obraz bardzo nie spodobał się cesarzowi Aleksandrowi III i jego świcie, w wyniku czego 1
kwietnia 1885 r. został zakazany na wystawę, stając się tym samym pierwszym obrazem
ocenzurowanym w Imperium Rosyjskim[7], a P. M. Tretiakowowi, który kupił obraz, nakazano "nie
zezwalać na jego wystawianie i ogólnie nie zezwalać na rozpowszechnianie go publicznie w
jakikolwiek inny sposób". Zakaz został zniesiony trzy miesiące później, 11 lipca 1885 r., na
wniosek bliskiego sądowi artysty A. P. Bogolyubova[1][7].
Ogarnęło mnie uczucie doskonałej satysfakcji dla Repina. Oto jest, rzecz, na poziomie talentu... I
jak to jest napisane, Boże, jak to jest napisane!... Czym jest morderstwo popełnione przez bestię i
psychopatę...? Ojciec uderzył syna rózgą w skroń! Minuta ... W przerażeniu krzyknął ... chwycił go,
przykucnął na podłodze, podniósł ... zacisnął jedną rękę na ranie na skroni (a krew wciąż tryska
między szczelinami jego palców) ... a on sam krzyczy ... Ta bestia wyje z przerażenia ... Co to za
sprawa, że na obrazie na podłodze jest już cała kałuża krwi w miejscu, w którym jego syn upadł na
podłogę skronią ... Ta scena jest naprawdę pełna mroku i jakiejś naturalnej tragedii ....

– I. N. Kramskoj

Jest to obecnie sztuka zdumiewająca - bez najmniejszych ideałów, jedynie z poczuciem nagiego
realizmu i z tendencją do krytykowania i potępiania. Poprzednie obrazy tego samego artysty Repina
charakteryzowały się tą tendencją i były obrzydliwe. A ten jego obraz jest po prostu obrzydliwy.
Trudno zrozumieć, co artysta ma na myśli, gdy opowiada takie momenty w całej rzeczywistości. I co
ma z tym wspólnego Jan Groźny? Poza dobrze znaną tendencją nie ma żadnego innego motywu.
Nie można nazwać tego obrazu historycznym, ponieważ ten moment i cała jego oprawa jest czysto
fantastyczna, a nie historyczna[8].

– K. P. Pobiedonostiew

Artysta popadł w karykaturę i niedopuszczalny brak smaku, przedstawiając zamiast wyglądu cara
jakąś małpią fizjonomię. W umysłach każdego z nas, na podstawie wrażeń wyniesionych z lektury
narracji historycznych, z artystycznych plastycznych lub scenicznych reprodukcji osobowości Jana
Groźnego, ukształtował się dobrze znany figuratywny typ tego cara, który nie ma nic wspólnego z
tym przedstawionym na obrazie Repina[9].

– Profesor anatomii Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych F. P. Landzert

Dobra robota Repin, dobra robota. Jest w tym coś wesołego, mocnego, odważnego i trafiającego w
cel... Mieliśmy hemoroidalną półgłupią udomowioną staruszkę, a potem jest Karamazow-ojciec - i
twój Jan jest dla mnie połączeniem tej udomowionej kobiety i Karamazowa, i jest najbardziej
pluszowym i żałosnym, żałosnym mordercą, jakimi powinni być, a prawdomówna śmiertelna
piękność syna - dobra, bardzo dobra...[10][11].

– L. N. Tołstoj

W październiku 2013 r. grupa historyków i działaczy prawosławnych, zainspirowana przez

wieloletniego apologetę cara Iwana i zwolennika jego kanonizacji, W. W. Bojko-Welikiego,
zaapelowała do rosyjskiego ministra kultury Władimira Miedinskiego o usunięcie obrazu z Galerii
Tretiakowskiej, twierdząc, że dzieło obraża patriotów. V. Boiko-Veliky zaapelował do rosyjskiego
ministra kultury Vladimira Medinsky'ego o usunięcie obrazu z Galerii Tretiakowskiej, twierdząc, że
dzieło obraża uczucia patriotyczne narodu rosyjskiego[12]. Irina Lebedeva, dyrektor Galerii
Tretiakowskiej, oświadczyła, że obraz nie zostanie usunięty z wystawy stałej[13][14].

Następnie grupa artystyczna "Mitki", kpiąc z tej petycji, ogłosiła, że rozpoczęła prace nad obrazem
"Mitki dający Iwanowi Groźnemu nowego syna", który w razie potrzeby mógłby zastąpić obraz Ilji
Repina[15].

