273

ПОРТА
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
273
ОКТОМВРИ 2018
Фасада разиграна и привлечна од повеќе агли
А РХ И Т Е К Т УР А По 18 години нова пруга од 18 километри

Е КО ЛО Г И Ј А
Мораториум како инструмент за контрола на изградбата
90 ДЕНАРИ
ПОРТА
ИНФО 6
ГРАЃАНИТЕ НА АЕРОДРОМ ВО БОРБА
ЗА ПОДОБАР УРБАНИЗАМ 10
ИНФО 7
ИЗЛОЖБА НА „ЈУГОСЛОВЕНСКАТА
ЗБИРКА“ ВО ЧИФТЕ АМАМ
ИНФО 8
САЛОНИ ЗА АРХИТЕКТУРА
ВО БЕЛГРАД, НОВИ САД И НИШ
ИНФО 9
ОДБЕЛЕЖАНИ 80 ГОДИНИ ОД 18
ИНЖЕНЕРСТВОТО ЗА
БРАНИ ВО МАКЕДОНИЈА
28
ГРАДЕЖНИШТВО 10
ПО 18 ГОДИНИ НОВА
ПРУГА ОД 18 КИЛОМЕТРИ
УРБАНИЗАМ 18
МОРАТОРИУМ КАКО ИНСТРУМЕНТ
ЗА КОНТРОЛА НА ИЗГРАДБАТА
СТАВ 24
ШЕМАТА НА СТАНОТ Е
КОНФЕКЦИСКА И ФИНАНСИСКА
ИНТЕРВЈУ 28
ФАСАДА РАЗИГРАНА И
ПРИВЛЕЧНА ОД ПОВЕЌЕ АГЛИ
ЕКСПЕРТ 32
УПРАВНА ЗГРАДА НА БЛУМБЕРГ 36
ДОБИТНИК НА СТЕРЛИНГОВАТА
НАГРАДА ЗА АРХИТЕКТУРА
АРХИТЕКТУРА 36
НОРМАН ФОСТЕР - ФУТУРИСТ ВО
ПРОСТОРОТ И ВРЕМЕТО (2 ДЕЛ)
АРХИТЕКТУРА 42
БЕСТРАШНА АРХИТЕКТУРА КОЈА СОДРЖИ
ФИЗИЧКИ АПСОРБИРАНА МУДРОСТ
ЕНТЕРИЕР 48
СПАРТАНСКИ ВОЛУМЕН 42
ЕКОЛОГИЈА 52 48 52
МАЛИ ХИДРОЦЕНТРАЛИ
– БИЗНИС-ИНТЕРЕСИ
ИЛИ ОДРЖЛИВ РАЗВОЈ?
ХОРТИКУЛТУРА 58
ЖИВОПИСНА ЕНЕРГИЈА
ВО СЕКОЈА ГРАДИНА
УМЕТНОСТ 62
НЕИСЦРПЕН ИЗВОР НА
ИНСПИРАЦИЈА - ГЕНИЈОТ И МУЗАТА
52
ПОРТА 25 јули 2014
БРОЈ 273 ПЕТОК 26.10.2018 ГОДИНА XII
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
Ставање ред во урбаниот хаос и подобрување на квалитетот на на Катедралата „Сент Паул“ изникнал новоизградениот
живот за граѓаните е она што „Порта 3“ постојано го третира објект кој всушност зафаќа еден цел урбан блок, а во чија уредник на порталот:
сè со цел да укажеме на лошиот урбанизам и проблемите со надворешна обработка доминираат каменот и стаклото. Дејан БУЃЕВАЦ
кои се соочуваат жителите на секоја општина. И во овој број Во овој број е вториот дел од серијалот за Норман Фостер -
соработници:
ги обработуваме главните теми во Скопје. Мораториумот за футуристот во просторот и времето. Човекот кој создава објекти и
Ангел СИТНОВСКИ
ДУП-ви во Општина Центар, како и стопирањето на изградбата на симболи во светските мегаполиси, кои го надминуваат времето. Андреј АНДРЕЕВ
деветкатницата во Општина Аеродром. Мораториумот дава време Железничката траса од Битола до Кременица веќе 18 Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
за стабилизација на состојбите и смирување на интензивното години тапка во место, но до крајот на оваа година по тие Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
и хистерично пополнување на „секоја дупка“ со објект. Дава 18 километри конечно ќе помине воз. Од почетокот на Горан МАРКОВСКИ
време за сериозна анализа, проценка на досегашните штети оваа година компанијата STRABAG AG почна со изградба Даниела МЛАДЕНОВСКА
и намалување на штетите кои новите понудени решенија ќе на оваа железничка пруга. Проектот се финансира од Драган РИСТОВ
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
ги создадат. Ваква штета се појави во Општина Аеродром, кај ЕУ-фондови за ИПА-програма, а условите за изведување
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
Мајчин дом, но граѓаните не молчеа и излегоа да се борат за на работите се според FIDIC-црвената книга. Љупка ДУКОВСКА
своето парче зелена земја. Здравјето пред профитот е девизата Од областа на екологијата ја обработуваме темата за малите Mишко РАЛЕВ
на граѓаните за што добија поддршка од општинските власти. Има хидроцентрали и за тоа дали станува збор за бизнис-интереси Ненад ТОНИЌ
ли простор и во Аеродром да се стави мораториум за ДУП-ови? или одржлив развој. Земјите кои ја разгледуваат оваа технологија Соња ТАНЕСКА
Ова е прашањето чиј одговор најмногу ги засега граѓаните. треба да инвестираат и во истражувањето на потенцијалните Филип ФИЛИПОСКИ
Но, она што сега се чека е решение кое или ќе биде добро за проблеми и да бидат претпазливи и во планирањето и во самата графички уредник:
граѓаните и деветкатницата ќе ја нема, или пак, инвеститорот ќе изградба, придржувајќи се кон принципите на одржливиот Гоце ЦВЕТАНОСКИ
си ја сочува локацијата и ќе продолжи со градежни активности. енергетски развој. Генерално, хидроенергијата се апострофира
Урбанизмот низ очите на стручни лица. Современата станбена како еден од најчистите и најсестрани обновливи извори на фоторепортер:
Kиро ПОПОВ
архитектура и проблемот на домување. Нормативниот сегмент на енергија. Но, искуствата покажуваат дека изразениот оптимизам
денешното проектирање виси како меч над главата на проектантот за потенцијалот на хидроенергијата не е сосема издржан. лектор:
и начинот на неговото позиционирање кон инвеститорот. Затоа Ретроспектива на Тадао Андо во Центарот Помпиду во Париз. Дијана РИСТОВА
неопходно е да се размислува за промена на нормативите во Нашиот дописник од Париз ја пренесува изложбата. Тоа е
Издавачки совет:
согласност со потребите на денешниот човек и денешниот начин бестрашна архитектура која содржи физички апсорбирана Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
на живеење, со што ќе се обезбеди поквалитетно домување. мудрост. Архитектурата на Андо е едноставна, силна и дипл.инж.арх. - претседател
Минатиот месец во Скопје се одржа БИМАС, а Гран-при исклучително нежна. На комплексноста на просторот, тој секогаш Александра ПЕТРОВСКА
наградата отиде кај Ѓорѓи Мојсов од проектанското биро ја придодава едноставноста на обликот. Користи голи материјали дипл.инж.арх.
„ГМС“ за објектот Челзи бизнис-центар. Пренесуваме интервју кои се чувствителни на допир. Пред сè, тој изразува јасна слика доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
со Мојсов во кое се објаснува како Челзи бизнис-центарот на животот која е предложена од едноставниот облик. Како дипл.град.инж.
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
е објект со само една фасада, но многу разиграна. Фасада таква, неговата архитектура секогаш содржи смел предлог
дипл.шум.инж.
која го тера минувачот да сврти и од предната страна. за животот или елемент на остра критика на општеството.
Реализирана е идејата фасадата да се менува како се движите, За љубителите на творештвото на Пабло Руиз Пикасо Управител:
да ја менува сликата, да се случи доживување на малата пренесуваме како поминаа изложбите „Матис и Пикасо - Љупчо АТАНАСОВСКИ,
пешачка улица, да провоцира и кога само се надзира. комедијата на моделот“ и „Пикасо 1932: Љубов, слава, трагедија“. дипл.инж.арх.
Годинава жирито за Стерлинговата награда (Stirling Внатрешното уредување на стан во Италија е интересна Издавач:
Prize) за архитектура на Кралскиот институт на британските можност да се види еден спартански волумен. Станува збор „Биропрес“ ДОО Скопје
архитекти едногласно одлучило овогодишната награда за мал двособен стан во северната периферија на Милано, а е Aдреса на издавачот и редакцијата:
да му се додели на управниот објект на Блумберг во проект на македонски архитект. Апстрактно е замислен како „Биропрес“ ДОО Скопје
Лондон на архитектите Фостер и Партнерс. бела матрица, ментално присутна во нашето секојдневно Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
Блумберг е приватна компанија со седиште во Њујорк, постоење. Секако за да се адаптира на реалноста се склопува
САД, која делува во областа на финансиите, компјутерски во упростени елементи, затоа што домот на денешното Тел: 3109 311; 3151 311;
софтвер, обработка на податоци и медиуми, а која сакала време најмногу пати од пренатрупаност и манијакалната Факс: 3132 924
нова управна зграда за Европа во која ќе ги смести на едно пристрасност да се пополни секое слободно ќоше. e-mail: porta3@porta3.com.mk
место сите свои вработени и дејности. Проектот на Фостер Во рубриката Хортикултура може да се прочита која е www.porta3.com.mk
и Партнерс го овозможил ова. Преку фотографии и опис вистинската комбинација на дрва и грмушки кои можат Печати:
нудиме можност сите да се запознаат како на површина од да внесат живописна енергија во секоја градина. ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
66.354 квадратни метри во која се сместени четири илјади 2300 Кочани
вработени во централното подрачје на Лондон и во близина ОД РЕДАКЦИЈАТА
Маркетинг:
biroproekt@biroproekt.com.mk
ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
273
ОКТОМВРИ 2018
Фасада разиграна и привлечна од повеќе агли

marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
АРХИТЕКТУРА По 18 години нова пруга од 18 километри
ЕКОЛОГИЈА
Мораториум како инструмент за контрола на изградбата
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.

за физички лица: 600 ден.
жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
Насловна страница ПРОЕКТ Првиот број на списанието Порта3

УПРАВНА ЗГРАДА НА FOSTER + PARTNERS излезе на 29.12.2004 година
БЛУМБЕРГ Датум на печатење: 28.6.2018
ЛОНДОН Број на примероци: 800
Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
90 ДЕНАРИ
објавени во списанието.
советниците од позицијата и опзицијата го
искажаа својот револт поради изградбата
на поменетиот објект. Градоначалниот
изјави дека во изминатата година се
поднесени 13 претставки за ДУП И10 до
Уставниот суд, којшто до денес нема
донесено одлука за овој случај.
Заклучокот на седницата е дека
градоначалникот на Општина Аеродром,
иницира формирање на партиципативно
тело, во кое претставници од месните
заедници, здруженија на граѓани и стручни
лица од областа на урбанизмот директно
ќе учествуваат во урбанистичкото
планирање на општината.
Во меѓувреме, градежната инспекција ја
стопираше изградбата на деветкатницата
поради недостатоци на градилиштето, а
градоначалникот Златко Марин најави
дека во рок од 15 дена, колку што е
стопирана градбата ќе се бара решение
за трајно стопирање на објектот. Како
Граѓаните на Аеродром
можни решенија се навестени
обештетување на сите трошкови на
инвеститорот, без претпоставен профит
во борба за подобар
или барање на алтернативна локација за
градба во корелација со Град Скопје која
би му се понудила на инвеститорот во
урбанизам
замена за предметната.
Се надеваме дека сепак во интерес на
житилете и воопшто на квалитетното
урбано живеење во целиот град ќе
Г
раѓаните на Општина Аеродром го Советот на која присуствуваа граѓаните успее градоначалнокот да го исполни
кренаа својот глас откако на ред кои откако мораа да ги слушнат своето ветување за што и ја доби
дојде изградба на станбената зграда меѓусебните политички препукувања меѓу поддршката од голем дел од јавноста.
на градежна парцела 5.51 од ДУП за
градска четврт И10, пред „Мајчин дом“на
аголот на бул: „Јане Сандански“ и улицата
„Васко Карангелевски“. ДУП-от изработен
од бирото „Билд Урбан“ ДООЕЛ, Скопје,
предвидува објект со бруто развиена
површина за градба од 20.006 квадратни
метри, дозволена висина 30 метри, П+8+Пк
и основна класа на намени А2 – домување
во станбени згради, но дадена е можност
за 40 % компатибилни класи на намени Б5,
Б1, Б2, Б4,В3,В4 и Д3. И како по обичај во
ДУП-овите, со напомена дека „бруто
развиената површина е презентирана без
површините од можни конзоли и еркери и
сл.“, што значи дека вкупната површина на
објектот ќе биде уште поголема.
Одобрението за градење издадено на
19.9.2018 предизвика огромен револт кај
граѓаните, особено затоа што сегашниот
градоначалник на општинтата, а тогашниот
кандидат, стоејќи пред поменeтата
локација ветуваше дека ќе се справи со
лошиот урбанизам и дека никогаш нема да
дозволи на таа парцела да се изгради
објект. По протестот, општината
организираше отворена седница на
6 ПОРТА 26 октомври 2018
инфо
Изложба на „Југословенската
збирка“ во Чифте амам
В
о Националната галерија на од тој период како: Влахо Буковац,
Македонија во објектот Чифте Мирослав Краљевиќ, Урош Предиќ,
амам, во среда на 17 октомври, Целестин Медовиќ, Паја Јовановиќ,
беше отворена изложбата со наслов Петар Добровиќ, Петар Лубарда, Зора
„Дела од словенечки, хрватски, српски, Петровиќ, Ѓорѓе Андреевиќ – Кун, Крсто
црногорски и босанско-херцеговски Хегедушиќ, Омер Мухаџиќ, Тома
автори“ од колекцијата на галеријата. Росандиќ, Иван Мештровиќ, Антун
Изложбата се реализира во рамките на Августинчиќ и уште многу други.
одбележувањето на јубилејот На изложбата е презентиран и дел од
„Седумдесет години Национална оригиналната архивска документација
галерија на Македонија“. Изложените која е поврзана со збирката. За
дела кои се сопственост на изложбата е издаден извонреден
Националната галерија припаѓаат на каталог во кој се претставени сите дела
„Југословенската збирка“, чија историја поставени во галеријата Чифте амам.
е тесно поврзана со историјата на На отворањето на изложбата се
Националната галерија. Формирањето обратија директорката на Националната
на збирката почнало во првите години галерија на Македонија, д-р Дита
од основањето на галеријата, а Старова-Ќерими, амбасадорот на Р
временскиот период на создавање на Словенија во Македонија, Неговата
делата се движи од почетокот на XIX до Екселенција господинот Милан Јазбец,
средината на XX век. Збирката за прв пат како и академик Газанфер Бајрам.
се изложува после 20 години, а Куратори на изложбата се Татјана
изложени се околу 110 дела – слики и Бундалевска и Славица Алексоска и
скулптури. истата ќе биде поставена до 18 ноември
Претставени се многу значајни имиња 2018 година.
ПОРТА
инфо
Салони за архитектура
во Белград, Нови Сад и Ниш
З
а разлика од годинешниот Белградски салон за
архитектура, случувањата од оваа област кои беа во
Нови Сад и Ниш врз основа на селекциите кои ги
имаат прикажано подеднакво го имаат привлечено
вниманието на домашните и странските учесници со
што ја имаат докажано својата вредност и привлечност.
Во Нови Сад, заврши салонот за архитектура, а во Ниш до
крајот на овој месец трае архитектонското триенале. Двата
настани имаат покажано голем број документи, од Србија и од
регионот, а според проектите кои имаат добиено награди
слободно може да се каже дека двата настани во голема мера
го имаат ставено во сенка Белградскиот салон за архитектура.
Без разлика дали станува збор за имплементација,
недеривативни решенија или за внатрешни работи, во Нови Сад
и Ниш, тоа беше многу возбудливо.
Гран-при на Белградскиот салон за архитектура зеде
проектот за реконструкција на Музејот на современата уметност
во Белград, на архитект Дејан Тодоровиќ. Во категоријата на
изведена архитектура наградата ја доби трговскиот и хотелски
центар „Rajićeva“, на архитектите Милан и Владимир Лојаниќ. Во
категоријата гости на салонот од странство победник е дизајнот
на хотел во Црна Гора, на архитектот Бранислав Митровиќ,
додека во категоријата за внатрешни работи победи
реализацијата на штанд за Саемот на книгата - 4 земји 1 јазик, на
архитектите Бојана Марковиќ и Дејвид Билобрк.
За да се добие подобар избор, новосаѓани ги имаат
променето правилата на фестивалот, дозволувајќи им на
странските решенија рамноправно да се натпреваруваат за
награди. Слично на Балканското архитектонско биенале
добиени се решенија од регионот, а доминираат хрватските и
словенечките архитекти.
Во категоријата на имплементирана архитектура, награда
доби проектот на црквата „Св. Јанез Бошка“ во Марибор, на
архитекти на ДАНС. Во категоријата урбанизам наградата е за
Плоштадот и игралиштето под замокот „Zamorc“ на проектната
канцеларија Ravnikar Potokar од Словенија. Наградата за
најдобар ентериер е за проектот Garderoba concept store, на
тимот на БИРО од Загреб. Во категоријата публикации,
наградата ја доби монографијата наречена Eternal Architect -
Животот и работата на Јоже Плечник, модернистички мистик, од
Ное Чарни.
На Нишкиот салон за архитектура наградата за најдобра
реализација ја доби проектот „Бранковиќ Монтејн“ на Стара
Планина, канцеларијата АЛБЕРНО во Ница. Наградата за
најдобар нереализиран проект е за решението на архитектите
Саша Буџевац и Милјана Игњатовиќ. Наградата, пак, за најдобар
внатрешен ентериер е исто така за архитектот Буџевац, овој пат
во соработка со колегата Душан Коциќ. Во категоријата на
студентски проекти, наградата ја доби Немања Ранѓеловиќ, на
тема на станбена зграда со станови за студенти, додека во
категоријата на публикации наградата е за монографијата
„Изградба на студентски домови во Србија на почетокот на 21
век“ од страна на Никола Цекиќ и Миомир Васова.

