07 Mpu2213 T3

Topik
 Sistem Bahasa
3 Baku
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menerangkan sejarah perkembangan pembakuan bahasa Melayu;
2. Menyenaraikan bentuk ejaan asal bahasa Melayu di Malaysia dan
di Indonesia sebelum proses pembakuan dilaksanakan;
3. Mengenal pasti prinsip-prinsip sebutan baku bahasa Melayu; dan
4. Menjelaskan sebutan-sebutan baku bahasa Melayu.
 PENGENALAN
Bahasa Melayu, di Malaysia dan di Indonesia, berteraskan bahasa Melayu dialek
Johor-Riau. Dialek ini telah dipilih kerana mempunyai ciri-ciri bahasa yang
memenuhi piawaian dan diperakui oleh penutur-penutur dialek lain sebagai
lebih bersistem, mudah dipelajari, dan mudah disebut. Bahasa Melayu dialek
Johor-Riau ini telah berkembang berasingan antara Indonesia dan Malaysia.
Indonesia telah membakukan bahasa Melayu dialek Johor-Riau itu sebaik-baik

sahaja bahasa itu dijadikan bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan Indonesia.
Percubaan untuk membakukan bahasa Melayu dibuat dengan bersungguh-
sungguh dalam tahun 1972 apabila Majlis bahasa Indonesia-Malaysia (MBIM)
telah ditubuhkan antara Indonesia dan Malaysia. Majlis ini kemudiannya
dianggotai pula oleh negara Brunei pada tahun 1985 yang membawa kepada
Majlis Bahasa Brunei Darulsalam-Indonesia-Malaysia (MBBIM). Majlis ini
berperanan untuk mewujudkan keseragaman ejaan dan sebutan di kalangan
anggotanya.
Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

46  TOPIK 3 SISTEM BAHASA BAKU
3.1 SEJARAH BAHASA BAKU DI MALAYSIA

DAN DI INDONESIA
Perkembangan yang berbeza di negara-negara yang menggunakan bahasa
Melayu sebagai bahasa kebangsaan menimbulkan kesukaran untuk menjadikan
bahasa Melayu sebagai bahasa yang serupa dalam semua segi.
Ahli-ahli bahasa di ketiga-tiga buah negara tersebut telah bekerjasama bagi

memastikan bahasa Melayu dapat berkembang secara bersepadu dan menjadi
lebih mantap. Perkembangan bahasa Melayu di Malaysia Indonesia dan Brunei
memberikan gambaran kepada kita sejauh mana perubahan-perubahan telah
berlaku kepada ketiga-tiga bahasa Melayu itu disebabkan oleh faktor politik,
sosial, dan pengaruh bahasa sukuan yang terdapat di negara masing-masing.
Dengan adanya kesedaran tentang penyatuan bahasa, melalui kewujudan

MABIM pada 1972 dan MABBIM pada 1985, bagi mengkaji semua masalah
bahasa yang timbul dan mencari jalan penyelesaian bersama, agar tindakan-
tindakan yang diambil akan memperkukuh perkembangan bahasa ini.
Persetujuan-persetujuan bersama yang dicapai oleh semua pihak yang terlibat
telah membantu pembangunan bahasa dan penggunaannya dalam bidang-
bidang lain.
Kedua-dua negara, iaitu Malaysia dan Indonesia, telah memilih bahasa Melayu
dialek Johor-Riau sebagai bahasa kebangsaan masing-masing sebaik-baik sahaja
mencapai kemerdekaan. Indonesia mencapai kemerdekaannya sepuluh tahun
lebih awal daripada Malaysia dan telah memajukan bahasa Melayu Johor-Riau
itu sebagai bahasa Indonesia dengan caranya yang tersendiri. Oleh sebab
penjajah Indonesia adalah Belanda, maka kaedah ejaan Belanda telah digunakan.
Dari segi perbendaharaan kata, Indonesia telah mengembangkannya dengan

menggunakan kaedah yang sama seperti yang berlaku di Malaysia dengan
bahasa dan budaya tempatan telah mempengaruhi perkembangannya. Selain
meminjam bahasa-bahasa asing, seperti bahasa Belanda dan bahasa Inggeris,
terdapat juga perkataan-perkataan yang diambil daripada bahasa sukuan bangsa
yang terdapat di Indonesia, misalnya bahasa Jawa.
Malaysia juga telah memilih bahasa Melayu Johor-Riau sebagai bahasa

kebangsaannya dan bahasa Melayu itu pula berkembang sebagai bahasa
Malaysia. Bahasa Melayu di Malaysia mempunyai sejarah perkembangan yang
berbeza daripada Indonesia, sebelum titik-titik persamaan cuba dicari melalui
persetujuan untuk bekerjasama dalam membangunkan kedua-dua bahasa. Pada
mulanya, bahasa Melayu di Malaysia mengekalkan nama bahasa Melayu tetapi

TOPIK 3 SISTEM BAHASA BAKU  47
kemudian telah mengambil identiti baru sebagai bahasa Malaysia dengan tujuan
untuk membentuk perpaduan rakyat melalui bahasa.
Perkembangan bahasa Melayu di Malaysia telah mengambil pola yang sama

seperti di Indonesia. Kalau di Indonesia, perbendaharaan katanya diperkaya
dengan kata-kata pinjaman daripada Belanda, Inggeris dan Jawa; di Malaysia
pula kata-kata pinjaman itu adalah daripada bahasa Inggeris, Arab, dan dialek-
dialek bahasa Melayu tempatan, seperti dialek Kelantan dan Kedah. Walaupun
wujud ketidakseragaman ini, kewujudan MABBIM telah banyak membantu
menyelesaikan sebarang permasalahan yang timbul.
3.2 SEJARAH EJAAN BAHASA MELAYU DI

MALAYSIA DAN INDONESIA
Pada pandangan anda, kenapakah wujudnya perbezaan-perbezaan ejaan dan
sebutan dalam kalangan penduduk-penduduk di Malaysia dan di Indonesia?
Ejaan bahasa Melayu di Malaysia dan di Indonesia mengikut kaedah ejaan yang
tersendiri. Ejaan bahasa Indonesia dipengaruhi oleh bahasa Belanda, manakala
di Malaysia disesuaikan dengan sebutan bahasa Melayu dialek Johor-Riau. Oleh
itu, kita dapati perkataan seperti „tudung‰ dieja „tudong‰ yakni menggunakan
vokal „o‰ bukan „u‰, kerana dalam sebutan harian di Malaysia ejaan perkataan
tersebut adalah „tudong‰ berdasarkan bunyi sebenarnya apabila disebutkan.
Gaya bahasa dan ejaan kedua-dua bentuk bahasa Melayu ini telah mengikut
jalan yang berlainan, sebelum persetujuan dicapai untuk menyatukannya.
Penyatuan bahasa yang berasal daripada sumber yang sama, iaitu bahasa
Melayu dialek Johor-Riau, dapat menjadikan bahasa Melayu ini mencapai
kemajuan yang lebih bermakna. Selain Malaysia dan Indonesia, Brunei dan
Singapura juga telah turut serta dalam perkembangan ini. Dengan adanya
kesepaduan dalam memajukan bahasa ini, maka faedah yang lebih besar dapat
diperoleh oleh semua pihak. Ilmu pengetahuan melalui bahasa yang sama dapat
dikongsi bersama dan proses perkongsian bijak ini dapat mempercepat
kemajuan bahasa Melayu. Objektif inilah yang diharapkan oleh negara-negara
berkenaan.

3.2.1 Ejaan Bahasa Melayu di Indonesia Sebelum

Ejaan Baku Diperkenalkan
Sebelum ejaan baku digunakan di Indonesia, sukar bagi orang Malaysia
membaca tulisan yang digunakan mereka. Oleh sebab orang Indonesia telah
biasa dengan bahasa Belanda, mereka menggunakan prinsip-prinsip ejaan
Belanda apabila menulis dalam bahasa Indonesia.
Sebagai contoh, yang berikut diperturunkan suatu petikan yang ditulis oleh Prof.
Dr. Poerbatjaraka pada tahun 1951 dalam buku Perancangan Bahasa dengan
Rujukan Khusus kepada Perancangan Bahasa Melayu oleh Prof. Asmah Haji
Omar (1993):
Tidak sadja pendeta Hwei-ning dikatakan pergi dari Cri-wijaya ke Melaju,

melainkan I-tsing sendiri, ketika ia berangkat dari Kanton ke Hindustan pada
tahun 671 ia singgah dulu di Cri-wijaya 6 bulan lamanja, buat mempeladjari
tatabahasa (Sanskreta). Sesudah itu ia pergi ke Melaju, dan setelah di situ 2
bulan lamanja, baru ia terus ke Hindustan, tempat ia tinggal sepuluh tahun
lamanja di sekolah tinggi ilmu ke- Buddhaan yang termasjhur, jakni Nalanda.
Ketika kembali dari Hindustan ia singgah lagi, buat sementara waktu, di Cri-
wijaya. Ketika itu ialah pada tahun 685. Setelah tinggal di situ 4 tahun
lamanja, maka mendapat kejakinanlah ia, bahawa pekerdjaan menjalin dan
menterdjemahkan kitab-kitab sutji agama Buddha itu buat dia seorang, terlalu
berat; oleh kerana itu, pada tahun 689 ia pulang ke Kanton, lalu kembali pula
ke Cri-wijaya dengan membawa pembantu empat orang.
Perkataan-perkataan yang berhuruf condong adalah perkataan-perkataan yang

dieja dengan menggunakan sistem ejaan bahasa Belanda. Terdapat beberapa ciri
yang membezakannya dengan ejaan baku pada hari ini, seperti yang
ditunjukkan dalam Jadual 3.1.

