Professional Documents
Culture Documents
ПОРТА
Г Р А Д ЕЖНИШТВО
281
ЈУНИ 2019
90 ДЕНАРИ
ПОРТА
СОДРЖИНА
10
ИНФО - ГРАДЕЖНИШТВО 6
ВЛАШКА ЗЕМЈА – БОГАТА
СО ГЕОТЕХНИЧКИ ИСКУСТВА
ИНФО - ЕКОЛОГИЈА 8
ВО ФРАНЦИЈА НАЈГОЛЕМО ОТСРАНУВАЊЕ НА
ХИДРОЕЛЕКТРАНА ВО ЕВРОПА ДОСЕГА
ИНТЕРВЈУ - ГРАДЕЖНИШТВО 10 20
КАРИЕРА ВРЗАНА ЗА
ЗЕМЈОТРЕСНО ИНЖЕНЕРСТВО 30
АРХИТЕКТУРА 16
КАКО Е ВОЗМОЖНО ДА СЕ ОСТВАРИ
ЕДИНСТВО НА ГРАД И ГРАДИНА?
ИНТЕРВЈУ - АРХИТЕКТУРА 20
ВОСПОСТАВУВАЊЕ НА ЕТИЧКА РЕЛАЦИЈА НА
АРХИТЕКТОТ И НЕГОВОТО ТВОРЕШТВО
УРБАНИЗАМ 26
ПОМЕСТУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНИТЕ ЛИНИИ
КАКО СТРАТЕГИЈА ЗА ЗГУСНУВАЊЕ НА
СТАНБЕНОТО ТКИВО
ЕНТЕРИЕР 30
ФОКУСОТ НА ГОЛЕМА БИБЛИОТЕКА
38 44
КОЈА СЕ ПРОТЕГА НА ЅИДОТ
СООБРАЌАЈ 34
SLOWLY, SLOWLY …
ЕКОЛОГИЈА 38
ВРЕДНОСТА НА УРБАНОТО ЗЕЛЕНИЛО –
НАУЧНИТЕ ФАКТИ СЕ ПОГОЛЕМИ
И ОД МИТОВИТЕ!
ИНТЕРВЈУ - ЕКОЛОГИЈА 44
ПОТРЕБА И НЕОПХОДНОСТ ДА СЕ
ЗАШТИТАТ ПРИРОДНОТО НАСЛЕДСТВО
И ВРЕДНИТЕ ВОДНИ РЕСУРСИ
48 58
ЕКОЛОГИЈА 48
MАЛИ ХИДРОЦЕНТРАЛИ,
ГОЛЕМИ ПРОБЛЕМИ
НАЈЧУДНИ ГРАДБИ 52
ГИГАНТСКИ КРВОНОСЕН САД ВО ЊУЈОРК
УМЕТНОСТ 58
НОВА ВИЗУЕЛНА И МУЗИЧКА
СЕНЗАЦИЈА ВО ПАРИЗ
ГОДИНИ
ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
281
ЈУНИ 2019
90 ДЕНАРИ
инфо - градежништво
доц.д-р Златко ЗАФИРОВСКИ, дипл.град.инж конференцијата да посакаат да (ни) дојдат Букурешт (Романија). Како што веќе беше
повторно. Од тој аспект, конференцијата објавувано на печатените и електронските
С
пружи можност да се остварат поблиски страници на ПОРТА 3, во рамките на XVI
е чини дека изобилството и контакти со претставници на странски научни DECGE беше одлучено нејзиниот следен
интензитетот на позитивни и образовни институции, што скопскиот домаќин да биде Романија, која номинација
импресии од 16-тата Подунавско- Градежен факултет (ГФ) го исползува да тогаш ја обзнани токму проф. Олиник, во
европска конференција за склучи и неколку меморандуми за разбирање својство на секретар на Романското друштво
геотехничко инженерство (XVI со сродни факултети од поголем број земји, за механика на почви и геотехничко
DECGE) што се одржа минатата година во помеѓу останатото – и за реализирање на инженерство. Со куси информации за
Скопје овозможи одекот сè уште да трае: истата ЕРАЗМУС размени, како на ниво на студенти, факултетот и друштвото започнуваа,
се спомнуваше како одличен пример на неколку така и за наставен кадар. Во такви околности, всушност, и неговите сегашни настапи пред
реномирани настани што се одржаа низ Европа, во претпоследната недела на мај, на ГФ студентите на ГФ и членовите на Друштвото
а и одредени истражувачи пројавуваат интерес гостуваше вонр. проф. д-р Ернест Олиник, за геотехника на Македонија (ДГМ), со
за соработка со овдешни институции, со што раководител на Катедрата за геотехника при предавања што ги одржа деновиве:
„кршењето на мразот“ придонесе учесници на Техничкиот универзитет за градежништво во - Подобрување на почви преку мешање со
ПОРТА
минерални материјали и хидраулички врзива
(Soil improvement by mixing with mineral
materials and hydraulic binders)
- Практични аспекти и поуки од
проектирањето и изведбата на депонии за
комунален отпад (Practical aspects and
lessons learned from the design and execution
of municipal solid waste landfills)
- Подготовка на карти за хазарди и ризици од
свлечишта (On the elaboration of landslide
hazard and risk maps)
- Сложени услови за фундирање во Романија
(Difficult foundation conditions in Romania)
Низ нив, покрај искуствата од оперативата,
на инспиративен и афирмативен начин беа повеќепати укажа дека е неопходно и мошне регионалната геотехничка соработка, агендата
пренесени и резултатите од неколку важно за секој засебен случај да се спроведат се збогати со остварување на гостување во
истражувања реализирани од постдипломци и серии лабораториски испитувања и да се Софија, во друштво на сегашниот и
докторанди за научни цели и за државни провери (дијапазонот на) успешноста на претходниот претседател на ДГМ. Имено, таму,
проекти. Имено, авторот го минимизираше постоечките решенија, да се иновираат нови на 22.5., се одржа чествување на 100-
присуството на текст низ презентациите, со или да се унапредат постоечки. Такво, годишнината од раѓањето на проф. Георги
што акцент беше ставен на користење на впрочем, беше и едно од изложените: Стефанов, доајен на бугарската геотехника и
лабораторија (во и за различни услови, претходно мешање на 40 % песок и 10 % асистент по механика на почви на Виенскиот
вклучувајќи и симулирање на оние бентонит, па додавање на смесава во лес (50 технички факултет во времето кога се
временските), современ софтвер, реализирање %), како слаб материјал. Во оваа област поставувале темелите на современата светска
на теренски посети и др., од кои произлегле и Романија одамна истражува и ги споделува геотехника. Настанот го организираа Катедрата
снимки, бројни фотографии документирани од искуствата, бидејќи во најголем дел од за геотехника при Градежниот факултет во
различни локации, дијаграми и сл. Како што нејзината територија се наоѓаат бабречки и Софија и Бугарското друштво за механика на
констатираа присутните низ прашања и колапсибилни почви, а на слична (неретко и на почви и геотехничко инженерство, во која
мултилатерални дискусии, претставената истата) површина се распространети и пригода говореа, но и одржаа предавања
проблематика ја засегнува и нашата земја, при свлечишта. проф. Хајнц Брандл (носител на Медалот за
што особено актуелни се активностите за Во текот на престојот, кој коинцидираше со заслуги за Македонија), проф. Иван Ваничек
подготовка на карти на свлечишта и потребите обележувањето на 70-годишнината од (повикан предавач на XVI DECGE), Велин
за стабилизација на бабречки почви на основањето на Универзитетот „Св. Кирил и Задгорски (еден од малубројните членови на
неколку локации за капитални објекти. Сепак, Методиј“, гостинот се запозна со работата на првата работна група за Еврокод 7) и др. Токму
авторот потенцираше дека не е можно да се ГФ и Институтот за земјотресно инженерство и последнонаведениот се очекува следната
даде универзална препорака за соодветно инженерска сеизмологија, како и припадните година да дојде кај нас, а дотогаш, уште еден
подобрување на почви, бидејќи е можно лаборатории за геотехника. Воедно, од рамките учесник на XVI DECGE службено ќе го посети
одреден „стандарден“ начин на подобрување на теренскиот сегмент, направи обиколка и на Скопје, како увертира за неколкумина други
кај едни материјали да предизвика негативни првата брана изградена кај нас – Матка. веќе најавени за втората половина на оваа и
појави кај други почви, или пак покрај Паралелно, престојот се искористи да се првата од следната година, овозможувајќи ни
бараните добри, да придонесе кон развој и на разменат искуства околу организацијата на XVI сè уште да уживаме во „последиците“ од XVI
негативни реперкусии. Оттаму, проф. Олиник DECGE, а во насока на продлабочувањето на DECGE. n
ПОРТА
инфо - екологија
П
ознато е колку се важни реките живеалишта, а ќе донесе и бројни вели Roberto Epple, основач и претседател
за нашиот екосистем. Меѓутоа, предности за луѓето и природата долж на Мрежата на европски реки (ERN). Тој
загрижува податокот дека само реката. додава: „Кога ќе се отстранат браните
една третина од најдолгите реки Овие две брани се во функција од 1920 и природата може неверојатно брзо да
на светот течат слободно. Останатите имаат 1930 година, меѓутоа тие одамна не работат закрепне, па едвај чекам да видам како
препреки кои им го менуваат протокот или добро. Како што објаснува асоцијацијата за лососот повторно ќе плива околу Мон Сен
влијаат на речниот тек. Со фрагментацијата отстранување на браните: „Резервоарите на Мишел“, карпест остров во каналот Ламанш
и регулацијата на водните текови доаѓа до браните се пополнети со седименти, со манастир кој се наоѓа на листата на
бројни аномалии во екосистемот. Како што генерираат мал профит, а за време на културно наследство на УНЕСКО. n
објаснува WWF: „Тие го стопираат
природниот тек на седиментите низ реката
и ја спречуваат миграцијата на рибите со
што се влијае на нивниот животен циклус и
опаѓање на нивната популација“.
