საგამოცდო საკითხები

ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი

საგანი: მწერლობა და ფოლკლორი

პედაგოგი: მოწვეული პროფესორი მარიამ ბაკურიძე

( თითოეული საკითხის შეფასება, ბილეთს უწერია გვერდზე)

მაქსიმალური ქულა: 40

ბილეთი № 1

1. ფოლკლორი და ლიტერატურა - ( 10 ქულა)

2. ვაჟა-ფშაველა - პოემა „მონადირე“ - ( 10 ქულა)
3. კონსტანტინე გამსახურდია - „ტაბუ“ - ( 20 ქულა)
4.
ბილეთი № 2
1. ზღაპრის ფუნქცია ს.ს. ორბელიანის „სიბრძნე- სიცრუისაში“ – ( 20 ქულა)
2. ილია ჭავჭავაძე და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)
3. ვაჟა-ფშაველა - „ხის ბეჭი“ - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 3
1. შოთა ნიშნიანიძე და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)
2. ფოლკლორი და ლიტერატურა - ( 10 ქულა)
3. ვაჟა- ფშაველა - „დაჭრილი ვეფხვი“ - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 4
1. გიორგი ლეონიძე - „ნატვრის ხე“ - ( 20 ქულა)
2. ლეო ქიაჩელი - „თავადის ქალი მაია“ - ( 10 ქულა)
3. ლიტერატურა და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 5
1. კონსტანტინე გამსახურდია - „დიდოსტატის მარჯვენა“ - - ( 20 ქულა)
2. დავით გურამიშვილი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)
3. ვაჟა - ფშაველა - „მონადირე“ - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 6
1. ნოდარ დუმბაძე და ფოლკლორი - „ჭინკები“ - ( 20 ქულა)
 2. ლეო ქიაჩელი - “თავადის ქალი მაია” - ( 10 ქულა)
3. კონსტანტინე გამსახურდია - „მშვენიერება“ - ( 10 ქულა)

ბილეთი №7

1. ლევან გოთუა და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

2. დავით გურამიშვილი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)
3. ვაჟა-ფშაველა - „ხის ბეჭი“ - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 8

1. ნოდარ დუმბაძე და ფოლკლორი „ხაზარულა“ - ( 10 ქულა)

2. კონსტანტინე გამსახურდია - „ტაბუ“ - ( 10 ქულა)
3. ლეო ქიაჩელი და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

ბილეთი № 9

1. გიორგი ლეონიძე - „ნატვრის ხე“ - ( 20 ქულა)

2. ილია ჭავჭავაძის პოემების ხალხური წყაროები - ( 10 ქულა)
3. აკაკი წერეთელი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ბილეთი № 10
1. შოთა ნიშნიანიძე და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)
2. ილია ჭავჭავაძე და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)
3. ლეო ქიაჩელი - „ალმასგირ კიბულანი “ - ( 10 ქულა)
1. ფოლკლორი და ლიტერატურა - ( 10 ქულა)

მსოფლიოს მრავალმა ხალხმა შექმნ თავისი ლიტერატურა ზეპირსიტყვიერების

საფუძველზე და მსი გავლენით, ქართულმა ლიიტერატურსამ ჯაგიოგრაფიით დაიწყო
თავისი ისტორია.

შუა საუკუნეებში საქართველოს გაძლიერებული სამეფოს ცხოვრებაში ახალი რეალობა

დამკვიდრდა, რამაც მწერლობაშიც შეაღწია, ცხოვრებამ დააყენა საერო თემატიკით
დაინტერესების აუცილებლობა, ამ პერიოდიდან ლიტერატურაში ინტენსიურად იწყება
ფოლკლოეული მოტივებისა და სიუჟეტების გადამუშავება-შეთვისება, სიუჯეტებისა და
მოტივების პარალელურად ორიგინალუი მწერლობა ფოლკლორიდან ითვისებს საუკუნეების
მანძილზე გამომუშავებულ მხატვრულ ფორმებსა და პოეტური გამომსახველობის ხერხებს.

მსოფლიოს მრავალმა ხალხმა შექმნა თავისი ლიტერატურა ზეპირსიტყვიერების

საფუძველზე და მისი გავლენით ქართულმა ლიტერატურამ თავისი ისტორია
ჰაგიოგრაფიით დაიწყო.ის კი ზეპირსიტყვიერი ტრადიციის გარეშე ვერ მოვიდოდა
ლიტერატურაში.
შუასაუკუნეების ასქართველოში დადგა საერო თემატიკით დაინტერესების
აუცილებლობა. ამ პერიოდიდან ლიტერატურაში ინტენსიურად იწყება ფოლკლორული
მოტივებისა და სიუჟეტების გადამუშავება-შევსება. ამის აპრალელურად მწერლობა
ფოლკლორიდან ითვისებს მხატვრულ ფორმებსა და პოეტური გამომსახველობის ხერხებს.
საინტერესოა ჰაგიოგრაფიისა და ფოლკლორის უფრო ვრცლად განხილვა. უნდა გამოიყოს
ბერძნული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ინტერესი მითისადმი. მაგ.: ვეშაპის
დამმარცხებელი პერსევსის მითი, რომელიც წმინდა მხედრის, გიორგი კაპადოკიელის, ერთ-
ერთი სასწაულისთვის გადაუმუშავებიათ.მითი მოგვითხრობს პერსევსის მიერ ეთიოპიის
სანაპიროს კლდეზე მიჯაჭვული ანდრომედას ზღვის ურჩხულისგან განთავისუფლებაზე.
წმ.გიორგის აგიოგრაფიის დამწერმა ავტორმა მოხერხებულად გამოიყენა ძველი მითის
გამუდმებული განახლების უნარი. გარდაქმნა როგორც ამბავი, ისე მითიური გმირი წმინდა
მხედრად, რომელმაც ქალაქი ლისია იხსნა ჯვრითა და სიტყვის მაგიური ძალის რწმენით.
აღსანიშნავია ასევე საერო მწერლობის მარგალიტის, „ამირანდარეჯანიანისა“, და ხალხური
ამირანის კავშირი. მ.ჩიქოვანმა შედარებითი ანალიზით გამოავლინა „ამირანდარეჯანიანთან“
საერთო ფოლკლორული მოტივები. ნადირისა და უცხო კოშკის ნახვა, ნათლობა და
დალოცვა, ამირანის ბრძოლა დევებთან, მზეთუნახავის ამბის გაგება და მის მოსაყვანად
გამგზავრება, მაცდუნებელ მეგზურთან შეხვედრა, გმირის გამოღწევა გველეშაპის წიაღიდან
და სხვა. საფუძველი, რომლითაც უსარგებლია მწერალს, ტრადიციული ფოლკლორია-
საზღაპრო და საგმირო ეპოსი.
მთავარი გმირი მითიდან არის გადმოსული, მაგრამ სხვა განზომილებაშია მოხვედრილი.
მითიდან მოსდევს მას ფანტასტიკური ძალა და არაჩვეულებრივობა. ნაწარმოებში
ბუნებრივადაა შერწყმული ორი პლასტი- მითურ-ფანტასტიკური და რეალისტური. პოემის
დასაწყისი ცნობილია საზღაპრო ეპოსისათვის,შესაბამისად, მოსე ხონელს მზამზარეული
მოტივი გადმოაქვს.
ფოლკლორთან მიმართების საკითხი სხვაგვარად დგას „ვეფხისტყაოსანში“. პოეტმა წინ
წამოწია ადამიანის გაგების რენესანსული იდეალები.ამ იდეალების პოემის სივრცეში
დასამკვიდრებლად და თავად ვეფხისტყაოსნის მხატვრული ხორცშესხმისათვის რუსთველმა
ხალხური შემოქმედებით ისარგებლა. მ.კარბელაშვილის თქმით, პოემის სიუჟეტს
ჯადოსნური ზღაპრის ინვარიანტი უდევს საფუძვლად.
ხალხმა რუსთველის პოემა აიტაცა და შექმნა მიის ხალხური ვერსია. ეს ხალხური ტექსტები
მკვეთრად განსხვავდება პოემისგან.
„სიბრძნე სიცრუისა“ ზეპირსიტყვიერებასთან შემოქმედებითი დამოკიდებულების
თვალსაჩინო მაგალითია. სულხან-საბას გამოყენებული აქვს ცხოველთა, საყოფიერო-
ნოველისტური და ჯადოსნური ზღაპრები.
ცხოველთა ზღაპარს მწერალი აუცილებლად გარდაქმნის და შეაქვს მასში ნართაულობის
გაგება, სიუჟეტურ ამბავს შეკუმშულად, სხარტი მეტყველებით გდმოგვცემს; ასევე
გადმოგვცემს ისტორიებს, რომელთა საფუძვლად ჯადოსნური ზღაპარია გამოყენებული.
ისინი მწერალს სჭირდება საოცარ ქვეყნებზე მოსათხრობლად, ფანტასტიკური ამბების
გადმოსაცემად. საყოფიერო ზღაპრების გამოყენებისას ძლიერდება მამხილებელი
ფუნქცია,მაგ.: „მატყუარა მკითხავის“, „მეფისა და მებაღის“ და სხვათა ამბები.
დავით გურამიშვილი მჭიდროდ ყოფილა დაკავშირებული ზეპირსიტყვიერ პოეტურ
შემოქმედებასთან. მაგ., ლექსს „დინარი“ ასეთ შენიშვნას ურთავს: „ „დინარი“ „პატარა ქალო
თინაოს“ სანაცვლოდ სამღერალი“.
„დავითიანში“ უხვად გვხვდება ქართული ყოფისთვის ნიშანდობლივი საწესჩვეულებო
ტრადიციების კვალი.
აღსანიშნავია ილია ჭავჭავაძის მიერ დამუშაბეული ლეგენდა „ბაზალეთის ტბის“ შესახებ.
ბეთლების გამოქვაბულში მცხოვრების თავგადასავალმა ილიას მხოლოდ ბიძგი მისცა
„განდეგილის“ შესაქმნელად. პოემაში „ მეფე დემეტრე თავდადებულისთვის“
გამოყენებეულია საწესო ტრადიციული და საგმირო-საისტორიო გადმოცემები. არსენას
ლექსის გამოყენებით ილიამ სოციალური თემა გააძლიერა პოემაში „რამდენიმე სურათი ანუ
ეპიზოდი ყაჩაღის ცხოვრებიდან“.

აღსანიშნავია აკაკის პოემები „პატარა კახი“, „გორგასლიანი“, „თორნიკე ერისთავი“...

ვაჟა ფშაველამ ახლებურად გაიაზრა ფოლკლორული ნაწარმოებები, რათა ისინი
დაექვემდებარებინა თავისი პროგრესული იდეალებისთვის. მან პოემებითა დ ალექსებით
სცადა ხალხისთვის ჩენერგა გმირობის იდეალი. მისი მისწრაფება თვალნათლივ იკითხება
პოემებში „გიგლია“, „ბახტრიონი“ „ალუდა ქეთელაური“, „სტუმარ-მასპინძელი“ და სხვა.
მითების საფუზველზე შექმნილ პოემათაგან განსაკუთრებით საინტეესოა „გველის მჭამელი“.
ვაჟას პოემის იდეა და მისი გადაწყვეტა ორიგინალურია.
ვასილ ბარნოვის მხატვრულ პროზაში ასახვის საგნად არის გამხდარი კეთილისა და
ბოროტის მარადიული ჭიდილი. კეთილი მწერლისთვის უსაზღვრო და უსასრულო
აბსოლუტია. მწერალი ქართველთა ზირითად რჯულად მიიჩნევდა
წარმართობისდროინდელი ნათლის თყვანისცემას. ეს პოზიცია ყველაზე მეტად
საეხობრივად გამჟღავნდა რომანში „არმაზის მსხვრევა“. ბარნოვი იყენებს მირიან-ნანასთან
დაკვშირებულ სასწაულებრივი შინაარსის ლეგენდებს.
გიორგი ლეონიძის პოეტურ თუ პროზაულ შემოქმედებაში მკვიდრად აქვს ფეხი
მოკიდებული ცოცხალ ხალხურ მეტყველებაში დამკვიდრებულ ენობრივ ფორმებს.აქ
ვხვდებით მითუ პერსონაჟებს და მოტივებს, ხალხურ რწმენ-წარმოდგენათა და ჩვეულებათა
ანარეკლებს. პოპულარულმა ყივჩაღის თემამ პოეტს არაჩვეულებრივი ლექსი შეეაქმნევინა
„ყივცაღის პაემანი“. ხალხურ ბალადასა და ლეონიძის ლექსს შორის საერთოა ქალის
დაუფლების სურვილისა და ყივჩაღის მოკვლის მოტივები.

კონსტანტინე გამსახურდია საუცხოო მცოდნე იყო როგორც მსოფლიო, ისე ქართული

კულტურისა. იგი ერთსადაიმავე საკულტო რიტუალს, ჩვეულებას თუ ტრადიიას სხვადასხვა
ნაწარმოებში განსხვავებული ვარიაციით იყენებს. იგი თვლიდა, რომ საქართველოს
კუტხვეებში ერტიდა იგივე საწესჩვეულებო ყოფა სუფევდა. გამსახურდიას გმირეი კავშირს
ამჟღავნებენ წარმართულ რწმენასთან და მითოსურ სამყაროსთან.
დემნა შენგელაია არ გაურბოდა თავისი ნაწარმოებების ლიტერატურასა და ფოლკლორტან
კავშირებს.“ბათაქექიას“ ფოლკლორთან სიახლოვე იგრძნობა,მეტიც, ბათაქექია ნაცარქექიას
ორეულად შეიძლება აღვიქვათ.
ქართული ლიტერატურა ყველა საუკუნეში ავლენდა ინტერესს ფოლკლორის მიმართ.

2. ვაჟა-ფშაველა - პოემა „მონადირე“ - ( 10 ქულა)

ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებისა და განსაკუთრებით მის ხალხურ პოეტურ ფოლკლორთან

მიმართებაზე სრული წარმოდგენა შექმნა შუეძლებელია, მისი „ნაკლებ პოპულარულად“
მიჩნეული პოემების შესწავლის გარეშე. ეს ქმნილებები დიდი პოეტის მსოფლგაგების
ჩამოყალიბების სხვადასხვა ეტაპს გვითვალისწინებს. იგი წარმოადგენს მთელის იმ ნაწილს,
ურომლისოდაც ერთობლიობაში ვერ წარმოდგება ვაჟას ფენომენი.

ვაჟა-ფშაველას პოემისათვის „მონადირე“ გამოუყენებია პოპულარული მითური მოტივი

ნადირთ პატრონის რისხვის შესახეხ. ცნობილ სამონადირეო მითებში ნადირთ მწყემსის
მონადირეზე განრისხება სხვადასხვა მიზეზით ხდება. ქალღვთაბეა დალისა და მონადირეს
შორის სასიყვარულო შეთანხმება ითვალისწინებს ტაბუს, რომელსაც არღვევს მონადირე და
ისჯება კიდეც. ზოგიერთ მითურ გადმოცემაში დაკარგულია სასიყვარულო გარიგებაზე
მითიტება და მონადირე ამგვარ ურთიერთობათა გარეშეა და ისჯება სიხარბის
დაუძლეველობის გამო. ვაჟას თავისი პოემისათვის ეს უკანასკნელი მოტივი აურჩევია,
რადგან პოეტურ მსჯელობას ზნეობის პრობლემაზე აპირებს. ასეთი ტიპის გადმოცემების
საკონფლიქტო მოტივიც ითვალისწინებს ტაბუს დარღვევას/
ვაჟას პოემის გმირი თორღვა სახელგანთქმული მონადირეა. მას სამჯერ ჩაუფლავს მიწაში
თავისი თოფი და შეუსრულებია მთაში გავრცელებული ტრადიციული წესი. თორღვა
აახალგაზრდა აღარ არის, პოემაში მას მაშნ ვეცნობით როცა მეოთხედ თოფის მიწაში
დამარხვამდე ერთი ნადირიღა დარჩენია მოსაკლავი. მონადირე გრძნობს ნადირთა დევნის
აზარტს და იმ სიამოვნებას რაც ამ საქმიაობას სდევს თან. თორღვას ესიზმრება მშვენიერი
ნადირთ მწყემსი. ნადირთ პატრონი გაუწყრება ურჩ ირემს და დასწყევლის თორღავს თოფის
ანაწერი გახდიო. ეს სიზმარი მას ღვთის ნების გამოცხადებად მიაჩნია. თორღვაც იმედით
არის სავსე, რომ კიდევ ეწევა ბედი, მაგრამ არ შეუძლია არ გაიხსენოს ხუთი წლის წინანდელი
საბედისწერო ნადირობა. ყვირილობის ჟამი იყო, სანადიროდ წასულ თორღვას ფურის
მაძიებელი ხაარ-ირმის ღრიალი შემოესმა. ჩაუსაფრდა და მოკლა. მაშნვე დაინახა, რომ ირმის
რქებზე გაბრწყინდა სანთლები და მოესმა წყრომის ხმა. თორღვამ შენიშნა გუმბათიანი
საყდარი, რომლის წინ გამოდგა თოვლივით თეთრწვერა ბერი და გაუწყრება მონადირეს. ამ
ეპიზოდში ვაჟა ითვალისწინებს სამონადირეო მითის მონაცემებს, თუმცა ორიგინალურად
წარმართავავს მოქმედებას.

საერთოდ მონადირისა და ნადირის ურთიერთობის ამსახველი მითური გადმოცემების

უმრავლესობაში ხაზგასმულა ხოლმე ნადირის განსაკუთრებულობა. ეს ტაბუირებული
ნადირი ეჩვენება მონადირეს უპირატესად გამოცდის მიზნით, მაგრამ მონადირე მისი
დანახვით თავდაკარგული ვერ ამჩნევს მის გამორჩეულობას და ესვრის მას, ზოგჯერ
მოარტყამს, ზოგჯერ ააცდენს, მაგრამ მიუხედევად შედეგისა, აუცილებლად ისჯება. ერთი
გადმოცემის მიხედვით, მონადირემ ტყვია ააცდინა ირემს და სახლში დაბრუნებულმა ცოლს
უთხრა მოვკვდებიო და იმ ღამეს მოკვდება მართლაც.

ზოგიერთ მითურ ტექსტში ნადირის ნიშნიანობაზე მითითება დაკარგულია. ვაჟას გმირმაც

მხოლოდ ირმის მოკვლის შემდეგ გაიგო, რომ ტაბუირებულ ირემს ესროლა. ვაჟას სასჯელის
გამცხადებლად თეთრწვერა ბერი გამოჰყავს, ნაცვლად მითური გადმოცემის ნადირთ
ღვთაება ქალისა. ნადირთ პატრონი მონადირეს დაწყევლის ცალზე დარჩესო. შინ
მიბრუნებულ მონადირეს ჯერ ერთი შვილი უკვდება, მერე მეორე და მერე მესამე. იმ
დღიდან ასეა მათ ოჯახში მხოლოდ ერთი ვაჟიშვილი რჩებოდა.
ვაჟას გმირმა გაიაზრა თუ არა თავისი საქციელი, მაშინვე გაქრა საყდარიცა და ბერიც.
თორღვამ ტრადიციული წესი შეასრულა, მაგრამ ვერაფერმა იხსნა. თორღვა იტყვის მე რა
ვიცი იმ რქით თუ ნაკურთხები იყვნენო. პოემის ამ ეპიზოდში თორღვა უნებლიედ სცოდავ
და ვაჟა-ფშაველა თავისი გმირის მოქმედების დამაჯერებელ მოტივაციას ქმნის. ერთი
შეხედვით ძირითადი კონფლიქტი ნადირთ პატრონის მიერ გმირის გამოცდა და შემდეგ
მისდამი მოვლენილი შურისძიებაა. მაგრამ პოეტმა ირმის მოკვლამდე შემოიტანა მოტივი,
ომელშიც უნდა წარმოაჩინოს თორღვას ნამდვილი დანაშაული. ხალხური რწმენის
მიხედვით, ყვირილობის დროს ირემ-ჯიხვსა და სხვა საკვებად გამოსაყენებელი ნადირის
მოკვლაზე ტაბუ იყო დადებული. გარდა გამრავლებისათვის ხელის შეწყობისა
საყურადღებოა, რომ ირემს საშინელი სუნი აქვს ყვირილობაზე და საჭმელად არ ვარგა.
ამდენად, თორღვას სიხარბემ განაპირობა მისი სასჯელი. ხარბი მონადირისათვის
მოვლენილი სასჯელი სასტიკია, ამოწყდა თორღვას ოჯახი და სიკვდილი თვითონაც
სანატრელი გახდომია. მას კი გული მაინც ტყისკენ მიუწევს, ნადირობა ენატრება. თორღვას
თავისი კონკრეტული ოცნება აქვს - ხარის მოკვლა სურს, მისი ეს ოცნება კი გასაგებია.

3. კონსტანტინე გამსახურდია - „ტაბუ“ - ( 20 ქულა)

კ.გამსახურდიას ადრინდელი რომანებს ეკუთვნის „ტაბუ“.ეს ნოველა მიჩნეულია

დეკადენტური იდეების გამომხატველად. დ.ბენაშვილის აზრით, ტაბუ დეკადენტურობის
ემბაზშია განბანილი, მაგრამ ნაციონალური თალხი კოლორიტით შეფერილი. სწორედ, ეს
თალხი კოლორიტია დაკავშირებული წარმართულ რწმენასა და რიტუალთან

მწერალი შემზარავ სურათს გვიხატავს,თუ როგორ ამოწყდა აზნაურ ბისკაიებისა და

მშრომელი ხარბედიების გვარი. ახლა ამ სოფელს ნაჭყვედს ეძახიან. აქ თავი შეუფარებია
ეკლესიიდან გამოგდებულ დიაკვანს,რომელსაც ადრე ანბანი უსწავლებია
გამსახურდიასთვის, ამიტომ ავტორი მას დიდი პატივითა და მოწიწებით მოიხსენიებს,რომ
კარი გაუღო მითების სამყაროში. გამსახურდია მიგვითითებს,თუ რა დიდი მნიშვნელობა
აქვს მითს, პოეტურ ფანტაზიას შემოქმედებისთვის. „პირველთაგანვე იყო მითი. ამქვეყნად
ყოველივე მითით შეიქმნა რაც კი შექმნილა. მითი იყო უპირველესი გაზრახვა ღმერთკაცისა
და როცა ყველაფერი წარიხოცება, დარჩება მხოლოდ მითი...“
უდიდესი სოფლიდანაც ხომ მხოლოდ მითი დარჩა. გამსახურდია ამ შემთხვევაში ბერძნულ
მითებს არ გულისხმობს. იგი ადრინდელ წარმართულ წარმოდგენებზე მიგვანიშნებს,
რომლებიც ცალკეული ქვეყნის ყოფაში თავისებურად გამოვლინდება. უმითოდ ყოფნაში კი
ავტორი მოიაზრებს იმას,რომ თუ ხალხმა დაკარგა რწმენა ხალხის მიერ შექმნილი
თხცულებებისა, ეს სულიერ კრიზისს გამოიწვევს.

მწერალს გადმოცემით გაუგია, რომ სოფელ ნაჭყვედის მცხოვრებლებს ცოდვა ჩაუდენიათ,

ცოდვილთა დასასჯელად ეშმაკთან წილნაყარი ხვარამზე დაბადებს მორიელს,რომელიც იქ
ჩნდება, სადაც მის სახელს ახსენებენ. ტაბუს დარღვევამ სოფლის ამოწყვეტა გამოიწვია.
სოფელი აუმხედრდა ხვარამზეს. იგი წყალში ჩააგდეს და სამგზის დადაღეს. დაუნგრიეს სახ-
კარი,რომლის ბალავარშიც მორიელი იპოვნეს. ეს გადმოცემა მართლაც არსებობდა:
ბრალდებულს წყალში აგდებდნენ, ღუ წყალი არ მიიღებდა, ე.ი. მართლა დამნაშავე
იყო.სწორედ ამიტომ დადაღეს ხვარამზე სამგზის.

ამ ნოველაში კ.გამსახურდია აცოცხლებს ტაბუს მაგიურ რიტუალთან დაკავშირებულ წეს-

ჩვეულებებს. შესანიშნავად იყენებს ქართულ ხალხურ მაგიურ პოეზიას და გვაძლევს
მართლაც შემზარავ, მაგრამ მხატვრულად დამაჯერებელ სურათს.

ტაბუს აკრძალვის ტრადიცია საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დღემდეა შემორჩენილი.

დღესაც სამეგრელოსა და სხვა კუთხეებში ცოლ-ქმარი სახელით არ მიმართავს ერთმანეთს.
ტაბუ დადებულია გველზე, მორიელზე, მგელე....მთვარის მოტაცებაში ხათუნა ქმარს
სახელით არასდროს მოიხსენიებს,.

სამონადირეო რიტუალიც მთლიანად ტაბუირებულია. თქმულის მიხედვით, ტაბუს

დარღვევის გამო დაისჯებიან ნაჭყვედელები. სწორედ ამ აზრის მხატვრულ გამდმოცემას
ეძღვნება აღნიშნული ნოველაც. აღსანიშნავია,რომ გამსახურდიას ნოველაში გამოყენებული
აქვს ხალხური შელოცვა გათვალული მიმინოს მიმართ. მოხუცი დიაკონი დაწვრილებიტ
უყვება მწერალს ნაჭყვედელთა თავგადასავალს,რომლის მომწეც თავად ყოფილა.იგი
ყვება,რომ ადრე ნაჭყვედში დიდი ტყე, უამრავი ნადირი და ფრინველი ყოფილა. დედები
გვასწავლიდნენ,როგორც მოვქცეულიყავით,როცა ჭინკა დაგვიძახებდაო. შემდეგ მწერალს
მოაქვს ნადირის კბილის შესაკრავი შელოცვა.
ქალ-ბიჭა ხვარამზეს დახასიათებისთვის კი მწერალი მეგრული ენოგრაფიული მასალის ღრმა
ცოდნას ავლენს. ზოგადად უნდა არინიშნოს,რომ კ.გამსახურდია ძალიან კარგად იცნობს
საქართველოს ამა თუ იმ კუთხის ტრადიციებს,წეს-ჩვეულებებსა და რიტუა;ებს და ძალიან
დიდი ოსტატობით გადმოსცემს მას თავის ნოველებსა თუ რომანებში. ტაბუში იგი
სამეგრელოსთვის დამახასიათებელ რიტუალებს და წარმოდგენებს გადმოგვცემს.
მაშასადამე, ამ ნოველაში ჩვენ საქმე გვაქვს ფოლკლორულ ეთნოგრაფიული მონაცემების
სრულფასოვან გადამუშავებასთან. მწერლაი ტაბუში გადმოგვცემს იმას,რაც მის სულიერ
მისწრაფებებს შეესაბამება, რითაც კიდევ ერთხელ დასტურდება მისი განსაკუთრებული
დამოკიდებულება ხალხურ ზეპირსიტყვიერებასთან.

ბილეთი № 2

1. ზღაპრის ფუნქცია ს.ს. ორბელიანის „სიბრძნე- სიცრუისაში“ – ( 20 ქულა)

„წიგნი სიბრძნე სიცრუისა, ნათქვამი სულხან ორბელიანისა ჟამსა სიჭაბუკისასა თვისისა“ –

ამას გვაუწყებს თზულების შესახებ იგავ–არაკთა კრებულის ხელნაწერები. ეს ცნობა უდევს
საფუძვლად თვალსაზრისს იმის თაობაზე რომ 1698 წლამდე უნდა შექმნილიყო ნაწარმოები,
თორემ ბერი საბა აღარ იქნებოდა სამღვდელოების მიმართ ასეთი კატეგორიული. ამ
მოსაზრებას შეიძლება დავუპირისპიროთ ის რომ, საბა ერის მამად შემთხვევათა გამო არ
გამხდარა, არამედ ამ მისიით დაიბადა. მისი ობიექტურობა მისი ლიტერატურის
განმსაზღვრელიცაა. ბერი საბაც ისევე შენიშნავდა უკეთურებას სასულიეროთა შორის,
როგორც საერო პირებში ხედავდა, რადგან მას ყველაფერზე გული შესტკიოდა და არაფერს
დაერიდებოდა, ოღონდ რამე ეშველა. სიბრძნე სიცრუისას ისეთი სიმწყობრე ახასიათებს რომ
საეჭვოა ის ჭაბუკ საბას ხელის ერთი მოსმით დაეწერა.

გარდა წმინდა მხატვრული დანიშნულებისა, იგავ–არაკთა კრებულებში წინა პლანზე იყო

წამოწეული აღმზრდელობითი ფუნქციაც, რაც არსებითად განსაზღვრავდა კიდეც ამ ტიპის
თხზულებათა ხასიათს. საბასთვის უფლისწულის ქვეყნის ხელისუფლად ჩამოყალიბების
პრობლემა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენდა პოლიტიკურად დაუძლურებულ,
ფაქტობრივად, უხელმწიფო სახელმწიფოში. მწერალი საგანგებოდ ზრუნავს „სიბრძნე
სიცრუისას“ შინაარსზე, ქართული ცხოვრებისათვის დამახასიათებელი მანკიერებების
მხილებასა და მათი დაძლევის გზებზე მინიშნებაზე. მართალია, მასალა შინაარსობრივად
მრავალფეროვანია, მაგრამ ყველა შემთხვევაში წარმმართველი მაინც მხილებაა. ყველა იგავ–
არაკს თავისი იდეა მოაქვს, რაც არა მარტო ამძაფრებს პაექრობას, არამედ ააქტიურებს
მკითხველის ყურადღებას.

კრებულში წარმოდგენილი ცხოველთა ეპოსის ნიმუშების უმრავლესობა საერთაშორისო

გავრცელებისაა. ნაწილი ზღაპრებისა ორიგინალურია, თუმცა საკონფლიქტო მოტივის
დონეზე ისინიც ამჟღავნებენ შორეულ მსგავსებას სხვა ხალხების ცხოველთა ზღაპრებთან.
სულხან–საბას მიერ ცხოველთა ზღაპრები შერჩეულია მასალად, შემდგომ კი უკვე
გარდაქმნილია კონკრეტული მიზნით. სხვაგვარად მათ ვერც გამოიყენებდა მწერალი,
რადგან ზღაპრებს ცხოველთა შესახებ არ აქვთ მამხილებელი დანიშნულება. ცხოველთა
ზღაპარში მთავარია მარტივი კონფლიქტის ისე განვითარება, ამბის ისე მოთხრობა, რომ
პერსონაჟთა ხასიათები გამოიკვეთოს, აუცილებლად გაიმარჯვოს კეთილმა ძალამ და
გადმოცემულმა ამბავმა ბოლომდე შეინარჩუნოს გასართობი ხასიათი. იგავ–არაკის პოეტიკა
ვერ ეგუება ზღაპრისათვის ნიშანდობლივ მშვიდ და გაშლილ თხრობას, ჩართულ
ეპიზოდებს. აზრის სისხარტე, სათქმელის ლაკონიურად გადმოცემა, მცირე ფორმა არის
იგავ–არაკის უმთავრესი მახასიათებელი. არაკში ყურადღება მახვილდება სხვადასხვა
თვალსაზრისის შეჯახებაზე, პერსონაჟთა მოქმედების განსხვავებაზე. მწერალი კონფლიქტის
აქცენტირებით ქმნის სასურველ განწყობილებას და მოთხრობის ბოლოში დართული
კომენტარ–შეგონებით აყალიბებს იგავ–არაკის იდეურ მიმართულებას.

საქართველოში გავრცელებულ ზღაპარს დაძმობილებული ძაღლისა და მამლის შესახებ რუქა

მოგვითხრობს. მამლის გაბრიყვება ვერ შეძლო მელამ, პირიქით, თავად გახდა მსუნაგობის
მსხვერპლი. მწერლის შეგონება ძაღლისაგან დათეთქვილი მელის პირით გადმოიცემა.
ფაქტობრივად, რუქა გამოთქვამს ეჭვს, რომ ლეონი უფლისწულს კკარგად ვერ გაზრდის.
ასეთი გაფრთხილება სხვაგანაც ჩნდება. ამჯერად რუქა სულზე შემდგარი მელის
თავგადასავალს ჰყვება, რისთვისაც იყენებს საერთაშორისო საზღაპრო ეპოსში ცნობილ
სიუჟეტს „სულელი მგელი“.სულხან–საბას ზღაპრის პერსონაჟები გადაჰყავს იგავში, თუმცა
უარს ამბობს ფინალურ ეპიზოდზე და ცვლის მას ამავე ტიპის ზღაპრის „მგლის ბერად
შედგომა“ ერთნაწილიანი მოტივით. იგავში რუქა საგანგებოდ გახაზავს მელის მატყუარობას,
გამორჩენის მიზნით ყველაფრის კადრების უნარს. როგორც ირკვევა, საჭურისი საძულველ
ლეონს მელად მოიაზრებს და ლეონის უვარგისობის დასამტკიცებლად ობექტური საბუთები
არ აქვს, მაინც სურს დაარწმუნოს ფინეზი უფლისწულის აღსაზრდელად ლეონის არჩევანის
სრულ უპერსპექტივობაში. არაკის „კაცი და გველი“ გადმოცემამდე მწერალი აღმზრდელის
პირით ავითარებს იმ აზრს, რომ რუქას ლეონის მტრობის მეტი საქმე არ აქვს და ყოველგვარ
ღონეს ხმაროს გააძევოს იგი სასახლიდან.

„მელია მსაჯულის“ სიუჟეტი საქართველოს გარდა გავრცელებულია საერთაშორისო

ფოლკლორში: ევროპაში აზიასა და სამხრეთ ამერიკაში. ეზოპედანვე მომდინარეობს
ცნობილი იგავი „აქლემი და ვირი“. უგუნურების წინააღმდეგ მიმართულ ამ არაკს ჯუმბერი
ამბობს. ფინეზი და ლეონი ცდილობენ დაამკვიდრონ რწმენა, რომ ადამიანმა ბოროტი საქმეც
უნდა დაივიწყოს და სიტყვაც. ამ მიზნით ლეონი ჰყვება საქართველოში, ევროპასა და
უკრაინაში გავრცელებულ ზღაპარს „ენით დაკოდილი“. ევროპასა და რუსეთშია
გავრცელებული ზღაპარი სამკვიდროს მოყვარული ბაყაყის შესახებ, რომელსაც ფინეზი
უყვება მოპაექრეებს, რათა ჩააგონოს, რომ „ავის საქმის ქმნაზე“ შემდგარი რუქას აყოლა
სიკეთეს არავის უქადის, რომ მას მომავალი მყვარისა ელოდება. სედრაქიც ურჩევს რუქას
დასჯერდეს იმას, რაც ფინეზის კარზე მოუპოვებია, თორემ ხარბი ქორივით იხვსაც
დაკარგავს და კაკაბსაც, როგორც ამავე სახელწოდების ზღაპრის გმირს დაემართა. სედრაქ–
ლეონ–ჯუმბერის მიერ მრავალგზის მხილებული რუქა მაინც არ ცხრება. იესპანეთში,
უკრაინასა და საქართველოში გავრცელებულ ზღაპარს საერთო მეურნეობის მქონე თხასა და
მელაზე როცა მოგვითხრობს რუქა, თავის თავს ძაღლებისაგან დაჩეჩქვილი მგლის
მდგომარეობაში აყენებს. ეზოპედან მომდინარე სიუჟეტს კატის გაზრდილი ლომის შესახებ
რუქა ჯუმბერის სასაყვედუროდ ამბობს. იგი ნანობს, რომ კატასავით ჭკვიანი არ აღმოჩნდა და
თუ რამ იცოდა, მას ასწავლა, თავისთვის კი აღარაფერი შეინახა. გულით ყრუ რუქას
შესაჩერებლად თუ გონზე მოსაყვანად მოგვითხრობს ლეონი არაკს „სამართლიანი გველის“
შესახებ. ეს ზღაპარი საქართველოს გარდა გავრცელებულია ინდოეთში, გერმანიაში,
უნგრეთში, უკრაინაში. გველმა თავისივე დაგესლილი ჭურჭელი დაამსხვრია და გლეხის
ოჯახი სიკვდილს გადაარჩინა.