Jadual 3.1: Beberapa Perbezaan Ejaan Lama dan Ejaan Baku Berdasarkan Petikan
Ejaan lama Ejaan baku
sadja saja
Cri-wijaya Sriwijaya
Melaju Melayu
mempeladjari mempelajari
lamanja lamanya
termasjhur termasyhur
jakni yakni
kejakinanlah keyakinanlah
pekerdjaan pekerjaan
menterdjemahkan menterjemahkan
sutji suci
peladjar pelajar
Perantjis Perancis
nama-nja namanya
bukunja bukunya
jang yang
ichtisar ikhtisar
tatatjara tatacara
berdjiarah berziarah
Huruf-huruf yang berbentuk condong dalam ejaan lama itu adalah huruf-huruf
yang berbeza bunyinya setelah ejaan bahasa Melayu dibakukan. Sebagai contoh,
dalam ejaan lama „dj‰ ialah „j‰ apabila dibakukan. Seterusnya „tj‰ ialah „c‰,
„Cri‰ ialah „Sri‰ dan lain-lain yang tersenarai di atas. Hal ini dapat dilihat dalam
contoh Rajah 3.1.

Rajah 3.1: Contoh sebuah buku yang diterbitkan pada tahun 1957 yang memperkatakan
sejarah dan perkembangan bahasa Indonesia.
3.2.2 Ejaan yang Digunakan di Malaysia Sebelum

Ejaan Baku Diperkenalkan
Pada masa Indonesia mengeja mengikut gaya Belanda, Malaysia pula
mempunyai gaya ejaannya yang tersendiri. Kepada para pembaca yang telah
menerima pendidikan ejaan baku, ejaan lama ini adalah ganjil dan tidak
mempunyai sistem yang seragam. Sebagai contoh, lihat petikan cerpen yang
yang berjudul „Kesah Nana Maidin‰ karangan Asamin yang diterbitkan dalam
Utusan Zaman, 25 April 1954 dan telah dimuatkan dalam Antologi Cherpen
Melayu Sa-Lepas Perang Dunia Kedua oleh Omar Mohd. Hashim, yang
diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka (1968).

Maidin menjilat2 bibir-nya sendiri, tangan-nya di-kesat2kan pada kain

sarong-nya. Kain sarong hijau yang di-lipatkan-nya itu memperlihatkan
karat2 yang basah kering. Baju singlet-nya juga sudah separoh belapok
dan di-jalori juga oleh warna kekuningan yang basah kering.
Gadis kechil chantek yang sedang minum ayer batu di-depan-nya meminta
tambah sedikit gula, dan Maidin yang baharu mengesat2 kain sarong-nya itu
chepat2 menyambut gelas yang di-ulurkan gadis tersebut di-tuangkan-nya
gula serta di-tambah-nya lagi sa-sudu kachang.
„Taroh-lah susu Maidin,‰ gadis itu merengek2, tetapi Maidin yang

belum berapa tahu chakap Melayu itu hanya tertawa2 kechil sambil
menggeleng2kan kepala, tangan-nya sa-kali lagi menyapu2 kain sarong-nya.
Daripada petikan itu, anda dapat melihat bahawa perkataan-perkataan yang

berhuruf condong adalah perkataan-perkataan yang dieja dengan menggunakan
kaedah ejaan sebelum dibakukan. Untuk melihat perbezaan-perbezaan yang
terdapat antara gaya ejaan lama dengan gaya ejaan baharu, lihat senarai seperti
dalam Jadual 3.2.
Jadual 3.2: Beberapa Perbezaan Ejaan Lama dan Ejaan Baku Berdasarkan Petikan
Ejaan lama Ejaan baku

menjilat2 menjilat-jilat
di-kesat2kan dikesat-kesatkan
di-lipatkan-nya dilipatkannya
singlet-nya singletnya
belapok berlapuk
kechil kecil
ayer air
mengesat2 mengesat-ngesat
di-ulurkan dihulurkan
di-tuangkan-nya dituangkannya
di-tambah-nya ditambahnya
kachang kacang
merengek2 merengek-rengek
menggeleng2kan menggeleng-gelengkan

menyapu2 menyapu-nyapu
tangan-nya tangannya
sarong-nya sarungnya
karat2 karat-karat
separoh separuh
di-jalori dijaluri
chantek cantik
di-depan-nya di depannya
chepat2 cepat-cepat
sa-sudu sesudu
taroh-lah taruhlah
tertawa2 tertawa-tawa
sa-kali sekali
Daripada contoh-contoh tersebut, kita dapati bahawa ejaan dalam bahasa

Melayu telah mengalami banyak perubahan. Perubahan yang berlaku
sebenarnya menunjukkan betapa dinamiknya bahasa Melayu menyesuaikan diri
mengikut perubahan zaman. Kita dapati bahawa bentuk ejaan baku lebih kemas.
Rajah 3.2 pula menunjukkan sebuah buku bertajuk Kesah Sa-Ribu Satu Malam
terbitan Pustaka Antara (1962) yang memperlihatkan bentuk-bentuk tulisan yang
terdapat pada masa dahulu sebelum diwujudkan penyeragaman.
Rajah 3.2: Contoh dari buku tulisan „Kesah Sa-Ribu Satu Malam‰

Bagi bahasa Melayu, perubahan bentuk ejaan adalah praktikal kerana bahasa
Melayu masih dalam proses perkembangan. Hasil-hasil karya yang ditulis
dengan menggunakan ejaan bentuk lama tidak begitu banyak. Oleh itu,
sekiranya generasi baharu yang menggunakan ejaan baharu mahukan maklumat
yang didapati dalam buku-buku yang ditulis dengan gaya ejaan lama, mereka
masih dapat membacanya dengan mudah. Perubahan-perubahan ejaan yang
berlaku dalam bentuk ejaan baku tidak banyak dan bersistem. Pada dasarnya,
permintaan terhadap maklumat yang ditulis dalam bentuk ejaan lama tidak
begitu besar. Dengan ini, perubahan ejaan tidak menyebabkan kesukaran yang
besar. Sebaliknya, sekiranya ejaan yang digunakan oleh orang Inggeris hendak
dibakukan, maka masalah yang akan timbul lebih besar. Selain buku-buku ilmu
pengetahuan yang telah ditulis dalam bahasa Inggeris sangat banyak, ejaan
bahasa Inggeris yang digunakan pada hari ini, jika dibakukan akan menjadikan
orang ramai tidak akan mengenali langsung bahawa ejaan-ejaan itu adalah
bahasa Inggeris. Sebagai contoh, cuba lihat ayat bahasa Inggeris berikut yang
dibakukan:
„I want to go to the beach for a picnic‰ akan bertukar kepada ejaan-ejaan yang
berikut jika ayat itu dibakukan. „Ai wan tu go tu de beec fo e piknik‰. Dapatkah
anda mengenalinya sebagai bahasa Inggeris?
3.2.3 Sistem Ejaan Bahasa Melayu Terkini

Bahasa Melayu ialah suatu bahasa yang dinamik kerana semenjak mencapai taraf
bahasa rasmi di Malaysia, Indonesia, Brunei dan Singapura, perkembangannya
berlaku dengan pesat. Keempat-empat buah negara telah bersepakat untuk
berbincang tentang pelbagai hal yang berkaitan dengan perkembangan bahasa
Melayu di negara masing-masing. Semua masalah yang timbul dalam proses
perkembangan bahasa ini dibincangkan. Penyelesaian masalah serta persetujuan
bersama dicari supaya segala keputusan yang dipersetujui dapat dilaksanakan
secara sistematik. Dengan ini, bahasa Melayu akan dapat berkembang dengan
pesat untuk menjadikannya bahasa yang maju, setanding dengan mana-mana
bahasa yang maju di dunia.
Langkah pertama yang dianggap paling utama ialah membakukan ejaan bahasa
Melayu, supaya ejaan yang sama bagi perkataan yang sama digunakan di
keempat-empat buah negara. Dengan itu, karya yang dihasilkan di Malaysia
dapat dibaca dengan mudah oleh pembaca-pembaca di Indonesia, Brunei dan
Singapura. Peristilahan dan sebutan yang mempunyai perbezaan sedikit
sebanyak tidak akan menjejaskan kesepaduan bahasa, kerana setiap negara yang
menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan mempunyai keunikan
masing-masing.