Меѓутоа од Франција пристигнува
охрабрувачка вест. Во оваа земја отпочна
отстранувањето на хидроелектраните
Vezins и La Roche Qui Boit на реката Селин.
Со својата висина од 36 метри,
отстранувањето на браната Vezins воедно
ќе биде и најголемо отстранување на една
брана во Европа досега. „Ѝ честитаме на
Франција на нејзината акција за
отстранување на браните, што значително
ќе влијае на животот на миграторните риби
како лосос, јагула и други“, изјави Andreas
Baumüller, директор на природни ресурси
во WWF.
Отстранувањето на браната ќе ослободи
околу 88 километри на реката Селин, што ќе
влијае оваа река слободно да тече. Со
отстранувањето на хидроелектраната ќе се
зголеми квалитетот на водата, ќе влијае на
враќање на рибите во нивните природни
8 ПОРТА 28 јуни 2019
Предупредувачка анализа: Гринпис ја критикува
БиХ поради изградбата на блок 7 во Тузла
Б
осна и Херцеговина е меѓу земјите во Европа кои се највеќе
погодени со загадувањето од термоцентралите на јаглен. Сепак,
таа е една од ретките земји каде и натаму се планира изградба на
нови термоелектрани, кои би можеле негативно да влијаат врз квалитетот
на воздухот и јавното здравје со децении по изградбата. На ова
предупредува новата анализа која ја објави Greenpeace под наслов
„Проценка на влијанието на планираните термоцентрали Тузла блок 7 и
Бановиќи, врз квалитетот на воздухот, загадувањето и здравјето на
населението“. Резултатите покажуваат дека доколку се изградат и
почнат со работа како што е планирано, овие термоцентрали би биле
одговорни за околу 30 предвремени смртни случаи годишно. Покрај тоа,
утврдено е дека загадувањето ќе биде причина за 470 астматични напади
кај децата, 13 нови случаи на хроничен бронхитис и 7.600 денови
боледување. Како што се истакнува во анализата, влијанието е и
прекугранично со 810 предвремени смртни случаи годишно надвор од
БиХ, односно во Србија, Италија, Романија, Унгарија и Хрватска.
Во извештајот се појаснува дека влијанието на емисиите од
термоцентралите блок 7 Тузла и Бановиќи се моделирани со употреба на
CALPUFF моделот на дисперзија, кој користи детални податоци за
состојбата на ветерот и останатите атмосферски услови со цел да се
следи преносот, хемиската трансформација и таложењето на
загадувачките материи. n
Кариера врзана за
земјотресно инженерство
П
Бристол, Обединетото Кралство на годишно ја добива на конкурс за
Велика Британија. стипендија за странци, а на кој
роф. д-р Михаил Гаревски е
Во наставничко звање - доцент е избран конкурираат странските студенти од
роден 1951 година во Скопје.
во 1992 година, вонреден професор во 1997 сите британски универзитети. Темата за
Основното, средното и
година, а како редовен професор работи од докторатот се однесува на аналитички и
универзитетското
2001 година па се до денес. експериментални модели за динамичко
образование, како и
Докторска диплома ја добива на однесување на мостови со коси затеги, за
магистерските студии ги завршува во
Универзитетот во Бристол, каде како што добива стипендија за престој од
Скопје, а со степен доктор на технички
докторант престојува три години. Британскиот совет.
Да не се обидувате да му правите
конкуренција на ИЗИИС во чие градење
учествувавте цел работен век? Или
можеби тоа е за напредокот на
земјотресното инженерство во Р Северна
Во 2016, на два пати, во август и балкански универзитет“ (ИБУ) од Скопје. Македонија и пошироко?
октомври, ги посетив регионите во Италија ИБУ според шангајската листа е рангиран n IIH&E ќе има и центар за сеизмологија
(Аматриче, Норчија, Пескара Дел Тронто и на прво место во Македонија во областа на и земјотресно инженерство и во почетокот
др.). Екипата направи фотографии од наставата и учење. Покрај предавањата, во него ќе бидат вклучени 4 доктори на
карактеристични објекти од кои се гледа моја задача е да ги развивам и науки од оваа област. Веќе конкуриравме
како влијаат секвецијалните силни истражувањата. Во крајна фаза е на еден голем меѓународен проект. Во
земјотреси на објектите. формирање на Интернационален институт потполност се сложувам со вас дека
за хазарди и иженерство (IIH&E) во склоп на конкуренцијата за разлика од монополот е
n Каде е сега професор Гаревски и кои ИБУ. Управниот одбор го прифати мојот полезна работа која го стимулира
се неговите преокупации ? предлог за формирање на Институтот. напредокот, меѓутоа нашите амбиции се
После 40 години во ИЗИИС, убаво е да се Институтот ќе ги истражува природните ориентирани кон другите центри, а највеќе
обидете и на друго место. Сега сум хазарди и хазардите кои ги предизвикува кон CCC&P. На ИЗИИС ќе му правиме мала
професор и проректор за наука и човекот и ќе има 7 центри и три конкуренција на научен план, но немаме
истражување на „Интернационалниот лаборатории. Многу уникатни единки во намера да работиме апликативни проекти.