ჯადოსნური ზღაპარი. ხალხურ ზღაპრებს მწერალი ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში

კონკრეტულ ფუნქციას აკისრებს. ცხოველთა ზღაპრებისაგან განსხვავებულად გადმოგვცემს
სულხან–საბა ისტორიებს, რომელთა საფუძვლად ჯადოსნური ზღაპრებია გამოყენებული.
სულხან–საბა ორბელიანს ლეონი მრავლისმნახველ პიროვნებად ჰყავს წარმოდგენილი.
ნაწარმოებში ამის თაობაზე მხოლოდ მითითებლი კი არ არის, არამედ ლეონი თავად
მოგვითხრობს ნანახისა და გაგონილის შესახებ. ამ ამბების მოთხრობისათვის მწერალს
ეგზოტიკური ამბები შეურჩევია, რომელთა მოსმენამ გაოცების ეფექტი უნდა შექმნას.
ლეონის მოთხრობები წარმოშობისა და შედგენილობის მიხედვით არაერთგვაროვანია და
მათი სამ ჯგუფად დაყოფა შეიძლება: 1. საკვირველი ამბები ცნობილი ჯადოსნური
ზღაპრებიდან, 2. მორალისტური შეგონებებისათვის შესაფერისი სიუჟეტები, 3. უცნობი
მოკლე ფანტასტიკური ისტორიები.

შემდეგი ისტორია ეხება სასწაულმოქმედ დავრიშს აბდულ–აზიმს. ავტორი ისევ ჯადოსნურ

ზღაპარს მიმართავს, კონკრეტულად, სასწაულებრივი საგნების მოპოვებაზე აგებულ
სიუჟეტურ ტიპს, ოღონდ გმირ მათ დევების მოტყუების შემდეგ კი არ დაეუფლება, როგორც
ზღაპარშია, არამედ ზარდახშაში ჩაწყობილს ნახავს. მწერალი ქმნის არაჩვეულებრივ გარემოს.
ზარდახშიდან ამოღებული საგნები უზრუნველყოფენ გმირის გამარჯვებას. მონათხრობთა
შორის განსაკუთრებით საინტერესოა ისევ ჯადოსნური ზღაპრის გამოყენებით შექმნილი
ჯიზიგურგენის ისტორია. ამ ისტორიას სულხან–საბა ჯადოსნური ზღაპრიდან იღებს. იგი
დაკავშირებულია საქართვლოში ფართოდ გავრცელებული „გაქვავებული სამეფოს“ და
„გაქვავებული ჯარის“ მოტივების შემცველ ზღაპრებთან. მწერალი ზღაპრის მოტივის
შინაარსს არ ცვლის და მა ჭაბუკთანაც იმავე კონტექსტით აკავშირებს.

სულხან–საბა ორბელიანმა შესანიშნავად იცის ფანტასტიკური ზღაპარი. ამიტომ იგი

ყოველთვის ოსტატურად სარგებლობს მისი მოტივებთ, მეტიც ყოველ კონკრეტულ
შემთხვევაში მათი გამოყენებისას ქმნის შესატყვის გარემოს. გასაოცარ ამბავთა შორისაა
გოლიათებთან მოხვედრა. მანამდე ვეცნობით ქვეყანას, სადაც გავრცელებული წესის
თანახმად, მკვდარ ცოლს თან ატანენ ცოცხალ მეუღლეს, გოლიათების ქვეყანაში სწორედ
სასაფლაო აკლდამიდან თავდახსნილი ასეთი ქალი და კაცი მოხვდებიან. საკვირველი
ამბების გადმოცემის შემდეგ სულხან–საბა ისევ უბრუნდება თავისი თხზულების ტრადიციუ
დანიშნულებას და კიდევ ორ ჯადოსნურ ზღაპარს მიმართავს. ერთის „მადლიერი მკვდრის“
სიუჟეტს ლეონი ჰყვება. იგი იმისთვის სჭირდება მწერალს, რომ კიდევ ერთხელ ჩააგონოს
რუქას, სიკეთეს სიკეთითვე უნდა გადახდა. სედრაქი მოგვითხრობს საერთაშორისო
ფოლკლორში ცნობილ ზღაპარს ყოველი სულიერის ენის მცოდნე კაცის შესახებ, რომელმაც
ცოლი ჯოხის ცემით მოკლა სხვათა ამბის გაგების დაუოკებელი მისწრაფებისათვის და ამით
თავად გადარჩა სიკვდლის. სედრაქი ასეთ ბედს დაუდუმებელი მანკიერი ენის პატრონ რუქას
უწინასწარმეტყველებს.

საყოფაცხოვრებო ზღაპრებსა და ანეკდოტებს სულხან–საბა ხშირად მიმართავს. მათი

თხზულებაში გამოყენების მიზანი აქაც ტრადიციული – მხილება ან გართობა–
შემეცნება.“სიბრძნე სიცრუისაში დადასტურებულ ზღაპრებსა და ანეკდოტებს შორის
გვხვდება: „ბასრელი მეფე და აქიმი“, „ვირად ცნობილი ყადი“, „გლახა და მდიდარი“, „ქაჯთა
შეპყრობილი“, „სამი ყრუ“, „ცრუ და უმეცარი“ და სხვა. ფინეზის კარზე შეკრებილ
მოპაექრეებს ლეონი უამბობს ზღაპარს „ქოსა და ყადი“. ხალხურ ტრადიციაში ქოსასთან
დაკავშირებულია ეპითეტი „ტყუილა“ შესაბამისად ჩამოყალიბებულია მკვეთრად
გამოხატული ნიშნების მატარებელი პერსონაჟის ტიპს, სახელად ქოსატყუილა. იგი ხალხური
ნოველის ძალზე პოპულარული პერსონაჟია. რაკი მწერალი ტავის გმირს ქოსას არქმევს,
მკითხველს უჩნდება დამოკიდებულება, რომ ცბიერ და გაიძვერა კაცთან შეგვახვედრებს,
მაგრამ ავტორი მოულოდნელობის ეფექტს ქმნის და აღმოჩნდება, რომ საქმე გვაქვს მართალ,
მაგრამ შურისმაძიებელ კაცთან. სულხან–საბასთან ქოსას უპირისპირდება ყადი– უნამუსო
მატყუარა. მწერალი სარგებლობს ხალხური ნოველთ, ცვლის ზოგიერთ დეტალს, თუ,ცა
თანმიმდევრლად, მოქმედებათა მოტივაციით მოგვითხრობს ყადისთვის არა მარტო
სამაგიეროს გადახდის, არამედ ძროხის საფასურის ათმაგად დაბრუნების შესახებ.

სულხან–საბას იგავის „მისანი ყვავი“ მოქმედების ადგილად ირცევს ევლათის ქვეყანას,

რომელიც დასახლებულია ძუნწი, უჭვთო და ავი ხალხით. ეს ფონი მწერალს იმიტომ
სჭირდება, რომ სატირული მახვილი მიმართოს მოღალატე ცოლისა და გარყვნილი
მამასახლისის სასიყვარულო თავგადასავალზე. იგავის შესაქმნელად მწერალი ირჩევს
საქართველოში პოპულარულ საირული ხასიათის ზღაპარს მოხერხებული კაცის შესახებ,
რომლიც უბეში ცასმული კაჭკაჭით დადის საზრდოს საშოვნელად.

დასახელებული საერთაშორისო გავრცელების სიუჟეტიდან მწერალს მხოლოდ დასაწყისი

ეპიზოდი აინტერესებს. სუხან–საბა მოთხრობას თხზულების გასართობი ისტორიების
მონაკვეთში ათავსებს და უარს ამბობს მორალისტურ შეგონებაში – პოზიცია ისედაც
ნათელია. აგრეთვე მნიშვნელოვანია რომ სულხან–საბა ორბელიანი ხალხური
ნოველებისათვის ცნობი სიტუაციების შექმნისას უხვად იყენებს მისთვის ნიშანდობლივ
იუმორსაც.

2. ილია ჭავჭავაძე და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ილია ჭაბუკობიდანვე იჩენდა ინტერესს ხალხური შემოქმედებისადმი. ეს ინტერესი

პრინციპულ სიმაღლეზე აიყვანა დიდმა პოეტმა,როდესაც იგი ქართველ ხალხს ეროვნულ-
გამათავისუფლებელი მოძრაობის მედროშედ მოევლინა.

ზოგადადამიანურ,ნაციონალურ თუ სოციალურ თემებზე საუბრისას ილია ორგანულად

ურთავდა ხახლურ სიუჟეტებს ნაწარმოებებში. რაც ხალხში აზრბის დანერგვის ერთი
საუკეთესო საშუალება იყო. ამასთანავე ფოლკლორს ილია იყენებდა ნაწარმოების
სოციალური შინაარსიის გაღრმავების, მხატვრული ფორმის სრულქმნის, პერსონაჟთა
ხასიათების გამოკვეთის მიზნითაც. ხალხურ შემოქმედებას განსაკუთრებით თვალსაინო
როლი ეკისრება ილიას "აჩრდილში". პოემაში ნაციონალური პრობლემა ორგანულად არის
დაკავშირებული სოციალურ საკითხებთან, ამ პოემის ფოლკლორთან კავშირზე საუბრის
საშუალებას გვაძლევს თავად პოემის ფაბულის განვითარების ხერხი და აგრეთვე ცალკეული
ეპიზოდები,რომლებშიც მაღალპოეტურად არის წარდმოდგენილი ხალხური შემოქმედების
სხვადასხვა ელემენტი.

ასევეა "განდეგილი",რომელიც ხალხურ სიუჟეტზეა აგებული. პოემის წყაროა სამიჯნურო

ცდუნების მოტივის შემცველი, ხალხში გავრცელებული ლეგენდა. ეს მოტივი მსოფლიო
ლიტერატურასა და ზეპირსიტყვიერებაშია გავრცხელებული. მათ ქართულ სინამდვილეში
კ.კეკელიძემ მიუძღვნა ნარკვევი. არსებობს თქმულება,რომ თამარ მეფემ უბიწოების
დაკარგვის შემდეგ ვერ შეძლო ლოცვის დროს ჰაერში დგომა ან რომ მზის სხივმა ვეღარ
დაიჭირა ლოცვანი... ასეთ მოტივები ფართოდაა გავრცელებული საქართველოში. ამგვარ
მოტტივზეა აგევული მყინვარის კლდეში გამოკვეთილ ბეთლემთან დაკავშირებული
ლეგენდა. ილია კი შესანიშნავად იცნობდა ხალხურ ზეპირსიტყვიერებას და პოემის ქარგად
ეს ლეგენდა გამოიყენა. ბეთლების გამოქვაბული ნამდვილად არის მყინვარის კლდეში.
ცხოვრებისაგან განდგომილი ადამიანის მარცხზე შექმნილი ლეგენდისადმი ილიას ინტერესი
სავსებით კანონზომიერი ამბავია.. ეროვნულ გამათავისუფლებელი მოძრაობის მედროშე
ძლიერ განიცდიდა ცხოვრების ავ-კარგს. ილიას პოემასა და ლეგენდას შორის საერთოა:
ბეთლემის სიწმინდე და შეუვალობა. მამისერთა მწყემსი ქალის მისვლა მონასტერში. ქალის
ბეთლემში აყვანა. ცეცლხის დანთება და ქალის გათბობა, ქალის სილამაზის შემჩნევა, ბერის
მოჯადოება, მზის სხივის სასწაულის დაკარგვა,ბერის ცხოვრების ტრაგიკული დასასრული.
ხალხური ლეგენდიდან ილიას არ გამოუყენებია მტრედების მოტივი. განსხვავების
მაჩვენებელია ისიც,რომ ხალხური ლეგენდის მიხედდვით ბეთლემში ორი ბერია. ილიას არ
აუღია ქალის ბერისადმი ადრინდელი მიჯნურობის ამბავიც. ზოგიერთი ეპიზოდი კი
სავსებით დამოუკიდებელია ხალხურიდან. ხალხური ლეგენდის მიხედვიტაც დაგმობილია
ცხოვრებისგან გაქცევა,თუმცა ილიასთან იგი უდიდეს პრინციპულ სიმარლეზეა აყვანილი.

აღსანიშნავია ისიც,რომ ილიამ იდელაურაად გარდაქმნა და გადაამუშავა ეს ხალხური

მოტივი ლიტ თვალსაზრისით. ამის ნიმუშად საკმარისია მოვიყვანოთ ორიოდე მაგალითი:
ხალხურ ლეგენდასი არაფერია ნათქვამი განდეგილის გარეგნობაზე,ილიას კი მეუდაბნოეს
დასამახსოვრებელი პორტრეტი აქვს წარმოდგენილი"არ იყო ხნიერ, მაგრამ ვით
წმინდანს,სულის სიმაღლე ზედ დასჩენოდა, ზედ ეტყობოდა რომ სული მისი სულ სხვა
მსოფლიოს შეჰხიზნებოდა.." პოემის დიდი შემეცნებითი და მხატვრული ძალა იმაშია,რომ
ამგვარი,ერთი შეხედვით, თითქოს დადებითი გმირის მარცხით არის დაგმობილი
ცხოვრებისაგან განდგომა. ხალხურ ლეგენდაში არ არის მოცემული აგრეთვე დიალოგი
მწემსსა და მეუდაბნოეს შორის, რაც ილიასპოემის უძლიერესი ეპიზოდია, "ან შენ როგორ
სძლებ უწუთისოფლოდ! მერე კი იცი, რა-რიგ ტკბილია, აქ სიკვდილიამ იქ კი სიცოცხლე, აქ
ჭირია და იქ კი ლხინია.." ბელინსკის,ჩერნიშევსკის, დობროლუბოვის მსგავსად,ილიას
ყოველთვის სწამდა სიცოცხლის მშვენიერება. და ქადაგებდა მის გალამაზებისაკენ ბრძოლას.
ხალხურ თქმულებაზე აგებული ეს პოემაც კი ამ უწყვეტი ჯაჭვის ერთ-ერთი რგოლია.

3. ვაჟა-ფშაველა - „ხის ბეჭი“ - ( 10 ქულა)

მსოფლიო ფოლკლორი იცნობს რწმენას, რომლის თანახმადაც ცხოველის ძვალი

სასიცოცხლო ძალის შემცველია. ეს რწმენა თავის საფუძველს ანიმისტური
მსოფლმხედველობიდან იღებს და საზრდოს აძლევს ადამიანის ფანტაზიას, ცხოველის
ძვალთან დაკავშირებით შექმნას ზეპირგადმოცემები. ქართულ ზღაპარშიც არის მსგავსი
მოტივი - თევზის ფზის დავარდნის ადგილზე ამოვა მშვენიერი ალვის ხე. საქართველოსა და
კავკასიაში გავრცელებული თქმულებას ძვალში სასიცოცხლო ენერგიის არსებობის შესახებ
რწმენის გარდა, საფუძვლად უდევს ფეტიშიზმიდან მომდინარე თვალსაზრისი საგნის, ბეჭის
ძვლის შემწეობით ფანტასტიკური ძალების ნება-სურვილის მართვაზე.

ჩვენშ ხის ბეჭის შესახებ რამდენიმე ვარიანტია ფიქსირებული. „ბათირის ამბავი“ სხვებთან
შედარების მეტად არქაულია. ამის მიხედვით, ერთი მონადირე ნადირობად წავიდა და ერთ
კლდეში გაჩერდა, ცეცხლიც დაანთო. მოკლა ერთი ჯიხვი, გაატყავა, გულ-ფილტვი ამოაცალა
და შედო ცეცხლში. ის კი უცბად წამოხტა და გაიქცა. გაუკვირდა მონადირეს. ეშმაკებმა კი
დაუძახეს ეგ რა საკვირველია, ბათირმა ნახა ნამდვილი სკავირველებაო. მივიდა ბატირთან
და ჰკითხა რა ნახა. იმ კლდეში ისიც ყოფილა, დაუნთია ცეცხლი და ეშმაკმა დაუძახა
ქორწილი გვაქვს და წამოდიო. წავიდა და დასხდნენ ეშმაკების გარემოცვაშ სკამზე. მაშინ
დაინახა სამი ჯიხვი, დაკლა და ადუღეს. ხორცი შეჭამეს, არაყიც დალიეს, მიაწოდეს ჯერ არ
ჭამდა მაგრამ ჭამა. მერე კი მოუკრეს თავი ძლებს დაჰკრეს მათრახი და გაიქცა ჯიხვი.დილით
როცა გათენდა, დაინახა ჯიხვები. სამი ჯიხვი მოკლა და ის ბეჭი მას ჰქონია დამალული. ის
მოუკლია, რომელსაც ბეჭი დაუგდეს წინა ღამეს.ბათირმა ჯიხვები მიიტანა თავის ძმასთან,
რძალმა მათრახი დაჰკრა და ძაღლად აქცია ბათირი, თან დაწყევლა. ბათირს გონება კცის
ჰქონდა მაგრამ ისე ძაღლი იყო. თავადიშვილმა ბარითი მიიყვანა მეცვარეებთან. ღამე მოვიდა
მგლის ჯოგი. ძაღლმა 16 მგელი დაგლიჯა. მეცვხარეებს გაუკვირდაც ძაღლის ასეთი ქცევა,
მივიდნენ მკითხავთან, რომელმაც თქვა რომ კაცი იყო, შეულოცა და ისევ კაცად გადააქცია.

მითური გადმოცემის საპირისპიროდ ვაჟა პოემაში განვითარებულ ამბავს რეალისტურ

ელფერს სძენს და როგორც კი შესაძლებელია აშორებს მას ფანტასტიკურ საბურველს,
რომელშიც გახვეულია ხევრუსული თქმულება ბათირის შესახებ. რეალისტური ხასიათი
პოემისა საგანგებოდაა ხაზგასმული პოეტის მიეს, რამაც ნაწარმოების ფინალში უნდა
გაამჟღავნოს თავისი ფუნქცია. ვაჟა კარგად იცნობს გადმოცემას მონადირე ბათირის შესახებ,
მაგრამ თავისი მიზნისათვის იგი უარყოფს ხალხური ნაწარმოების ბევრ დეტალს. იგი გმირის
პორტრეტს ფოლკლორული მანერით ქმნის. პორტრეტის დახატვამდეც და მის შემდეგაც
პოეტი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს გმირის ფსიქოლოგიური მდგომარეობის
წარმოჩენას.
ვაჟა-ფშაველა შემგომ ხატავს ხალხური გადმოცემისათვის უცნობ სურათს მშვენივრად
აყვავებული ტაფობების. ბბალიას თვალწინ გადაიშლება უცნაური სახილველი. ამ ადგილებშ
მონადირე ადრეც ყოფილა, მაგრამ მსგავსი სილამაზე არ შეუნიშნავს. შთაბეჭდილების
გასაძლიერებლად პოეტი რეალურდა და ირეალურს ხლართავს ერთმანეთში და ნიადაგს
უმზადებს შემდგომი საკვირველებისათვის. მომდევნო ეპიზოდს ვაჟა თავისებურად
წარმართავს. პოეტი უარს ამბობს გადმოცემისეულ იდუმალებაზე და რაც მტავარია, არაფერს
ამბობს ტაბუზე, რომელსაც ზეპირსიტყვიერ ტექსტში არსებითი ფუნქცია აქვს
დაკისრებული. ვაჟა სუფრის თავშ მჯდარ გოგოშ ნადირთ ღვთაება დალის ხედავს, რომლის
ატრიბუტები - ნისლივით თმები და ელვარე სილამაზე ადვილად საცნობია
მკითხველისათვის. ქალი სტუმრებს პურის ჭამის ნებას მიცემს, ხოლო ბალიას
გააფრთხილებს, ძვლები, რომლებიც წილად შეხვდება, არ დაკარგოს. პოემის მიხედვით
ხორცს თანასწორად ურიგებენ ყოველ სტუმარს, ძლებს კი უმცირეს ნაწილსაც ერთად
აწყობენ.ვაჟა ისევ სცილდება ხალხურ გადმოცემას შემდეგი ეპიზოდის გააზრებისას, ბათირი
ეშმაკის რჩევას ასრულებს, ბალია თავად მოქმედებს. ხალხურის საპირისპიროდ ვაჟა ბალისა
ფსიქოლოგიური მდგომარეობის გადმოცემისათვის ქმნის მონადირის შიშის გამომხატველ
პასაჟებს. მასპინძებმა ხისგან გამოთალეს ბეჭი , ძლად ჩათვალეს ისიც. ნადირთ პატრონმა
ქალმა თავისი მოვალეობის შესრულება დაიწყო, თითოეულ ნადირს დაუწესა მომკვლელიცა
და მოკვლის დროც. ნადირთ პატრონის გადაწყვეტილება ბალიას მიერ ხისბეჭიანია ირმის
მოკვლის თაობაზე ეხმიანება და შორდება კიდეც თქმულების შესაბამის ადგილს. შნ
დაბრუნებულმა ბალიან თანასოფლელებს თავი შეაცოდა უიღბლობით, თუმცა გულშ
სათუთად ინახავდა ირმის მოკვლის იმედს. სოფლელები თანაუგრძნობენ ბალიას. დგება
შემოდგომაც, ბალიას ესმის ხარ-ირმის ყვირილი. უმიზნებს თოფს, ჩახმახს მოსწევს მაგრამ
მეორე მხრიდან ესმის თოფის გრიალის ხმა. ირმის მომკვლელი მონადირე მალევე ჩნდება
ნანადირევთან და მის ჩამოტყავებას დაიწყებს. შემცბარი და დაღონებული ბალია ნელი
ნაბიჯით მიუახლოვდა მონადირეს, დამალა თავისი სიძულვილი. მონადირე ცდილობს თავი
დაიცვას, დაარწმუნოს ბალია, რომ განგებ არ გაუწბილებია იგი, ბოლოს კი ნანადირევის
გაყოფასაც სთავაზობს. ბალია მონადირისა და ვაჟკაცისთვის უკადრის საქციელს სჩადის და
სთანხმდება. უეცრად მას სხვა ირემი ჩაუქროლებს, ბალიამ ესროლა, მაგრამ კვლავ ააცდინა.
ბალიას გამოცდისათვის შექმნილ ამ ეპიზოდს პოეტი ისევ რეალურისა და ირეალურის
ერთმანეთთან შერწყმის გზით აგებს. ბალიამ ნანდირევი მიითვისა და შნ მიიტანა, მთელ
სოფელს ატტყუებს და ნადირობისას თავგადახდენილ საშშროებას აბუქებს. თანასოფლელთა
თვალწინ ბალიას შერცხვენით მთავრდება პოება. იგი ამის შემდეგ თოფსაც ყიდის და
ნადირის ხორცზეც უარს ამბობს.

ბათირის შესახებ ხალხური გადმოცემა ვაჟასთვის შთაგონების წყარო აღმოჩნდა, რომელიც

თავისებურად გარდაქმნა. სარგებლობს მისი მოტივებით ან უარყოფს იმათ, რომლებიც ხელს
უშლიან პოემის სიუჟეტის ორიგინალურად წარმართვაში. ხალხურ გადმოცემაში,
მაგალითად, არსად არ არის ნახსენები ქალი, რომელიც პოემის კვანძის შემქმნელი ეპიზოდის
ცენტრალური ფიგურა ხდება. „ხის ბეჭის“ შექმნის დროს ვაჟა პოეტური ოსტატობის ზენიტში
იყო. პოემის გაცნობა ამას უდაოს ხდის. პოეტი ქმნის დიდი ზემოქმედების მომხდენ პოეტურ
პასაჟებს, შესანიშნავად ავლენს თავის ნიჭს გმირთა ხასიათების შექმნისა და სიტუაციების
აკინძვის დროს. ბუნებას ამ პოემაში საგანგებო აზრობრივი და სიუჟეტური დატვირთვა აქვს
მინიჭებული.ვაჟას ზნეობის პრობლემაშე შესაქმნელი ნაწარმოებისათვის ძირითადად
აინტერესებს მითური გადმოცემის ერთი მოტივი - ცხოველისათვის ძვლის მაგივრად ხის
ნაწილის ჩადმა.

ბილეთი № 3

1. შოთა ნიშნიანიძე და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

1982 წელს გამოქვეყნებული შოთა ნიშნიანიძის ერთტომეულის სათაურია უკვდავი

ხალხური სიმღერის სტრიქონი - ,,წუთისოფელი ასეა“, რაც თავიდანვე მიგვანიშნებს
პოეტის განუყოფელ კავშირზე ხალხური სიბრძნის სათავეებთან.

შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის ერთი ასპექტი ქართული მითოლოგიაა. მის ლექსებში

ჭინკები და ოჩოკოჩები, ტყისკაცები და ქონდრისკაცები, დევები და კუდიანები, ისევე
შინაურად გრძნობენ თავს, როგორც ქართულ ზღაპრებში. მას გასაოცარი ხედვა აქვს
და მისი ფანტაზია ხშირად გვაკვირვებს დანახულის მოულოდნელობით,
წარმოსახვის უჩვეულობით. ამ მნიშვნელოვან ასპექტზე თვით პოეტი გეუბნება: ,,მე
გამოვედი ქართულ ზღაპრიდან, რომ სიყვარულის ვზიდო უღელი“
შოთა ნიშნიანიძის მიერ მოხმობილი პარადიგმა ყოველთის შესაბამისობაშია
თანამედროვეობის პოზიციებიდან დანახულ იდეურ ჩანაფიქრთან. მისი ლექსები
დახუნძლულია გამჭვირვალე და მოულოდნელი მეტაფორებით, ეპითეტებითა და
შედარებებით.

პოეტს სურს გადმოსცეს ასეთი იდეა - გარდაცვლილი ბაბუა, მუხად ქცეული

კოლხეთის სულია. პარადიგმად გამოყენებულია ქართველთა უძველესი წარმოდგენა
ხის კულტზე და განსაკუთრებით კი - მუხაზე, როგორც ქართველთა ერთ-ერთ
მთავარ ტოტემე. ,,ბაბუაში“ მოულოდნელი და საოცარი პოეტური ხილვები
ორგანულად ესადაგებიან პოეტის მთავარ სათქმელს:

,,შეგხვდი და გული გადამიქანდა,

ნუთუ შენა ხარ? საიდან.. როგორ?

ამ ტყეში მუხად რამ მოგივანა,

ბოჩოლას ეძებ თუ ქამა სოკოს?“

პოეტისათვის მუხა წინაპართა ტოლფარდი ცნებაა, ეს კი შეიძლება გავიგოთ, როგორც

ტოტემურ, ისე მეტაფორული ასპექტითაც.

ქართულ პოეზიაში ხარის კულტის მეტაფორა ისე ძალუმად არავის გამოუყენებია,

როგორც ეს შოთა ნიშნიანიძემ გამოიყენა, ხარის ღვთაებრივი ჩამომავლობა, მისი
შრომისმოყვარეობა, პატრონისადმი ერთგულება და ზოგჯერ მისანი წიქარასავით
თვითშეწირვაც კი, პოეტისათვის პოეტური მოღვაწეობის ტოლფარდია.

(,,მე ვარ მისანი ხარი წიქარა“)

შოთა ნიშნიანიძე საკუთარი მოღვაწეობის ეტალონად მიიჩნევს ხარს. ხარი, როგორც

ღვთაებრივი ატრიბუტების მატარებელი (რქები მთავარის ინსიგნიაა) ქართველთა
საფიცარია, მათი ღვთაებაა.
დედაჩიტის სიმბოლიკა, ხარის სიმბოლიკის მსგავსად, ლაიტმოტივად გასდევს
შ.ნიშნიანიძის შემოქმედებას. გავიხსენოთ სხვა ლექსიდან სტრიქონები: ,,ჩუჩუნით,
თრთოლვით ბუდე ივსება ჯერ ისევ თბილი გაზაფხულითა და დედა ჩიტის ოქროს
სიმრები ბუდეს ფრთებივით გადახურვია“

შოთა ნიშიანიძის პოეტური მრწამსია ემსახუროს თავის ხალხს ისე უანგაროდ,

როგორც ,,მისანი ხარი წიქარა“ და მისი საწოლი არასოდეს დაემსგავოს
ავაზაკი ,,პროკრუსტეს სარეცელს“. წარსულისაკენ- მითებისაკენ ყურადღების
გამახვილება მას იმისათვის სჭირდება, რომ წარმოაჩინოს „საგვარეული ხის“ ის
ფესვები, რომლებიც მარადისობის მკვიდრთა ე.ი. ქართველთა უღრმეს შრეშია
განრთხმული.

მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს ვაზის, ვენახის სიმბოლიკა შოთა ნიშნიანიძის

პოეზიაში გლობალური ხასიათისაა. იგი სამშობლოს ტოლფარდი ცნება-მეტაფორაა.
ხარის ერთგულება და დიონისური სიკეთე შ.ნიშნიანიძის პოეზიაში მეტაფორიზების
გარკვეულ სისტემას ქმნის და ერთგვარ მხატვრულ პრინციპადაც გვევლინება.

ნიშნიანიძის პოეზიაში, როგორც ეს გრ.აბაშიძემ მიუთითა, თავს შინაურად გრძნობენ

ქართული მითოლოგიის პერსონაჟები. პოეტი ღრმად იცნობს ასეთი პერსონაჟების
სპეციფიკურ ფუნქციებს და ახდენს ამ ფუნქციების პერსონიფიცირებას
თანამედროვეობის პოზიციებიდან. პოეტი ჭინკებმა მიიწვიეს ლხინზე, ფეხებთან
დაუდეს დაფნის გვირგვინი და ტან გააფრთხილეს- „ თუ სადმე გვიცნო შენთვის
იყავი ჩუმად არ დასძრა კრინტიო“. პოეტს ასეთი თხოვნის შესრულება არ შეუძლია
იგი ჭინკებისა და კუდიანების დაუძინებელი მტერია.

ოჩოკოჩი ტლანქი, თავხედი და ბრიყვია (,,გალეშილ ოჩოკოჩი დაჩინდრიკობს ტყეში..

და ღლაბუცობს ოჩოკოჩი ოროსთმიან დალთან“) ჭინკებმა ,,გამტყვრალი მეწისქვილე
დაიჭირეს და გაპარსეს“, ალი კი ,,ნაწნავებით აბრიალებს წყალში მოჭყუმპალე ხის
კუნჭებს“. ოჩოპინტრე აფუჭებს ღვთაებრივი ბახუსის უზადო საჩუქარს - ნამდვილ
კახურ ღვინოს.

ნიშნიანიძეს ამაღლებული და საოცრად გამჭირვალე მეტაფორა- შედარებების ულევი

მარაგი გააჩნია. მაგ : „ დაჩეხილ ცხვირ პირზე ეკიდათ ხაშხაში, აგვისტოს პირდაპირ
ისხდნენ ხახაში“.

მითოსი, ლეგენდა, ზღაპარი შოთა ნიშნიანიძეს სჭირდება ნაციონალური

კოლორიტის შესაქმნელად, უშუალობისა და ბუნებრიობის მისაღწევად, მაგრამ
პოეტი ისე მძაფრად განიცდის გარდავლენილს რომ მათ აქცევს ჩვენი დღეების
მონაწილედ, ჩვენი ფიქრების ტანაზიარად, წარმართული რიტუალების აღდგენა,
მითოსის გამოხმობა პოეტს კიდევ იმიტომ სჭირდება, რომ დაუპირისპირდეს
ცალმხრივად გააზრებულ მანქანურ ცივილიზაციას, ადამიანს აგრძნობინოს
სიცოცხლის ძალა , სიცოცხლის საწყისი.

შ.ნიშნიანიძის ჰეროიკული სტილი, სიჯანსაღისკენ სწრაფვა, რაინდობის კულტი

თანამედროვე მოქალაქისათვის ზნეობრივი სანიშნოც არის, რათა რაციონალიზმმა,
აკადემიზმმა არ შებოჭოს ლაღი ფანტაზია, არ მოსწყიტოს ადამიანი მშბლიურ მიწას.

2. ფოლკლორი და ლიტერატურა - ( 10 ქულა)

მსოფლიოს მრავალმა ხალხმა შექმნა თავისი ლიტერატურა ზეპირსიტყვიერების

საფუძველზე და მისი გავლენით ქართულმა ლიტერატურამ თავისი ისტორია
ჰაგიოგრაფიით დაიწყო.ის კი ზეპირსიტყვიერი ტრადიციის გარეშე ვერ მოვიდოდა
ლიტერატურაში.
შუასაუკუნეების ასქართველოში დადგა საერო თემატიკით დაინტერესების
აუცილებლობა. ამ პერიოდიდან ლიტერატურაში ინტენსიურად იწყება
ფოლკლორული მოტივებისა და სიუჟეტების გადამუშავება-შევსება. ამის
აპრალელურად მწერლობა ფოლკლორიდან ითვისებს მხატვრულ ფორმებსა და
პოეტური გამომსახველობის ხერხებს.
საინტერესოა ჰაგიოგრაფიისა და ფოლკლორის უფრო ვრცლად განხილვა. უნდა
გამოიყოს ბერძნული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ინტერესი მითისადმი. მაგ.:
ვეშაპის დამმარცხებელი პერსევსის მითი, რომელიც წმინდა მხედრის, გიორგი
კაპადოკიელის, ერთ-ერთი სასწაულისთვის გადაუმუშავებიათ.მითი მოგვითხრობს
პერსევსის მიერ ეთიოპიის სანაპიროს კლდეზე მიჯაჭვული ანდრომედას ზღვის
ურჩხულისგან განთავისუფლებაზე. წმ.გიორგის აგიოგრაფიის დამწერმა ავტორმა
მოხერხებულად გამოიყენა ძველი მითის გამუდმებული განახლების უნარი.
გარდაქმნა როგორც ამბავი, ისე მითიური გმირი წმინდა მხედრად, რომელმაც ქალაქი
ლისია იხსნა ჯვრითა და სიტყვის მაგიური ძალის რწმენით.
აღსანიშნავია ასევე საერო მწერლობის მარგალიტის, „ამირანდარეჯანიანისა“, და
ხალხური ამირანის კავშირი. მ.ჩიქოვანმა შედარებითი ანალიზით გამოავლინა
„ამირანდარეჯანიანთან“ საერთო ფოლკლორული მოტივები. ნადირისა და უცხო
კოშკის ნახვა, ნათლობა და დალოცვა, ამირანის ბრძოლა დევებთან, მზეთუნახავის
ამბის გაგება და მის მოსაყვანად გამგზავრება, მაცდუნებელ მეგზურთან შეხვედრა,
გმირის გამოღწევა გველეშაპის წიაღიდან და სხვა. საფუძველი, რომლითაც
უსარგებლია მწერალს, ტრადიციული ფოლკლორია- საზღაპრო და საგმირო ეპოსი.
მთავარი გმირი მითიდან არის გადმოსული, მაგრამ სხვა განზომილებაშია
მოხვედრილი. მითიდან მოსდევს მას ფანტასტიკური ძალა და არაჩვეულებრივობა.
ნაწარმოებში ბუნებრივადაა შერწყმული ორი პლასტი- მითურ-ფანტასტიკური და
რეალისტური. პოემის დასაწყისი ცნობილია საზღაპრო ეპოსისათვის,შესაბამისად,
მოსე ხონელს მზამზარეული მოტივი გადმოაქვს.
ფოლკლორთან მიმართების საკითხი სხვაგვარად დგას „ვეფხისტყაოსანში“. პოეტმა
წინ წამოწია ადამიანის გაგების რენესანსული იდეალები.ამ იდეალების პოემის
სივრცეში დასამკვიდრებლად და თავად ვეფხისტყაოსნის მხატვრული
ხორცშესხმისათვის რუსთველმა ხალხური შემოქმედებით ისარგებლა.
მ.კარბელაშვილის თქმით, პოემის სიუჟეტს ჯადოსნური ზღაპრის ინვარიანტი უდევს
საფუძვლად.
ხალხმა რუსთველის პოემა აიტაცა და შექმნა მიის ხალხური ვერსია. ეს ხალხური
ტექსტები მკვეთრად განსხვავდება პოემისგან.
„სიბრძნე სიცრუისა“ ზეპირსიტყვიერებასთან შემოქმედებითი დამოკიდებულების
თვალსაჩინო მაგალითია. სულხან-საბას გამოყენებული აქვს ცხოველთა, საყოფიერო-
ნოველისტური და ჯადოსნური ზღაპრები.
ცხოველთა ზღაპარს მწერალი აუცილებლად გარდაქმნის და შეაქვს მასში
ნართაულობის გაგება, სიუჟეტურ ამბავს შეკუმშულად, სხარტი მეტყველებით
გდმოგვცემს; ასევე გადმოგვცემს ისტორიებს, რომელთა საფუძვლად ჯადოსნური
ზღაპარია გამოყენებული. ისინი მწერალს სჭირდება საოცარ ქვეყნებზე
მოსათხრობლად, ფანტასტიკური ამბების გადმოსაცემად. საყოფიერო ზღაპრების
გამოყენებისას ძლიერდება მამხილებელი ფუნქცია,მაგ.: „მატყუარა მკითხავის“,
„მეფისა და მებაღის“ და სხვათა ამბები.
დავით გურამიშვილი მჭიდროდ ყოფილა დაკავშირებული ზეპირსიტყვიერ
პოეტურ შემოქმედებასთან. მაგ., ლექსს „დინარი“ ასეთ შენიშვნას ურთავს: „ „დინარი“
„პატარა ქალო თინაოს“ სანაცვლოდ სამღერალი“.
„დავითიანში“ უხვად გვხვდება ქართული ყოფისთვის ნიშანდობლივი
საწესჩვეულებო ტრადიციების კვალი.
აღსანიშნავია ილია ჭავჭავაძის მიერ დამუშაბეული ლეგენდა „ბაზალეთის ტბის“
შესახებ. ბეთლების გამოქვაბულში მცხოვრების თავგადასავალმა ილიას მხოლოდ
ბიძგი მისცა „განდეგილის“ შესაქმნელად. პოემაში „ მეფე დემეტრე
თავდადებულისთვის“ გამოყენებეულია საწესო ტრადიციული და საგმირო-
საისტორიო გადმოცემები. არსენას ლექსის გამოყენებით ილიამ სოციალური თემა
გააძლიერა პოემაში „რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაჩაღის ცხოვრებიდან“.