Одбележани 80 години од
инженерството за брани во Македонија
В
о организација на Здружението
Македонски комитет за големи
брани (ЗМКГБ) се одржа
трибина на тема: 80 години од
инженерството за брани во
Македонија. Поводот за одржувањето на
научниот собир е одбележувањето на
значајниот јубилеј: 80 години од изградбата
на првата брана во Македонија - лачната
брана „Матка“, која беше изградена во 1938
година. Проектот за браната „Матка“ бил
изработен од академик Миладин Пеќинар,
еден од пионерите во развојот на модерната
хидротехника и хидроенергетика во
поранешна Југославија. Со изведбата на
браната со придружните објекти, на излезот
од кањонот на реката Треска во близина на
Скопје, беше формирана акумулацијата
Матка. Со комплетирањето на крајбранската
хидроцентрала Матка, започнало
енергетското користење на водите на реката
Треска. во категоријата на ’големи брани’, покажува значаен јубилеј беше дадено признание на
„Денес со гордост се констатира дека дека пропорционално на капацитетот и личноста која оставила најдлабоки траги во
градителите на брани во Македонија се големината на државата, Македонија е градителството на брани во изминатите осум
достојни наследници и продолжувачи на позиционирана на врвот на инженерството за децении. Од ЗМКГБ, во оваа пригода, беше
благородното дело на академик Пеќинар од брани во Европа“, вели Љупчо Петковски, доделена Плакета за животно дело на проф.
1938 година. Потврда е фактот дека во претседател на ЗМКГБ. Тој додаде дека Михајло Серафимовски, за огромниот научен и
Македонија се изградени 45 брани со најзначајните водостопански објекти се практичен придонес во проектирањето и
регионално значење, од кои четири се проектирани и изградени од домашни градењето брани и развојот на хидротехниката
јаловишни брани, и околу 110 пониски компании, што е најдобра потврда дека во и водостопантвото во Македонија.
насипни брани со локално значење. Бројот од периодот од осум децении е создадена За трибината пристигнаа одреден број
околу 150 изградени брани, практично од сите препознатлива и респектирана македонска реферати, од кои 14 беа прифатени од
видови (насипни и бетонски, гравитациски и хидротехничка школа. меѓународниот редакциски одбор да бидат
лачни), кои според критериумот на ICOLD се Во годината кога со гордост се прославува отпечатени во Зборникот посветен на оваа
трибина. Рефератите беа подготвени од
експерти од Македонија, Србија, Словенија и
Бугарија и беа презентирани во две пленарни
сесии. На трибината имаше околу 100
учесници, кои активно ги следеа
презентациите на рефератите.
Професионалната презентација на
рефератите и бројните дискусии, беа
најдобра потврда за квалитетот на трибината,
чија основна причина за одржувањето беше
продолжување на активностите на ЗМКГБ од
изминатиот период. Основната цел на овие
активности беше да обезбеди размена на
искуства и трансфер на знаење на неговите
членови, со една и единствена цел – напредок
на хидротехниката во Македонија.
Покрај теоретскиот дел на трибината,
успешно беше спроведен и практичниот дел,
со стручна посета на хидроцентралата Матка
и браната со придружните објекти Матка.
26 октомври 2018 ПОРТА 9

градежништво
По 18 години нова
пруга од 18 километри
Изградба и реконструкција на железничката пруга, делница Битола – Кременица, дел
на кракот Xd, коридор X – STRABAG Rail G.m.b.H. in consortium with STRABAG AG
Јасмин БИРНО, дипл. град. инж. станицата Кременица.

(Strabag-Подгорица) До 1913 година пругата главно се
И
користела за патнички и тoварен
дејата за развиток на сообраќај, а во периодот помеѓу двете
железничката мрежа на светски војни најмногу се користела во
просторот на денешна воени цели. По пругата се превезувале
Македонија се јавила кон воена опрема и луѓе.
средината на XIX век, за Од 1945 до 2000 година, односно од
конечно да биде прифатена околу 1860 изградбата на пругата не е извршена ниту
година со формирање на посебна една реконструкција на делницата Битола –
комисија. Железничката линија Солун - Кременица, освен во 1988 година кога е
Битола во должина од 219 километри реконструирана на железничката станица
почнала да се гради во 1891 година и Кременица. Тогаш се реконструирани сите
завршена е и отворена на 14 јуни 1894 колосеци, скретници, триангли и станичната
година. Во склоп на оваа линија е и зграда. Сите работи кои се изведувале на Железничка линија Солун - Битола
ЖЕЛЕЗНИЧКАТА ТРАСА БИТОЛА-КРЕМЕНИЦА ВО УПОТРЕБА ДО КРАЈОТ НА ГОДИНАТА
Ситуација, пруга Битола - Кременица
отворената пруга биле со помал интензитет, затворена за сообраќај. ИПА-програма, а условите за изведување на
како што е замена на прагови, шини и сл., а На тендерот распишан во 2017 година за работите се според FIDIC-црвената книга.
сè со цел да функционира и да се одржи изградба и реконструкција на железничката На почетокот на 2018 година работите
железничката линија. пруга, делница Битола – Кременица, дел на на изградбата на делницата Битола –
Од 2000 година, поради лошата состојба кракот Xd од коридорот X како најповолен Кременица отпочнаа со воведување во
на колосекот, трасата на пругата и понудувач избрана е компанијата STRABAG работа на компанијата STABAG AG, а
потребата од реконструкција, железничката Rail G.m.b.H. in consortium with STRABAG AG. завршувањето на работите се очекува кон
пруга Битола – Кременица во потполност е Проектот се финансира од ЕУ-фондови за крајот на 2018 година. Рокот за
изведување на работите е 9 месеци,
Замена и појачување на поттло односно 270 календарски денови.
Постоечката траса на пругата е
предпетља на одредени нивелетски
измени, односно висински и осовински.
Просечната висина на новоизградениот
насип е cca 3,5 метри, поради
исклучително високото ниво на
подземните води, додека во круната
широчината на насипот е до 6,5 метри.
Со новиот проект се укинува
железничката станица Кременица и се
гради нова станица во индустриската зона
Жабени.
Должината на трасата е cca 18 km,
вклучувајќи ги станичните колосеци во
Жабени.
Колку станува збор за комплексност во
изградбата и реконструкцијата на пругата,
говори и фактот дека со проектот е
предвидена изградба на:
l насип на целата траса на пругата
l замена и појачување на поттлото во
должина од cca 400 m
l 9 мостови
l 38 пропусти
l 30 премини за животни
l cca 10 km L-канали – заштита на
Изработка на завршен слој против занрзнување ножиците на насипот
l 3.805 m2 звучни бариери
l стојалиште Кравари
l нова станица Жабени со комплетна
инфраструктура
l изградба на безбедносна ограда од
околу cca 11 km
l 8 патни премини
l полагање на нов колосек од cca 18 km,
вклучувајќи ги и станичните колосеци
l 8 нови скретници R200 и R300
l поставување на cca 18 km оптички кабел
l комплетно нови SS и TK-инфраструктури

Во периодот од I квартал 2018,
извршена е мобилизација на опремата и
организација на градилиштето, изработка
на пристапни патишта, како и набавка на
материјали за да отпочнат работите со
полн интензитет кон крајот на I квартал
2018 година.
Свесни за фактот дека се работи за
краток рок и проект кој бара
комплексност во изведбата, работите
почнаа паралелно да се изведуваат на
повеќе делници, како на трасата на
пругата така и на останатите позиции од
бетонирање на L-канали, односно
заштита на ножиците на насипот до
работи на формирање на платото на
станицата Жабени.
Работите на изградба на насипот
почнаа кон крајот I квартал 2018 година и
завршени се кон крајот на III квартал 2018
година. Вклучувајќи ја и замената и
појачувањето на поттлото на подрачјето
на Кисела Вода. Замената и појачувањето
на поттлото на подрачјето на Кисела Вода
мораше да се изведе поради многу
лошата постоечка земјена траса на
пругата поради нивото на подземните
води. Замената на поттлото е направена
пред и зад мостот бр. 8 во вкупна должина
од cca 400 метри, со почетна длабочина
на ископ од cca 0,40 метри до споевите
пред и зад мостот бр. 8, додека во делот
околу мостот длабочината на ископот и
замената е направена и до 1.8 метри, со
Поставување на колосек на отворена траса
12 ПОРТА
Товарање на чакал во Facc-вагони
уфрлање на камени блокови од 60 до 300

милиметри, а преку камените блокови е
направен слој од насипот со гранулација
0-63 милиметри.
За кој обем и интензитет на работа
станува збор, говори и фактот дека е
вграден околу 140.000 кубни метри
материјал со завршниот слој на насипот.
Во периодот од II квартал 2018 година,
поради големиот број дождливи денови и
порастот на нивото на подземни води, се
правеше деноноќно црпење на водата со
пумпи за да се овозможи непречено
изведување на работите. Досега се
завршени сите работи на изградба на
мостовите, пропусти, премини за животни
и L-канали – заштита на ножици на насип.
Вграден е околу 13.000 кубни метри бетон.
Од пуштање прв пат во сообраќај на
пругата Солун – Битола и затворање на
делницата во 2000 година, користејќи
конвенционална метода на градење на
почетокот на август 2018 година,
положени се првите метри на новиот
шински колосек UIC 60E1 и бетонски
прагови B70 со SKL 14 еластичен прибор.
Работите на поставување на колосекот
се одвиваа со планираниот интензитет.
Досега се поставени 11.5 километри
колосек, вклучувајќи и станични колосеци
Машинско регулирање на колосекот по насока и ниво во новоизградената станица Жабени, како

колосекот. По завршеното полагање на
колосекот наизменично ќе се врши
машинско регулирање на колосекот, ЕТ-
заварување на колосекот со специјална
машина PRSM 3-046 во отсеците и
отпуштање во DTS. Пред и после DTS ќе се
изврши стабилизација на колосекот со
машина DGS 62N. По завршување на втората
стабилизација на колосекот ќе се изведе
завршно машинско регулирање на
колосекот и дополнување со чакал со
профилирање на засторната призма и
вградување на опремата на пругата.
Работите на новоизградената станица
Жабени, односно станицата и магацинските
објекти, паркингот како и инфраструктурата
се одвиваат со планираната динамика како
Патен премин Страил би биле завршени до средината на IV
квартал 2018 година.
Почитувајќи ги највисоките стандарди
на изградба STRABAG AG ќе ги изведува
работите на патните премини користејќи
гумени панели на фирмата Strail од
Краибург, во моментов најсовремен и
најквалитетен систем во Европа. Покрај
тоа сите патни премини на делницата
Битола – Кременица ќе бидат прописно
сигнално и звучно осигурани и во заемна
зависност.
По завршување на работите на
делницата Битола – Кременица – грчка
граница, пругата ќе биде во ETCS L1-
систем. Во новоизградената станица
Жабени ќе биде инсталиран комплетно
нов сигнален и interlocking систем, додека
во станицата Битола ќе мора да се замени
и прилагоди постоечкиот систем со нови
релејни групи, телекомуникациски уреди и
сл. На овој начин системот на станицата
во Битола ќе биде во спрега со системот
во станицата Жабени. Ќе се вградат нови
бројачи на осовини, како и нов LX- систем.
Систем на контрола во станицата Жабени Досега се завршени околу 70 % од
и осум нови скретници тип R200 и R300. должина од 10 километри, како и работите на изградбата и реконструкцијата
Паралелно со работите на поставување вградување на 30.800 кубни метри чакал на колосеците на делницата Битола –
на колосекот се изведува и машинско на секцијата од Битола до станицата Кременица. До средината на IV квартал 2018
регулирање на колосекот и истовар и Жабени. година, преостанати се околу 30 % од
вградување на чакал. Досега е извршено На секцијата од станицата Жабени до работите за да се заврши проектот и да се
трето машинско регулирање на колосекот грчката граница се изведува и истовар и комплетираат сите работи, а делницата да
врз основа на правец и нивелета во вкупна вградување на чакал, полагање на се предаде во употреба на Македонски
железници.
Со завршување на проектот за
изградба и реконструкција на
железничката пруга, делница Битола –
Кременица, дел од кракот Xd на
коридорот X, Република Македонија ќе
добие една од најсовремените делници
на пруги од категорија D4 со комплетно
нова инфраструктура за брзина до 100
km/h и осовинско оптоварување од 22.5
t/осовини.