П
роектот „Градина - Облак“ Посетата на биеналето за нас претставуваше на човековата потреба да го уреди она што
беше награден како најдобар синхронизација, синхронизација на нашите го чувствува како свое, односно
проект во второт циклус на размислувања и работата што ни претстоеше одговорноста на уредување на сопствениот
студиите на Архитектонскиот со тоа што значи современо размислување. двор. Следствено, повеќе корисници се
Факултет при УКИМ - Скопје. Во проектантскиот период ги тестиравме способни да уредат голем простор доколку
Комисијата која ги оценуваше проектите различните пристапи на проблемот: Како е има лична потреба и лична иницијатива да
беше во состав од арх. Мартин Гулески, возможно да се оствари единство на град и се уреди конкретниот простор. Со таа цел,
арх. Доминика Бошкова и арх. Константин градина? намените кои ги предвидуваме во нашиот
Трпеноски. Локацијата која е зададена е дворот на предлог се со карактер на специфичен
Министерството за култура, кој излегува на долготраен престој: камп простор кој е од
Проектот е работен во IX семестар две фреквентни улици. Моментално потреба на градот; хостел за туристи и
2018/2019 , под раководство на доц. д-р просторот е користен како паркинг и парк и уметници во резиденција; лабораторија за
Слободан Велевски и проф. д-р Марија притоа е ограден со масивна ограда која истражување на вегетација. Но, ваквите
Мано-Велевска и арх. Никола Ѓоргиевски. означува дека тој припаѓа исклучиво на намени даваат исклучиво приватен тип на
Работата на интегративното студио вработените во Министерството. Задачата користење на просторот и со цел да се
„Образци на раст / Ослободување на на студиото беше да се измени карактерот оствари фреквентност и јавна намена на
просторот“ се состоеше од аналитички на просторот, односно просторот кој е сега локацијата се предвидуваат и намени кои се
период и проектантски период. Во состав на речиси целосно приватен, да стане од времен, социјален карактер: кафе во
аналитичкиот период, покрај темелната полујавен. Полујавниот простор имплицира склоп на Министерството за култура кое
анализа на бројни локални и на различна фреквентност од јавните гледа кон локацијата, амфитеатар кој може
интернационални проекти, беше остварено и површини во градот и претпоставува дека да е во функција на Министерството,
патување во Венеција и посета на карактерот на просторот ќе има доволно Архитектонскиот факултет, приватни
Венециското биенале, каде бевме во приватност тој да биде користен од одреден организации; како и отворен театар за
можност да ги осознаеме најсовремените број на луѓе на подолг период од денот. неформални аматерски, но и
текови во теоријата на архитектурата. Решението кое го изложуваме се базира професионални перформанси. Театарот е
Пресек1-1
ПОРТА
Основа-Хостел
ПОРТА
интервју - архитектура
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл. инж. арх. зададена од кураторките Фарел и Мекнамара, изрази и особен интерес да поразговара и да се
Слободен простор. Но, сепак комплексноста на запознае со специфичниот третман на
В
рецентните промени на градот Скопје кои покрај изложените проекти за градот после СК2014, за
ашиот проект „Ослободување-на- просторните имаат и општествено-политички приодот на решавање на оваа ситуација.
просторот“, беше македонскиот конотации не е воопшто лесно да се прикажат во Генерално, коментарите на повеќе колеги од
претставник на 16-тото Венециско поставка од форматот на една светска странство како надворешен и несубјективен
биенале за архитектура кое се архитектонска, а притоа истите да бидат јасни за поглед се однесуваа на пристапот за урбана
одржуваше минатата година, се толку широка публика. регенерација! Сите беа изразито позитивни во
врати дома и се претстави и на домашната ММВ:Искуството од Венеција - коментарите однос на поставката и проектантскиот фокус кој
јавност. Сега, по одредена временска дистанца додека траеше изложбата и потоа - ни покажа го избравме, а се однесува на јавниот простор, но
успеа ли проектот да ја заинтересира дека стручната јавност, особено во Европа, е и охрабрувачки во однос на пристапот што го
странската јавност за сè она што му се случи на апсолутно запозната со приликите и настаните заговара, а тоа е дека промените во градот треба
градот? кои го оформиле Скопје од втората половина на да бидат постапни, промислени и во контекст на
СВ:Пред да заминеме за Венеција не бевме минатиот век, но и во последните години, со постојното опкружување (какво и да е!), односно
сигурни дали, и колку нашата поставка ќе биде промените направени со СК2014. дека во градот каде се преклопуваат разни
разбрана во еден така широк контекст на Нам лично ни остана во сеќавање еден просторни искуства и феномени, истите треба да
архитектонски идеи какви што се прикажуваат на неочекуван, но многу пријатен разговор со ги преиспитуваме преку вредносната тежина на
Биеналето за архитектура. Немавме дилема дека претседателот на Венециското биенале г-динот нивната генерална идеја во однос на општото
темата на нашето претставување Ослободување- Паоло Барата, токму во првите денови додека добро, односно дека архитектурата е пред сè
на-просторот е компатибилна и соодветна да траеше вернизажот. Тој го посети нашиот чинител на општото добро!
одговори на генералната тема на Биеналето павилјон, и не само што знаеше за СК2014, туку Во таа смисла, и целокупниот проект беше
20 ПОРТА 28 јуни 2019
ОСЛОБОДУВАЊЕ-НА-ПРОСТОРОТ СО МАРИЈА МАНО ВЕЛЕВСКА И СЛОБОДАН ВЕЛЕВСКИ
препознаен како благороден и широкоград, не
само според основната идеја (која се обидува да
спои наместо да раздели, да преклопи слоеви на
градот, а не само да негира и брише), и начинот
на кој таа е спроведена во четирите посебни
проекти за Скопје, туку и во самата одлука како
куратори на изложбата нејзината содржина да ја
споделиме со низа учесници -релативно млади
архитекти, на кои безрезервно им беше дадена
доверба од наша страна да го искажат својот
став.
ПОРТА
ПОРТА
урбанизам ГЕРМАНСКИТЕ АРХИТЕКТИ И УРБАНИСТИ БАРААТ НОВО РЕШЕНИЕ
Системско проширување на
постоечките згради
Во прв план на доградбата и планирањето не е само зголемување на квадратурата на
постоечките станови, туку и создавање на нови станбени единици
м-р Енис ХОЏА, дипл. инж. арх.
(Специјално за Порта 3 од Минхен)
В
о последниве години
Германија во целина се
соочува со голем недостаток
на станбен простор, па така
големите градови се
најпогодени од овој тренд. Минхен како
еден од најголемите германски центри не е
одминат од оваа појава и токму поради тоа
германските архитекти и урбанисти се
принудени да размислуваат кон пронаоѓање
на стратегија за згуснување на станбеното
ткиво во градот. Еден од нив е и урбанистот
Тобиас Хаг (Tobias Haag).
Хаг во својот магистерски труд вели дека
само со систематско проширување на
постоечките згради во текот на следните
неколку години може да му се
спротивставиме на недостатокот на станбен
простор во Минхен. Во Минхен има можност
за градење на објекти на уличниот фронт.
Оваа можност е резултат на проширувањето
на улиците за пет метри после Втората
светска војна, кое проширување било
замислено да овозможи поголем проток на
сообраќајот во овој град. Меѓутоа, поради
тоа што оваа идеја не е целосно
реализирана, на улицата Аугустинштрасе
(Augustinstraße) има неискористен
просторен потенцијал од околу 38.000
квадратни метри, на пример, кој може да се
ПОРТА
ослободи и искористи со враќањето на
градежната линија на нејзината предвоена
позиција и таа површина да се додаде на
фронтот на постоечките згради.
Поделбата на улицата Аугустинштрасе
(Augustinstraße) на седум типови на згради,
по деталната анализа на постоечкиот
развој, овозможува прецизирање на
потенцијалот за доградба и дава можност за
груба проценка на развојната структура на
околните улици. Со екстраполација на
големината на седумте одбрани примери на
згради, нивната просечна големина
изнесува 51 квадратен метар. Од друга
страна пак, како споредба, во Минхен
просечната големина на становите е од 72,3
квадратни метри. Единственото логично
објаснување на овој феномен е
натпросечно големиот број на мали
станови, со една или две соби, во овој дел
од градот. Во прв план на доградбата и
планирањето не е само зголемување на
квадратурата на постоечките станови, туку и
создавање на нови станбени единици.