აღსანიშნავია აკაკის პოემები „პატარა კახი“, „გორგასლიანი“, „თორნიკე ერისთავი“...

ვაჟა ფშაველამ ახლებურად გაიაზრა ფოლკლორული ნაწარმოებები, რათა ისინი
დაექვემდებარებინა თავისი პროგრესული იდეალებისთვის. მან პოემებითა დ
ალექსებით სცადა ხალხისთვის ჩენერგა გმირობის იდეალი. მისი მისწრაფება
თვალნათლივ იკითხება პოემებში „გიგლია“, „ბახტრიონი“ „ალუდა ქეთელაური“,
„სტუმარ-მასპინძელი“ და სხვა.
მითების საფუზველზე შექმნილ პოემათაგან განსაკუთრებით საინტეესოა „გველის
მჭამელი“. ვაჟას პოემის იდეა და მისი გადაწყვეტა ორიგინალურია.
ვასილ ბარნოვის მხატვრულ პროზაში ასახვის საგნად არის გამხდარი კეთილისა და
ბოროტის მარადიული ჭიდილი. კეთილი მწერლისთვის უსაზღვრო და უსასრულო
აბსოლუტია. მწერალი ქართველთა ზირითად რჯულად მიიჩნევდა
წარმართობისდროინდელი ნათლის თყვანისცემას. ეს პოზიცია ყველაზე მეტად
საეხობრივად გამჟღავნდა რომანში „არმაზის მსხვრევა“. ბარნოვი იყენებს მირიან-
ნანასთან დაკვშირებულ სასწაულებრივი შინაარსის ლეგენდებს.
გიორგი ლეონიძის პოეტურ თუ პროზაულ შემოქმედებაში მკვიდრად აქვს ფეხი
მოკიდებული ცოცხალ ხალხურ მეტყველებაში დამკვიდრებულ ენობრივ ფორმებს.აქ
ვხვდებით მითუ პერსონაჟებს და მოტივებს, ხალხურ რწმენ-წარმოდგენათა და
ჩვეულებათა ანარეკლებს. პოპულარულმა ყივჩაღის თემამ პოეტს არაჩვეულებრივი
ლექსი შეეაქმნევინა „ყივცაღის პაემანი“. ხალხურ ბალადასა და ლეონიძის ლექსს
შორის საერთოა ქალის დაუფლების სურვილისა და ყივჩაღის მოკვლის მოტივები.

კონსტანტინე გამსახურდია საუცხოო მცოდნე იყო როგორც მსოფლიო, ისე ქართული

კულტურისა. იგი ერთსადაიმავე საკულტო რიტუალს, ჩვეულებას თუ ტრადიიას
სხვადასხვა ნაწარმოებში განსხვავებული ვარიაციით იყენებს. იგი თვლიდა, რომ
საქართველოს კუტხვეებში ერტიდა იგივე საწესჩვეულებო ყოფა სუფევდა.
გამსახურდიას გმირეი კავშირს ამჟღავნებენ წარმართულ რწმენასთან და მითოსურ
სამყაროსთან.
დემნა შენგელაია არ გაურბოდა თავისი ნაწარმოებების ლიტერატურასა და
ფოლკლორტან კავშირებს.“ბათაქექიას“ ფოლკლორთან სიახლოვე იგრძნობა,მეტიც,
ბათაქექია ნაცარქექიას ორეულად შეიძლება აღვიქვათ.
ქართული ლიტერატურა ყველა საუკუნეში ავლენდა ინტერესს ფოლკლორის
მიმართ.

3. ვაჟა- ფშაველა - „დაჭრილი ვეფხვი“ - ( 10 ქულა)

ისევ ნადირთ ღვთაებისა და მონადირის ურთიერთობაზე ასებული მითი

აინტერესებს პოეტს „დაჭრილ ვეფხვში“ ოღონდ სხვა მოტივს მიმართავს. ნადირთ
პატრონ ქალს სხვა თვისებებთან ერატა ჰქონდ აუნარი სხვად ქცევისა. ასე
გარდაქმნილი მოევლინეობა ხოლმე იგი თავის გარემოში შეტყუებულ, ნადილის
მოკვლის აზარტით თავგზააბნეულ მონადირეს და გამოცდას უწყობდა ვაჟკაცობაში.
როგორც ვიცით, ასეთ გამოცდებს მითის ყველა სახეობაშ ვხვდებით. იგი
აუცილებელი ატრიბუტია ნადირთ ღვთაებისა დამონადირის
ურთიერთდამოკიდებულებისა.

კონფლიქტი სამონადირეო მითში, როგორც წესი, მონადირის მიერ ტაბუს დარღვევის

შემდეგ ხდება ხელშესახები, მანამდე იგი შენიღბულია. თუმცა თავად ტაბუს
დადებაში აუცილებლად იგულისხმება. ტაბუს დამრღვევ მონადირეს ნადირთ
პატრონი შეუბრალებელი სიმკაცრით სჯის ხოკმე. „დაჭრილ ვეფხვშ“ გამოყვამილი
ნადირთ ღვთაება ქალი დამსაჩურებლის როლშა, ოღონდ ეს არ არის საზოგადო
სიკეთის ქქმის სურვილით შეპირობებული ქმედება. ნადირთ პატრონის
მონადირისაგმი ასეთი დამოკიდებულება შეიძლება გამოიხატოს ფორმულით
„სიკეთე სიკეთის წილ“. მაგრამ ყოველივე ეს შედეგია.მანამდე მონადირემ უნდა
გაიაროს სიკეთესა და ბოროტებას შორის გადებულ ბეწვის ხიდზე. ეს არის გამოცდა
გამიზნული ადამიანის ჭეშმარიტი შნაგანი ბუნების გამოვლენისათვის.

ვაჟა პოემის მოქმედებას გაზაფხულზე თოვლის დნობის დროს იწყებს. ჯიხვების

ხროს თან ახლავს თავისი მწყემის. ჯიხვები უსაფხრთო ადგილას შეეფარნენ, სადაც
ვერც მონადირე მოდის ვერც მტაცებლები აღწევენ. ქვემოთ კი სწრაფად მსრბოლი
ირმების ჯოგი გადადის გორს და მონადირე შორ მანძილზე ფურსა და ხარს
დაინახავს, ესვრის მაგრამ ააცდენს. მართო დარჩენილი ხელმოცარული მონადირე
წყვდიადშ დგას და ადგილის დედას ევედრება ხელის მომართვას, ნანხი სიზმრის
ახდენას. ადამიანთა შემწე ადგილის დედა უყურადღებოდ არ სტოვებს თავისი
სამეურვეობს შილს, მაგრამ ვის დაეხმაროს სურვილის შესრულებაშ. მისხვით,
ნადირთ პატრონის მსგავსად, უცნობია მონადირის ბუნება. სურვილის ასრულებამდე
მონადირე უნდ აგამოიცადოს და ვაჟაც ზეპირსიტყვიერებაში ფართოდ
გავრცელებული მოტივის გამოყენებით ქმნის ეპიზოდ, რომლის მიზანია მონადირის
ავ-კარგში გარკვევა. მონადირემ დაინახა ტოტგაწვდილი ვეფხვი. ხელმოცარული
მონადირე არჩევანის წინაშე დგას. პირველი რომ მოკლას, მაგრამ ნანახის
გაცნობიერების შემდგენ თრგუნავს ემოციას და მონადირეს შინაგანი ხმა დაუშლის
დაჭრილი ვეფხვისათვის სროლას. ვაჟა ქმნის მონადირის გადაწყვეტილების
მოტივაციას, რომ ვეფხვიც მასსავით ნადირობს. ვეფხვა სიკეთის წილ არ დააგვიანა
სიკეთის ქმნა და საჩუქრი მიუძღვნა მონადირეს. უცბად მის წინ ირემმა დაიწყო
რქების ტრიალი. მონადირემ ირმის შემდგე ჯიხვიც მოკლა. ნადირთ ღვთება ვეფხვის
სახით მოევლინა მონადირეს გამოსცადა და როცა დარწმუნდა მის სიკეთეში,
ჯილდოდ ხარ-ირემი და ჯიხვი მიუძღვნა. ნადირთ ღვაება დალის ბუნებისათვის
სიკეთის პასუხად ამგვარი ძღვენის გაცემა დამახასიათებელია.

ბილეთი № 4

1. გიორგი ლეონიძე - „ნატვრის ხე“ - ( 20 ქულა)

ნატვრის ხე გიორგი ლეონიძის პროზაული შედევრია. ავტორი ნატვრის ხეში ირჩევს

თხრობის გულწრფელ მანერას, მას სურს, მოთხრობილი ამბავი მაქსიმალური
სიცხადით შეგვაგრძნობინოს. ნატვრის ხის ფონად გამოყენებულია გარე კახეთში
ნამდვილად არსებული გეოგრაფიული პუნქტი, რაც კიდევ უფრო მეტ
დამაჯერებლობას სძენს მხატვრულ გამონაგონს.
მკითხველი ნატვრის ხიდან უშუალოდ ეცნობა კახეთის გეოგრაფიული ყოფის
სურათს, იქაურ რწმენა-წარმოდგენებს, ტრადიციებს, წეს-ჩვეულებებს, რომელთა
შესახებაც დღეს ნაკლები ცნობები მოგვეპოვება,

პოეტის ნატვრის ხე პატარძეულში ხარობს. იქ, სადაც პოეტმა სიყვარულის

ნავსაყუდელი იპოვა. აღსანიშნავია, რომ გ.ლეონიძე ნატვრის ხეშ ასაკშია შესული და
სხვა თვალით უყურებს რეალობას. ჭარმაგი კაცის გრძნობა-გონება სჯის და მეტი
სიყვარულით იმზირება. იგი ისეთი მონდომებით გვიყვება ამბებს,რომ მკითხველს
მოდუნების საშუალებას არ აძლევს აიძულებს, ჩაუფიქრდეს და გააანალიზოს
თითოეული სიტყვა.

გ.ლეონიძის პერსონაჟები მართლმორწმუნე ქრისტიანები არიან. მათ კარგად იციან ის

ტრადიციები,რომლებიც მამა-პაპებმა უანდერძეს მათ და ასრულებენ კიდეც მათ.
წარმოსახული ყოფის დასახატავად გ.ლეონიძე ბიბლიასა და მითურ გადმოცემებს
მიმართავს, აგრეთვე,ხალხურ ზღაპრებსა და თქმულებებს, „ვეფხისტყაოსანს,
სადღეგრძელოებს, გამოცანებს, ანდაზებს..

ნატვრის ხეში დახატული პერსონაჟბი გ.ლეონიძეს ერთმანეთისგან განურჩევლად

უყვარს და ცდილობს, რომ მკითხველის კეთილგანწყობაც გამოიწვიოს მათ მიმართ.
ამას ავტორი პირველივე სიტყვებიდან ახერხებს,როცა ამბობს,რომ თავის ნაფიქრ-
ნაშრომს უძღვნის ამქვეყნად ყველაზე სანუკვარ არსებას“დედას“.

აღსანიშნავია,რომ ნატვრის ხში ყველანაირ ადამიანს იპოვნით,რომელთა სულიერ

სამყაროსა და მისწრაფებებს ყველაზე ნათლად დაპირისპირების მხავრული ხერხი

ტ წარმოგვიდგენს ავტორი.

დიაკვანი ელეფთერი,რომელიც ღვინის კაცი უფრო იყო,ვიდრე სულისა,

დაპირისპირებული ჰყავს მრავალშვილიან,უღარიბეს გლეხ-ელიოზთან.
ამდენად,ელეფთერი მიწიერის, მატერიალურის სიმბოლოა, ელიოზი კი ზეციურისა.
მწერალს ელიოზი საუკუნო სიღრიბისგან თავდახსნაზე მეოცნებე კაცად ჰყავს
წარმოდგენილი,რომელსაც რეალური ტრაგიკული ცხოვრებისაგან გაქცევისა და
შვილების სიდუხჭირიდან ამომყვანი აყავებული ხის პოვნის იმედი აქვს. რაც
ნაწარმოებს ჯადოსნური ზღაპრის სიუჟეტთან აკავშირებს.

ნატვირის ხეში სხვა მეოცნებე პერსონაჯებიც ჩნდებიან, მაგალითად რმეწისქვილე

რაჟდენი,რომელიც მზის დედასთან საჩივლელად წასვლას
განიზრახავს(წარმოდგენები,გადმოცემები აირეკლა) .რაჟდენიც და ელიოზიც ბედის
მაძიებლები არიან, რაც ანალოგს ზაპრის პერსონაჟებთან პოულობს.

საინტერესო პერსონაჟია ფუფალაც,რომელიც თავისი გარეგნობითა და სილამაზით

განსხვავდება სხვებისაგან. თვითონაც აღიქვამს ამ სილამაზეს და შეიძლება,
პარალელი გავავლოთ ჯადოსნურ სარკესთან.

მარიტა მზის დანაბადია. აქაც იკვეთება მზის კულტი და მისი შობილის

გაიდეალება,რაც მეტად შეიმჩნევა ფოლკლორულ წყაროებში. საინტერესოა მარიტას
გამოჩენის პერიოდი და ის თამაშობები,რომლებსაც ლეონიძე აღგვიწერს და ამ გზით
წარმოგვიდგენს კახეთის ეთნოგრაფიულ ყოფას. მარიტაs ბროწეულის ყვავილად
გადაქცევაც ხალხური წარდმოგენებიდან უნდა იღებდეს სათავეს.

2. ლეო ქიაჩელი - „თავადის ქალი მაია“ - ( 10 ქულა)

ლეო ქიაჩელი დგას ქართული საბჭოთა ლიტერატურის ფუძემდებელთა რიგებში.

იგი ბრწყინვალედ აგრძელებს ქართული კლასიკური ლიტერატური უაღრესად
რეალისტურ და ჰუმანისტურ ტრადიციებს, ძალუმად აღიქვამს და ახალი კუთხით
აშუქებს ხალხური სიბრძნისადმი შემოქმედებითი დამოკიდებულების ტრადიციულ
აპსექტებს. იგი ქართულ მითოლოგიას უხვად დაესესხვა თავის ნაწარმოებებისთის.
ნოველა ,,თავადის ქალი მაია“ ლეო ქიაჩელმა დაწერა 1927 წელს.მასში თავადის
ქალის მძმე სულიერ განცდებს ბუნებრივად ესადაგება ჭეჭეთობის (ჭიაკოკონობის)
ღამე, როდესაც ბოროტი ქალღვთაეების (როკაპი) მეთაურობით კუდიანები
ცდილობენ ადამია-ნების დაღუპვას და თავიანთი მბრძანებლის გული
მოგებას.ნოველას თანახმად, ხანშიძშესულ მაიას ადრინდელი აშიკი ბონდო
მოწყენით შესცქერის, ეს დეტალი ქალს არ გამოჰპარვია და ასე მიმართავს:
კუდიანების ღამეა დღეს, ბონდო და შენც ისე გიჭირავს თავი თითქოს როკაპმა
სასიკვდილოთ დაგდაფაო. მითხარი რა გსურს რომ აგისრულო? ნუ მოიწყენ სანამ
როკაპი ტაბაკონას წავა და მენცარის მეუფებას ბოლო მოეღება.

კოლხური მითლოგიური გადმოცემით როკაპი აის ბოროტი ქალღვთაება, რომელიც

უკვდავია და ტაბაკონის მთის ღრმუში სახლობს. საიდანაც ამოდის წლი გარკვეულ
დროს ა ანგარიშს იბარებს ქვეშევდრომი ავი სულებიგან. ამ უკანასკნელთა
დასაშინებლად იმართებოდა რიტუალი მარიამობისას (15 აგვისტოს) და ელიობის (20
ივლისს) წინა ღამეს. ცეცხლს ანთებდნენ, ახტებოდნენ კცონზე, ჯვრებს ასობდნენ,
მღეროდნენე, რკინას არახუნებდნენ და ასე აფრთხობდნენ ავ სულებს. ზუსტად ეს
სცენა არის ასახული ზემოხსენებულ ნოველაში. გაქცეული ეშმაკების შემდეეგ
უბელო მგელზე იჯდა მენცარი და კუდიანებს ფერხულს მრთავდა. ასკოკიან
საწნახელზე თმაგაშლილი უკბილო შეიარაღებული როკაპი იყო გადამჯდარი. ათასი
ხელის ჩხიებზე საწნახეელი ისე ტრიალებდა, როგორც წუალმიშვებული დოლაბი,
მის გარშემო ათასი ხმა რაღაც ქაჯურს გაჰკიოდა.უცებ როკაპმა
შეჰყვირა: ,,ტაბაკონაშა!აბა, ტაბაკონაშა“(ტაბაკონისკენო). მგელზე მჯდარი მენცარი
ყველაზე მაღალი ხის წვერს შჰყურებდა, რომმელზედაც ვინმე მესიაკონი იყო
შესკუპებული და ბუს თვალებით გასცქეროდა ზღვის პირად ციხესავით შეკრული
ხალხის როკვას.ამ დროს ,,ძაბრალეს“ ქუხილისგან მიწა შეიძრა, ხეზე შემომჯდარი
მესიაკონი ძირს ჩამოვარდა და მენცარს თავზე დაეცა. ამ დროს იევ დასჭექა მენცარმა
ტაბაკონისკენო და შიშისზარდაცეული კუდიანების მაყრიონი ტვენითა და კივილით
მოსწყდა თაის ადგილს.როკაპმა შოლტი გაატყლაშუნა. ბოლოჯერ შეჰყვირა
ტაბაკონისკენო და მთელი ფერხული უკანმოუხედავად ტაბაკონისკენ დაიძრა.

ყოველივე ეს გარკვეულწილად მანიშნებელია იმისა, რომ ახალი ცხოვრებისთვის

გამოუსადეგარი მაიაცა და ბონდოც უნდა გაშორდნენ ხალახს, რომლის გუგუნმაც
მიწა შეარყია და ავი სულები შეააშინა. მაია და ბონდო მომავლის მაცნეებს-დაფინოსა
და ამბაკოს დაუპირისპირდნენ და ამიტომაც უნდა წავიდნენ. ამბაკო მოკლავს
მოძალადე ბონდოს, მააის კი ზღვი ტალღები შთანთქავენ. რეალურად აქ საქმე
სიცოხლისა და სიკვდილის ზოგად ასპექტებთანაა დაკავშირებული, მზარდისა და
წარმავაის დაპირისპირები ორიგინალური ფორმაა ნაპოვნი. თავადის ქალი მაია და
გლეხის გოგო მოსამსახურე დაფინო ერთმანეთს უპირისპირდებიან, როგორც
წარმავალისა და მომავლის ზოგადი ფორმების კონკრეტული ხატვრული სახეები.
თავადის ქალი მაიას ტრაგიკურლი ბედი ერთ-ერთი უკვდავი სახეა მეოცე აუკუნის
ქართულ პროზასი. მითოლოგიური პერსონაჟების გამოხმობა და ჭეჭთობის
ტრადიციის ასე ხატვრულად წარმოსახვა მწერალს სჭირდება მაიას ტიპური სახის
გამოსაკვეთად.

3. ლიტერატურა და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

მსოფლიოს მრავალმა ხალხმა შექმნა თავისი ლიტერატურა ზეპირსიტყვიერების

საფუძველზე და მისი გავლენით ქართულმა ლიტერატურამ თავისი ისტორია
ჰაგიოგრაფიით დაიწყო.ის კი ზეპირსიტყვიერი ტრადიციის გარეშე ვერ მოვიდოდა
ლიტერატურაში.
შუასაუკუნეების ასქართველოში დადგა საერო თემატიკით დაინტერესების
აუცილებლობა. ამ პერიოდიდან ლიტერატურაში ინტენსიურად იწყება
ფოლკლორული მოტივებისა და სიუჟეტების გადამუშავება-შევსება. ამის
აპრალელურად მწერლობა ფოლკლორიდან ითვისებს მხატვრულ ფორმებსა და
პოეტური გამომსახველობის ხერხებს.
საინტერესოა ჰაგიოგრაფიისა და ფოლკლორის უფრო ვრცლად განხილვა. უნდა
გამოიყოს ბერძნული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ინტერესი მითისადმი. მაგ.:
ვეშაპის დამმარცხებელი პერსევსის მითი, რომელიც წმინდა მხედრის, გიორგი
კაპადოკიელის, ერთ-ერთი სასწაულისთვის გადაუმუშავებიათ.მითი მოგვითხრობს
პერსევსის მიერ ეთიოპიის სანაპიროს კლდეზე მიჯაჭვული ანდრომედას ზღვის
ურჩხულისგან განთავისუფლებაზე. წმ.გიორგის აგიოგრაფიის დამწერმა ავტორმა
მოხერხებულად გამოიყენა ძველი მითის გამუდმებული განახლების უნარი.
გარდაქმნა როგორც ამბავი, ისე მითიური გმირი წმინდა მხედრად, რომელმაც ქალაქი
ლისია იხსნა ჯვრითა და სიტყვის მაგიური ძალის რწმენით.
აღსანიშნავია ასევე საერო მწერლობის მარგალიტის, „ამირანდარეჯანიანისა“, და
ხალხური ამირანის კავშირი. მ.ჩიქოვანმა შედარებითი ანალიზით გამოავლინა
„ამირანდარეჯანიანთან“ საერთო ფოლკლორული მოტივები. ნადირისა და უცხო
კოშკის ნახვა, ნათლობა და დალოცვა, ამირანის ბრძოლა დევებთან, მზეთუნახავის
ამბის გაგება და მის მოსაყვანად გამგზავრება, მაცდუნებელ მეგზურთან შეხვედრა,
გმირის გამოღწევა გველეშაპის წიაღიდან და სხვა. საფუძველი, რომლითაც
უსარგებლია მწერალს, ტრადიციული ფოლკლორია- საზღაპრო და საგმირო ეპოსი.
მთავარი გმირი მითიდან არის გადმოსული, მაგრამ სხვა განზომილებაშია
მოხვედრილი. მითიდან მოსდევს მას ფანტასტიკური ძალა და არაჩვეულებრივობა.
ნაწარმოებში ბუნებრივადაა შერწყმული ორი პლასტი- მითურ-ფანტასტიკური და
რეალისტური. პოემის დასაწყისი ცნობილია საზღაპრო ეპოსისათვის,შესაბამისად,
მოსე ხონელს მზამზარეული მოტივი გადმოაქვს.
ფოლკლორთან მიმართების საკითხი სხვაგვარად დგას „ვეფხისტყაოსანში“. პოეტმა
წინ წამოწია ადამიანის გაგების რენესანსული იდეალები.ამ იდეალების პოემის
სივრცეში დასამკვიდრებლად და თავად ვეფხისტყაოსნის მხატვრული
ხორცშესხმისათვის რუსთველმა ხალხური შემოქმედებით ისარგებლა.
მ.კარბელაშვილის თქმით, პოემის სიუჟეტს ჯადოსნური ზღაპრის ინვარიანტი უდევს
საფუძვლად.
ხალხმა რუსთველის პოემა აიტაცა და შექმნა მიის ხალხური ვერსია. ეს ხალხური
ტექსტები მკვეთრად განსხვავდება პოემისგან.
„სიბრძნე სიცრუისა“ ზეპირსიტყვიერებასთან შემოქმედებითი დამოკიდებულების
თვალსაჩინო მაგალითია. სულხან-საბას გამოყენებული აქვს ცხოველთა, საყოფიერო-
ნოველისტური და ჯადოსნური ზღაპრები.
ცხოველთა ზღაპარს მწერალი აუცილებლად გარდაქმნის და შეაქვს მასში
ნართაულობის გაგება, სიუჟეტურ ამბავს შეკუმშულად, სხარტი მეტყველებით
გდმოგვცემს; ასევე გადმოგვცემს ისტორიებს, რომელთა საფუძვლად ჯადოსნური
ზღაპარია გამოყენებული. ისინი მწერალს სჭირდება საოცარ ქვეყნებზე
მოსათხრობლად, ფანტასტიკური ამბების გადმოსაცემად. საყოფიერო ზღაპრების
გამოყენებისას ძლიერდება მამხილებელი ფუნქცია,მაგ.: „მატყუარა მკითხავის“,
„მეფისა და მებაღის“ და სხვათა ამბები.
დავით გურამიშვილი მჭიდროდ ყოფილა დაკავშირებული ზეპირსიტყვიერ
პოეტურ შემოქმედებასთან. მაგ., ლექსს „დინარი“ ასეთ შენიშვნას ურთავს: „ „დინარი“
„პატარა ქალო თინაოს“ სანაცვლოდ სამღერალი“.
„დავითიანში“ უხვად გვხვდება ქართული ყოფისთვის ნიშანდობლივი
საწესჩვეულებო ტრადიციების კვალი.
აღსანიშნავია ილია ჭავჭავაძის მიერ დამუშაბეული ლეგენდა „ბაზალეთის ტბის“
შესახებ. ბეთლების გამოქვაბულში მცხოვრების თავგადასავალმა ილიას მხოლოდ
ბიძგი მისცა „განდეგილის“ შესაქმნელად. პოემაში „ მეფე დემეტრე
თავდადებულისთვის“ გამოყენებეულია საწესო ტრადიციული და საგმირო-
საისტორიო გადმოცემები. არსენას ლექსის გამოყენებით ილიამ სოციალური თემა
გააძლიერა პოემაში „რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაჩაღის ცხოვრებიდან“.

აღსანიშნავია აკაკის პოემები „პატარა კახი“, „გორგასლიანი“, „თორნიკე ერისთავი“...

ვაჟა ფშაველამ ახლებურად გაიაზრა ფოლკლორული ნაწარმოებები, რათა ისინი
დაექვემდებარებინა თავისი პროგრესული იდეალებისთვის. მან პოემებითა დ
ალექსებით სცადა ხალხისთვის ჩენერგა გმირობის იდეალი. მისი მისწრაფება
თვალნათლივ იკითხება პოემებში „გიგლია“, „ბახტრიონი“ „ალუდა ქეთელაური“,
„სტუმარ-მასპინძელი“ და სხვა.
მითების საფუზველზე შექმნილ პოემათაგან განსაკუთრებით საინტეესოა „გველის
მჭამელი“. ვაჟას პოემის იდეა და მისი გადაწყვეტა ორიგინალურია.
ვასილ ბარნოვის მხატვრულ პროზაში ასახვის საგნად არის გამხდარი კეთილისა და
ბოროტის მარადიული ჭიდილი. კეთილი მწერლისთვის უსაზღვრო და უსასრულო
აბსოლუტია. მწერალი ქართველთა ზირითად რჯულად მიიჩნევდა
წარმართობისდროინდელი ნათლის თყვანისცემას. ეს პოზიცია ყველაზე მეტად
საეხობრივად გამჟღავნდა რომანში „არმაზის მსხვრევა“. ბარნოვი იყენებს მირიან-
ნანასთან დაკვშირებულ სასწაულებრივი შინაარსის ლეგენდებს.
გიორგი ლეონიძის პოეტურ თუ პროზაულ შემოქმედებაში მკვიდრად აქვს ფეხი
მოკიდებული ცოცხალ ხალხურ მეტყველებაში დამკვიდრებულ ენობრივ ფორმებს.აქ
ვხვდებით მითუ პერსონაჟებს და მოტივებს, ხალხურ რწმენ-წარმოდგენათა და
ჩვეულებათა ანარეკლებს. პოპულარულმა ყივჩაღის თემამ პოეტს არაჩვეულებრივი
ლექსი შეეაქმნევინა „ყივცაღის პაემანი“. ხალხურ ბალადასა და ლეონიძის ლექსს
შორის საერთოა ქალის დაუფლების სურვილისა და ყივჩაღის მოკვლის მოტივები.

კონსტანტინე გამსახურდია საუცხოო მცოდნე იყო როგორც მსოფლიო, ისე ქართული

კულტურისა. იგი ერთსადაიმავე საკულტო რიტუალს, ჩვეულებას თუ ტრადიიას
სხვადასხვა ნაწარმოებში განსხვავებული ვარიაციით იყენებს. იგი თვლიდა, რომ
საქართველოს კუტხვეებში ერტიდა იგივე საწესჩვეულებო ყოფა სუფევდა.
გამსახურდიას გმირეი კავშირს ამჟღავნებენ წარმართულ რწმენასთან და მითოსურ
სამყაროსთან.
დემნა შენგელაია არ გაურბოდა თავისი ნაწარმოებების ლიტერატურასა და
ფოლკლორტან კავშირებს.“ბათაქექიას“ ფოლკლორთან სიახლოვე იგრძნობა,მეტიც,
ბათაქექია ნაცარქექიას ორეულად შეიძლება აღვიქვათ.
ქართული ლიტერატურა ყველა საუკუნეში ავლენდა ინტერესს ფოლკლორის
მიმართ.
ბილეთი № 5

1. კონსტანტინე გამსახურდია - „დიდოსტატის მარჯვენა“ - - ( 20 ქულა)

,,დიდოსტატის მარჯვენა“ საეტაპო მნიშვნელობის ნაწარმოებია და არა მარტო

კონსტანტინე გამსახურდიას შემოქმედებაში, არამედ ზოგადად ქართული რომანის
განვითარების თვალსაზრისითაც.

მწერლის ფანტაზიისთვის ფრთები შეუსხამს სვეტიცხოვლის ტაძრის

მშენებლებისათვის მარჯვენის მოჭრის თაობაზე შემონახულ ლეგენდას. ეს ლეგენდა
ხალხურ ლესში ასეა გადმოცემული

,,ხეკორძულას წყალი მისვამს,

მცხეთა ისე ამიგია,

დამიჭირეს მკლავი მომჭრეს,

რატომ კარგი აგიგია“

დიდოსტატისათვის შურის გამო მკლავის მოკვეთის ხალხური გადმოცემა, რომელიც

არ იცნობს ოსტატის სახელსა და გვარს, შეიქმნა ძირითადი იმპულსი, რომელმაც
შეძრა მწერლის ფანტაზია. სწორედ ამან განაპირობა არსაკიძის მთავარ მოქმედ
გმირად გამოყვანაც. ამის თაობაზე თავად მწერალი წერს: ,,ზოგერთ კრიტიკოსს აგრე
მოეჩვენა, თითქოს მთავარი გმირი ამ რომანისა გიორგი პირველი იყოს და არა
კონსტანტინე არსაკიძე.“

რომანში დიდი, თითქმის ცენტრალური ადგილი უჭირავს განდგომილი, წარმართი

ფეოდალების წინააღმდეგ ბრძოლის ეპოპეის მხატვრულ აღწერას.

ლიტერატურის ისტორიკოსები ხაზგასმით მიუთითებენ ეპიგრაფად გამოყენებული

ხალხური ლექსის უაღრესად შთამბეჭდავ და შთამაგონებელ ძალაზე, რომელიც
რომანის ძირითად იდეას გამოხატავს, ეპოქის ყველა ძირითადი კონფლიქტი თავს
იყრის არსაკიძის თავგადასავალში. ,,თავისი ასეთი მხატვრული ჩანაფირისაკენ
მწერალს ბიძგი მისცა სვეტიცხოვლის კედელზე გამოხატულმა ვაჟკაცის მოკვეთილმა
მარჯვენამ. ლეგენდის მიხედვით, ეს უნდა იყოს ხუროთმოძღვრის კონსტანტინე
არსაკიძის მარჯვენა. ამ ლეგენდას მხარს უჭერს და თითქოს ადასტურებს ცნობილი
ხალხური ლექსი, რომელიც ეპიგრაფად აქვს გამძღვარებული რომანს

სვეტიცხოვლის ტაძრის მშენებლობის ყველაზე მძიმე ჟამს, როცა მუშებს მუსრს

ავლებდა შავი ჭირი, არსაკიძე ამხნევებდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან
ჩამოსულ მშენებლებს, მათ შორის ლაზებსაც: ,,საქართველო ჩვენი დედაა, ლაზებო,
ხოლო იბერიელები, ძმებია ჩვენიო“ გასაქცევად მომზადებული მონები, არსაკიძის
მოწოდების შედეგად, კვლავ შეუდგნენ თავიანთ მძიმე შრომას.

ამ რომანშიც კ.გამსახურდია წარმართულ წეს-ჩვეულებას, რიტუალს გარკვეული

მხატვრული პრინციპით იყენებს.

დიდი მწერალი ამგვარი რიტუალის ჩვენებისას ყოველთვის გვახედებს რომანსი

მოქმედ გმირთა სულიერ სამყაროში. ეს გმირები საქართველსო სხვადასხვა კუთხის
წარმომადგენლები არიან. გმირთა სამოქმედო არეც ფართო მასშტაბისაა. მწერალი,
ერთი მხრივ, განდგომილი მთიელი ერისთავებისა და ხევისბერების პორტრეტების
შესაქმნელად შესანიშნავად იყენებს მთის ეთნოგრაფიულ-ფოლკლორულ ყოფას,
მეორე მხრივ, აღმოსავლეთსა და დასავლეთ საქართველოს ბარის კუთხეებში
გავრცელებული სხვადასხვა სახის წეს-ჩვეულების ჩვენებით გვიხატავს გიორგი
მეფის, არსაკიძისა და სხვა გმირთა ინდივიდუალურ ხასიათს.

გიორგი მეფე და მისი მეგობრები, დაზვერვის მიზნით, გადაცმულნი, ხატობას

ესწრებიან. მეფს მიყვანილ ციკანს ხუცესი დაამწყალობებს: ,,ააა, ღმერთმა ადიდოს
შენი ძალი, წმინდაო გიორგივ, შენა გასამარჯვებლად მაიხმარი, ავშანისძეი გლახუნა,
შენდ სამსახურ არ დაუმკლავ, ააა, შენა წყალობას ნუ დააკლებ, ღმერთ შენს
ბატონობას გაუმარჯოს.

ააა, დიდება ღმერთსა, დიდება მესა...

თუ ამ დიდების ტექსტს ეთნოგრაფიულ წყაროს შევადარებთ, ოდნავ განსხვავებული

სურათი გვექნება.

ფშავ-ხევსურეთში გავრცელებული ამგვარი წარმართული რიტუალის გვერდით,

მწერალი გვაძლევს ყვავილბატონებთან დაკავშირებით ლაზიკაში ცნობილ წეს-
ჩვეუელბას, რომელსაც არსაკიძე დიდი გულმოდგინებით ასრულებს.