16 stycznia 1913 r. obraz został trzykrotnie ugodzony nożem przez Abrama Bałaszowa, 29-letniego
malarza ikon, staroobrzędowca, syna dużego fabrykanta mebli, po czym twarze osób na nim
przedstawionych artysta musiał odtworzyć praktycznie od nowa[7]. Opiekun Galerii Tretiakowskiej
Jegor Chrułusłow, dowiedziawszy się o zbezczeszczeniu obrazu, rzucił się pod pociąg[16]; po
incydencie natychmiast do dymisji podał się powiernik muzeum Ilja Ostrouchow. Moskiewska
Duma Miejska wybrała na jego miejsce Igora Grabara.

Abram Bałaszow, który wcześniej wielokrotnie odwiedzał Galerię Tretiakowską i znał jej
pracowników, zaatakował obraz o 10:30. Przechodząc przez sale, najpierw zatrzymał się przed
obrazem "Boyarynya Morozova" i szepnął coś przed nim, a przy wejściu do sali, w której znajduje
się praca Repina, nagle z wściekłym krzykiem rzucił się na nią, przeskoczył przez barierkę i sznur i
ze słowami: "Dość śmierci, dość krwi" trzykrotnie dźgnął obraz nożem.

Bałaszow wykonał na obrazie trzy podłużne cięcia o szerokości od ośmiu do ośmiu i pół cala każde:
wszystkie trzy doszły do miejsca, w którym zbiegają się twarze cara i jego syna. Środkowe cięcie,
wychodzące spod prawego oka króla, całkowicie zniszczyło prawe oko carewicza, omijając nos,
który został tylko lekko nacięty. Wszystkie cięcia były pionowe, równoległe do siebie i miały
wygląd zygzaka. Ciosy były tak silne, że nóż wbił się w poprzeczkę noszy.

Pracownik muzeum Sheiko, który zaczął śledzić Balashova po tym, jak zauważył go stojącego przy
obrazie "Boyarynya Morozova", podążając za nim w pewnej odległości, natychmiast rzucił się za
nim, ale udało mu się go rozbroić dopiero po zadaniu trzech ciosów w obraz.

Zatrzymany został zabrany do biura galerii przed przybyciem policji, gdzie przez cały czas siedział
w skrajnie przygnębionym stanie umysłu, zakrywając twarz rękami i wielokrotnie powtarzając:
"Boże, co ja zrobiłem".

Podczas przesłuchania Balashov zeznał, że od dawna planował pociąć obraz.

Pokój, w którym znajdował się obraz, został natychmiast odizolowany żelaznymi drzwiami.
Powiernik Galerii Tretiakowskiej, I.S. Ostroukhov, natychmiast przybył do muzeum i po obejrzeniu
uszkodzonego obrazu był przekonany o możliwości jego renowacji ze względu na fakt, że cięcia
były podłużne. Natychmiast wysłał telegraf do Kuokkali do I. E. Repina, a w Petersburgu do
konserwatora Ermitażu D. F. Bogoslovsky'ego, prosząc ich o przybycie do Moskwy i pomoc w
renowacji.[17] Renowacja obrazu.

Zgodnie z zeznaniami Korneja Czukowskiego, [źródło nieokreślone 1865 dni] Repin był wtedy
pewien, że jedno z jego najlepszych dzieł zostało beznadziejnie zniszczone. Po przybyciu do
Moskwy i osobistym obejrzeniu obrazu w Galerii Tretiakowskiej, zaapelował do powiernika
muzeum I. S. Ostroukhova słowami: "W końcu jest nie do naprawienia". Ostatecznie zdecydowano,
że mechaniczne uszkodzenia płótna zostaną naprawione przez konserwatora Bogoslovsky'ego
poprzez powielenie, a uszkodzony obraz zostanie odrestaurowany osobiście przez Repina[18].

Bogoslovsky przybył do Moskwy rankiem 24 stycznia (6 lutego) 1913 roku i natychmiast wraz ze
swoim asystentem I. I. Vasilievem rozpoczął pracę. Płótno zostało zdjęte z blejtramu i naciągnięte
na specjalnie wykonaną deskę. Następnie obraz został przeniesiony na nowe płótno i naciągnięty na
specjalnie zamówioną podramę z tarczami. Twierdzono, że na tej ramie obraz będzie tak mocny, że
nie będzie można go przeciąć nawet z odwrotnej strony. Po długim procesie powielania i kilku
dniach schnięcia, Repin rozpoczął swój etap pracy[19].