Освен проширувањето на становите со една
соба, исто така и формирањето на нова
станбена единица, нов стан на секој кат, е
без проблеми изводливо. Со тоа,
еднособните станови се зголемуваат и
ПОРТА
заедно со новооформените станови се со слободата на градење на доградбите, а просторот под кровот може да се искористи
слична големина со веќе постоечките зафатот на постоечките објекти се сведува за нови станбени единици.
поголеми станови. Длабочината на на најнизок можен минимум. Новите кујни и Со ваквиот зафат на објектите, зголемувањето
становите во пределот на објектите каде се бањи се ориентирани и ги користат на бројот на станови во овие седум
тие доградени се движи од девет до 14 постоечките инсталации, а исто така и експериментални типови на објекти е за 23
метри, па така за подобро осветлување на носивните ѕидови се оставаат недопрени, отсто, а истовремено се зголемува и просечната
просторот, прозорците се планирани без додека пак сите преградни ѕидови се големина на становите од постоечките 51
парапет и се значително поголеми од отстрануваат. Проблемот со поврзувањето квадратни метри на новопроектираниот просек
постоечките. на постоечките олуци е решен со новите од 57 квадратни метри.
Доградбата со длабочина од пет метри ќе кровови кои ги следат постоечките и ги Секако ваквото решение во овој дел на
биде поставена на сопствена конструкција продолжуваат, така што формираат Минхен е изводливо и одржливо поради
која е независна од постоечките објекти, повисоко слеме. Благиот раст на висината можноста која се пружа поради широчината
која се носи и стои пред постоечката на објектите не претставува урбанистички на уличните профили. Истото е резултат и
структура како куќа пред куќа. Така се проблем поради тоа што растот се јавува на високото ниво на градежна свест и
избегнуваат проблемите со конструкцијата само кај крововите, а висината на венецот одговорност, најпрво на граѓаните, а потоа
на постоечките објекти и се гарантира останува иста, додека пак истовремено, и на институциите.
Архитекти: Елена ФИЛИПОВСКАи Владо ДАНАИЛОВ просторот на најдобар можен начин, без до влезот се лоцирани малиот гостински
Година: 2019
П
притоа да предизвика промени во постоечката тоалет и кујната, организирана во два
организација на станот. Проектот е главно сегмента, а ограничена со работен и
ретставениот простор е
ориентиран кон дизајнирање на опремата и послужувачки пулт. Просторот покрај влезот е
приватен дом во населба
како истата најсоодветно да се вклопи во максимално искористен за одлагање, а во
Карпош во Скопје. Целта на овој
затекнатото функционално решение на еден сегмент вратите го сокриваат пристапот
внатрешен дизајн е да го
просторот. до помошната соба каде се поставени уредите
облагороди и организира
На почетокот на самиот стан, непосредно за одржување на домаќинството. Отворената
30 ПОРТА 28 јуни 2019
ПРИВАТЕН СТАН ВО СКОПЈЕ
ПОРТА
ПОРТА
сообраќај
SLOWLY, SLOWLY…
Извор: Pixabey
Секоја населба на светот има своја сообраќајна „црна дупка“, која немилосрдно го
впива времето (на патување), која никогаш не е мирна и во која сè врие. И во
цилиндрите и во вените на оние кои ги држат под контрола
м-р Ненад ТОНИЌ , дипл. сооб. инж. секогаш истиот, блуткав, терминалски правото на постојана изложеност на
Специјално за Порта 3 од Мелбурн, куп од збунетост и замаглени погледи. ветерот преминуваат така во генетски запис
Австралија Несмасни бакнежи префрлени преку рамо, со моќ на темелна аргументација. Обичниот
Н
придушено staccato од отргната Австралиец не се грижи премногу за
а старите фотографии и во воздишка во нечиј познат прамен и европските конвенции. Токму поради тоа
филмските магазини со воз неконтролирано чувство на погорната негова наклоност е брутално
и во застрашувачката и беспомошност кое ги мрзне мислите. Баш искрена, како кај доенче чија когнитивна
неизвесна бродска утроба. така, мрзне. Без наводници, астериск, без неразвиеност не му дозволува да лаже. И
Денес на крилата на скриени и преносни значења… затоа е преубава во својата базична форма.
стравот од летање… Некогаш со Чудна истовремено и некако смешна.
картонски куфери и јутени вреќи. Денес *********************************************** Особено гледана низ нашето балканско-
со невкусни парчиња багаж со одлики на транзициско-претприемачко,
просечен саркофаг и полууспешна Некаде во реемисиите на обидите за каде-најдеш-место-ти-зграда-насади
имитација. култивирање на дивината и настојувањата искуство. Децилитарот од тој екстракт по
Ем-И-Грант… Емиг-Рант… Ем-Иг-рант… да се втемели нов етатистички систем оваа црвена почва опеана во химната
Еми-Грант… Емигрант….! зачната е наклоноста на оваа нација кон наместо да спласне во кал се возобнови во
Притисната меѓу забите и непцата, отворениот простор. Ширината на солидна порција гнев. Ќе се вратам на ова…
вековната именка како ореол околу видливиот свод, непопречената светлина и Градежното адорирање на овој
***********************************************
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
Вредноста на урбаното
зеленило – научните факти се
поголеми и од митовите!
В
Кеј на Вардар - Скопје, 2009 година
о последната деценија, како
никогаш претходно, јавното
мислење и социјалните
платформи, посветуваат многу
простор на еколошки теми, а
следствено на тоа и на урбаното зеленило. Во
Македонија, особено во Скопје и во другите
поголеми (читај позагадени) градови,
еколошките теми си имаат и сезонски аспект.
Секоја зима, енормното загадување на
воздухот кое трае со месеци, упорно нè
потсетува дека нешто не правиме како што
треба, кога чистиот воздух, тоа основно
човеково право и потреба, упорно и упорно
не достигнува до листата на приоритети. За
жал, на врвот на таа листа постојано
остануваат да се менуваат интересите на
Кеј на Вардар - Скопје, 2017 година
38 ПОРТА 28 јуни 2019
ЗЛОТО НАНЕСЕНО НА ЗЕЛЕНИЛОТО E ЗЛО НАНЕСЕНО И НА ЛУЃЕТО
Со дрвја
Без дрвја
ПОРТА
дека на места со вегетација, амбиентните
температури во попладневните часови биле
пониски и за 6°C, а температурата на
сообраќајниците и за 27°C споредено со
површини без вегетација4.
За жал, повисоките амбиентални
температури имаат директно негативно
влијание врз здравјето на луѓето, а постојат
научни докази за најекстремниот аспект –
високите температури во лето се поврзани
со зголемена смртност на луѓето. Згора на
тоа, овие негативни ефекти ќе доаѓаат до
израз во годините кои следуваат не само во
Скопје и во други градови во Северна
Македонија, туку на глобално ниво, најмногу
заради зголемување на урбанизацијата,
односно заради зголемување на бројот и
големината на површини во градовите кои
стануваат т.н. „урбани топлотни острови“9.