ПОРТА
ПОРТА
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija ПОРТА
MACEDONIA
урбанизам ОЦЕНУВАЊЕ НА ПЛАНИРАНИТЕ УСЛОВИ ЗА ИДЕН ПРОСТОРЕН РАЗВОЈ
Мораториум како инструмент

за контрола на изградбата
За жал, мораториумот има и свои непријатели, а тоа се: незнаењето, несфаќањето,
неправењето разлика што е тоа „квалитетен животен простор“, шпекулантско и
примитивно урбанистичко планирање, притисоците од т.н. „урбана мафија“, која за
жал не е мит, поплаките од граѓани и сл.
- секој што сака да гради како сопственик на некоја парцела, но и секој

Вонр.проф. д-р Дивна ПЕНЧИЌ, дипл.инж.арх.
М
во чија околина ќе се гради;
ораториумот на градење во Општина Центар е една од - секој заинтересиран инвеститор, но и секој кој сака да го види
смелите одлуки на Советот на Општината, иницирана бенефитот од таа инвестиција;
од градоначалникот Саша Богдановиќ и - секој вклучен во изработка на проектна документација за идните
претседателката Јана Белчева-Андреевска. Тоа и беше градби, но и тој што треба да изврши контрола и да даде одобрение;
предизборното ветување до граѓаните – ставање ред во - секој вклучен во планирањето на просторот, но и тој што треба да
урбаниот хаос и подобрување на квалитетот на живот за граѓаните во изврши контрола и да даде мислење;
Центар. - секој што треба да донесе одредена општинска политика, но и тој што
Но, „Зошто мораториум?, „Што значи мораториумот?“, „Која е неговата треба да ја спроведе;
цел?“ и „Какви се неговите реперкусии?“, се само дел од прашањата кои но, и многу други.
си ги поставуваат многу од заинтересираните чинители. Кога се вели Имајќи го ова предвид, објаснувањето и одговорите на актуелните
„чинители“ се мисли на сите кои некако ги засега одредена одлука или прашања не се едноставни. Уште повеќе е тешко да се дадат едноставни
акција, независно дали се пасивни или активни, директни или индиректни и јасни одговори и поради немањето на целосна претстава, на скоро сите
учесници. Во овие чинители се многу субјекти и тоа: чинители, за сложениот процес на креирање на квалитетен живот и
- секој жител на Центар, но и секој корисник на тој простор; соодветен просторен развој.
ПРЕДЛОГ-ПЛАН ВРЗ ПРЕДЛОГ-ПЛАН ПО
КОЈ Е ПРАВЕНА КОРЕКЦИИ ОД
КВАЛИТАТИВНА КВАЛИТАТИВНА
ЕВАЛУАЦИЈА ЕВАЛУАЦИЈА
„Зошто мораториум?“ Мораториумот го бараа граѓаните, првично

граѓанската иницијатива „Во одбрана на Дебар Маало“, станувајќи
свесни за постојаното загрозување на условите и квалитетот на живот во
делови од Општина Центар. Нивната здружена акција на запознавање со
она што се планира, какви тоа проблеми може да изнедри и
зголемувањето на свесноста дека сепак како граѓани секој има право да
се вклучи во следење на креирање градски политики и иден просторен
развој.
„Што значи мораториумот?“, основниот и единствен одговор е дека
тој значи ургентно запирање на градењето и замрзнување на состојбата.
Оттука мораториумот е инструмент со кој можеше да се обезбедува време
за да се согледа состојбата на терен, но и да се прегледаат планските
документи кои ја овозможуваат градбата.
„Која е неговата цел?“ - станува јасно кога длабински ќе се навлезе и
осознае состојбата со условите за живот и загрозениот квалитет на живот
во секој дел од Центар. Но, уште појасно кога темелно ќе се прегледаат
важечките планови, како и во процес на донесување урбанистички
планови. Инстинктивното размислување дека нешто не е во ред со
урбанистичкото планирање и донесувањето одлуки за иден просторен
развој, базично потекнува од неудобното чувство на секојдневно
отежнување на животот и постојаното зголемување на проблемите со
загадувањето, сообраќајниот колапс, загрозеното здравје, немање место
во градинките и училиштата, немање здравствени установи на лесно
достапни локации, губење на зеленилото, узурпирани и оградени
простори и многу други.
Досега, не разбирајќи го мораториумот најмногу се алудира на
„одземена можност за градење“, но всушност на прашањето „Какви се
неговите реперкусии?“, одговорот е дека тој е добра почетна позиција за
едно поинакво, похумано, пограѓанско, подемократско, потранспарентно,
постручно, поетично согледување на вистинските состојби и планирање
на идниот развој на Центар.
Ова сè може да се илустрира со досегашното искуство на Општина
Центар и работата на градоначалникот, советниците и службите во
локалната самоуправа. Имено, формиран е тим за евалуација на
урбанистичките планови, формиран од надворешни експерти, членови на
Советот, службеници од Општината одговорни за планирањето, млади

архитекти и сл., кои на увид ги имаат сите документи кои се однесуваат на аспекти на квалитетно живеење. Со ова директно се влијае на
планирањето. нарушување на условите како и квалитетот на живот.
Тимот за евалуација интензивно работи на согледување на состојбите l Постојната состојба, односно состојбата на терен не е ниту оддалеку
на терен и споредување и оценување на планираните услови за иден доволно антиципирана и ажурирана. Најчесто планот се изработува
просторен развој на секој активен детален урбанистички план кој е врз претходен план, со најчесто непознат степен на реализација. Се
ставен под мораториум. Изготвена е методологија за евалуација, која повикува во голем обем и на сомнително „стекнато право“, притоа не
постојано се тестира и се усовршува, имајќи предвид дека досега ваква земајќи го со закон заштитеното јавно добро.
евалуација не е спроведена и е нова иако се состои од познати и l Параметрите зададени во ГУП-от на Скопје, селективно се исполнуваат
стандардни урбанистички алатки и инструменти. Евалуацијата се или не исполнуваат, со најголеми дискрепанци во бројот на
презентира во извештај и истиот се доставува и презентира на предвидени жители. Во некои планови тоа е надминато дури девет
градоначалникот и претседателката на Советот. Евалуацијата главно пати. Надминување во планираниот број на жители според ГУП-от е
служи како основа за доработка, корекција, но и за одбивање на планови евидентирано во сите прегледани планови, под изговор дека „Гуп-от е
кои не соодветствуваат на квалитетен урбан развој. лош! и Тоа сите го знаат!“. А всушност се нема поголемата слика од
За да се појасни зошто беше потребна ваква евалуација и со тоа да се демографскиот развој на градот, кој има негативни тенденции во однос
покаже зошто беше потребен мораториумот како инструмент, ќе се на тоа што во дуп-овите се планира.
илустрира со неколку клучни сознанија од досега направените евалуации l Не се прави напор за добивање на сите потребни мислења од субјекти,
на десетина детални урбанистички планови. повикувајќи се на пропишаното со закон „Ако не одговорат во даден
Генералните заклучоци се дека при изработка на планските рок, се смета за позитивно“. Со немањето мислење, на пример за
документи: прашања од областа на заштита и безбедност, директно се влијае на
l Не се почитуваат Законот за просторно урбанистичко планирање и можноста од губење човечки животи и големи материјални штети. Во
правилниците кои произлегуваат од него како Правилникот за најмала рака, со недобивањето мислење за инфраструктурата,
стандарди и нормативи за урбанистичко планирање и Правилникот за директно на граѓаните им се нанесува штета во смисла на создавње
поблиска содржина, форма и начинот на обработка на урбанистичките услови за немање вода, струја, одведување на отпадни води и отпад и
планови. Се работи за сериозно нарушување и на професијата и низок сл. Тука е и нетретирање на мислењето врзано за обезбедени
квалитет на плановите дури ниту од технички аспект. За сериозноста на градинки, училишта, амбуланти, услови за заштита на животната
планерскиот аспект како одговорен акт, не може ниту да се разговара средина.
и етиката е сериозно нарушена. l Одлуки за користење на земјиштето кои се во корист на инвеститори,
l Не се почитуваат ниту, со закон пропишани, стандарди и нормативи од на сметка на квалитетот на живот на граѓаните. Често земјиштето кое е
областите: заштита и спасување, заштита на животната средина, на Република Македонија „лесно“ се „доделува“ на навидум непознати
сообраќај и безбедност во сообраќајот, комунални услуги, заштита на субјекти, со образложение дека така наложуваат законите или пак
културно наследство и сите останати кои се дел и ги опфаќаат сите креативниот акт на планерот.
l Сите планови се соочени со добивање повеќекратни забелешки од l За правото на достојно живеење и зголемување на квалитет на живот,
релевантните тела и институции (Комисија за урбанизам при Општина во плановите ниту се размислува, ниту е предмет на сериозна
Центар, Комисија за урбанизам при Град Скопје, Министерство за професионална работа. „Квалитетот на живот“, според вклучените во
транспорт и врски). Планерите не одговараат на забелешките, не процесот на изготвување урбанистички планови е категорија која ја
прифаќаат, но не постапуваат. Тука спаѓаат и неусогласености со нема доволно објаснето законодавецот и не обврзува. Животот,
Агенцијата за катастар на РМ. правото на лесна достапност, сонце, чист воздух, слободен поглед кон
l Решенијата, односно понудените плански решенија, се проблематични околината, каде да се фрли домашниот отпад, не се предмет за работа
од разни аспекти и тешки за согледување. Обременети се со на планерите????
спротивности со ГУП-от, исполнување на поединечни желби на Секако секој план има свои специфики и не сите од генералните
сопственици, но попроблематични се решенијата во корист на „моќни“
инвеститори.
l Недостаток на издржани инвентаризации, анализи, заклучоци, јасно
поставени плански програми, оценки на капацитетот на планските
опфати, оценка на можности, проверка на варијанти и барање
најдобро решение. Планските документи обилуваат со небулози во
овие делови и се препишува од план во план, без притоа да се воочи
специфичноста на секој поединечно. Често невнимавањето оди дотаму
што информациите се однесуваат на некој друг град. Ваквите случаи
упатуваат дека иако планските документи поминуваат низ повеќе
филтри, често не се проверуваат во целост, а ова пак упатува на лошо
поставен процес на донесување планови, немање јасни процедури и
декларирани одговорности.
l Планирањето на просторниот развој на Општина Центар е
нерамномерен и со тоа нерамноправен. Граѓаните не се со еднакви
позиции и можности. Некои четврти се заложници на наследени
одлуки, но за жал и новите решенија не го решаваат проблемот. Други
пак, се препознати како атрактивни и дополнително се натрупуваат, а
тоа во иднина ќе се врати со намален квалитет на живот. Недостига
сериозна економска анализа, но оваа алка во урбанистичкото
планирање не само што е слаба, туку и ја нема. Урбанистите сосема
паушално проценуваат што е економски бенефит.
забелешки се однесуваат на секој, но со длабинска анализа, за секој план и да се пренасочи во правец на поквалитетно изработен документ
посебно, дополнително се покажува кој план со што се соочува. Но, за поквалитетен и достоен за граѓаните живот.
забелешките покажуваат една исклучително алармантна состојба со За жал, мораториумот има и свои непријатели, а тоа се: незнаењето,
планирањето, но и со креирање на политики за просторен развој. несфаќањето, неправењето разлика што е тоа „квалитетен животен
Како што може да се види, „мораториумот“ е корисен и треба да простор“, шпекулантско и примитивно урбанистичко планирање,
се поддржи. Дава време за стабилизација на состојбите и притисоците од т.н. „урбана мафија“, која за жал не е мит, поплаките од
смирување на интензивното и хистерично пополнување на „секоја граѓани и сл.
дупка“, со објект. Дава време за сериозна анализа, проценка на Но, за среќа совеста и моралот на поддржувачите на мораториумот и
досегашните штети и намалување на штетите кои новите понудени оние кои го одржуваат, е на високо ниво и се истрајни во заложбите за
решенија ќе ги создадат. Секој детален план треба да се евалуира „ЗДРАВЈЕТО ПРЕД ПРОФИТОТ!“ и Општина за граѓаните!
ПОРТА
ПОРТА
став
Шемата на станот е
конфекциска и финансиска
Нормативниот сегмент на денешното проектирање виси како меч над главата на
проектантот и начинот на неговото позиционирање кон инвеститорот. Затоа
неопходно е да се размислува за промена на нормативите во согласност со потребите
на денешниот човек и денешниот начин на живеење, со што ќе се обезбеди
поквалитетно домување

СОВРЕМЕНАТА СТАНБЕНА АРХИТЕКТУРА И ПРОБЛЕМОТ НА ДОМУВАЊЕ
Душанка ШУЛОВИЌ, дипл. инж. арх. прашањето каде се движиме и има ли напредок во она што се вика
Г
филозофија на домување?
радот Скопје ја менува сликата, претворајќи се во милионски Ако се следат случувањата во станбената архитектура на глобално
град. Со стапување на сцена на пазарната економија и ниво, во современи општествени околности и брз технолошки напредок,
приватната иницијатива во Скопје почнува трескавична незаобиколен е впечатокот дека се поместени сите досегашни граници.
станбена изградба. Постојните индивидуални куќи ги заменија За тоа зборуваат трите основни фактори што ја дефинираат изградбата
станбени висококатници. Со богатиот избор на материјали и на станбени објекти: функција-конструкција-форма. Значајни промени
новите технолошки достигнувања се создадоа и можности за нова на формата се случија во периодот на модерната. Денес во новата
архитектура. Евидентни се напорите да се оди во чекор со светот, но електронска ера се трага по нова естетика поддржана со технолошкиот
паралелна е и појавата на современа еклектичка архитектура за профит напредок. Во процесот на обликување приматот го презема визуелниот
и лична презентација. Од уредено и организирано живеење постепено впечаток и артистичкиот пристап. Многу се зборува за одржлива
се помина на деградирано живеење. архитектура и зелена градба.
Намерата не ми е да се впуштам во анализа на урбанистичките и Предмет на опсервација ми се изградени објекти во градот Скопје,
архитектонски промашувања, девастацијата на просторите и негативните кои се темелат на квалитет и иновативност. Евидентни се напорите за
последици во домувањето за кое е доста пишувано. Намерата ми е да ја следење на светските трендови во квалитетот на градење, технолошките
видам сликата на она што е добро од многу аспекти и што му дава нова погодности за удобност на станот, употреба на современи материјали.
димензија на градот. Од аспект на струка сакам да го поставам Со скромни чекори имаме појава на внесување зеленило во зградите по
ЛЕЕД-стандардите, зеленило на кровови и фасади. Забележлива е
артистичка вештина во компонирање на фасадни елементи и употреба
на боја со сугестивен ликовен сензибилитет. Но што се случува со
станот? Тој е многу повеќе од засолниште. Денес се гради објект по
објект, а не станбени комплекси и проектирањето на становите е
дефинирано со изразена индивидуалност. Затоа сакам да ги ставам на