Gazeta St. Petersburg Listok odnotowała, że w ciągu 10 dni wszystkie pocztówki z reprodukcjami
obrazu Repina zostały wyprzedane w Petersburgu, a hurtownie pocztówek zostały zalane
zamówieniami z prowincji po dwukrotnie wyższej cenie[20].

W dniu 25 maja 2018 r. o godzinie 20:55, 5 minut przed końcem godzin otwarcia Galerii
Tretiakowskiej, mężczyzna spośród ostatnich odwiedzających włamał się do pustej już Sali Repina
przez grupę pracowników muzeum przeprowadzających rutynowy obchód sal przed ich
zamknięciem i, chwytając metalowy słupek ogrodzenia, zadał kilka ciosów obrazowi. Grube szkło
chroniące dzieło przed wahaniami temperatury i wilgotności zostało rozbite; płótno zostało rozdarte
w trzech miejscach w centralnej części dzieła na postaci carewicza; twarze i dłonie
przedstawionych osób pozostały nietknięte. Spadające szkło poważnie uszkodziło ramę dzieła
autora[21].

Niemal natychmiast po zdarzeniu konserwatorzy muzeum przeprowadzili pilne prace awaryjne:

usunięto fragmenty szkła, zdemontowano obraz i ramę, po czym dzieło zostało usunięte z wystawy
stałej i przeniesione do warsztatu konserwatorskiego muzeum.

Wandalem był niejaki Igor Podporin[22], 37-letni bezrobotny zameldowany w obwodzie

woroneskim. Swoje działania tłumaczył tym, że obraz obraża uczucia wierzących i jest niezgodny z
prawdą historyczną[23]. Rodzina Podporina to uchodźcy z Uzbekistanu, gdzie Podporin w wieku
około 16 lat był ścigany za chuligaństwo i otrzymał wyrok w zawieszeniu[24]. Jesienią 2018 r.
został on uznany za niepoczytalnego i oskarżony z art. 243 Kodeksu karnego Federacji Rosyjskiej
(zniszczenie lub uszkodzenie obiektów dziedzictwa kulturowego (pomników historii i kultury)
narodów Federacji Rosyjskiej wpisanych do jednolitego państwowego rejestru obiektów
dziedzictwa kulturowego). Szkody materialne spowodowane działaniami Podporina wynoszą co
najmniej 30 milionów rubli[25]. W dniu 30 kwietnia 2019 r. Igor Podporin został skazany na 2,5
roku kolonii karnej[26][27].

Od 2018 roku obraz jest poddawany renowacji[28]. Na jubileuszowej wystawie retrospektywnej

Repina, która odbyła się w dniach 16 marca - 18 sierpnia 2019 r. w Galerii Tretiakowskiej, obraz
był symbolizowany przez specjalnie udekorowaną przestrzeń, która witała odwiedzających przy
wejściu; przygotowano również program multimedialny i edycję z serii Historia jednego arcydzieła
poświęconą uszkodzonemu obrazowi.

Renowacja obrazu była sponsorowana przez Sberbank, a termin jej zakończenia był stale
przesuwany, ponieważ muzeum planowało zrobić wszystko jak najlepiej[29]. Na stronie
internetowej muzeum powstała strona "Dziennik renowacji"[30].

W pierwszym kwartale 2019 r. muzeum zakończyło etap badań przedrestauratorskich obrazu[27].

