Topik

Pembentukan
Istilah dalam
Bahasa Melayu

HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1.

Menjelaskan definisi istilah;

2.

Membezakan antara kata biasa dengan kata istilah;

3.

Menyatakan dengan ringkas sejarah penggubalan peristilahan;

4.

Menyenaraikan peranan Dewan Bahasa dan Pustaka dan MABBIM;

5.

Menghuraikan prinsip-prinsip pembentukan istilah; dan

6.

Mengenal pasti contoh istilah-istilah dalam pelbagai bidang.

X PENGENALAN
Topik ini membincangkan perkara-perkara yang berkaitan dengan pembentukan
istilah di dalam bahasa Melayu yang merangkumi definisi, sejarah penggubalan
peristilahan, peranan Dewan Bahasa dan Pustaka dan MABBIM, prinsip
pembentukan istilah dan istilah-istilah dalam pelbagai bidang.

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

9.1

W 169

DEFINISI ISTILAH

Istilah ialah kata atau gabungan kata yang dengan jelas menerangkan makna,
konsep, proses, keadaan atau ciri yang khusus dalam bidang tertentu. Menurut
Dewan Bahasa dan Pustaka (2004), istilah ialah kata, gabungan kata atau frasa
yang mengungkapkan konsep yang khusus yang terdapat dalam sesuatu bidang
ilmu atau profesion. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi
konteks bidangnya dan dengan itu dapat diberi definisi yang tetap.
Tata istilah atau terminologi pula merupakan kumpulan istilah bagi satu-satu
bidang tertentu yang dibentuk menurut peraturan-peraturan yang ada.
Misalnya, tata istilah matematik yang ada yang telah dibentuk berdasarkan
sistem tertentu.
Terdapat perbezaan kata biasa dengan kata istilah. Kata biasa atau kata umum
ialah kata-kata biasa dalam bahasa. Namun demikian, kata umum boleh menjadi
istilah.
Contoh:
tenaga menjadi tenaga atom.
Kata istilah ialah kata yang penggunaannya dan maknanya khusus pada bidang
tertentu. Contohnya, kata hidrogen, nitrogen, neonatal, fonem, alofon, alormof
dan morfem merupakan istilah khusus dalam bidang masing-masing.
Walau bagaimanapun, ada juga antara istilah yang digunakan dalam konteks umum.
Dewan Bahasa dan Pustaka (2004), menjelaskan bahawa hal ini berlaku apabila istilah
itu digunakan dengan kerap oleh masyarakat pengguna bahasa, dan penggunaannya
itu tersebar melalui media massa. Contohnya, kata taqwa merupakan istilah dalam
bidang keagamaan Islam dan belanjawan iaitu istilah dalam bidang ekonomi (dewasa
ini istilah bajet digunakan), sekarang ini kata-kata berkenaan sudah digunakan
secara am dalam penggunaan bahasa sehari-hari.

AKTIVITI 9.1
1.

Pada pendapat anda, kenapakah pembentukan istilah diperlukan

dalam proses penyebaran ilmu?

2.

Cuba anda senaraikan kata-kata khusus yang lain yang telah

digunakan dalam bahasa sehari-hari.

170 X

9.2

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

SEJARAH PENGGUBALAN PERISTILAHAN

BAHASA MELAYU

Apa yang anda tahu tentang sejarah penggubalan istilah Bahasa Melayu? Kita akan
melihat dengan lebih lanjut lagi tentang perkembangan istilah Bahasa Melayu.