Овие топлотни острови се одликуваат со
Letchworth Garden City, Британија
повисоки температури во однос на другите
површини во градот, а најдобар показател за
нив е недостатокот на зеленило. АКТИВНОСТИ ВО „УРБАНА ПРИРОДА“ САМО ВИЗУЕЛИЗАЦИЈАТА НОСИ
За различни аспекти поврзани со Постојат сè поголем број истражувања во ПСИХОЛОШКИ/МЕНТАЛНИ ЕФЕКТИ, ПА И
урбаните топлински острови се посветени кои се докажува дека контактот со природа ФИЗИОЛОШКИ ЕФЕКТИ
голем број истражувања, и во голем дел од има позитивно влијание врз луѓето и врз Како и со многу други работи, и зеленилото
нив урбаното зеленило се наведува како нивната психолошка состојба16. Парковите, најчесто го „гледаме“ низ антропоцентричен
битен, ако не и најважен фактор, за урбаните шуми, тревниците, градините, па дури аспект, па е почест терминот екосистемски
ублажување на екстремните температури10- и зелените sидови кај луѓето предизвикуваат услуги, небаре зеленилото нè услужува. Но
12
. Во Скопје постојат такви места, и за жал многу позитивни психолошки ефекти17 и овој начин на гледање уште повеќе треба да
мерките за ублажување на овој ефект многу овозможуваат зголемена физичка активност. нè загрижи во контекст на нашиот однос кон
често, дури и кога би имало желба, Со самото тоа имаат голем позитивен ефект зеленилото генерално, а кон урбаното
решеност и финансиски можности нема да врз ублажувањето на стресовите на урбаното особено, бидејќи дури и кога го гледаме од
бидат можни. Ова е затоа што на многу живеење, а со тоа и врз здравјето на луѓето. таа себична призма, сепак не се посветуваме
места не само што е отстранета вегетацијата Достапноста до блиски зелени површини во доволно за да ги подобриме нештата.
за сметка на градбите, туку се неповратно градовите се смета за предност, онаму каде ги Во 1984 г. бил предложен концептот
загубени површините на кои може да се има, бидејќи може да послужат за подобрување „биофилија“20, според кој луѓето имаат
инсталира урбано зеленило поради лошо на секојдневните рутини на луѓето, а внатрешна наклонетост кон растенијата и кон
проектирани и нехумани архитектурни и истовремено се намалува долгорочната другите суштества, односно се емоционално
урбанистички решенија. изложеност на градската врева16,18. Во поврзани со природата. Со оваа хипотеза
истражување во Јапонија е докажано дека може да се објасни зошто само и нешто толку
ЗЕЛЕНИЛОТО КОНТРА БУКАТА живеењето во области во кои има повеќе едноставно како гледање природа, односно
Нешто за кое можеби и не сме свесни дека зелени површини погодни за пешачење, визуелниот контакт со растенијата (со
се смета за еден вид загадување е и буката, и позитивно се одразува врз долговечноста на зеленило и дрвја во урбан контекст) може да
тоа едно од четирите најважни во светот. постарите граѓани, независно од возраста, има толку длабоки влијанија врз човековите
Зеленилото и тука има своја позитивна или полот, брачната состојба и на емоции, врз физиолошката, менталната и врз
ублажувачка улога. Така, во Тел Авив е социоекономскиот статус19. генералната благосостојба21. Оваа иста
регистрирано фактичко намалување на хипотеза веројатно го објаснува она за кое
буката за ∼5 dB од страна на парковско
зеленило5, додека од страна на т.н.
„вертикално зеленило“ (зелени ѕидови) буката
може да се намали и до 8 %13, односно 1 dB
бука од сообраќај или 2 dB т.н. „розова“
бука14. Многу интересно е истражувањето во
кое се открива дека урбаното зеленило има и
психолошки ефекти, односно со самото
гледање на зеленилото се предизвикува
намалување на негативното доживување на
буката од страна на луѓето15. За
психолошките ефекти на зеленилото врз
луѓето нешто повеќе подолу низ текстот.
Kingsway, Лондон 1950 и денес
28 јуни 2019 ПОРТА 41
толку долго се дебатира – зошто урбаните на крајот на краиштата го подобруваат послушниците – СЕКОЕ СТЕБЛО И СЕКОЈ
средини, особено оние во кои недостасуваат квалитетот на животот и на здравјето на луѓето КВАДРАТЕН МЕТАР ЗЕЛЕНИЛО ИМА
елементи и аспекти на природа, имаат во урбаните средини. НЕПРОЦЕНЛИВА ВРЕДНОСТ ВО УРБАНИТЕ
негативни влијанија врз човековата психа и СРЕДИНИ! Засадувањето нови млади
благосостојба. На друга страна на спектарот, ЗА КРАЈ садници, не е единственото решение со кое
со терминот „недостаток на природа“, Кога за вредноста на зеленилото ќе се треба да се испере одговорноста, туку
предложен од Louv во 2008 г. барем делумно потсетиме и преку погорепретставените соодветно (потенцирам СООДВЕТНО)
се објаснува светската епидемија на податоци, има ли повеќе потреба да се негување и заштита на сите постоечки
дебелина, проблеми со вниманието, и коментира за тоа колку зло е нанесено на стебла и зеленило, и внесување зеленило
депресија како директен резултат на луѓето низ минатите децении, преку злото на сите површини кои во моментов не се
намалена изложеност на децата кон нанесено на зеленилото, не само во Скопје, ниту зелени ниту се градби. А такви во
природа21. Ова е во согласност со уште една туку и во сите поголеми градови кај нас? Скопје и во другите градови на Северна
теорија, наречена „теорија на закрепнување Оттаму, кратко и јасно мора да се апелира, Македонија сè уште има многу, за наша
од стрес“ според која сцените од природа го па и да се грмне до надлежните и до среќа! n
намалуваат стресот, додека сцени во кои
доминира средина со згради имаат негативен
Референци
ефект при закрепнување од стрес22. 1 Jim, C. Y. & Chen, W. Y. Assessing the ecosystem service of air pollutant removal by urban trees in Guangzhou (China).
Многубројни истражувања презентирале Journal of Environmental Management 88, 665-676, doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2007.03.035 (2008).
2 Nowak, D. J., Hirabayashi, S., Doyle, M., McGovern, M. & Pasher, J. Air pollution removal by urban forests in Canada
податоци кои се во согласност со овие and its effect on air quality and human health. Urban Forestry & Urban Greening 29, 40-48,
хипотези. Така, луѓе кои набљудувале природни doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.10.019 (2018).
3 Nowak, D. J., Crane, D. E. & Stevens, J. C. Air pollution removal by urban trees and shrubs in the United States. Urban
средини имале подобар напредок во Forestry & Urban Greening 4, 115-123, doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2006.01.007 (2006).
4 Vailshery, L. S., Jaganmohan, M. & Nagendra, H. Effect of street trees on microclimate and air pollution in a tropical
расположението споредено со луѓе кои city. Urban Forestry & Urban Greening 12, 408-415, doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2013.03.002 (2013).
набљудувале средини со згради23, и исто така 5 Cohen, P., Potchter, O. & Schnell, I. The impact of an urban park on air pollution and noise levels in the Mediterranean
city of Tel-Aviv, Israel. Environmental Pollution 195, 73-83, doi:https://doi.org/10.1016/j.envpol.2014.08.015 (2014).
побрзо закрепнувале од намален капацитет на 6 Sternberg, T., Viles, H., Cathersides, A. & Edwards, M. Dust particulate absorption by ivy (Hedera helix L) on historic
свесно внимание24. Значењето на погледот на walls in urban environments. Science of The Total Environment 409, 162-168,
doi:https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2010.09.022 (2010).
природа за луѓето е докажано и преку 7 Yang, J., McBride, J., Zhou, J. & Sun, Z. The urban forest in Beijing and its role in air pollution reduction. Urban
истражување на постоперативно закрепнување forestry & urban greening 3, 65-78 (2005).
8 Armson, D., Stringer, P. & Ennos, A. R. The effect of tree shade and grass on surface and globe temperatures in an urban
на пациенти, во болничка средина. Пациентите area. Urban Forestry & Urban Greening 11, 245-255, doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2012.05.002 (2012).
9 Burkart, K. et al. The effect of atmospheric thermal conditions and urban thermal pollution on all-cause and
кои имале поглед на дрвја од нивните соби cardiovascular mortality in Bangladesh. Environmental Pollution 159, 2035-2043,
побрзо закрепнувале, и ним им биле doi:https://doi.org/10.1016/j.envpol.2011.02.005 (2011).