Półtora roku po ataku, w grudniu 2019 r., galeria poinformowała, że obraz leżał twarzą w dół na
stole-transformatorze konserwatorskim, który musiał zostać zaprojektowany specjalnie dla tak
dużego płótna[29]. Ponadto, aby go pomieścić, trzeba było zbudować oddzielną pracownię
konserwatorską (w pustej przestrzeni między głównym budynkiem muzeum a depozytem)[31]. Stan
"Iwana Groźnego i jego syna Iwana", według głównego kuratora muzeum Tatiany Gorodkovej, jest
"skomplikowany, ale stabilny"[31]. Do jego oględzin i konsultacji zaproszono najlepszych
zachodnich specjalistów. Konserwatorzy stwierdzili, że problem "leży w złym stanie płótna". Obraz
jest "chronicznie chory" - tak mówią w Galerii Tretiakowskiej. A konserwatorzy będą musieli nie
tylko przywrócić trzy duże pęknięcia na postaci carowicza, które pojawiły się w wyniku
niedawnych uderzeń, ale także rozwiązać problem chronicznego rozwarstwienia warstwy
malarskiej na całej powierzchni obrazu"[29]. Yulian Khalturin, kierownik Departamentu
Kompleksowych Badań Państwowej Galerii Tretiakowskiej, powiedział, że "słabe połączenie
między warstwą farby a podłożem zostało zauważone już w 1934 roku i od tego czasu stan obrazu
jest stale monitorowany. To właśnie z powodu tej kruchości obraz nigdy nie opuścił murów Galerii
Tretiakowskiej - z wyjątkiem ewakuacji w 1941 roku, ale nawet wtedy płótno nie zostało zwinięte
na wałku, ale było przenoszone między dwiema tarczami. Po pierwszym ataku wandali w 1913
roku obraz został powielony (przyklejony do drugiego płótna w celu wzmocnienia) i wzmocniony z
tyłu tarczą ze sklejki - to właśnie ta tarcza przyjęła na siebie ciężar ciosu w 2018 roku. Jednak to, co
z jednej strony uratowało obraz, z drugiej mogło go uszkodzić: płótno główne i płótno zdublowane
miały różną gęstość, podlegały różnemu skurczowi, co mogło powodować naprężenia w warstwie
farby"[29].
Impulsem do zniszczenia obrazu mogła być sytuacja z 1922 roku, kiedy to podczas deszczowej
jesieni w nieogrzewanych salach galerii zrobiło się tak wilgotno, że kuratorzy zbierali wilgoć ze
ścian szmatami. Wówczas usunięto drugie, zdublowane płótno z obrazu[29]. W tym okresie
renowacji przeprowadzono różne eksperymenty mające na celu rozwiązanie problemu z duplikatem
obrazu[32]. Ponadto dokładne zbadanie i sfotografowanie obrazu w ramach przygotowań do
renowacji pozwoliło ujawnić więcej jego szczegółów - przez ostatnie półtora wieku werniks
znacznie pociemniał, a wiele pigmentów uległo degradacji[31].

Kolejny pokaz odrestaurowanego obrazu odbył się w marcu 2021 roku: płótno zdjęte z blejtramu
zostało oczyszczone z kleju jesiotrowego. Stwierdzono, że warstwa werniksu jest grubsza niż
warstwa kolorów własnych autora i zdecydowano się na rozcieńczenie werniksu. Wykonano próbny
prześwit. Konserwatorzy musieli znaleźć klej, który nie będzie kolidował ze wszystkimi
składnikami oryginalnej warstwy i wszystkimi licznymi XX-wiecznymi uzupełnieniami[33].

W maju 2022 r. 4-letnia odbudowa oficjalnie dobiegła końca. 17 maja odbyła się rozszerzona rada
konserwatorska. 23 maja obraz został zaprezentowany dziennikarzom na konferencji prasowej w
jednej z sal stałej ekspozycji Repina przy Lavrushinsky Lane. Wśród przeprowadzonych prac
konserwatorskich znalazło się usunięcie wszystkich "przewlekłych chorób obrazu", oczyszczenie z
późnego werniksu, usunięcie starego zdublowanego płótna, które tworzyło napięcie na płótnie
autora, a obraz został wzmocniony. Jednak po konferencji prasowej obraz został natychmiast
zwrócony do magazynu. Obecnie Galeria Tretiakowska poszukuje funduszy sponsorskich na
stworzenie gabloty antywandalowej i antyodblaskowej. Wstępna data powrotu obrazu do sal
wystawy stałej została ogłoszona na początku 2023 roku[2], ale później harmonogram został
przesunięty.

W 2022 r. cały zespół konserwatorów galerii, na czele z Andriejem Gołubiejko, otrzymał nagrodę
od The ArtNewspaper Russia za odrestaurowanie obrazu ("za głęboko naukowe podejście i nowe
osiągnięcia technologiczne w odrodzeniu długo cierpiącego arcydzieła malarstwa rosyjskiego")[34],
a następnie Nagrodę Państwową Rosji (osobno Andriej Gołubiejko i Aleksandra Orłowska).