9.2.1

Perkembangan Istilah Bahasa Melayu

Usaha penggubalan istilah di Malaysia dan Indonesia telah bermula lama

sebelum penubuhan MBIM. Indonesia telah mendahului Malaysia di dalam
usaha ini. Seperti juga halnya dengan ejaan, tradisi peristilahan di Malaysia dan
Indonesia banyak dipengaruhi oleh Inggeris dan Belanda. Dalam tahun 1972,
apabila MBIM mula dibentuk, Indonesia sudah jauh di hadapan Malaysia dalam
penggunaan bahasa Indonesia sebagai bahasa pengantar ilmu. Usaha
penggubalan istilah di Malaysia bermula selepas tertubuhnya Dewan Bahasa dan
Pustaka (DBP) dalam tahun 1956.
Sebenarnya penerokaan alam istilah baru bermula pada awal dekad 1960-an.
Pada peringkat awalnya tidak ada satu sistem organisasi yang memberi panduan
dan mengawal kerja-kerja peristilahan. Jawatankuasa istilah ditubuhkan
berdasarkan permintaan individu yang berwibawa sebagai pemimpin
masyarakat atau sebagai ahli akademik. Jawatankuasa istilah yang paling awal
ditubuhkan ialah Jawatankuasa Istilah Ekonomi yang dipengerusikan oleh
Profesor Diraja Ungku A. Aziz (Rajah 9.1) sebagai pengerusi dan pengarah
pertama DBP, beliau juga seorang pejuang bahasa kebangsaan. Ungku A. Aziz
telah menyaksikan beberapa ciri perkembangan dalam pewujudan istilah
ekonomi yang tidak menyenangkan beliau.

Rajah 9.1: Prof. Diraja Ungku A. Aziz

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

W 171

Satu lagi jawatankuasa istilah yang ditubuhkan ialah Jawatankuasa Istilah Ilmu
Bahasa. Kewujudan jawatankuasa istilah ini dikaitkan dengan tugas DBP sendiri
dan juga dengan program pelaksanaan dasar bahasa kebangsaan. Salah satu
agenda dalam program ini ialah melatih guru-guru bahasa Melayu di Maktab
Perguruan Bahasa di Lembah Pantai, Kuala Lumpur. Dalam kurikulum latihan
perguruan ini terdapat kursus-kursus linguistik am terutamanya tatabahasa dan
fonetik yang disampaikan dalam bahasa Melayu. Dengan demikian, istilahistilah diperlukan dan dibentuk untuk tujuan berkenaan.
Jawatankuasa Istilah Ilmu Bahasa telah dipengerusikan oleh Encik Yunus Maris
iaitu bekas pensyarah maktab perguruan dan juga pensyarah universiti.
Jawatankuasa ini mula bermesyuarat pada tahun 1964. Istilah-istilah yang
disenaraikan oleh jawatankuasa ini telah disediakan sendiri oleh pengerusinya
berdasarkan keperluan pengajarannya.
Pada peringkat awalnya, tidak ada sebarang pedoman yang boleh dijadikan
panduan atau rujukan ahli Jawatankuasa Istilah. Bahkan tidak ada satu garis
haluan yang utama atau am yang menerangkan rupa bentuk istilah Melayu yang
menjadi matlamat usaha-usaha jawatankuasa berkenaan.
Dalam usaha penggubalan peristilahan, setiap istilah yang ada dalam bahasa
Inggeris dilihat sebagai satu entiti tersendiri, dan dengan itu proses pencarian
padanannya dalam bahasa Melayu juga merupakan proses tersendiri bagi setiap
istilah, bebas daripada yang lain. Dengan itu tidak banyak hasil yang dicapai
dalam satu-satu mesyuarat, dan ini bukan berlaku pada Jawatankuasa Istilah
Ilmu Bahasa sahaja tetapi pada jawatankuasa istilah yang lain juga.

9.3

PERANAN DBP DAN MABBIM DALAM

PEMBENTUKAN ISTILAH BAHASA
MELAYU

Oleh sebab wujudnya perkembangan yang pesat dalam pembentukkan istilah

bahasa Melayu, maka Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dan Majlis Bahasa
Brunei Indonesia Malaysia (MABBIM) memainkan peranan yang penting. Mari
kita lihat peranan yang dimainkan oleh kedua-dua badan ini.