увид сите елементи кои го чинат квалитетот на
станбениот простор и станбените објекти. Тоа се:
конструкција, употреба на материјали,
филозофија на живеење, функција на стан,
уредување на околниот простор и урбан склоп на
локацијата. Конструктивните системи и
употребата на материјали подлежат на контрола
од стручни институции, а за нив постојат
пропишани упатства и прописи. Се надевам дека
компаниите што држат до својот углед и реноме
совесно ги спроведуваат. За мене есенцијално
прашање што сакам да го поставам е дали денес
постои филозофија на домување која произлегува
од културата на живеење¬? Во минатото, стилот на
живот ја налагал формата, потоа со развојот на
архитектонската наука се пропишале нормативи и
прописи за проектирање, а денес се чини дека тие
или не се почитуваат или се почитуваат
селективно, по потреба делумно. Со други
зборови владее хаос. Денес во Македонија, како
израз на финансискиот норматив, единствена
мерка е квадратурата на станот. Тука не влегуваат
влезови, заеднички и околни простори. Прописите
од минатиот век до денес не се менувани. Тие
димензиите на станот го сведуваа на минимални
рационални мерки. Начинот на живот се менува, а
димензиите останале исти. Во сите новоизградени
станбени објекти, типологијата на становите е
иста како во претходниот век. Кој денес ги креира
и пропишува нормативите и дали воопшто треба
да ги има?
На прашањето што е тоа добар стан, во смисла
на организација, ќе го цитирам одговорот на
архитект Миленија Марушиќ , со кој наполно се
сложувам: „За сите времиња тоа е стан кој е
удобен, тоа е стан кој може да се организира за важечкиот норматив; кујната најчесто е во состав на дневната соба и е со
потребите на едно семејство кое се менува и расте. Добар стан е кога ќе иста димензија и за трособен и за еднособен стан, и најчесто не го
влезете во ходникот на пладне да немате потреба да вклучите светло, туку исполнува ни минималниот пропишан стандард за должина на кујнските
да ве дочека дневна светлина која влегува низ двокрилна или еднокрилна елементи од 3.60 м, природна вентилација нема, а вештачката е
стаклена врата од дневната соба. Исто така, добар стан не може да биде проблематична вентилација, неретко кујните се составен дел од и онака
ориентиран на една страна на светот, туку мора да гледа на две страни, минималните дневни соби. Купатилата се со мали димензии и без
од кои барем една е сончева. Никогаш не треба да биде ориентиран на природна вентилација и светлина. Дневните соби многу често не го
топлиот запад и ладниот север. Добар стан мора да има лоѓија (која е исполнуваат ни минималниот стандард, најтесната страна на дневната
денес главно затворена или заѕидана) за да го внесе надворешниот соба да е 3.60 м. До становите се стигнува преку тесен скалишен простор
простор во станот. Тој мора да биде негов дел и тука мора да има барем и долги и мрачни ходници, низ кои во поголемите згради се наредени
две столици на кои може да се седне. Прозорецот во која било соба мора повеќе станови со различна структура. Лоѓиите се сведени на минимални
да гледа во небо или дрво, никако во соседен ѕид. Тоа е тоа што е битно димензии.
за секој стан, тоа се непишани правила кои се пренесуваат од генерација Постои и инвеститорски тип на стан, кој произлегува од желбата на
на генерација и за тоа не се потребни нормативи.“ инвеститорот и купувачот. Во овие станови во текот на градбата се
За жал, денес има многу мал број станови во кои барем делумно се прават многу промени и отстапки од проектот, при што се случува
испочитувани овие постулати. Нормативниот сегмент на денешното изместување на мокри чворови и вертикали, што е погубно за
проектирање виси како меч над главата на проектантот и начинот на понатамошното функционирање на целата зграда. Не е ретко да
неговото позиционирање кон инвеститорот. Затоа неопходно е да се сретнете зграда каде не може да се најде ист тип на станови по
размислува за промена на нормативите во согласност со потребите на вертикала, што неминовно доведува до изместување на водоводните
денешниот човек и денешниот начин на живеење, со што ќе се обезбеди вертикали. Па така „среќно“ ќе си живеете во стан каде над вашата
поквалитетно домување. Тоа е сложена тема која заслужува опширна дневна или спална соба соседот има купатило, бидејќи тој распоред
стручна расправа при што ќе се согледаат сите сегменти на домувањето него повеќе му се допаѓал.
како: куповната моќ на нашите луѓе, потребите на различните структури, Ако сакаме да обезбедиме квалитетно домување во современи услови
структурата на становите во различни типови објеки, димензиите кои ја на живеење, сите претходно наброени елементи треба да подлежат на
одредуваат типологијата на станот итн. Во станбените згради кои сега се нормативна корекција. Согласно денешните потреби купатилата треба да
градат, забележувам дека следните елементи скоро во сите станови се имаат поголеми димензии, кујните исто така. Можеби треба да се зголеми
исти: висината на станот е 2,90 м (од плоча до плоча) според сè уште и висината на станот на 3.10 м (од плоча до плоча), што би овозможило
поголема флексибилност и мултифункционалност
на просторот. Тоа ја поскапува градбата, но носи
квалитет.
Денес побарувачката на мали станови на пазарот
е поголема. Многу е битно како малиот стан е
организиран и како е позициониран. И гарсониера
од 25 квадратни метри може да ги задоволи сите
животни потреби ако е добро организирана, што
подразбира влезна зона, повеќенаменска
просторија од минимум 16 квадратни метри, чајна
кујна и купатило од минимум 3.3 квадратни метри,
добро вклопена во објектот, ако има добро греење
и светло, широк зелен простор пред зградата и сите
заеднички простори да бидат квалитетни за да ги
надоместат минималните егзистенцијални
стандарди.
Ако зборуваме за одржливост на објектите морам
да напоменам дека употребата на нови материјали
и нови технологии е позитивна и добредојдена. Но,
притоа мора да се води сметка да се обезбеди и Таков пристап се применуваше и во Скопје, чии населби се одликуваа
соодветно обучен кадар кој ќе знае правилно да ги вгради и аплицира тие со јасно изразени макрострукури, односно хомогените целини на градот
технологии. создадени во постземјотресно Скопје. Во последните 20-тина години на
Сите наведени забелешки, кои се само дел од она што треба да интензивна градба, создадена е нова слика на градот, во која голем дел
подлежи на анализа, се во насока на тоа со професионален сочинуваат станбените објекти. Компактните станбени структури се
кредибилитет да се натера инвеститорот да размислува на друг начин. нарушени или го менуваат изгледот и функцијата. Шемата на станот е
Архитектот како поединец мора да се избори за сопствената позиција конфекциска и финансиска. Нови промислувања за функцијата на станот
визави инвеститорот, а со едукација на нашиот купувач да го натера да и домувањето во нови услови на живеење и нови потреби на разните
почне да распознава кој простор и стан е најдобар за да ги вложи своите структури на населението, за жал не се забележуваат. Позитивните обиди
пари. Тоа ќе може да го направи само тогаш кога зад неговата работа ќе на градба на станбени објекти се само мал процент од архитектонската
стојат добро обмислени и јасно дефинирани нормативи, во согласност со реалност.
специфичните потреби на населението во ова време и на овој простор. Светот веќе размислува за мобилна архитектура, зелена архитектура,
Во многу од објектите низ градот се рекламираат елитни станови, што замена на фосилни горива. Ако констатирам дека кај нас нивото на
подразбира луксузно живеење. Но, епитетот „луксузен“ не може да го квалитетот на проектирање е доста низок, алармот треба да се запали. Со
понесе стан во зграда каде структурата на становите е од 25 до 150 поголемо ангажирање на струката, низ научно-стручни студии и
квадратни метри и каде придружните елементи на околниот амбиент не се организација на процесот на проектирање и градење, мора да се најде
на задоволително ниво. „Нашата архитектура се дефинира со патот кон поквалитетно домување во согласност со трендовите во
демократски став кој нуди вистински јавен простор однатре и однадвор“, развиените европски градови.
ќе рече арх. Маурицио Маоси од бирото на Заха Хадид, кое проектира
луксузни и елитни станови.
Битни елементи за квалитетот на живеењето кој би го понудил еден
луксузен стан, освен квалитетот на градбата, функцијата и употребата на
скапи материјали, се и локацијата, уредувањето на јавните простори во
зградата и надвор од неа. Вкупниот впечаток го чинат и ликовните и
естетски аспекти на околниот простор. Овие елементи се најчесто
занемарени во најголем број од новите градби во Скопје, а веројатно и
во цела Македонија. Само еден од многуте пример е објектот „Флатирон
- Адора“ во Кисела Вода, кој стои осамен во просторот, опкружен со
ќепенци и мали, трошни дуќанчиња, а претендира да биде обележје на
градот. Се прашувам обележје на што? Минималниот стандард и обврска
за тоа што треба да се инвестира во опкружувањето и зоната која е јавна
(без оглед кој е надлежен за тоа), денес е занемарен.
Урбаниот склоп подразбира некаква униформност и тој е
дефиниран со урбанистички план. Објектот не постои сам за себе, тој
мора да биде во контекст на околината. Меѓутоа мерката за
целовитоста на градскиот простор и изгледот ми се чини дека е веќе
загубена. Тенденцијата на секоја зграда да го искаже своето его и да
биде поинаква, не го дефинира просторот како целина, ниту може да
формира урбан склоп и силуета на градот.
Станбената архитектура низ историјата била претежно уедначена како
макроструктура. Тоа јасно го дефинира Камило Зите кој вели: „Градот е
едно хомогено тело, составено од домување, а се издвојуваат
поединечни простори и објекти како што се плоштади паркови и палати“.
ПОРТА
интервју ГРАН-ПРИ НА БИМАС 2018 ЗА АРХИТЕКТ ЃОРЃИ МОЈСОВ
Фасада разиграна и
привлечна од повеќе агли
Оваа награда многу
пријатно ме изненади
бидејќи ме израдува тоа
што Комисијата
препознала колкава
енергија имаме вложено
јас и целиот мој тим
почнувајќи од моето биро
па сè до инвеститорот да
се изведе овој објект со
сите свои детали до
перфекција
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл. инж. арх.
В
ашето проектантско биро ГМС,
секогаш учествува на БИМАС и
мислам дека е биро со наjмногу
пријавени трудови. Колку
колеги брои вашето биро? Кој е
главен?
Ние сме мало архитектонско биро кое
постои од 2009 година и моментално броиме 5
вработени. Обично за секој проект одредуваме
кој ќе биде „главен“ и ќе го менаџира проектот
од почетокот до крајот. Меѓутоа, главен
менаџер на сите проекти е мојата мајка
Оливија, која секогаш ни дава насоки по кои
треба да се движиме и ја надгледува нашата
работа низ целиот процес.
Какви видови објекти најмногу

проектирате? Кина. Во Виена работев во архитектонските вешто манипулираат и импровизираат со
Највеќе проектираме станбено-деловни бироа Kiekenap и Lorenz und Partner, а по функциите и квадратурите на станот,
објекти, но неретко и само деловни, доаѓањето во Скопје во проектантското биро паркирањето, поткровјата, сè во интерес на
комерцијални, катни гаражи, ентериери како и ГМС каде сум и коосновач. Работиме на голем профит, а не на квалитетна функција и
индивидуални куќи. број проекти во Македонија, но како биро архитектура? Проектите за во општина се
соработуваме и со колеги од регионот, бироа едни, изграденото неретко е различно.
Можете ли нешто повеќе да кажете за себе, од Израел и Виена. Со мојата работа во ГМС Мислам дека во градот повеќе не постои
за своето образование и работа? добитник сум на наградата 13 Ноември за урбанизам во вистинска смисла на зборот како
Роден сум во 1982 година во Скопје во деловниот објект Сан Марко во 2011 година, што тоа беше случај во годините после
семејство каде буквално сите со генерации се Признание во рамки на Големата годишна земјотресот, кога професионалци од целиот
архитекти. Почнав да студирам архитектура во награда на ААМ за станбено-деловниот објект свет ги поставуваа контурите на идното Скопје.
Скопје и после две години ги продолжив Боними во 2016 година и оваа година добитник Тогаш се гледаше големата слика и откако таа
студиите во Виена каде дипломирав и на Гран-при на БИМАС 2018 за објектот Челзи ќе беше дефинирана се одеше кон детална
магистрирав на Техничкиот универзитет во бизнис-центар. обработка на посебните објекти како целини
Виена – отсек Архитектура во 2009 година. Во во склоп на урбанистичката матрица.
меѓувреме во 2007 година бев и на студентска Што мислите за урбанизмот во главниот Погледнете ги само комплексите на градски
размена на Тонгџи Универзитет Шангај во град? Преголемиот број станбени згради кои ѕид, каде се внимавало и на зелените
Челзи бизнис-центар, 2017
автор: Ѓорѓи Мојсов, фото:
Васе Аманито
површини, и на пешачките зони помеѓу

Сан Марко, 2010 зградите, и на подземниот паркинг кој денес за
автор: Ѓорѓи Мојсов, Оливија Мојсова жал не е во функција, и на визурите на самите
згради и нивната ориентација во просторот со
цел да се добие квалитетен животен простор.
Или пак новопроектираните населби како
Карпош или Аеродром кои пливаат во
зеленило, каде објектите се поставени на
соодветно растојание од улицата и самите од
себе, со место за пешачки површини и паркинг
доволен за сите. Денес имаме само една
креатура од урбанизам со тотален хаос.
Сообраќајно лудило, улици без никаков ред,
хаотично паркирање, распаднати тротоари,
згради напикани на секој чекор со една
единствена цел – профит.
Кој објект на кој сте работеле го сметате за

најзначаен?

Боними, 2012. автор: Ѓорѓи Мојсов,
Елизабета Дурлевиќ
Немам посебен објект кој ми е најзначаен,
но има неколку што ми се најомилени и ги
сметам за најуспешни. Сите нив ги поврзува
беспрекорната соработка со инвеститорот со
цел да се добие успешна реализација. Имам и
објекти кои биле со одличен дизајн меѓутоа
поради непочитување на инвеститорот на
крајот се добила некаква импровизација и тие
воопшто не ги сметам за дел од моето
творештво.
Од моите студентски денови во Виена би
издвоил еден проект на универзитетски
комплекс во срцето на градот на којшто
работевме со двајца мои колеги од Македонија
и за кој добивме посебно признание и од
самите професори. Потоа следуваше мојот прв Скопје сити гарден, 2017 автор: Ѓорѓи Мојсов, Оливија Мојсова
проект во Скопје Сан Марко, во кој се наоѓа
седиштето на Комерцијална банка на самиот
плоштад, за кој ја добив и првата награда.
Следуваа уште неколку објекти, од кои
најзначаен би го спомнал станбено-деловниот
објект Боними во Дебар Маало, катна гаража
6.7 и уште неколку, а од поново време би ги
издвоил Скопје Сити Гарден и секако Челзи
бизнис-центар, добитникот на Гран-при
наградата на Биенале 2018.
Вашата мајка е веќе добитник на голема

награда на БИМАС. Дали архитектурата и
проектирањето се семејна традиција во
вашето семејство?
Да, јас потекнувам од семејство со повеќе
генерации на архитекти, почнувајќи од
прадедо ми Глигорие Томиќ, автор на
станбената зграда Ибни Пајко во центарот на
Скопје. Потоа следуваат дедо ми Љубомир Vienna university campus, 2007
Томиќ, професор на архитектонскиот автор: Ѓорѓи Мојсов, Јасна Георгиевска, Дамјан Кокалевски
факултет како и баба ми Мимоза Томиќ
доделува ААМ. Татко ми и мајка ми се исто така сестри кои исто така работат во нашето студио
добитник на повеќе награди меѓу кои и онаа за
архитекти кои најмногу ми помогнаа во моите ГМС. Сето тоа многу ми помогна уште на
животно дело „Андреја Дамјанов“ која ја
студии и работа, како и двете мои помали почетокот да можам да се пронајдам себеси во
Железничка, 2018 еден детал од фасадата којшто се гледа од
автор: Ѓорѓи Мојсов, Оливија Мојсова задниот дел на фасадата и го тера минувачот
да отиде и да ја види и од предната страна.
Идејата беше фасадата да се менува како се
движите, да ја менува сликата, да се случи
доживување на малата пешачка улица, да
провоцира и кога само се надзира.
Дали повеќе сакате да размислувате за

архитектурата како процес кој се вклопува
во градското плетиво и создава една цела
поширока слика и здрав амбиент или како
процес за создавање маркантни,
ексклузивни градби сами за себе?
Секако дека мора да се земат и двата аспекта
предвид, но тоа највеќе зависи од типот и
локацијата на објектот кој се проектира. Во
случајот со Челзи на пример беше неизбежно
да се размислува за вклопливоста на
архитектонскиот израз во централното гратско
јадро бидејќи е опкружен со значајни објекти
со одреден архитектонски израз и
урбанистичка структура. Меѓутоа во случај кога
се работи за објект во средина која допрва
треба да се урбанизира или да се дооформи
оваа професија и да оформам некој свој проектантот. Ова укажува на фактот дека без урбанистички понекогаш е убаво да се создаде
препознатлив стил. квалитетен инвеститор кој умее да почитува и маркантен објект којшто треба да ги постави
Ми се чини дека во последно време препознае квалитет невозможно е добра контурите на урбанистичкото дообликување на
наградата како за малку да ви избегнуваше. архитектура. просторот и да служи како патоказ како да се
Што значи оваа награда за вас? обликуваат останатите објекти.
Да, на повеќето изложби во последните „Челзи бизнис-центар“ е мал објект во
неколку години учествував со повеќе трудови, центарот на Скопје. Објект со само една Сигурно сте меѓу помладите добитници на
но повеќе за да ја споделам својата работа со фасада, но мошне разиграна. Таа е контраст Гран-при на БИМАС, ако не и најмладиот.
остатокот од граѓаните отколку со желба да на околината. Намерен ли е односот кон Што би им порачале на младите архитекти?
освојам некаква награда. Оваа награда многу околината на тој начин? Би им препорачал секогаш да бидат
пријатно ме изненади бидејќи ме израдува тоа Главната идеја за фасадата дојде токму од современи и креативни и секогаш да се
што жири-комисијата препознала колкава локацијата на овој објект. Ситуиран на мала стремат да останат доследни на своите идеи и
енергија имаме вложено јас и целиот мој тим пешачка улица со слаба фреквенција на луѓе и квалитетната архитектура. Меѓутоа за да се
почнувајќи од моето биро па сè до залепен помеѓу стари објекти со класичен добро запознаени со стандардите и пазарот
инвеститорот да се изведе овој објект со сите израз, требаше да се најде начин како да биде тука, желбите и можностите на инвеститорите
свои детали до перфекција. привлечен од повеќе агли, особено од за кои ќе работат, треба вешто да умеат да ги
страната на булеварот... како и од страната на вклопат овие фактори и преточат во добра
Бидејќи без добар инвеститор нема добар плоштадот. Затоа и фасадата е разиграна и архитектура, бидејќи крајниот исход секако ќе
објект, каква беше вашата соработка со привлечна од повеќе агли, како на пример има зависи од нив.
инвеститорот и неговото влијание во
изработка на проектот „Челзи бизнис-
центар“?
Соработката со инвеститорот и неговото
почитување на идејата во текот на целата
реализација на проектот се клучните услови за
успешен објект. Во овој случај соработката со
инвеститорот беше одлична и тоа се гледа на
самиот објект. Веднаш препозна дека се
работи за исклучително разигран објект со
детали кои се комплицирани за изведба и дека
доколку се прават импровизации може да се
добие многу лош резултат. За секој детал се
консултиравме, дури и направивме некои
измени во текот на градбата за дополнително
да се потенцираат некои детали на фасадата.
Сè на сè, инвеститорот на Челзи ја носи истата
заслуга за успешноста на овој објект како и
ПОРТА
експерт ФОСТЕР И ПАРТНЕРИТЕ НАЈДОБРИ СПОРЕД ROYAL INSTITUTE OF BRITISH ARCHITECTS - RIBA
Управна зграда на Блумберг