Obraz miga na ścianie w filmie "Iwan Wasiljewicz zmienia zawód", tworząc efekt parodii.
W 2019 r. w książce "Złodzieje, wandale i idioci. Kryminalna historia sztuki rosyjskiej" autorstwa
S.A. Bagdasarova opublikowano opowiadanie o obu atakach "Poklep na Sprawiedliwego Jana"
(gatunek: satyra, science fiction / wymiana umysłów).
W 2021 r. islandzki artysta Ragnar Kjartansson stworzył wideo rekonstrukcję obu ataków na
wystawę w Domu Kultury HES-2, nazywając ją "Formidable-Primal". Na dwóch gigantycznych
ekranach zostały one pokazane jako równoległe wydarzenia[34].

Churak, G.S. Ilya Repin. "Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 r.". - M.: GTG, 2019. - 60
с. - (Historia jednego arcydzieła). - ISBN 978-5-89580-255-7.

Ilya Repin. Galeria obrazów i rysunków artysty - Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581,
1885 // ilya-repin.ru. Zarchiwizowano 18 sierpnia 2011.
↑ Skocz wstecz: 1 2 Renowacja arcydzieła Repina w Galerii Tretiakowskiej dobiegła końca.
Rosyjska gazeta artystyczna (24 maja 2022). Data dostępu: 24 maja 2022 r. Zarchiwizowano 24
maja 2022.
↑ Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581. Galeria Tretiakowska. Data dostępu: 29 lipca
2020. Zarchiwizowano 29 lipca 2020.
↑ Skocz wstecz: 1 2 Ionina N. A. Repin I. "Iwan Groźny zabija syna" // Sto wielkich obrazów. -
Moskwa: Veche, 2002.
↑ Bohaterowie i złoczyńcy historii Rosji w sztuce XVIII-XX wieku. - Petersburg: Państwowe
Muzeum Rosyjskie, 2010. - С. 95. - 256 с. - ISBN 978-5-93332-355-6.
Lyaskovskaya, O. A. Ilya Repin. - Izd-vo Gos. Tretyakov Gallery, 1953. - С. 128. - 244 с.
↑ Wróć: 1 2 3 4 Ilya Repin. Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 r. // tanais.info.
Zarchiwizowano 14 grudnia 2017.
↑ Pobedonostsev K. P. Konstantin Pietrowicz Pobiedonostiew i jego korespondenci. - Zbiory, 2003.
- VOL. 2. - PP. 55-56. - 1117 с. - ISBN 9851311782.
↑ Landzert, Fiodor Pawłowicz. O obrazie I. E. Repina "Iwan Groźny i jego syn, 16 listopada 1581".
Wykład dla uczniów Akademii Sztuk Pięknych // Biuletyn Sztuk Pięknych. - Petersburg: Cesarska
Akademia Sztuk Pięknych, 1885. - Vol. 3, Issue 2. - P. 192-205. Zarchiwizowano 15 stycznia 2022.
Cytowane w Wołoszyn, Maksymilian Aleksandrowicz. O Repinie. Dodatek. A. Landzert o
malarstwie Repina // Dzieła zebrane. - М., 2005. - VOL. 3. - ISBN 5-902152-05-4.
↑ Tołstoj L. N. - Listy wybrane 1882-1899 Zarchiwizowano 23 lipca 2017 w godz Maszyna
WaybackКрокус: библиотека классической и современной прозы
↑ Письма 1882—1910 — граф Лео Толстой, Михаил Борисович Храпченко — Google Книги.
Дата обращения: 29 июня 2022. Архивировано 30 марта 2019 года.
Ekho Moskvy: Prawosławni aktywiści zażądali usunięcia z Galerii Tretiakowskiej obrazu Repina
"Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 r.", znanego również jako "Iwan Groźny zabija
syna". Data dostępu: 10 października 2013. Zarchiwizowano 5 października 2013.
↑ Dyrektor Tretiakowki staje w obronie "Iwana Groźnego" Zarchiwizowano 6 października 2013 w
Maszyna Wayback // Lenta.ru
↑ Próba zamachu na Repina. The Art Newspaper Russia (4 października 2013). Data dostępu: 23
stycznia 2021 r. Zarchiwizowano 23 listopada 2020.