10 Klemm, W., Heusinkveld, B. G., Lenzholzer, S. & van Hove, B. Street greenery and its physical and psychological
препишувани помали дози медикаменти против impact on thermal comfort. Landscape and Urban Planning 138, 87-98,
болка во споредба со пациентите кои имале doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.02.009 (2015).
11 de Abreu-Harbich, L. V., Labaki, L. C. & Matzarakis, A. Effect of tree planting design and tree species on human
поглед на ѕидови25. Сличен ефект бил постигнат thermal comfort in the tropics. Landscape and Urban Planning 138, 99-109,
дури и со „лажен“ поглед на природа. Имено, doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.02.008 (2015).
12 Susca, T., Gaffin, S. R. & Dell’Osso, G. R. Positive effects of vegetation: Urban heat island and green roofs.
луѓе кои биле изложени на фотографии на Environmental Pollution 159, 2119-2126, doi:https://doi.org/10.1016/j.envpol.2011.03.007 (2011).
13 Fernández-Bregón, N., Urrestarazu, M. & Valera, D. Effects of a vertical greenery system on selected thermal and sound
природа, имале подобри когнитивни mitigation parameters for indoor building walls. J Food Agric Environ 10, 1025-1027 (2012).
способности и емоционална состојба отколку 14 Pérez, G. et al. Acoustic insulation capacity of Vertical Greenery Systems for buildings. Applied Acoustics 110, 218-226,
doi:https://doi.org/10.1016/j.apacoust.2016.03.040 (2016).
кога биле изложени на фотографии од урбани 15 Dzhambov, A. & Dimitrova, D. Urban green spaces’ effectiveness as a psychological buffer for the negative health
средини без зеленило26,27. Слично на тоа, impact of noise pollution: A systematic review. Noise and Health 16, 157-165, doi:10.4103/1463-1741.134916 (2014).
16 Gidlöf-Gunnarsson, A. & Öhrström, E. Noise and well-being in urban residential environments: The potential role of
докажано е дека погледот на природа е perceived availability to nearby green areas. Landscape and Urban Planning 83, 115-126,
директно поврзан со намалување на стапката на doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2007.03.003 (2007).
17 Taylor, M. S., Wheeler, B. W., White, M. P., Economou, T. & Osborne, N. J. Research note: Urban street tree density and
криминалитет и на агресијата28,29. Дури и antidepressant prescription rates—A cross-sectional study in London, UK. Landscape and Urban Planning 136, 174-
179, doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2014.12.005 (2015).
толерантноста кон фрустрација била поголема 18 van den Berg, A. E., Maas, J., Verheij, R. A. & Groenewegen, P. P. Green space as a buffer between stressful life events
кај возачи кои биле изложени на видеа со and health. Social Science & Medicine 70, 1203-1210, doi:https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2010.01.002 (2010).
19 Takano, T., Nakamura, K. & Watanabe, M. Urban residential environments and senior citizens’ longevity in megacity
повеќе вегетација30. Овој феномен оди дотаму areas: the importance of walkable green spaces. Journal of Epidemiology and Community Health 56, 913,
што дури и перцепцијата за непријатноста doi:10.1136/jech.56.12.913 (2002).
20 Kellert, S. R. & Wilson, E. O. The biophilia hypothesis. (Island Press, 1995).
предизвикана од уличната бука по дома во 21 Grinde, B. & Patil, G. Biophilia: does visual contact with nature impact on health and well-being? International journal
многу се намалила само после гледање на of environmental research and public health 6, 2332-2343 (2009).
22 Ulrich, R. S. Natural versus urban scenes: Some psychophysiological effects. Environment and behavior 13, 523-556
природа низ прозорец, а ова особено било (1981).
23 Van den Berg, A. E., Koole, S. L. & Van der Wulp, N. Y. Environmental preference and restoration:(How) are they
изразено кај повисоките нивоа на изложеност related? Journal of environmental psychology 23, 135-146 (2003).
кон бука31. 24 Laumann, K., Gärling, T. & Stormark, K. M. Selective attention and heart rate responses to natural and urban
environments. Journal of environmental psychology 23, 125-134 (2003).
Според тоа, луѓето доживуваат позитивни 25 Ulrich, R. S. View through a window may influence recovery from surgery. Science 224, 420-421 (1984).
влијанија од природата, не само кога се во 26 Hartmann, P. & Apaolaza-Ibáñez, V. Beyond savanna: An evolutionary and environmental psychology approach to
behavioral effects of nature scenery in green advertising. Journal of Environmental Psychology 30, 119-128,
природна средина или пак кога се активни во doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.10.001 (2010).
природа, туку и кога имаат поглед врз природа, 27 Ulrich, R. S. et al. Stress recovery during exposure to natural and urban environments. Journal of Environmental
Psychology 11, 201-230, doi:https://doi.org/10.1016/S0272-4944(05)80184-7 (1991).
ја набљудуваат или само ја забележуваат, дури и 28 Kuo, F. E. & Sullivan, W. C. Aggression and violence in the inner city: Effects of environment via mental fatigue.
Environment and behavior 33, 543-571 (2001).
кога е низ прозорец додека се во затворен 29 Kuo, F. E. & Sullivan, W. C. Environment and crime in the inner city: Does vegetation reduce crime? Environment and
простор. Визуелните стимулации предизвикани behavior 33, 343-367 (2001).
30 Cackowski, J. M. & Nasar, J. L. The restorative effects of roadside vegetation: Implications for automobile driver anger
од урбаното зеленило и од дрвјата and frustration. Environment and behavior 35, 736-751 (2003).
предизвикуваат мноштво позитивни ментални, 31 Van Renterghem, T. Towards explaining the positive effect of vegetation on the perception of environmental noise.
Urban Forestry & Urban Greening 40, 133-144, doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.03.007 (2019).
психолошки и физиолошки реакции кај луѓето, и
Потреба и неопходност
да се заштитат природното
наследство и водните ресурси
Бернската конвенција ги
штити сите Емералд
подрачја, односно сите
оние подрачја вредни за
заштита кои по влезот во ЕУ
ќе станат дел од
европската мрежа на
заштитени подрачја. Затоа,
наместо селективно
одбивање локации,
Владата требаше да не ги
додели сите локации кои
се во конфликт со
заштитата на нашите реки и
природата
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
Д
обитник сте на престижната
награда за животна средина
„Голдман“ која се доделува за
заслужни херои од областа на
животната средина од сите
шест населени континенти во светот. Честитки
од „Порта 3“ и ќе може ли да ни кажете што
значи оваа награда?
n Наградата Голдман за животна средина е
престижна награда која се доделува на
индивидуалци низ светот за нивното
исклучително влијание во заштитата на
животната средина. Таа е исто така позната и
како „зелен“ Нобел.
Во светот секоја година се доделува оваа
награда на активисти од 6-те населени
континенти. Наградата е воспоставена пред
точно 30 години од страна на Ричард и Рода
Голдман, кои уште во тоа време биле напредни
во размислувањата за потребата за локална
акција со глобално влијание за заштитата на
нашата планета.