172 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

9.3.1

Peranan Dewan Bahasa dan Pustaka

Perbincangan tentang perkembangan bahasa di Malaysia tidak akan lengkap

sekiranya peranan Dewan Bahasa dan Pustaka tidak disentuh. Badan ini
merupakan satu badan yang ditubuhkan oleh kerajaan khusus untuk
memajukan bahasa Melayu. Sehingga hari ini, peranan Dewan Bahasa dan
Pustaka dalam memajukan bahasa amat penting dan tidak ada mana badan pun
yang mampu berperanan sebagaimana yang dimainkannya.
DBP ditubuhkan pada 22 Jun 1956, di Johor Bahru. Pada ketika itu ia dikenali
sebagai Balai Pustaka dan diletakkan di bawah Kementerian Pelajaran. Peranan
DBP ketika itu lebih berupa badan yang bertanggungjawab menyediakan bahan
bacaan sekolah dan umum. Johor Bahru dipilih untuk menjadikan pusat
penubuhan Balai Pustaka kerana terdapat minat yang tinggi di kalangan istana
dan kerajaan Johor untuk memajukan bahasa dan bidang persuratan Melayu.
Lagipun, kerajaan Johor lebih bebas bertindak berbanding kerajaan lain di Tanah
Melayu pada ketika itu.
Pada 10 Julai 1957, Balai Pustaka dipindahkan ke Kuala Lumpur. Nama Balai
Pustaka juga ditukarkan kepada Dewan Bahasa dan Pustaka. Taraf DBP juga
telah bertukar daripada satu Jabatan kerajaan kepada badan berkanun.
Penubuhan DBP kali ini berdasarkan kepada Akta DBP. Pertukaran taraf dan
nama bermakna peranan DBP juga semakin luas daripada satu badan yang
terhad peranannya kepada badan yang benar bertanggungjawab memajukan
bahasa.
Dewan Bahasa dan Pustaka memainkan peranan yang penting dalam pembentukan
istilah bahasa Melayu. Dalam bidang bahasa, DBP berperanan membina korpus dan
menyebarkan melalui buku istilah, tatabahasa dan perkamusan. Bahagian pembinaan
dan pengembangan bahasa bertanggungjawab membina dan memperkembangkan
istilah, mengadakan penyelidikan dan menyebarkan hasil-hasil pemerolehan mereka.
Badan ini juga bertanggungjawab mengawal penggunaan bahasa dengan
mengeluarkan risalah dan panduan umum kepada sektor awam dan sektor swasta
di samping menyediakan khidmat nasihat.
Sebagai badan yang bertanggungjawab memajukan bahasa, DBP telah
menubuhkan beberapa bahagian seperti bahagian pentadbiran, kewangan,
penerbitan umum, pembinaan dan perkembangan bahasa, perkamusan,
perniagaan, majalah dan beberapa bahagian lagi. Setiap bahagian mempunyai
peranan tersendiri dalam memajukan bahasa. Antara bahagian-bahagian
tersebut, bahagian penerbitan umum dan perkembangan bahasa paling penting
dalam usaha memantapkan bahasa Melayu.

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

W 173

Untuk memperkukuhkan lagi peranannya, Unit Pelaksanaan Bahasa

ditubuhkan pada tahun 1980. Unit ini bertanggungjawab menggalakkan
penggunaan bahasa Melayu. Unit ini juga telah melaksanakan beberapa langkah
seperti mengadakan ceramah, taklimat, forum, kursus, rancangan Dewan Bahasa
di radio, menyebarkan panduan bahasa, khidmat nasihat, mengadakan kempen
Mencintai Bahasa Melayu dan mengawasi penggunaan bahasa di sektor awam
dan swasta. Apa yang jelas, pelaksanaan perancangan bahasa yang dijalankan
oleh DBP melalui bahagian-bahagian dalamnya bersifat revolusi tetapi teratur
dan sistematik.
Dalam usaha memajukan lagi bahasa Melayu, DBP juga telah mengadakan
kerjasama dengan beberapa pihak lain. Kerjasama terbesar DBP ialah dengan
Majlis Bahasa Indonesia Malaysia (MBIM). Kerjasama ini diperluaskan lagi
dengan memasukkan Negara Brunei Darussalam. Hasil kerjasama ini
terbentuklah istilah-istilah baharu yang sesuai digunakan di ketiga-tiga Negara
yang terlibat.
Walau bagaimanapun, peranan utama DBP ialah melaksanakan usaha bagi
memenuhi matlamat Bahagian Peristilahan DBP. Oleh itu, antara peranan yang
dilaksanakannya ialah:
(a)

Mengumpul istilah bahasa Melayu dalam pelbagai bidang ilmu.