↑ "Mitki" dadzą Iwanowi Groźnemu nowego syna Zarchiwizowano 11 grudnia 2013 r. w godz
Maszyna Wayback // Lenta.ru
Troicki N. A. Rosja w XIX wieku. Kurs wykładów // ksu.ru. Zarchiwizowano 18 czerwca 2013.
↑ Zepsucie obrazu Repina. // Novoe Vremya : gazeta. - 1913. - 30 stycznia. Zarchiwizowano 7 maja
2018.
↑ I.E. Repin w Galerii Tretiakowskiej. // Russkoje slovo : gazeta. - 1913. - 31 stycznia.
Zarchiwizowano 7 maja 2018.
↑ Przywrócenie obrazu Repina // Vechernoe Vremya : gazeta. - 1913. - 15 lutego. Zarchiwizowano
7 maja 2018.
↑ Popyt na pocztówki. // Peterburgsky Listok : gazeta. - 1913. - 13 lutego. Zarchiwizowano 7 maja
2018.
W Tretiakowce mężczyzna uszkodził obraz "Iwan Groźny zabija syna". Data dostępu: 26 maja 2018
r. Zarchiwizowano 26 maja 2018.
↑ Yevgeniya SUNDUKYAN | strona internetowa Komsomolskaja Prawda. Dlaczego wandal
zniszczył obraz "Iwan Groźny i jego syn Iwan": trzy główne wersje. KP.RU - strona internetowa
Komsomolskaja Prawda (27 maja 2018 r.). Data dostępu: 13 grudnia 2018 r. Zarchiwizowano 17
grudnia 2018.
↑ Julia Ozchelik. Bicie za cara: wandal, który pociął obraz Repina, trafił za kratki. "Gazeta.Ru" (30
kwietnia 2019). Data adresu: 14 czerwca 2019 r. Zarchiwizowano 3 maja 2019.
Alexander ROGOZA | Komsomolskaya Pravda website. "Wandal Tretiakow" 10 lat temu
zakodował się od picia, a wcześniej został przyciągnięty do walki. KP.RU - strona internetowa
Komsomolskaja Prawda (29 maja 2018 r.). Data dostępu: 16 grudnia 2018 r. Zarchiwizowano 17
grudnia 2018 r.
↑ Wandal, który zaatakował obraz w Tretiakowce, został uznany za zdrowego. kotlovka.mos.ru.
Data dostępu: 13 grudnia 2018 r. Zarchiwizowano 17 grudnia 2018.
↑ Wandal, który uszkodził obraz Repina, został skazany na 2,5 roku kolonii. lenta.ru. Data adresu:
30 kwietnia 2019. Zarchiwizowano 30 kwietnia 2019.
↑ Skocz wstecz: 1 2 Sofya Bagdasarova. Wandal, który zaatakował obraz Repina, został skazany.
The Art Newspaper Russia (30 kwietnia 2019). Data dostępu: 23 stycznia 2021 r. Zarchiwizowano
24 listopada 2020.
W Tretiakowce rozpoczęła się renowacja obrazu Repina. RBC. Data adresu: 30 kwietnia 2019.
Zarchiwizowano 30 kwietnia 2019.
↑ Skocz wstecz: 1 2 3 4 5 Tatiana Markina. Pierwsze wyniki renowacji "Iwana Groźnego" Repina.
Rosyjska gazeta artystyczna (20 grudnia 2019 r.). Data dostępu: 23 stycznia 2021 r.
Zarchiwizowano 19 stycznia 2021.
↑ Projekt ratowania arcydzieła. Galeria Tretiakowska. Data dostępu: 23 stycznia 2021 r.
Zarchiwizowano 26 stycznia 2021.
↑ Skocz wstecz: 1 2 3 Sofia Bagdasarova. Odrestaurowany "Iwan Groźny" Repina może powrócić
do muzeum w 2020 roku. The Art Newspaper Russia (19 grudnia 2018 r.). Data wejścia do obiegu:
23 stycznia 2021 r. Zarchiwizowano 30 listopada 2020.
Tatiana Markina. "Iwan Groźny" zgromadził konsylium. Rosyjska gazeta artystyczna (10 lutego
2020 r.). Data wejścia do obiegu: 23 stycznia 2021 r. Zarchiwizowano 24 listopada 2020 r.
↑ Sofia Bagdasarova. "Iwan Groźny" Repina rozjaśni się. Rosyjska gazeta artystyczna (26 marca
2021). Data dostępu: 26 marca 2021 r. Zarchiwizowano 27 marca 2021.
↑ Skocz wstecz: 1 2 Zwycięzcy XI Nagrody Gazety Artystycznej Rosji zostali ogłoszeni w
Moskwie. The Art Newspaper Russia (14 marca 2023). Data dostępu: 14 czerwca 2023 r.