добитник на Стерлинговата
награда за архитектура
Новоизградениот објект зафаќа еден
цел урбан блок, а во неговата
надворешна обработка доминираат
каменот и стаклото
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ, дипл. инж. арх. шест кандидати во најтесниот избор за 4. Уметничката галерија Њу Тејт (New Tate) во
(специјално за Порта 3 од Лондон)
Г
наградата, и тоа: Сент Ајвс (St. Ives) на Џејми Фоберт архитектс
1. Управниот објект на Блумберг (Blumberg) во (Jamie Fobert Architects) со Еванс и Шалев
одинава жирито за Стерлинговата
Лондон на Фостер и партнерите (Foster + (Evans & Shalev);
награда (Stirling Prize) за архитектура
Partners); 5. Сторис филд центарот на заедница и
на Кралскиот институт на
2. Еврејските Буши гробишта (Bushey Cemetery) градинката Едингтон (Storey’s Field Centre
британските архитекти (Royal
на Вог Тистлетон архитектс (Waugh Thistleton and Eddington Nursery) во Кембриџ од МУМА
Institute of British Architects - RIBA)
Architects); ЛЛП (MUMA LLP); и
во состав Сер Дејвид Аџаје (претседавач) (Sir
3. Студентскиот дом Чадвик хол (Chadwick Hall) 6. Султан Назрин Шах образовен центар (The
David Adjaye), Бен Дербишајар (Ben Derbyshire),
во Роехамптон (Roehampton) на Хенли Sultan Nazrin Shah Centre) во Оксфорд на
Алекс де Ријке (Alex de Rijke), Катрин Херсел
Хеилеброун (Henley Halebrown); Ниал Мак Лохлин архитектс (Niall McLaughlin
(Kathrin Hersel) и Џуд Кели (Jude Kelly) имаше
Architects).
Во исклучително силна конкуренција жирито
едногласно одлучило овогодишната
Стерлингова награда за архитектура на
Кралскиот институт на британските архитекти да
му се додели на управниот објект на Блумберг
во Лондон на архитектите Фостер и Партнерс.
Блумберг е приватна компанија со седиште
во Њујорк, САД, која делува во областа на
финансиите, компјутерски софтвер, обработка
на податоци и медиуми, а која сакала нова
управна зграда за Европа во која ќе ги смести
на едно место сите свои вработени и дејности.
Проектот на Фостер и Партнерс го овозможил
ова. На површина од 66.354 квадратни метри во
која се сместени четири илјади вработени во
централното подрачје на Лондон и во близина
на Катедралата „Сент Паул“ (St. Paul’s Cathedral) многу постари објекти. Урбаниот блок на којшто улица којашто приближно се протега во
изникнал новоизградениот објект кој всушност изникнал објектот е со неправилна полигонална насоката исток-запад, а во рамките на која се
зафаќа еден цел урбан блок, а во чија форма, а објектот на Блумберг е составен од наоѓаат мостовите на погорните катови коишто
надворешна обработка доминираат каменот и два меѓусебно поврзани блокови со мост на ги поврзуваат двата блока.
стаклото. Нивото на примена на камен во повисоките катови. Двата блока се со различна За разлика од горните катови на блоковите
рамките на објектот е во толкава мерка што се големина и неправилна полигонална форма. коишто се со неправилни полигонални форми
смета дека ова е најголемиот изграден објект во Поголемиот блок се протега на коишто главно ја следат формата на блокот,
најтесното централно градско подрачје на североисточниот дел на блокот, додека приземјето е со брановидна форма со којашто
Лондон по изградбата на Катедралата „Сент помалиот на југозападниот дел на блокот. На авторите сакале да го потенцираат движењето
Паул“ во 1675 година. ниво на теренот приземјето е во најголема кое се случува во рамките на јавниот домен по
Објектот се протега на 10 нивоа над земјата и мерка посветено на комерцијални содржини и е обиколката на објектот. Повлекувањето на
три нивоа под земјата, а по однос на своите повлечено од улицата на три агла на парцелата приземјето во однос на повисоките катови
пропорции и катност се надоврзуваат и коешто овозможило да се создадат отворени овозможило да се создаде наткриена пешачка
воспоставуваат соодветни односи со своето простори во рамките на блокот. Два од овие зона околу двата блока, со којашто објектот
опкружување во коешто се среќаваат и некои простори меѓусебно се поврзани со покриена значително придонесува кон квалитетот на
ПОРТА
јавниот простор. Оваа улица – аркада овозможуваат наспроти вообичаените
всушност се наоѓа на местото на деловни објекти да ги лоцираат
некогашната римска улица Ватлинг стрит деловните простори во центарот на
(Watling Street). Во рамките на јавниот објектот, а сервисните зони на
домен на комплексот се наоѓа и пристап периферијата.
до станица на лондонското метро и Музеј Објектот се истакнува по својата
посветен на римското светилиште на одржливост и се смета за најодржлив
Митрас (Roman Temple of Mithras), а деловно-административен објект во
коешто било откриено пред 60 години на светот, којшто е заслуга на
оваа локација. долгогодишна истражувачка работа
При проектирање на внатрешноста на во ова поле на архитектонското биро
објектот особено внимание било на Фостер и Партнерс. Исто така
посветено не само на безбедноста на особено треба да се истакне и
објектот, коешто е разбирливо кога ќе се двојноста на објектот
земат предвид дејностите на Блумберг, окарактеризирана преку смирената,
туку и особено на патувањето на вработените и шестиот кат каде што се наоѓа кафетеријата. сензитивна и елегантна фасада и динамичната
посетителите до својата крајна дестинација во Архитектите успеале во својот стремеж да внатрешност на објектот со океански
рамките на објектот. Ова патување го вклучува создадат исклучително активни и несекојдневни канцеларии испроектирани да го поддржат
„вортексот“, уметничко дело, кое наликува на работни простори преку примена на колаборативниот начин на работење на
своевидно материјализирано торнадо коешто иновативни детали, како на пример глобална компанија специјализирана во
вертикално се протега низ објектот и преку алуминиумски розети на плафоните, и пристапи доменот на финансиските информации.
систем на закривени рампи и патеки ја коишто особено ги истакнуваат квалитетите на Според жирито станува збор за објект којшто
овозможува вертикалната комуникација низ внатрешноста на објектот поддржани со е „уникатен во својата генерација“, а за
објектот, а околу која во помали групи се квалитетот на вградените материјали и претседателот на институтот, Бен Дербишајар,
распоредени работните простори за реализација. 2,5-те милиони полирани станува збор не само за „монументално
вработените. Специјално испроектираните алуминиумски цветови во рамките на плафонот достигнување“ туку за објект „којшто не само
лифтови ја овозможуваат брзата вертикална на објектот ја регулираат акустиката, што го искачил нивото за проектирање на
комуникација со „главна“ дестинација на температурата и осветлувањето во објектот и канцелариски простор и урбанистичко
планирање, туку и го пробил плафонот“. поскромен и посоодветен по волумен објект
Овој исклучителен проект укажува на тоа којшто полесно ќе воспостави соодветен
што може да се постигне во услови на тесна дијалог со своето опкружување.
соработка помеѓу вешт и иновативен Не е можно, а да не се восхитуваме на овој
архитект и софистициран инвеститор кој се реализиран објект, и без да го споредиме со
грижи за јавниот простор. Последново нашиот локален контекст во Република
особено се истакнува доколку се земе Македонија, каде немаме инвеститори од
предвид дека архитектите оригинално калибарот на Блумберг, но поуки од овој проект
добиле урбанистичка согласност за објект со има многу коишто локалните форми коишто
двојно поголема катност, но дека покажуваат обзир кон своето опкружување
инвеститорот се одлучил да изгради многу можат да ги применат во своите идни проекти.
ПОРТА
архитектура УБАВИ ГРАДОВИ... ГОЛЕМИ АРХИТЕКТИ... ЗНАЧАЈНИ ОБЈЕКТИ...
Норман Фостер - футурист во

просторот и времето (2 дел)
Човек кој создава објекти симболи во светските мегаполиси...
кои го надминуваат времето
Љупка ДУКОВСКА , дипл. инж. арх.
Н
а почетокот на 21-от век, Норман
Фостер и неговата фирма
„Фостер + Партнери“, како едно
од најуспешните архитектонски
глобални студија во светот за
одржлива архитектура, урбанизам и дизајн,
работат интензивно на разновидни објекти низ
целиот свет.
Изработуваат архитектонски решенија за
проблеми за кои другите фирми само
теоретизираат. Постојано предлагаат
практични и иновативни решенија, кои го
прошируваат и подобруваат човечкото
искуство.
Во ова продолжение ќе се осврнам уште на
неколку од неговите многу значајни објекти кои
се создадени на почетокот на овој век.
- Почеток на 21 век... Мостови... едни од
најголемите инженерски достигнувања на сите

времиња...
Обично се смета дека мостовите се во
доменот на инженерите, а не на архитектите, но
архитектурата на инфраструктурата има силно
влијание врз животната средина.
Тесната соработка со градежните инженери
илустрира како архитектурата може да игра
интегрална улога во дизајнот на мостовите.
Мостовите Вијадуктот Мијо во Јужна
Франција и Милениумскиот мост во Лондон, кои
„Фостер+Партнери“ ги работеа на почетокот на
векот, се пример за успешна структурна форма,
со функција, технологија и естетика, која во
многу параметри е единствена во светот.
1. 1993- 2004, Millau Viaduct, France

Вијадуктот Мијо е признат како едно од
најголемите инженерски достигнувања на сите
времиња. Тој е највисок патен мост во светот.
Висок е 343 метри, а долг 2,5 километри.
Лоциран е во јужниот дел на Франција, на
Автопатот А75 кој обезбедува директен пат од
Париз до медитеранскиот брег и до Барселона.
Поминува над реката Тарн, и низ спектакуларна
клисура меѓу две високи платоа.
Изработен е во соработка со францускиот
градежен инженер Dr. Michel Virlogeux (1946).
Неговата конструкција собори неколку светски
рекорди. Мостот е деликатен, транспарентен и
има оптимален распон меѓу столбовите.
Тој е највисок патен мост во Европа, има
највисоки столбови во светот и ја надвишува
Ајфеловата кула како највисока градба во
Франција. Највисокиот од седумте огромни
носечки столбови е висок 343 метри, (23 метри
повисок од Ајфелова кула). Секој од неговите
делови се протега на 342 метри, а столбовите
се со висина од 75 метри и 245 метри, при што

се издигаат уште за 87 метри над патот.
Конусната форма на столбовите ги изразува
нивните структурни оптоварувања и го
минимизира нивниот профил во височина. На
мостот му дава драматична силуета и создава
минимална интервенција во пејзажот.
Бившиот француски претседател Жак Ширак
за мостот Мијо изјави:
„Вијадуктот Мијо е прекрасен пример на
долгата и голема француска традиција, на
храбри уметнички дела, која е започната на
крајот на деветнаесеттиот и почетокот на
дваесеттиот век со големиот Густав Ајфел“.
2. 1996-2000, Millennium Bridge

Мостот Милениум е резултат на креативната
соработка меѓу уметноста, архитектурата и
инженерството. Проектот е добиен на
меѓународен натпревар во соработка со
скулпторот Ентони Каро (Anthony Caro, 1924-
2013) и инженери од Аруп (Arup Group).
Структурно мостот ги надминува границите на
технологијата. Опфаќа 320 метри и има
уникатно тенок профил, кој формира тенок лак
над водата.
Мостот на Темза беше отворен во 2000
година. Во текот на првиот викенд го поминале
сто илјади луѓе. Под овој товар мостот покажал
неочекувано поголемо странично движење,
поради што беше привремено затворен. Со
опсежно истражување откриено е дека ова е
предизвикано од синхронизирани пешачки
стапки, феномен кој претходно беше малку
познат во инженерскиот свет. Решението се
покажа како многу успешно и ги смени
кодовите за изградба на мостови во целиот
свет.
Мостот ја доби наградата RIBA. По тој повод
беше кажано дека тој е прекрасен збир на
речиси органски компоненти. Извонредно
дополнување на оваа историска река и град.
- Почеток на 21-ви век... Објекти симболи...

икони на хоризонтите на најголемите градови
низ светот...
3. 1998-2002, City Hall, London

Објектот на Градското собрание е еден од
најзначајните симболи на Лондон. Се наоѓа на
извонредна локација на Темза, покрај Tower
Bridge. Обезбедува 12 илјади квадратни метри,
на девет нивоа, во кои се сместени
градоначалникот и службите на Градското
собрание.
Објектот е дизајниран така што нема
конвенционални фасади (предна, задна…).
Неговата форма е изведена од геометриски
модифицирана сфера, со компјутерско
моделирање. Формата со минимизирање на
површината изложена на директна сончева
светлина, дозволува да се постигнат оптимални
енергетски перформанси. Употребени се низа
активни и пасивни уреди за засенчување, а
системите за ладење на зградата користат
подземна вода преку бунари. Зградата користи
само една четвртина од енергијата која е
потребна за типична климатизирана деловна
зграда.
4. 1997-2004, 30 St Mary Axe, London

Деловен објект, популарно наречен
„Корнишон“ на швајцарската осигурителна
компанија Swiss Re, со површина од 64.469
квадратни метри и висина од 180 метри. Симбол
по кој се препознава хоризонтот на Лондон.
Прва еколошка висока зграда во градот, со
радикален технички, архитектонски и
просторен пристап. Со кружна форма,
радијална геометрија, висина од четириесет и
еден кат, зградата обезбедува канцеларии,
продавници и кафулиња. Преку енергетски
свесен концепт авторот ги решава ѕидовите и
покривот со континуирана триангуларна
форма. Ја намалува зависноста на зградата од
климатизација и заедно со други одржливи
мерки користи само половина од енергијата
која се троши во конвенционална
климатизирана кула.
5. 2000-2006, Hearst Headquarters, New

York, USA
Фостер со неколку свои проекти даде
придонес кон зачувување и адаптација на
историски објекти. Од проектите со кои тој
интервенира во историски структури,
најдраматичен е проектот на кулата Хеарст, која
се наоѓа на југ од Columbus Circle, на 8-та
авенија на Менхетен во Њујорк. Новата кула на
Хеарст, поставена е над оригинална основа на
стара зграда, проектирана од Џозеф Урбан
(Joseph Urban, 1872-1933), која поради Големата
депресија во1928, била оставена недовршена.
Новата кула изработена е од челик и стакло,
комплетно контрастни материјали на постојната
база. Двете структури ги дели постојна аголна
Арт Деко основа, која создава хармонија помеѓу
старото и новото. Кулата Хеарст, поставена над
постојна база е 44-катен облакодер со
триангуларна фасада, со површина од 79 500
квадратни метри и висина од 182 метри.
Овој објект е прв облакодер започнат после
11 септември 2001 година и прва градба во
Њујорк со LEED Gold стандард. Дождовницата
се собира и користи во системот за ладење.
Челикот што се користи е 85 отсто од
рециклирани материјали. Дентални сензори го
контролираат осветлувањето, а 95 отсто од
структурата е природно осветлена. Дијагрид
методот користи 20 отсто помалку челик, а
профилите на триагоналните пресеци ја прават
зградата уникатна. Хеарст кулата е една од
иконите на хоризонтот на Њујорк. Има добиено
многу награди, како интернационална RIBA...