გავიხსენოთ გიორგი მეფისა (გლახუნა) და მისი მეგობრების სანადიროდ წასვლის

სცენა. ისინი საუბრობენ. გაბრიელი მეფეს ერთ მუხას უჩვენებს და წინა კვირას ნანახ
ამბავს უყვება: ,,წითელ-ყვითელით მორთული ვაჟი გამოვიდა ერთი. წითელი მამალი
გამოეჩარა იღლიაში. სამჯერ შემოუარა ამ ყვაწილმა მუხას, სამგზის აკოცა ხეს,
შემდგომ ამისა თავი წააცალა მამალს, სისხლი აპკურა გარშემო მუხას, მამალი წაიღო
და გაუჩინარდა ტყეშიო“

ამ საუბრის შემდეგ გადაცმული მონადირეები შეხვდებიან თვით არსაკიძეს,

რომელიც ლაზური წესის მიხედვით, იჭერდა მიმინოს.

მამალი წმინდა ფრინველადაა მიჩნეული. იგი შუამავალია ადამიანსა და ღვთაებას

შორის. მას კავშირი აქვს მისა და მთვარის კულტთან.

,,დიდოსტატის მარჯვენაში“ ასევე ჩვენ გვხვდება მეზირის კულტისა და ,,ტაბუს“

რემინისცენციები, ეს განსაკუთრებით იგრძნობა ფარსმან სპარსის დახასიათებისა და
მიტოვებული რატისეული სასახლის აღწერისას, სადაც ადამიანების ნაცვლად
მორიელები მომრავლებულან. გველის შხამისგან ფარსმანი ამზადებს სხვადასხვა
სახის საწამლავს. ლეგენდარულ ძელიცხოველს იგი ამ შხამს წასცხებს და სიცოცხლეს
გამოასალმებს მამამზე ერისთავის ვაჟს ჭიაბერს, რამაც საბოლოოდ გადამტერა
ერთმანეთს მეფე და მამამზე ერისთავი.

თვით ძელიცხოველის შესახებ რომანში დამოწმებულია ხალხური გადმოცემა,

თითქოს, ,,ლეგენდების მიხედვით, სვეტიცხოველის ხისაგან უნდა ყოფილიყო იგი იმ
ეპოქაში გაკეთებული, როცა წარმართული ხის კულტი შეიგუა ქრისტიანობამ“

მწერალი ისტორიულ ექსკურსიასაც აკეთებს და კვლავ ხალხურ გადმოცემას

იშველიებს: ,,თავდაპირველად (ძელიცხოველი ვახტანგ გორგასალსა ჰქონდა იგი.. წინ
უძღოდა მეფის ლაშქარს, როცა კავკასიონი გადალახა ვახტანგმა და ,,დიდმა მთებმა
შექმნეს დრეკა“

ამის წაკითხვისას არ შეიძლება არ გაგვახსენდეს ცნობილი ხალხური ლექსი: ,,ვახტანგ

მეფე ღმერთს უყვარდა...“

რომანში ხალხური წეს-ჩვეუება, რიტუალი უაღრესად შთამბეჭდავ კოლორიტს ქმნის.

მწერალი დიდი ოსტატობით აცოცხლებს, აახლებს და ახალ ჟღერადობას აძლევს
მთაში გავრცელებულ ხმით ნატირალის, ფარიკაობისა და ძმადგაფიცვის ტრადიციას.

რომანში მოცემული გიორგი მეფისა და გოდერძი ალუნდაურის ფარიკაობის აღწერა

თავისებური სახესხვაობაა ,,მთვარის მოტაცებაში“ აღწერილი - არზაყანისა და ჯოტო
გვასალიას ფარიკაობის განუმეორებელი ეპიზოდისა.

გამორჩეული ეპიზოდია ფხოველების მიერ დაღუპული ჭიაბერ ერისთავის

დატირება.ქს. სიხარულიძე რცლად განიხილავს დატირების აღნიშნულ
ეპიზოდს ,,დიდოსტატის მარჯვენაში“ და დაასკვნის, რომ ,,ჭიაბერის დატირება“
რმანის ერთ_ერთი უძლიერესი ადგილია.. აქ გამოყენებულია სამგლოვიარო პოეზიის
დამახასიათებელი გოდება გარდაცვლილის წარსულ ცხოვრებაზე.. თუშური
დალაისა და მოხევური ზარის მსგავსი ეს სავსებიტ ორიგინალური მოთქმა მნის
გიორგი მეფის გაწყობილებას“ და ამდენად, მას გარვეული ესთეტიური ფუნქცია აქვს
დაკისრებულიკ.გამსახურდიას ,,დიდოსტატის მარჯვენაში“ გამოყენებულია
ზეპირსიტყვიერების არაერთი ნიმუში, მათ შორის: ლექსი, ანდაზა, სიტყვის მასალა,
თქმულება.

ეს რომანი კიდევ ერთხელ გვიდასტურებს ,,მთვარის მოტაცების“ განხილვის დროს

წარმოშობილ მოსაზრებას იმის თაობაზე, თუ რა სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს
ეროვნული მწერლობისათვის ხალხურ შემოქმედებას.

2. დავით გურამიშვილი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

აღორძინების ხანის მწერლობაში დ.გურამიშილი ყველაზ მეტად იყო

დაკავშირებული ქართვეელი ხალხის ზეპირ პოეტურ შემოქმედებასთან. ეს
განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ მან თავის ცხოვრების უდიდესი ნაწილი
მამულისგან შორს გაატარა. უკრაინაშ ყოფნის ჟამს, მსთის მრავალი რამ აღმოჩნდა
ნაცნობი საწესჩვეულებო ცხოვრების ტიპოლოგიურობის გამო. საქართველოში
ყოფნი8სას დ. გურამიშილმა ამ დროის დიდი ნაწილი გაატარა მდინარე არაგვის
პირას, სოფელ საგურამოში-გორისუბანში. იგი გლეხის ქალს გაუზრდია,
სიღარიბეს დადებით გავლენა უქონია პოეტის მორალური მდგომარეობისთის.
ბავშობიდანვე დიდი სყვარული ჰქონია ღვთისა და მოყვასის მიმართ. სიყრმიდან
ზიარებია დავითი გლეხურ ცხოვრებას, შრომას, საწესჩვეულებო ტრადიციებს,
რიტუალებს და ა.შ. ყოველივე ამან განაპირობა ის ფაქტი, რომ ორცაორ წლისამ
მიწიდან ძალით მოწყვეტილმა თან წაიღო გონებაში აღბეჭდილი ქართული
ყოფისთვის დამახასიათებელი დეტალები და ზოგადად საქართველოს არსი.

ბიოგრაფიული ცნობებიდან ვიგებთ, რომ დავით გურამიშვილი 1727 წელს

მამიდათის ორგანიზებას უკეთებდა სიმამრის მამულში-ლამისყანაში, ლეკებმა
მოიტაცეს. ეს ის პერიოდია, როდესაც საქართველოშ პოლიტიკური მდგომარეობა
მეტად მძიმე იყო. თურქთა ბდა ლეკთა თარეში თანდათან ასუსტებდა ისედაც
ძალაგამოცლილი საქართველო. საქართველოსთან ფიზიკური კავშირის გაწყვეტამ
ვერფერი დააკლო დავითსა და მის მამულს შორის არსებულ სულიერ კავშირს,
რომელიც სიკვდილამდე გაგრძელდა. სიცოცხლის ბოლომდე მის გონებაში მტკიცედ
იყო აღბეჭდილი ყმაწვილობისა და სიყრმის პეიოდი და საქართველოსთან
დაკავშიებული ყველა მოგონება. სწორედ მათი დამხარებითა და უფლის შეწევნით
მან შექმნა გენიელუარი ნაწარმოებთა კრებული ,,დავითიანი“. ამ უკანასკნელში
თვანათლივ ჩანს ფოლკლორის გავლენა. განსაკუთრებით აღსანიშვანია ხალხური
სიმღერები. ხალხური ხმის ცნებაში მეტრისა და რიტმის გვერდით, ჩართულია
რითმა და სტროფიკა. გურამიშვილიც სიმღერის ხმაში(მეტრში) მელოდიასაც
მოიაზრებდა. იგი თავის ორიგინალურ ლექსცებს ხალხური სასიმღერო ხმების
(იგულისხმება მარცვალთა რაოდენობა და მელოდია) თარგზე სჭრიდა. მელოდიის
რაგვარობას განსაზღვრავს ტაეპში მარცვალთა რაოდენობა. გურამიშილი
ლექსს ,,დინარი“ ასეთ შენიშვნას ურთავს: ,,დინარი ,,პატარა ქალო თინაო“-ს
სანაცვლოდ სამღერალი“. გურამიშვილმა ამ ლექსის ხმაზე (მხევის ქალო თინაო)
შქმნა ორიგინალური ხალხურთან აშარა მეტრული დ ამელოდიური სიახლოვით:

,,ვაქო, ვადიდოთ ვინაიო?

ღმერთი მაღალთა შინაო,

ვინცა შეამკო ქვეყანა,

ღამე დღედ განაბრწყინაო.“

ფაქტია, რომ გურაიშიის პოეზია საზრდოობს ზეპირსპიტყვიერების არაერთ

ნიმუშით. თვითნ პოეტი ასახელებს რამდენიმეს:

1. ,,ხარების დღის შსხმა ,,ახა წმინდა კოპალეს“ სანაცვლოდ სამღერალი“.

2. ,,სიყვა ესე ღვთისა სიტყვისა-სიტყვად შეწყობილი და სწავლა საყვარლისა,

ღვთისა და აკცისა ძისა, ურმათათის საიმღერად- ,,ეეო, მეო, ქალო ქალთა მზეო“-ს
სანაცვლოდ სათქმმელი.
3. სიმღერა ქართლ-კახეთის ჯვარობის სანაცვლოდ სათქმელი“.

4. სიმღერა ფერხისული ,,აგერ მიღმა ახოს“ სანაცვლოდ სათქმელი.

5. სიმღერა დავით გურამიშვილისა, ტყვეობიდამ გამოსვლის დროს დავითის

სხმა

გურამიშვილისთის სანაცვლოდ სათქმელი ნისნავს ძველი ხალხურრი სასიმღერო

საფუძველზე ახლის შექმნა. ხალხურ სიმღერასთან ,,ახა, იესო, იესო, საყდარი
დაგიგციესო“, რომელიც თექვსმეტმარცვლიანი დაბალი შაირითაა გაწყობილი,
ახლოს დგას გურამიშვილის ლექები ,,ჯვარცმის აამბავი“, ,,მოთქმა ხმოითა თავ-
ბოლო ერთი“. მათში მოთხრობილია იესოს ჯვარზე გაკვრისა და მკვდრეთით
აღდგომის ისტორია გურამიშვილიეული აღქმით. ლექსს ნრეფრენად გასდევს
სტრიქონი: ,,დიდებაა მოთმინებასა შენსა უფალო იესო!“, რომელიც ამძაფრებს
ქრიტეს ტრაგიკული ხვედრის პოეტისეულ განცდებს. ისიი ემოციური
ზემოქმედებუს ხარისხის ასამაღებლად გამოიყენებიან. ძველი ტრადიციის
კვალობაზე, გურამიშილი თავის ლექსებს მუსიკალურ ხმებზე იმიტომ ქმნიდა, რომ
მაშინ ყველა ლექსი სასიმღეროდ ან ღიღინით შსასრულებლადდ იყო გამიზნული და
დეკლამაციის საგანი მოგვიანო პერიოდშ გაახდა.

ის რომ გურამიშილისთის ხალხური სასიმღერო ხმები ერთგვარი იმმპულსია

ორიგინალური ლექსის შესაქმნელად, ამაზე მეტყვეელებს რუსული, უკრაინული და
პოლონური ხალხური სიმღერების დასაწყისის მისეული თარგმანის საკუთარ
ლექსებში შეტანა. ასეთია მაგალითად მ.ჩულკოვის კრებულში წარმოდგენილი
ლექსი, რომლის პირველი სტრიქონი მთლად ზუსტად არ ჩანს თარგმნილი, იგი არ
თარგმნის ლექსის მესამე-მეოთხე ტაეპებს, რადგან მას თავიი ნააზრევით განაგრძობს.
გურამიშვილი უცხო ხმებზე დაწერილი ლექსების წყაროებსაც თვი8თონვე
მიუთითებს, ასე მაგალითად:
1) მეორე დავითის შესხმა რუსული სიმღერის ხმა: ,,ნე დამ პოკოიუ, პოიდუ
სტაბოიუ“.

2) რუსული სიმღერის ხმა: ,,ჩთო ზა პრიჩინა, ვსეღდა კრუჩინა“.

3) მესამე დავითის შესხმა პოლშის სიმღეერის ხმა.

4) აია რომელ არს გოდება რუსულად ,,ახ კაკ სკუშნო“.

5) სიმღერა დავითისა: ზუბოვკა რომელ არს რუსულად ამისი ხმა: ,,კაზაკ დუშა
პრავდივაია“. და სხვ.

,,დავითიანში” უხვად გვხვდება ქართლური ყოფისათვის დამახასითებელი

საწესჩვე-ულებო ტრადიციის კვალი. იგი მოსკოვში გაართული ქართილი
ქორწილისადმი მიძღვნილ მუნასიბ ლექსში ახსენებს საქორწილო ცერემონიასთან
დაკავშირებულ ძველ ეთნოგრაფიულ ტერმინებს:მეფე, დედოფალი, ეჯიბი(მეჯვარე),
მდადე(მყარი ქალი), ჯიღა და სხვ. გურამიშვიი დაწინდვის ტრადიციაზეც
მიგვითითებს ახლადდაბადე-ბული ბავშვების მშობლები მომავალი ქორწინების
პირობით ეკვრებიან ერთმანეთს: ,,თუ დაიზარდნენ, ერთოთ ერთმანერთსა“.

ხალხურ წარმოდგენებთანაა წილნაყარი გურამიშვლისეული აღქმა წუთისოფლის

სიმუხთლესა და გაუტანლობაზე, სკვდილისა და ადამიანის ურთიერთობაზე: ,,ამად
ვწუნობ საწუროსა, სულ ბნელია, რასაც ელავს!“.

საყოფაცხორებო პოემაში ,,ქაცვია მწყემსი“ ცალსახად იგრძნობა ხალხური

მოტივების არსებობა. მასში ასახულია მშრომელი ხალხის ცხოვრება და მათი წეს-
ჩვეულებები.ყოველივე ეს გადმოცემულია რეალისტური სახით, თუმცა ყოველივე ეს
პოეტის წარმოსახვის ნაყოფია(რეალობასთან დაახლოებული).პოემაშ გურამიშვილი
მოგვითხრობს ახალგაზრდათა სიყავრულზე, ოჯახის შექმნის პრობლემატიკაზე.
ნაწარმოებში გვხვდება დალოცვა-სადღეგრძელოები, მოთქმა-დატირება, მისტიკური
შინაარსის პოეტური სახეები, ფილოსოფიური ლირიკის ნიმუშეები, ქრისტიანული
მსოფლმხედველობის საფუძველზე ჩამოყალიბებული მორალისტური შეგონებები.
გურამიშილისეული დალოცვა მსგავსებას ჰპოვებს ხალხური დალოცვის ტრადიცი-
ასთან. პოეტს ოდნავ განსხვავებული ქქორწილის დალოცვისეული სურვილები
შემოაქვს ნაწარმოებშ, თუმცა ხალხური დალოცვის თემატიკის შესაძლებელ არეალს
არ სცდება დ აგაბნეულად აქვს წარმოდგენლი ეს სურვილები, მაგალითად: მაძღრად
ყოფნა, საქონლის გამრავლება, სახლ-კარის ბავშვებით გავსება, ხანგრძლივი
სიცოცხლე და ა.შ. დალოცვაში განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს შედარებათა
სახეობრიობა.

გურამიშვილმა კარგად იცოდა ძველი და ახალი აღთქმის წიგნებბი და მათგან

მომდინარე ხალხში ვარიანეტბად გავრცელებული გადმოცემები. ,,ქაცვია მწყემსში“
პოეტი აცოცხლებს ორ ძველისძველ ბიბლიურ ლეგენდას:

1. ,,წარღვნის ამბავ: პოეს კიდობნად შესვლა“- გურამიშილის მიერ ბიბლიური

სიუჟეტის გალექსილი ვარიანტებიდან ჩვენთის საინტერესოა კამეჩს კიდობნს
გარეთთ დარჩენის მოტივი. როდესაც ტექსტის შექმნა დაუწწყია ბიბლიასი
შესაბამისი ადგილის მოძებნა დაუწტია, ვერ უნახავს და შემდეგ წაუსლია. მ.ჩიქოვანი
ფიქრობდა, რომ კამეჩის ამბავი გურამიშილს ხალხური ვარიანტიდან უნდა
სცოდნოდა.პოეტს აინტერესებდა გადმოცემული ეტიმოლოგიური ნაწილი- თუ
რატომ იძახდა კამეჩი ნოეს?ძირითადი ამბავი ფრინველ-ცხოველების კიდობანში
მოგროვების შესახებ ,,დავითიანში“ განაგრძო და გაშალა.

2. ,,ენის შწყვნისა და გოდლის ამბავი“ - ,,დაბადების“ მიხედვით ნოეს შვილებმა

საშინელი წარღვნის შემდეგაც მოახერხეს დაევოწყებინათ ღმერთის შგონება. როგორც
ვიცით, შუამდინარეთში ნებროთი გახდა ძლევამოსილი მეფე, რომემაც დაიპყრო
ახალ-ახალი მიწები და გააფართოვა თავისი სამფლობელოს საზღვრები. გაამაყებული
მისი სამეფოს მკვიდრები თავს უსუსურად გრძნობდნენ უფლის წინაშე.გადაწყვიტეს
ქალაქის აშენება და გოდოლის თხემის ცამდე აზიდვა რადგან სახელი გაეთქვათ და
ამავდროულად რომ არ დაფანტულიყნენ.ამ დროს მთელი ქვეყანა ერთ ენაზე
ლაპარაკობდა.მათ ამპარტავნობას ვერ ეგუებოდა უფალი და დაანგრია მათუ
გოდოლი, ხოლო სასჯელად მოუვლინა ხალხი მთელ დედამიწაზე დაფაანტვა და
სხვადასხვა ენაზე საუბარი. გურამიშილმა ამ ბიბლიური სიუჟეტის მოტივები
გამოიყენა აღნიშNულ პოემაში. შესაძლოა მას გალექსვისას გაეხსენებინა ამ თემაზე
შექმნილი ზეპირი გადმოცემები, შესაძოა ხელთაც კი ჰქონდა 1743 წელს ბაქარის მიერ
გამოცემული ქართული ბიბლია და ამით იხელმძღვანელა. განსაკუთრებულ
აღნიშვნა სიმსახურებს გოდოლის სიდიდის გურამიშილიეული ჰიპერბოლიზაცია,
გოდოლის მშენებლობის გრადნიოზული მოცულობის მხატვრუ-ლი წარმოსახვა.

ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ერთ საწესჩვეულებო რიტუალზე-ზამთრის

გაცილების საგაზაფხულო დღესასწაული, რომელიც ბუნების გამოღვიძებით
გამოწვეულ საყოველთაო სიხარულთან არის დაკავშირებული. წარმოშბით ეს წინარე-
ქრისტიანული რიტუალი დაფუძნებული იყო ზამთრისა და გაზაფხულის
სიმბოლური ბრძოლის ინსცენირებაზე. ეს რიტუალი სააღდგომოდ სრულდებოდა.
სწორედ ეს რიტუალი არის აღწერილი გურამიშვილის ,,მხიარულ ზაფხულში“.
მასალად ბერძნულ მითოლოგიურ თქმულებას იყენებს. პოემაში ერთმანეთს
უირისპირდება ზამთარი (განსახიერებული ევროსის, ლიფსის, ზეფიოსის,
ფეინიქსის, ბორიას, ნოტოს მეშვეობით) და ზაფხული (განსახიერებული კეკიას,
არგესტის, აპოლის, ერღასტი, თრასკეს, ლივონტოსის მეშვეობით).

3. ვაჟა - ფშაველა - „მონადირე“ - ( 10 ქულა)

ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებისა და განსაკუთრებით მის ხალხურ პოეტურ

ფოლკლორთან მიმართებაზე სრული წარმოდგენა შექმნა შუეძლებელია, მისი
„ნაკლებ პოპულარულად“ მიჩნეული პოემების შესწავლის გარეშე. ეს ქმნილებები
დიდი პოეტის მსოფლგაგების ჩამოყალიბების სხვადასხვა ეტაპს გვითვალისწინებს.
იგი წარმოადგენს მთელის იმ ნაწილს, ურომლისოდაც ერთობლიობაში ვერ
წარმოდგება ვაჟას ფენომენი.

ვაჟა-ფშაველას პოემისათვის „მონადირე“ გამოუყენებია პოპულარული მითური

მოტივი ნადირთ პატრონის რისხვის შესახეხ. ცნობილ სამონადირეო მითებში
ნადირთ მწყემსის მონადირეზე განრისხება სხვადასხვა მიზეზით ხდება. ქალღვთაბეა
დალისა და მონადირეს შორის სასიყვარულო შეთანხმება ითვალისწინებს ტაბუს,
რომელსაც არღვევს მონადირე და ისჯება კიდეც. ზოგიერთ მითურ გადმოცემაში
დაკარგულია სასიყვარულო გარიგებაზე მითიტება და მონადირე ამგვარ
ურთიერთობათა გარეშეა და ისჯება სიხარბის დაუძლეველობის გამო. ვაჟას თავისი
პოემისათვის ეს უკანასკნელი მოტივი აურჩევია, რადგან პოეტურ მსჯელობას
ზნეობის პრობლემაზე აპირებს. ასეთი ტიპის გადმოცემების საკონფლიქტო მოტივიც
ითვალისწინებს ტაბუს დარღვევას/

ვაჟას პოემის გმირი თორღვა სახელგანთქმული მონადირეა. მას სამჯერ ჩაუფლავს

მიწაში თავისი თოფი და შეუსრულებია მთაში გავრცელებული ტრადიციული წესი.
თორღვა აახალგაზრდა აღარ არის, პოემაში მას მაშნ ვეცნობით როცა მეოთხედ
თოფის მიწაში დამარხვამდე ერთი ნადირიღა დარჩენია მოსაკლავი. მონადირე
გრძნობს ნადირთა დევნის აზარტს და იმ სიამოვნებას რაც ამ საქმიაობას სდევს თან.
თორღვას ესიზმრება მშვენიერი ნადირთ მწყემსი. ნადირთ პატრონი გაუწყრება ურჩ
ირემს და დასწყევლის თორღავს თოფის ანაწერი გახდიო. ეს სიზმარი მას ღვთის
ნების გამოცხადებად მიაჩნია. თორღვაც იმედით არის სავსე, რომ კიდევ ეწევა ბედი,
მაგრამ არ შეუძლია არ გაიხსენოს ხუთი წლის წინანდელი საბედისწერო ნადირობა.
ყვირილობის ჟამი იყო, სანადიროდ წასულ თორღვას ფურის მაძიებელი ხაარ-ირმის
ღრიალი შემოესმა. ჩაუსაფრდა და მოკლა. მაშნვე დაინახა, რომ ირმის რქებზე
გაბრწყინდა სანთლები და მოესმა წყრომის ხმა. თორღვამ შენიშნა გუმბათიანი
საყდარი, რომლის წინ გამოდგა თოვლივით თეთრწვერა ბერი და გაუწყრება
მონადირეს. ამ ეპიზოდში ვაჟა ითვალისწინებს სამონადირეო მითის მონაცემებს,
თუმცა ორიგინალურად წარმართავავს მოქმედებას.

საერთოდ მონადირისა და ნადირის ურთიერთობის ამსახველი მითური

გადმოცემების უმრავლესობაში ხაზგასმულა ხოლმე ნადირის განსაკუთრებულობა.
ეს ტაბუირებული ნადირი ეჩვენება მონადირეს უპირატესად გამოცდის მიზნით,
მაგრამ მონადირე მისი დანახვით თავდაკარგული ვერ ამჩნევს მის გამორჩეულობას
და ესვრის მას, ზოგჯერ მოარტყამს, ზოგჯერ ააცდენს, მაგრამ მიუხედევად შედეგისა,
აუცილებლად ისჯება. ერთი გადმოცემის მიხედვით, მონადირემ ტყვია ააცდინა
ირემს და სახლში დაბრუნებულმა ცოლს უთხრა მოვკვდებიო და იმ ღამეს მოკვდება
მართლაც.

ზოგიერთ მითურ ტექსტში ნადირის ნიშნიანობაზე მითითება დაკარგულია. ვაჟას

გმირმაც მხოლოდ ირმის მოკვლის შემდეგ გაიგო, რომ ტაბუირებულ ირემს ესროლა.
ვაჟას სასჯელის გამცხადებლად თეთრწვერა ბერი გამოჰყავს, ნაცვლად მითური
გადმოცემის ნადირთ ღვთაება ქალისა. ნადირთ პატრონი მონადირეს დაწყევლის
ცალზე დარჩესო. შინ მიბრუნებულ მონადირეს ჯერ ერთი შვილი უკვდება, მერე
მეორე და მერე მესამე. იმ დღიდან ასეა მათ ოჯახში მხოლოდ ერთი ვაჟიშვილი
რჩებოდა.

ვაჟას გმირმა გაიაზრა თუ არა თავისი საქციელი, მაშინვე გაქრა საყდარიცა და ბერიც.
თორღვამ ტრადიციული წესი შეასრულა, მაგრამ ვერაფერმა იხსნა. თორღვა იტყვის
მე რა ვიცი იმ რქით თუ ნაკურთხები იყვნენო. პოემის ამ ეპიზოდში თორღვა
უნებლიედ სცოდავ და ვაჟა-ფშაველა თავისი გმირის მოქმედების დამაჯერებელ
მოტივაციას ქმნის. ერთი შეხედვით ძირითადი კონფლიქტი ნადირთ პატრონის მიერ
გმირის გამოცდა და შემდეგ მისდამი მოვლენილი შურისძიებაა. მაგრამ პოეტმა
ირმის მოკვლამდე შემოიტანა მოტივი, ომელშიც უნდა წარმოაჩინოს თორღვას
ნამდვილი დანაშაული. ხალხური რწმენის მიხედვით, ყვირილობის დროს ირემ-
ჯიხვსა და სხვა საკვებად გამოსაყენებელი ნადირის მოკვლაზე ტაბუ იყო დადებული.
გარდა გამრავლებისათვის ხელის შეწყობისა საყურადღებოა, რომ ირემს საშინელი
სუნი აქვს ყვირილობაზე და საჭმელად არ ვარგა. ამდენად, თორღვას სიხარბემ
განაპირობა მისი სასჯელი. ხარბი მონადირისათვის მოვლენილი სასჯელი სასტიკია,
ამოწყდა თორღვას ოჯახი და სიკვდილი თვითონაც სანატრელი გახდომია. მას კი
გული მაინც ტყისკენ მიუწევს, ნადირობა ენატრება. თორღვას თავისი კონკრეტული
ოცნება აქვს - ხარის მოკვლა სურს, მისი ეს ოცნება კი გასაგებია.

ბილეთი № 6

1. ნოდარ დუმბაძე და ფოლკლორი - „ჭინკები“ - ( 20 ქულა)

ნოდარ დუმბაძემ ახალი საფეხური შექმნა ქართული იუმორის განვითრების

ისტორიაში.

მკითხველისათვის, რომელიც იცნობს ნოდარ დუმბაძის შემოქმედებას, არ არის უცხო

ის, რომ მწერალი თავის რომანებსა და მოთხრობებში ხშირად იყენებს მითოსურ
მოდელებს, მათში განსაკუთრებით ადამიანში ადამიანურობის ამაღლების
საკითხებია პროეცირებული. მითის გამოყენების შესახებ დუმბაძეს საინტერესო
მოსაზრება აქვს : „ მითოლოგიური და ბიბლიური თემების, სენტენციების და
დოგმების გათანამედროულობა მათი თემატიკისა და თუნდაც სიუჟეტური
მომხიბლაობით კი არ უნდა ავხსნათ, არამედ გაჩენის დღიდან ადამიანის ხასიათისა
და მისი ბუნების სტაბილურობით“...

სწორედ ამ მოსაზრებაზე დაყრდნობით უნდა განვიხილოთ დუმბაძის ერთ-ერთი

საინტერესო მოთხრობა „ჭინკები“. მწერალი სიზუსტით ასახავს იმ მითოსურ
წარმოდგენებს, რაც ამ ზღაპრის პერსონაჟზე არსებობს ქართულ მითოლოგიაში.

ნოდარ დუმბაძის რომანის სათაური ,,მე ვხედავ მზეს“ სიმბოლურ-მეტაფორული

მნიშნელობისაა, აქ წინასწარ მინიშნებულია ნაწარმოების ძირითად დვრიტაზე,
ცხოვრების შუაგულიდან ამოღებული ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟები იმდენად
ჰუმანური და კეთილშობილები არიან, რომ ხატიას მსგავსად ყველა ხედავს იმ მზეს,
რომელიც რომანში ამაღლებულობის, განახლების, აღორძინების სიმბოლურ ხატს
წარმოადგენს.

,,მზიან ღამეში“ დოზირებული იუმორის საფუძველია რეალური ცხოვრების

კომიკური მხარე, ის ბუნებრივად ესადაგება მწერლის მთავარ მიზანდასახულობას
და არ წარმოადგენს შემოქმედის სუბიექტური უკმაყოფილების ნაყოფს.

,,ხაზარულაში“ მითოსური მოდელის მიხედვით, ცალკული ხის სიცოცხლის

ხანგრძლივობასთან დაკავშირებულია ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობაც.

მანაველა ცინცაძემ მოინადირა 15 წლის თინათინ ნაკაშიძის გული და ერთ საღამოს

მოიტაცა კიდეც, მაგრამ თინათინი შალიკაშვილების უმცროსი ძმის- კაციას აკვანში
დანიშნულ სახოლედ ითვლებოდა. ძმებმა შეიპყრეს მანაველა. ტყეში მიიყვანეს და
მუხაზე მიაბეს, შალიკაშვილებიდან იყო სამი ძმა- ფრიდონა, მამია და კაცია.

-შემდეგ უკვე უფროსი ძმა ფრიდონი ეკითხება მანაველას, რომელი ხელით მიწერა
წერილი თავის სარძლოს,ხეს მოუარა და ერთმანეთის მიყოლებით დაასხეპა ხმლით
მარჯვენა ხელზე ცერა,მერე საჩვენებელი და შუა თითი....

-ახლა უკვე მამია ეკითხება რომელი ფეხი შედგა ნაკაშიძეების ოჯახში, ხმალი
ამოიღო და დაკრა მარჯვენა წვივზე...

-ბოლოს უკვე კაცია ჰკითხავს თუ რომელი თვალი დაადგა პირველად თინათინს...

მანაველა კი პასუხობ ასე ქრისტეც კიარ უწამებიათ და რა დაასავა ისეთი ასე რომ
აწამებენ... საპასუხოდ კაციამ ხმალი მიაბჯინა მარჯვენა ქუთუთოზე და ხმლის
წვერს ნელ-ნელა მიაწვა.

ნახევარი წელიწადი მანაველა ის იწვა საწოლად ერთი კვნესა არ აღმოხდენია,

სოფლელებმა ფეხარეული ამაველა რომ დაინახეს „უკვდავი მანაველა“
შეარქვეს.ერთი წლის თავზე დათვის ღელეში მკვდარი ფრიდონი იპოვეს, კიდევ
ერთი წლის მერე მამია ლაშის ღელეში იპოვეს, კაცია კი სათაფლიას მთაზე იპოვეს
ბერდანის ტყვიით შუბლგახვრეტილი.

მანაველა ცინცაძეს დათვის ღელეში თხას რომ ჰგავს ის ჭინკა შეხვდება; ლაშის
ღელეში კუდიანი და ბანჯგვლიკანი ჭინკა; სათაფლიას მთაზე კი „წაღმა-უკუღმა
ჭინკა“.

შემდეგ უკვე მოდის დიალოგი მანაველასა და მის შვილიშვილს შორის, ერთ- ერთ
ეპიზოდში მანაველა შვილიშვილს უამბობს ჭინკებთან შეხვედრის ამბებს. ერთ-ერთი
ეუბნება, რომ სული მიყიდოს, მანაველა კი პასუხობს, რომ ვის გაუბედა და ის იყო
უნდა წაესხიპა თავი და წალდმა წვივი გადუსხიპა, სისხმლა იდინა და გადავარდა
მანაველა.. მას ახლაც ესმის ყურებში ხარხარი-სულს გაუფრთხილდი მანაველა
მათხოვარო, სულს, სადმე არ გაგეპაროსოს“. მეორე ჭინკა, რომელიც ლაშის ღელეში
შეხვდა მანაველას და ბადით დაიჭირა სულის საფასურად მზეთუნახავ ქალიშვილს,
კოლმეურნეობის თავმჯდომარეობას და დამატებით ერთ ბათმან ოქროს
შესთავაზებს. გაბრაზებულმა მანაველამ ხელი ჩაუყო პირში, რომ ბადის თვალი
ამოეძრო მაგრამ მარჯვენა ხელზე მხოლოდ ორი თითი შერჩა. მესამე ჭინკამაც
შესთავაზა სულის საფაურად თავისი მზეთუნახავი ქალიშვილი და თან
ჩოხატაურის რაიკომის მდივნობასაც შეჰპირდა, მაგრამ ეს ჭინკაც გაწბილებული
დარჩა.

„უკვდვმა მანაველამ“ რთული გზა გაიარა, მაგრამ ცხოვრებაზე ხელი არ ჩაუქნევია.

თავის გაუტეხელი სულით, სიცოცხლის დაუოკებელი ყურვილითა და მხნე, ჯანსაღი
იუმორით საოცარ ამაღლებას მიაღია. სულის ეშმაკისათვის მიყიდვა ქართულ
ხალხურ შემოქმედებაში მრავალხრივ არის გაშუქებული და ეს ყველაზე დიდ
ცოდვადაა მიჩნეული, ეს მოტივი ხშირადაა გამოყენებული ზღაპრული გმირის
სულის ძლიერების შესამოწმებლად. „უკვდავი მანაველა“, როგორც ზნეობრივი
გმირი, აზრადაც არ გაივლებს თავისი კეთილდღეობის გამო, სული ეშმაკს მიჰყიდოს.
მაგრამ შვილიშვილისთვის ეს გაუგებარია. „რას შეაკალი, ბაბუა, ტავი ჭინკებს,
შეგერთო ერთ-ერთის ქალიშვილი და იქნებოდი ახლა პირველი კაცი სოფელში“-
მერე სული ეუბნება მანაველა- „რა სული გაქვს ამნაირი, შე კაცო“- აგდებულად
უპასუხა შვილიშვილმა.- ის კარგი იქნებოდა ახლა ჭინკას შვილიშვილი რომ
იქნებოდი?

მანაველასა და მისი შვილიშვილის დიალოგი დიდ პრობლემაზე ამახვილებს

ყურადღებას. მწერალი სრულიად უმნიშვნელო დეტალებით ბევრს მიგვანიშნებს.
მანაველას შვილებსა და შვილიშვილებს არ გაუვლიათ ის მტანჯველი გზა, რაც
მანაველამ გაიარა,მაგრამ მანაველამ, მიუხედავად ამისა, ზნეობრივი სიწმინდე
შეინარჩუნა. შვილიშვილებს არ აინტერესებთ ეს ზნეობრივი მხარე. ეს ქვეტექსტი
მსჭვალავს მოთხრობის ძირითად მიზანდასახულობას.

კონტრასტული ასპექტები იკვეთება, როცა მწერალი მოგვიტხრობს, იმის შესახებ,

რომ განსხვავებით მანაველას სამი ჭინკისაგან, რომელთა სახეებში დუბლირებულია
ბოროტი ძმების შალიკაშვილების სახეებში, შვილიშვილს სუფრაზე, დოქიდან
ღვინის ჩამოსხმისას მოევლინა საკუთარი პატარა ჭინკა: ტანთან შედარებით დიდი
ცხვირი აქვს, ტანი სულ შიშველი, არც ქალია, არც კაცი, ამ ჩინკაც ბაბუა ვერ ცედავს
რადგან ეს ჭინკა შვილიშვილის არის, ჭინკა სიცილით ეუბნება:

-მანაველას ბადიშო მომეცი შენი სული და ყველაფერს მართალს მოგიყვებიო.

-ტყვილა წაიღე რა ოხრად მინდა- უთხრა ენისბორძიკით

აქ თითქოს კვანძი გაიხნსა. შვილიშვილი დაუფიქრებლად აძლევს სულს პატარა

ჭინკას.

2. ლეო ქიაჩელი - “თავადის ქალი მაია” - ( 10 ქულა)

ლეო ქიაჩელი დგას ქართული საბჭოთა ლიტერატურის ფუძემდებელთა რიგებში.

იგი ბრწყინვალედ აგრძელებს ქართული კლასიკური ლიტერატური უაღრესად
რეალისტურ და ჰუმანისტურ ტრადიციებს, ძალუმად აღიქვამს და ახალი კუთხით
აშუქებს ხალხური სიბრძნისადმი შემოქმედებითი დამოკიდებულების ტრადიციულ
აპსექტებს. იგი ქართულ მითოლოგიას უხვად დაესესხვა თავის ნაწარმოებებისთის.
ნოველა ,,თავადის ქალი მაია“ ლეო ქიაჩელმა დაწერა 1927 წელს.მასში თავადის
ქალის მძმე სულიერ განცდებს ბუნებრივად ესადაგება ჭეჭეთობის (ჭიაკოკონობის)
ღამე, როდესაც ბოროტი ქალღვთაეების (როკაპი) მეთაურობით კუდიანები
ცდილობენ ადამია-ნების დაღუპვას და თავიანთი მბრძანებლის გული
მოგებას.ნოველას თანახმად, ხანშიძშესულ მაიას ადრინდელი აშიკი ბონდო
მოწყენით შესცქერის, ეს დეტალი ქალს არ გამოჰპარვია და ასე მიმართავს:
კუდიანების ღამეა დღეს, ბონდო და შენც ისე გიჭირავს თავი თითქოს როკაპმა
სასიკვდილოთ დაგდაფაო. მითხარი რა გსურს რომ აგისრულო? ნუ მოიწყენ სანამ
როკაპი ტაბაკონას წავა და მენცარის მეუფებას ბოლო მოეღება.

კოლხური მითლოგიური გადმოცემით როკაპი აის ბოროტი ქალღვთაება, რომელიც

უკვდავია და ტაბაკონის მთის ღრმუში სახლობს. საიდანაც ამოდის წლი გარკვეულ
დროს ა ანგარიშს იბარებს ქვეშევდრომი ავი სულებიგან. ამ უკანასკნელთა
დასაშინებლად იმართებოდა რიტუალი მარიამობისას (15 აგვისტოს) და ელიობის (20
ივლისს) წინა ღამეს. ცეცხლს ანთებდნენ, ახტებოდნენ კცონზე, ჯვრებს ასობდნენ,
მღეროდნენე, რკინას არახუნებდნენ და ასე აფრთხობდნენ ავ სულებს. ზუსტად ეს
სცენა არის ასახული ზემოხსენებულ ნოველაში. გაქცეული ეშმაკების შემდეეგ
უბელო მგელზე იჯდა მენცარი და კუდიანებს ფერხულს მრთავდა. ასკოკიან
საწნახელზე თმაგაშლილი უკბილო შეიარაღებული როკაპი იყო გადამჯდარი. ათასი
ხელის ჩხიებზე საწნახეელი ისე ტრიალებდა, როგორც წუალმიშვებული დოლაბი,
მის გარშემო ათასი ხმა რაღაც ქაჯურს გაჰკიოდა.უცებ როკაპმა
შეჰყვირა: ,,ტაბაკონაშა!აბა, ტაბაკონაშა“(ტაბაკონისკენო). მგელზე მჯდარი მენცარი
ყველაზე მაღალი ხის წვერს შჰყურებდა, რომმელზედაც ვინმე მესიაკონი იყო
შესკუპებული და ბუს თვალებით გასცქეროდა ზღვის პირად ციხესავით შეკრული
ხალხის როკვას.ამ დროს ,,ძაბრალეს“ ქუხილისგან მიწა შეიძრა, ხეზე შემომჯდარი
მესიაკონი ძირს ჩამოვარდა და მენცარს თავზე დაეცა. ამ დროს იევ დასჭექა მენცარმა
ტაბაკონისკენო და შიშისზარდაცეული კუდიანების მაყრიონი ტვენითა და კივილით
მოსწყდა თაის ადგილს.როკაპმა შოლტი გაატყლაშუნა. ბოლოჯერ შეჰყვირა
ტაბაკონისკენო და მთელი ფერხული უკანმოუხედავად ტაბაკონისკენ დაიძრა.

ყოველივე ეს გარკვეულწილად მანიშნებელია იმისა, რომ ახალი ცხოვრებისთვის

გამოუსადეგარი მაიაცა და ბონდოც უნდა გაშორდნენ ხალახს, რომლის გუგუნმაც
მიწა შეარყია და ავი სულები შეააშინა. მაია და ბონდო მომავლის მაცნეებს-დაფინოსა
და ამბაკოს დაუპირისპირდნენ და ამიტომაც უნდა წავიდნენ. ამბაკო მოკლავს
მოძალადე ბონდოს, მააის კი ზღვი ტალღები შთანთქავენ. რეალურად აქ საქმე
სიცოხლისა და სიკვდილის ზოგად ასპექტებთანაა დაკავშირებული, მზარდისა და
წარმავაის დაპირისპირები ორიგინალური ფორმაა ნაპოვნი. თავადის ქალი მაია და
გლეხის გოგო მოსამსახურე დაფინო ერთმანეთს უპირისპირდებიან, როგორც
წარმავალისა და მომავლის ზოგადი ფორმების კონკრეტული ხატვრული სახეები.
თავადის ქალი მაიას ტრაგიკურლი ბედი ერთ-ერთი უკვდავი სახეა მეოცე აუკუნის
ქართულ პროზასი. მითოლოგიური პერსონაჟების გამოხმობა და ჭეჭთობის
ტრადიციის ასე ხატვრულად წარმოსახვა მწერალს სჭირდება მაიას ტიპური სახის
გამოსაკვეთად.

3. კონსტანტინე გამსახურდია - „მშვენიერება“ - ( 10 ქულა)

- კონსტანტინე გამსახურდიას ეს ნოველა უკვდავების მაძიებელი ჭაბბუკის, რომელის

სათავეს გილგამეშის ეპოსში ირებს. (,,მიწა თავისას მოითხოვს“-,,მიწა ხარ და მიწად
იქეც“) სიუჟეტს ემყარება. უკვდავების მაძიებელი ჭაბბუკის პირველამწერია პატრი
ბერნარდე ნეაპოლელი(მე-17 ს-ის 70-იანი წლები). ზღაპარი ,,მიწა თავისას
მოითხოვს“ პირველად 1890 წელს გამოქვეყნდა რუსულ ენაზე. უთარგმნიათ
სხვადასხვა ენაზე. კონსტანტინე გამსახურდიას ნოველას საფუძლად უდეს
გაზეთ ,,კავკაზში“ გამოქვეყნებული ვარიანტი(1897), რომელსა ავტორი ინობდა
ფრანგული და ინგლისური ვარიანტიდან, მაი სათაურები ორივეგან ,,მშვენიერება“
იყო.ამავე სახელწოდებით გადმოიტანა მანაც. მათი შედარების საფუძელზე
დაასკვნეს, რომ სქმე გვაქვს ხალხური სიუჟეტის ძირითადი მოტივების თავისებურ
სესხებასთან და გაახლებასთან. მოტივები:

1.დასაწყისი. ნოველაში ვკითხულობთ, რომ ერთი დიდი ციხე-ქალაქი იყო, რომელიც

თირინგზელს დაუარსებია.ქალაქს დედოფალი მაგდანა განაგებდა, რომელიც ადრე
დაქვრივებულა და მირეწლოვანი ვაჟი მზეჭაბუკი დარენია.

2.სიკვდილის შეცნობა. ნოველას მიხედვით, მაგდანა შეშფოთებული იყო და

დილობდა შილის მწუხარების მიზეზის გამორკვევას. შვილი კი ეუბნებოდა, რომ ამას
მას შემდეგ ეტყოდა, რაც მამის ამბავს ეტყოდა.დედამ აუხსნა, რომ იგი მოკვდა
(მიწაში დამარხეს) და არასდროს დაბრუნდება. ყველა სიკვდილის შვილი ვართ,
მტვრად ვიქევით და მიწის ვალს ამგავარდ გადავიხდითო. ხოლო ამის გამჰონე
შვილი დადარდიანდა, არ უნდოდა რომ მომკვდარიყო და იმ ადგილას გადაკარგვა
მოისურვა, სადაც სიკვდილს მიწა არ დაუტორავსო.

ხოლო ზღაპრის მიხედვით, მწუხარე მაგდანას როსტომი ეუბნება, რომ თ უნდ

აგაიგოს მის თავზე მომხდარი ამბების შესახებ,ამიხსსენიმე რატომ არ მყავს მამა, როა
ყველა ჩემს მეგობარს ჰყავს? დედამ აუხსნა, რომ მამა მოკვდა,ა ნუ მიწაში ჩავიდა,
უკან ვერ დაბრუნდება, რადგან ყველას ეს ედი ელის. შეშინებულმა შილმა განაცხადა,
რომ სიკვდილია რ უნდოდა და აუილებლად წავიდოდა იქ, სადა სადა სიკვდილი არ
იქნებოდა.

3. მზეჭაბუკი. მზეჭაბუკი უკანასკნელ ტრამალს მიუახლოვდა იქ, სადაც ძიეი სიცხის

გამო ჭინჭველა კი არ არსებობდა.მზეჭაბუკმა დაინახა, რომ ირემი ველზე იყო
დაჩოქილი და დრუნჩი მიწაზე ედო.ცრემლმდინარეს ქორბუდიანი რქები
ღრუბლებისთის მიეწვდინა. მან მზეჭაბუკს ჰკითხა, თუ საიდან მოვიდა და სად
მიდიოდა. მან კი უპასუხა, რომ ეძებდა ისეთ ქვეყანას, სადა სიკვდილს მიწა ჯერ არ
დაუტორავს. ირემმა უპასუხა, რომ ამგარი ქვეყანა არ არსებობს. თვიონა ბუნებისგან
იყო დასჯილი, მანამ ყოფილიიყო იმ ადგილას,სანამ მისი რქები ღრუბლებს არ
მიწვდებობდა. მან დარჩენა შესთავაზა ბიჭს, მაგრამ მგზავრმა იუარა,არ მინდა შენს
ტანჯვას ვუყუროვო.

ზღაპარში ვკითხულობთ, რომ როსტომელამ ბევრი ხეტიალის შემდეგ მიაღწია ისეთ

ქვეყანას, სადა ის დასალიერში მუხლებბზე დაოქილი ირემი ნახა. მას თავი ჰქონდ
ადახრილი, როლო რქები კი ღრუბლებისკენ მიეწვდინა.ირემმა სალამი უძღვნა დ
აჰკითხა, თუ სად მიდიოდა.როსტომელამ ყველაფერი უამბო, პასუხად ირემმა მიუგო,
რომ ასეთი მხარე არ არსებობს. მეც დიდი ხანია სიკვდილს ვუცდი, მაგრამ ბედმა
გამწირა მანამ ვიყო ამქვეყნად, სანა ემი რქები ას არ მისწვედება, თუ გსურს ემთან
დარჩიო. ჭაბუკმა კი უთხრა, რომ არ სურდა რადგან მარადიულ სიცოცხლეს ეძებდა

4.მზეჭაბუკმა გზა განაგრძო და მიადგა ცისფერ მთებს. კლდოვანი ქვეყანა ნახა,

რომელი მიწისძრვებისგან იყო დახეთქილი. მწვერვალს მიუახლოვდა, სადაც
კლდეზე დამდჯარი ყორანი ნახა, რომელიც ნისკარტით ქიმს ჰკორტნიდა.ყორანმა
ჰკითხა, თუ სად აპირებდა წასვლას, პასუხად კი მგზავრმა მიუგო, რომ ზღვისპირა
ქვეყანა ეძებდა, სადაც სიბერე და სიკვდილი არ არსებობდა, ყორანმა გაიცინა და
უპასუხა, რომ მსგავსი ქვეყანა არ არსებობს და თუ გსურს, დარჩ ჩემთანო.ბიჭმა
ჰკითხა, თუ როდემდე იჯდები მანდო? პასუხად კი მიუგო, რომ ბედმა დაწყევლა და
მანამ იცოცხლებს, სანამ ნისკარტით მთას არ ამოკორტნიდა და უფსკრულს არ
ამოავსებდა.

ზღაპრის მიხედვით, როსტომი ლურჯი მთისკენ გაემართა, სადა მაღალი და საშიში

ქიები ღრუბლებში იყვნენ შეჭრილნი.არსაიდან ხმა არ ესმოდა,ირგვლივ კი უძირო
ხრამი იყო. დაინახა, რომ ყვავი მთას ჰკორტნიდა.ყვავმა ჰკითხა თუ სად აპირებდა
წასვლას.როსტომმაც ყველაფერი უთხრა და ყვავიც დაფიქრდა.მსგავსი ქვეყანა არ
არსებობს და თუ გსურს, დარჩი ჩემთან. ბედმა დაწყევლა და მანამ ვიცოცხლებ, სანამ
ნისკარტით კლდეს მთიანად არ ამოკორტნი, დღეში კი თხილის ოდენას ვკორტნიო.
ჭაბუკმა იუარა.

5.ნოველაში მზეჭაბუკი იდან გადმოკიდებული ალმასის კოშკზე მივიდა.კარისკამა

მიმართა, რომ ხმა არ ამოეღო, რადგან კათა სიტყვას არ გააჩნია ბგერა იმის აღსაწერად,
რის ლაპლაპი მზის ელვას რდილავსო. მზეჭაბუკი მზეთუნახავთან შვიდა. ჰკითხა, აქ
რატომ მოხვედიო, პასუხად ჭაბუკმა მიუგო, რომ ჩემი აზრით, სწორედ შენ ხარ ის,
ვის გამო გვირგვინი დავთმეო. ქალმა უთხრა, თკი უვდავებას ეძებ, ეგ მე ვარ,
მშვენიერებაა ჩემი სახლი. ასეთი ვიყავი და უკუნისამდე ამგვაარდ დავრჩებიო.
მაგრამ თუ უკვდავების მიღება გსურს, გეტყვი, როომ სიკვდილი სანატრელი
გაგიხდება, რადგან შენი სხეული თიხისგანაა გამოძერწილი და დადემიწასთან ვალში
ხარო. დაახლოებით ასევეა ზღაპარშიც.

6.ნოველაში ვკითხულობთ, რომ ათასმა წელმა ერთი თვალის დაფახუნების დროში

განვლო.მზეჭაბუკმა მზეთუნახავს უთხრა, რომ დედასთან წასვლას აპირებდა,
რადგან ძალიან მოენატრა.მან სიილით აუხსნა, რომ მგონი მისი ოჯახის წევრები უკვე
აღარ იარსებებდნენ. თუკი შენს სამეფოსი მოსვლისას თუ კიდევ მოგინდება
მარადიული ცხოვრება წითელ ყვავილს, ხოლო თუ სიკვდილის ფასს შეიგრძნობ
მაშინ თეთრ ყვავილსო.ასევეა ზღაპარშიც.

7.ნოველას მიხედვით, უკან წამოსული ჭაბუკი ყორანს შეხვდა, მას უკვე მიწის ვალი
გადაეხადა, ხელისშეხებისთანავე ყორანი მსიის მტერი გახდა.ტრამალის გავლის
შემდეგ მზეჭაბუკი მიდგა იმ ადგილს, სადა ირემი იყო. მისულს ირმლის
მიმოფანტული ძლები დაუხვდა.ზეას მიწვდენიან ქორბუდა რქები. ასევეა
ზღაპარში(ოღონდ ყვავი).

ხალხური ზღაპრის სიუჟეტი ისე დინამიურად იშლება და ისე ზუსტად პასუხობს

კაობრიობის მიწე ადრევე დასულ თავსატეხ ფილოოფიურ კითხვას, რომ აქ სხვაგვარი
არევა სიუჟეტის სხვაგვარი გადამუშავეა შეუძებელიც კი იქნებოდა.ადამიანი მიწის
შვილია, მოკვდავი, ყოველგვარი მდელობა უვდავბის მიღწევისა, წარუმატებლად
სრულდება. მიწა თავის ვალს ითხოვს.

მიუხედავად ბევრი მსგავსებისა, გამსახურდიამ გააცოცხლა და აამაღლა უკვდავების

მაძიებელი ჭაბუკის მხატვრულის სახე.

ბილეთი №7

1. ლევან გოთუა და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

ლევან გუთუა თავისი შემოქმედებით დაკავშირებული იყო, ხალხთან,

ფოლკლორთან მის ნაირფეროვან წყაროტა შორის განსაკუთრებული ადგილი
უჭირავს ხალხურ სიტყვიერებას თავისი პოეტური და პროზაული ჟანრებით. იგი
იყენებს ფოკლოლურ მასალას, მიმართავს მითებისა და თქმულება-ლეგენდების
ფრაგმენტებს, საისტორიო გადმოცემეს და ლეექს სიმღერებს, ანდაზებსა და ხატოვან
თქმებბს, ხალხური მეტყველებისთვის დამახასიათებელ ფრაზებს და სპეციფუკურ
ტერმინებს.

ლევან გოთუას მოთხრობებს ერთი უპირველესი ადგილი უჭირავს არა მარტო

მწერლის შემოქქმედებაში ,არამედ- მთელ თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში.

ლევან გოთუას მოთხრობა „სერაფიტა“ ეძღვნება ქართველ დიდებულის პიტიახშ

ზევახშის ასულს (II), სრულიად ახალგზაზრდა 21 წლისა გარდაიცვალა სერაფიტა.
იგი მოხსენიებულია არმაზს ბილინგვაში. სწორედ ეს ისტორიული, უდროოდ
დაღუპული მშვენიერი სერაფიტა გააცოცცლა მწერალმა და ამით მხატვრულად
უკვდავყო შორეული საუკუნის ერთი ფურცელი. მოთხრობაში ჩართულია ხალხური
ინტონაციითა და ფოლკლორული ტროპული სახეებით ამღერებული ლექსები.
ისინი მზის ქალღმერთის , ნაყოფიერების ღვთაების საგალობელია და ასახავს
წინაქრისტიანულ ხალხურ წარმოდგენას და წეს-ჩვეულებებს.
ფოკლორულ ინტონაციაზე გაწყობილი ლექსების მოთხრობაში ჩართვით , მწერალმა
საუკუნეების მიღმა დარჩენილი მშვენიერი სერაფიტას მხატვტული სახე შექმნა.,
ამასთან ღრმა ფსიქოლოგიური განცდით აამატყველა საქრთველოს წარსული.

მოთხრობაში ქვის ხოხობი მწერალი თავისებურად იყენებს თბილისის დაარსების

ცნობილ ლეგენდას. ხალხური ლეგენდის გამოყენებით გოთუამ მკაფიოდ წარმოსახა
ვახტანგ გორგასლის სახე, ამასთან, დაგვიხატა მეხუთე საუკუნის მეორე ნახევირს
მტრისგან გარშემორტყმული სა ართველოს სოციალურ-პოლ მდგომარება. ამ
მოთროვაში მთავარია ლეგენდის ახალი სემანტიკა , რაც ხალხურს არა აქვს.

მოთხრობაში „კრწანისის სევდა“, გოთუა მიმართავს თხრობის ფოლკლოლურ ხერხს,

მაგრამ ფოლკლორული ტრადიციებისგან განსხვავებით, აქ მთხრობილი მეფე
ერეკლეა. აშკარად ხალხურია მოცემული მოტხრობის სიუჟეტურ კომპოზიციური
მიმდინარეობა. მეფე ერეკლე ბუჩუკურიანთ ბრმა ლომთათას, რომელმაც სამი ვაჟ
დაჰკარგა ბრძოლის ველზე, კრწანისის ტრაგედიის წლისთავზე მოუთხრობს აღა-
მაჰმად-ხანის ურდოებთან ბრძოლის აბბავს..

აღა-მაჰმად-ხანის მეაბჯრის სადიხარას მწარე ხვედრის შესაებ მოგვითხრობს

მოთხრობა მუმლი მუხასა. მოთხრობას საფუძალდ უდებს პატრიოტული ლექს-
სიმღერა მუმხლი მუხასაო.

ქვეყნის უკუღმართობის, საქართველოს მკაცრი ავბედობის გამო, პატარა ბიჭი

მცხეთელი ანდრია ტყვედ წაუყვანიათ და ბოლოს იგი აღამაჰმადხანის ეაბჯრე
გამხდარა. ირანის მბრძანებელს არაერთელ მოუსმენია თავდადებული მეაბჯრის
ლოცვა, რომლესაც სულ ორი , ისიც უცნობი და გაურკვეველი სიტყვა და კილო
ჰქონდა - მუმლი მუხასაო.

როდესაც აღამაჰმადხანის ურდოები თბილის უახლოვდებიან სადიხას ესმის სიმღერა

მუმლი მუხასაო. სადიხა ერთი სპარსულის მცდონე მოხუცისაგან გაიგებს, რომ იგი
მცხეთელი ანდრია ხელაშვილი ყოფლა, ოთხი წლის ბაში მოუტაცნიათ და ტყვედ
წაუყვანიათ, ახლა სადიხა იცავს თავის ადაიანურ ღირსებას , დარწმუნებული თავის
ქართველობაში, შაჰს სიცოცლხეს გამოასალმებს.

მოთხრობის ფინალში სადიხა ერეკლე მორეს შეხვდება და თავის ძირძველ

მშობლიურ კერას უბრუნდება. როგორც ვხედავთ, მუმლი მუხასაო ართული
ხალხური ლექს-სიმღერით არის შთაგონებული და ეს სიმღერა მოტხრობას
ლაიტმოტივად გასდევს თავიდან ბოლომდე. მაგრამ ფოლკლორული ლექსსიმღერის
გამოყენებით მწერალი არ ღალატობ ისტორიულ სინამდვილეს. ეჭვს არ იწვევს ის
ფაქტი რომ აღა-მაჰმად ხანი საქართველოს კვლავ ასაოხრებლად ემზადებოდა ,
მაგრამ საბედნიეროდ იგი შეთქმულებმა მოკლეს. აღა-მაჰმად ხანი მოკლა ორმა
მსაახურმა, რომლებსაც მცირე დანაშაულისათვის მიესაჯათ სიკვდილით დასჯა .
ხანის ერთ-ერთი მკლელი ქართველი იყო.

ცნობა აღა-მაჰმად ხანის მკვლელს სადიხას, ანუ მცხეთელი ანდრიას შესახებ

ისტორიულ წყაროებსაც შემოუნახავს. ამის შეახებ წერდნენ როგორც ქართველი ისე
სპარსელი ისტორიკოსები. სპარსული და ქართული ისტოირული წყაროების
შეჯერების გზით დასტურდება, რომ აღა-აჰმად ხანის მკლვლელი იყო მცხეთელი
ანდრია, რომელსაც სპარსელი ისტორიკოსები სადეყ-გურჯის სახელით
იხსენიებდნენ, ასე რომ მოთხრობა მუმხლი მუხასა ქართველი ერის ცხოვრების
ისტორიული დოკუმენტია- ისტორიული სინამდვილის ზუსტად ამსახველი.

მოთრობა -უგზო ქარავანის ერთი ეპიზოდი ჰალაბის ციხეში ხოსროვ-ფაშას

ბრძანებით გამომწყვდეული -სამჯერ რჯულნაცვალი გიორგი სააკაძისა და მის
თანმხლებთა განცდებს გადმოგვცემს. შეპყრობილნი გაფრინდი შავო მერცხალოს
მღეროდნენ. მწერალმა სასიკვდილოდ განწირული ქართველი გმირების გაფრინდი
შავო მერცხალოს ამღრერებით მოთხრობა ინტიმურობითა და ლიიზმით დატვირთა,
სიუჟეტსში დინამიურობა შეიტანა და გმირთა განწირული სულისკვეთება მკვეთრად
და ნათლად წარმოაჩინა.
შოთა რუსთაველს 800 წლისთავის ზეიმზე გოთუამ მიუძღვნა მოთხრობა გელიყარის
გაზაფხულიმოთხრობის ფაბულას საფუძლად უდევს საქართველოს ისტორიაში
ცნობილი კახაბერ ყორღანაშვილის ღალატის ამბავი ,რომელიც მე-16 საუკუნეშ
მოხდა. ქართლის ცხოვრება მოგვითხროვს რომ უმეგზურია კახაბერ ყორღანაშვილს
მტრის ლაშქრისთის და სამშობლში შემოიყვანა. დაატყვევეს ქართლის მეფე სიმონი.
მეფისა და ერის გამცემი კოჯრის გზზე შეიპყრო სარდალმა საჩინო ბარათაშვილმა და
გელიყარის ციცაბო კლდეზე გადაჩეხა. მოხალატის დასჯით გამოწვეული სიხარული
ხალხმა ასე გამოხატა : ყორღანის ძეს ქარაფიდან ხელი ჰკრეს და გადაფრინდა.

თავდადებული მამულიშვილის საჩინო-ბარათაშვილის სახის ჩენებას ემსახურება

მოთხრობაში ჩართული ხალხური ინტონაციით გაწყობილი ლექსი.

მოთხრობის სიუჟეტის განვითარების ფონს წარმოადგენს საქართველოს ერთი

სოფლის მაგალითზე ნაადრები გაზაფულის მოსვლის და ბუნების აღწერა. მწერალმა
ეს სტრიქონები საჩინო ბარათაშვილს ათქმევინა და ამით სამშობლოს პატრიოტის
კეთილშობილური სახე გამოკვეტა.

ჟუჟუნა წვიმა მოვიდა -ამ ხალხური ლექსის ერთი ფრაზის გამოყენებით -მწერალმა
ხალხურ კილოზე ააწყო ლექსი და მოთხრობის სუჟეტში ჩაურთო. გოთუას
თხზულებებზე დაკვირვება ავლენს, რომ ქართული ხალხური ლექსის სტრიქონებს
მერალი მეხსიერებით აღადგენს , მასალად იყენებს მას და შემოქმედებითად თავს
სიუჟეტის განვითარებაში,

ხალხური ლექსის სტრიქონი- ყორღანის ძეს ქარაფიდან ხელი ჰკრეს და გადაფრინდა

- მოთხრობააში ასეა გარდაქმნილი : -გელიყარზე შეიყარნენ, მოიხადეს ვალი
წმინდა... ყორღან-ოლღის ქარაფიდან ხელი ჰკრეს და გადაფრინდა.

ანდაზა -ძალა აღმართს ხნავს ასეა გამოყენებული : ძალა აღმართს ხნავს, თორემ
ძმობას კი ვერ შლის.
ერთი მოთხრობის სათაურო - აზუზუნდი ფუტკარო მწერალს გამოყენებული აქვს
ანდაზიდან : ფუტკარი თუ ბზუის , თაფლს აგროვებს, თუ ჩუმად არის და მასზე
ფიქრობსო. ამავე მოტხრობაში გამოყენებილია ზღაპრის გმირის მოგზაურობის
მხატრული ტიპიური ფორმულა : იარა, იარა, ბევრი იარა თუ ცოტა . ბევრი ვიარე თუ
ცოტა ვიარე, იმ სოფლამდე ივაღწიე.

ლევან გოთუას მოთხრობაში თრიალეთური ლანდებიაღწერილია 1121 წლის

დიდგორის ბრძოლა -ქართველთა ბრძოლა დავით აღმაშენებლის მეთაურობით
თურქ-სელჩუკთა ლაშქრის წინააღმდეფ დიდგორის ვერლზე.

მთელი მოთხრობა საქართველოს წარსულის , მისი ბრძოლების, გმირულ

შემართებათა და ქართველი ხალხის შნაგანი ბუნების მხატვრული გადმოშლაა.
მწერალს სწამს ერის სულის აღზევება, სწამს , რომ დავით აღმაშენებლის ჯიში და
მოდგმა წინაპართა ნაბიჯით ივლის მომავლის გზაზე. მოთხრობაში ჩართულია
ფოლლკლორულ კილოზე შესრულებული ლექსები .მრავალთაგან არის
რვამარცვლლიანი შაირით დაწერილი - ავტორისავე ლექსი - ხეკორძულას ხომ ჩვენც
გვისვვამს. თრიალეთურ ლანდებში ანდაზებიც არის გამოყენებბული - ღმერთო რა
სამართალი გაქვს: ძაღლები აუშვიათ და თივა ჯაჭვით დაყამთო. იგი აღებულია
ხალხურიდან - ქვა დაგიბამს და ძაღლი აგიშვიაო.

ილია ჭავჭავაძს ცხოვრების უკანასკნელი დღეა ნაჭვენები ლევან გოთუას

მოთხრობაში წიწამურის მიწა. იგი აგიწერს ილიას უკანასკნელ მგზავრობას
თბილისიდან საგურამოსენ და დიდი მწერლისა და მამულიშვილის ცალკეული
შტრიქცებით დასრულებულ ხასიათს წარმოგვიდგენს. მთელი მმოთხრობა
მშომელთა ყოფითი დეტალებით არის აღსავსე.

მოთხრობაში წიწამურის მიწა ჩართულია ლექსი წუთისოფელი ესეა. ამ ლექსის

ავტორობის საკითხი , ილიას ეკუთვნის თუ ხალხურია, დღესაც იწვევს დავას, ლექსი
პირველად ხელმოუწერლად გამოქვეყნდა გაზეთ ივერიაში, 1888 წელს, როგორც
საახალწლო მილოცვა პეტრე უმიკაშვილისადმი. ამის შემდეგ იგი ილიას
კუთვნილებად მაჩNდათ და შეჰქონდათ მწერლის თხზულებათა გამოცემებში.

ქართული მიწის , ქართველი გლეკაცის ბრწინვალე აპოლოგიას წარმოადგენს

გოთუას მოტხრობა კევრი და კალოსაო. პურეuლის ლეწვის სურათის აღწერისას
მოთხრობაში ჩართულია მუმლი მუხასაოს კილოზე ნათქვამი კევრზე
შესასრულებელი ლექსი. მოთხრობში აქაიქ გამოყენებულია მწერლის მიერ
გარდაქმნილი ტრადციული ხატოვანი გამოთქმები , მაგალითად ბიჭო ვანცა, მარილი
მოაყარე კალოს.

მაღალმხატვრული მოთხობაა გოთუას ფრესკის მეორე დაბადება იგი ყინწვისის

ანგელოზის ერთგვარი გაგრძელებაა. მოთხრობაში გმირი წინაპრების ფონზე
წარმოსახულია ახალი ადამიანები ,რომლებიც თანამედროებობის სამსახურში
დგანან. გმირთა ხასიათების ჩვენების მიზნით, ნაწარმოებში ჩართულია ხალხური
ლექსები, აღწერილია ფერხულები.

მენაცვალე -ხალხური სატრფიალო ლირიკის ნიმუში- მნიშნელოვან როლს თამაშობს

მოთხრობის სიუჟეტში , ამასთან ერთობ კოლორიტული, ცხოვრებისეული
ხასიათების ჩვენებას ემსახურება. ხალხური ლექსი მოთხროაბში გარკვეული
ნიუანსირ სხვაობით არის გამოყენებული. მენაცვალე ექვსტროფიანი ლექსია,
მწერალი ამ საკმაოდ მოზრდილი ლექსის სამ სტროფს იყენებს . ხალხურში შვიდი
მოქმედი პერსონაჟია : შვილი, მამა , დედა, ძმა მ, ცოლი და სატრფო, მოთხრობაში
სამი : და ვაჟი და სატრფო. ხალხური ლექსის კომპოზციურ წყობაში მნიშვნელოვან
როლს თამაშბს სიტყვა მენაცვალეს გამეორება. ეს მხატვრული ხერხი მოთრობაში
ჩართულ ლექსშიც შენარჩუნებულია, რაც მოთხრობის მხატვრულ ღირებულებას
ზრდის.

ფრესკის მეორედ დაბადებაში ავტორისეული ლექსებიც არის ჩართული. ეს

ლექსები ,რომლებიც ხალხური ინტონაციით არის ფოლკლოლრული ტროპული
სახეებთ არიან ამღერებული, მოთხრობის კომპოზიციაში გარკვეულ როლს
ასრულებე, როგორც წმინდა ფოლკლორულ , ისე ფოლკლორულ ყაიდაზე ამართულ
ავტორიუსეულ ლეწსებს მოთხრობის სიუჟეტში გარკვეული ფუნქცია აკისრიათ,
ხელს უწყობენ პერსონაჟის შაგან ბუნების მხატვრულ ჩვენებას.

მოთხრობაში -ნისლი ნახატარის ტყეში , რომელიც ბუნების დაცვის მტკივნეულ

პრობლემებს ეხება, ჩართულია საანდაზო გამოთქმები, ხალხური ხატოვანი თქმები,
ხალხური ლექსის ფრაგმენტები.

ანდაზა- ტყუილს მოკლე ფეხებ აქვს- მწერალს ასე გარდაუქმნია: ტყუილს გრძელი
ხელები აქვს, მაგრამ ფეხები აინც მოკლე აბია

ცნობილი ხალხური სიტყვებ : კიდევაც დაიზრდებიან ალგეთს ლეკვები მგლისანი

გადაკეთებულია : კიდევაც დაიზრდებიან არაგვს ადგილის დედანი და ამ სიტყვებით
ნათელი ოპტიმიზმია გამოხატული. ბარათას შვილიშვილი ნუკრია,რომელმაც
ნატახტარის ახლოს ახალი ტყის გაშენებას ჩაუყარა საფუძველი , მომავლის იმედად
არის დასახული. მოთხრობაში ჩართულია ხალხური ლექსის სტრიქონ : ვისაც
მოუკლავს , ის მოკლავს, აქ საკუთრივ ავოტის საანდაზო გამოთქმებიც გვხქვდება.
ისინი იმდენად არის გარდაქმნილლი, რომ თითქმის წაშლილია პირველწყაროს
კვალი. ყოველი სტყვა ქვევრივით არის, რითაც აავსებ იგივე დაგიღვინდება.
უდიდესი სიბრძნე მოთმინებაა და სხვა .მოთხრობის დასასრულ გამოყენებულია
ზღარის დასაწყისი ფორმულა : იყო და არა იყო რა.

2. დავით გურამიშვილი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

აღორძინების ხანის მწერლობაში დ.გურამიშილი ყველაზ მეტად იყო

დაკავშირებული ქართვეელი ხალხის ზეპირ პოეტურ შემოქმედებასთან. ეს
განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ მან თავის ცხოვრების უდიდესი ნაწილი
მამულისგან შორს გაატარა. უკრაინაშ ყოფნის ჟამს, მსთის მრავალი რამ აღმოჩნდა
ნაცნობი საწესჩვეულებო ცხოვრების ტიპოლოგიურობის გამო. საქართველოში
 ყოფნი8სას დ. გურამიშილმა ამ დროის დიდი ნაწილი გაატარა მდინარე არაგვის
პირას, სოფელ საგურამოში-გორისუბანში. იგი გლეხის ქალს გაუზრდია,
სიღარიბეს დადებით გავლენა უქონია პოეტის მორალური მდგომარეობისთის.
ბავშობიდანვე დიდი სყვარული ჰქონია ღვთისა და მოყვასის მიმართ. სიყრმიდან
ზიარებია დავითი გლეხურ ცხოვრებას, შრომას, საწესჩვეულებო ტრადიციებს,
რიტუალებს და ა.შ. ყოველივე ამან განაპირობა ის ფაქტი, რომ ორცაორ წლისამ
მიწიდან ძალით მოწყვეტილმა თან წაიღო გონებაში აღბეჭდილი ქართული
ყოფისთვის დამახასიათებელი დეტალები და ზოგადად საქართველოს არსი.

ბიოგრაფიული ცნობებიდან ვიგებთ, რომ დავით გურამიშვილი 1727 წელს

მამიდათის ორგანიზებას უკეთებდა სიმამრის მამულში-ლამისყანაში, ლეკებმა
მოიტაცეს. ეს ის პერიოდია, როდესაც საქართველოშ პოლიტიკური მდგომარეობა
მეტად მძიმე იყო. თურქთა ბდა ლეკთა თარეში თანდათან ასუსტებდა ისედაც
ძალაგამოცლილი საქართველო. საქართველოსთან ფიზიკური კავშირის გაწყვეტამ
ვერფერი დააკლო დავითსა და მის მამულს შორის არსებულ სულიერ კავშირს,
რომელიც სიკვდილამდე გაგრძელდა. სიცოცხლის ბოლომდე მის გონებაში მტკიცედ
იყო აღბეჭდილი ყმაწვილობისა და სიყრმის პეიოდი და საქართველოსთან
დაკავშიებული ყველა მოგონება. სწორედ მათი დამხარებითა და უფლის შეწევნით
მან შექმნა გენიელუარი ნაწარმოებთა კრებული ,,დავითიანი“. ამ უკანასკნელში
თვანათლივ ჩანს ფოლკლორის გავლენა. განსაკუთრებით აღსანიშვანია ხალხური
სიმღერები. ხალხური ხმის ცნებაში მეტრისა და რიტმის გვერდით, ჩართულია
რითმა და სტროფიკა. გურამიშვილიც სიმღერის ხმაში(მეტრში) მელოდიასაც
მოიაზრებდა. იგი თავის ორიგინალურ ლექსცებს ხალხური სასიმღერო ხმების
(იგულისხმება მარცვალთა რაოდენობა და მელოდია) თარგზე სჭრიდა. მელოდიის
რაგვარობას განსაზღვრავს ტაეპში მარცვალთა რაოდენობა. გურამიშილი
ლექსს ,,დინარი“ ასეთ შენიშვნას ურთავს: ,,დინარი ,,პატარა ქალო თინაო“-ს
სანაცვლოდ სამღერალი“. გურამიშვილმა ამ ლექსის ხმაზე (მხევის ქალო თინაო)
შქმნა ორიგინალური ხალხურთან აშარა მეტრული დ ამელოდიური სიახლოვით:
,,ვაქო, ვადიდოთ ვინაიო?

ღმერთი მაღალთა შინაო,

ვინცა შეამკო ქვეყანა,

ღამე დღედ განაბრწყინაო.“

ფაქტია, რომ გურაიშიის პოეზია საზრდოობს ზეპირსპიტყვიერების არაერთ

ნიმუშით. თვითნ პოეტი ასახელებს რამდენიმეს:

1. ,,ხარების დღის შსხმა ,,ახა წმინდა კოპალეს“ სანაცვლოდ სამღერალი“.

2. ,,სიყვა ესე ღვთისა სიტყვისა-სიტყვად შეწყობილი და სწავლა საყვარლისა,

ღვთისა და აკცისა ძისა, ურმათათის საიმღერად- ,,ეეო, მეო, ქალო ქალთა მზეო“-ს
სანაცვლოდ სათქმმელი.

3. სიმღერა ქართლ-კახეთის ჯვარობის სანაცვლოდ სათქმელი“.

4. სიმღერა ფერხისული ,,აგერ მიღმა ახოს“ სანაცვლოდ სათქმელი.

5. სიმღერა დავით გურამიშვილისა, ტყვეობიდამ გამოსვლის დროს დავითის

სხმა

გურამიშვილისთის სანაცვლოდ სათქმელი ნისნავს ძველი ხალხურრი სასიმღერო

საფუძველზე ახლის შექმნა. ხალხურ სიმღერასთან ,,ახა, იესო, იესო, საყდარი
დაგიგციესო“, რომელიც თექვსმეტმარცვლიანი დაბალი შაირითაა გაწყობილი,
ახლოს დგას გურამიშვილის ლექები ,,ჯვარცმის აამბავი“, ,,მოთქმა ხმოითა თავ-
ბოლო ერთი“. მათში მოთხრობილია იესოს ჯვარზე გაკვრისა და მკვდრეთით
აღდგომის ისტორია გურამიშვილიეული აღქმით. ლექსს ნრეფრენად გასდევს
სტრიქონი: ,,დიდებაა მოთმინებასა შენსა უფალო იესო!“, რომელიც ამძაფრებს
ქრიტეს ტრაგიკული ხვედრის პოეტისეულ განცდებს. ისიი ემოციური
ზემოქმედებუს ხარისხის ასამაღებლად გამოიყენებიან. ძველი ტრადიციის
კვალობაზე, გურამიშილი თავის ლექსებს მუსიკალურ ხმებზე იმიტომ ქმნიდა, რომ
მაშინ ყველა ლექსი სასიმღეროდ ან ღიღინით შსასრულებლადდ იყო გამიზნული და
დეკლამაციის საგანი მოგვიანო პერიოდშ გაახდა.

ის რომ გურამიშილისთის ხალხური სასიმღერო ხმები ერთგვარი იმმპულსია

ორიგინალური ლექსის შესაქმნელად, ამაზე მეტყვეელებს რუსული, უკრაინული და
პოლონური ხალხური სიმღერების დასაწყისის მისეული თარგმანის საკუთარ
ლექსებში შეტანა. ასეთია მაგალითად მ.ჩულკოვის კრებულში წარმოდგენილი
ლექსი, რომლის პირველი სტრიქონი მთლად ზუსტად არ ჩანს თარგმნილი, იგი არ
თარგმნის ლექსის მესამე-მეოთხე ტაეპებს, რადგან მას თავიი ნააზრევით განაგრძობს.
გურამიშვილი უცხო ხმებზე დაწერილი ლექსების წყაროებსაც თვი8თონვე
მიუთითებს, ასე მაგალითად:

1) მეორე დავითის შესხმა რუსული სიმღერის ხმა: ,,ნე დამ პოკოიუ, პოიდუ
სტაბოიუ“.

2) რუსული სიმღერის ხმა: ,,ჩთო ზა პრიჩინა, ვსეღდა კრუჩინა“.

3) მესამე დავითის შესხმა პოლშის სიმღეერის ხმა.

4) აია რომელ არს გოდება რუსულად ,,ახ კაკ სკუშნო“.

5) სიმღერა დავითისა: ზუბოვკა რომელ არს რუსულად ამისი ხმა: ,,კაზაკ დუშა
პრავდივაია“. და სხვ.

,,დავითიანში” უხვად გვხვდება ქართლური ყოფისათვის დამახასითებელი

საწესჩვე-ულებო ტრადიციის კვალი. იგი მოსკოვში გაართული ქართილი
ქორწილისადმი მიძღვნილ მუნასიბ ლექსში ახსენებს საქორწილო ცერემონიასთან
დაკავშირებულ ძველ ეთნოგრაფიულ ტერმინებს:მეფე, დედოფალი, ეჯიბი(მეჯვარე),
მდადე(მყარი ქალი), ჯიღა და სხვ. გურამიშვიი დაწინდვის ტრადიციაზეც
მიგვითითებს ახლადდაბადე-ბული ბავშვების მშობლები მომავალი ქორწინების
პირობით ეკვრებიან ერთმანეთს: ,,თუ დაიზარდნენ, ერთოთ ერთმანერთსა“.

ხალხურ წარმოდგენებთანაა წილნაყარი გურამიშვლისეული აღქმა წუთისოფლის

სიმუხთლესა და გაუტანლობაზე, სკვდილისა და ადამიანის ურთიერთობაზე: ,,ამად
ვწუნობ საწუროსა, სულ ბნელია, რასაც ელავს!“.

საყოფაცხორებო პოემაში ,,ქაცვია მწყემსი“ ცალსახად იგრძნობა ხალხური

მოტივების არსებობა. მასში ასახულია მშრომელი ხალხის ცხოვრება და მათი წეს-
ჩვეულებები.ყოველივე ეს გადმოცემულია რეალისტური სახით, თუმცა ყოველივე ეს
პოეტის წარმოსახვის ნაყოფია(რეალობასთან დაახლოებული).პოემაშ გურამიშვილი
მოგვითხრობს ახალგაზრდათა სიყავრულზე, ოჯახის შექმნის პრობლემატიკაზე.
ნაწარმოებში გვხვდება დალოცვა-სადღეგრძელოები, მოთქმა-დატირება, მისტიკური
შინაარსის პოეტური სახეები, ფილოსოფიური ლირიკის ნიმუშეები, ქრისტიანული
მსოფლმხედველობის საფუძველზე ჩამოყალიბებული მორალისტური შეგონებები.
გურამიშილისეული დალოცვა მსგავსებას ჰპოვებს ხალხური დალოცვის ტრადიცი-
ასთან. პოეტს ოდნავ განსხვავებული ქქორწილის დალოცვისეული სურვილები
შემოაქვს ნაწარმოებშ, თუმცა ხალხური დალოცვის თემატიკის შესაძლებელ არეალს
არ სცდება დ აგაბნეულად აქვს წარმოდგენლი ეს სურვილები, მაგალითად: მაძღრად
ყოფნა, საქონლის გამრავლება, სახლ-კარის ბავშვებით გავსება, ხანგრძლივი
სიცოცხლე და ა.შ. დალოცვაში განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს შედარებათა
სახეობრიობა.

გურამიშვილმა კარგად იცოდა ძველი და ახალი აღთქმის წიგნებბი და მათგან

მომდინარე ხალხში ვარიანეტბად გავრცელებული გადმოცემები. ,,ქაცვია მწყემსში“
პოეტი აცოცხლებს ორ ძველისძველ ბიბლიურ ლეგენდას:

1. ,,წარღვნის ამბავ: პოეს კიდობნად შესვლა“- გურამიშილის მიერ ბიბლიური

სიუჟეტის გალექსილი ვარიანტებიდან ჩვენთის საინტერესოა კამეჩს კიდობნს
გარეთთ დარჩენის მოტივი. როდესაც ტექსტის შექმნა დაუწწყია ბიბლიასი
შესაბამისი ადგილის მოძებნა დაუწტია, ვერ უნახავს და შემდეგ წაუსლია. მ.ჩიქოვანი
ფიქრობდა, რომ კამეჩის ამბავი გურამიშილს ხალხური ვარიანტიდან უნდა
სცოდნოდა.პოეტს აინტერესებდა გადმოცემული ეტიმოლოგიური ნაწილი- თუ
რატომ იძახდა კამეჩი ნოეს?ძირითადი ამბავი ფრინველ-ცხოველების კიდობანში
მოგროვების შესახებ ,,დავითიანში“ განაგრძო და გაშალა.

2. ,,ენის შწყვნისა და გოდლის ამბავი“ - ,,დაბადების“ მიხედვით ნოეს შვილებმა

საშინელი წარღვნის შემდეგაც მოახერხეს დაევოწყებინათ ღმერთის შგონება. როგორც
ვიცით, შუამდინარეთში ნებროთი გახდა ძლევამოსილი მეფე, რომემაც დაიპყრო
ახალ-ახალი მიწები და გააფართოვა თავისი სამფლობელოს საზღვრები. გაამაყებული
მისი სამეფოს მკვიდრები თავს უსუსურად გრძნობდნენ უფლის წინაშე.გადაწყვიტეს
ქალაქის აშენება და გოდოლის თხემის ცამდე აზიდვა რადგან სახელი გაეთქვათ და
ამავდროულად რომ არ დაფანტულიყნენ.ამ დროს მთელი ქვეყანა ერთ ენაზე
ლაპარაკობდა.მათ ამპარტავნობას ვერ ეგუებოდა უფალი და დაანგრია მათუ
გოდოლი, ხოლო სასჯელად მოუვლინა ხალხი მთელ დედამიწაზე დაფაანტვა და
სხვადასხვა ენაზე საუბარი. გურამიშილმა ამ ბიბლიური სიუჟეტის მოტივები
გამოიყენა აღნიშNულ პოემაში. შესაძლოა მას გალექსვისას გაეხსენებინა ამ თემაზე
შექმნილი ზეპირი გადმოცემები, შესაძოა ხელთაც კი ჰქონდა 1743 წელს ბაქარის მიერ
გამოცემული ქართული ბიბლია და ამით იხელმძღვანელა. განსაკუთრებულ
აღნიშვნა სიმსახურებს გოდოლის სიდიდის გურამიშილიეული ჰიპერბოლიზაცია,
გოდოლის მშენებლობის გრადნიოზული მოცულობის მხატვრუ-ლი წარმოსახვა.

ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ერთ საწესჩვეულებო რიტუალზე-ზამთრის

გაცილების საგაზაფხულო დღესასწაული, რომელიც ბუნების გამოღვიძებით
გამოწვეულ საყოველთაო სიხარულთან არის დაკავშირებული. წარმოშბით ეს წინარე-
ქრისტიანული რიტუალი დაფუძნებული იყო ზამთრისა და გაზაფხულის
სიმბოლური ბრძოლის ინსცენირებაზე. ეს რიტუალი სააღდგომოდ სრულდებოდა.
სწორედ ეს რიტუალი არის აღწერილი გურამიშვილის ,,მხიარულ ზაფხულში“.
მასალად ბერძნულ მითოლოგიურ თქმულებას იყენებს. პოემაში ერთმანეთს
უირისპირდება ზამთარი (განსახიერებული ევროსის, ლიფსის, ზეფიოსის,
ფეინიქსის, ბორიას, ნოტოს მეშვეობით) და ზაფხული (განსახიერებული კეკიას,
არგესტის, აპოლის, ერღასტი, თრასკეს, ლივონტოსის მეშვეობით).

3. ვაჟა-ფშაველა - „ხის ბეჭი“ - ( 10 ქულა)

მსოფლიო ფოლკლორი იცნობს რწმენას, რომლის თანახმადაც ცხოველის ძვალი

სასიცოცხლო ძალის შემცველია. ეს რწმენა თავის საფუძველს ანიმისტური
მსოფლმხედველობიდან იღებს და საზრდოს აძლევს ადამიანის ფანტაზიას,
ცხოველის ძვალთან დაკავშირებით შექმნას ზეპირგადმოცემები. ქართულ
ზღაპარშიც არის მსგავსი მოტივი - თევზის ფზის დავარდნის ადგილზე ამოვა
მშვენიერი ალვის ხე. საქართველოსა და კავკასიაში გავრცელებული თქმულებას
ძვალში სასიცოცხლო ენერგიის არსებობის შესახებ რწმენის გარდა, საფუძვლად
უდევს ფეტიშიზმიდან მომდინარე თვალსაზრისი საგნის, ბეჭის ძვლის შემწეობით
ფანტასტიკური ძალების ნება-სურვილის მართვაზე.

ჩვენშ ხის ბეჭის შესახებ რამდენიმე ვარიანტია ფიქსირებული. „ბათირის ამბავი“

სხვებთან შედარების მეტად არქაულია. ამის მიხედვით, ერთი მონადირე ნადირობად
წავიდა და ერთ კლდეში გაჩერდა, ცეცხლიც დაანთო. მოკლა ერთი ჯიხვი, გაატყავა,
გულ-ფილტვი ამოაცალა და შედო ცეცხლში. ის კი უცბად წამოხტა და გაიქცა.
გაუკვირდა მონადირეს. ეშმაკებმა კი დაუძახეს ეგ რა საკვირველია, ბათირმა ნახა
ნამდვილი სკავირველებაო. მივიდა ბატირთან და ჰკითხა რა ნახა. იმ კლდეში ისიც
ყოფილა, დაუნთია ცეცხლი და ეშმაკმა დაუძახა ქორწილი გვაქვს და წამოდიო.
წავიდა და დასხდნენ ეშმაკების გარემოცვაშ სკამზე. მაშინ დაინახა სამი ჯიხვი,
დაკლა და ადუღეს. ხორცი შეჭამეს, არაყიც დალიეს, მიაწოდეს ჯერ არ ჭამდა მაგრამ
ჭამა. მერე კი მოუკრეს თავი ძლებს დაჰკრეს მათრახი და გაიქცა ჯიხვი.დილით როცა
გათენდა, დაინახა ჯიხვები. სამი ჯიხვი მოკლა და ის ბეჭი მას ჰქონია დამალული. ის
მოუკლია, რომელსაც ბეჭი დაუგდეს წინა ღამეს.ბათირმა ჯიხვები მიიტანა თავის
ძმასთან, რძალმა მათრახი დაჰკრა და ძაღლად აქცია ბათირი, თან დაწყევლა. ბათირს
გონება კცის ჰქონდა მაგრამ ისე ძაღლი იყო. თავადიშვილმა ბარითი მიიყვანა
მეცვარეებთან. ღამე მოვიდა მგლის ჯოგი. ძაღლმა 16 მგელი დაგლიჯა. მეცვხარეებს
გაუკვირდაც ძაღლის ასეთი ქცევა, მივიდნენ მკითხავთან, რომელმაც თქვა რომ კაცი
იყო, შეულოცა და ისევ კაცად გადააქცია.

მითური გადმოცემის საპირისპიროდ ვაჟა პოემაში განვითარებულ ამბავს

რეალისტურ ელფერს სძენს და როგორც კი შესაძლებელია აშორებს მას ფანტასტიკურ
საბურველს, რომელშიც გახვეულია ხევრუსული თქმულება ბათირის შესახებ.
რეალისტური ხასიათი პოემისა საგანგებოდაა ხაზგასმული პოეტის მიეს, რამაც
ნაწარმოების ფინალში უნდა გაამჟღავნოს თავისი ფუნქცია. ვაჟა კარგად იცნობს
გადმოცემას მონადირე ბათირის შესახებ, მაგრამ თავისი მიზნისათვის იგი უარყოფს
ხალხური ნაწარმოების ბევრ დეტალს. იგი გმირის პორტრეტს ფოლკლორული
მანერით ქმნის. პორტრეტის დახატვამდეც და მის შემდეგაც პოეტი განსაკუთრებულ
ყურადღებას უთმობს გმირის ფსიქოლოგიური მდგომარეობის წარმოჩენას.

ვაჟა-ფშაველა შემგომ ხატავს ხალხური გადმოცემისათვის უცნობ სურათს

მშვენივრად აყვავებული ტაფობების. ბბალიას თვალწინ გადაიშლება უცნაური
სახილველი. ამ ადგილებშ მონადირე ადრეც ყოფილა, მაგრამ მსგავსი სილამაზე არ
შეუნიშნავს. შთაბეჭდილების გასაძლიერებლად პოეტი რეალურდა და ირეალურს
ხლართავს ერთმანეთში და ნიადაგს უმზადებს შემდგომი საკვირველებისათვის.
მომდევნო ეპიზოდს ვაჟა თავისებურად წარმართავს. პოეტი უარს ამბობს
გადმოცემისეულ იდუმალებაზე და რაც მტავარია, არაფერს ამბობს ტაბუზე,
რომელსაც ზეპირსიტყვიერ ტექსტში არსებითი ფუნქცია აქვს დაკისრებული. ვაჟა
სუფრის თავშ მჯდარ გოგოშ ნადირთ ღვთაება დალის ხედავს, რომლის ატრიბუტები
- ნისლივით თმები და ელვარე სილამაზე ადვილად საცნობია მკითხველისათვის.
ქალი სტუმრებს პურის ჭამის ნებას მიცემს, ხოლო ბალიას გააფრთხილებს, ძვლები,
რომლებიც წილად შეხვდება, არ დაკარგოს. პოემის მიხედვით ხორცს თანასწორად
ურიგებენ ყოველ სტუმარს, ძლებს კი უმცირეს ნაწილსაც ერთად აწყობენ.ვაჟა ისევ
სცილდება ხალხურ გადმოცემას შემდეგი ეპიზოდის გააზრებისას, ბათირი ეშმაკის
რჩევას ასრულებს, ბალია თავად მოქმედებს. ხალხურის საპირისპიროდ ვაჟა ბალისა
ფსიქოლოგიური მდგომარეობის გადმოცემისათვის ქმნის მონადირის შიშის
გამომხატველ პასაჟებს. მასპინძებმა ხისგან გამოთალეს ბეჭი , ძლად ჩათვალეს ისიც.
ნადირთ პატრონმა ქალმა თავისი მოვალეობის შესრულება დაიწყო, თითოეულ
ნადირს დაუწესა მომკვლელიცა და მოკვლის დროც. ნადირთ პატრონის
გადაწყვეტილება ბალიას მიერ ხისბეჭიანია ირმის მოკვლის თაობაზე ეხმიანება და
შორდება კიდეც თქმულების შესაბამის ადგილს. შნ დაბრუნებულმა ბალიან
თანასოფლელებს თავი შეაცოდა უიღბლობით, თუმცა გულშ სათუთად ინახავდა
ირმის მოკვლის იმედს. სოფლელები თანაუგრძნობენ ბალიას. დგება შემოდგომაც,
ბალიას ესმის ხარ-ირმის ყვირილი. უმიზნებს თოფს, ჩახმახს მოსწევს მაგრამ მეორე
მხრიდან ესმის თოფის გრიალის ხმა. ირმის მომკვლელი მონადირე მალევე ჩნდება
ნანადირევთან და მის ჩამოტყავებას დაიწყებს. შემცბარი და დაღონებული ბალია
ნელი ნაბიჯით მიუახლოვდა მონადირეს, დამალა თავისი სიძულვილი. მონადირე
ცდილობს თავი დაიცვას, დაარწმუნოს ბალია, რომ განგებ არ გაუწბილებია იგი,
ბოლოს კი ნანადირევის გაყოფასაც სთავაზობს. ბალია მონადირისა და ვაჟკაცისთვის
უკადრის საქციელს სჩადის და სთანხმდება. უეცრად მას სხვა ირემი ჩაუქროლებს,
ბალიამ ესროლა, მაგრამ კვლავ ააცდინა. ბალიას გამოცდისათვის შექმნილ ამ
ეპიზოდს პოეტი ისევ რეალურისა და ირეალურის ერთმანეთთან შერწყმის გზით
აგებს. ბალიამ ნანდირევი მიითვისა და შნ მიიტანა, მთელ სოფელს ატტყუებს და
ნადირობისას თავგადახდენილ საშშროებას აბუქებს. თანასოფლელთა თვალწინ
ბალიას შერცხვენით მთავრდება პოება. იგი ამის შემდეგ თოფსაც ყიდის და ნადირის
ხორცზეც უარს ამბობს.
ბათირის შესახებ ხალხური გადმოცემა ვაჟასთვის შთაგონების წყარო აღმოჩნდა,
რომელიც თავისებურად გარდაქმნა. სარგებლობს მისი მოტივებით ან უარყოფს იმათ,
რომლებიც ხელს უშლიან პოემის სიუჟეტის ორიგინალურად წარმართვაში. ხალხურ
გადმოცემაში, მაგალითად, არსად არ არის ნახსენები ქალი, რომელიც პოემის კვანძის
შემქმნელი ეპიზოდის ცენტრალური ფიგურა ხდება. „ხის ბეჭის“ შექმნის დროს ვაჟა
პოეტური ოსტატობის ზენიტში იყო. პოემის გაცნობა ამას უდაოს ხდის. პოეტი ქმნის
დიდი ზემოქმედების მომხდენ პოეტურ პასაჟებს, შესანიშნავად ავლენს თავის ნიჭს
გმირთა ხასიათების შექმნისა და სიტუაციების აკინძვის დროს. ბუნებას ამ პოემაში
საგანგებო აზრობრივი და სიუჟეტური დატვირთვა აქვს მინიჭებული.ვაჟას ზნეობის
პრობლემაშე შესაქმნელი ნაწარმოებისათვის ძირითადად აინტერესებს მითური
გადმოცემის ერთი მოტივი - ცხოველისათვის ძვლის მაგივრად ხის ნაწილის ჩადმა.

ბილეთი № 8

1. ნოდარ დუმბაძე და ფოლკლორი „ხაზარულა“ - ( 10 ქულა)

მკითხველისათვის, რომელიც იცნობს ნოდარ დუმბაძის შემოქმედებას, არ არის უცხო

ის, რომ მწერალი თავის რომანებსა და მოთხრობებში ხშირად იყენებს მითოსურ
მოდელებს, მათში განსაკუთრებით ადამიანში ადამიანურობის ამაღლების
საკითხებია პროეცირებული. მითის გამოყენების შესახებ დუმბაძეს საინტერესო
მოსაზრება აქვს : „ მითოლოგიური და ბიბლიური თემების, სენტენციების და
დოგმების გათანამედროულობა მათი თემატიკისა და თუნდაც სიუჟეტური
მომხიბლაობით კი არ უნდა ავხსნათ, არამედ გაჩენის დღიდან ადამიანის ხასიათისა
და მისი ბუნების სტაბილურობით“...

„ხაზარულა“ გადმოგვცემს პერსონიფიცირებული ვაშლის ხისა და ღვინის ჭურის

საოცარ თავგადასავალს. ეს თავგადასავალი თითქოსდა სრულიად შეუმჩნეველია,
მაგრამ ზუსტად გადმოსცემს მწერლისეული სტილის უბრალოებას. ვაშლის ხის
(ხაზარულას) სიკვდილს მწერალი ასე აღწერს: „დილით გვერდში ყრუ დარტყმა
იგრძნო...შემდეგ მეორე გვერდში იგრძნო ისეთივე ყრუ დარტყმა ხაზარულამ...
ბოლოს, მოწოლა იგრძნო მარჯვნიდან მარცხნივ... ჯერ ზანტად გადაწვა, ხოლო
შემდეგ მოსხლეტით დაეშვა დედამიწაზე... თვალები დახუჭა მხოლოდ და ტკბილად
და ღრმად დაიძინა“.

ნოდარ დუმბაძის მიერ ბუნების პერსონიფიკაცია თანამედროვე ადამიანის სულიერ

სამყაროსთანაა მისადაგებული. ადრინდელი ანიმუსტურ-ტოტემური და მითუსური
წარმოდგენებით ხეთა თაყვანისცემაზე, გადმონაშთის სახით დღემდეა შემორჩენილი
საქართველოს ზოგიერთ კუთხეში. ხეს ადამიანური გონება და ქმედება მიეწერებოდა.

მწერლის ხაზარულა და ბებია დარეჯანი ერთი ხნის არიან. პირველად რომ ხეს
დაელაპარაკა 14 წლის იყო,თვითონ 55-60 ბებიის ასაკის,როცა ბებია თბილისში
ჩამოდიოდა ზამთრობით მისი ნაყოფიც ჩამოჰქონდა, ხოლო ომის დროს სოფელში
გახიზნულმა ნოდარმა პირადად გაიცნო ხაზარულა. აქ ხაზარულასა და ბებიას
ხსოვნების იდენტურობა შემთხვევითი არაა. ხაზარულას ყოფნა-არყოფნასთან
კავშირშია თვით ბებიას სიცოცხლეც. ამას შვილიშვილის კითხვაზე ბებიას პასუხშიც
ვხედავთ:

„- წელსაც ვაცალოთ ბებია და გაისად მოცჭრათ. ერთს კიდევ შევაშინებ,-ვთხოვე მე,-

გათავდა ნენა,რავარც მე ვერ შემაშინებ აწი, ვერც მაგას,-სინანულით გაიქნია თავი
ბებიამ“.

მწერალმა მაღალი მხატვრული ოსტატობით გააცოცხლა ხის შეშინების და მასში

დავანებული პერსონიფიცირებული სულის მითოსური წარმოდგენა- და მიუსადაგა
თავის მთავარ იდეურ-ესთეტიკურ მრწამსს.

1942 წლის გაზაფხულის დილას ბებიამ ქალაქელი შვილიშვილი გააღვიძა და

დაავალა ხაზარულას შეშინება, რადგან თავად ქალი იყო და მთლად აბუჩად აიგდო,
შიმშილის დროს დააღალატა ამიტომ შეშინება სჭირდებოდა, რათა ნაყოფი გამოეღო
და თუარ შეშინდებოდა მერე უნდა მოეჭრათ. შვილიშვილმა ყველაფერი ისე გააკეთა
როგორც ბებიამ ასწავლა. მართლაც, მალე, გაზაფხულმა ტანი დაისრულა,იფეთქა
ყველაფერმა,აყვავილდა ხაზარულა,მაგრამ რა აყვავილდა, გამოისხა ხაზარულმა და
რა გამოისხა, დახვავდა,მაგრამ რა დახვავდა,აგვავსო ჩვენც და მეზობლებიც“.

ამის შემდეგ ხაზარულამ შეწყვიტა მსხმოიარობა. ბებია მიხვდა,რომ უკვე ყველაფერი

დამთავრდა და შვილიშვილს ახალი დავალება მისცა: ამაღამ უსათუოდ თოვლი მოვა,
შეშა არა გვაქვს, სიცივით დავიხოცებით და ხაზარულა უნდა მოვჭრათ
აუცილებლადო. აქ ჩნდება პრობლემა . ვერც ბებიამ და ვერც მეზობელმა ხაზარულას
მოსაჭრელი ნაჯახი ხელში ვერ აარებინეს უკვე 17 წლის შვილიშვილს.
ამაღლებული,კეთილი, გამორჩეული გმირის სულიერი სამყაროს ხატვას ისახავს
მიზნად ნოდარ დუმბაძე თავის მოთხრობებსა და რომანებში. ადესის ღვინით
მთვრალი მეზობელი, ანანია დაპირდა დარეჯან ბებიას, რომ ხვალ უთენია
ხაზარულა გაგორებული დახვდებოდა.

მართალი გამოდგა ბიჭი, თურმე ყველაფერს ხედავდა და ყველაფერი ესმოდა ხეს.

ირკვევა, რომ ხაზარულას ფერვები განუწყვეტლივ დარაჯობდა ხაზარულას
ხსოვანების მარანში დაფლულ იმ ჭურს,რომელშიაც ზედაშე ესხა და ბებია
დარეჯანის სიცოცხლესთან იყო ასოცირებული. მეორე დღეს ანანიამ უნდა მოჭრას
ხაზარულა. ხაზარულას სიკვდილტან ერთად ბებია დარეჯანიც უნდა წავიდეს
ამქვეყნიდან. ხაზარულამ იგრძნო ეს და ფესვებით ბადეში გახვეულ ქვევრს მოუჭირა
ისე, რომ პირველი ბზარი გაუჩნდა ჭურს, წიტელი სითხე გადმოვიდა,ფრთხილად
მოსინჯა და შეისრუტა ხაზარულამ.. ახლა უფრო გამეტებით ჩაიკრა ჭური გულში,
ქვევით რამდენიმე ადგილას წითელი სითხე თქრიალის გამოსკდა ხაზარულა
უსაშველოდ მწყურვალი სვამდა ამ უცნაურ წითელ სითხეს.. დათვრა ხაზარულა და
უცებ განათდა მისთვის ქვეყნიერება“.

დილით შვილიშვილმა დაინახა,რომ ხაზარულას გადანაჭრებზე, ხის

დედაძარღვებიდან წითელი სისხლისფერი სითხე მოჟონავდა. ბებიას დაუძახა და ეს
საკვირველება აჩვენა. ბიბიამ ხიდან გამოჟონილი სითხე სახესთან მიიტანა, დაყნოსა
და მერე შვილიშვილს შეხედა შეშინებულმა-მოხადე ჭური-უბრძანა. ცარიელი ჭური
რომ ნახა ბებიამ ცაში აღაპყრო ხელი და ნელ-ნელა დაეშვა მუხლებზე. თვით
ხაზარულამ, უკანასკნელად რომ გაახილა თვალი, თავადვე ნახა „თავღია ჭურთან
სპეტაკ თოვლზე მუხლებზე დამხობილი, ცაში ხელაპყრობილი შავოსანი დედაბერი“

ნოდარ დუმბაძემ უაღრეად შთამბეჭდავად წარმოსახა სიცოცხლისა და სიუხვის ხის

ტრადიციული ასპექტები, რაც ადამიანში ადამიანურობის აღზევებას, მის
გაკეთილშობილებასა და ამაღლებას ემსახურება.

2. კონსტანტინე გამსახურდია - „ტაბუ“ - ( 10 ქულა)

კ.გამსახურდიას ადრინდელი რომანებს ეკუთვნის „ტაბუ“.ეს ნოველა მიჩნეულია

დეკადენტური იდეების გამომხატველად. დ.ბენაშვილის აზრით, ტაბუ
დეკადენტურობის ემბაზშია განბანილი, მაგრამ ნაციონალური თალხი კოლორიტით
შეფერილი. სწორედ, ეს თალხი კოლორიტია დაკავშირებული წარმართულ რწმენასა
და რიტუალთან

მწერალი შემზარავ სურათს გვიხატავს,თუ როგორ ამოწყდა აზნაურ ბისკაიებისა და

მშრომელი ხარბედიების გვარი. ახლა ამ სოფელს ნაჭყვედს ეძახიან. აქ თავი
შეუფარებია ეკლესიიდან გამოგდებულ დიაკვანს,რომელსაც ადრე ანბანი
უსწავლებია გამსახურდიასთვის, ამიტომ ავტორი მას დიდი პატივითა და
მოწიწებით მოიხსენიებს,რომ კარი გაუღო მითების სამყაროში. გამსახურდია
მიგვითითებს,თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს მითს, პოეტურ ფანტაზიას
შემოქმედებისთვის. „პირველთაგანვე იყო მითი. ამქვეყნად ყოველივე მითით შეიქმნა
რაც კი შექმნილა. მითი იყო უპირველესი გაზრახვა ღმერთკაცისა და როცა
ყველაფერი წარიხოცება, დარჩება მხოლოდ მითი...“
უდიდესი სოფლიდანაც ხომ მხოლოდ მითი დარჩა. გამსახურდია ამ შემთხვევაში
ბერძნულ მითებს არ გულისხმობს. იგი ადრინდელ წარმართულ წარმოდგენებზე
მიგვანიშნებს, რომლებიც ცალკეული ქვეყნის ყოფაში თავისებურად გამოვლინდება.
უმითოდ ყოფნაში კი ავტორი მოიაზრებს იმას,რომ თუ ხალხმა დაკარგა რწმენა
ხალხის მიერ შექმნილი თხცულებებისა, ეს სულიერ კრიზისს გამოიწვევს.

მწერალს გადმოცემით გაუგია, რომ სოფელ ნაჭყვედის მცხოვრებლებს ცოდვა

ჩაუდენიათ, ცოდვილთა დასასჯელად ეშმაკთან წილნაყარი ხვარამზე დაბადებს
მორიელს,რომელიც იქ ჩნდება, სადაც მის სახელს ახსენებენ. ტაბუს დარღვევამ
სოფლის ამოწყვეტა გამოიწვია. სოფელი აუმხედრდა ხვარამზეს. იგი წყალში ჩააგდეს
და სამგზის დადაღეს. დაუნგრიეს სახ-კარი,რომლის ბალავარშიც მორიელი იპოვნეს.
ეს გადმოცემა მართლაც არსებობდა: ბრალდებულს წყალში აგდებდნენ, ღუ წყალი არ
მიიღებდა, ე.ი. მართლა დამნაშავე იყო.სწორედ ამიტომ დადაღეს ხვარამზე სამგზის.

ამ ნოველაში კ.გამსახურდია აცოცხლებს ტაბუს მაგიურ რიტუალთან დაკავშირებულ

წეს-ჩვეულებებს. შესანიშნავად იყენებს ქართულ ხალხურ მაგიურ პოეზიას და
გვაძლევს მართლაც შემზარავ, მაგრამ მხატვრულად დამაჯერებელ სურათს.

ტაბუს აკრძალვის ტრადიცია საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დღემდეა

შემორჩენილი. დღესაც სამეგრელოსა და სხვა კუთხეებში ცოლ-ქმარი სახელით არ
მიმართავს ერთმანეთს. ტაბუ დადებულია გველზე, მორიელზე, მგელე....მთვარის
მოტაცებაში ხათუნა ქმარს სახელით არასდროს მოიხსენიებს,.

სამონადირეო რიტუალიც მთლიანად ტაბუირებულია. თქმულის მიხედვით, ტაბუს

დარღვევის გამო დაისჯებიან ნაჭყვედელები. სწორედ ამ აზრის მხატვრულ
გამდმოცემას ეძღვნება აღნიშნული ნოველაც. აღსანიშნავია,რომ გამსახურდიას
ნოველაში გამოყენებული აქვს ხალხური შელოცვა გათვალული მიმინოს მიმართ.
მოხუცი დიაკონი დაწვრილებიტ უყვება მწერალს ნაჭყვედელთა
თავგადასავალს,რომლის მომწეც თავად ყოფილა.იგი ყვება,რომ ადრე ნაჭყვედში
დიდი ტყე, უამრავი ნადირი და ფრინველი ყოფილა. დედები
გვასწავლიდნენ,როგორც მოვქცეულიყავით,როცა ჭინკა დაგვიძახებდაო. შემდეგ
მწერალს მოაქვს ნადირის კბილის შესაკრავი შელოცვა.

ქალ-ბიჭა ხვარამზეს დახასიათებისთვის კი მწერალი მეგრული ენოგრაფიული

მასალის ღრმა ცოდნას ავლენს. ზოგადად უნდა არინიშნოს,რომ კ.გამსახურდია
ძალიან კარგად იცნობს საქართველოს ამა თუ იმ კუთხის ტრადიციებს,წეს-
ჩვეულებებსა და რიტუა;ებს და ძალიან დიდი ოსტატობით გადმოსცემს მას თავის
ნოველებსა თუ რომანებში. ტაბუში იგი სამეგრელოსთვის დამახასიათებელ
რიტუალებს და წარმოდგენებს გადმოგვცემს. მაშასადამე, ამ ნოველაში ჩვენ საქმე
გვაქვს ფოლკლორულ ეთნოგრაფიული მონაცემების სრულფასოვან
გადამუშავებასთან. მწერლაი ტაბუში გადმოგვცემს იმას,რაც მის სულიერ
მისწრაფებებს შეესაბამება, რითაც კიდევ ერთხელ დასტურდება მისი
განსაკუთრებული დამოკიდებულება ხალხურ ზეპირსიტყვიერებასთან.

3. ლეო ქიაჩელი და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

ლეო ქიაჩელი პროზის გამოცენილი ოსტატია, იგი ბრწყინვალედ აგრძელებს ქართული

კლასიკური ლიტერატურის უაღრესად რეალისტურ და ჰუმანისტურ ტრადიციებს, ამასთან,
ახალი კუთხით აშუქებს ხალხური სიბრძნისადმი შემოქმედებითი დამოკიდებულების
ტრადიციულ ასპექტებს.

უახლეს სალიტერატურო კრიტიკაში აღინშნა, რომ კონსტანტინე გამსახურდიამ ლეო

ქიაჩელთან ერთად ერთ-ერთმა პირველმა აამეტყველა ანტიკური ხანის შემდეგ მივიწყებული
კოლხეთის ლეგენდარული თემა.

ლეო ქიაჩელი დგას ქართული საბჭოთა ლიტერატურის ფუძემდებელთა რიგებში.

იგი ბრწყინვალედ აგრძელებს ქართული კლასიკური ლიტერატური უაღრესად
რეალისტურ და ჰუმანისტურ ტრადიციებს, ძალუმად აღიქვამს და ახალი კუთხით
აშუქებს ხალხური სიბრძნისადმი შემოქმედებითი დამოკიდებულების ტრადიციულ
აპსექტებს. იგი ქართულ მითოლოგიას უხვად დაესესხვა თავის ნაწარმოებებისთის.
ნოველა ,,თავადის ქალი მაია“ ლეო ქიაჩელმა დაწერა 1927 წელს.მასში თავადის
ქალის მძმე სულიერ განცდებს ბუნებრივად ესადაგება ჭეჭეთობის (ჭიაკოკონობის)
ღამე, როდესაც ბოროტი ქალღვთაეების (როკაპი) მეთაურობით კუდიანები
ცდილობენ ადამია-ნების დაღუპვას და თავიანთი მბრძანებლის გული
მოგებას.ნოველას თანახმად, ხანშიძშესულ მაიას ადრინდელი აშიკი ბონდო
მოწყენით შესცქერის, ეს დეტალი ქალს არ გამოჰპარვია და ასე მიმართავს:
კუდიანების ღამეა დღეს, ბონდო და შენც ისე გიჭირავს თავი თითქოს როკაპმა
სასიკვდილოთ დაგდაფაო. მითხარი რა გსურს რომ აგისრულო? ნუ მოიწყენ სანამ
როკაპი ტაბაკონას წავა და მენცარის მეუფებას ბოლო მოეღება.

კოლხური მითლოგიური გადმოცემით როკაპი აის ბოროტი ქალღვთაება, რომელიც

უკვდავია და ტაბაკონის მთის ღრმუში სახლობს. საიდანაც ამოდის წლი გარკვეულ
დროს ა ანგარიშს იბარებს ქვეშევდრომი ავი სულებიგან. ამ უკანასკნელთა
დასაშინებლად იმართებოდა რიტუალი მარიამობისას (15 აგვისტოს) და ელიობის (20
ივლისს) წინა ღამეს. ცეცხლს ანთებდნენ, ახტებოდნენ კცონზე, ჯვრებს ასობდნენ,
მღეროდნენე, რკინას არახუნებდნენ და ასე აფრთხობდნენ ავ სულებს. ზუსტად ეს
სცენა არის ასახული ზემოხსენებულ ნოველაში. გაქცეული ეშმაკების შემდეეგ
უბელო მგელზე იჯდა მენცარი და კუდიანებს ფერხულს მრთავდა. ასკოკიან
საწნახელზე თმაგაშლილი უკბილო შეიარაღებული როკაპი იყო გადამჯდარი. ათასი
ხელის ჩხიებზე საწნახეელი ისე ტრიალებდა, როგორც წუალმიშვებული დოლაბი,
მის გარშემო ათასი ხმა რაღაც ქაჯურს გაჰკიოდა.უცებ როკაპმა
შეჰყვირა: ,,ტაბაკონაშა!აბა, ტაბაკონაშა“(ტაბაკონისკენო). მგელზე მჯდარი მენცარი
ყველაზე მაღალი ხის წვერს შჰყურებდა, რომმელზედაც ვინმე მესიაკონი იყო
შესკუპებული და ბუს თვალებით გასცქეროდა ზღვის პირად ციხესავით შეკრული
ხალხის როკვას.ამ დროს ,,ძაბრალეს“ ქუხილისგან მიწა შეიძრა, ხეზე შემომჯდარი
მესიაკონი ძირს ჩამოვარდა და მენცარს თავზე დაეცა. ამ დროს იევ დასჭექა მენცარმა
ტაბაკონისკენო და შიშისზარდაცეული კუდიანების მაყრიონი ტვენითა და კივილით
მოსწყდა თაის ადგილს.როკაპმა შოლტი გაატყლაშუნა. ბოლოჯერ შეჰყვირა
ტაბაკონისკენო და მთელი ფერხული უკანმოუხედავად ტაბაკონისკენ დაიძრა.

ყოველივე ეს გარკვეულწილად მანიშნებელია იმისა, რომ ახალი ცხოვრებისთვის

გამოუსადეგარი მაიაცა და ბონდოც უნდა გაშორდნენ ხალახს, რომლის გუგუნმაც
მიწა შეარყია და ავი სულები შეააშინა. მაია და ბონდო მომავლის მაცნეებს-დაფინოსა
და ამბაკოს დაუპირისპირდნენ და ამიტომაც უნდა წავიდნენ. ამბაკო მოკლავს
მოძალადე ბონდოს, მააის კი ზღვი ტალღები შთანთქავენ. რეალურად აქ საქმე
სიცოხლისა და სიკვდილის ზოგად ასპექტებთანაა დაკავშირებული, მზარდისა და
წარმავაის დაპირისპირები ორიგინალური ფორმაა ნაპოვნი. თავადის ქალი მაია და
გლეხის გოგო მოსამსახურე დაფინო ერთმანეთს უპირისპირდებიან, როგორც
წარმავალისა და მომავლის ზოგადი ფორმების კონკრეტული ხატვრული სახეები.
თავადის ქალი მაიას ტრაგიკურლი ბედი ერთ-ერთი უკვდავი სახეა მეოცე აუკუნის
ქართულ პროზასი. მითოლოგიური პერსონაჟების გამოხმობა და ჭეჭთობის
ტრადიციის ასე ხატვრულად წარმოსახვა მწერალს სჭირდება მაიას ტიპური სახის
გამოსაკვეთად.

,,ტარიელ გოლუაში“, მართალია, ცალკე პასაჯებად არ შესულა ხალხური შემოქმედებს ესა

თუ ის ტარდიციული ასპექტები, მააგრამ ,,ტარიელ გოლუა“ და ,,გვადი ბიგვა“ ჩვენმ ხალხმა
მიიღო, როგორც საკუთარი ნაფიქრი და ნაზრეი, ტარიელ გოლუა მონუმენტური
განზოგადებული, ამაღლებული და სრულქმნილი მხატვრული სახეა, საერთოდ ,,ტარიელ
გოლუა“ ქართულ სალიტერატურო კრიტიკაში სამართლიანდაა მიჩნეული ,,მიჯნად,
რომელიც მეოცე საუკუნის პროზას თვისობრივად განასხვავებს მეცხარმეტე საუკუნის
პრზისაგა“. ტარიელ გოლუა, ღვთაება თუთაშხას მსგავსდ, ეტალონური ღირებულებუს
ტრადიციული, მარად უტეხი სულის ადამიანია, ამასთან ერთად, ტარიელ გოლუა ითავსებს
ახალი დროის ახალ იდეებს.

თედო სახოკიას გადმოცემით, მეგრელებს სწამთ, რომ ბავშვი, როცა დაიბადა მისი სახე,ობის
ვარსკვლავი ცაზე მიეკვრება, სიკვდილის შემდეგ ის ვარსკვლავი ქრება. წყევლა ,,სახელი
მოლასირი“ სიკვდილის ტოლფარდია-სწორედ ეს მითოსური წარმოდგენაა
მეტაფორიზებული გაიოზ გადალენდიას ტრაგიკულ სიტყვებში, რომლითაც ის დავითს
მიმართავს.

,,ტარილე გოლუაში“ ფიგურურებს საკრალური ,,სამი ცაცხვის“ ძირი, სადაც ლევაი

აჯანყებისაკენ მოუწოდებს გლეხკაცობას, ასევე ფიგურირებს ,,ტანძლიერი ძველი მუხა“,
რომელთანაც ტარიელ გოლუას სიძლიერე, უკვდავებაა ასოცირებული.

მუხა და ცაცხვი საქართველოში ტოტემურ ხეებად ითვლებოდნენ, მათა დამინური გონი და

ქმედება მიეწერებოდათ.

1916 წერლს დაწერილ ნოველაში ,,მუხა და ტირიფი“ ნაჩვენებია, რომ იდეალი, ბედნიერება,
სიყვარული ადამიანთა სანუკვარი სწრაფვანი განუხორციელებელია, მუხაზე შეყვარებული
ტირფი მთელი სიცოცხლე ელოდება მის მოსვლას.

ლეო ქიაჩელის შემოქმედებაში მცენარეთა სიმბოლიკიდან ყურადღებას იქცევს ოთხყურა

ბალახის ასოცირება ბედნიერებასთან, სურვილის ასრულებასთან. ,,მკვლელობა კოხტა-
გორაზე“ მოგვითხრობს შეყვარებული ვაჟის რთულ ფსიქოლოგიურ გაცდებზე, რამაც ის
სატრფოს მკვლელობამდე მიიყვანა. იპოვის ამ ოთხყურა ბალახს შეყვარებული ვაჟ და
თითქოს ,,ბედნიერების გასაღები: ხეკთ აქვს, მაგრამ იგი ხელიდან უსხლტდება და
ისე ,,თავის ძრს დაეკვრება“.

მოთხრობა ,,კრიმანჭული“ მთლიანად დმყერებულია ცნობილ ქართულ ხალხურ ზრაპრულ

მოტივზე - მოღალატე ცოლი თავს მოიავადმყოფებს და გულუბრყვილო ქმარს ქვევრში
ჩასმულ საყვარელს საკუატრი ზურგით მოაყვანინებს სახლში. ზღაპრულ სიუჟეტს ემყარება
მოთხრობა ,,სიკოს ხვედრი ოქრო“, რომელიც 1921 წლისაა დაწერილი, ამ ზღაპრის ძირითადი
მოდელი მსოფლიო გავრცელებისაა-განძს გველი დარაჯობს. ლეო ქიაჩელის აღნშნული
ნოველის ძრითადი მიზანია აჩვენოს, რომ შრომა ამაღლებს და აკეთილშობილებს ადამინს.

,,ალმასკირ კიბულანში“ მოხმობილი სვანური სამონადირეო ღთაების დალის ორეული

მეგრულ მითოლოგიაში ტყაშმაფაა. ტყაშმაფას-იგივე ტყის დედოფლის, სახე
მიზანდასახულადაა მითოლოგიზებული ლ.ქიაჩელის ცნობილ რომანში ,,სისხლი“, რომენის
ერთ-ერთ გმირს ანდრო ქარივაძეს ტყის დედოფალი სამჯერ ევლინება, ანდროს
შეყვარებულს - ვარდოს, მშობლები ძალით ათხოვებენ ციხის უფროსზე, გაოგნებულ ანდროს,
ვარდოსთან დრინდელი შეხვედრის ადგილზე, ტყაშმაფა გამოეცახდება. ტყის დედოფალი
აფრთხილებს, რომ მან დაიგვიანა, ასევე აგვიანდება ანდროს სასიკვდილოდ დაჭრილი
სამსონას დახსნისას. ბოლოს ვარდოს საფლავთან მარტოდ მდგარ, უკანასკნელად
დაგვინებული ანდროს ევენებ, რომ მგლოვიარეები მისკენ დინჯდ მიდიოდნენ, წინ კი
ნაცნობი ტყის დედოფალი მოდის, ნდროს და ვარდოს მესაიდუმლე.

როკაპის, დლის, ტყშმაფას, ოოკოჩის, მზაკვრის დ სვ დემონოლოგიური პერსონაჟების

მოხმობ მწერლს გარკვეული განწყობილების, მინიშნების, პასაჟს, მხატვრული სახის
შექმნელად სჭირდება.

ლეო ქიაჩელის ,,გვადი ბიგვას“ მთავარი გმირის მხატვრული სელი შეიძ₾ება მოვიხსენიოთ
კოლა ბრონიონის, ტრტენ ტარასკონელის ოჯა ნასრედის და სხვათა საქვეყნოდ ცნობილ
მხატვრულ სახეთა გვერდით. ამ მხატვრულ სახეს უდაოდ ქვს კავშირი ქართული ზღაპრული
ეპოსის განუმეორებელ ნაცაარქექიასთან, ნაცარქექიამ ქართულ დრმტურგიაში შექმნა,
განზოგდბული სახე ყვარყვარესი. გვდი ნაცარქექიას ლიტერატურული ორეულია,
შემოქმედებითად გრდსახული, ლეო ქიაელმა გავდი ბიგვაში გააერთიანა ,ნაცარქექიას,
როგორც მხატვრული სახის, ინდივიდუალურიო ნიშან-თისებანი და მოგვცა ახალი,
ორიგინალური ტიპი“.

ბილეთი № 9

1. გიორგი ლეონიძე - „ნატვრის ხე“ - ( 20 ქულა)

ნატვრის ხე გიორგი ლეონიძის პროზაული შედევრია. ავტორი ნატვრის ხეში ირჩევს

თხრობის გულწრფელ მანერას, მას სურს, მოთხრობილი ამბავი მაქსიმალური
სიცხადით შეგვაგრძნობინოს. ნატვრის ხის ფონად გამოყენებულია გარე კახეთში
ნამდვილად არსებული გეოგრაფიული პუნქტი, რაც კიდევ უფრო მეტ
დამაჯერებლობას სძენს მხატვრულ გამონაგონს.
მკითხველი ნატვრის ხიდან უშუალოდ ეცნობა კახეთის გეოგრაფიული ყოფის
სურათს, იქაურ რწმენა-წარმოდგენებს, ტრადიციებს, წეს-ჩვეულებებს, რომელთა
შესახებაც დღეს ნაკლები ცნობები მოგვეპოვება,

პოეტის ნატვრის ხე პატარძეულში ხარობს. იქ, სადაც პოეტმა სიყვარულის

ნავსაყუდელი იპოვა. აღსანიშნავია, რომ გ.ლეონიძე ნატვრის ხეშ ასაკშია შესული და
სხვა თვალით უყურებს რეალობას. ჭარმაგი კაცის გრძნობა-გონება სჯის და მეტი
სიყვარულით იმზირება. იგი ისეთი მონდომებით გვიყვება ამბებს,რომ მკითხველს
მოდუნების საშუალებას არ აძლევს აიძულებს, ჩაუფიქრდეს და გააანალიზოს
თითოეული სიტყვა.

გ.ლეონიძის პერსონაჟები მართლმორწმუნე ქრისტიანები არიან. მათ კარგად იციან ის

ტრადიციები,რომლებიც მამა-პაპებმა უანდერძეს მათ და ასრულებენ კიდეც მათ.
წარმოსახული ყოფის დასახატავად გ.ლეონიძე ბიბლიასა და მითურ გადმოცემებს
მიმართავს, აგრეთვე,ხალხურ ზღაპრებსა და თქმულებებს, „ვეფხისტყაოსანს,
სადღეგრძელოებს, გამოცანებს, ანდაზებს..

ნატვრის ხეში დახატული პერსონაჟბი გ.ლეონიძეს ერთმანეთისგან განურჩევლად

უყვარს და ცდილობს, რომ მკითხველის კეთილგანწყობაც გამოიწვიოს მათ მიმართ.
ამას ავტორი პირველივე სიტყვებიდან ახერხებს,როცა ამბობს,რომ თავის ნაფიქრ-
ნაშრომს უძღვნის ამქვეყნად ყველაზე სანუკვარ არსებას“დედას“.

აღსანიშნავია,რომ ნატვრის ხში ყველანაირ ადამიანს იპოვნით,რომელთა სულიერ

სამყაროსა და მისწრაფებებს ყველაზე ნათლად დაპირისპირების მხავრული ხერხი

ტ წარმოგვიდგენს ავტორი.

დიაკვანი ელეფთერი,რომელიც ღვინის კაცი უფრო იყო,ვიდრე სულისა,

დაპირისპირებული ჰყავს მრავალშვილიან,უღარიბეს გლეხ-ელიოზთან.
ამდენად,ელეფთერი მიწიერის, მატერიალურის სიმბოლოა, ელიოზი კი ზეციურისა.
მწერალს ელიოზი საუკუნო სიღრიბისგან თავდახსნაზე მეოცნებე კაცად ჰყავს
წარმოდგენილი,რომელსაც რეალური ტრაგიკული ცხოვრებისაგან გაქცევისა და
შვილების სიდუხჭირიდან ამომყვანი აყავებული ხის პოვნის იმედი აქვს. რაც
ნაწარმოებს ჯადოსნური ზღაპრის სიუჟეტთან აკავშირებს.

ნატვირის ხეში სხვა მეოცნებე პერსონაჯებიც ჩნდებიან, მაგალითად რმეწისქვილე

რაჟდენი,რომელიც მზის დედასთან საჩივლელად წასვლას
განიზრახავს(წარმოდგენები,გადმოცემები აირეკლა) .რაჟდენიც და ელიოზიც ბედის
მაძიებლები არიან, რაც ანალოგს ზაპრის პერსონაჟებთან პოულობს.

საინტერესო პერსონაჟია ფუფალაც,რომელიც თავისი გარეგნობითა და სილამაზით

განსხვავდება სხვებისაგან. თვითონაც აღიქვამს ამ სილამაზეს და შეიძლება,
პარალელი გავავლოთ ჯადოსნურ სარკესთან.

მარიტა მზის დანაბადია. აქაც იკვეთება მზის კულტი და მისი შობილის

გაიდეალება,რაც მეტად შეიმჩნევა ფოლკლორულ წყაროებში. საინტერესოა მარიტას
გამოჩენის პერიოდი და ის თამაშობები,რომლებსაც ლეონიძე აღგვიწერს და ამ გზით
წარმოგვიდგენს კახეთის ეთნოგრაფიულ ყოფას. მარიტაs ბროწეულის ყვავილად
გადაქცევაც ხალხური წარდმოგენებიდან უნდა იღებდეს სათავეს.

2. ილია ჭავჭავაძის პოემების ხალხური წყაროები - ( 10 ქულა)

ილია ჭაბუკობიდანვე იჩენდა ინტერესს ხალხური შემოქმედებისადმი. ეს ინტერესი

პრინციპულ სიმაღლეზე აიყვანა დიდმა პოეტმა,როდესაც იგი ქართველ ხალხს
ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის მედროშედ მოევლინა.

ზოგადადამიანურ,ნაციონალურ თუ სოციალურ თემებზე საუბრისას ილია

ორგანულად ურთავდა ხახლურ სიუჟეტებს ნაწარმოებებში. რაც ხალხში აზრბის
დანერგვის ერთი საუკეთესო საშუალება იყო. ამასთანავე ფოლკლორს ილია იყენებდა
ნაწარმოების სოციალური შინაარსიის გაღრმავების, მხატვრული ფორმის
სრულქმნის, პერსონაჟთა ხასიათების გამოკვეთის მიზნითაც. ხალხურ შემოქმედებას
განსაკუთრებით თვალსაინო როლი ეკისრება ილიას "აჩრდილში". პოემაში
ნაციონალური პრობლემა ორგანულად არის დაკავშირებული სოციალურ
საკითხებთან, ამ პოემის ფოლკლორთან კავშირზე საუბრის საშუალებას გვაძლევს
თავად პოემის ფაბულის განვითარების ხერხი და აგრეთვე ცალკეული
ეპიზოდები,რომლებშიც მაღალპოეტურად არის წარდმოდგენილი ხალხური
შემოქმედების სხვადასხვა ელემენტი.

ასევეა "განდეგილი",რომელიც ხალხურ სიუჟეტზეა აგებული. პოემის წყაროა

სამიჯნურო ცდუნების მოტივის შემცველი, ხალხში გავრცელებული ლეგენდა. ეს
მოტივი მსოფლიო ლიტერატურასა და ზეპირსიტყვიერებაშია გავრცხელებული. მათ
ქართულ სინამდვილეში კ.კეკელიძემ მიუძღვნა ნარკვევი. არსებობს თქმულება,რომ
თამარ მეფემ უბიწოების დაკარგვის შემდეგ ვერ შეძლო ლოცვის დროს ჰაერში დგომა
ან რომ მზის სხივმა ვეღარ დაიჭირა ლოცვანი... ასეთ მოტივები ფართოდაა
გავრცელებული საქართველოში. ამგვარ მოტტივზეა აგევული მყინვარის კლდეში
გამოკვეთილ ბეთლემთან დაკავშირებული ლეგენდა. ილია კი შესანიშნავად
იცნობდა ხალხურ ზეპირსიტყვიერებას და პოემის ქარგად ეს ლეგენდა გამოიყენა.
ბეთლების გამოქვაბული ნამდვილად არის მყინვარის კლდეში. ცხოვრებისაგან
განდგომილი ადამიანის მარცხზე შექმნილი ლეგენდისადმი ილიას ინტერესი
სავსებით კანონზომიერი ამბავია.. ეროვნულ გამათავისუფლებელი მოძრაობის
მედროშე ძლიერ განიცდიდა ცხოვრების ავ-კარგს. ილიას პოემასა და ლეგენდას
შორის საერთოა: ბეთლემის სიწმინდე და შეუვალობა. მამისერთა მწყემსი ქალის
მისვლა მონასტერში. ქალის ბეთლემში აყვანა. ცეცლხის დანთება და ქალის გათბობა,
ქალის სილამაზის შემჩნევა, ბერის მოჯადოება, მზის სხივის სასწაულის
დაკარგვა,ბერის ცხოვრების ტრაგიკული დასასრული. ხალხური ლეგენდიდან ილიას
არ გამოუყენებია მტრედების მოტივი. განსხვავების მაჩვენებელია ისიც,რომ
ხალხური ლეგენდის მიხედდვით ბეთლემში ორი ბერია. ილიას არ აუღია ქალის
ბერისადმი ადრინდელი მიჯნურობის ამბავიც. ზოგიერთი ეპიზოდი კი სავსებით
დამოუკიდებელია ხალხურიდან. ხალხური ლეგენდის მიხედვიტაც დაგმობილია
ცხოვრებისგან გაქცევა,თუმცა ილიასთან იგი უდიდეს პრინციპულ სიმარლეზეა
აყვანილი.

აღსანიშნავია ისიც,რომ ილიამ იდელაურაად გარდაქმნა და გადაამუშავა ეს ხალხური

მოტივი ლიტ თვალსაზრისით. ამის ნიმუშად საკმარისია მოვიყვანოთ ორიოდე
მაგალითი: ხალხურ ლეგენდასი არაფერია ნათქვამი განდეგილის
გარეგნობაზე,ილიას კი მეუდაბნოეს დასამახსოვრებელი პორტრეტი აქვს
წარმოდგენილი"არ იყო ხნიერ, მაგრამ ვით წმინდანს,სულის სიმაღლე ზედ
დასჩენოდა, ზედ ეტყობოდა რომ სული მისი სულ სხვა მსოფლიოს შეჰხიზნებოდა.."
პოემის დიდი შემეცნებითი და მხატვრული ძალა იმაშია,რომ ამგვარი,ერთი
შეხედვით, თითქოს დადებითი გმირის მარცხით არის დაგმობილი ცხოვრებისაგან
განდგომა. ხალხურ ლეგენდაში არ არის მოცემული აგრეთვე დიალოგი მწემსსა და
მეუდაბნოეს შორის, რაც ილიასპოემის უძლიერესი ეპიზოდია, "ან შენ როგორ
სძლებ უწუთისოფლოდ! მერე კი იცი, რა-რიგ ტკბილია, აქ სიკვდილიამ იქ კი
სიცოცხლე, აქ ჭირია და იქ კი ლხინია.." ბელინსკის,ჩერნიშევსკის, დობროლუბოვის
მსგავსად,ილიას ყოველთვის სწამდა სიცოცხლის მშვენიერება. და ქადაგებდა მის
გალამაზებისაკენ ბრძოლას. ხალხურ თქმულებაზე აგებული ეს პოემაც კი ამ უწყვეტი
ჯაჭვის ერთ-ერთი რგოლია.

ილია ჭავჭავაძის პოემა ,,რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაღის ცხოვრებიდამ“

სოილური საკიტებისდმი მიძღნილი ერთი საუკეთესო ნაწარმოებია არა მხოლოდ
ქრთულ, არამედ მსოფლიო ლიტერტურაშიც, ამ ნაწარმოების შექმნისას მწერალმა
გამოიყენა ქართული ხალხური შემოქმედება. პოემაში ორგნაულად ჩაქსოვილი
ხალხური მასამა მებრძოლი ხასიათის ნაწარმოებს კიდევ მეტ ქმედით ძალად აძლევს,
ნაწარმოების ღრმა სოციალურ შინაარსს, დამაჯერებლად დახატულ გმირთა სახეებს,
ლაპიდარულ ფორმას პოემუსას მომხიბვლელ ეროვნულ ელფერს მატებს გემოვნებით
შერჩეული ხალხური ნაწარმოებები, ამ ნაწარმოებთა შესრულების ტარდიცია და
წესები.

პოემამ ,,რამდენიმე სურათი ანუ ეპიზოდი ყაჩაღის ცხოვრებიდან“ თავის მხრივ

მოახდინა გავლენა ქართული ხალური ზეპირსიტყვიერების განვითარებაზე,
განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის, რომ ილია ჭავჭავაძის პოემის შინარსი პერსონჟები
ამ პოემისა, ხალხმა დაუკავშირა იმ გმირის სახელს, რომლის შესახებ შექმნილი
ნაწარმოებით არის შთაგონებული ილია ჭავჭავაძის ქმნილების გარკვეული
ეპიზოდები.

პოემა ,,მეფე დიმიტრი თავდადებული“ გადავიდა ხალხში, ერთი ზეპირი ვარიანტი

პოემისა ჩაწერილია 1947 წელს ს.ენისელში, 92 წლის საინტერესო მთქმელის ვანო
მიქელაშვილისაგან, გადმოცემის წყაროს მთქმელმა ზეპირსიტყვიერება დაასახელა.
ვანო მიქელაშვილისაგან წერილი გადმოცემა ერთავრი აბულური სქემაა ილია
ჭავავაძის პოემისა.

3. აკაკი წერეთელი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ქართული ხაკხური შემოქმედების შემკრებ - მკვლევართა და მოხდენილად

გამომყენებელა შორის ერთ-ერთი პირველი ადგილი ეროვნულ-
განმანთავისუფლებელი მოძრაობის მეორე დიდ წევრს აკაკი წერეთელს ეკუთვნის.
მისი ერთ-ერთი მთავარი საზრუნავი მე-19 საუკუნის 70-იანი წლებიდან სიცოცხლის
უკანასკნელ წუთებამდე ხალხური შემოქმედების ნიმუშების შეკრება-შესწავლა იყო.
ამ მხრივ, მეტად საინტერესო მისი წერილი ,,მოგონება, მარგანეცის გამო“. მწერალი
მიუთითებდა ასევე თავის წერილებში ხალხური შემოქმედების შეკრების
აუცილებლობაზე. ხალხური შემომქედებისადმი უსაზღვრო სიყვარულისა და
უდიდესი მზრუნველობის დამასადურებელია მისი ანდერძი.
აკაკი წერეთლის კალამს ეკუთვნის არა ერთი და ორი მოწოდება ქართული ხალხური
შემოქმედების ნიმუშების შეგროვების შესახებ, მის კალმს ეკუთვნის აგრეთე
მნიშვნელოვანი წერილები, სადაც გშუქებულია ხალხური ემოქმედების მნიშვნელობა
საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა დრგისათვის, ერთ-ერთ შენიშვნაში კკი
გამოემაურ ,,ივერიაში“ დაბეშდილ აზიურ ლეგენდას აბრეშუმის ჭიის შესახებ, მან
თოვნით მიმართა ,,წერა - კითხვის საზოგადოებას“ , ეზრუნათ ხალხური
შემოქმედების შესაკრებად.
აკაკი წერეთლის ხალხური შემოქმედების ნიმშების შეგროვება გადაუებელ ამოცანად
მიაჩნდა იგი ამ საქმეს ყველა საჭირო და სასწრაფო საქმეზე მაღლ აყენებდა იგი
აღნიშნავდა, რომ არც ერთი საქმე ისეთი საჭირო და სასწრაფო არ იყო,
როგორც ,,ზეპირ გადმოცემების“ შეკრება და შეგროვება. აკაკი წერეთელი
შემკრებისაგან გარკვეულ ცოდნასა და მომზადებას მოითხოვდა, რთა ნათქვმი
სფუძვლიანად ჩაწერილიყო
აკაკი წერეთელი მოითოვდ ამ სქმეში ხალგაზრდობის ჩაბმას. მათ უნდა მისემოდათ
გარკვეული გასმრჯელო საქართველოს სხვადასხვა კუთეში მასალების შესაკრებად.
მწერალმა შემკრებლებისათის გარკვეული ინსტრუქციაც კი შეიმუშავა, აკაკის მიერ
შემუშავებული ხალხური შემოქმედების ნიმშების შეკრების ინსტრუქციას დღემდე არ
დაუკაარგავს მენიერული ღირებულება. ამავე წერილში კაკი წერეთელი მოითხოვდა
ხალხური შემოქმედების ფონდის დარსებას.
ილია ჭავჭავაძესთან ერთად აკაკი წერეთელმა დიდი როლი ითამშა ახალი
სალიტერატურო ენის დამკვიდრების საქმეში, ამ დიდი ეროვნული სქმის
გნხორიელების ერთ-ერთ საშუალებაად მაას მშობლიური ლხური სიტყვიერებ მინდ,
მწერალი მოუწოდებდა თნამედროვეთ, მშობლიური ენის გამდიდრების მიზნით,
დაკვირვებოდნენ ხალხურ მეტყველებას.
1897 წელს აკაკი აარსებს საკუთარ ჟურნალს ,,კრებულს“, რომელიც ინიციატივას
იღებს ხალური შემოქმედების შეკრებაშ, კომიტეტის სპეციალური
დადგენილებით, ,,კვალის“ მიერ შეკრებული ული საერთო ფონდის დასაარსებლდ
გადეცა ამ ორგანოს. აკაკის მთავარი მიზანი ამ ორგანოს დაარსებისს ალხხური
შემოქმედების შეკრება-გმოქვეყნება იყო, ამას ადასტურებს მისი წერილი ერთ-ერთი
თანამშრომლისადმი: ,,პირველი ენკენისთვეს უნდა გამოვიდეს ჩემი ,,კრებული“. იგი
წერს, რომ მისი უმთავრესი წამახალისებელი ზეპირსიტყვეირებაა.
ჯურნალი ,,კრებულის“ განსაკუთრებული განყოფილება დთმობილი ჰქონდა ხალხურ
შემოქმედებას, ამ ორგანოს ირგვლივ დაირაზმნენ ხალხური შემოქმედების ცნობილი
შემკრბნი, ისინი დაუზარებლად აწოდებდნენ რედაქციას შეკრებილ მასალებს.
აკაკი წერეთელი არ იყო ხალხური შემოქმედების შეკრების მხოლოდ ინიციატორი
და ორგანიზატორი, მის კალამს ეკუთვნის საინტერესო შენიშვნები ამა თუ იმ
ხალხური შემოქმედების ნიმუშის შესახებ, მას შვენივრდ ჰქონდ შეგნებული ქრთული
ხალხური შემოქმედების მსოფლიო მნიშვნელობ, ,,შენიშვნაში“, რომლიც გამომურება
იყო ,,ივერიაში“ დაბეჭდილი ლეგენდის აბრეშუმის ჭიის შესახებ, მწერალმა მიუთითა
ამ ლეგენდის პარალელებზე ქართულ მასალებში, საგულისხმოა ასევე, ,,შენიშვნები
პრომეთეოსზე და მედეია-იაზონზე“, აკაკის მოსაზრებით, მითიური ელემენტებით
დატვირთული, თქმულებანი უცხო მხრიდან კი არა რის შემოტანილი ჩენში,
პირიქით, ჩენგან აქვთ გატანილი ბერძნებს.
აკაკი წერეთელი ასევე მაღალ შეფასებას აძლევდა ხალხურ პოეზიას, მას ხალხური
ლირიკის ნიმუში ,,ხომალდში ჩავჯექ, ზღვას გაველ“ შედარებული აქვს რაფაელის
მადონასთან, რომელსაც მშვენიერების განსახიერების მიზნით - ულამაზესი ყრმა
უჭირავს ხელში.
თუ რა მაღალ შეფასებას აძლევდა აკკაი ხალხურ პოეზიას, ჩანს იქიდანაც, რომ მან
პატარა ოთხსტრიქონიანი ლექსი:
,,თამარ მეფე ღმერთს უყვარდა,
ციდან ჩამოესმა რეკა,
იალბუზზე ფეხი შესდგა,
დიდმა მთებმა შექმნეს დრეკა“.
უფრო მაღლა დააყენა, ვიდრე პოემა ,,თამარიანი“.
ხალხური შემოქმედების შესახებ მოწოდებებსა და წერილებში აკაკი ხაზს უსვამდა
ფოლკლორის მეცნიერულ ღირებულებას, მის დამოკიდებულებას სხვადასხვა
დისციპლინასთან, როგორიცაა: ისტორია, ეთნოგრაფია, არქეოლოგია,
დიალექტოლოგია და სხვები.
მოხსენებაში ,,ხალხური ზეპირ-სიტყვაობა და მისი მნიშვნელობა“, ვხვდებით
საგულისხმო ცნებას, რომლის მიხედვითაც ვგებულობთ, რომ ბატონყმობის დროს
საქართევლოში და უფრო დასავლეთ საქართველოში, ეს იგი იმერეთში,
გლეხებს ,,ბეგარა“ ემართათ, იყვნენ ისეთი გლეხებიც, რომლებსაც ზღაპარი ემართათ
და ბატონისა და ბატონის ცოლშვილისათის მხოლოდ ზღაპრები უნდა ეთქვათ
ხოლმე, აი ამ მეზღაპრეებს შესწავლილი ჰქონდათ დიდძალი ყოველგავრი
ზეპირსიტყვაობა მამა-პაპათაგან გადმონაცემი და იმას ავრცელებდნენ, ამავე ცნობას
ვხვდებით მის პატარა წერილში ,,განცხადებასავით“. მის ვტობიოგრაფიულ
ნაწარმოებში ,,ჩემი თვგადასავალი“ მოცემულია ფაქტიური მასალები ხალხური
შემოქმედების სხვადასხვა ჟანრის ტარდიციაზე ჩენში, გვხვდბა საბავშბო
თამაშობანი: ,,კენჭობია“, ,,დანობია“, ,,ქორობია“, და სხვ. ამ ნაწარმოებშ აღწერილია
თუ როგორ გარემოში და რა წრეში სრულდებოდა შაირები, ზღაპრები, გამოცანები და
სხვები.აქვე ვხვდებით მდიდარ მაასალა ,,ჭონას“, ,,ალილოს“ და სხვათა შეზრულების
შესახებ.
აკაკის ხალხურობის მთავარი მიზეზი მაინ იმ ეპოქის მოთხოვნილებები იყო,
რომელშც ყალიბდებოდა საამაყო მგოსნის აზრი და მსოფლმხედველობა.
ხალხური შემოქმედების აკაკი წერეთლისათვის ისევე როგორც სხვა გამოჩენილი
მწერლებისათვის, პროგრესულ-დემოკრატიული იდეების დანერგვუსა და
ნაციონალური და სოციალური ჩაგვრის წინააღმდეგ ბრძოლის ერთი საუკეთესო
საშუალება იყო, ხალხურ ნაწარმოებთა გამოყენებით აკაკი წერეთელმა გაამახვილა
საკუთარ მხატვრულ ნაწარმოებთა ეროვნული და სოციალური მოტივები.
პოეტს ხშირად მთელი სიუჟეტი აქვს აღებული ხალხური შემოქმედების
სამყაროდან, თემატიკურად ენატესავება მას, მეტწილად კი საკუთარი,
დამოუკიდებელი სიუჟეტებისათვის იყენებს ხალხურ შემოქმედებით ხერხებს ან
კიდევ შემოაქვს ნაწარმოების ხალხური რეპერტუარი, მის შემოქმედებაშ
თვალსაჩინოა დგილი წირავს ზღაპრებს, იგავ-არაკებს, შიარებს, გამოცანებს და
სხვებს, გვხვდება უცვლელად შეტანილი ხალხური რწმენისა და ცრურწმენების
აღწერა ნაწარმოებებში.
ხალხური ეპოსიდან აკაკი წერეთელს გამოყენებული აქვს თქმუელბა ამირანის
შესახებ, გავრცელებული ქართული ხალხური ზღაპარი ,,ნაცარქექია“ და ზღაპრები
ცხოველთა შესახებ, თქმუელბა ამირანის შესახებ გამოყენებული აქვს ისტორიულ
პოემაში ,,თორნიკე ერისთავი“. ამ ისტორიულ პოემაში საბერძნეთიდან აბრუნებული
გამარჯვებული ქართველი ჯარი ასრულებს სიმღერას ,,კავკასიის ქედზე იყო ამირანი
მიჯაჭვული“, ეს სიმრერა აგებულია ხალხურ თქმულებაზე, იგი აძლიერებს პოემის
პატრიოტულ მოტივს, ურყევია პოეტის რწმენა მომავალშ ხალხის გამარჯვებისა,
პოეტმა ხალხურ თქმულებაზე აგებული სიმღერით იწინასწარმეყველა ხალხის
გამარჯვება და თავისუფლება.
,,მოვა დრო და თავს აიშვებს,
იმ ჯაჭვს გასწყვეტს გმირთ-გმირი!..
სიხარულით შეეცვლება
ამდენი ხნის გასაჭირი!..
აღსანშნავია, რომ შესანიშნავი ისტორიული მოტხრობა ,,ბაში-აჩუკის“ ქარგად
გამოყეენბული მოძრვრის სიზმარი ზღაპრის მაგავრია, ზღაპრულ მოტივს
მოგვავგონებს მონასტერზე სამმაგად შემოხვეული გველეშაპი, როემსლაც საკუთარი
კუდი პირში უჭირავს, მარ არ ეკარება გატყროცნილი ისარი. მოტხრობაში ჩართულია
ხალხური ზღაპრის ეპიზოდი თეიმურაზ პირველის ჩახრუხაძესთან, შავთელთან და
რუსთაველთან შეჯიბრების დასახასიათებლად. მოთხრობაში ხალხურია მეხრეს
სიმღერა ურემზე.
ისტორიულ დრამაში ,,პატარა კახი“ გადმცოემულია ლეგენდა ,,ქოში გორის შესახებ“,
აკაკის მიერ გადმოცემული ლეგენდის დასასრულს გამოყენებულია ხალხური ლექსი.
ამ ნაწარმოებში უცვლელად არის შეტანილი ხალხური სიმრერა ,,მუმლი მუხასა“, ეს
ორპირული გუნდობრივი სიმღერა შესანიშნავად არის გამოყენებული პატრიოტული
გრძნობის გამოსახატავად, სადაც გამძლე მუხა საქართველოს სიმბოლოა და მუმლი კი
მისი მტრებისა.
ხალხურ რეპერტუარს უახლოვდება ,,თამარ ცბიერში“ მასხარას სიმღერა ჩონგურზე.
მოხდენილადა რის გამოყენებული ზღაპრის ხერხი კომედიაში ,,ძველსა და ახალს
შუა“, ბატონის დივანზე ნებივრად წამოწოლილ იმერელ მსახურს ივანიკას საშინლად
სწყურია, იქვე დოქი დგას, მაგრამ ეზარება დივანიდან წამოდგომა და ოცნებობს, რომ
ნეტავი ნატვრი თავლი მისცეს.
ხალხურ დრამას ემყარება ,,ბაში-აჩუკში“ ყეენობისა და მასთან დაკავშირებული
ჯირითისა და ყაბახობის დაწვრილებითი აღწერა, ხალხური დრამის ელემენტები
მოცემულია აგრეთვე ლექსში ,,ყეენობა“.
,,მედიაში“ გვხვდება კავკასიაში არსებული უძველესი წესი მიცვალებულის
გასვენებისა, როდესაც მოკლულ იასირს მიასვენებენ, თირთა მიმართავს კარისკაცებს.
ბილეთი № 10

1. შოთა ნიშნიანიძე და ფოლკლორი - ( 20 ქულა)

1982 წელს გამოქვეყნებული შოთა ნიშნიანიძის ერთტომეულის სათაურია უკვდავი

ხალხური სიმღერის სტრიქონი - ,,წუთისოფელი ასეა“, რაც თავიდანვე მიგვანიშნებს
პოეტის განუყოფელ კავშირზე ხალხური სიბრძნის სათავეებთან.

შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის ერთი ასპექტი ქართული მითოლოგიაა. მის ლექსებში

ჭინკები და ოჩოკოჩები, ტყისკაცები და ქონდრისკაცები, დევები და კუდიანები, ისევე
შინაურად გრძნობენ თავს, როგორც ქართულ ზღაპრებში. მას გასაოცარი ხედვა აქვს
და მისი ფანტაზია ხშირად გვაკვირვებს დანახულის მოულოდნელობით,
წარმოსახვის უჩვეულობით. ამ მნიშვნელოვან ასპექტზე თვით პოეტი გეუბნება: ,,მე
გამოვედი ქართულ ზღაპრიდან, რომ სიყვარულის ვზიდო უღელი“

შოთა ნიშნიანიძის მიერ მოხმობილი პარადიგმა ყოველთის შესაბამისობაშია

თანამედროვეობის პოზიციებიდან დანახულ იდეურ ჩანაფიქრთან. მისი ლექსები
დახუნძლულია გამჭვირვალე და მოულოდნელი მეტაფორებით, ეპითეტებითა და
შედარებებით.

პოეტს სურს გადმოსცეს ასეთი იდეა - გარდაცვლილი ბაბუა, მუხად ქცეული

კოლხეთის სულია. პარადიგმად გამოყენებულია ქართველთა უძველესი წარმოდგენა
ხის კულტზე და განსაკუთრებით კი - მუხაზე, როგორც ქართველთა ერთ-ერთ
მთავარ ტოტემე. ,,ბაბუაში“ მოულოდნელი და საოცარი პოეტური ხილვები
ორგანულად ესადაგებიან პოეტის მთავარ სათქმელს:

,,შეგხვდი და გული გადამიქანდა,

ნუთუ შენა ხარ? საიდან.. როგორ?

ამ ტყეში მუხად რამ მოგივანა,

ბოჩოლას ეძებ თუ ქამა სოკოს?“

პოეტისათვის მუხა წინაპართა ტოლფარდი ცნებაა, ეს კი შეიძლება გავიგოთ, როგორც

ტოტემურ, ისე მეტაფორული ასპექტითაც.

ქართულ პოეზიაში ხარის კულტის მეტაფორა ისე ძალუმად არავის გამოუყენებია,

როგორც ეს შოთა ნიშნიანიძემ გამოიყენა, ხარის ღვთაებრივი ჩამომავლობა, მისი
შრომისმოყვარეობა, პატრონისადმი ერთგულება და ზოგჯერ მისანი წიქარასავით
თვითშეწირვაც კი, პოეტისათვის პოეტური მოღვაწეობის ტოლფარდია.

(,,მე ვარ მისანი ხარი წიქარა“)

შოთა ნიშნიანიძე საკუთარი მოღვაწეობის ეტალონად მიიჩნევს ხარს. ხარი, როგორც

ღვთაებრივი ატრიბუტების მატარებელი (რქები მთავარის ინსიგნიაა) ქართველთა
საფიცარია, მათი ღვთაებაა.

დედაჩიტის სიმბოლიკა, ხარის სიმბოლიკის მსგავსად, ლაიტმოტივად გასდევს

შ.ნიშნიანიძის შემოქმედებას. გავიხსენოთ სხვა ლექსიდან სტრიქონები: ,,ჩუჩუნით,
თრთოლვით ბუდე ივსება ჯერ ისევ თბილი გაზაფხულითა და დედა ჩიტის ოქროს
სიმრები ბუდეს ფრთებივით გადახურვია“

შოთა ნიშიანიძის პოეტური მრწამსია ემსახუროს თავის ხალხს ისე უანგაროდ,

როგორც ,,მისანი ხარი წიქარა“ და მისი საწოლი არასოდეს დაემსგავოს
ავაზაკი ,,პროკრუსტეს სარეცელს“. წარსულისაკენ- მითებისაკენ ყურადღების
გამახვილება მას იმისათვის სჭირდება, რომ წარმოაჩინოს „საგვარეული ხის“ ის
ფესვები, რომლებიც მარადისობის მკვიდრთა ე.ი. ქართველთა უღრმეს შრეშია
განრთხმული.

მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს ვაზის, ვენახის სიმბოლიკა შოთა ნიშნიანიძის

პოეზიაში გლობალური ხასიათისაა. იგი სამშობლოს ტოლფარდი ცნება-მეტაფორაა.
ხარის ერთგულება და დიონისური სიკეთე შ.ნიშნიანიძის პოეზიაში მეტაფორიზების
გარკვეულ სისტემას ქმნის და ერთგვარ მხატვრულ პრინციპადაც გვევლინება.

ნიშნიანიძის პოეზიაში, როგორც ეს გრ.აბაშიძემ მიუთითა, თავს შინაურად გრძნობენ

ქართული მითოლოგიის პერსონაჟები. პოეტი ღრმად იცნობს ასეთი პერსონაჟების
სპეციფიკურ ფუნქციებს და ახდენს ამ ფუნქციების პერსონიფიცირებას
თანამედროვეობის პოზიციებიდან. პოეტი ჭინკებმა მიიწვიეს ლხინზე, ფეხებთან
დაუდეს დაფნის გვირგვინი და ტან გააფრთხილეს- „ თუ სადმე გვიცნო შენთვის
იყავი ჩუმად არ დასძრა კრინტიო“. პოეტს ასეთი თხოვნის შესრულება არ შეუძლია
იგი ჭინკებისა და კუდიანების დაუძინებელი მტერია.

ოჩოკოჩი ტლანქი, თავხედი და ბრიყვია (,,გალეშილ ოჩოკოჩი დაჩინდრიკობს ტყეში..

და ღლაბუცობს ოჩოკოჩი ოროსთმიან დალთან“) ჭინკებმა ,,გამტყვრალი მეწისქვილე
დაიჭირეს და გაპარსეს“, ალი კი ,,ნაწნავებით აბრიალებს წყალში მოჭყუმპალე ხის
კუნჭებს“. ოჩოპინტრე აფუჭებს ღვთაებრივი ბახუსის უზადო საჩუქარს - ნამდვილ
კახურ ღვინოს.

ნიშნიანიძეს ამაღლებული და საოცრად გამჭირვალე მეტაფორა- შედარებების ულევი

მარაგი გააჩნია. მაგ : „ დაჩეხილ ცხვირ პირზე ეკიდათ ხაშხაში, აგვისტოს პირდაპირ
ისხდნენ ხახაში“.

მითოსი, ლეგენდა, ზღაპარი შოთა ნიშნიანიძეს სჭირდება ნაციონალური

კოლორიტის შესაქმნელად, უშუალობისა და ბუნებრიობის მისაღწევად, მაგრამ
პოეტი ისე მძაფრად განიცდის გარდავლენილს რომ მათ აქცევს ჩვენი დღეების
მონაწილედ, ჩვენი ფიქრების ტანაზიარად, წარმართული რიტუალების აღდგენა,
მითოსის გამოხმობა პოეტს კიდევ იმიტომ სჭირდება, რომ დაუპირისპირდეს
ცალმხრივად გააზრებულ მანქანურ ცივილიზაციას, ადამიანს აგრძნობინოს
სიცოცხლის ძალა , სიცოცხლის საწყისი.
შ.ნიშნიანიძის ჰეროიკული სტილი, სიჯანსაღისკენ სწრაფვა, რაინდობის კულტი
თანამედროვე მოქალაქისათვის ზნეობრივი სანიშნოც არის, რათა რაციონალიზმმა,
აკადემიზმმა არ შებოჭოს ლაღი ფანტაზია, არ მოსწყიტოს ადამიანი მშბლიურ მიწას.

2. ილია ჭავჭავაძე და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ილია ჭაბუკობიდანვე იჩენდა ინტერესს ხალხური შემოქმედებისადმი. ეს ინტერესი

პრინციპულ სიმაღლეზე აიყვანა დიდმა პოეტმა,როდესაც იგი ქართველ ხალხს
ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის მედროშედ მოევლინა.

ზოგადადამიანურ,ნაციონალურ თუ სოციალურ თემებზე საუბრისას ილია

ორგანულად ურთავდა ხახლურ სიუჟეტებს ნაწარმოებებში. რაც ხალხში აზრბის
დანერგვის ერთი საუკეთესო საშუალება იყო. ამასთანავე ფოლკლორს ილია იყენებდა
ნაწარმოების სოციალური შინაარსიის გაღრმავების, მხატვრული ფორმის
სრულქმნის, პერსონაჟთა ხასიათების გამოკვეთის მიზნითაც. ხალხურ შემოქმედებას
განსაკუთრებით თვალსაინო როლი ეკისრება ილიას "აჩრდილში". პოემაში
ნაციონალური პრობლემა ორგანულად არის დაკავშირებული სოციალურ
საკითხებთან, ამ პოემის ფოლკლორთან კავშირზე საუბრის საშუალებას გვაძლევს
თავად პოემის ფაბულის განვითარების ხერხი და აგრეთვე ცალკეული
ეპიზოდები,რომლებშიც მაღალპოეტურად არის წარდმოდგენილი ხალხური
შემოქმედების სხვადასხვა ელემენტი.

ასევეა "განდეგილი",რომელიც ხალხურ სიუჟეტზეა აგებული. პოემის წყაროა

სამიჯნურო ცდუნების მოტივის შემცველი, ხალხში გავრცელებული ლეგენდა. ეს
მოტივი მსოფლიო ლიტერატურასა და ზეპირსიტყვიერებაშია გავრცხელებული. მათ
ქართულ სინამდვილეში კ.კეკელიძემ მიუძღვნა ნარკვევი. არსებობს თქმულება,რომ
თამარ მეფემ უბიწოების დაკარგვის შემდეგ ვერ შეძლო ლოცვის დროს ჰაერში დგომა
ან რომ მზის სხივმა ვეღარ დაიჭირა ლოცვანი... ასეთ მოტივები ფართოდაა
გავრცელებული საქართველოში. ამგვარ მოტტივზეა აგევული მყინვარის კლდეში
გამოკვეთილ ბეთლემთან დაკავშირებული ლეგენდა. ილია კი შესანიშნავად
იცნობდა ხალხურ ზეპირსიტყვიერებას და პოემის ქარგად ეს ლეგენდა გამოიყენა.
ბეთლების გამოქვაბული ნამდვილად არის მყინვარის კლდეში. ცხოვრებისაგან
განდგომილი ადამიანის მარცხზე შექმნილი ლეგენდისადმი ილიას ინტერესი
სავსებით კანონზომიერი ამბავია.. ეროვნულ გამათავისუფლებელი მოძრაობის
მედროშე ძლიერ განიცდიდა ცხოვრების ავ-კარგს. ილიას პოემასა და ლეგენდას
შორის საერთოა: ბეთლემის სიწმინდე და შეუვალობა. მამისერთა მწყემსი ქალის
მისვლა მონასტერში. ქალის ბეთლემში აყვანა. ცეცლხის დანთება და ქალის გათბობა,
ქალის სილამაზის შემჩნევა, ბერის მოჯადოება, მზის სხივის სასწაულის
დაკარგვა,ბერის ცხოვრების ტრაგიკული დასასრული. ხალხური ლეგენდიდან ილიას
არ გამოუყენებია მტრედების მოტივი. განსხვავების მაჩვენებელია ისიც,რომ
ხალხური ლეგენდის მიხედდვით ბეთლემში ორი ბერია. ილიას არ აუღია ქალის
ბერისადმი ადრინდელი მიჯნურობის ამბავიც. ზოგიერთი ეპიზოდი კი სავსებით
დამოუკიდებელია ხალხურიდან. ხალხური ლეგენდის მიხედვიტაც დაგმობილია
ცხოვრებისგან გაქცევა,თუმცა ილიასთან იგი უდიდეს პრინციპულ სიმარლეზეა
აყვანილი.

აღსანიშნავია ისიც,რომ ილიამ იდელაურაად გარდაქმნა და გადაამუშავა ეს ხალხური

მოტივი ლიტ თვალსაზრისით. ამის ნიმუშად საკმარისია მოვიყვანოთ ორიოდე
მაგალითი: ხალხურ ლეგენდასი არაფერია ნათქვამი განდეგილის
გარეგნობაზე,ილიას კი მეუდაბნოეს დასამახსოვრებელი პორტრეტი აქვს
წარმოდგენილი"არ იყო ხნიერ, მაგრამ ვით წმინდანს,სულის სიმაღლე ზედ
დასჩენოდა, ზედ ეტყობოდა რომ სული მისი სულ სხვა მსოფლიოს შეჰხიზნებოდა.."
პოემის დიდი შემეცნებითი და მხატვრული ძალა იმაშია,რომ ამგვარი,ერთი
შეხედვით, თითქოს დადებითი გმირის მარცხით არის დაგმობილი ცხოვრებისაგან
განდგომა. ხალხურ ლეგენდაში არ არის მოცემული აგრეთვე დიალოგი მწემსსა და
მეუდაბნოეს შორის, რაც ილიასპოემის უძლიერესი ეპიზოდია, "ან შენ როგორ
სძლებ უწუთისოფლოდ! მერე კი იცი, რა-რიგ ტკბილია, აქ სიკვდილიამ იქ კი
სიცოცხლე, აქ ჭირია და იქ კი ლხინია.." ბელინსკის,ჩერნიშევსკის, დობროლუბოვის
მსგავსად,ილიას ყოველთვის სწამდა სიცოცხლის მშვენიერება. და ქადაგებდა მის
გალამაზებისაკენ ბრძოლას. ხალხურ თქმულებაზე აგებული ეს პოემაც კი ამ უწყვეტი
ჯაჭვის ერთ-ერთი რგოლია.

3. ლეო ქიაჩელი - „ალმასგირ კიბულანი “ - ( 10 ქულა)

,,ალმასკირ კიბულანში“ მოხმობილი სვანური სამონადირეო ღთაების დალის ორეული

მეგრულ მითოლოგიაში ტყაშმაფაა. ტყაშმაფას-იგივე ტყის დედოფლის, სახე
მიზანდასახულადაა მითოლოგიზებული ლ.ქიაჩელის ცნობილ რომანში ,,სისხლი“, რომენის
ერთ-ერთ გმირს ანდრო ქარივაძეს ტყის დედოფალი სამჯერ ევლინება, ანდროს
შეყვარებულს - ვარდოს, მშობლები ძალით ათხოვებენ ციხის უფროსზე, გაოგნებულ ანდროს,
ვარდოსთან დრინდელი შეხვედრის ადგილზე, ტყაშმაფა გამოეცახდება. ტყის დედოფალი
აფრთხილებს, რომ მან დაიგვიანა, ასევე აგვიანდება ანდროს სასიკვდილოდ დაჭრილი
სამსონას დახსნისას. ბოლოს ვარდოს საფლავთან მარტოდ მდგარ, უკანასკნელად
დაგვინებული ანდროს ევენებ, რომ მგლოვიარეები მისკენ დინჯდ მიდიოდნენ, წინ კი
ნაცნობი ტყის დედოფალი მოდის, ნდროს და ვარდოს მესაიდუმლე.

როკაპის, დლის, ტყშმაფას, ოოკოჩის, მზაკვრის დ სვ დემონოლოგიური პერსონაჟების

მოხმობ მწერლს გარკვეული განწყობილების, მინიშნების, პასაჟს, მხატვრული სახის
შექმნელად სჭირდება.
3. აკაკი წერეთელი და ფოლკლორი - ( 10 ქულა)

ქართული ხაკხური შემოქმედების შემკრებ - მკვლევართა და მოხდენილად

გამომყენებელა შორის ერთ-ერთი პირველი ადგილი ეროვნულ-
განმანთავისუფლებელი მოძრაობის მეორე დიდ წევრს აკაკი წერეთელს ეკუთვნის.
მისი ერთ-ერთი მთავარი საზრუნავი მე-19 საუკუნის 70-იანი წლებიდან სიცოცხლის
უკანასკნელ წუთებამდე ხალხური შემოქმედების ნიმუშების შეკრება-შესწავლა იყო.
ამ მხრივ, მეტად საინტერესო მისი წერილი ,,მოგონება, მარგანეცის გამო“. მწერალი
მიუთითებდა ასევე თავის წერილებში ხალხური შემოქმედების შეკრების
აუცილებლობაზე. ხალხური შემომქედებისადმი უსაზღვრო სიყვარულისა და
უდიდესი მზრუნველობის დამასადურებელია მისი ანდერძი.
აკაკი წერეთლის კალამს ეკუთვნის არა ერთი და ორი მოწოდება ქართული ხალხური
შემოქმედების ნიმუშების შეგროვების შესახებ, მის კალმს ეკუთვნის აგრეთე
მნიშვნელოვანი წერილები, სადაც გშუქებულია ხალხური ემოქმედების მნიშვნელობა
საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა დრგისათვის, ერთ-ერთ შენიშვნაში კკი
გამოემაურ ,,ივერიაში“ დაბეშდილ აზიურ ლეგენდას აბრეშუმის ჭიის შესახებ, მან
თოვნით მიმართა ,,წერა - კითხვის საზოგადოებას“ , ეზრუნათ ხალხური
შემოქმედების შესაკრებად.
აკაკი წერეთლის ხალხური შემოქმედების ნიმშების შეგროვება გადაუებელ ამოცანად
მიაჩნდა იგი ამ საქმეს ყველა საჭირო და სასწრაფო საქმეზე მაღლ აყენებდა იგი
აღნიშნავდა, რომ არც ერთი საქმე ისეთი საჭირო და სასწრაფო არ იყო,
როგორც ,,ზეპირ გადმოცემების“ შეკრება და შეგროვება. აკაკი წერეთელი
შემკრებისაგან გარკვეულ ცოდნასა და მომზადებას მოითხოვდა, რთა ნათქვმი
სფუძვლიანად ჩაწერილიყო
აკაკი წერეთელი მოითოვდ ამ სქმეში ხალგაზრდობის ჩაბმას. მათ უნდა მისემოდათ
გარკვეული გასმრჯელო საქართველოს სხვადასხვა კუთეში მასალების შესაკრებად.
მწერალმა შემკრებლებისათის გარკვეული ინსტრუქციაც კი შეიმუშავა, აკაკის მიერ
შემუშავებული ხალხური შემოქმედების ნიმშების შეკრების ინსტრუქციას დღემდე არ
დაუკაარგავს მენიერული ღირებულება. ამავე წერილში კაკი წერეთელი მოითხოვდა
ხალხური შემოქმედების ფონდის დარსებას.
ილია ჭავჭავაძესთან ერთად აკაკი წერეთელმა დიდი როლი ითამშა ახალი
სალიტერატურო ენის დამკვიდრების საქმეში, ამ დიდი ეროვნული სქმის
გნხორიელების ერთ-ერთ საშუალებაად მაას მშობლიური ლხური სიტყვიერებ მინდ,
მწერალი მოუწოდებდა თნამედროვეთ, მშობლიური ენის გამდიდრების მიზნით,
დაკვირვებოდნენ ხალხურ მეტყველებას.
1897 წელს აკაკი აარსებს საკუთარ ჟურნალს ,,კრებულს“, რომელიც ინიციატივას
იღებს ხალური შემოქმედების შეკრებაშ, კომიტეტის სპეციალური
დადგენილებით, ,,კვალის“ მიერ შეკრებული ული საერთო ფონდის დასაარსებლდ
გადეცა ამ ორგანოს. აკაკის მთავარი მიზანი ამ ორგანოს დაარსებისს ალხხური
შემოქმედების შეკრება-გმოქვეყნება იყო, ამას ადასტურებს მისი წერილი ერთ-ერთი
თანამშრომლისადმი: ,,პირველი ენკენისთვეს უნდა გამოვიდეს ჩემი ,,კრებული“. იგი
წერს, რომ მისი უმთავრესი წამახალისებელი ზეპირსიტყვეირებაა.
ჯურნალი ,,კრებულის“ განსაკუთრებული განყოფილება დთმობილი ჰქონდა ხალხურ
შემოქმედებას, ამ ორგანოს ირგვლივ დაირაზმნენ ხალხური შემოქმედების ცნობილი
შემკრბნი, ისინი დაუზარებლად აწოდებდნენ რედაქციას შეკრებილ მასალებს.
 აკაკი წერეთელი არ იყო ხალხური შემოქმედების შეკრების მხოლოდ ინიციატორი
და ორგანიზატორი, მის კალამს ეკუთვნის საინტერესო შენიშვნები ამა თუ იმ
ხალხური შემოქმედების ნიმუშის შესახებ, მას შვენივრდ ჰქონდ შეგნებული ქრთული
ხალხური შემოქმედების მსოფლიო მნიშვნელობ, ,,შენიშვნაში“, რომლიც გამომურება
იყო ,,ივერიაში“ დაბეჭდილი ლეგენდის აბრეშუმის ჭიის შესახებ, მწერალმა მიუთითა
ამ ლეგენდის პარალელებზე ქართულ მასალებში, საგულისხმოა ასევე, ,,შენიშვნები
პრომეთეოსზე და მედეია-იაზონზე“, აკაკის მოსაზრებით, მითიური ელემენტებით
დატვირთული, თქმულებანი უცხო მხრიდან კი არა რის შემოტანილი ჩენში,
პირიქით, ჩენგან აქვთ გატანილი ბერძნებს.
აკაკი წერეთელი ასევე მაღალ შეფასებას აძლევდა ხალხურ პოეზიას, მას ხალხური
ლირიკის ნიმუში ,,ხომალდში ჩავჯექ, ზღვას გაველ“ შედარებული აქვს რაფაელის
მადონასთან, რომელსაც მშვენიერების განსახიერების მიზნით - ულამაზესი ყრმა
უჭირავს ხელში.
თუ რა მაღალ შეფასებას აძლევდა აკკაი ხალხურ პოეზიას, ჩანს იქიდანაც, რომ მან
პატარა ოთხსტრიქონიანი ლექსი:
,,თამარ მეფე ღმერთს უყვარდა,
ციდან ჩამოესმა რეკა,
იალბუზზე ფეხი შესდგა,
დიდმა მთებმა შექმნეს დრეკა“.
უფრო მაღლა დააყენა, ვიდრე პოემა ,,თამარიანი“.
ხალხური შემოქმედების შესახებ მოწოდებებსა და წერილებში აკაკი ხაზს უსვამდა
ფოლკლორის მეცნიერულ ღირებულებას, მის დამოკიდებულებას სხვადასხვა
დისციპლინასთან, როგორიცაა: ისტორია, ეთნოგრაფია, არქეოლოგია,
დიალექტოლოგია და სხვები.
მოხსენებაში ,,ხალხური ზეპირ-სიტყვაობა და მისი მნიშვნელობა“, ვხვდებით
საგულისხმო ცნებას, რომლის მიხედვითაც ვგებულობთ, რომ ბატონყმობის დროს
საქართევლოში და უფრო დასავლეთ საქართველოში, ეს იგი იმერეთში,
გლეხებს ,,ბეგარა“ ემართათ, იყვნენ ისეთი გლეხებიც, რომლებსაც ზღაპარი ემართათ
და ბატონისა და ბატონის ცოლშვილისათის მხოლოდ ზღაპრები უნდა ეთქვათ
ხოლმე, აი ამ მეზღაპრეებს შესწავლილი ჰქონდათ დიდძალი ყოველგავრი
ზეპირსიტყვაობა მამა-პაპათაგან გადმონაცემი და იმას ავრცელებდნენ, ამავე ცნობას
ვხვდებით მის პატარა წერილში ,,განცხადებასავით“. მის ვტობიოგრაფიულ
ნაწარმოებში ,,ჩემი თვგადასავალი“ მოცემულია ფაქტიური მასალები ხალხური
შემოქმედების სხვადასხვა ჟანრის ტარდიციაზე ჩენში, გვხვდბა საბავშბო
თამაშობანი: ,,კენჭობია“, ,,დანობია“, ,,ქორობია“, და სხვ. ამ ნაწარმოებშ აღწერილია
თუ როგორ გარემოში და რა წრეში სრულდებოდა შაირები, ზღაპრები, გამოცანები და
სხვები.აქვე ვხვდებით მდიდარ მაასალა ,,ჭონას“, ,,ალილოს“ და სხვათა შეზრულების
შესახებ.
აკაკის ხალხურობის მთავარი მიზეზი მაინ იმ ეპოქის მოთხოვნილებები იყო,
რომელშც ყალიბდებოდა საამაყო მგოსნის აზრი და მსოფლმხედველობა.
ხალხური შემოქმედების აკაკი წერეთლისათვის ისევე როგორც სხვა გამოჩენილი
მწერლებისათვის, პროგრესულ-დემოკრატიული იდეების დანერგვუსა და
ნაციონალური და სოციალური ჩაგვრის წინააღმდეგ ბრძოლის ერთი საუკეთესო
საშუალება იყო, ხალხურ ნაწარმოებთა გამოყენებით აკაკი წერეთელმა გაამახვილა
საკუთარ მხატვრულ ნაწარმოებთა ეროვნული და სოციალური მოტივები.
პოეტს ხშირად მთელი სიუჟეტი აქვს აღებული ხალხური შემოქმედების
სამყაროდან, თემატიკურად ენატესავება მას, მეტწილად კი საკუთარი,
დამოუკიდებელი სიუჟეტებისათვის იყენებს ხალხურ შემოქმედებით ხერხებს ან
კიდევ შემოაქვს ნაწარმოების ხალხური რეპერტუარი, მის შემოქმედებაშ
თვალსაჩინოა დგილი წირავს ზღაპრებს, იგავ-არაკებს, შიარებს, გამოცანებს და
სხვებს, გვხვდება უცვლელად შეტანილი ხალხური რწმენისა და ცრურწმენების
აღწერა ნაწარმოებებში.
ხალხური ეპოსიდან აკაკი წერეთელს გამოყენებული აქვს თქმუელბა ამირანის
შესახებ, გავრცელებული ქართული ხალხური ზღაპარი ,,ნაცარქექია“ და ზღაპრები
ცხოველთა შესახებ, თქმუელბა ამირანის შესახებ გამოყენებული აქვს ისტორიულ
პოემაში ,,თორნიკე ერისთავი“. ამ ისტორიულ პოემაში საბერძნეთიდან აბრუნებული
გამარჯვებული ქართველი ჯარი ასრულებს სიმღერას ,,კავკასიის ქედზე იყო ამირანი
მიჯაჭვული“, ეს სიმრერა აგებულია ხალხურ თქმულებაზე, იგი აძლიერებს პოემის
პატრიოტულ მოტივს, ურყევია პოეტის რწმენა მომავალშ ხალხის გამარჯვებისა,
პოეტმა ხალხურ თქმულებაზე აგებული სიმღერით იწინასწარმეყველა ხალხის
გამარჯვება და თავისუფლება.
,,მოვა დრო და თავს აიშვებს,
იმ ჯაჭვს გასწყვეტს გმირთ-გმირი!..
სიხარულით შეეცვლება
ამდენი ხნის გასაჭირი!..
აღსანშნავია, რომ შესანიშნავი ისტორიული მოტხრობა ,,ბაში-აჩუკის“ ქარგად
გამოყეენბული მოძრვრის სიზმარი ზღაპრის მაგავრია, ზღაპრულ მოტივს
მოგვავგონებს მონასტერზე სამმაგად შემოხვეული გველეშაპი, როემსლაც საკუთარი
კუდი პირში უჭირავს, მარ არ ეკარება გატყროცნილი ისარი. მოტხრობაში ჩართულია
ხალხური ზღაპრის ეპიზოდი თეიმურაზ პირველის ჩახრუხაძესთან, შავთელთან და
რუსთაველთან შეჯიბრების დასახასიათებლად. მოთხრობაში ხალხურია მეხრეს
სიმღერა ურემზე.
ისტორიულ დრამაში ,,პატარა კახი“ გადმცოემულია ლეგენდა ,,ქოში გორის შესახებ“,
აკაკის მიერ გადმოცემული ლეგენდის დასასრულს გამოყენებულია ხალხური ლექსი.
ამ ნაწარმოებში უცვლელად არის შეტანილი ხალხური სიმრერა ,,მუმლი მუხასა“, ეს
ორპირული გუნდობრივი სიმღერა შესანიშნავად არის გამოყენებული პატრიოტული
გრძნობის გამოსახატავად, სადაც გამძლე მუხა საქართველოს სიმბოლოა და მუმლი კი
მისი მტრებისა.
ხალხურ რეპერტუარს უახლოვდება ,,თამარ ცბიერში“ მასხარას სიმღერა ჩონგურზე.
მოხდენილადა რის გამოყენებული ზღაპრის ხერხი კომედიაში ,,ძველსა და ახალს
შუა“, ბატონის დივანზე ნებივრად წამოწოლილ იმერელ მსახურს ივანიკას საშინლად
სწყურია, იქვე დოქი დგას, მაგრამ ეზარება დივანიდან წამოდგომა და ოცნებობს, რომ
ნეტავი ნატვრი თავლი მისცეს.
ხალხურ დრამას ემყარება ,,ბაში-აჩუკში“ ყეენობისა და მასთან დაკავშირებული
ჯირითისა და ყაბახობის დაწვრილებითი აღწერა, ხალხური დრამის ელემენტები
მოცემულია აგრეთვე ლექსში ,,ყეენობა“.
,,მედიაში“ გვხვდება კავკასიაში არსებული უძველესი წესი მიცვალებულის
გასვენებისა, როდესაც მოკლულ იასირს მიასვენებენ, თირთა მიმართავს კარისკაცებს.