(b)

Membentuk istilah bahasa Melayu dalam pelbagai bidang ilmu.

(c)

Memperbanyak istilah bahasa Melayu dalam pelbagai bidang ilmu.

(d)

Menerbitkan istilah bahasa Melayu dalam pelbagai bidang ilmu.

(e)

Mewujudkan Pangkalan Data Peristilahan yang bersistem, sesuai dengan

matlamat penyebaran dan pemasyarakatan istilah.

(f)

Menyelaraskan istilah dan penggunaan istilah bahasa Melayu dan

mengadakan kerjasama dengan Indonesia dan Brunei Darussalam melalui
MABBIM dan negara-negara lain.

174 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

Rajah 9.2: Bangunan Dewan Bahasa Pustaka

9.3.2

Peranan MABBIM

MABBIM ialah sebuah badan kebahasaan serantau yang dianggotai oleh tiga
negara, iaitu Negara Brunei Darussalam, Indonesia dan Malaysia. Asalnya badan
ini dinamai Majlis Bahasa Indonesia - Malaysia (MBIM), yang ditubuhkan pada
29 Disember 1972, setelah satu Pernyataan Bersama ditandatangani oleh
Allahyarham Tun Hussein Onn, Menteri Pendidikan Malaysia, dan Bapak
Mashuri Saleh S.H. Menteri Pendidikan dan Kebudayaan Republik Indonesia,
pada 23 Mei 1972 di Jakarta. MBIM menjadi MABBIM apabila negara Brunei
Darussalam menganggotai Majlis ini pada 4 November 1985. Manakala,
Singapura masih menjadi negara pemerhati Majlis sehingga kini.
Wadah kerjasama kebahasaan MABBIM ini, pada hakikatnya mempunyai misi
untuk membina dan mengembangkan bahasa rasmi atau bahasa kebangsaan
iaitu bahasa Melayu/Indonesia di ketiga-tiga buah negara anggota MABBIM
menjadi bahasa peradaban tinggi, bahasa ilmu, bahasa sains, bahasa teknologi
moden, bahasa perusahaan, dan bahasa ekonomi.

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

W 175

AKTIVITI 9.2
1.

Kenapakah MABBIM diperlukan dalam usaha pembentukan

istilah?

2.

Singapura masih menjadi

Bincangkan kenyataan ini.

9.4

pemerhati

sehingga

hari

ini.

PRINSIP PEMBENTUKAN ISTILAH

Usaha-usaha untuk memajukan istilah Melayu lebih aktif selepas tahun 1975.
DBP dengan kerjasama Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia telah menubuhkan
Jawatankuasa Pedoman Umum Pembentuk Istilah. Jawatankuasa ini berfungsi
untuk menghasilkan istilah yang seragam antara Malaysia dengan Indonesia. Di
samping itu, badan ini juga bertanggungjawab mengembangkan istilah Melayu
dan menghasilkan istilah yang lebih khusus, abstrak dan tepat bersesuaian
dengan bidang ilmu yang terdapat di Malaysia. Dalam proses pembentukan
istilah, jawatankuasa ini lebih mengutamakan asas bahasa Melayu atau bahasa
serumpun. Pinjaman juga turut dilakukan. Kerj-kerja penggubalan istilah dan
pembentukan istilah berdasarkan kepada beberapa prinsip tertentu.
Istilah boleh dibentuk dengan menggunakan;
(a)

Kata tunggal iaitu kata yang tanpa imbuhan.

(b)

Kata terbitan.

(c)

Kata ganda.

(d)

Kata gabungan.