6. 2003-2008, Beijing Capital International
Airport, Beijing, China
Најголема аеродромска зграда во светот,
со површина од 1.300 000 квадратни метри,
капацитет од 50 милиони патници годишно.
Меѓународниот терминал во Пекинг е објект
со најнапредна технологија, оперативна
ефикасност, одржливост... Завршен е во 2008
година, за дваесет и деветтите Светски летни
олимписки игри.
Неговиот зголемен аеродинамичен покрив
и форма налик на змеј, со традиционални
кинески бои и симболи, го прави објект-
симбол на местото, на градот. Додека
патниците навлегуваат во зградата, бојата во
ентериерот се менува, од црвена до жолта.
Терминалната зграда е една од
најодржливите во светот.
7. 2004-2011, The Troika, Kuala Lumpur,

Malaysia
Проектот се состои од три станбени кули од
триесет и осум, четириесет и четири и педесет и
еден кат, кои заедно го сочинуваат највисокиот
станбен комплекс во Малезија. Комбинира
апартмани, канцеларии, продавници и
ресторани, со цел да промовира густо планиран
пристап за живеење и работа во градот од
дваесет и први век.
Извртената геометрија на трите кули, преку
детална анализа на моделирање, дава
извајани форми кои одговараат органски на
соседството и овозможуваат драматични
погледи на кулите Петронас и градот.
Небески мостови ги поврзуваат кулите на 24-
то ниво.Трите кули го опкружуваат паркот кој
е лоциран во средината.
(Продолжува во следниот број)
40 ПОРТА
ПОРТА
aрхитектура РЕТРОСПЕКТИВА НА ТАДАО АНДО ВО ЦЕНТАРОТ ПОМПИДУ ВО ПАРИЗ
Бестрашна архитектура која содржи

физички апсорбирана мудрост
Архитектурата на Андо е едноставна, силна и
исклучително нежна. На комплексноста на
просторот, тој секогаш ја придодава едноставноста
на обликот. Користи голи материјали кои се
чувствителни на допир. Пред сè, тој изразува јасна
слика на животот која е предложена од
едноставниот облик. Како таква, неговата
архитектура секогаш содржи смел предлог за
животот или елемент на остра критика на
општеството
Тадао Андо (1941) е добитник на Прицкеровата награда за архитектура во 1995 година.

Светската слава како архитект ја стекнал со спојување на традиционалните минималистички
форми на Далечниот Исток со модерните изрази на западната култура, стил кој италијанскиот
историчар на архитектура Франческо Дал Ко го нарекол „критички регионализам“.
Андо е самоук архитект кој најпрво живеел мошне живописно како возач на камион и
професионален боксер. Но, кога имал десет години започнал да го изучува и во следните седум
Текст и фотоДејан БУЃЕВАЦ , (специјално за
В
години го научил занаетот на обработка на дрво кај еден столар и правел модели на авиони и
бродови. За архитектурата се заинтересирал како млад, читајќи една книга за Ле Корбизје, која Порта 3 од Париз)
му оставила големо влијание. Знаењето за архитектурата го стекнал автодидактички посетувајќи о галерија 3 во Центарот
храмови, светилишта и чајџилници во Јапонија и изработувајќи модели на бродови и цркви. „Жорж Помпиду“ во Париз
Од 1962 до 1969 година патувал по Европа, Африка и САД, каде што ги изучувал градбите на неодамна е отворена
големите архитекти, како што се: Алвар Алто, Ле Корбизје, Лудвиг Мис ван дер Рое, Френк Лојд ретроспективна изложба
Рајт и Луис Кан. Додека патувал, тој се здобивал со архитектонско искуство, силно држејќи се до La défi („Предизвик“)
својата јапонска култура и јазик. На 28-годишна возраст, тој се вратил во Осака, каде што во 1969 посветена на еден од
година ја основал својата компанија Tadao Ando Architect & Associates. Првите нацрти му биле највлијателните архитекти
мали дрвени куќи, ентериери и парчиња мебел. Во 1975 година ја изградил куќата Азума во во светот Тадао Андо (1941). Центарот
Осака, за која добил признание од Јапонската архитектонска асоцијација. Помпиду му посветува голема
Добитник е на многу значајни награди, меѓу кои најважна е престижната Прицкерова награда ретроспективна изложбата на овој јапонски
за архитектура 1995 година. Тадо веднаш донирал 100.000 долари за жртвите од земјотресот во архитект, еден од главните фигури во
Кобе, што се случил истата година. современата светска архитектура и добитник
Врз архитектурата и дизајнот на Андо силно влијаеле јапонската уметност, религијата и на престижната Прицкерова награда за
животниот стил. Неговиот архитектонски стил создава еден „хаику“ ефект, нагласувајќи ја архитектура.
ништожноста и празното место, за да ја претстави убавината на едноставноста. Тој го фаворизира Артикулирана околу четири главни теми:
проектирањето на сложени просторни решенија кои го задржуваат изгледот на едноставноста. примитивната форма на просторот,
Неговиот опус е познат по креативната употреба на природната светлина и архитектурата која предизвикот на урбаното, генезата на
ги следи природните облици на пределот (наместо обликување на околината, да се усогласи проектот и дијалогот со историјата,
постоечката со изградените простории на објектот). Неговите објекти се одликуваат со сложени изложбата ги поканува посетителите да ги
тридимензионални патеки, кои се преплетуваат помеѓу внатрешните и надворешните простори, откријат најважните принципи во
големите геометриски облици и во растојанијата помеѓу нив. Неговата бетонска „Куќа во низа во создавањето на Тадао Андо, како што е
Сумијоши" (Куќа Азума), која има два ката, е негово рано дело, во кое тој ги покажал елементите неговата употреба на мазниот бетон,
својствени за неговиот иден стил. Составена е од три еднакво големи правоаголни волумени. примарната важност на едноставните
Оваа куќа е позната по контрастниот изглед и просторната организација, која им овозможува на геометриски волумени, интеграцијата на
луѓето да уживаат во богатството на внатрешниот простор исполнет со строга геометрија. природните елементи во нејзините
42 ПОРТА
ПОРТА 28 септември 2018
просторни услови или значењето што тој го
придава на интензитетот на телесното
искуство генерирано од самата архитектура.
Откривајќи педесетина големи проекти,
илустрирани со сто осумдесет цртежи,
седумдесет оригинални модели и бројни
слајдови, оваа ретроспектива ги третира
различните периоди од неговата
архитектонска кариера и ги истакнува
неговите клучни достигнувања, почнувајќи од
проектите Azuma House до Sumiyoshi (1976)
до Bourse de Commerce во Париз (кој треба
да биде реализиран наесен 2019 година).
МУДРОСТА НА ЖИВОТНОТО ИСКУСТВО

Тадао Андо длабоко размислува за
неговото лично искуство, додава
интелигентни идеи, а потоа ги внесува во
сопствената суштина. Тој е убеден дека
неговото искуство е неговото единствено
важечко оружје. Со други зборови,
невозможно е да ги управуваме другите само
со знаење кое не е поддржано од
искуството. Него не го поттикнува
архитектура која исклучиво никнува од
интелектот. Тој ги мрази манипулациите со
знаење и игрите со форма. Вистинската
архитектура за Анда не е простор изразен

преку метафизика или естетика, туку Андо копнеел за знаење, но неговата
простор кој содржи физички апсорбирана природа не одговарала на традиционалната
мудрост. Во оваа смисла, тој не се стреми школска средина. Училиштата можат да
ниту кон убавата, ниту кон „вештата“ имаат знаење, но нивните методи
архитектура. Тој ја вреднува само пропорционално го стеснувале обемот на
бестрашната архитектура што ја изразува неговата имагинација. Андо верувал дека
нејзината победа над дилемата, страдањето сувопарниот академски систем во Јапонија
и стравот, бидејќи за разлика од површната ја уништува индивидуалноста. Тој никогаш
убавина, според Андо, единствениот израз не присуствувал на универзитет, ниту пак,
кој повикува возвишени чувства кај бил на занает кај некој афирмиран архитект.
набљудувачот е она кога творецот го става Тој имаше многу ментори во неговиот живот,
на коцка својот живот. Зад ова, лежи и но никој од нив не бил учител по
неговото верување дека животот е архитектура. Самоук, тој самиот си ја
континуирана борба и дека само креирал патеката на својот живот. Во
конфликтот може да ја поттикне страста. современиот свет, тој е навистина единствен
Транспарентна геометрија владее со архитект. Андо поседува основни знаења,
неговата работа, јасна е, но далеку од тоа да кои пред сè доаѓаат од директно искуство.
е едноставна. Таа длабоко го одржува Тој постојано собира и каталогизира книги,
неговиот начин на кој живеел, неговата но неговата мудрост не зависи од книгите,
филозофија, и на тој начин, неговото кои ги смета исклучиво за катализатори на
претходно животно искуство предизвикува и мислите.
архитектонски стравопочит. Иако звучи
чудно, според Андо, неговото искуство како ЅИДОВИ
млад професионален боксер и детските Архитектурата на Андо е архитектура на
искуства воопшто го направиле најважното ѕидови. На пример, слободно стоечкиот ѕид
влијание за неговото свртување кон го „врамува“ природното опкружување кога
архитектурата. се приоѓа на Црквата

на вода на полуостровот Хокаидо. Во Таквите недопрени материјали ја Внатрешниот ритам на Андо е многу жив и
Музејот на уметноста во Наошима, ѕидот кристализираат намерата на нивниот пробивен. Ѕидовите го регулираат
што е хоризонтално разделен го опкружува корисник. Ѕидовите ја изразуваат движењето и внесуваат ред. Тие нè водат, нè
внатрешниот двор како средновековен внатрешната сила и во нив ги откриваме спречуваат и владеат со нашите односи.
бедем. Андо создал многу великодушни убедувањата на Андо. Ѕидовите командуваат, споделуваат и
простори преку својата експериментална Раните креации на Андо биле бетонски спојуваат, носат одговорност и моќ над
употреба на голиот и видлив бетон, но кутии. Во средината на неговата кариера, човечките односи. Сепак, Андо успеал да
ѕидовите секогаш ја имаат клучната улога. ѕидовите на неговите конструкции станале создаде ѕидови кои се нежни светилишта,
Делата на Андо користат ограничен број мелодични. Затворените кутии постепено се полни со утеха и лековитост. Андо не го
материјали, кои ги изразуваат своите голи отворале пуштајќи ја светлината да стигне дели просторот по функција и затоа кај него
текстури. Големото внимание што го до аглите и да ги осветли ѕидовите. Неговите тврдите ѕидови создаваат флексибилни
посветува на материјалите му дава на едноставни геометриски формули ја простори. Ѕидовите на Андо му даваат на
неговата работа карактеристичен аскетизам поздравуваат природата, а животот ширина и нежност. Во исто време,
и напнатост. Неукрасените ѕидови на трансформираната светлина го прави неговите ѕидови ја задржуваат телесноста
Андите се моќни и тешки, дури и молчаливи. неговиот простор комплексен. која пркоси на метафората.
Минималистички, тие се откажуваат од
сентименталноста.
Неговите слободно стоечки ѕидови
функционираат како платна/површини на
концептуални слики, кои ја елиминираат
илузијата на површината и го редуцираат
светот на неговата суштина. Освен
визуелната убавина, архитектурата на Андо
има вонсериски интензитет со своите голи
материјали.
Она што се обидува да го искаже преку
бетонот не е издржливоста карактеристична
за Ле Корбизје, туку нешто посуптилно.
Главниот критериум за врската на Андо кон
бетонот лежи во ритмите на секојдневниот
живот врз основа на јапонската единствена
естетика.
НЕБО
Природата, особено небото, игра клучна
улога во архитектурата на Андо. Тој ја
апстрахира за своите цели. „Со цел да ја
избегнам природата на архитектурата како
затворена кутија, јас се потпирам на небото
како на природен елемент кој најмногу
влијае на архитектонските ентериери“. Во
архитектурата на Андо, небото е клучен
просторно-структурен елемент. Без разлика
дали дизајнира станбена зграда, трговска
зона или деловна зграда, Андо секогаш се
фокусира на тоа како влезот го врамува
небото. Меѓусебната игра на светлината и
сенките што ги создаваат остро оцртаното
небо и тридимензионалните форми
изразени во бетонски ѕидови создаваат
магнетизам во архитектурата на Андо. Ниту
еден архитект никогаш не се занимавал
толку многу со небото.
Небото е исто така клучен елемент во
надворешните простори на Андо. Тој е
способен да оживее тесни и неправилни
места, а е особено вешт во користењето на
неправилни или наведнати парцели.
Неговата интуитивна способност за читање
на локацијата е феноменална. Андо
испитува бројни фактори како што се
географска ориентација, извори на ветер и
светлина, дождови, соседни ѕидови, старост
на соседни структури и проток на човечки

сообраќај. од клучно значење. Јасната геометрија е дека се потпира на „неукрасена кутија“.
Архитектурата на Андо е едноставна, вовед во едноставна слика. Како таква, Но, неукрасениот ѕид ја воздигнува
силна и исклучително нежна. На неговата архитектура секогаш содржи смел имагинацијата. Тој сака набљудувачот да
комплексноста на просторот, тој секогаш ја предлог за животот или елемент на остра го „живее“ ѕидот токму затоа што е
придодава едноставноста на обликот. критика на општеството. Неговата неукрасен.
Користи голи материјали кои се архитектонска филозофија тече со цврста Бетонските ѕидови се исполнети со
чувствителни на допир. Пред сè, тој линија од најраните дела до најновите. Во елегантна јапонска чистота и изгледаат
пренесува јасна слика на живот, таа смисла, иако делува, архитектурата на речиси полни со тага. Лишени од
предложена од едноставниот облик. Ова е Андреј не е минималистичка. Вистина е очигледните архитектонски елементи, тие
ја стимулираат свеста за сопствената
личност на оние кои ги гледаат.
Истовремено, ѕидовите го одржуваат
постоењето на Андо и ја будат неговата
естетика на отсутност и така паралелно ја
стимулираат и нашата имагинација.
СЛЕДБЕНИЦИ
Како признат и оригинален автор, Тадао
Андо редовно одржува голем број
предавања ширум светот.
Неговите предавања привлекуваат
страсни следбеници. Секогаш е
расположен за комуникација и за
необврзувачки разговори со студенти,
домаќинки и таксисти, и со задоволство се
ракува со нив и дава автограми. Во Азија,
Европа и Америка, толпи луѓе одат на
неговите предавања. Според оние што го
познаваат и оние што присуствувале на
неговите предавања, тајната на неговата
популарност лежи во неговата личност. Тој
му пристапува на секој проект, без оглед
на неговата големина, како животно што го
става животот на коцка за да го фати
пленот. Тоа е неговиот уникатен шарм.

www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
ентериер МАЛ ДВОСОБЕН СТАН ВО СЕВЕРНАТА ПЕРИФЕРИЈА НА МИЛАНО
Спартански волумен
Апстрактно е замислен како бела матрица, ментално присутна во нашето
секојдневно постоење. Секако за да се адаптира на реалноста се склопува во
упростени елементи, затоа што домот на денешното време најмногу пати од
пренатрупаност и манијакалната пристрасност да се пополни секое слободно ќоше
Александар ПЕТРОВ, дипл.инж. арх. урбано живеалиште во градскиот хаос од на Dope Lemon), бидејќи полемизира со веќе
(за Порта 3 од Италија) кој мора максимално да се профитира. здивениот маркет на недвижности, преку
Фото: Marcela GREASSI, Barcelona
О
Станува збор за мал двособен стан, во агресивна реклама на градежната операција
вој дом следи концепт на северната периферија на Милано. Изведен наречена UPTOWN MILANO.
кутија која се прилагодува на со минимален буџет, без притоа да се Апартманот се наоѓа во населбата
реалните секојдневни занемари квалитетот, потребен за негово Комасина, целосно подигната во 70-тите
потреби, толку неопходни за континуирано функционирање. Проектот е години, по принципите на атинската карта,
функционирањето на едно насловен како UPTOWN FOLKS (по песната со голем акцент на социјалните станови, кои
ПОРТА
се ограничени во изградбата и со
определен стандард на големина, соодветни
на условите во тоа време. Задачата беше
како да се адаптираат новите потреби
искористувајќи ја светлината и
преадаптирањето во нови пофлексибилни
простори.
Апстрактно е замислен како бела матрица,
ментално присутна во нашето секојдневно
постоење. Секако за да се адаптира на
реалноста се склопува во упростени
елементи, затоа што домот на денешното
време најмногу пати од пренатрупаност и
манијакалната пристрасност да се пополни
секое слободно ќоше.
Внатрешниот простор е замислен како
монолитен и унифициран, затворен од
ѕидови и прозорци кои при идеални
услови овозможуваат струење на умерени
звуци од горенаведената песна, која го
во
ПОРТА 49
исполнува волуменот со јачина од 40
децибели. Звучното одекнување парцијално
се надополнува и контаминира со
надворешниот градски превоз и природните
звуци од блискиот парк. Преку таква
добиена акустика, можат да се осетат
чистите и искрени целини од станот.
Просторот не сака во никој случај да ги
деконцентрира овие природни ресурси од
околината.
Тие дополнителни звучни нијанси се
определени преку неколку бои:
- титаниум (сивобела боја), подот во