ПОРТА
екологија
„А
лармантно е тоа што животната средина. По бројните жалби, во 2015 членки на ЕУ. Таа бара исполнување на удел
интернационални финансиски година, Светската банка ги повлече од најмалку 20 отсто обновливи извори во
институции поддржуваат финансиските средства за еден од вкупниот енергетски микс до 2020 година,
проекти кои им наштетуваат на хидроенергетските проекти, а во 2017 година преку остварување на зададените
природните живеалишта во ЕБОР го откажа својот заем за Владата на национални таргети. Во ноември 2016,
нашиот регион. Националните власти ја имаат Северна Македонија и за втората Европската комисија објави предлог за
одговорноста да обезбедат заштита на дивиот хидроцентрала. Се работеше за ревизија на оваа Директива, со што таргетот
свет со загрозен статус. Градењето свест за тоа хидроенергетските проекти Бошков Мост и се поместува на 27 отсто за периодот до
како јавните пари ја уништуваат нашата планета Луково Поле. Лешоска отворено признава дека 2030 година. Директивата ги специфицира
е важно низ целиот свет. Заштитата на не била поштедена од лични закани во текот на националните таргети за обновливи извори
природата е клучна за нашиот опстанок. својата борба. за секоја земја (од 10 отсто за Малта, до 49
Останува прашањето – ако не ние, кој. Ако не Замислете каков би бил епилогот без отсто за Шведска), земајќи ја предвид
сега, кога?“ Со овие зборови Ана Чоловиќ- истрајноста и одлучноста во оваа нивната стартна позиција и потенцијалот за
Лешоска го заврши својот говор по повод институционална борба која траела осум енергија од обновливи извори.
свечената церемонија на доделување на години? Но, сите овие иницијативи и директиви се
наградата „Голдман“ за животна средина во Сан Но, каде е изворот на конфликтите меѓу во конфликт со одредбите од Рамковната
Франциско. Таа е една од шесте добитници на исклучителната привлечност за директива 2000/60/EC, според која
ова престижно признание. Биологот Чоловиќ- инвеститирање во хидрообјектите (посебно воспоставени се строги правила за
Лешоска од невладината организација „Еко малите хидроцентрали), и негативните намалување на хидроморфолошките
свест“ посвети осум години во институционална аспекти за животната средина? Несомнено,
48 ПОРТА 28 јуни 2019
НЕГАТИВНИ АСПЕКТИ ВРЗ ЖИВОТНАТА СРЕДИНА
проблеми
трансформации односно промени на
водотеците, но исто така и во однос на
зачувување на екосистемите.
ПОРТА 49
електрична енергија, но имаат сериозно
влијание врз животната средина во смисла
на потопено земјиште и должина на
деградација на речното корито. Понатаму,
утврдено е дека споредбата на 140 мали
хидроцентрали со 17 големи, укажува на
дури седум пати поголеми бариери (на
пример за движењето на рибите), додека
цената на вака произведената електрична
енергија е 15 % поскапа, се разбира поради
повластените тарифи.
Последните години на Балканот се
случува вистинска ренесанса во изградбата
на мали хидроцентрали, но истовремено
како никогаш досега расте и притисокот на
јавноста и еколошките активисти против
овие проекти. Ако гледајќи ја пошироката
слика низ примерите на развиените земји,
јасно е дека постојат сериозни негативни
влијанија врз животната средина, тогаш
каква е состојбата на Балканот? Имајќи го
предвид нашиот менталитет, корупцијата, и
веќе востановената традиција за
заобиколување на процедурите, тогаш со
право можеме да се запрашаме дали при
издавањето на концесиите и склучувањето
Сепак, примерот со Швајцарија ефикасно ПРИДОНЕСОТ НАСПРОТИ ШТЕТАТА
на договорите сè било согласно законите?
ги илустрира трите главни проблеми или пак Ова е се разбира еден изолиран пример.
Што се случува со мониторингот и
заблуди кога станува збор за малите Но, да се вратиме на анализата за вкупниот
контролата врз начинот на нивната
хидроцентрали: енергетски придонес наспроти вкупното
експлоатација?
1. Генерално малите хидроцентрали се негативно влијание врз животната средина,
Неодамна една граѓанска организација од
сметаат за извор на електрична енергија со или попрецизно кажано каков е придонесот
Црна Гора, ги подгреа ваквите сомнежи.
минимален или дури еднаков на нула наспроти штетата на стотици мали
Имено, за 50 мали хидроцентрали во Црна
јаглероден отпечаток. Ова многу често е хидроцентрали?
Гора, потпишани се договори без план за
НЕТОЧНО. Три независни студии - од Норвешка,
давање концесии за користење на
2. Токму под претпоставката за ниското Шпанија и Кина, заклучуваат дека малите
водотеците и без придружни студии за
влијание врз животната средина, енергијата хидроцентрали имаат поголемо негативно
стратешка проценка на влијанието врз
добиена од малите хидроцентрали се влијание врз животната средина по
животната средина. Ова го соопштила за
субвенционира. инсталиран мегават, отколку големите
медиумите Наташа Ковачевиќ од
3. Овие инвестициски стимулации водат хидроцентрали. Според шпанската студија,
невладината организација Green Home.
кон брз раст на инвестициите во овој вид малите хидроенергетски проекти во басенот
Оваа организација предала петиција до
објекти. Сите тие заедно носат на реката Дуеро во Шпанија, продонесуваат
парламентот во Подгорица со која се бара
незначителни придобивки во вид на само 7 % во вкупно произведената
раскинување на сите склучени договори.
произведена електрична енергија, но
сериозен кумулативен негативен ефект врз
Преспанска пастрмка
животната средина.
Кога станува збор за поединечното
влијание, важно е да се нагласи дека
најчесто поимот „мала“ се врзува со
инсталираната моќност на турбината(ите), а
не со големината на браната. За да се
илустрира што значи ова во пракса, како
пример може да послужат две мали
хидроцентрали во САД - Elwha Dam (15 MW)
и Glines Canyon Dam (13 MW). Овие две
„мали“ хидроцентрали се одговорни за
намалување на популацијата на лосос за 99
отсто. Сега САД инвестираат 350 милиони
УСД за да ги отстранат браните и да ја
поправат штетата по живиот свет во реката.
Ова е најголем проект во светски рамки од
овој вид.
Не е разбирливо како во сите притоки на проекти поврзани со хидроенергија. барајќи од ЕБОР, Европската инвестициска
Брајчинска Река е забранет риболовот, но Поставеноста на централата „Тресонечка банка (ЕИБ) и Меѓународната финансиска
сепак била дозволена изградба на Река“ е едноставна: има еден зафат кој ја корпорација (IFC) да го ограничат
хидроцентрали. Хидроцентралата носи водата низ цевка долга 1.3 километри финансирањето на хидроенергетските
„Брајчинска Река 1“ ги прекршува барањата до машинската зграда. Новизградениот пат проекти на Балканот.
за изведба (PR 6) утврдени во Еколошката и го вознемирува подрачјето дефинирано како Малите хидроцентрали би можеле да
социјална политика на ЕБОР од 2008 клучно подрачје за размножување на бидат корисни во оддалечените села, како
година која била на сила во времето кога балканскиот рис. Овој пат уништи неколку дистрибуирани и некомерцијални извори на
бил одобрен заемот, како и верзијата од хектари дабова шуми и овозможи пристап енергија во сопственост на малите заедници,
2014 година која била важечка во моментот длабоко во добро зачуваната котлина на но во сегашните околности тешко е веќе да
на спроведување на контролата од страна Националниот парк „Маврово“. Веднаш до се зборува за нивната вистинска намена. Без
на Bankwatch. Таа е во конфликт со патот има големо количество ископан сеопфатна и интерсекторска стратегија,
одредбите од политиката кои забрануваат материјал како и ерозија. Структурата на малите хидроцентрали и натаму ќе останат
изведба на проекти кои имаат негативно заедницата покажува висок степен на стрес незначителни производители на енергија
влијание врз критични живеалишта. врз екосистемот или слаб до лош еколошки со огромно кумулативно негативно
Деталното разгледување на проектот или не статус. Најверојатна причина за ова е влијание врз животната средина. Со
ги забележало, или ги игнорирало отсуството на вода во подолги временски неуспехот во имплементација на една
влијанијата врз преспанската пастрмка и периоди. одржлива политика која ќе ги мониторира
другите чувствителни видови. Сите овие резултати и трендови, сите ризици на малите хидроцентрали, ќе
Хидроцентралата „Тресонечка Река“ или недвосмислено упатуваат на важноста од се соочуваме со загуби на нови километри
„Тресонче“ се наоѓа во рамките на многу поголемо внимание и грижа во врска речни текови и екосистеми, за само малку
Националниот парк „Маврово“ кој со политиките на планирање и изградба на енергија.
