Ang tanan sa aton palibot ginatawag nga matter.

Ang matter amo ang mga butang nga

may mass kag nagaokupar sang espasyo. Tanan nga butang nga makit-an kag mauyatan
nahuman sa matter. Ang matter may yara sang nanari-sari nga kurte tamanyo, duag kag
tekstura.
Ngaa may yara sang nanari-sari nga kurte, tamanyo, duag kag tekstura ang matter? Ina
tungod ang matter may yara sang tatlo ka forms/states: solid, liquid kag gas. Ang solid,
liquid kag gas nagapuno sang espasyo sa nanari-sari nga paagi, depende kung ano kadako,
kagamay, kalaba, kag kalip-ot sang isa ka butang.
Ang solid, mga butang nga puwede naton makaptan kag makit-an. Ang bulak, lamesa
kag bangko, ang mga halimbawa sang solid. May kurte, duag, tekstura kag tamanyo ang mga
ini.
Ang liquid mga butang man nga aton makaptan kag makit-an. Nagabaylo ang ila kurte
depende sa suludlan. May kabug-aton ini. Ang tubig amo ang sikat nga halimbawa sang
liquid.
Ang gas isa man ka form/state of matter. Indi naton ini makit-an pero ara lang sa aton
palibot. Mabatyagan naton ini.
Matter ang tawag sa tanan nga ara sa aton palibot. Masari naton sila sa solid, liquid
kag gas.

Direction: Duagan sng Pula kun ang mga butang Solid, duagan nman sng asul kun ini
Liquid kag duagan naman sang berde kun ang butang Gas.

Ano nga butang ang solid? ____________________________

Ano nga butang ang liquid? ___________________________
Ano nga butang ang gas? _____________________________

Direksiyon: Isulat ang S kung solid ang butang, L kung ang butang liquid kag G kung ini
gas.
 Matter ang mga butang nga makit-
an sa balay. Matumod mo bala ang mga ini? Maghatag sang tatlo (3) ka halimbawa sa taga
kolum/raya.

Direksyon: Isulat sa imo nutbok ang T kung husto ang dinalan kag S kung sala.
_____1. Ang mga butang nga makita sa aton palibot ginatawag nga matter.
_____2. Ang matter may mass kag nagaokupar sang espasyo
_____3. Ang tatlo ka forms/states of matter amo ang solid, liquid kag gas.
_____4. Ang gas nagaokupar sang espasyo sang suludlan.
_____5. Ang liquid kag gas wala sang pat-ud nga kurte, ini nakadepende sa kurte sang
suludlan.
Direksiyon: Ipaanggid ang mga masunod nga forms/states of matter. Kon ang dinalan
nagalaragway sa solid, liquid ukon gas sulatan sang tsek (/) ang nagakaigo nga kolum/raya.
Ilaragway ang mga butang suno sa ila klasipikasyon.

Halimbawa:
Pula ang duag sang bola. Gamay ang bola. Bilog ang kurte sini. Magaras ini kung imo
tandugon.

Direksiyon: I-angot sa letra sang solid nga butang nga ara sa raya sang B nga baliskad sang
tamanyo sang butang nga ara sa raya sang A.
Isulat sa imo nutbok ang tsek (√) kon ang butang nga ara sa laragway Magaras kag ekis (X)
kung Mahining.
Duagan sang Pula ang mga butang nga Matig-a kag Duagan sang Asul ang mga butang nga
Mahumok.

Direksyon: Tumura ang kurte, duag, tamanyo kag tekstura sang mga masunod nga butang.

Direksyon: I-pares ang kinaiya sang solid sa Raya sang A pakadto sa Raya sang B. Ang
napilian sa Raya sang B puwede nga gamiton sing makaduha ka beses. I-angot ang imo
sabat.
 Inidas A Inidas B
________1. Bilog nga lamesa A. Tamanyo
________2. Berde nga payong B. Kurte
________3. Magaras nga espasyo C. Duag
________4. Kwaderno nga dako D. Tekstura
________5. Mahumok nga ulunan

Ang liquid isa ka butang nga nagaokupar sang espasyo kag nagadepende ang kurte sa
suludlan. Ini pwede mahuwad kag nagailig sing madasig ukon mahinay. Sa sini nga leksyon,
imo mahibaluan ang nanari-sari nga kinaiya sang liquid.
Ang liquid may nanari-sari nga duag, pareho sang itom, pula kag dalag. Ang iban nga
liquid wala duag. Magkatuhay man ang mga ini sa sabor. May matam-is, maaslum, mapait
ukon maalat/maasin. May ara mahamot pareho sang perfume/pahumot, syrup, shampoo kag
fabric conditioner, ang iban naman mabaho pareho sang isda kag langgaw. Ang iban nga
liquid wala man baho.
Direksiyon: Ubrahon ang tsart. Butangan sang marka nga tsek (/) ang nagakaangay nga
kinaiya.
 Ang liquid sarang masari suno sa makita nga kinaiya. Igrupo sila suno sa duag, kurte,
sabor, kag baho.
Direction: Isulat ang imo makita nga kinaiya. Ibutang ang sabat sa blangko nga espasyo.

Direksyon: Ihatag ang nadula nga tinaga. Isulat ang tinaga sa blangko nga espasyo agud
mahuman ang parapo.
 Nagadepende ang kurte sang liquid sa _____________________. May ikasarang ini
nga mag ilig sang __________ ukon _______________. Ang liquid may ara man lain lain
nga duag, parihas sang itom, puti kag masiri nga dalag. Ang sabor sang liquid may ara nga
________________, _______________, ukon maalat. Ini __________ ukon mabaho.
Direksyon: Kopyaha sa imo nutbok kag butangan sang tsek (/) ang pulong nga
nagalaragway sang liquid kag ekis (x) ang wala nagalaragway.
1. May kina-iya ini nga mag ilig.
2. Wala ini sang pat-ud nga kurte.
3. May ara ini sang nanari-sari nga duag.
4. Nagadepende ang kurte sini sa suludlan.
5. Magaras hikapon.

Ang hangin yara sa palibot naton. Ang hangin isa ka ehemplo sang gas. Indi naton ini
makita pero aton mabatyagan kag masimhutan. Makita naton ang mga butang nga
nagahulag. Sa sini nga tulunan, mahibaluan naton ang nagakalain-lain nga kinaiya nga
makita naton sa gas.
Ang gas isa ka state of matter nga wala sang pat-ud nga kurte kag tamanyo. Nagalapta
ini kag gina puno ang suludlan. Indi man ini makita pero mabatyagan.
Ang gas wala sing pat-ud nga kurte kag laba pero nagadepende ang kurte sini sa
suludlan. Ang hangin nagahulag sang hilway kag gina puno ang isa kasuludlan.

Direksyon:
Butangi sang tsek nga marka ang butang nga pwede mapuno sang hangin.
1. Goma
2. Pitsel
3. Tanke sang gas
4. Goma nga bola
5. Espongha