отворениот салон со кујната и спалната
соба. Во текот на денот задава бел
контекст, упивајќи од сончевата
експозиција, а навечер добива темносива
боја и попрецизно ја определува
ограниченоста на ѕидовите од подот,
- жолтата, подот во бањата, инспириран од
жолтата линија на крајната метро станица
каде се наоѓа станот,
- блу авио, кој ја обиколува кујната и
надворешната тераса, по потрага на
потребата од градскиот спокој,
- розова во спалната соба , со поглед на
таванот која ја маркира границата помеѓу
рационалните дневни размислувања и
ноќните нерационални соништа.
Сите овие елементи се изведени од
микроцемент, кој дава јачина и
конзистентност на материјата низ времето
кое ќе мора да го афирмира, со цел да се
надживеат класичните фуги и определби кои
ги диктираат материјали како керамиката,
гресот или паркетот. Предимство се добива
и при самата изведба, бидејќи побрзо се
определува организацијата на
градилиштето, отколку при монтажа на
класичните производи.
На тој начин се добива простор без
конкретна граница помеѓу хоризонталните и
вертикалните поставувања, давајќи
возвишена предност на функционалноста на
мебелот. Импресија на удобно лебдење.
Клучен елемент во отворениот простор е
секако лампата ГРОК, која типолошки е
дизајнирана за канцелариски простор, но
заради нејзината неконвенционалност е
поставена на ѕидот во дневната зона и ја
нарушува класичната домашна
подреденост. Две столици во тортора и авио
се надополнуваат на полиците и ѕидот од
кујната и со тоа го задаваат само
елементарното потребно во дефинирање на
еден суперспартански простор.
Стан КК во Милано, Италија

Проектант: Александар Петров
Соработник: Вардан Серафимовски
година: 2018

ПОРТА
екологија
Мали хидроцентрали – бизнис-

интереси или одржлив развој?
Земјите кои ја разгледуваат оваа технологија треба да инвестираат и во
истражувањето на потенцијалните проблеми и да бидат претпазливи и во
планирањето и во самата изградба, придржувајќи се кон принципите на
одржливиот енергетски развој
Даниела МЛАДЕНОВСКА оптимизам за потенцијалот на радиоактивен отпад кој пак од своја страна е
В
хидроенергијата не е сосема издржан. посебен проблем, ниту пак се исцрпува каков
ерувањето дека малите било ресурс, бидејќи водата не може да се
хидроцентрали (МХЕ) се извор ЛЕКЦИИТЕ НАУЧЕНИ ОД ГОЛЕМИТЕ изгуби ниту да се загади како резултат на
на чиста енергија со мало или ХИДРОЦЕНТРАЛИ процесот на производство на електрична
незначително влијание врз Хидроцентралите ја користат водата и енергија од хидропотенцијалот. Од друга страна
животната средина, го гравитацијата (целосно јаглеродно слободен и пак, акумулационите езера го менуваат пејзажот
зголемува интересот за мали, мини, микро неисцрпен извор) за да ги задвижат на регионот, па стануваат привлечна
или пико хидросистеми, кои имаат турбогенераторите кои произведуваат дестинација за излетници и туристи.
инсталирана моќност од пет киловати до 10 електрична енергија. За разлика од Откако светот ги разбра сите овие предности,
мегавати. Генерално, хидроенергијата се електричните централи кои користат фосилни некаде во 50-тите години на минатиот век
апострофира како еден од најчистите и горива, хидрокапацитетите не генерираат хидроелектричните централи стануваат
најсестрани обновливи извори на енергија. никакви гасови ниту пепел. Во споредба пак со исклучително популарни. Земјите во развој, како
Но, искуствата покажуваат дека изразениот нуклеарните централи, кај хидрото нема Бразил, Кина, Индија, Малезија, Тајланд и

ПОТЕНЦИЈАЛОТ НА ХИДРОЕНЕРГИЈАТА НАСПРОТИ ЗАШТИТАТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА
Турција изградија огромни брани и капацитети за влијанија врз животната средина од големите
производство на електрична енергија со моќност хидроцентрали. Веројатно главниот проблем
од неколку стотици мегавати, до над 10 гигавати. лежи во фактот што првично на површина се
Египетската Асуанска брана стана препознатлив истакнуваат само придобивките од ваквите
симбол на овие проекти - но и на нивното проекти, но не и можните проблеми.
влијание врз животната средина. Имено, Затоа клучното прашање е: „Дали сме на пат
проектите од вакви размери, сериозно ги да ја повториме истата грешка и во случајот на
менуваат екосистемите на реките, често малите хидроцентрали?
фрагментирајќи ги коритата и менувајќи ги Предности на малите хидроцентрали (МХЕ)
теченијата. За природните езера, потребни се - МХЕ, но и хидроцентралите воопшто, не
стотици години за да еволуираат од средини со генерираат емисии на стакленички гасови
нисок степен на нутритиенти до средини со висок - МХЕ придонесуваат за одржливиот развој со
степен на нутритиенти. Но, вештачките езера ја тоа што се економски исплатливи почитувајќи ја
минуваат оваа транзиција во само неколку животната средина и овозможуваат
години, со што се деградира квалитетот на децентрализирано производство на електрична
водата, се загрозува рибниот фонд, и се создава енергија (социјална придобивка за оддалечени
средина погодна за комарци и други пренесувачи места)
на заразни болести. Во случаите пак, кога - МХЕ се чист извор на енергија (не се создава
поради создавањето на вештачките езера се отпад ниту во водите ниту во воздухот) и е
врши иселување, или сериозно се менува обновлив извор на енергија.
расположливоста на ресурсите за земјоделие или Малите хидроцентрали се ефикасен, сигурен,
други активности, тогаш се соочуваме и со чист, обновлив и одржлив ресурс.
сериозен социо-економски проблем. Тие не треба да бидат пречка за движењето
Веќе во средината на 70-тите години од на рибите, малите хидроцентрали мора да
минатиот век, односно околу две децении по обезбедуваат минимален еколошки дозволен
подемот на хидроенергетските капацитети, проток кој го гарантира животот на рибниот
почнуваат да се анализираат првите негативни фонд. Тие нудат стабилност на
ПОРТА
влијанија главно потекнуваат од активностите
при градењето, како и од промените во
квалитетот на водата и нивото на протокот во
екосистемите“. Сепак, по првата
охрабрувачка реченица, IEA преминува на
набројување на посочените влијанија и
заклучува: „Влијанието на малите
хидроцентрали се верува дека е мало и
локално, доколу се спроведуваат најдобрите
практики и ефективно планирање.“ Како и да
е, останува непоткрепено тврдењето дека
влијанијата се „мали и од локален карактер“.
ЕКОЛОШКИ ПРОБЛЕМИ ВО ВРСКА СО

МАЛИТЕ ХИДРОЦЕНТРАЛИ
Досега, светот нема искуство со поголеми
проблеми од аспект на малите хидроцентрали,
бидејќи и нивната примена не е широко
распространета. По некоја турбина поставена
овде-онде, не може значајно да ја загрози
реката, но ако се користи оваа технологија
интензивно и ако се инсталираат мноштво мали
турбини долж секој пад на речниот тек, и ако се
направат мали брани кај повеќето текови, тогаш
деградацијата на животната средина е неспорна
(по киловат час произведена електрична
енергија), и најверојатно ќе биде поизразена
отколку во случајот на голема хидроцентрала.
Во секој случај, факторите кои го загрозуваат
живиот свет во реките се исти и во случајот на
големи и во случајот на мали хидроцентрали.
Промени во протокот на реките, бариери за
движењето на животните, загуби на вода поради
испарување и загуба на биодиверзитетот се
само некои од примерите.
Исто така, создавањето на метан се случува во
голема мера кога се сретнуваат вода и седимент,
а тоа значи дека поплиткото водно тело
најверојатно ќе ослободи повеќе метан по
единица површина од подлабоко водно тело.
Метанот, предизвикува ефект на стаклена
градина со 25 пати посилен интензитет од
електроенергетската мрежа. Градењето на МХЕ супституција за големите хидроцентрали. јаглеродниот диоксид.
помага во креирањето на диверсифициран Притоа, некои се убедени дека малите Се разбира изградбата на инфраструктурата
електроенергетски систем, обезбедувајќи хидроцентрали се целосно безопасни за како патишта и електрични водови не е во таков
производство на електрична енергија во мали животната средина, додека пак, некои обем кај малите хидроелектрики споредено со
дистрибутивни системи, во случај на прекини во признаваат постоење на одредени проблеми големите хидроенергетски проекти во апсолутна
главната мрежа. МХЕ мобилизираат финансиски кои се слични и кај големите хидроцентрали, но смисла - но ако овој индикатор се сведе на
ресурси и придонесуваат за економскиот развој сепак се премногу мали за да се земаат предвид. киловат инсталирана моќност, влијанието врз
на одредени подрачја со мал број на жители и Во извештајот за влијанијата врз животната животната средина може да биде барем еднакво
креираат работни места на локално ниво. средина предизвикани од обновливите сериозно, ако не и поизразено.
извори на енергија, Меѓународната агенција Со мали хидросистеми можеме да бидеме на
ПРЕДИЗВИЦИТЕ ПРЕД МАЛИТЕ за енергија (IEA - International Energy Agency) пат да ја повториме штетната еколошка историја
ХИДРОЦЕНТРАЛИ забележува: „Малите хидроцентрали имаат на големите проекти за хидроенергија. Земјите
Предностите на овој концепт се неспорни. релативно скромно и локално ограничено кои ја разгледуваат оваа технологија треба да
Речиси секој од нас верува дека МХЕ се сигурна влијание врз животната средина. Тие инвестираат и во истражувањето на
ПОРТА
потенцијалните проблеми и да бидат експлоатацијата на МХЕ се врши голема штета за екосистемите, намалување на биодиверзитетот
претпазливи и во планирањето и во самата животната средина, па поради тоа и инспекциите и фрагментирање на колониите на риби.
изградба, придржувајќи се кон принципите на се доста активни. Во Србија биле забележани Европската комисија ѝ има издадено налог на
одржливиот енергетски развој. МХЕ како и доста примери кога во летните месеци Романија да ја испита одржливоста на концептот
секоја друга постројка за производство на операторите го свртуваат целиот проток кон на МХЕ во земјата, бидејќи во краток рок
енергија влијае врз локалните екосистеми деривационите цевководи со цел постигнување изградиле над 500 објекти.
(квалитетот на реката и екосистемите, бучава, поголемо производство, но по цена на Неодамна, жителите на Плав на северот на
промени во теренот). Како и да е, со доследна загрозување на живиот свет во речното корито. Црна Гора протестираа против изградбата на
примена на легислативата која ја регулира оваа „Ми пречи што концептот на МХЕ станува МХЕ на реката Комарача, барајќи од
област, примена на иновативна технологија, и пренагласен. Се работи само за една од инвеститорот веднаш да запре со сите
првенствено со добра волја на сите вклучени формите на обновливи извори. Во Србија активности, со образложение дека неговата
страни да се обединат околу прашањата кои ја според постоечкиот катастар има простор за градежна дозвола е незаконски издадена, за
засегаат животната средина, може да се верува околу 800 такви постројки, но мора да се има што се води и судска постапка. Се работи за
дека овие влијанија сериозно ќе се намалат. предвид дека некои од локациите се наоѓаат во МХЕ Метех со инсталирана моќност од четири
заштитени подрачја“, вели д-р Ратко Ристиќ од мегавати. Иако инвеститорот ги убедувал
РЕАКЦИИ НА ЕКОЛОШКИТЕ АКТИВИСТИ Шумарскиот факултет на Универзитетот во мештаните дека централата нема да работи во
ПРОТИВ МХЕ Белград. месеците јули и август сепак, тие сериозно се
„Вносен бизнис за инвеститорите и закана за Сериозни дискусии за целисходност на сомневаат дека ќе биде загрозен нивниот извор
животната средина“ – е коментарот на користењето на МХЕ се водат и во Европскиот за вода за пиење и наводнување. Затоа, сметаат
еколошките активисти на Балканот во врска со парламент, поради прилично негативните дека запирањето на проектот е единственото
МХЕ. Тие сметаат дека изградбата на ваквите еколошки ефекти, особено во подрачјето на решение. Секако, еден од најмасовните
постројки на Балканот не е прашање на австриските Алпи, во делови од Баварија, протести против изградба на МХЕ е одржан
напредок, туку прашање на опстанок на и онака Франција и Италија. Во Европа има над 25 годинава во Пирот, Србија. Како резултат на
загрозените природни вредности. Дополнителен илјади МХЕ, од кои повеќе од една третина се во протестите инвеститорот бил принуден да се
проблем е фактот што ниту националните Германија. Се смета дека и статусот на откаже од локацијата за изградба на МХЕ на
паркови не се поштедени. Еден таков пример се повластени производители односно тарифи речата Височица.
посочува во Паркот на природата Стара Планина треба да се укине, бидејќи енергетската
во Србија, каде е работено со тешка придобивка е мала, а еколошката штета МАКЕДОНИЈА И МХЕ
механизација, иако во оваа област тоа е изречно несразмерно голема. Во 2007 година Македонија почнува со
забрането. Но, не е само фазата на градење Стручњаците имаат најголеми забелешки на развивање на концептот на мали
деструктивна за животната средина. И во овој концепт поради нарушувањето на хидроелектрични централи преку
ПОРТА 55
Министерството за економија односно со
повици за учество на тендерска концесија со Бошков мост и Луково поле - двата проекти во кои победи
апликации за над 140 локации за мали ХЦ со заштитата на природата
моќност од 35 до 2.500 киловати. Проекциите во Бошков мост и Луково
тој период беа тој број во не така далечна поле се хидроенергетски
иднина да достигне 400. проекти најавувани со
До денес, според регистарот на повластени години наназад од речиси
производители од МХЕ објавен на страницата на сите политички гарнитури.
Регулаторната комисија за енергетика има ХЕ Бошков мост со
вкупно 78 МХЕ. По општини најголем број МХЕ инсталирана моќност од
има во Крива Паланка (7), Кавадарци (6), Демир околу 70 мегавати, и
Хисар (6). Дали и кај нас се граделе вакви Луково поле со
електрани во заштитени подрачја? За жал, инсталирана моќност од
одговорот е „да“, и тоа во националните паркови пет мегавати, но и со
Маврово и Пелистер. дополнителен бенефит во
Мрежата на граѓански организации CEE зголемување на
Bankwatch Network уште во 2015 година потенцијалот за
алармираше дека во земјава има најголем број производство на
проекти финансирани од меѓународни електрична енергија во Мавровскиот хидроенергетски систем (на постоечките хидроцентрали
финансиски институции во заштитени зони, кои ги во овој систем). Иако од енергетски аспект придобивките од овие проекти беа неспорни,
рекламираат како „зелени инвестиции.“ сепак еколошките аспекти превагнаа. Дополнително, не треба да се заборави дека секогаш
Истражувачката мрежа ги следи банките кои хидроенергетските објекти се исклучително обемни во поглед на градежните активности и
финансираат вакви проекти во земји од инвестиции, па оттука и економската компонента не е секогаш во прилог на одржливоста на
Централна и Источна Европа, а во септември оваа проектот. И покрај уредно подготвените студии за влијанието врз животната средина на овие
година изработи студија насловена „Уништени проекти, и учеството на реномирани меѓународни финансиски институции во улога на
реки“, во која прави анализа на пет проекти за кредитори, заштитата на природата беше ставена на прво место. Балканскиот рис, беше еден
мали хидроелектрани во Македонија поддржани од видовите под закана од активностите на изградбата, често споменуван во јавноста.
од европски банки и за слични проекти во Организациите за заштита на животната средина во земјава беа доста активни по ова
Хрватска и Албанија. Тие наведуваат дека на прашање. Пред неколку години за овие настани пишуваше и британски Гардијан: „Бум од
локациите на сите проекти во Македонија брани на Балканот, закана за последните „ диви“ водотеци во Европа“.
финансирани од Европската банка за обнова и Советот на Европа преку Постојаниот комитет на бернската конвенција во декември 2014
развој (ЕБОР) и Европската инвестициска банка година отвори случај против Македонија поради основано сомневање дека со носењето на
(ЕИБ), се забележани“ видливи прекршувања на одлука за спроведување на хидроенергетските проекти во Маврово, меѓу кои и Бошков мост и
националните прописи“, закони и меѓународни Луково поле, Владата ги прекршила одредбите за заштита на природата. Петицијата за
стандарди, и дека „значително се уништени запирање на активностите со овие два проекти собра 100.000 потписи. Германски Шпигел
речните екосистеми“. напиша: -„Поголемиот дел од балканските земји влегоа во криза. А таму, каде што нема пари,
„Не е разбирливо како во сите притоки на заштитата на животната средина често е на задното седиште“ се наведува во текстот под
Брајчинска Река е забранет риболовот, но сепак наслов „Хидроенергетска битка: Браните се закана за последните европски диви реки“.
била дозволена изградба на хидроцентрали“, Во инвестицискиот план на компанијата ЕЛЕМ за периодот 2018-2022 (јавно објавен на веб-
истакнува CEE Bankwatch. страницата на компанијата), веќе не фигурираат проектите Бошков мост и Луково поле.
Имајќи ги предвид сите претходно изложени Порта 3
состојби, не е за изненадување што на
списоците на одржливи хидропроекти на
Западен Балкан кои би ги поддржала
Европската Унија, се наоѓаат само постоечките и
планирани големи хидроцентрали (над 10 MW)
иако и за многу од овие проекти има отпор од
граѓанските организации за заштита на
животната средина, се наведува во
документацијата на Инвестициската рамка за
Западен Балкан (WBIF). Во финалниот извештај,
кој се однесува на крајот на 2016 година, иако
претставуваат 90 отсто од вкупниот број
хидроцентрали во регионот, учествуваат со само
три до пет отсто во вкупното производство на
електрична енергија од хидропотенцијалот.
Многумина веруваат дека најверојатно
интересот на приватниот сектор за овој вид
инвестиции ќе исчезне со истекувањето на
повластените тарифи, кои се посочуваат како
главни виновници за експанзијата на МХЕ во
регионот од 2005 година па до денес.
ПОРТА
хортикултура БОИТЕ НА ЕСЕНТА
Живописна енергија в