9.4.1

Istilah Kata Tunggal (Tanpa Imbuhan)

Istilah yang berupa bentuk dasar dipilih antara golongan kata utama, seperti
kata nama, kata kerja dan kata adjektif.
Contoh:
Kata nama:

buruj
rawan
cahaya

constellation
gristle
light

176 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

Kata kerja:

pecut
imbas
reka

accelerate
scan
invent

Kata adjektif:

kenyal
rawak
cemas

elastic
random
anxious

Dewan Bahasa dan Pustaka (2004) menjelaskan bahawa akronim juga tergolong
sebagai kata tunggal tanpa imbuhan kerana ditulis dan dilafazkan sebagai kata.
Contoh:
cereka
tabika
pawagam
MARA
BERNAMA
KOBENA

9.4.2

cerpen
tadika
kugiran
ADUN
PLUS
BERNAS

Istilah Kata Terbitan

Istilah yang berupa kata terbitan dibina daripada kata dasar dengan imbuhan
awalan, akhiran, sisipan atau apitan. Istilah kata terbitan ini juga termasuk kata
dasar yang menerima imbuhan bahasa Sanskrit, Arab dan Jawa.
(a)

Paradigma Kata dengan Imbuhan berContoh:

belajar
bertapa
bertani

(b)

pelajar
pertapa
petani

pelajaran
pertapaan
pertanian

Paradigma dengan Penambah me(N)Contoh:

menulis
mengajar
mengamal
membesar
mengubah
mengairi

penulis
pengajar
pengamal
pembesar
pengubah
-

penulisan
pengajaran
pengamalan
pembesaran
pengubahan
pengairan

tulisan
ajaran
amalan
-

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

(c)

W 177

Paradigma dengan me(N)-, berContoh:

memberhentikan
perkecualian

(d)

pemberhentian
pembelajaran

perhentian
pelajaran

Paradigma Kata dengan me(N)-, perContoh:

mempersatukan
memperoleh
mempelajari

(e)

pemersatu
pemeroleh
pelajar

pemersatuan
pemerolehan
-

Paradigma Kata dengan ke - an

Contoh:
saksi
bermakna
terbuka
penduduk
sesuai

(f)

kesaksian
kebermaknaan
keterbukaan
kependudukan
kesesuaian

Paradigma Kata dengan Sisipan -en-, -er-, -el-, -em-, -inContoh:

gigi
susu
tapak
kuncup
sambung

gerigi
tenusu
telapak
kemuncup
sinambung

persatuan
perolehan
pelajaran

178 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

9.4.3

Istilah Kata Ganda

Istilah yang terdiri daripada kata ganda boleh merupakan gandaan kata dasar
sepenuhnya atau sebahagiannya dengan atau tanpa imbuhan atau perubahan
bunyi.
(a)

Ganda Penuh
Contoh:
langit-langit
labi-labi
buku-buku

(b)

kanak-kanak
paru-paru
guru-guru

Ganda Suku Kata Awal

Contoh:
tetikus
cecair
gegua

(c)

rerongga
Rerambut
jejari

Ganda Suku Kata Awal dengan Imbuhan

Contoh:
dedaunan
pepohonan
jejarian

(d)

Kata Ganda Berentak

Contoh:
Warna-warni
Serta-merta
Bolak-balik
Dolak-dalih
Pupu-poyang

Batu-batan
Bengkang-bengkok
Hingar-bingar
Mudar-mandir
Rempah-ratus

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

9.4.4

W 179

Istilah Bentuk Gabungan

Istilah boleh dibentuk dengan menggabungkan dua kata atau lebih. Semua unsur
dalam gabungan ini terdiri daripada bentuk bebas, sama ada sudah mendapat
imbuhan atau tanpa imbuhan.
(a)

Tanpa Imbuhan:
Contoh:
garis lintang
daftar masuk
mesin kira tangan
ganda tiga

(b)

atas aras laut

mesin atur huruf
segi empat tepat
kamera laut dalam

Dengan Imbuhan pada Salah Satu Unsurnya

Contoh:
saksi pendakwa
dalam talian
mengambil alih
penerima janji

(c)

pelarasan gaji
atas talian
menerima pakai
gelombang melintang

Dengan Imbuhan pada Kedua-dua Unsur

Contoh :
Jagaan perlindungan kedudukan anggaran
Perjanjian meluluskan perbelanjaan terealisasi

180 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

AKTIVITI 9.3
Berdasarkan contoh-contoh di atas, cuba anda senaraikan contoh-contoh
lain yang berkaitan dengan perkara yang berikut:
1.

2.

9.5

Istilah kata ganda

(a)

Ganda penuh

(b)

Ganda suku kata awal

(c)

Ganda suku kata dengan imbuhan

(d)

Ganda berentak

Istilah bentuk gabungan

(a)

Tanpa imbuhan

(b)

Dengan imbuhan pada salah satu unsurnya

(c)

Dengan imbuhan pada kedua-dua unsur

PEMBENTUKAN ISTILAH

Adakah anda tahu bagaimana sesuatu istilah itu terbentuk? Terdapat beberapa
faktor yang akan menentukan pembentukan istilah, antaranya pemilihan kata
daripada Bahasa Melayu, pemilihan kata daripada rumpun melayu,
perbendaharaan kata bahasa asal, penyerapan istilah asing, bentuk-bentuk
serapan, istilah asing yang sudah lazim dan ejaan istilah (ungkapan) asing yang
tetap. Dalam subtopik ini, kita akan melihat bagaimana sesuatu istilah itu
terbentuk.

9.5.1

Pemilihan Kata daripada Bahasa Melayu

Pembentukan istilah boleh diambil daripada perbendaharaan kata umum bahasa

Melayu termasuk kata dari dialek atau bahasa lama. Sesuatu kata yang dipilih
untuk dijadikan istilah itu hendaklah memenuhi syarat yang berikut:
(a)

Kata berkenaan tepat memberi makna, konsep, proses, keadaan atau ciri
yang dimaksudkan.

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

(b)

W 181

Kata yang dipilih adalah yang paling singkat (sekiranya ada sekelompok
sinonim).
Contoh:
hospital dan rumah sakit, dipilih hospital
fisiologi dan kaji tugas organ, dipilih fisiologi

(d)

Kata berkenaan tidak mempunyai konotasi buruk atau sebutan sumbang.

9.5.2

Pemilihan Kata daripada Rumpun Melayu

Istilah juga boleh dibentuk daripada perbendaharaan kata bahasa serumpun

dengan bahasa Melayu sekiranya tidak terdapat istilah yang diperlukan
daripada bahasa Melayu.
Contoh:
(a)

gambut (daripada bahasa Banjar) 

peat

(b)

nyeri (daripada bahasa Sunda)

pain

(c)

engkabang (daripada bahasa Iban) 

ellipenut

(d)

dermaga (daripada bahasa klasik) 

wharf

(e)

dening (daripada dialek Kelantan) 

yoke

9.5.3

Perbendaharaan Kata Bahasa Asal

Sekiranya istilah yang diperlukan tidak terdapat daripada bahasa Melayu dan
bahasa serumpun dengan bahasa Melayu maka bolehlah diambil kata-kata
daripada bahasa asal atau bahasa asing. Penulisan istilah ini hendaklah
mengutamakan bentuk ejaannya dalam bahasa sumber (perlu disesuaikan) tetapi
penyebutannya hendaklah mengikut sistem bunyi bahasa Melayu. Untuk tujuan
keseragaman, bahasa Inggeris yang dianggap paling internasional dijadikan
sebagai bahasa sumber melainkan konsep yang berkenaan tidak ada istilahnya
dalam bahasa Inggeris.

182 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

Contoh:
Istilah Bahasa Asal

Istilah Bahasa Melayu

x

atom

atom
electron

elektron

professional

profesional

psikologi

psychology
structure

struktur

radio

radio

television

televisyen

radiography

radiografi

9.5.4

Penyerapan Istilah Asing

Istilah asing boleh dipinjam atas dasar:

(a)

Sesuai maknanya;

(b)

Singkat daripada terjemahan bahasa Melayunya; dan

(c)

Istilah asing yang diserap itu mempermudahkan penyelarasan, sekiranya

istilah bahasa Melayunya mempunyai banyak sinonim.

9.5.5

Bentuk-Bentuk Serapan

Kata yang diambil daripada bahasa asing terdiri daripada bentuk akar atau
terbitannya. Hal ini bergantung pada:
(a)

Konteks situasi dan pemakaiannya dalam ayat;

(b)

Kemudahan belajar bahasa; dan

(c)

Kepraktisan.

Pada prinsipnya, bentuk tunggal diambil. Contohnya, perkataan 'spectrum'

kecuali kalau bentuk jamaknya yang lebih biasa dipakai.

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

9.5.6

W 183

Istilah Asing yang Sudah Lazim

Istilah asing yang sudah lama digunakan boleh terus dipakai walaupun ada
kalanya istilah berkenaan tidak sesuai dengan peraturan. Hal ini dilakukan
untuk menjauhkan kekacauan dan kekeliruan.
Contoh:
Istilah Asing (Bahasa Inggeris)

Istilah Bahasa Melayu

campaign

kempen

custom

kastam

dengue

denggi

grant
pension

geran

pencen

9.5.7

Ejaan Istilah (Ungkapan) Asing yang Tetap

Istilah asing atau ungkapan tertentu yang sebutan dan ejaannya kekal dalam
semua bahasa, digunakan juga dalam bahasa Melayu dengan syarat diberi garis
bawah atau dicetak miring.
Contoh:
9.2.2
9.2.3
9.2.4
9.2.5
9.2.6

bona fide
esprit de corps
fait accompli
weltanschauung
cal de sac

184 X

9.6

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

PEMBENTUKAN ISTILAH PELBAGAI

BIDANG

Pelbagai istilah telah digubal dan dibentuk dalam pelbagai bidang. Sebagai
contoh, istilah-istilah mengikut bidang berkenaan diberikan di bawah;
(a)

Istilah Teknologi Maklumat dan Komunikasi

Bahasa Inggeris

audioconferencing
autosave
broadcast
client  server
connection-oriented network
data scrambler
digital camera
digital certificate
digital purse
digital signature

(b)

Bahasa Melayu
sidang audio
autosimpan
siaran; siar
pelanggan-pelayan
rangkaian berorientasikan sambungan
pengarau data
kamera digital
sijil digital
dompet digital
tandatangan digital

Istilah Undang-Undang
Bahasa Inggeris

administrative order
civil disorder
civil rights
double jeopardy
diplomatic immunity
extradiction
fraud
fugitive offender
fundamental rights
judicial review
legitimacy
mala fide
mandatory procedure
native
natural justice

Bahasa Melayu
perintah pentadbiran
gangguan awam
hak sivil
pendakwaan dua kali
kekebalan diplomatik
ekstradisi
fraud
pesalah buruan
hak asasi
kajian semula kehakiman
kesahan
mala fide
tatacara mandatori
anak negeri
keadilan asasi

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

(c)

Istilah Komputer
Bahasa Inggeris

access
bench mark
cursor
data base
download
end user
font
hardware
integrated circuit
local area network

(d)

Bahasa Melayu
capaian
tanda aras
kursor
pangkalan data
muat turun
pengguna akhir
fon
perkakasan
litar bersepadu
rangkaian kawasan setempat

Ekonomi / Pentadbiran Perniagaan

Bahasa Inggeris

balance sheet
bridging loan
buy out
buy-back price
by-product
capital gain
cash flow
certificate of authorization
chief executive officer
deed of trust
investment climate
long term debt
short-term financing
sole agent
steering committee

Bahasa Melayu
kunci kira-kira
pinjaman penyambung
beli habis
harga beli balik
keluaran sampingan
laba modal/keuntungan modal
aliran tunai
perakuan kuasa
ketua pegawai eksekutif
surat ikatan amanah
iklim pelaburan
hutang jangka panjang
pembiayaan jangka pendek
ejen tunggal
jawatankuasa pemandu

W 185

186 X

(e)

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

Perhotelan
Bahasa Inggeris

ballroom
banquet
budget hotel
buffet
business centre
check-in
check-out
cocktail
day use
deluxe room
double room
function room
luncheon
twin bed
waiter (L); waitress (P)

(f)

Bahasa Melayu
dewan besar
bankuet
hotel jimat/hotel kelas ekonomi
bufet
pusat khidmat urusan
daftar masuk
daftar keluar
koktel
guna siang
bilik mewah
bilik kelamin
bilik majlis
jamuan tengah hari
katil-kembar
pramusaji

Fotografi
Bahasa Inggeris

abstract photography
between-the-lens shutter
camera angle
daylight film
effective aperture
flash
ground-angle view
half-length potrait
invisible light
latitude of exposure
main lighting
out of focus
periscopic lens
quartz lens
reflex camera

Bahasa Melayu
fotografi abstrak
pengatup antara kanta
sudut kamera
filem warna cahaya siang
apertur berkesan
dengar
pandangan sudut bawah
potret separuh
cahaya halimunan
latitud dedahan
pencahayaan induk
luar fokus
periskop
kanta kuarza
kamera refleks

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

(g)

W 187

Istilah Matematik dan Statistik

Bahasa Inggeris

Bahasa Melayu

aerial cable
affine
affine geometry
affine variety
aggregate
aggregation
aggregative
aggregative index
aggregative model

kabel aerial

9.7

afin
geometri afin
aneka afin
agregat
pengagregatan
berdaya agregat; pengagregatan
indeks pengagregatan
model berdaya agregat

CABARAN DALAM PEMBENTUKAN

ISTILAH

Tugas dan tanggungjawab jawatankuasa istilah amat mencabar. Kritikan yang

dilemparkan kepada mereka datang bertubi-tubi, khusus daripada kalangan
yang kurang memahami rasional di belakang pemilihan sesuatu istilah; dan
kritikan sinis ini sering terdengar. Walau bagaimanapun bagi orang bahasa,
linguis dan pendidik, mereka amat memahami keputusan yang telah dibuat;
mereka akur pada istilah yang telah dibentuk dan menerimanya dengan hati
terbuka. Bagi orang yang tidak memahaminya, tidak semudah untuk mencapai
kesepakatan dan persetujuan dalam pembentukan istilah baru; tentu sekali
banyak cabarannya. Walau apa pun kritikan yang dilemparkan jawatankuasa
istilah tetap dengan pendirian mereka. Hakikatnya kerja yang mereka lakukan
berpandu kepada dua kriteria umum:
(a)

(b)

Kepesatan ilmu
(i)

Perkembangan ilmu dalam bidang-bidang tertentu.

(ii)

Penyerapan istilah-istilah baru mengikut perkembangan semasa.

Kepakaran
(i)

Kekurangan pakar dalam bidang tertentu.

(ii)

Penentuan sumber istilah (bahasa asal, bahasa serumpun, bahasa

pinjaman).

188 X

TOPIK 9 PEMBENTUKAN ISTILAH DALAM BAHASA MELAYU

Secara ringkas topik ini telah membincangkan tentang istilah, bagaimana ia

dibentuk, kepentingan istilah dan penubuhan Dewan Bahasa dan Pustaka.

Antara peranan yang dimainkan oleh DBP dalam pembentukan istilah

adalah membina korpus dan menyebarkan melalui buku istilah, tatabahasa
dan perkamusan.

Istilah boleh dibentuk dengan menggunakan kata tunggal iaitu kata yang
tanpa imbuhan, kata terbitan, kata ganda dan kata gabungan.

Faktor-faktor yang akan menentukan pembentukan istilah, antaranya

pemilihan kata daripada Bahasa Melayu, pemilihan kata daripada rumpun
melayu, perbendaharaan kata bahasa asal, penyerapan istilah asing, bentukbentuk serapan, istilah asing yang sudah lazim dan ejaan istilah (ungkapan)
asing yang tetap.

Kenyal
Rawak

Terminologi