3.3 PANDUAN UMUM EJAAN RUMI BAHASA

MELAYU
Sistem ejaan Rumi yang digunakan sekarang adalah hasil daripada perjanjian
penyatuan ejaan Rumi bagi bahasa Malaysia dan bahasa Indonesia yang
dipersetujui bersama pada tahun 1967. Usaha-usaha untuk mengubah ejaan lama
kepada ejaan baharu dijalankan selepas persetujuan itu dicapai, dan akhirnya
pada 16 Ogos 1972, „Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa Malaysia‰ diperkenalkan.
Sistem ejaan Rumi yang dilaksanakan pada tahun 1972 itu adalah hasil kerjasama
dan kesepakatan „Majlis Bahasa Indonesia- Malaysia (MABIM)‰ bagi pihak
kerajaan Malaysia dan pemerintah Republik Indonesia. Di Malaysia, badan yang
ditugaskan untuk menyusun panduan ejaan Rumi ini ialah Jawatankuasa Tetap
Bahasa Malaysia yang dilantik oleh Menteri Pendidikan Malaysia, dan
Jawatankuasa ini diletakkan di bawah pengurusan Dewan Bahasa dan Pustaka.
Maklumat-maklumat penting yang menjadi sumber kepada panduan umum

ejaan Rumi ini boleh dirujuk dalam buku-buku yang berikut:
(a) Pedoman Umum Ejaan Bahasa Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1975
(Edisi Kedua 1987);
(b) Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Malaysia, Dewan Bahasa
dan Pustaka, 1975 (Edisi Semakan 1991); dan
(c) Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1981
(Edisi Kedua 1988).
3.3.1 Huruf
Abjad Rumi dalam bahasa Melayu mengandungi 26 huruf seperti dalam Jadual
3.3, menurut susunan yang lazim.

Jadual 3.3: Abjad Rumi dalam Bahasa Melayu
Huruf Nama
A a a (seperti „saya‰)
B b bi
C c si
D d di
E e i
F f ef
G g ji
H h ec
I i ai
J j je
K k ke
L l el
M m em
N n en
O o o
P p pi
Q q kiu
R r ar
S s es
T t ti
U u yu
V v vi
W w dabliu
X x eks
Y y wai
Z z zet
3.3.2 Huruf Vokal

Dalam sistem ejaan Rumi bagi bahasa Melayu, terdapat enam fonem atau bunyi
vokal, tetapi bunyi-bunyi itu dilambangkan oleh lima huruf vokal seperti dalam
Jadual 3.4.

Jadual 3.4: Lima Vokal Melambangkan Enam Fonem
Contoh Penggunaan
Huruf Fonem
di depan di tengah di belakang
a /a/ adu sapi rasa
e (i) /e/ pepet enau pening komunisme
(ii) /e/ taling elok petah tauke
i /i/ isu sikap dahi
o /o/ oleh bolos kuno
u /u/ ular buluh abu
Rajah 3.3: Vokal Bahasa Melayu
Dalam bahasa Melayu, ejaan baku huruf „e‰ melambangkan dua fonem atau
bunyi vokal, iaitu:
(a) Fonem e pepet [ə] yang dahulunya dikenali sebagai e bertanda di atas,
seperti dalam perkataan e’mbun, le’mak dan se’mak. Dalam penulisan ini, e
pepet akan ditandakan sebagai [ə]; dan
(b) Fonem e taling [é] seperti dalam perkataan elak, ekar dan ekor.
Tahukah anda bahawa sebelum tahun 1972, e pepet ini dikenal sebagai e
bertanda dan dalam tulisan huruf e ini ditandakan di atas untuk
membezakannya daripada e taling yang tidak bertanda.

3.3.3 Huruf Diftong

Huruf diftong terdiri daripada gabungan dua huruf vokal. Dalam bahasa
Melayu, terdapat tiga bentuk huruf diftong, iaitu ai, au dan oi. Walaupun huruf
diftong ini ialah gabungan dua huruf vokal tetapi bunyinya hanyalah satu. Hal
ini terjadi demikian kerana bunyi diftong terhasil apabila satu vokal
menggeluncur dengan cepatnya ke satu vokal lain. Perkataan-perkataan dalam
Jadual 3.5 adalah contoh-contoh bunyi diftong yang terdapat dalam bahasa
Melayu:
Jadual 3.5: Contoh-contoh Bunyi Diftong
Huruf Fonem Contoh Penggunaan

ai /ai/ aising, abai, mahligai, ghairah
au /au/ aurat, arau, danau, saudari
oi /oi/ oidium, amboi, boikot, kaloi
3.3.4 Huruf Konsonan

Dalam sistem ejaan Rumi, terdapat 26 huruf konsonan yang digunakan untuk
melambangkan 27 fonem atau bunyi konsonan seperti yang dicatatkan dalam
Jadual 3.6.
Jadual 3.6: Konsonan yang Melambangkan 27 Fonem
Contoh penggunaan
Huruf Fonem
di depan di tengah di belakang
/b/ bahaya rebut adab
c /c/ cukup baca Mac
d /d/ dua ada abad
f /f/ fakir tafsir maaf
g /g/ gula tiga beg
gh /gh/ ghaib maghrib mubaligh
h /h/ hipokrit yahid buah
j /j/ joran ganja kolej
k /k/ kati pakar kotak
/?/ · · kakak
// · nikmat jamik
// kadi · ·
kh /kh/ khas akhbar tarikh
l /l/ lemas alas gesel
m /m/ muka kamu talam
n /n/ nama panah daun
ng /ng/ ngilu angin kuning

ny /ny/ nyala punya ·

p /p/ pasung api siap
q /q/ qurban wuquf buraq
r /r/ raih para gusar
s /s/ sampai asal kemas
sy /sy/ syabas isytihar skuasy
t /t/ tuli rata tepat
v /v/ vitamin subversif -
w /w/ wajah bawa straw
x /x/ xerox · ·
y /y/ yang duyung ·
z /z/ zaman azam Majaz
Daripada 26 huruf konsonan itu, terdapat lima huruf gabungan iaitu gh, kh, ng,
ny dan sy. Huruf gabungan kh dan sy telah menjadi sebahagian daripada huruf
konsonan bahasa Melayu apabila bahasa Melayu meminjam perkataan-
perkataan Arab untuk dijadikan perkataan-perkataan Melayu seperti perkataan
akhir, khabar, syarat dan syubahat.

(a) Huruf q juga dipadankan dengan huruf Jawi qaf yang digunakan untuk
mengeja istilah-istilah agama Islam, dan perkataan-perkataan yang dipinjam
daripada bahasa Arab. Contohnya:
qariah wuquf Quran fiqah
(b) Huruf v ialah huruf yang digunakan untuk mengeja perkataan-perkataan

yang dipinjam daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang
lain. Huruf v biasanya digunakan pada pangkal kata atau pada pangkal
suku kata seperti perkataan-perkataan yang berikut:
van vitamin karnival revolusi
universiti vokasional subversif evolusi
(c) Huruf ‐ve di akhir kata bahasa Inggeris pula diambil oleh bentuk huruf f
dalam bahasa Melayu. Contohnya:
subversive : menjadi : subversif

passive : menjadi : pasif
active : menjadi : aktif
negative : menjadi : negatif
reflective : menjadi : reflektif
generative : menjadi : generatif

(d) Huruf x hanya digunakan pada pangkal kata untuk istilah khusus yang
tidak ditukar kepada z. Contohnya:
xenon : menjadi : xenon

xylophone : menjadi : xilofon
xenomorph : menjadi : xenomorf
SEMAK KENDIRI 3.1
1. Mengapakah bahasa Jawa yang dianggap paling banyak dituturkan

di Nusantara tidak dipilih untuk dijadikan bahasa kebangsaan di
Indonesia?
2. Mengapakah bahasa Melayu Johor-Riau, yang dijadikan bahasa

kebangsaan di Indonesia, dapat dibakukan dengan cepat berbanding
dengan yang berlaku di Malaysia?
3.3.5 Perubahan Lima Huruf Konsonan daripada

Ejaan Rumi Lama kepada Ejaan Rumi Sekarang
Jadual 3.7 berikut menunjukkan perubahan lima huruf konsonan daripada ejaan
rumi lama kepada ejaan rumi sekarang.
Jadual 3.7: Perubahan Lima Huruf Konsonan
Huruf lama Huruf sekarang Contoh penggunaan

ch c chinta menjadi cinta
chuba menjadi cuba
Mach menjadi Mac
dh d dharab menjadi darab
dharurat menjadi darurat
kadhi menjadi kadi
dz z dzalim menjadi zalim
dzat menjadi zat
bedza menjadi beza

sh sy sharikat menjadi syarikat

sharat menjadi syarat
skuash menjadi skuasy
th s Thalatha menjadi Selasa

mithal menjadi misal
thabit menjadi sabit
3.3.6 Penghapusan Tanda Koma di atas

Dalam bahagian ini, kita akan melihat empat situasi di mana tanda koma di atas
dihapuskan. Situasi-situasi tersebut adalah seperti berikut:
(a) Tanda koma di atas (Â) yang sepadan dengan huruf Jawi ain dihapuskan
jika digunakan untuk membuka suku kata. Contohnya:
saÊat : menjadi : saat

Âalam : menjadi : alam
Âamal : menjadi : amal
raÊi : menjadi : rai
(b) Tanda koma di atas yang sepadan dengan huruf Jawi ain digantikan
dengan huruf konsonan k untuk menutup suku kata. Contohnya:
raÊayat : menjadi : rakyat

maÊna : menjadi : makna
tamaÊ : menjadi : tamak
(c) Tanda koma di atas (Â) yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah
dihapuskan untuk membuka suku kata. Contohnya:
masaÊalah : menjadi : masalah

soÊal : menjadi : soal

(d) Tanda koma di atas (Â) yang sepadan dengan huruf Jawi hamzah digantikan
dengan huruf konsonan k untuk menutup suku kata. Contohnya:
encheÊ : menjadi : encik

DatoÊ : menjadi : Datuk
ruÊyah : menjadi : rukyah
3.3.7 Keselarasan Vokal

Dalam Sistem Ejaan Baru (Rumi) Bahasa Melayu, terdapat 18 pola keselarasan
vokal. Daftar yang berikut memberikan pola-pola keselarasan vokal yang perlu
diketahui:
(a) Praakhir Akhir tertutup Contoh

a a asah, galak, sempadan
Menurut ejaan baharu, vokal praakhir a yang terletak dalam suku kata
yang pertama diikuti oleh vokal akhir tertutup a, seperti contoh-contoh
yang diberikan. Hal ini ialah pola yang biasa terdapat dalam bahasa
Melayu. Contoh-contoh lain ialah bangkai, teladan, kembang.
(b) Praakhir Akhir tertutup Contoh

a i adik, balik, sumbangsih
Pola yang kedua ialah vokal praakhir a yang diikuti oleh vokal akhir
tertutup i. Pola ini lazim ditemukan, sama seperti pola pertama. Contoh-
contoh lain adalah seperti banting, calit, malik, kekasih, cenderawasih.
(c) Praakhir Akhir tertutup Contoh

a u datuk, patuk, kerayung
Pola ketiga ialah yang dimulakan dengan vokal praakhir a dan diikuti oleh
vokal akhir tertutup u. Pola ini ialah jenis terakhir bagi perkataan yang
dimulakan dengan vokal a. Perkataan-perkataan yang berikut mempunyai
pola ejaan yang sama, iaitu batuk, ampun, tangguh, sambung.
(d) Praakhir Akhir tertutup Contoh

e (pepet) a emas, ketam, tembelang
Pola keempat ialah vokal praakhir yang bermula dengan e (pepet) dan
diikuti oleh vokal akhir tertutup a. Perkataan-perkataan yang

menggunakan pola tersebut termasuklah enau, lebam, kelam, gelam,

keretam, selam, selak, serembap.
(e) Praakhir Akhir tertutup Contoh

e (pepet) i lebih, betik, sembelih
Pola kelima ialah vokal praakhir yang bermula dengan e pepet yang diikuti
oleh vokal akhir tertutup i. Perkataan lain yang menggunakan pola yang
sama termasuklah cebis, betis, kelip, keris, detik, terik, sering, penting.
(f) Praakhir Akhir tertutup Contoh
e (pepet) u belut, telur, temenggung
Pola yang keenam ialah vokal praakhir yang bermula dengan e pepet dan
diikuti oleh vokal akhir tertutup u. Perkataan lain yang mengikut pola ini
termasuklah telus, berus, celup, betung, semberung.
(g) Praakhir Akhir tertutup Contoh

e (taling) a elak, dewan, belerang
Pola yang ketujuh ialah vokal praakhir yang bermula dengan e taling dan
diikuti oleh vokal akhir tertutup a. Contoh-contoh yang berikut ialah
perkataan-perkataan yang mengikut pola yang sama, iaitu selak, letak,
ledang, perang, temberang.
(h) Praakhir Akhir tertutup Contoh

e (taling) e (taling) belek, gelek, selekeh
Pola yang kelapan ialah vokal praakhir yang bermula dengan e taling dan
diikuti pula oleh vokal akhir tertutup e taling juga. Perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama termasuklah seret, beres, teres, tembereng,
gelek.
(i) Praakhir Akhir tertutup Contoh

e (taling) o telor, esok, tempoh
Pola yang kesembilan ialah vokal praakhir yang bermula dengan e taling
dan diikuti pula oleh vokal akhir tertutup o. Perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama termasuklah serong, bengkok, tembok, lentok,
kelentong.

(j) Praakhir Akhir tertutup Contoh

i a insaf, silang, saliran
Pola yang kesepuluh ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan i
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup a. Perkataan lain yang mempunyai
pola yang sama termasuklah indah, silap, giliran, pindah, hisap, perintah,
butiran, kisar.
(k) Praakhir Akhir tertutup Contoh

i i intip, sisip, belimbing
Pola yang kesebelas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan i dan
diikuti oleh vokal akhir tertutup i. Perkataan lain yang mempunyai pola
yang sama termasuklah mirip, minit, sirip, seiring, selidik.
(l) Praakhir Akhir tertutup Contoh

i u bingung, rimbun, singgul
Pola yang kedua belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan i
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup u. Perkataan lain yang mempunyai
pola yang sama termasuklah hirup, ribut, timbus, belitung, simpul,
kecimpung.
(m) Praakhir Akhir tertutup Contoh

o a corak, borang, terompah
Pola yang ketiga belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan o
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup a. Perkataan lain yang mempunyai
pola yang sama termasuklah bontang, gelombang, lobak, tombak.
(n) Praakhir Akhir tertutup Contoh

o e (taling) oleh, toleh, celoteh
Pola yang keempat belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan
o dan diikuti oleh vokal akhir tertutup e taling. Perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama ialah boleh, colek, toreh, serondeng, molek.
(o) Praakhir Akhir tertutup Contoh

o o obor, dorong, longgok
Pola yang kelima belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan o
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup o. Contoh perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama ialah sondol, rogol, botol, tolok, gerobok.

(p) Praakhir Akhir tertutup Contoh

u a ulat, sumbang, ketupat
Pola yang keenam belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan u
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup a. Contoh perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama ialah bulat, julap, kurap, tumbang, seludang.
(q) Praakhir Akhir tertutup Contoh

u i usik, guling, pulih
Pola yang ketujuh belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan u
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup i. Contoh perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama ialah butir, cungkil, pusing, umpil, bunting.
(r) Praakhir Akhir tertutup Contoh

u u untuk, cukur, selubung
Pola yang kelapan belas ialah bunyi vokal praakhir yang bermula dengan u
dan diikuti oleh vokal akhir tertutup u. Contoh perkataan lain yang
mempunyai pola yang sama ialah cukup, kurus, gugur, tempurung,
gelupur.

Setelah ejaan-ejaan dibakukan, maka barulah terdapat satu sistem ejaan yang
seragam. Pola-pola yang dinyatakan itu hendaklah dijadikan asas rujukan
apabila timbul keraguan dalam mengeja perkataan-perkataan dalam bahasa
Melayu. Kecekapan mengeja dapat diperoleh setelah digunakan dengan kerap
dalam penulisan. Secara spontan, kita dapat mengesan kesilapan ejaan yang
telah dilakukan.
3.3.8 Contoh Bentuk Kesalahan yang Tidak Mengikut

Keselarasan Vokal
Kesalahan-kesalahan yang kerap berlaku kerana tiada keselarasan vokal
biasanya disebabkan oleh ejaan baku yang digunakan tidak sama dengan bunyi
sebutan perkataan-perkataan tersebut oleh penutur-penutur jati bahasa Melayu,
terutama yang menggunakan dialek Johor-Riau. Sebagai contoh, kita ambil
perkataan „fasih‰. Perkataan ini, apabila dituturkan oleh orang Melayu di
Malaysia, tidak banyak berbeza dengan sebutan yang dieja dengan „faseh‰. Di
Indonesia, sebutan sesuatu perkataan itu dilakukan sebagaimana dieja. Dalam
contoh tadi, perkataan „fasih‰ akan disebut sebagai [fa.sih] bukan [fa.seh]. Yang

berikut ini disenaraikan perkataan-perkataan yang dieja dengan salah, disertai

dengan ejaan yang betul.
(a) Contoh kesalahan pola a – i (b) Contoh kesalahan pola a – u
Salah Betul Salah Betul

faseh fasih basoh basuh
tarek tarik taboh tabuh
sabet sabit asoh asuh
daceng dacing kampong kampung
calet calit lampong lampung
maseh masih sambong sambung
faker fakir lambong lambung
kaseh kasih sarong sarung
paser pasir tarohan taruhan
maseh masih patong patung
(c) Contoh kesalahan pola e pepet – i (d) Contoh kesalahan pola e pepet – u

betek betik betok betuk
cerdek cerdik ketok ketuk
cekek cekik celor celur
lebeh lebih telor telur
pelek pelik penoh penuh
jeret jerit ketol ketul
peret perit serbok serbuk
serek serik merbok merbuk
sengeh sengih serbok serbuk
sepet sepit mabok mabuk

(e) Contoh kesalahan pola e taling – o (f) Contoh kesalahan pola e taling –
e taling

beluk belok telik telek
besuk besok belik belek
ceduk cedok gelik gelek
ekur ekor kelidek keledek
herut herot singet senget
kekuk kekok gelitek geletek
kecuh kecoh getik getek
lelung lelong keretik keretek
tenguk tengok
(g) Contoh kesalahan pola e taling – a (h) Contoh kesalahan pola i – i

anika aneka bilek bilik
diwan dewan bisek bisik
keciwa kecewa didek didik
simbang sembang itek itik
rika reka titek titik
merika mereka risek risik
sehat sihat pileh pilih
sileh silih
sisek sisik
milek milik
(i) Contoh kesalahan pola i – u (j) Contoh kesalahan pola o – o

bisol bisul pelusuk pelosok
tidor tidur tulul tolol
periok periuk serumbung serombong
timon timun suruk sorok
timbol timbul lumbung lombong
timbon timbun sundul sondol
simpol simpul pelupur pelopor
hirok-pikok hiruk-pikuk tunjul tonjol
ribot ribut tungkul tongkol
tiros tirus kelumpuk kelompok

(k) Contoh kesalahan pola o – e (l) Contoh kesalahan pola o – a
serunding serondeng burang borang

guris gores curak corak
tungging tonggeng dungak dongak
sumpik sompek guncang goncang
kupik kopek kuntang kontang
lucing loceng rumbak rombak
jungkit jongket surak sorak
turih toreh tudak todak
(m) Contoh kesalahan pola u – i (n) Contoh kesalahan pola u – u
bueh buih susor susur

kueh kuih burong burung
cuit cuit busok busuk
puteh putih tusok tusuk
putek putik burok buruk
rumet rumit guroh guruh
puleh pulih buloh buluh
buretan buritan suroh suruh
cubet cubit lumpoh lumpuh
usek usik buroh buruh
Apabila sesuatu perkataan dieja dengan salah, maka makna perkataan tersebut
sama ada berubah kepada makna lain atau maknanya hilang terus. Sebagai
contoh, kita ambil perkataan-perkataan yang berikut sebagaimana digunakan
dalam ayat, untuk melihat bagaimana makna perkataan-perkataan berubah
apabila dieja dengan salah.
Contoh 1
Ayat (1) Ayat (2)

Ahli keluarga Pak Samad sedang Ahli keluarga Pak Samad sedang
menonton televisyen di ruang tamu. menuntun televisyen di ruang tamu.
Ayat yang pertama membawa maksud bahawa keluarga Pak Samad sedang
menyaksikan program televisyen di rumah mereka, tetapi apabila ejaan

„menonton‰ dieja dengan salah, iaitu „menuntun‰ maknanya telah berubah

kepada „menarik‰ televisyen, mungkin untuk membuangnya.
Contoh 2
Ayat (1) Ayat (2)
Ali dan Osman lewat sampai ke Ali dan Osman liwat sampai ke sekolahnya
sekolahnya kerana hari hujan. kerana hari hujan.
Ayat yang pertama menjelaskan sebab mengapa Ali dan Osman lambat sampai
ke sekolahnya, tetapi maksud ayat yang kedua hilang sama sekali kerana apabila
„lewat‰ dieja sebagai „liwat‰ perkataan tersebut tidak menggambarkan apa-apa
makna kerana perkataan „liwat‰ itu digunakan dalam konteks yang salah.
3.3.9 Ejaan Perkataan-Perkataan yang Dipinjam

daripada Bahasa Jawa dan Bahasa Inggeris
Sungguhpun terdapat 18 pola keselarasan vokal dalam Sistem Baru Ejaan Rumi
Bahasa Melayu seperti yang telah dihuraikan, masih terdapat lagi sebanyak 13
kekecualian dalam pola-pola vokal tersebut. Kekecualian itu timbul kerana
terdapatnya bahasa- bahasa pinjaman dalam bahasa Melayu, terutamanya
pinjaman daripada bahasa Jawa dan bahasa Inggeris. Pola-pola kekecualian itu
adalah seperti yang berikut:
(a) Pola vokal a – e taling
Bahasa Jawa Bahasa Inggeris

aneh, awet, pamer, panen balet, panel, kaset, pakej
(b) Pola vokal a – o

lakon, lapor, keraton, jago, calon batalion, atom, operator, kontraktor
(c) Pola vokal e (pepet) – e taling

gembleng setem

(d) Pola vokal e (pepet) – o

jempol, bendok gabenor, canselor
(e) Pola vokal e (taling) – i

hipotesis enjin
(f) Pola vokal e (taling) – u

elaun
(g) Pola vokal i – e

imlek parlimen, filem
(h) Pola vokal i – o

ijon diftong, simbol
(i) Pola vokal o – e pepet

nitrogen
(j) Pola vokal o – i

polis

(k) Pola vokal o – u

bonus, forum, fokus
(l) Pola vokal u – e taling

tulen subjek
(m) Pola vokal u – o

lelucon kupon, tutor
3.3.10 Ejaan Kata Pinjaman Bahasa Inggeris

Peminjaman bahasa Inggeris untuk digunakan dalam bahasa Melayu menimbulkan
beberapa kesulitan, kerana ketidakserasian ejaan-ejaan bahasa Inggeris apabila
dipindahkan ke dalam bahasa Melayu. Peraturan-peraturan yang telah ditetapkan
apabila mengeja perkataan-perkataan bahasa Melayu tidak boleh digunakan. Oleh
itu, Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia telah menggunakan beberapa prinsip
untuk menentukan ejaan kata-kata pinjaman tersebut.
Antara prinsip yang penting adalah seperti yang berikut:

(a) Bentuk ejaan asal atau bentuk visual asalnya, yang digunakan dalam
bahasa Inggeris seberapa boleh hendaklah dikekalkan. Perubahan fonem
atau bunyi hanya dilakukan apabila perlu. Sebagai contoh, kata „dialogue‰
dieja sebagai „dialog‰ bukan „dailog‰. Perkataan yang menggunakan huruf
c, seperti „contractor‰, akan berubah kepada „kontraktor‰. Fonem [c]
ditukar dengan fonem [k] untuk mengelakkan kesalahan sebutan, oleh
sebab fonem [c] dalam bahasa Melayu bukan alofon fonem [k]. Fonem [c]
dalam bahasa Melayu melahirkan bunyi yang lain daripada fonem [k].
(b) Pola keselarasan vokal yang telah dipersetujui untuk mengeja kata-kata
dalam bahasa Melayu bukanlah suatu kemestian dalam pengejaan kata
daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain. Sebagai
contoh, perkataan „bonus‰ kekal dieja sebagai „bonus‰ bukan „bonos‰.

Ejaan gugus konsonan, iaitu dua konsonan dalam satu gugus, yang terdapat
dalam bahasa Inggeris dikekalkan bentuknya tetapi dengan beberapa
penyesuaian. Sebagai contoh, perkataan Inggeris „block‰ dieja sebagai „blok‰
dengan gugus konsonan bl dikekalkan tetapi fonem atau bunyi [c] dipinggirkan,
kerana dalam ejaan bahasa Melayu, ia tiada sebarang fungsi.
Sungguhpun begitu, dasar mengekalkan gugus konsonan ini pula ada

kekecualiannya. Dalam bahasa Melayu, terdapat beberapa perkataan yang berasal
daripada bahasa Inggeris yang telah sebati dengan bahasa Melayu, kerana telah lama
digunakan. Perkataan-perkataan itu telah mengambil bentuk ejaan bahasa Melayu,
maka ejaannya kekal dalam bentuk bahasa Melayu. Perkataan-perkataan itu ialah:
gelas bukan glas

sepana bukan spana
kelas bukan klas
setem bukan stem
geran bukan gran
pelan bukan plan
3.3.11 Pola Ejaan Kata Pinjaman Bahasa Inggeris

Ejaan kata-kata yang diambil daripada bahasa Inggeris mempunyai 14 pola yang
perlu diketahui. Pola-pola tersebut adalah seperti yang berikut:
(a) Kata-kata yang bermula dengan ejaan au-
Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
audit audit
auditorium auditorium
automobile automobil
automatic automatik
autograph autograf

(b) Kata-kata yang bermula dengan ejaan dia-
dialect dialek
diagram diagram
dialogue dialog
diameter diameter
diaphragm diafragma
(c) Kata-kata yang bermula dengan ejaan elect-
electric elektrik
electronic elektronik
(d) Kata-kata yang bermula dengan ejaan psy-
psychology psikologi
psychiatry psikiatri
psychoanalysis psikoanalisis
(e) Kata-kata yang bermula dengan ejaan tele-
telecommunication telekomunikasi
telephone telefon
television televisyen
telegram telegram

(f) Kata-kata yang berakhir dengan ejaan –isme

nationalism nasionalisme
egoism egoisme
liberalism liberalisme
nepotism nepotisme
(g) Kata-kata yang berakhir dengan ejaan –ive

positive positif
negative negatif
sensitive sensitif
incentive insentif
(h) Kata-kata yang berakhir dengan ejaan –or

factor faktor
sector sektor
operator operator
generator generator
governor gabenor
(i) Kata-kata yang berakhir dengan ejaan -sion, -sional, -tion, -tional

national nasional
professional profesional
section seksyen
commission komisen

(j) Kata-kata yang berakhir dengan ejaan ‐um dan –us
album album
focus fokus
maximum maksimum
bonus bonus
quorum korum
(k) Kata-kata yang mengandungi konsonan g pada awal dan tengah kata
agency agensi
anthropology antropologi
generation generasi
gymnasium gimnasium
strategy strategi
Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia telah membuat dasar bahawa semua

huruf g yang diucapkan dengan bunyi [j] dalam kata bahasa Inggeris
dikekalkan sebagai g dalam ejaan bahasa Melayu, kecuali beberapa kata
seperti yang berikut:

college kolej
engine enjin
general jeneral
image imej
logic lojik
ledger lejar
magistrate majistret

(l) Kata-kata yang mengandungi konsonan ganda, contohnya ss, ll, dan mm
ballet balet
billiard biliard
illustration ilustrasi
professor profesor
professional profesional
tissue tisu
(m) Kata-kata yang mengandungi gugus konsonan seperti bl, dr, cl, pr, rt, sc, st,
dan tr.
block blok
classic klasik
draft draf
drama drama
driver drebar
protocol protokol
(n) Kata-kata yang mengekalkan huruf vokal a, e, dan huruf konsonan v:
academic akademik
battery bateri
calendar kalendar
van van
university universiti
cassette kaset
3.3.12 Kata Ganti Singkat “Ku”, “Kau”, “Mu” dan

“Nya”
(a) Kata Ganti Singkat „Ku‰ dan „Kau‰ sebagai Penanda Ayat Bentuk Pasif
Kata ganti singkat „ku‰ sebagai penanda bentuk ayat pasif pelaku pertama
dan „kau‰ sebagai penanda ayat bentuk pasif pelaku kedua hendaklah
dicantumkan dengan kata kerja pasif yang mengikutinya. Kesalahan-

kesalahan ejaan kerap berlaku dalam penggunaan kata ganti „ku‰ dan
„kau‰, seperti contoh-contoh yang diberikan di bawah ini:
Salah Betul
Surat itu ku hantarkan semalam. Surat itu kuhantarkan semalam.

Pakaian yang ku beli itu murah. Pakaian yang kubeli itu murah.
Akan ku sunting bunga di taman. Akan kusunting bunga di taman.
Ku makan segera kuih-muih itu. Kumakan segera kuih-muih itu.
Baju yang kau beli itu mahal. Baju yang kaubeli itu mahal.
Rumah yang kau bina telah roboh. Rumah yang kaubina telah roboh.
(b) Kata Ganti „ku‰, „mu‰ dan „nya‰ sebagai Objek Kata Kerja Transitif
Kata ganti singkat „ku‰, „mu‰ dan „nya‰ yang berfungsi sebagai objek kata
kerja transitif hendaklah disatukan dengan kata kerja itu. Yang berikut
ialah contoh-contoh kesalahan yang berlaku dalam ejaan:
Salah Betul
Ia selalu menyebut nama mu. Ia selalu menyebut namamu.

Saya menjemput nya. Saya menjemputnya.
Mereka mengundang ku. Mereka mengundangku.
Perompak itu mengugut nya. Perompak itu mengugutnya.
(c) Kata Ganti „ku, „mu‰ dan „nya‰ sebagai Objek Kata Sendi
Salah Betul
Saya menghantar emel Saya menghantar e-mel

kepada mu. kepadamu.
Hadiah ini adalah untuk nya. Hadiah ini adalah untuknya.
Pesanan ini adalah untuk ku. Pesanan ini adalah untukku.

(d) Kata Ganti „ku‰, „mu‰ dan „nya‰ digunakan sebagai Penerang Kepunyaan
atau Milik
Kata ganti „ku‰, „mu‰ dan „nya‰ bertugas sebagai penjelas kepunyaan
atau milik digabungkan dengan kata utama. Lihat contoh-contoh yang
berikut:
Salah Betul
Abang ku di seberang laut. Abangku di seberang laut.
Ibu mu di mana? Ibumu di mana?
Ini kedai ku. Ini kedaiku.
(e) Kata Ganti „nya‰ sebagai Penanda Pasif Pelaku Ketiga

Kata ganti nama „nya‰ sebagai penanda pasif pelaku yang ketiga
digabungkan dengan kata kerja pasif dalam ayat berkenaan. Lihat contoh-
contoh yang berikut:
Salah Betul
Wang ganjaran itu diserahkan nya Wang ganjaran itu diserahkannya

kepada anak-anak yatim. kepada anak-anak yatim.
Dilaksanakan nya arahan itu. Dilaksanakannya arahan itu.
Bayang-bayang Bayang-bayang
disangka nya hantu. disangkanya hantu.
3.3.13 Pengejaan dan Penulisan “Di” dan “Ke”

Sebagai Kata Awalan dan Kata Sendi
„Di‰ dan „ke‰ dalam bahasa Melayu dapat digolongkan dalam dua kategori
tatabahasa, iaitu sama ada sebagai awalan atau kata sendi. Dalam sistem ejaan
Rumi yang baharu, „di‰ dan „ke‰ yang berfungsi sebagai awalan digabungkan
dengan kata yang mengikutinya. Sekiranya „di‰ dan „ke‰ digunakan sebagai
kata sendi, maka pengejaannya dipisahkan daripada kata yang mengikutinya.
Untuk mengetahui bagaimana „di‰ dan „ke‰ digunakan sebagai kata awalan
atau kata sendi, sila lihat penjelasannya dan penggunaannya seperti yang
dihuraikan dan digambarkan di bawah ini:
(a) Sebagai awalan, „di‰ dan „ke‰ mempunyai sifat-sifat yang berikut:
(i) Apabila „di‰ digunakan sebagai pembentuk kata kerja pasif untuk
pelaku yang ketiga seperti dipakai, dijulang, dimakan, dijual, diadili,
dizalimi.

(ii) Apabila „ke‰ digunakan dalam kata nama terbitan seperti kemahuan
daripada perkataan mahu, kejahilan daripada perkataan jahil,
kekebalan daripada perkataan kebal, kebiruan daripada perkataan
biru.
(iii) Apabila „ke‰ digunakan dalam kata kerja pasif yang berimbuhan „ke-
⁄ -an‰, maka „ke‰ hendaklah dicantumkan dengan kata yang
menggunakannya. Contohnya ialah „Dia kehilangan wang yang
banyak‰, „Ali ketinggalan bas malam tadi‰, „Dia ponteng sekolah
kerana dia kesiangan pagi tadi‰.
(b) „Di‰ dan „ke‰ sebagai kata sendi mempunyai sifat-sifat yang berikut:
(i) Sendi „di‰ dan „ke‰ adalah sama dengan kata-kata sendi seperti
„dari‰, „daripada‰, „pada‰, „kepada‰, dan lain-lain sepertinya.
Semua kata sendi ini memerlukan objek. Objek itu pula terbentuk
daripada frasa nama.
(ii) Objek sendi „di‰ dan „ke‰ ialah frasa nama yang menunjukkan arah
atau tempat, contohnya di bandar, di atas, di sempadan, ke Kuala
Lumpur, ke luar negara. Objek sendi „ke‰ dapat mengambil bentuk
frasa nama yang menunjukkan masa, contohnya ke hari Isnin, ke saat
ini, ke jam dua belas nanti.
Kesilapan-kesilapan ejaan apabila menggunakan „di‰ dan „ke‰ sebagai awalan

kerap berlaku. Contoh-contoh kesilapan yang berikut dan pembetulannya akan
memberikan panduan untuk menggunakan ejaan yang betul:
Salah Betul
di gunakan digunakan
di salai disalai
di terbangkan diterbangkan
di belasah dibelasah
ke akraban keakraban
ke pandaian kepandaian
ke jantanan kejantanan
ke empat keempat

Berikut pula adalah kesilapan-kesilapan ejaan apabila menggunakan „di‰ dan

„ke‰ sebagai kata sendi. Pembetulannya adalah seperti yang berikut:
Salah Betul
dirumah di rumah
diatas kerusi di atas kerusi
diantara di antara
dihulu di hulu
kehadapan ke hadapan
kebulatan ke bulatan
kebawah ke bawah
kekebun ke kebun
3.3.14 Pengejaan dan Penulisan Kata-kata yang

Berakhir dengan “-i”, “-an” dan “-kan”
Dalam bahagian ini, kita akan membincangkan tajuk di atas seperti berikut:
(a) Kesalahan Ejaan Menggunakan Akhiran „-i‰

Biasanya kesilapan ejaan penggunaan akhiran „-i‰ adalah berkaitan dengan
kata dasar yang berakhir dengan huruf „k‰. Kesilapan itu berlaku apabila
wujud kecenderungan untuk menambahkan satu lagi huruf „k‰
menjadikannya „ki‰, iaitu suatu akhiran yang tidak terdapat dalam bahasa
Melayu.
Contoh-contoh yang berikut ialah kesilapan-kesilapan yang kerap berlaku

dan pembetulannya:
Salah Betul
menaikki menaiki
membaikki membaiki
menjejakki menjejaki
memasukki memasuki
memilikki memiliki
(b) Kesalahan Ejaan Menggunakan „-an‰ dan „-kan‰

Akhiran „-an‰ berfungsi membentuk kata nama terbitan seperti
„ketimuran‰, daripada perkataan „timur‰ dan „tarikan‰ daripada
perkataan „tarik‰. Akhiran „-kan‰ pula digunakan untuk membentuk kata
kerja transitif seperti „menidurkan‰ daripada kata „tidur‰. Kesilapan ejaan
selalunya berlaku kerana kurang teliti tentang tujuan akhiran digunakan,

iaitu sama ada „-an‰ untuk kata nama terbitan atau „-kan‰ untuk kata kerja
transitif.
Contoh-contoh yang berikut ialah kesilapan-kesilapan ejaan yang kerap

berlaku apabila menggunakan akhiran „-an‰ dan pembetulannya:
Salah Betul
galakkan galakan
teriakkan teriakan
tarikkan tarikan
tembakkan tembakan
kegemukkan kegemukan
Contoh-contoh yang berikut ialah kesilapan-kesilapan ejaan yang kerap

berlaku apabila menggunakan akhiran „-kan‰ dan pembetulannya:
Salah Betul
menjolokan menjolokkan
menidakan menidakkan
dicucukan dicucukkan
menebukan menebukkan
menundukan menundukkan
dirosakan dirosakkan
3.4 USAHA UNTUK MELAKSANAKAN

SEBUTAN BAKU
Tahukah anda apa yang membezakan „bahasa baku‰ dengan „sebutan baku‰?
Bahasa baku membawa maksud bahasa yang bersistem, teratur, dan mempunyai
sistem rujukan yang betul. Sebutan baku amat berkait rapat dengan ejaan yang
digunakan bagi perkataan tersebut. Oleh itu, betul atau salahnya sebutan sesuatu
perkataan dapat disemak berdasarkan ejaan yang digunakan. Sebutan yang
berdasarkan ejaan itulah yang disebut sebagai sebutan baku. Bahasa kebangsaan
Malaysia adalah berasaskan bahasa Melayu Johor-Riau. Di Malaysia, dialek
Johor-Riau ini mempunyai penutur yang lebih banyak kerana dialek ini pada
asasnya dituturkan di negeri Johor, Melaka, dan Selangor sebagai daerah
utamanya, manakala selatan negeri Pahang dan pesisiran pantai Negeri
Sembilan juga menggunakan dialek yang serupa. Pada masa yang sama, saluran

komunikasi melalui radio dan televisyen juga menggunakan sebutan bahasa

Melayu mengikut sebutan dialek Johor-Riau.
Di Indonesia, usaha membakukan sebutan bahasa Indonesia telah mendapat

sambutan dari awal lagi, kerana faktor yang menyukarkan pelaksanaan bahasa
baku seperti di Malaysia, tidak wujud di Indonesia. Penutur asli bahasa Melayu
terutama yang menggunakan dialek Johor-Riau sangat kecil bilangannya dan
tidak mempunyai pengaruh ke atas sistem komunikasi di Indonesia. Oleh itu,
sebutan baku di Indonesia telah dipraktikkan dengan jayanya dari awal lagi.
Di Malaysia, usaha ke arah penggunaan sebutan baku telah dilakukan dengan

bersungguh-sungguh hanya dalam tahun 80an. Sebutan baku yang hendak
dilaksanakan adalah sebutan yang digunakan dalam situasi formal dan rasmi.
Kegiatan yang ditakrifkan sebagai formal atau rasmi ialah:
(a) Pengajaran dan pembelajaran formal yang digunakan di institusi-institusi
pendidikan oleh guru, pensyarah dan para pelajar;
(b) Ucapan yang digunakan di khalayak ramai seperti perbahasan, pidato,
syarahan, forum, ceramah, kuliah dan pengumuman;
(c) Komunikasi rasmi dan perbincangan antara kakitangan jabatan-jabatan
kerajaan di sektor awam, seperti dalam mesyuarat rasmi, temu duga,
ucapan rasmi dan wawancara; dan
(d) Siaran melalui media elektronik seperti, radio, televisyen dan filem,
termasuk pembacaan berita, hebahan rancangan dan ulasan, dibuat
menggunakan sebutan baku.
Pelaksanaan penggunaan sebutan baku dalam bidang pendidikan telah

dimulakan pada penggal dua tahun 1988, berdasarkan arahan surat „Pekeliling
Ikhtisas Bil. II/1988: Pelaksanaan Penggunaan Sebutan Baku Ejaan Rumi Bahasa
Malaysia di Sekolah-sekolah‰ yang bertarikh 2 April 1988 yang dikeluarkan oleh
Pengarah Bahagian Sekolah-sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia.
Sungguhpun di sekolah-sekolah, arahan penggunaan bahasa baku telah dibuat,

dalam bidang-bidang lain belum ada apa-apa arahan rasmi daripada kerajaan
tentang penggunaannya. Walau bagaimanapun, sektor kerajaan, swasta dan
orang ramai digalakkan berbuat demikian.
Tampaknya, pelaksanaan sebutan baku di seluruh Malaysia memerlukan masa

yang lebih lama. Selain negeri Perlis, Kedah, Pulau Pinang, Perak, Sabah, dan
Sarawak yang menuturkan bahasa Melayu mirip sebutan baku, negeri-negeri
lain di Malaysia agak sukar melaksanakannya. Dijangkakan bahawa generasi

baharu yang telah melalui sistem persekolahan yang menggunakan bahasa dan
sebutan baku akan menjadikannya suatu kenyataan.
3.4.1 Prinsip Sebutan Baku

Pada pendapat anda, apakah faktor-faktor atau alasan-alasan yang diambil kira
dalam menentukan untuk penggunaan sebutan baku?
Dasar umum yang telah ditetapkan tentang sebutan baku dalam bahasa Melayu
ialah sebutan bahasa Melayu hendaklah berdasarkan ejaan. Sebutannya hendaklah
mengikut perlambangan huruf dan penyukuan kata serta fungsinya dalam ayat.
Sebagai panduan tentang sebutan baku bahasa Melayu, perhatian harus diberikan
kepada ciri-ciri seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 3.8 di bawah.
Jadual 3.8: Prinsip-prinsip Sebutan Baku
Ciri-ciri Penjelasan
Sebutan huruf Setiap huruf dalam ejaan Rumi hendaklah disebut dengan jelas
mengikut nilai bunyi bahasa Melayu yang dilambangkannya.
Sebutan kata Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan
dan berdasarkan pola-pola suku kata, sama ada kata dasar atau
terbitan.
Intonasi Intonasi ialah suara yang turun naik dan tinggi rendah ketika
bertutur berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau kalimat dalam
bahasa Melayu dengan mengambil perhatian tentang keperihalan
keadaan yang berkenaan.
3.4.2 Sebutan Baku Bahasa Melayu

Dasar sebutan baku seperti yang telah dinyatakan lebih awal ialah kata-kata disebut
seperti yang dieja. Oleh itu, cuba kita lihat keterangan-keterangan yang berikut:
(a) Lambang Bunyi huruf Vokal

Jadual 3.9 menunjukkan lambang bunyi huruf vokal dalam sebutan baku
Bahasa Melayu.

Jadual 3.9: Lambang Bunyi Huruf Vokal dalam Sebutan Baku Bahasa Melayu
Huruf Lambang
Penjelasan
Vokal Bunyi
a [a] Bunyi vokal depan luas menjadi bunyi baku bagi huruf a seperti:
„saya‰ disebutkan sebagai [sa.ya].
e [é] Bunyi vokal depan separuh sempit menjadi bunyi baku bagi huruf e
taling seperti: „sepet‰ yang disebutkan [sé.pét] dan „leher‰ yang
disebut [lé.hér].
e [] Bunyi vokal depan separuh luas yang tidak dijadikan bunyi baku
bagi huruf e taling dan digunakan bagi kata-kata pinjaman yang
telah disebatikan seperti „teks‰, „beg‰ yang disebut [téks], [bég] atau
[tEks], [bEg]. Lambang rasmi bagi bunyi vokal ini ialah [ ].
ə [ə] Bunyi vokal tengah menjadi baku bagi huruf e pepet seperti:
„segera‰ yang disebut [se.ge.ra] Lambang rasmi bagi bagi bunyi
vokal tengah ini ialah [ə].
i [i] Bunyi vokal depan sempit menjadi baku bagi huruf i seperti „diri‰
yang disebut [di.ri].
o [o] Bunyi vokal belakang separuh sempit menjadi baku bagi huruf o
seperti „botol‰ yang disebut [bo.tol].
[O] Bunyi vokal belakang separuh luas yang tidak dijadikan bunyi baku
bagi huruf o tetapi boleh diterima bagi menyebut bagi kata-kata
pinjaman yang telah disebatikan, biasanya daripada bahasa Inggeris,
seperti: „kos‰ yang disebut se [kos] atau [kOs]. Lambang rasmi bagi
bunyi vokal ini ialah [ɔ].
u [u] Bunyi vokal belakang sempit menjadi baku bagi huruf u seperti
perkataan „dulu‰ yang disebut se [du.lu].
~ [~] Lambang yang menandai bunyi vokal sengau.
(b) Lambang Bunyi Huruf Konsonan

Lambang-lambang bunyi huruf-huruf konsonan yang digunakan bagi
modul ini sama seperti yang digunakan dalam buku Pedoman Umum
Ejaan Bahasa Malaysia (1975), kecuali lambang-lambang bagi bunyi huruf-
huruf gabungan (digraf), iaitu gh, kh, ng, ny dan sy yang menggunakan
huruf yang sama sebagai lambang bunyi.
Senarai huruf konsonan Rumi dan lambang bunyi bagi setiap satu huruf
disertakan dalam Jadual 3.10 berikut:

Jadual 3.10: Huruf Konsonan dan Lambang Bunyinya
Huruf Konsonan Penjelasan Lambang Bunyi

B [b] Letupan dua bibir bersuara, misalnya „bibit‰ yang disebut
[bi.bit].
C [c] Letusan lelangit keras-gusi tidak bersuara, misalnya „caci‰
yang disebut [ca.ci].
D [d] Letusan gusi bersuara, misalnya „dodol‰ yang disebut
[do.dol].
F [f] Geseran gigi-bibir tidak bersuara, misalnya „fitnah‰ yang
disebut [fit.nah].
G [g] Letupan lelangit lembut bersuara, misalnya „gagah‰ yang
disebut [ga.gah].
Gh [gh] Geseran lelangit lembut bersuara, misalnya „ghaib‰ yang
disebut [gha.ib].
H [h] Geseran glotis tidak bersuara, misalnya „hentam‰ yang
disebut [hen.tam].
J [j] Letusan lelangit keras-gusi tidak bersuara, misalnya „janji‰
yang disebut [jan.ji].
K [k] Letupan lelangit lembut tidak bersuara, misalnya ‰kaku‰
yang disebut [ka.ku].
(ii) [ ] Letupan glotis atau hentian glotis, misalnya „koyak‰ yang
disebut [ko.ya ].
K [ ] Letupan rongga tekak bersuara (penutup), misalnya
„nikmat‰ yang disebut [ni .mat].
K [q] Letupan lelangit lembut glotis (pembuka, penutup)
misalnya „kadi‰ yang disebut [qa.di].
Kh [kh] Geseran lelangit lembut tidak bersuara, misalnya „khabar‰
yang disebut [kha.bar].
L [l] Konsonan sisian, misalnya „lilin‰ yang disebut sebagai
[li.lin]
M [m] Sengau dua bibir, misalnya „mampu‰ yang disebut sebagai
[mam.pu]
N [n] Sengau gusi, misalnya „nanti‰ yang disebut sebagai [nan.ti]

Ny [ny] Sengau lelangit keras, misalnya „nyanyuk‰ yang disebut

sebagai [nya.nyuk]
Ng [ng] Sengau lelangit lembut, misalnya „nganga‰ yang disebut
sebagai [nga.nga]
P [p] Letupan dua bibir tidak bersuara, misalnya „pipi‰ yang
disebut sebagai [pi.pi]
Q [q] Letupan lelangit lembut glotis, misalnya „qari‰ yang
disebut sebagai [qa.ri]
R [r] Getaran gusi, misalnya „duri‰ yang disebut sebagai [du.ri]
S [s] Geseran gusi tidak bersuara, misalnya „sisi‰ yang disebut
sebagai [si.si]
Sy [sy] Geseran lelangit keras-gusi tidak bersuara, misalnya
„syabas‰ yang disebut sebagai [sya.bas]
T [t] Letupan gusi tidak bersuara, misalnya „tutup‰ yang
disebut sebagai [tu.tup]
V [v] Geseran gigi-bibir bersuara, misalnya „veto‰ yang disebut
sebagai [ve.to]
W [w] Separuh vokal lelangit lembut, misalnya „wawancara‰ yang
disebut sebagai [wa.wan.ca.ra]
X (awal) [z] Geseran gusi bersuara, misalnya „xilofon‰ yang disebut
sebagai [zi.lo.fon]
Y [y] Separuh vokal lelangit keras, misalnya „yoyo‰ yang disebut
sebagai [yo.yo]
Z [z] Geseran gusi bersuara, misalnya „zamzam‰ yang disebut
sebagai [zam.zam]
SEMAK KENDIRI 3.2

1. Mengapakah Malaysia dan Indonesia mengikut haluan sendiri
setelah mereka menjadikan bahasa Melayu Johor-Riau sebagai
bahasa kebangsaan negara masing-masing?
2. Nyatakan sebab-sebab mengapa akhirnya Indonesia dan
Malaysia bersetuju untuk bekerjasama dalam proses memajukan
bahasa kebangsaan masing-masing.

LATIHAN 3.1
Tandakan A untuk ejaan yang betul dan B untuk ejaan yang salah
Bil Ejaan Jawapan

1. Tauge (sayuran)
2. Murtabak (makanan)
3. Trompah (alas kaki)
4. Lambong (perbuatan)
5. Panen (menuai)
6. Nitrojen (gas)
7. Batalion (organisasi tentera)
8. Diftong (sistem ejaan)
9. Gembleng (bersatu)
10. Lakun (aksi)
 Bahasa Melayu pada hari ini telah pun mempunyai sistem ejaan yang agak
lengkap dengan prinsip-prinsip yang sempurna walaupun ada kekecualian.
 Kekecualian ini tidak dapat dielakkan kerana adanya perkataan-perkataan

pinjaman daripada bahasa-bahasa lain yang telah disebatikan dengan bahasa
Melayu.

Lambang bunyi huruf konsonan Prinsip sebutan baku
Lambang bunyi huruf vokal

07 Mpu2213 T3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

07 Mpu2213 T3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Topik

Indonesia telah membakukan bahasa Melayu dialek Johor-Riau itu sebaik-baik

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.1 SEJARAH BAHASA BAKU DI MALAYSIA

Ahli-ahli bahasa di ketiga-tiga buah negara tersebut telah bekerjasama bagi

Dengan adanya kesedaran tentang penyatuan bahasa, melalui kewujudan

Dari segi perbendaharaan kata, Indonesia telah mengembangkannya dengan

Malaysia juga telah memilih bahasa Melayu Johor-Riau sebagai bahasa

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Perkembangan bahasa Melayu di Malaysia telah mengambil pola yang sama

3.2 SEJARAH EJAAN BAHASA MELAYU DI

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.2.1 Ejaan Bahasa Melayu di Indonesia Sebelum

Tidak sadja pendeta Hwei-ning dikatakan pergi dari Cri-wijaya ke Melaju,

Perkataan-perkataan yang berhuruf condong adalah perkataan-perkataan yang

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Ejaan lama Ejaan baku

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.2.2 Ejaan yang Digunakan di Malaysia Sebelum

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Maidin menjilat2 bibir-nya sendiri, tangan-nya di-kesat2kan pada kain

„Taroh-lah susu Maidin,‰ gadis itu merengek2, tetapi Maidin yang

Daripada petikan itu, anda dapat melihat bahawa perkataan-perkataan yang

Ejaan lama Ejaan baku

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Daripada contoh-contoh tersebut, kita dapati bahawa ejaan dalam bahasa

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.2.3 Sistem Ejaan Bahasa Melayu Terkini

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.3 PANDUAN UMUM EJAAN RUMI BAHASA

Maklumat-maklumat penting yang menjadi sumber kepada panduan umum

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Jadual 3.3: Abjad Rumi dalam Bahasa Melayu

3.3.2 Huruf Vokal

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

Jadual 3.4: Lima Vokal Melambangkan Enam Fonem

Rajah 3.3: Vokal Bahasa Melayu

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

3.3.3 Huruf Diftong

Jadual 3.5: Contoh-contoh Bunyi Diftong

Huruf Fonem Contoh Penggunaan

3.3.4 Huruf Konsonan

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

ny /ny/ nyala punya ·

(b) Huruf v ialah huruf yang digunakan untuk mengeja perkataan-perkataan

subversive : menjadi : subversif

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

xenon : menjadi : xenon

SEMAK KENDIRI 3.1

1. Mengapakah bahasa Jawa yang dianggap paling banyak dituturkan

2. Mengapakah bahasa Melayu Johor-Riau, yang dijadikan bahasa

3.3.5 Perubahan Lima Huruf Konsonan daripada

Jadual 3.7: Perubahan Lima Huruf Konsonan

Huruf lama Huruf sekarang Contoh penggunaan

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

sh sy sharikat menjadi syarikat

th s Thalatha menjadi Selasa

3.3.6 Penghapusan Tanda Koma di atas

saÊat : menjadi : saat

raÊayat : menjadi : rakyat

masaÊalah : menjadi : masalah

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM)

encheÊ : menjadi : encik