во секоја градина
Во есенскиот период има растенија кои пленат со
својата убавина, обезбедуваат боја и текстура која е
неповторлива во ниеден друг период од годината
Филип ФИЛИПОСКИ , дипл. шум. инж. од годината. Конкретно во есенскиот
Е
период има растенија кои пленат со својата
сенските бои на пејзажот иако убавина, обезбедуваат боја и текстура која
траат поприлично краток е неповторлива во ниеден друг период од
период носат многу живописна годината.
енергија во секоја градина. Тоа Вообичаено кога станува збор за
е особено изразено во оние внесување на колоритност во градината
градини кои се креирани за да бидат најупотребувани растенија се листопадните
атрактивни во текот на сите четири сезони. видови како што се вариететите од видот на
Вистинската комбинација на дрвја и Acer palmatum. Кај овие растенија
грмушки може да се доведе во совршенство листовите пред да паднат ја менуваат
така што „досадниот“ и ладен есенски двор бојата во силни бои кои зависно од
да се претвори во вистинска динамична вариететот може да бидат нијанси од
средина во која боите и формите би се црвена, златна и портокалова. Освен
менувале во краток период од неколку јаворите во есента многу атрактивни се и
недели. За постигнување на таков ефект грмушките од видот Euonymus alatus. Кај
потребно е добро планирање на градината овој вид листовите пред да паднат ја
и избор на растенија со такви менуваат бојата во црвена боја. По
карактеристики. промената на бојата тие прилично кратко
При креирање на градината секој се задржуваат на растението.
дизајнер се труди да вклучи што е можно Во помалите градини со садење на
повеќе растенија за да се осигура дека брусница може да се постигне многу силен
градината ќе остварува визуелна ефект. Во текот на летото таа плени со
инспирација во текот на сите четири сезони убавината на своите плодови, додека преку

форма на бордури. Тие во есенскиот
период формираат црвени бобинки кои
изгледаат многу атрактивно.
Како поголеми дрвја кои се многу
атрактивни во текот на есента вреди да се
издвои видот Liquidambar styraciflua кој
има крупни зелени листови, а во есента
истите почнуваат да поцрвенуваат.
Специфично кај овој вид е тоа што
поцрвенувањето се шири од горниот дел
на крошната па надолу, па така во одреден
период ова растение може да има повеќе
бои и нијанси.
Често користен вид за уредување кај нас
е и белиот јасен кој има долгнавести
есента има портокалови крупни листови така се многу атрактивни во текот на листови кои во есен ја менуваат бојата во
кои бавно паѓаат. Доколку се насадени во есента. Тие може да се користат како многу впечатлива жолта нијанса. Ова
групи со зимзелени растенија во нивна висечки растенија за разбивање на растение во комбинација со други
близина создаваат силен контраст на бои. монотонијата на големите ладни растенија создава доминантен контраст кој
Растенијата од видот Cotoneaster исто жардиниери или потпорни ѕидови или во плени со својата убавина.
ПОРТА
уметност
Неисцрпен извор на
инспирација - генијот и музата
Повод: „Матис и Пикасо – комедијата на моделот“
Музеј на Матис во Ница од 23 јуни до 29 септември, и
„Пикасо 1932: Љубов, слава, трагедија“ изложба во
Тејт Модерн во Лондон од 7-ми март до 9-ти септември

Пикасовите жени и љубовници биле негова вечна инспирација и постојан
неисцрпен извор во творештвото. И ако десеттите и дваесеттите години на
20 век еден дел од неговите дела биле инспирирани од љубовта кон Олга
Хохлова, неговата прва сопруга, во триесеттите доминираат портретите на
неговата муза Мари Терез Валтер. Познанството со Мари Терез всушност
става крај не само на бракот туку и на конформизмот со буржоаскиот стил
на живеење кој Пикасо го уживал благодарение на успехот, парите и
славата во овој период. Што е уште поважно тогаш доаѓа до раскрстување
со неокласицизмот во којшто, како што и самиот е свесен, премногу долго
пливал. Во јуни 1932 тој одлучува да организира ретроспективна изложба
при што ја презема креативната улога на куратор, внимателно избирајќи не
само најнови дела туку голем број творби од повеќе периоди, истовремено
избегнувајќи легенди и напуштајќи го хронолошкиот пристап на
постановката. И најпосле кога сиот културен естаблишмент на Париз со
возбуда присуствува на отворањето, самиот Пикасо е забележливо
отсутен.
Креативниот изблик што ѝ претходи на изложбата и бурното, динамично
секојдневно креирање нови дела е тема на лондонската изложба.
Необично ретко е изложба на дела на индивидуални уметници да е
сконцентрирана на само една единствена година од нивното творештво,
но овој плодотворен период за Пикасо видив и во самото сигнирање и
прецизно до во ден датирање на делата е изразен преку динамичното дури
демонично творење. Во овој период Пикасо започнува и завршува дела
дури и за еден ден. Но најчесто тоа не се тензични дела. Напротив,
лирската смиреност преовладува, заедно со сјајниот колорит составен од
сина, зелена, жолта, црвена, виолетова и розова боја. Емотивната и
А
д-р Петрула КОСТОВСКА , историчар на уметност физичката опседнатост со Мари Терез е предмет на поголемиот дел од
изложените дела. Атлетската блондинка е секојдневна инспирација за
ко сте љубител на творештвото на Пабло Руиз Пикасо, Пикасо, но иако преовладува, деликатноста на нејзиното лице не е
годинава имате среќа - не една туку две големи апсолутна зададеност. Карактеристиките на лицето на Мари Терез,
изложби ќе ви го разубават летово. Изложбата особено нејзиниот нагласен „грчки“ профил се пренагласени, дури и
насловена „Матис и Пикасо – комедијата на моделот“ е искарикирани во бронза, но љубовта на Пикасо кон неа е видлива во
изложена во Музејот на Матис во Ница од 23 јуни до 29 лирицизмот на цртежот и во живата палета на бои во сликаните дела. Овие
септември, а изложбата во Тејт Модерн која гласи бронзени глави испирирани од Мари Терез се присутни и помеѓу делата во
„Пикасо 1932: Љубов, слава, трагедија“ е отворена до 9- музејот на Пикасо во Антиб, иако повеќето од изложените дела во
ти септември. постојаната поставка се од периодот кога Пикасо престојувал во Антиб со
Не е тајна дека Пикасо е еден од најплодните и најиновативните Fransoa Gulot. Постојаната поставка во Антиб е едноставно лимитирана од
уметнички гении на 20 век. Неговата иновативност и желбата за обемот на легатот, но бронзените портрети на Мари Терез со робусноста
експериментирање и реинвенција е движечка сила во неговиот опус. и минимализмот се пандани на едноставниот лирицизам присутен во
сликаните портрети изложени во Тејт. Делата како Сон, Девојка пред
огледало, Акт во црна фотелја, Акт, растение и биста, Жената во жолта
фотелја, Заспаната жена пред огледало, Одмор, Акт во црвена фотелја,
Заспана жена, Жена со цвет се исклучително значајни и препознатливи
дела, во кои главен предмет е женственото тело обликувано и доловено
низ колористични хармонии. Посочените слики се позитивни и
оптимистички, а сензуалната интерпретација на жената како објект има
пандан во Матисовиот опус, што наоѓа свој одраз и во идејната постановка
во Ница. Во исто време како и кај Матис, портретите се и своевиден
директен одговор на Пикасо за напредната и инспиративна улога која
фигуративното сликарство за него одново ја има во модерната уметност.
Но, во исто време, а особено кон крајот на 1932 Пикасо се навраќа кон
истите мотиви обидувајќи се најинтимните чувства да ги преточи во нов Матис во Ница се чини посвежа и подинамична. Оваа изложба ја
стилски израз кој се приближува до стилот на надреалистите. Но, овој пат, илустрира величината на двајцата гении и нивната рамноправност како
убавината исчезнува, а упадливо и очевидно е присуството на уметници. Секако Матис е појак во користењето на бојата, наспроти
извитоперена и грда женска фигура која претставува соновен амалгам на силината на цртежот кај Пикасо, но разликите се само во минискулни
морски суштества и тело во ментална и физичка агонија и сексуална нијанси. Матисовите бои за нијанса посјајни и подлабоки, Пикасовиот
екстаза. Кај Пикасо, како и секогаш, тенка е границата помеѓу жестокиот цртеж за влакно пофлуиден. Ривалството е очигледно, но исто така
копнеж и страст и хистеријата на насилството и стравот, теми кои ги видлива е меѓусебната почит која ја имале еден за друг. Насловот на
антиципираат историските премрежија и големата Герника. изложбата е на прв поглед енигматичен „Матис и Пикасо, комедијата на
Изложбата во Тејт исто така реконструира дел од Пикасовата париска моделот“, наспроти очигледниот наслов на лондонската изложба „Пикасо
изложба, во кој преовладуваат семејните портрети. После долгогодишното 1932: Љубов, слава, трагедија“. Но, како што објаснува каталогот на
експериментирање со разни техники и востанувањето на нови стилистички француската изложба, насловот е преземен од делото на Луј Арагон,
правци, Пикасо во 20-те години на 20 век се враќа кон класицистичкиот „Анри Матис, роман“. Арагон, еден од главните репрезенти на
канон, одек на периодот на лично семејно блаженство и претставен преку надреализмот во литературата, кој преку текст и илустрации, во период од
портретите на Олга и синот Пауло, но и преку употребата на чистата 30 години го раздлабочува односот на Матис со своите музи и ја истражува
прецизна линија и фигурата како централен мотив. Но истовремено, за интимната врска на сликарот со портретот/актот. Комичноста на моделот
оддалечувањето од неокласицистичките извори сведочат и две од насловот е антитеза на вистинската опсесија на овие двајца великани со
исклучително значајни дела (Тројца танчари и Жена во градината) своите инспирации. И додека кај Матис работата со модел се состои во
создадени како своевиден Пикасов предизвик и одговор на актуелниот класично позирање, за Пикасо моделот е најчесто инспирација,
надреализам. апстракнтна идеја, а не и физички присутна муза. Постојаниот дијалог и
Иако делата во Тејт музејот се далеку попознати и препознатливи, креативната размена на митолошки мотиви рефлектирани во сериите
компетитивната игра меѓу двајцата уметнички џинови и идејата за Маларме и Волар, директните ориентализирани историски позајмици од
алтернирање на моделите, идеите, стиловите која кураторот ја нуди како Делакроа и Енгр, и црпењето инспирација од далечните „примитивни“
идејна креативна нишка во конципирањето на изложбата во Музејот на култури претставува постојан естетски предизвик за двајцата уметници, но

и прифаќање на идентичните творечки принципи. мене како гледач, спротивставувањето на двајца великани и нивните
Најпосле колку и да е интересно да се проследи сликарската еволуција различни ставови кон уметноста и животот вообличени преку сликарскиот
на еден уметник во текот на една година, што е нетипична реткост, лично за израз претставува поголем и повозбудлив предизвик.
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА

273

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

273

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ПОРТА

Фасада разиграна и привлечна од повеќе агли

А РХ И Т Е К Т УР А По 18 години нова пруга од 18 километри

Фасада разиграна и привлечна од повеќе агли

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.

Насловна страница ПРОЕКТ Првиот број на списанието Порта3

8 ПОРТА 26 октомври 2018

26 октомври 2018 ПОРТА 9

Јасмин БИРНО, дипл. град. инж. станицата Кременица.

Ситуација, пруга Битола - Кременица

26 октомври 2018 ПОРТА 11

Поставување на колосек на отворена траса

уфрлање на камени блокови од 60 до 300

26 октомври 2018 ПОРТА 13

14 ПОРТА 26 октомври 2018

Мораториум како инструмент

- секој што сака да гради како сопственик на некоја парцела, но и секој

„Зошто мораториум?“ Мораториумот го бараа граѓаните, првично

26 октомври 2018 ПОРТА 19

24 ПОРТА 26 октомври 2018

26 октомври 2018 ПОРТА 25

Какви видови објекти најмногу

површини, и на пешачките зони помеѓу

Кој објект на кој сте работеле го сметате за

26 октомври 2018 ПОРТА 29

Вашата мајка е веќе добитник на голема

Дали повеќе сакате да размислувате за

Управна зграда на Блумберг

Норман Фостер - футурист во

Љупка ДУКОВСКА , дипл. инж. арх.

36 ПОРТА 26 октомври 2018

1. 1993- 2004, Millau Viaduct, France

26 октомври 2018 ПОРТА 37

2. 1996-2000, Millennium Bridge

- Почеток на 21-ви век... Објекти симболи...

3. 1998-2002, City Hall, London

4. 1997-2004, 30 St Mary Axe, London

5. 2000-2006, Hearst Headquarters, New

26 октомври 2018 ПОРТА 39

7. 2004-2011, The Troika, Kuala Lumpur,

(Продолжува во следниот број)

Бестрашна архитектура која содржи

Тадао Андо (1941) е добитник на Прицкеровата награда за архитектура во 1995 година.

МУДРОСТА НА ЖИВОТНОТО ИСКУСТВО

26 октомври 2018 ПОРТА 43

44 ПОРТА 26 октомври 2018

26 октомври 2018 ПОРТА 45

46 ПОРТА 26 октомври 2018

- титаниум (сивобела боја), подот во

Стан КК во Милано, Италија

50 ПОРТА 26 октомври 2018

Мали хидроцентрали – бизнис-

52 ПОРТА 26 октомври 2018

ЕКОЛОШКИ ПРОБЛЕМИ ВО ВРСКА СО

58 ПОРТА 26 октомври 2018

Филип ФИЛИПОСКИ , дипл. шум. инж. од годината. Конкретно во есенскиот

26 октомври 2018 ПОРТА 59

62 ПОРТА 26 октомври 2018

64 ПОРТА 26 октомври 2018

You might also like