претставува една од најважните точки со малите хидроцентрали. Сепак, евидентно е дека зад изградбата на
биолошка разновидност на Балканот. Тој е Како резултат на отпорот на јавноста за малите хидроцентрали не се крие
заштитен на национално ниво како и изградбата на малите хидроцентрали на енергетски мастер-план. Имено, јасно е дека
меѓународно, со неговата номинација за Балканот, од почетокот на 2020 година, малите хидроцентрали нема да ја
Емералд подрачје, Подрачје значајно за ЕБОР ќе бара од комерцијалните банки да лиферуваат неопходната енергија. На
растенија и Подрачје значајно за птици. работат дополнителни проверки за пример, денес во Албанија само три големи
Целиот парк е под постојан притисок од проектите од висок ризик, вклучувајќи ги централи лиферуваат 98 отсто од енергијата
под оваа категорија сите хидроенергетски во земјата, а околу 130 мали хидроцентрали
проекти. Исто така, ЕБОР бара од останатите два отсто. Значи, што ја движи
комерцијалните банки да се грижат за оваа бизнис-стратегија? Одговорот е јасен:
повисоки стандарди во однос на заштитата субвенциите. Без поттик, 90 отсто од
на животната средина отколку досега. Овој постројките едноставно би биле
значаен пробив во промената на политиките нерентабилни. Субвенциите го направија
на ЕБОР, доаѓа како последица од бизнисот со малите хидроцентрали многу
притисокот од граѓанските организации. рентабилен - за градежните фирми, за
Имено, минатата година кампањата Blue банките и веројатно највеќе за
Heart of Europe собра над 120.000 потписи инвеститорите. n
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija ПОРТА
MACEDONIA
најчудни градби УНИКАТЕН ОБЈЕКТ СО 2.500 СКАЛИЛА
Ч
Но, првите форми, со кои човекот сакал да го допре Бог, или
овекот отсекогаш сакал да допре до небото. Уште од барем да биде поблиску до него, се скалилата. Постојат многу
Вавилонската кула, таа митска градба на која Бог им неуспешни митски градби за тие обиди, но во градежна смисла, она
ги измешал јазиците на луѓето, човекот сонува како што е направена и пуштено во употреба во март годинава,
да стигне до духовните височини, или просто само, претставува типичен доказ, не за приодот кон Господ, туку за
да изгради подобар поглед. Затоа и се градат најчудните градби на светот.
облакодери, кои според конструкцијата, наскоро ќе надминат и Vessel, или во превод „Сад“ е структура и обележје што е
1.000 метри во височина, што е своевидeн архитектонскo- изграден како дел од Проектот за обнова на округот Хадсон на
ПОРТА
Иако трошоците за конструкција на оваа
„скалеста“ конструкција беа лимитирани
на 70, па скокнаа на 150, крајната сметка
покажува инвестиција од вкупно 200 милиони
долари.
„Сад“ е дизајниран заедно со јавниот
плоштад „Хадсон јардс“, чиј идеен творец е
дизајнерот Томас Волц и во него ќе градат и
екоелементи со над 28.000 растенија и 225
дрва. На југоисточниот влез на плоштадот,
предвидена е конструкција и на голема
фонтана.
Засега, конструкцијата носи име Vessel (Сад),
но сопствениците сè уште бараат официјално
име. Како што кажал дизајнерот, генералниот
концепт на плоштадот, вклучува 16 облакодери,
со што овој дел ќе стане најурбанизирана зона
на Њујорк, па затоа сакал уникатна градба, која
ќе служи како заштитен знак на проектот
„Хадсон јардс“. Оние кои го посетиле овој
гигантски крвоносен сад, велат дека немаат
чувство дека му приоѓаат на Бога, како што се
искачуваат кон врвот на саќето. Но, затоа пак
имаат прекрасен поглед, а и поблиску се до
височините на Менхетен, најпознатата
бетонска џунгла. n
Извонредната изложба
го поттикнува
емоционалниот,
хаотичен и поетски
внатрешен свет на Ван
Гог и ја истакнува
постојаната
интеракција на
светлината и сенката
В
о таканаречената XI област во
Париз, од пред една година, е
отворено „Ателје на
светлината“ (Atelier des
Lumières). Во поранешнa
фабрика за железо, на повеќе од 3000
квaдратни метри се простира, можеби во
моментов, најинспиративниот уметнички
простор во француската метропола.
Простор кој нуди поинаква артистичка
сензација, користејќи нови дигитални
медиуми, во осмислувањето на една
поставка. Станува збор за „дигитални
изложби“ кои се претставени како
проекции на уметнички дела, во голема
димензија, подвижни и проследени со
музика. Колку што е скромен објектот
однадвор, толку е раскошен и
инспиративен однатре.
Влегувате внатре и имате чувство како да
сте на концерт на класична музика, на
филм, на нешто што подразбира
нестатичност. Луѓето се седнати или
ПОРТА 59
легнати на под, загледани во
монументалните слики на ѕидовите, кои
постојано се менуваат во различни бои и
димензии, слушајќи ги класичните звуци и
одвреме - навреме, шепнувајќи по некој
збор. Публиката е многубројна, но тивка,
комплетно препуштена на визуелната и
звуковна сензација. Интересно е што меѓу
посетителите има и деца кои, како и
возрасните, со полно внимание го следат
уметничкото патување.
Во моментов тоа е изложбата посветена
на еден од најголемите холандски
уметници Винсент Ван Гог (1853-1890).
Изложбата за овој гениј, кој не бил
препознаен за време на својот живот и кој
го трансформирал и силно влијаел на
сликарството отворена е на 22 февруари
и ќе трае до 31 декември 2019 година.
ПОРТА
Овој нов визуелен пакет е во продукција
на Culturespaces, а во режија на
Џанфранко Јануци, Ренато Гато и
Масимилијано Сикарди во музичката
соработка со Лука Лонгобарди. Проектот
е приказна за уметничкиот гениј, која го
следи неговиот интензивен и ранлив
живот, прикажувајќи над 2000 слики.
„Сончогледи“ (1888) и „Ѕвездена ноќ“
(1889) и многу други познати и не толку
познати дела се дел од изложбата.
Тематски изложбата ги следи фазите на
животот на уметникот и неговите престои
во Neunen, Arles, Paris, Saint-Rémy-de-
Provence и Auvers-sur-Oise. На крај, ͆ì͌ð͖͊
приказната на Ван Гог завршува со т.н.
лебдечки свет на Јапонија, со ̹͏î͉ï͌æ͌
фантастичните јапонски слики, од кои тој
бил фасциниран и кои биле негова ̽͊í͎͊
постојана инспирација. Извонредната
изложба го поттикнува емоционалниот,
хаотичен и поетски внатрешен свет на Ван
̹͉æ͉è͉͍óë
Гог и ја истакнува постојаната
интеракција на светлината и сенката.
̾͊æç͊íë͖͉
„Ателје на светлината“ ги истакнува
експресивните и моќни ефекти на делата ̹͌ô͉ïë
на холандскиот сликар. Посетителите
имаат можност да се транспортираат во ͆ñ͍͏îëó͉
срцето на неговите дела, од неговите рани
до зрели години, и од неговите сончеви ͍̈́ëí͊ð
пејзажи и ноќи до неговите портрети и
мртви животи.
„Ателјето на светлината“ е отворено на
Óëñ͌í͉
13 април 2018 година со поставката
„Густав Климт“, која беше видена од над
͍̓͐ëè
милион посетители. n
͎̾͌ñëæ͉͍ ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА