265

ПОРТА
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
265
ФЕВРУАРИ 2018
Зошто не треба да го заштитиме „Скопје 2014“?

Новите императиви на вертикалниот транспорт
А РХ И Т Е К Т УР А – поефикасно и „позелено“
Е КО ЛО Г И Ј А
Архитектурата е физичка манифестација
на различни нешта и идеи
90 ДЕНАРИ
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA ПОРТА
ПОРТА
БРОЈ 265 ПЕТОК 23.2.2018 ГОДИНА XII
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
За новите трендови и технологии кај бранам висококвалитетната скулптурална
облакодерите „Порта 3“ пишуваше во архитектура, но скулптуралната уредник на порталот:
минатиот број. Во овој број, нашиот фокус архитектура која има значење. Ако само го Дејан БУЃЕВАЦ
е токму вертикалниот транспорт во нив. измислите обликот таа нема да има значење
На оваа тема, разговараме со една дама само по себе“, вели во ексклузивното Насловна страница соработници:
Ангел СИТНОВСКИ
чија професионална преокупација се интервју, Еинар Јармунд, основач на RABOOT TOURIST CABIN Андреј АНДРЕЕВ
лифтовите, и тоа ни помалку ни повеќе норвешкото архитектонско биро JVA. OKSTINDAN, NORDLAND, Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
туку токму во облакодерите во САД. Д-р Според него, архитектурата е физичка Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
Магдалена Крстаноски, е една од многуте манифестација на различни нешта и идеи. НОРВЕШКА Горан МАРКОВСКИ
наши стручњаци кои го нашле своето Законот за градење се менува Даниела МЛАДЕНОВСКА
место надвор од земјава. Ако некогаш бесконечно пати со брзина на светлината. Драган РИСТОВ
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
нашите иселеници во САД како градежни
работници го оставале своето здравје на
Урбанистички проекти не постојат, што е
многу опасно за градовите. Сведени се на
ПОРТА 265
ФЕВРУАРИ 2018
Зошто не треба да го заштитиме „Скопје 2014“? Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА
Новите императиви на вертикалниот транспорт
– поефикасно и „позелено“ Љупка ДУКОВСКА
скелињата од бројните облакодери, денес планови изготвени по имотни парцели по ЕКОЛОГИЈА
Архитектурата е физичка манифестација
на различни нешта и идеи Mишко РАЛЕВ
„продаваме“ инженерска креација. диктат на нарачателот, најчесто државата. Ненад ТОНИЌ
Зошто не треба да го заштитиме Релациите со КОАИ се главно формални, Соња ТАНЕСКА
„Скопје 2014“? Проектот посегна по авторските права не само што не се Филип ФИЛИПОСКИ
архитектонските дела од претходниот почитуваат, не се ни третираат. Минимална графички уредник:
период, сакајќи да ги избрише сите траги загарантирана вредност на инженерските Гоце ЦВЕТАНОСКИ
од архитектонското творештво на 20-тиот услуги не постои, со што се девалвира
век, главно делата на познати архитекти професијата, а квалитетот на проектите е фоторепортер:
Kиро ПОПОВ
кои ја создаваа модерната во пред и на сè пониско ниво. Големи проектантски
постземјотресно Скопје. Грешките во бироа за жал не постојат, систем на лектор:
архитектурата тешко се коригираат, а вредности нема. Да се живее за архитектура Дијана РИСТОВА
во урбанизмот се скоро непоправливи. и од архитектура се две крајности кои
Издавачки совет:
Потребно е многу повеќе од креативно малку имаат врска една со друга. Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
преобликување, од причина што Сјајни, ’рѓосани или обоени, металите 90 ДЕНАРИ
дипл.инж.арх. - претседател
архитектурата и урбанизмот се сериозна, може да се користат, како структурно Александра ПЕТРОВСКА
егзактна наука, а не Евровизија и естрада, така и декоративно во вашата градина. дипл.инж.арх.
ниту забавен парк во кој градбите постојат Во поново време постои голема примена АРХИТЕКТ доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
за туристите да се сликаат покрај нив. на металот за уредување во градините. ЈВА (JVA) дипл.град.инж.
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
„Архитектурата треба да биде нешто Притоа се користат челик, алуминиум, ФОТО дипл.шум.инж.
што ви дава задоволство, удобност и цинк, месинг, бронза, бакар и слично.
визуелно задоволство. Јас секогаш ја ОД РЕДАКЦИЈАТА JAN INGE LARSEN Управител:
Љупчо АТАНАСОВСКИ,
дипл.инж.арх.
СТАВ 8 Издавач:
ЗОШТО НЕ ТРЕБА ДА ГО „Биропрес“ ДОО Скопје
ЗАШТИТИМЕ „СКОПЈЕ 2014“? Aдреса на издавачот и редакцијата:
„Биропрес“ ДОО Скопје
ГРАДЕЖНИШТВО 12 Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
НАЈГОЛЕМ КОНСТРУКТИВЕН
ОБЈЕКТ ВО ДРЖАВАТА Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
e-mail: porta3@porta3.com.mk
АРХИТЕКТУРА 18 24 www.porta3.com.mk
АРХИТЕКТУРАТА Е ФИЗИЧКА МАНИФЕСТАЦИЈА
НА РАЗЛИЧНИ НЕШТА И ИДЕИ Печати:
36 46 ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
2300 Кочани
АРХИТЕКТУРА 24 Маркетинг:
СО ОГРАНИЧЕН БУЏЕТ ДО БОГАТА
biroproekt@biroproekt.com.mk
ПРОЕКТНА ПРОГРАМА marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
УРБАНИЗАМ 36 Fax: 3243 796
ОД ИНДУСТРИСКА РУИНА Моб: 072 248 796
ДО ЛУКСУЗНА УРБАНА ОАЗА ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
за физички лица: 600 ден.
ИНТЕРВЈУ 46 жиро сметка: 300000001995035 во
НОВИТЕ ИМПЕРАТИВИ НА ВЕРТИКАЛНИОТ 50 42 62 Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
ТРАНСПОРТ – ПОЕФИКАСНО И „ПОЗЕЛЕНО“
Првиот број на списанието Порта3
РЕПОРТАЖА 50 излезе на 29.12.2004 година
ГРАД - ДЕЛ ОД СВЕТСКОТО
КУЛТУРНО НАСЛЕДСТВО Датум на печатење: 25.1.2018
Број на примероци: 800
УМЕТНОСТ 62 Редакцијата на Порта3, не
СКУЛПТОР ВОДЕН ОД РАКАТА НА СТРАСТА се согласува со сите ставови
И ИНСПИРИРАН ОД МЕТАЛНИОТ ОТПАД објавени во списанието.
инфо
Дубаи ја добива најголемата

електрана на отпад
во светот
ајголемата електрична централа на отпад во светот, во вредност
Н од 680 милиони американски долари, ќе биде изградена на

површина од два хектари во индустрискиот дел на Дубаи.
Работите ќе започнат оваа година, а електраната би требало да почне со
работа во октомври 2020. Оваа централа ќе обработува над 60 % од
цврстиот градски, комерцијален и индустриски отпад, што претставува
количина од 5.000 тони на ден. Инсталираниот капацитет на централата е
185 MW, со што може да се обезбеди енергија за 120.000 домаќинства,
еквивалентно на 2.000 облакодери Бурџ Калифа. Материјалите кои ќе
останат несогорени, односно во вид на пепел ќе се користат како
градежен материјал, а за третман на отпадните гасови ќе се користи
најмодерна технологија, со минимален импакт врз квалитетот на воздухот.
Оваа електрична централа е само дел од „Стратегијата за чиста енергија
на Дубаи“, чија цел е да се обезбеди производство на 75 % енергија од
„чисти“ извори во вкупното производство до 2050 година. Исто така, оваа
постројка е дел и од планот на градот за 2021 година, во насока на
создавање одржливо и паметно резиденцијално и бизнис-средиште.
Град Скопје со експерти од ЕУ прави нова

Студија за еколошки јавен превоз
рад Скопје заедно со
Г експерти од ЕУ работи на
детална студија за
развивање на нов и еколошки
концепт на јавниот сообраќај.
Градоначалникот на Град Скопје,
Петре Шилегов очекува студијата
да биде готова до септември
годинава и треба да го понуди
концептот на транспорт на градот
што ќе служи во наредните 20 до
30 години.
„Јавниот сообраќај е рак-рана
Шилегов. Сепак, тоа што за јавноста и натаму останува
на градот. Јасно ми е зошто граѓаните не
Тој додаде дека „кинеските автобуси за кои отворено прашање е дали некој ќе понесе
сакаат да го користат. Во 2018 година се
беа платени 60 милиони евра не се одговорност поради набавувањето на дизел
возиме на автобуски линии од 1984 годна.
функционални ниту според капацитетот на автобуси со ЕВРО 4 за дополнителни емисии
Првата фаза е завршена. Имаме изработено
патниците, а уште помалку според еколошките на цврсти честички во и онака загушениот
работна верзија. Проектот е готов и неделава
стандарди”. град.
ќе се разгледа за да се изработи студија“ вели
6 ПОРТА 23 февруари 2018
Истражување: Загадувањето на воздухот влијае
на здравјето на неродените бебиња
ногу истражувања во
М последните неколку години

покажале дека загадувањето на
воздухот влијае на помалата телесна маса
кај новороденчињата, што може да
предизвика трајни последици по нивното
здравје. Последното истражување во оваа
низа доаѓа од Лондон. Мирел Толедано од
„Британскиот медицински журнал“ кој го
спровел истражувањето, вели дека е
неприфатлива ситуацијата кога факторите
кои негативно влијаат врз бебињата се
надвор од контрола на идните мајки.
Имено, нема сигурни начини бремените
жени во градовите да го избегнат
хроничното изложување на загаден
воздух.
Студијата опфатила 540.000
живородени деца од Лондон и ја Лондон е 15 μg/m3, што придонесува за
потврдила поврзаноста помеѓу лошиот сериозна присутност на споменатиот
квалитет на воздухот кој го вдишувала ризик.
мајката и малата телесна маса на Загадувањето кај новороденчињата
новороденчето (под 2,5 kg). Научниците може да предизвика неразвиеност на
укажале дека секои 5 микрограми белите дробови, но и на мозокот. Со
загадени честички во кубен метар воздух, години, загадениот воздух е причина за
носи ризик од 15 % за мала телесна маса. предвремена смрт кај голем број деца, но
Просечната изложеност на трудниците во и возрасни.
Виена со право е еден од најчистите градови – – Во 2017

година, 7.400 казни за непрописно постапување со отпад
Г
радот Виена извести дека мобилните
тимови кои го надгледуваат
постапувањето со отпадот, во 2017
година наплатиле дури 7.400 казни. Се
работи за тимови под името
WasteWatchers, кои работат уште од 2008
година, и оттогаш до денес спровеле
64.000 службени налози, а само во 2017
дури 7.400. Паричната казна за
непрописно постапување со отпадот е 50
евра, а од собраните средства се
финансираат останатите мерки за
чистење. Во моментот во Виена има околу
400 WasteWatcher-и, кои ги контролираат
сите видови на загадување во јавниот
простор, но и во водите. Благодарение на
овој систем, за 10 години Виена бележи
за 60 % помалку илегално фрлени
ладилници, за 58 % помалку кабаст отпад,
за 17 % помалку непрописно оставени
колички за шопинг, и за 123 милиони
помалку отпушоци.
23 февруари 2018 ПОРТА 7
став
Зошто не треба да го заштитиме

„Скопје 2014“ посегна по архитектонските дела од претходниот период,
сакајќи да ги избрише сите траги од архитектонското творештво на 20-
тиот век, главно делата на познати архитекти кои ја создаваа модерната
во пред и постземјотресно Скопје. Грешките во архитектурата тешко се
коригираат, а во урбанизмот се скоро непоправливи
градба.
Проектот „Скопје
2014“ ова не го испочитува и
грубо ја наруши крајбрежната забранета
една зона, која имаше заштитен карактер за градот
видеоприказна, без во случај на поплави и слични непогоди.
урбанистичко-архитектонски Скопското кале е градба што ретко кој град
проект. „Скопје 2014“ посегна по ја има. Ако некој праша дали Скопје има свој
архитектонските дела од претходниот период, белег, велам: „Да, Камениот мост и Калето, кои
Душанка ШУЛОВИЌ, дипл. инж. арх. сакајќи да ги избрише сите траги од се на сите разгледници откако паметам.“
архитектонското творештво на 20-тиот век, Денес, Скопското кале е со затворена визура
„С
копје 2014“ е специфична појава. Се главно делата на познати архитекти кои ја од божем-барокни административни објекти
појави ненадејно, со политичка создаваа модерната во пред и постземјотресно сместени во подножјето, кое што требаше да
одлука. „Скопје 2014“ не е ниту Скопје. Грешките во архитектурата тешко се биде парковски уредена површина.
архитектура, ниту урбанизам, ниту уметност, коригираат, а во урбанизмот се скоро Старо-новиот театар е изграден врз основа на
туку „него го создадоа војници на некоја непоправливи. Но за грешките во носталгични чувства, што не е вредносна
анонимна легија“ како што рече професорот архитектурата на „Скопје 2014“ е веќе многу категорија. Тој не е реплика на стариот театар,
Ѓорги Константинов. Тоа е туѓо тело во зборувано, затоа ќе се осврнам главно на што можеби и би имало некакво оправдување, туку
градското јадро и ја навредува професијата грешките од урбанистички аспект и просторни е објект со зголемен габарит кој не соодветствува
архитект. деформации предизвикани од тоа што се на просторот. Освен што навлегува во забранетата
За да бидам прецизна, во градот Скопје градеше без урбанистички план, со сукцесивни зона покрај Вардар, не ги задоволува ниту
сигурно ќе најдеме аномалии и негативни и парцијални промени на деталните прописите за пристап и паркирање кои треба да ги
појави и градби, нелегални и полулегални урбанистички планови. Направена е штета од поседува ваков тип на објект.
трансформации и во други временски периоди. секаков вид: просторен, функционален, Сите објекти долж левата страна на Вардар
Но, тоа не е исто со „Скопје 2014“. Тоа се само безбедносен, естетски, финансиски и етички. ја узурпираат крајбрежната зона. Генерално,
поединечни негативни појави во еден Ќе почнам од најкапиталниот зафат – сите тие се без урбанистичка артикулација,
долгогодишен, дури повеќевековен, многу регулацијата на реката Вардар. Коритото на сообраќајно се тешко пристапни, не им е
покомплексен архитектонски и урбанистички реката Вардар е оска на градот, а кејовите решено паркирањето, си пречат еден на друг,
развој на градот, кој во основа ги следел претставуваат парковско–рекреативна имаат проблем со подземните води, што на
главните постулати на архитектурата и крајбрежна зона. Врвни експерти на долги патеки ги прави скапи за одржување и
урбаното живеење. Обединетите нации ја прогласија оваа зона во им го отежнува вршењето на основните
„Скопје 2014“, почна да се реализира со распон од 600 метри за забранета зона за функции за кои се наменети.

„Скопје 2014“?
кои предничи хотелот „Мериот“ и претставува
херметички затворен простор, кој
претпоставувам, на креаторите им создава
чувство на виенска елеганција. Се разбира тој е
далеку од елеганција колку што Скопје е далеку
од Виена. Деградирани се постоечките објекти
кои се архитектонски маркери на градот за
одредени историски периоди: Арапска куќа и
Поштата, која е еден од најзначајните
претставници на модерната во Скопје.
Споменикот „Воинот на коњ“ од визуелен
аспект со својата големина не е адекватен на
просторните можности, а Триумфалната порта
е грд, ирационален и анахрон објект, поставен
на потполно погрешно место, кој ниту слави
триумф, ниту има оправдана намена и
функција. Галии, ирационални мостови кои не
чиста, модерна и иновативна водат никаде, скулптури, споменици,
архитектура, Скопје го имаше пред Заха Хадид изобилство на урбанистички декор, сето тоа
да се појави на архитектонското небо. вознемирува и создава конфузна и изместена
За зградата на поранешниот Централен слика за градот Скопје.
комитет на СКМ, сега Влада на Република Според урбанистичката наука, урбаните
Македонија, бардот на македонската плоштади се отворени јавни простори кои го
Во тој контекст, особено е дискутабилна архитектура и урбанизам, арх. проф. Петар одразуваат идентитетот на градот и културите
функцијата на Архивот и Археолошкиот музеј во Муличковски има добиено многу награди и на заедниците кои живеат во него. Со други
кои постојат депоа со непроценливи признанија. Иронично, смешно и тажно е што зборови плоштадот е интегрирачки механизам
археолошки артефакти и архивски материјали, објектот што го артикулираше македонскиот на градот. Во современото живеење тој треба
за кои задолжително треба да постојат идентитет и беше инспириран токму од да обезбеди место за организирање јавни
највисоки безбедносни мерки за заштита од локалната вернакуларна архитектура, е церемонии, политички активности, музички и
поплава, пожар и слично. Не треба да се преоблечен во една смешна верзија на театарски перформанси, место каде луѓето
занемари и опасноста од високата сеизмичност „класицизам“, а сè со цел и во обид да се земаат здив од урбаната динамика итн.
на подрачјето на Скопје. промени и потврди една поинаква перцепција Зелените и водените површини на и околу
Објектите од „Скопје 2014“ изградени по за националниот идентитет. Се разбира, плоштадот имаат освен естетска и еколошка
должината на левиоот брег на Вардар ги граѓаните не се препознаваат во таквата функција, го подобруваат квалитетот на
запираат визурите кон старата чаршија, Даут- архитектура, па пејоративно го викаат воздухот, ја намалуваат бучавата и урбаната
пашиниот амам, а објектите од капитално „шампита“. Овој и останатите бројни објекти, жештина. „Скопје 2014“ промовира два
значење со модерна архитектура ги оставаат во нови и оние преоблечени во божем- плоштада, еден од десната и еден од левата
заднина. Тука пред сè мислам на објектот на неокласицистички фасади на десната страна страна на Вардар, кои наместо да интегрираат,
Македонска опера и балет (МОБ), проектиран на реката Вардар и во централното јадро на ја продлабочуваат сегрегацијата меѓу
од словенечката архитектонска група Биро 71, градот се дел од радикалното преуредување на заедниците кои живеат во градот. Плоштадот
избран на југословенски државен конкурс. Овој градот, со исклучиво популистичка и „Македонија“, со реализација на „Скопје 2014“,
објект заедно со објектот на Македонската манипулативна цел. Тие не ја почитуваат ниту ги има изгубено сите горенаведени атрибути и
филхармонија беше замислен во урбанистичко-архитектонската наука и пракса, очигледно е дека не ги задоволува функциите
урбанистичкиот план како културен комплекс, ниту пак ги следат социолошките потреби на на централен градски плоштад.
кој требаше да се спушта кон реката Вардар и граѓаните. Објектите на десната страна на Њујоршкиот музај на модерна уметност
со пристап да се поврзе со кејот и градските Вардар ги имаат потполно истите проблеми МОМА, деновиве спрема изложба со која ќе ја
случувања на шеталиштето. Објектот на како и оние на левата: се усложни и така одбележи југословенската модерна
Македонската филхармонија беше изграден сложената сообраќајна шема, се уништи архитектура и уметност. Таа ќе ја прикаже и
како дел од „Скопје 2014“ и за среќа тој е парковското зеленило, се затворија визурите и постземјотресната обнова на Скопје како еден
граден како современ објект. За жал, струењата од Водно преку главната оска, од од „возвишените моменти на
еклектичките објекти од „Скопје 2014“ ја старата Железничка станица, преку улица интернационализацијата на архитектурата во
уништија идејата, така што сега и објектот на „Македонија“, плоштадот, Камениот мост до периодот на студената војна“. Па така, тоа што
МОБ и објектот на Македонската филхармонија почетокот на Старата чаршија, кои што беа „Скопје 2014“ најгрубо го сокри, ќе треба да
се херметички затворени, исклучени од реката и потврдени од сите претходни урбанистички одиме во Њујорк да го видиме. Затоа, денес
шеталиштето со редица божем- планови како многу значајни за градот. кога во јавноста се поставуваат прашањата да
неокласицистички објекти, римски колонади и Плоштадот „Македонија“ се вовлекува и бега се руши и дислоцира, или да се амнестира и
кич канделабри. Убавиот објект на МОБ, со од реката, опкружен е со кичести зданија, во заштити „Скопје 2014“, мора прво да го

Душанка Шуловиќ дипломирала на
Архитектонскиот факултет во Скопје во 1964
година.
Работела како проектант и урбанист во:
l Републички завод за урбанизам –
Скопје,
l Завод за урбанизам – Битола,
l- Дирекција за просторно планирање на
Охридско-Преспанскиот Регион,
l ГП Трудбеник – Охрид,
l Македонијапроект – Скопје.
Автор е на: основни и детални
урбанистички планови на повеќе градови и
поставиме прашањето: дали лузните нанесени на Сметам дека треба да се ангажираат многу општини во Република Македонија, идејни и
градското јадро на Скопје, што го прават стручни и искусни професионалци од земјата и главни проекти на бројни архитектонски
нефункционално и небезбедно, може да се од странство, со полемики и размисли за тоа објекти, како и конкурсни трудови.
санираат, макар и делумно, со амнестија на што да се прави со „Скопје 2014“. Потребно е Добитник е на:
изградената реалност која поништи сè што да се испитаат сите опции и да се бараат Првата награда за архитектонско –
постоеше претходно? Дали тоа е можно само со решенија, стручни и издржани, поткрепени со урбанистичко решение на ул. „Максим
креативно преобликување и кој ќе ја преземе аргументи и научна анализа. Но, тоа не може Горки“ – Скопје (1989),
одговорноста за евентуално загрозување на да го прават архитектите и сите оние кои на кој Големата награда на БИМАС 2000 на ААМ
човечки животи предизвикани од небезбедните и било начин биле инволвирани во создавањето за деловен објект на аголот на ул. „27 Март“
непристапни објекти? на оваа кардинална и криминална грешка. и „Максим Горки“,
Јас мислам дека е потребно многу повеќе од Што и да се прави во иднина со „Скопје откупни награди за урбанистичко -
креативно преобликување, од причина што 2014“, јасно е дека финансиска оправданост за архитектонските решенија на „Словенска
архитектурата и урбанизмот се сериозна, тој зафат не може и не треба да се бара, од плажа“ – Будва (Црна Гора, 1982) и центарот
егзактна наука, а не Евровизија и естрада, ниту проста причина што нанесената штета е на Зеница (Б и Х, 1985).
забавен парк во кој градбите постојат за непроценлива.
туристите да се сликаат покрај нив.
ПОРТА
ПОРТА
став ЦЕНОВНИК ЗА НАДОМЕСТОКОТ НА ИНЖЕНЕРСКИ УСЛУГИ
Господа, кармин на крај се става

Насилството на новиот
капитал сè повеќе го
стеснува креативниот
простор на архитектите, но
и на останатите инженери,
сведувајќи ја архитектурата
и урбанизмот на услужна
дејност, оглупена и
симплифицирана.
Сања РАЃЕНОВИЌ ЈОВАНОВИЌ, дипл. инж. арх.
ие инженерите мора да бидеме потоа со многу анекси и измени на лице место треба од нешто и да се живее. Идеално време за
Н свесни дека веќе не постојат

големи идеи, големи бироа,
квалитетни институции кои можат
да нè заштитат или зад кои
можеме да се сокриеме. Постои единствено
став, стручност, знаење, лична одговорност и
професионален морал зад кои треба да
се завршуваат објектите. Останатите фази во
проектирањето и изведбата (конструкција,
електрични, машински инсталации итн.) кои
неминовно ја следат архитектурата (во
нормални услови се интегрираат, дополнуваат и
придонесуваат во квалитетот) слепо се
повинуваат на зададените услови. Го користат
неквалитетни инженери кои длабоко во себе
знаат дека само ова е нивната шанса (тоа
никогаш нема да го признаат) и за ништо на свет
нема да попуштат за нештата да се променат,
бидејќи правилно и не можат и не знаат да
функционираат. Насилството на новиот капитал
сè повеќе го стеснува креативниот простор на
застанеме. сработеното во зависност од личната потреба, архитектите, но и на останатите инженери,
Нам ни се случи на очиглед на сите „Скопје некогаш го презентираат како технички дострел, сведувајќи ја архитектурата и урбанизмот на
2014“, при здрав разум и отворени очи. Не а некогаш за него самите себе се амнестираат услужна дејност, оглупена и симплифицирана.
случајно, како упад во центарот на градот, тврдејќи дека, замисли, ама нив архитектурата Архитектурата и урбанизмот сè повеќе се
архитектура која се брани од архитектите. Ни се не ги интересирала каква е, бидејќи не се занимаваат со што повеќе м2 простор за што
менува Законот за градење бесконечно пати со архитекти, нели! Во меѓувреме инженерите за помалку пари. Профитот и интересот на
брзина на светлината. Урбанистички проекти не инсталациите може и земале некој процент за поединци е единствено мерило. Местото кое
постојат, што е многу опасно за градовите. предложената или продадената опрема во некогаш го заземаше архитектурата, денес го
Сведени се на планови изготвени по имотни објектот, па така проектот може и да не го зазема акумулацијата на градежен материјал.
парцели по диктат на нарачателот, најчесто наплатат воопшто. Профитот до кој често се стигнува и со
државата. Релациите со КОАИ се главно И така караванот проаѓа, а градителската корупција по сите нивоа: урбанист, референт,
формални, авторските права не само што не се пракса е оптоварена со незрелост на струката. инспектор, градоначалник е најчест редослед. И
почитуваат, не се ни третираат. Минимална Политиката за архитектура не знае ништо, ама ја така останавме без континуитет и инженерски
загарантирана вредност на инженерските сфаќа како убава слика, па си мисли дека знае и кадар.
услуги не постои, со што се девалвира може, но за останатите инженерски фази јасно Во овие услови единствена институција околу
професијата, а квалитетот на проектите е на сè и е дека не знае, ама се прави дека разбира. која архитектите и инженерите можат да се
пониско ниво. Големи проектантски бироа за Денешниот инженер е анонимен и општествено консолидираат и направат нешто, како за
жал не постојат, систем на вредности нема. Да запоставен. На површина испливуваат некои стручноста, така и за самите себе, за својата
се живее за архитектура и од архитектура се две инженери, продадени и купени за грст денари, работа е КОАИ. Меѓу другото КОАИ и со закон е
крајности кои малку имаат врска една со друга. недоволно стручни, но упорни и без трошка обврзана да ја заштити, негува, поддржува
Комората на овластени архитекти и самокритичност. Изработуваат проекти (за инженерската професија и овозможи
инженери, КОАИ, се соочува со истата состојба. многу мали пари) чии објекти на лице место минимална загарантирана вредност на
Невозможно е КОАИ да биде во различна покажуваат милион недостатоци. Инженерите инженерските услуги. КОАИ пред некој месец
ситуација од општото ниво. Денешните работат за 200-300 евра месечно, а и тие не ги прослави 10-годишнина од постоењето. А во
проектанти, па и критичари на архитектурата земаат редовно, па така стабилни фирми со меѓувреме, овие 10 години, КОАИ брои 3000
(ако вториве воопшто и ги има), боледуваат од квалитетни тимови нема. Младите архитекти инженери, годишно издава околу 200 нови
хроничен недостаток на авторитет. Во заглавуваат како столари во реновирање на овластувања. Годишната членарина од 80 ја
изминатите години струката го уништи својот станови, на оние малку поимотните, кои се намали на 50 евра. Голем број од инженерите во
авторитет, а младите не се во можност да ја подготвени да потрошат многу пари за лустери и телата и органите на Комората се исти луѓе кои
пополнат настанатата празнина, ниту имаат каде фотелји, но не и за проект. Во недостаток на се ротираат на позициите, главно професори
да работат и да го печат занаетот. Проектите вистинска архитектура еуфорично раскажуваат или бирократи, политички кадар,
кои се изработуваат главно се основни проекти за прекрасниот дизајн во станот, но брзо административци, а многу малку, речиси
како би се добило Одобрение за градење, а спласнува првичниот восхит, а во меѓувреме воопшто нема луѓе од пракса. КОАИ уште од

своето формирање е дел од Законот градење за услуги“. Ценовникот е во фаза на Предлог-ценовник -
кој е надлежно Министерството за транспорт, а Цветановски, член на К1 зборува за текстуален дел и XL табела - оперативна алатка
со самото тоа е ограничена нејзината работењето на групата: „Одделението на за полесно пресметување. Документите се
независност и самостојност. Комората издава архитекти во Комората ја назначи одделенската предадени до Управниот одбор на Комората кој
овластувања за инженери А и Б. Според Комисија за законодавство, а членовите со има задача да ги проследи за мислење и
категоризација на објектите овластување А е задоволство прифатија да работат без надомест предлози до останатите одделенија. Последна
потребно за објекти каде државата е инвеститор за сработеното. Работното тело К1-архитектура фаза за донесување на овој Ценовник во рамки
и за покомплексни и посложени градби. Додека изготви Извештај што е презентиран пред на Комората би било негово гласање на
Б овластување покрива помалку сложени Одделението на архитекти, и тој е усвоен и Собрание на Комората.
објекти и објекти каде инвеститорот е приватен. доставен до Управниот одбор на 6 декември - Повторно, идентификуваните проблеми и
Во почеток неопходно беше да се издадат и 2017, за понатамошно разгледување. Како конструктивните предлози сè уште не се
двете овластувања за Ѝ да се приложат во главна поентa од целокупната работа, лесно процесирани - поради пасивност од останатите
зависност од категоријата на објектот. По некоја може да се заклучи дека членството на учесници во креирањето на оваа материја.
година тоа се промени и се случи логичното, Комората, преку своите предлози, инсистира на Сметам дека овој тренд на пасивност и
овластување за повисока категорија објект може потребата од итно донесување на Ценовник за неактивност само ја влошува и девалвира
да покрива објект од пониска категорија. Што инженерски услуги, каде ќе бидат пропишани: инженерската струка. Доколку оваа атмосфера
значи дека овластување А покрива и работи за минималната висина на надоместокот за продолжи и оваа година - јас не го гледам моето
со овластување Б. Лиценците за работа на извршените инженерски услуги; минималната место ниту како член на Собранието, ниту како
фирмите кои се издаваат врз основа на нето-плата на архитектите и инженерите и член на Комората.“ разочаран е Блажевски.
инженерските овластувања ги издава механизмите за спроведување на одредбите на Бидејќи времето истекува како песок низ
Министерството за транспорт, што е уште еден Ценовникот. Од друга страна, Собранието на прсти, ние сами мораме да си го решиме
показател на несамостојноста на КОАИ. Комората согласно член 109 од Законот за проблемот и да се избориме за своето место
За овие 10 години КОАИ успеа да се градење има обврска која не ја исполнила под сонцето, за да едноставно имаме од што да
формира, организира симпозиуми, предавања, изминатите 10 години, односно не донело живееме и да не се претвориме во евтини
организира меѓународни посети и соработки со Ценовник за услуги. Годишното Собрание на заверувачи и цртачи на туѓи проекти, а кајмакот
коморите во регионот и Европската комора. Комората во февруари/март 2018 година е да го земаат консултанти праќани од странство.
Комората издаде публикации, монографија, одлична можност да се исполни законската И на крај да ни праќаат техничка помош во
списание, што е се за поздравување, но господа, обврска, но уште повеќе обврска кон членовите инженерски кадар како на неразвиена земја.
кармин на крај се става. на Комората што делегирале свои претставници КОАИ само треба да го исполни она за што е и
Одделението за архитектура при КОАИ (и и да се донесе Ценовник за инженерски услуги“. со закон обврзана. Од некаде мора да се почне,
авторот на овој текст е член на Одделението за Сашо Блажевски кој исто така е член на К1 па макар тој ценовник бил донесен и на ниво на
архитектура при КОАИ) во септември 2017 г. вели: „Состојбата во Комората е одраз на КОАИ. Дури и „само“ тоа на инженерите ќе им
формираше Работно тело – К1 во состав вкупната ерозија во општеството. Иницијативите овозможи аргумент врз основа на кој ќе се
Веселинка Герасимовска, Благојче Цветановски, за донесување на Ценовник и попрецизно вреднуваат нивните услуги. А КОАИ ќе биде
Сашо Блажевски, Никола Велковски и Сашко вреднување на инженерскиот труд, и покрај сите силна, значајна и почитувана институција која ги
Иванов, со задача да работи на реформата на напори од страна на членовите во Одборот на штити, вреднува и цени своите членови. Ќе го
„Законот за градење“ и донесување на архитекти – сè уште немаат добиено правна добие своето високо место во општеството кое
„Ценовник за надоместокот на инженерските форма и се со неизвесна иднина. Во моментов природно и и припаѓа.
ПОРТА
градежништво „МЕЃУНАРОДЕН AЕРОДРОМ - СКОПЈЕ“
Најголем конструктивен
објект во државата
За објектот e спроведена анализа со гравитациски и сеизмички товари согласно
важечките технички прописи и тоа: статичка тродимензионална анализа на
објектот, како и квазидинамичка анализа на носивиот конструктивен систем за
реални сеизмички дејства за дадената локација на село Петровец
м-р Влатко КОЦЕВСКИ, дипл. инж. арх. Oд овие три објекти, најимпозантен од самиот објект и челична конзолна конструкција
„Статика 001“ конструктивна гледна точка е токму терминалната со распон од 10.00 m како натстрешница над
еродромот „Александар
А
зграда, која во основа е 201 m х 109 m, поделена самиот влез на објектот. Модуларната мрежа на
Велики“ во Скопје го на 8 осум ламели. Зградата е со подрум, приземје АБ-конструкцијата е 9 х 9 m, додека таа на
претставуваат три независни и кат, со максимална кота на венец од +17.30 m. челичната е 18 х 18 m. Фундирањето е
функционални целини и тоа: Во статичка смисла, секоја од ламелите спроведено со армирано-бетонска темелна
терминална зграда за патници, претставува армирано-бетонска скелетна плоча со контрафори.
објект за карго-товари и објект конструкција, покриена со челична просторна За вака проектираната конструкција на
за ППЗ-заштита на аеродромот. решетка од цевкасти профили над основата на објектот, спроведена е анализа со гравитациски

да
издржи
земјотрес со
амплитуда од 10 +5.80
степени според Меркалиевата m).
скала. Кровната
Објектот на аеродромот е проектиран конструкција е
и сеизмички товари согласно важечките технички така што ќе може да обезбеди лесен утовар и челична просторна
прописи и тоа: статичка тродимензионална истовар на товарот, додека во магацинскиот решетка со максимална кота на
анализа на објектот, како и квазидинамичка простор, ќе може да се складираат карго- венец +11.60 m.
анализа на носивиот конструктивен систем за товарите. Oбјектот е со димензии во основа од 76 Објектот за ППЗ-заштита на аеродромот е
реални сеизмички дејства за дадената локација х 38 м со вкупна бруто-површина од околу 3.750 ламела поделена на два блока со меѓусебна
на село Петровец. Аеродромот е димензиониран m2. Тој е со катност Пр+2 (+0.00 m, +2.75 m и термичка дилатација. Димензиите во основа на

првиот блок во кој се сместени канцеларии,
простории за престој, кујна итн. се 17.0 х 16.80 m
со вкупна бруто-површина од околу 860 m2. По
висина, првиот блок содржи три нивоа и тоа
(+0.00 m, +4.20 m и +8.40 m). Во вториот блок е
сместена гаражата за противпожарните возила,
којашто е со димензии во основа 38.90 х 12.50 m
и вкупна бруто-површина од околу 490 m2. Овој
блок се состои од приземје (+0.00 m) и кровна
челична просторна решетка на ниво +5.40 m.
Терминалната зграда е најимпозантен објект
од овие три објекти од конструктивна гледна
точка. Се состои од осум независни блока,
дилатирани меѓу себе со термичка дилатација.
Таа е со вкупен габарит од 198 х 90 m во основа
и вкупна бруто-површина од околу 52.000 m2.
Зградата е со четири нивоа и тоа подрум (-5.50 m
кој е уреден како технички простор, приземје
(+0.00 m) наменето за доаѓања и заминувања на
патници, прв кат (+5.50 m) кој е предвиден за
канцеларии, додека вториот кат (+9.40 m) е
резервиран за мали кули во кои е обезбеден како армирано-бетонски касетирани конструкции. конзолно се испушта како натстрешница со
простор за механичка соба. Оваа зграда е со Примарните АБ-греди се со димензии во распон од 10.00 m. Инаку просторната решетка е
максимална кота на венец од +17.30 m. попречен пресек 120 х 80 cm, 100 х 80 cm, 100 х со константна висина од 2.121 mm, додека
Врската на оваа зграда со авионите е 70 cm, 80 х 70cm и 60 х 70 cm, додека нејзиниот карактеристичен модул е 3.000 mm. Врз
остварена преку неколку мостови за патници. секундарните АБ-греди се со димензии во просторната решетка налегнуваат челични
Овие мостови се состојат од три ката со скали и попречен пресек 40 х 70 cm. АБ-плочата е со рожници од „U“ профил 130/60/3 поставени на
конекција што ги поврзува со терминалната дебелина од 15 cm. Предвидени се и АБ- максимално растојание од 3000 mm. Кровната
зграда. Во статичка смисла, секоја од осумте подрумски ѕидови кои се со дебелина од 40 cm. конструкција е пресметувана на постојани товари,
ламели, претставува армирано-бетонска скелетна Фундирањето е спроведено со армирано- товар од снег и ветер, од вертикални сеизмички
конструкција, покриена со челична просторна бетонска темелна плоча од 40 cm со контрафори сили, како и од температурно влијание.
решетка. од 80 см по должина на „х“ оските под За вака проектираната армирано-бетонска
Првата ламела од терминалната зграда е столбовите. Сите армирано-бетонски конструкција на објектот, спроведена е анализа
составена од пет рамки во „х“ правец и седум конструктивни елементи се проектирани со марка со гравитациски и сеизмички товари, согласно
рамки во „у“ правец, ортогонално поставени меѓу бетон МБ30, додека за арматура е предвидена важечките технички прописи и тоа: статичка
себе на растојание од 9.00 m во двата правца во ребраста арматура, тип РА400/500-2. тродимензионална анализа на објектот со помош
подрумот и приземјето, додека на првиот и Кровната конструкција е всушност челичен на методот на конечни елементи. Сеизмичките
вториот кат, распонот е двојно поголем, односно просторен решеткаст носач со пад од 6.2 %, сили пак се добиени со динамичка анализа и
тој изнесува 18.00 m. поради што висината на столбовите од АБ- современите сознанија за однесување на ваков
Во тој контекст, усвоени се столбови со конструкција варира во зависност од кровната вид објекти во сеизмички региони, при што се
димензии во попречен пресек 60 х 60 см, 60 х 80 конструкција. Челичната просторна кровна користени сеизмичките параметри за
cm, 80 х 80 cm, 60 х120 cm и 80 х 120 cm, решетка составена е од цевкасти профили и е проектирање добиени од страна на ИЗИИС
константни по цела висина на објектот. потпрена на секои 18.00 m врз зглобни челични Скопје. Применувајќи го моделирањето со
АБ-платформите до ниво +9.40 m се изведени лежишта. Притоа над самиот влез од објектот таа концентрирани маси, кое претставува
16 ПОРТА
концентрирање на дистрибуираните капацитетот на деформации на конструктивниот
карактеристики на карактеристичните нивоа, систем кој може да ги поднесе, од друга страна,
извршена е нелинеарна динамичка анализа со односно сигурност претставена преку дуктилното
примена на соодветен катен билинеарен модел. однесување на пооделните катови на објектот.
Притоа се користени четири различни видови Максималните апсолутни поместувања и
земјотреси (El Centro N-S; Petrovats, Oliva N-S; максималните релативни катни поместувања
Izmit N-S) со влезно забрзување од аmax=0.40g. добиени со динамичката анализа се помали од
Тоа значи дека објектот од асеизмички аспект, а дозволените поместувања според прописи за
според важечките стандарди кај нас, е третиран ваков вид на објекти.
за повратен период од 475 и 1000 години и Како краен заклучок на изведената статичка
експлоатационен период од 100 години. пресметка и сеизмичка (динамичка) анализа е
Сеизмичката сигурност на дека вака проектираната конструкција на
објектот се дефинира преку терминалната зграда поседува доволен
линеарните и нелинеарните капацитет на механичка отпорност, носивост и
деформации предизвикани од деформабилност, односно дека нејзиното
сеизмичкото динамичко однесување е во согласност со
дејство, од поставените проектни критериуми.
една страна, и

архитектура ЕИНАР ЈАРМУНД, ОСНОВАЧ НА НОРВЕШКОТО АРХИТЕКТОНСКО БИРО JVA
Архитектурата е физичка
манифестација на различни
нешта и идеи
ФОТО: NILS PETTER DALE
ПОРТА
Архитектурата треба да биде нешто што ви
дава задоволство, удобност и визуелно
задоволство. Јас секогаш ја бранам
висококвалитетната скулптурална
архитектура, но скулптуралната
архитектура која има значење. Ако само го
измислите обликот таа нема да има значење
само по себе
инар Јармунд, еден од
Е
основачите на норвешкото
архитектонско биро ЈВА
(JVA), во текот на октомври
2017 година престојуваше
во Белград како предавач на
конференцијата САЕЕ.
ФОТО: NILSPETTERDALE Архитектурата ја посматра како средство кое
ги поврзува човекот и природата, со јасен
фокус на квалитетот на архитектонското
проектирање и изведба, со јасна претстава за
себе како архитект и за еволуцијата на
својата професија во текот на својата
кариера.
Dune House
м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. (СРБИЈА)
Кој е Вашиот архитектонски пристап?

n Некој еднаш ја поистоветил улогата на
архитектот со улогата на детектив,
архитектурата мора да се создаде од нешто, од
случај каде што има ситуација и заплет.
Резултатот којшто ние го сакаме треба да биде
шокантен и очигледен на некој начин. Да
изненадува и во исто време да биде очигледен.
Кога ќе погледнете би требало да кажете „да,
разбирам зошто е тоа така“. Ние во бирото ЈВА
веруваме дека архитектурата треба да има
способност да биде повеќе нешта во исто
време, шокантна и очигледна.
Дали одржливиот пристап на

архитектурата доаѓа како барање на
клиентите или тоа е пристап на Вашето биро?
n Се случуваат и двете ситуации, главно
луѓето доаѓаат кај нас, бидејќи знаат што сме
направиле, а имаат потреба да имаат одржлива
архитектура. Главно, тоа не е нешто што
мораме да ги убедиме да направат, тоа е
секогаш дијалог, како и сè што ја прави
архитектурата. Кога работите мал проект за
семејна куќа, тоа е како да сликате портрет на
Gullesfjord Weight Control Station
една личност, пар или семејство. Имаме голема SplitHouse

соработка со нашите клиенти бидејќи веруваме
дека добрата архитектура не е само резултат на
работата на архитектите, туку и соработка со
клиентите.
Што добивате од настаните како што е

конференцијата САЕЕ (SAEE)?
n Престојот на конференциите од овој тип е
секогаш корисен. Пред сè на личен план
бидејќи првпат доаѓам во Белград. Исто така, се
запознав со колеги архитекти од цела Европа и
имав можност да разговарам со нив за
архитектурата. Морам да признаам дека
прашањето за одржливост е многу тешко,

бидејќи овој поим многу често се злоупотребува
во архитектурата, затоа што многу градби се
претставуваат како одржлива архитектура, иако
не се.
Што работите во овој период?

што инвеститорите го сакаат затоа што нив ги поради тоа не можете да бидете во пријателски
n Најмногу работиме станбени објекти
интересира профитот. За да направите добра односи со изведувачите и инвеститорите. Во
поради малиот број станбен простор во
архитектура мора да инсистирате во квалитетни последните пет години на пазарот можеше да
Норвешка, а работиме и на проекти за кои не
проекти и квалитетна градба, а понекогаш се понуди што било и тоа се продаваше веднаш.
сме сигурни дали ќе се изградат или не. 85 % од
становите во Норвешка се сопственост на
станарите, така што главно работиме за Oslo International School
градежни инвеститори. Најголем број од тие
станови се продаваат пред да бидат изградени.
Главно, се продаваат 60 % од становите пред да
се изградат, ако не се продадат во тој процент,
инвеститорот ќе има проблем.
Можете ли да ни кажете нешто повеќе за

архитектурата во Норвешка?
n Во Норвешка има доста работа, многу се
гради, особено станбени обејкти. Како и секаде
во светот, има многу архитекти коишто не
работат добро, а постои и одреден процент кои
се многу добри. Тажно е што голем број добри
архитекти не добиваат работа, главно лошата
ФОТО: IVAN BRODEY
архитектура „собира“ се’, бидејќи се градат

градби поевтини за инвеститорите. Тоа што
може да се нарече добра архитектура не е тоа

Adm. Building Svalbard
ФОТО: CARL ERIK KIRLANDER

ФОТО: YVA
Во такви ситуации не се бара квалитет. Сега Кога ја знаете ситуацијата и кога ги гледате водоводот какав што го знаеме денес, топлата
постојат одредени сигнали дека добрата пропуштените шанси можете да бидете вода и тушот.
архитектура добива повеќе простор. револтирани.
Каде ја гледате архитектурата во следните
Колку можете да разберете за општеството Што мислите за стандардите за зелена десет години?
посматрајќи ја архитектурата? градба како што се стандардите LEED, Bream n Верувам дека ако на момент ја изоставиме
n Тешко можете да кажете нешто за или други? градежната индустрија, кога ќе успееме да ги
архитектурата во Белград или во Србија бидејќи n Би одел далеку па можам да кажам дека надминеме фосилните горива дека ќе се
ги видов само постоечките објекти. Од многу од тие стандарди се корумпирани од спасиме. Тоа е наш проблем, кога би имале
норвешка перспектива, морам да признаам дека страна на градежната индустрија, бидејќи ги челична индустрија која работи на соларна
сум малку засрамен со толку многу ирелевантни наградуваат работите кои се добри за самата енергија или авиони кои летаат на биогориво,
проекти од Норвешка кои се реализираат низ индустрија. На пример, можете да добиете тоа би било прекрасно. Мислам дека нам ни
светот. Има толку многу скапи проекти за многу висока оценка ако срушите корисна треба многу повеќе од десет години да го
туристи, како на пример тоалети со неверојатно зграда и ја замените со нова структура које ќе достигнеме тоа ниво. Архитектурата треба да
високи трошоци, односно тоалетите трае 30-40 години и таа структура ќе има биде нешто што ви дава задоволство, удобност
претставуваат еден вид споменици, нешто што највисоки можни оценки поради најдобра и визуелно задоволство. Јас секогаш ја бранам
не ни треба. Таквиот пристап го сметам за изолација. Мораме да разбереме дека висококвалитетната скулптурална архитектура,
генерален проблем во светот и во Европа. најодржлива структура е таа која веќе постои. но скулптуралната архитектура која има
Верувам дека тоа не е најдобриот сигнал за тоа Што претставува архитектурата за Вас? значење. Ако само го измислите обликот таа
какво е норвешкото општество. Во исто време Архитектурата е физичка манифестација на нема да има значење само по себе.
кога го гледам квалитетот на станбените објекти различни нешта и идеи. Верувам дека нејзин Кога одлучивте да бидете архитект?
гледам дека техничкиот квалитет е прилично многу важен аспект е посредување меѓу Отсекогаш сакав да правам работи како
висок, додека нивото на квалитетот на природата и човекот. Прашањето на удобност е „лего“, „мекано“ или да лепам нешто. Сè тоа
проектирање е доста ниско, особено во многу битна работа, и сигурно најголеми затоа што сакав нешта што се
споредба со земјите како Данска или Шведска. достигнувања во последните сто години се материјализирани, сакам практични работи.
Myrkdalen Mountain Condominiums

ПОРТА
ФОТО: SVEIN ARNE BRYGFJELD
Rabot Tourist Cabin

Секогаш многу се лутам кога проектите се
откажани. Трошиме години на големи проекти и
ако се откажат тоа е само губење време, на
некој начин потрошен живот. Имаше период во
нашето биро кога победивме на два конкурса
во 2006 година и работевме три години на тие
проекти, но тогаш поради финансиската криза
беа откажани. Во периодот меѓу 2008 и 2011
година немавме ниедно градилиште, тоа беше
еден вакуум, еден ужасен период.
Каков студент бевте?

n За архитектура мора да потрошите многу
време, јас буквално потрошив десет години и
знам дека првите три години бев многу лош
студент и имав многу лоши проекти, всушност не
знаев што работам. Мора да потрошите 10.000
часа за да станете нешто, било да сте виолинист
или фудбалер. Тоа е околу 5 години за да ја
Svalbard Science Center научите која било вештина. Не можете да
бидете добар архитект ако седите негде, се
чешате и не знаете што работите. Речиси ќе ја
изгубев трета година на студии, но во текот на
четврта година сфатив дека треба многу време
за архитектура.
Кога не се занимавате со архитектура, што

работите?
n Готвам, тоа можеби на некој начин е
поврзано, бидејќи архитектурата е многу бавна
работа. За архитектура ви требаат години,
потребни се барем две години од првиот концепт
до градба. За подготовка на храна ви треба многу
малку време. Одите во продавница, готвите,
јадете и тоа е тоа. Тоа е награда за вас. Ако е
успешно тогаш тоа е убаво чувство, а ако не е
тогаш сепак е во ред, бидејќи знаете дека утре

можете повторно да готвите. Постои таа
временска рамка која ја одвојува архитектурата
од готвењето.
ПОРТА
Steindalsfossen
Имате ли некоја неостварена архитектонска
желба?
n Ние веруваме дека секогаш сакаме да
користиме најскромни материјали и да имаме
најскромни барања за да направиме прекрасна
архитектура. Тоа навистина го сакаме, не ви
треба проект за опера за да направите
прекрасен проект, тоа можете да го направите и
ако вашиот сосед ве праша за уредување на
гаражата.

Имате ли совет за младите архитекти,
рековте дека имало голема невработеност
кога вие сте почнале со работа и што можете
да им порачате на младите архитекти коишто
денес се без работа?
n Пред сè, не го гледајте нивото на
невработеност кога почнувате да студирате, Во текот на Вашата презентација достигнете зрелост тежите кон квалитет кој е
бидејќи за пет или шест години тоа може лесно забележав дека покривите на Вашите поинаков од „квалитетот на мрзливоста“,
да се измени. Посветете се на архитектурата, објекти немаат традиционален облик, туку работите нешто што се базира на искуство, а
посветете си десет години на најдобар можен често личат на стилизирани линии на изгледа многу едноставно. Работиме на
начин, занимавајќи се со архитектура, обидете планински врвови. Дали тоа намерно го станбени објекти и јас сум многу среќен што
се да ги заобиколите големите компании и посакувавте? немаме четири типа прозорци или 130
големите проекти. Гледав луѓе, пред времето на n Некој во бирото направи шега дека ние станови, пред дваесет и пет години би
компјутерите, кои со години работат на проекти проектот го започнуваме во облик на снежна измислиле стотина прозорци за да бидат
за плафон во само една зграда, и не ми делуваа топка, па потоа го изменуваме за да изгледа поинакви. Кога созревате, слоганот „помалку
баш среќно. Обидете се да бидете трпеливи, убаво. Мислам дека е во ред да кажам дека е повеќе“ станува сè повеќе точен. Работиме
ние буквално почнавме од гаражи и тоа беше почетен пристап во нашето биро. многу проекти кои се повторуваат, но се
проектирање кујни, секоја мала задача може да Тука во текот на конференцијата повторуваат на паметен начин. Работиме со
води до поголема. Почнете од она што можете зборувавме со Ханс Мурман каква енергија системи кои можат да се прилагодат,
да го добиете и не мислете си дека е имате кога почнувате, тогаш имате енергија користиме едноставни елементи кои ги
катастрофа кога немате работа. Јас немав дека можете сè да направите до комбинираме на различни начини. Нешто
работа и секогаш сам ја барав. најкомплексните работи, а кога ќе како лего коцки, на крајот на краиштата.

Sørenga3
ПОРТА
aрхитектура ФРАНЦУСКИ ЛИЦЕЈ ВО ЦИРИХ - НАЈДОБАР ОБЈЕКТ ЗА 2017 ВО ШВАЈЦАРИЈА
Со ограничен буџет
до богата
проектна програма
При составување на програмските барања и целосната реализацијата на објектот

вклучени биле: управата на училиштето, кое е приватно, наставниците, учениците и
родителскиот совет, а секако програмските барања се усогласени со програмите и
стандардите на државните училишта во Швајцарија
Натка ЌОСЕВА, дипл. инж. арх. имаше 50 објекти, кои се прогласени за реализираат училиште со многу разновидна и
најдобри објекти на неделата во изминатата богата проектна програма.Училиштето, исто
омбинираното училиште,
К
2017 година. Гласањето и оценувањето се така, е сертифицирано согласно
Француски лицеј, во реонот одвиваше во месец јануари. швајцарските стандарди, со највисокиот
Дубендорф во Цирих е Во краткото соопштение при објавувањето стандард на Минерџи – Екоодржливост.
прогласено за најдобар на најдобриот објект за 2017 година во Проектант на објектот е Михел Губели,
објект во Швајцарија за Швајцарија, е напоменато дека освен многуте дипл. арх. ЕТХ – Цирих (Michel Gubeli Dipl.
2017 година. Одлуката, архитектонски, функционални и естетски Arch. ETH) од компанијата Zuest Gubeli
традиционално, беше квалитети кои ги има објектот важно е да се Gambetti.
објавена на 1 февруари. Во конкуренција за напомене дека проектантите успеале со Програмските барања за училиштето се
избор на најдобар објект за 2017 годината ограничен буџет да испроектираат и многу комплексни и разновидни. Ова

училиште е со капацитет за 1.000 ученици на заеднички хол - повеќенаменски и отворени наставниците, учениците и родителскиот
возраст од 3 до 18 години и содржи површини – внатрешен двор за спорт, совет, а секако програмските барања се
просторни групации за градинка, основно рекреација и престој на отворено. При усогласени со програмите и стандардите на
училиште, средно училиште - гимназија, составување на програмските барања и државните училишта во Швајцарија. Ова
простории за исхрана (трпезарија и кујна), целосната реализацијата на објектот училиште е приватно. Како резултат на
спортска сала, двобродна, со две игралишта, вклучени биле: управата на училиштето, партиципативниот однос на сите учесници во
ПОРТА
одвива целокупниот училишен живот, исто
како и во манастирите.
Самата форма на училиштето потсетува на
манастирскиот комплекс со внатрешно
затворено двориште.
Објектот е проектиран во форма на
буквата „П“ со три блока со различна висина.
Кон улицата се ориентирани повисоките два
блока, а кон парковското зеленило
најнискиот блок. Во средишниот централен
дел на локацијата е проектиран внатрешен
отворен двор, кој е организиран со спортски
терени и простор за престој на отворено,
ориентиран со едната отворена страна кон
паркот. Средишниот двор ги поврзува сите
три блока и е најбрза внатрешна
комуникација меѓу нив. Во целиот објект има
и многу слободни простори, тремови во
приземјето и отворени тераси на катовите.
реализација на овој објект (проектанти и станбени сообраќајници и парковско Градинката е сместена во најнискот блок
изведувачи) и идните корисници, резултатот е зеленило. Многу одамна на локацијата П+1 и има посебен влез од сервисната улица
видлив и може лесно да се валоризира, но постоел манастирски комплекс. преку трем. Градинката ги содржи сите
секако треба да се напомене дека Идејата на Михаел Губели за концептот на простории од програмските барања и има
најзадоволни од реализацијата на овој објект овој објект е инспирирана од неколку идеи посебен дел за игра на децата од
се наставниците, учениците и управата на водилики. претшколска возраст на отворено во
училиштето односно корисниците за кои е и -Прво, секогаш треба да се најде мерка средишниот двор, а исто така и простран
изграден објектот. што е соодветна за возраста на идните трем ориентиран кон средишниот двор за
Училиштето е со нето-површина корисници и да се обезбеди доволно игра на деца на отворено кога временските
П=15.700,00 м2. Проектирано е од 2012 до простор за движење. услови тоа го дозволуваат.
2015 година. Изградбата е завршена во јуни -Второ, со помалку пари треба да се Главниот влез во училиштето е од едната
2016 година, а пуштено е во употреба на 25 изградат повеќе училишта. сообраќајница преку простран трем, кој се
ноември 2016 година. -Трето, меморијата на манастирскоит протега по целата должина на овој блок.
Локацијата на училиштето се наоѓа на комплекс се поврзува со функционирањето Во приземјето на училиштето, освен
аголот на две сообраќајници, а другите две на манастирот и училиштето, во еден градинката сместени се просториите за
страни се граничат со две секундарни затворен и ограничен простор треба да се исхрана, кујна и трпезарија, канцелариите
ПОРТА
за управата на училиштето и заеднички хол,
Архитектот Михел Губели е роден во 1972 година. повеќенаменски, кој се користи и за
Од 1993 до 2000 година студира архитектура на Универзитетот ЕТХ Цирих, Швајцарија и Универзитетот
одбележување на разни настани во
Харвард , Кембриџ, САД.
Во 2000 година дипломира на ЕТХ Цирих кај проф. Флора Рухат Ранцати. училиштето. Училниците се сместени на
Од 2000 до 2010 година работи во повеќе проектански бироа во Швајцарија. погорните катови од првиот до петтиот.
Во 2010 година ја основа фирмата Zuest Gubeli Gambetti, која се занимава со архитектура и урбанистичко Спортската сала е со три катни висини П+2
планирање. Има проектирано и реализирано повеќе објекти од областа на домување, јавни и индустриски и има големина во која може да се
објекти, како и урбанистички проекти за делови од населби или цели населби и урбанизација на повеќе организираат две спортски игралишта.
улици - сообраќајници. Денес неговата компанија брои 50 вработени од кои поголемиот дел се архитекти. Освен внатрешните комуникации со
училишните простории, спортската сала
има и посебен влез од едната
сообраќајница, така што може да ја
користат и локалните спортски клубови.
Резултатот од ваквиот концепт на
училиштето со три блока со различни
висини соединети во форма на буквата „П“
дава можност целокупниот училишен
живот, од најмала возраст до полнолетство
да се одвива внатре, во еден посебен мал
свет. Задоволни се и учениците и
родителите, наставниците и управата на
училиштето.
Секако задоволен е и проектантот со
целиот негов тим од успешно завршениот
проект, односно објект.
ПОРТА
архитектура
И по Заха, Заха
И по Заха Хадид нејзиниот тим во 44 земји, кој брои 400 луѓе од 55
националности, ја продолжуваат нејзината архитектонска визија
Ана РАДОЊИЌ, дипл. инж. арх. Интернационалниот форум за архитектура и
инженерство SHARE Скопје 2017 година одржана на 5-
о предминатиот број на Порта 3 го ти септември, како и за станбениот комплекс City life во
В имавме првиот дел од интервјуто на Милано на кој му псвети најголем дел од излагањето на
архитектот Маурицио Меоси, постар Форумот.
соработник во бирото Zaha Hadid Во вториот дел од интервјуто го замоливме да се
Architects UK, во кое тој зборува за осврне на неколку проекти на Zaha Hadid Architects кои
себе, за впечатоците од ги смета за најзначајни и во кои тој бил најмногу
Маурицио Меоси
инволвиран.
GRACE ON CORONATION, Архитект проектант: Rafael Contreras Consultants

Toowong, Brisbane, QLD Australia Соработници во проектантскиот тим: Инженеринг: EMF Griffiths
Намена: Станбени кули Subharthi Guha, Arya Safavi, Cristina Capanna, Локален Архитект: Conrad Gargett Riddel
Висина: 22 и 25 нивоа Veronica Erspamer, Brad Holt, Stefano Paiocchi, Финансиска евалуација и контрола: Rider
Површина: ~ 45,000 sqm Megan Burke, Michael Rogers, Paola Salcedo, Levett Bucknall
клиент: Sunland, Australia Andrew Haas, Gaganjit Singh, Natasha Gill, Консултант за фасада: AECOM
Проектантски тим: Grace Chung, Luca Ruggeri, David Fogliano, Juan Партерно уредување: Form
АРХИТЕКТУРА: Zaha Hadid Architects Camilo Mogollon, Effie Kuan, Andrea Balducci Изведба: Brown Consulting
Дизајн: Zaha Hadid and Patrik Schumacher Caste, Domenico Di Francesco, Sobitha Планер консултант: Wolter Consulting Group
Директор на проектот: Michele Pasca di Ravichandran, Demetris Alexiou, Monir Karimi, Сообраќајно решение: TTM Consulting Pty
Magliano Eleni Mente Ltd
Соработник на проектот: Maurizio Meossi Конструкција: HYDER Consulting, Project Соработник консултант Acousticworks

MAXXI МУЗЕЈ ВО РИМ
Имав среќа да работам на
MAXXI Музејот во Рим, еден од
највлијателните проекти на
Заха Хадид, културен центар
каде ентериерот и
екстериерот се преплетуваат
еден со друг. По отворањето,
локалното население од сите
генерации го користи и како
нов римски плоштад, така што
она што за нас е исклучително
возбудливо е дека може да се
каже дека музејот MAXXI стана
дел од урбанизмот на градот
Рим. Јас лично се сметам за
исклучително среќен што имав
прилика да учествувам и во
фазата на креирањето, како и
во фазата на изведбата на
овој проект.

ALAI NIZUC
Residential Development in Puerto Nizuc / Cancun
Quintana-Roo, Mexico
Полуостровот Јукатан е неисцрпен извор на инспирација
поради своите природни убавини и нераскинливата врска
со наследството од Маите. Во ваква инспиративна
консталација Nizuc Towers Development (Alai Nizuc), со
својата раскошна природна околина, овозможува да се
воспостави директна и силна врска помеѓу урбаната
средина и дивата природа.
Свесно и ултимативно инспирирани од локацијата,
нашиот креативен процес беше воден од целта да
создадеме органска интеракција со околината.
Главниот концепт на архитектонското решение беше да
се создаде суптилен дијалог со околината. Седум кули
делат еден заеднички базис со заеднички содржини од
затворен и отворен карактер, чии благи закривени
површини имаат тенденција да се стопат со опкружувањето.
Големо внимание е посветено на сензитивната визуелна
секвенца на главниот влез во комплексот и на секој влез од
поединечните кули. Главниот влез на комплексот од
Boulevard Kukulcan е скулптуралната структура во форма на
школка, чиј органски облик се стопува со околната
вегетација и овозможува понатамошен пристап кон
главните комуникации на кулите. Пристапот од булеварот,
по чија должина се протега богата вегетација, води до
резиденцијалниот паркинг во две подземни нивоа.
Скулптуралните фасади на кулите пробиваат низ плафонот
на холот во приземјето што овозможува драматично
природно осветлување и поглед кон следното отворено
ниво. Лобијата на кулите се организирани како двовисински
простор каде во првото ниво се сместени бизнис-центри и
конференциски сали, а на второто ниво се сместени кино
сала и други мултифункционални содржини. Двете страни
на второто ниво од лобијата се поврзани со елегантен мост,
единствениот елемент кој го нарушува централниот
двовисински простор. Заедничките содржини кои се
сместени на повеќе погорни катови во вовлекувањата на
волумените, придонесуваат кон елеганцијата на
архитектурата, а оние сместени помеѓу кулите создаваат
диференцијација помеѓу седумте објекти. Друг елемент на
диференцијација помеѓу кулите е геометријата на фасадата
и балконите чии различни секвенци на одреден број на
модули придонесуваат секоја кула да има свој
карактеристичен изглед. Со ваквиот едноставен метод на
повторување на исти модули,но во различна секвенца
добивме три типа на кули: the „Star“, the „Spine“ and the
„Swirl“. Резултатот на овој применет метод се седум
различни згради за кои сепак е очигледно дека припаѓаат
на една иста „фамилија“.
Во кулите има четири типа на организација на
апартманите, но сите имаат раскошен поглед или кон
Карипското Море или кон Заливот Nichipté, чија природна
убавина е еден од клучните елементи на главната
композиција.
Заедничкото отворено ниво покрај споменатите
содржини има и велнес-центри, спортски терени, базени, а
пешачката патека на западната страна води се до
постоечката шума што оди во прилог на основната идеја да
се создаде континуитет помеѓу природната вегетација и
урбанизираниот простор. Овој проект се стреми да ја
интегрира архитектурата со природата, без притоа да и се
наметнува.
ПОРТА
BMW CENTRAL BUILDING
Leipzig, Germany
2001 / 2005
Централната зграда е главниот нервен центар – мозокот
на целиот фабрички комплекс. Сите активности се
преклопуваат и разгрануваат од овој објект.
Стратегијата според која е проектирана оваа зграда
произлегува од циклусите и движењето на вработените,
посетителите и самиот производствен процес, што упатува
на концептот на доаѓање, заминување и повторно
враќање.
Главната зграда која е фокусна точка на фабриката е
направена визуелно евидентна и доминантна на северниот
фронт од фабричкиот комплекс и одразува кулминација и
судир на сите останати нејзини капацитети кои
произлегуваат од различните фази во процесот на
производство. Со својот изглед и поставеност оваа зграда
остава впечаток дека целиот фокус и енергија на овој дел
од комплексот се насочени кон неа.
Транспарентната организација на работниот простор
на две нивоа, во оваа зграда овозможува блиска
интеракција на вработените. Измешаните функции ја
оневозможуваат традиционалната сегрегација на
статусните групи што кореспондира со модерното
сфаќање на работниот простор. Канцелариите на
раководителите, директорите, инженерите и
административците се сместени на двете нивоа и
заедничките простори се испреплетени со што се создава
чувство на еднаквост на сите вработени.
ПОРТА
eнтериер ИДЕЈНО РЕШЕНИЕ ЗА РЕКОНСТРУКЦИЈА И ПРОСТОРНА РЕДЕФИНИЦИЈА
НА ОБЈЕКТОТ „МАЛА СТАНИЦА“
„ПЛЕТ“ - обид за надополнување

на културниот архипелаг на градот
Ана РАФАИЛОВСКА, дипл. инж. арх. услови за реконструкција на

Едноставноста и јасноста Мултимедијалниот објект „Мала станица“,
во изразот кај галериските еден од четирите објекти на НГМ. Притоа
радицијата на изложување на
Т
беше одредено овој објект да добие нова
простори претставува уметничките дела во Македонија, комбинирана функција, галерија,
споредувајќи ја со првите
добра основа за различни официјални изложби на
административни простории и депо за
колекцијата од уметнички дела на НГМ.
медиски поставки. Развојот Парискиот салон од втората Резултатите од конкурсот беа соопштени на
половина на 18-тиот век, е релативно млада крајот на ноември и изложени следниот
на концептуалната и датира од првата половина на 20-тиот век. месец во рамките на МС. Со оглед на
уметност, Во различни периоди од нејзиниот развој се скромноста на поставката и неможноста во
определуваат повеќе објекти за вршење на целост да се согледаат наградените идејни
трансформирањето на галериска дејност и притоа многу од решенија, би сакале да ви го изложиме
традиционалниот начин на релевантните галериски и музејски
институции се сместуваат во објекти со
второнаграденото, чии автори се архитекти
и соработници на студиото за одржлива
изложување на неадекватна архитектонско-урбанистичка архитектура и дизајн АН-АРХИТЕКТ, Ана
артикулација. Оттука и односот помеѓу трите
уметничките дела и најзначајни елементи на изложувањето, т.е.
Рафаиловска, Благоја Бајковски и Бојан
Рафаиловски.
неговото пренесување во уметничкото дело, просторот во кој се „ПЛЕТ“ е обид за надополнување на
изложува и публиката, во многу случаи, културниот архипелаг на градот со еден
дигиталната сфера, се претставува сериозен предизвик за физички и мемориски изолиран објект,
причина новите галериски галериите и нивните кустоси. градејќи специфичен однос помеѓу
Недостатокот од соодветен простор за просторот и содржината од еден поширок
простори да бидат изложување на уметничките дела, нивно ракурс. Притоа, континуитетот на
чување и архивско работење во
флексибилни и Националната галерија на Македонија, беше
програмско-просторните временски шеми
доаѓа во судир со тенденцијата за
адаптибилни повод за организирање на панел-дискусија зачувување на фрагменти на постојниот
во септември 2017 година. Дел од објект и се одразува на три негови сегменти:
изложеното беше срочено во конкурсни структура, содржина и движење. Конфликтот

помеѓу едно течение и крутоста на длабочината на објектот до спротивната мултимедијалноста на објектот.
зададеното ткиво, ја подредува програмата страна и оттаму се враќа кон главното Севкупно со ова идејно решение се добива
во функционални целини кои се скалиште и ги упатува посетителите на приближно 280 м2 изложбена
Кулите во површина,
Капиштец
материјализираат во две лесно читливи горниот кат, каде се повторува речиси континуирана со мал број прекини кои се
просторни формации, главна и сервисна, идентична патека на движење. На нужни заради композицијата на ентериерниот
кои паралелно меандрично се развиваат и приземјето и на катот, на крајот од простор, како и заради пропишаната должина
повремено премостуваат. Движењето променадата, на посетителот му се нудат на која посетителот, за време на
претставува просторно-волуменски различни содржини. Бар за посетители на разгледувањето, може да го задржи
континуирана патека во објектот, која галеријата, но и за надворешни гости е вниманието. Изложбените паноа се рамни и
пробива низ него. поставен во задниот приземен дел на волуменски издвоени од подот со една
Во постојниот габарит на објектот „Мала објектот, додека на катот променадата дискретна вовлечена лајсна која создава
станица“ се сместени пет подгрупи, простор завршува, условно и по потреба, со простор ефект на лебдење. На плафонот покрај нив, се
за посетители, администрација, книжарница, кој може да се организира како едукативен провлекува повисока зона во која
бар и технички простории. Зависно од центар, театар, конференциска сала и сл. конструктивните елементи на постојниот
просторните барања и расположливиот Можностите за репрограмирање на објект се разоткриваат сè до линијата на
волумен, тие се распределени соодветно на просторот придонесуваат за спуштениот плафон со скриени шини и
нивната функционална меѓузависност,
притоа се морфолошки поврзани или
одвоени таму каде што е потребно. Секој од
нив располага со засебен влез со што се
овозможува нивна независна работа.
Просторот за посетители започнува на
приземјето на објектот, со постоечкиот трем
на улицата „Јордан Мијалков“
(„Железничка“), во чија оска е поставен
главниот влез. Погледот на посетителот
оттаму е воден од кратка колонада кон
централно поставените скали кои водат кон
горниот кат, чиј почеток е благо затскриен,
но наговестен на десната страна, каде е
позициониран и лифт за посетителите.
Главниот изложбен простор започнува на
десната страна, од каде галериска
променада меандрично се развива во

рефлектори, кои под соодветен агол, помеѓу
30-45°, се дискретно насочени кон уметничките
дела, не нарушувајќи го амбиентот на чисти
едноставни волумени и површини.
Едноставноста и јасноста во изразот кај
галериските простори претставува
добра основа за различни медиски
поставки. Развојот на концептуалната
уметност, трансформирањето на
традиционалниот начин на изложување
на уметничките дела и неговото
пренесување во дигиталната сфера, се
причина новите галериски простори да
бидат флексибилни и адаптибилни.
Во понуденото решение за
Мултимедијалниот центар „Мала
станица“ овие услови се принципи за
конструирање на простори прилагодливи
на динамичниот развој на современата
уметност. Дополнително,
феноменолошкиот пристап во
обликувањето на просторот придонесува
кон мисловно, а пред сè сетилно
активирање и воедно трансформирање на
улогата на посетителот од пасивен
набљудувач во активен протагонист.

ПОРТА
урбанизам „АРТ ЛИНЕА ДИЗАЈН“ ОД ГОСТИВАР ДЕЛ ОД МЕЃУНАРОДЕН ТИМ
ШТО ПРОЕКТИРА ОБЈЕКТ ВО РОМАНИЈА
Од индустриска руина до
Комплекс на индустриски згради кои се речиси во
руинирана состојба во романскиот град Констанца,
кој лежи на брегот на Црното Море и на локација
атрактивна сама по себе и по својата местоположба,
треба да прерасне во дел од градот привлечен како
за инвеститорите, така и за потенцијалните купувачи
на станбениот и деловниот простор, но истовремено
и за сите посетители и туристи на комерцијалниот
дел од овој комплекс
Енис ХОЏА, дипл. инж. арх.
остиварското архитектонско
Г
студио „Арт Линеа Дизајн“ за-
едно со својот интернациона-
лен тим изработи проект за
потребите на романскиот ги-
гант во градежништвото „Sam-
marina Group“ кој се простира
на површина од 67.300 м2 и кој во себе со-
држи урбанистичко, партерно, архитектонско и
во поедини делови ентериерно решение на
просторот со што се опфатени и детално се
разработени сите важни сегменти кои го сочи-
нуваат. Оваа површина се наоѓа во романскиот
град Констанца кој лежи на брегот на Црното
Море и локацијата сама по себе и по својата

луксузна урбана оаза
ОПШТИ КАРАКТЕРИСТИКИ:
Локација: Констанца, Романија
Инвеститор: Sammarina Group
Проект: 2017
Површина на локација: 67.300 м2
Деловен простор: 23.070 м2
Трговски простор: 17.716 м2
Станбен простор: 65.861 м2
Станбени единици: 564
местоположба е атрактивна и доволно при- наменивме во трговски центар со повеќе ко- режимско работење кое ќе ги снабдува стана-
влечна, како за инвеститорите, така и за потен- мерцијални и угостителски единици, како една рите со свежи прехранбени продукти.
цијалните купувачи на станбениот и деловниот референтна точка по која ќе биде препознат- Станбените објекти со една внатрешна при-
простор, но истовремено и за сите посетители лив овој комплекс во целиот град, но и како ве- стапна улица се одделени од трговскиот и биз-
и туристи на комерцијалниот дел од овој ком- личествена увертира на она што се случува нис-центарот кој ги тангира двете главни
плекс. внатре. Пред него поставивме една кула од 11 сообраќајници кои го ограничуваат овој про-
„На овој простор во моментов се наоѓа еден ката во која е сместен бизнис-центарот и де- стор. Проектирани се три типа на станбени
комплекс на индустриски згради кои се речиси ловните простории“ – вели архитектот Насер објекти и комбинирајќи ги нив се создадени
во руинирана состојба, но конструктивно некои Хоџа од „Арт Линеа Дизајн“, кој е еден од глав- пет станбени блокови. Секој од овие блокови
од нив се наоѓаат во добра кондиција. Нашата ните идеолози на овој проект. има сопствен влез во подземното паркирање
желба, но истовремено и наш предизвик беше Покрај трговскиот и бизнис-центарот, овој кое се простира на две подземни нивоа и секој
главниот индустриски објект во овој комплекс комплекс во себе содржи и 11 станбени бло- блок има свој внатрешен двор помеѓу двата
да го задржиме и тој да биде главното тежиште кови кои ги задоволуваат сите европски про- објекта кои го сочинуваат. Овие блокови се со
околу кое ќе се случува дејствието на архитек- писи за луксузно урбано домување, катна катност од П+6+Пк и П+7+Пк во зависност од
тонската приказна која ние како интернациона- гаража на 4 нивоа за посетители и гости во на- тоа дали се наоѓаат на понискиот или повисо-
лен тим составен од повеќе архитекти сакавме селбата, клуб и ресторан сместен во внатреш- киот дел на теренот кој е во благ пад.
да ја раскажеме. Него го ремоделиравме и пре- носта на населбата, како и мало пазарче со Станбените згради, како и сите останати
објекти кои го сочинуваат овој комплекс се ка-
рактеризираат со модерна, елегантна, јасна и
чиста архитектонска игра на кубични форми и
природни материјали кои убаво изгледаат, а
истовремено не се агресивни и наметливи на
околината. Комбинацијата на дрвени и стак-
лени површини на белата основа на објектите,
оплеменети со многу зеленило му даваат на
овој комплекс една кохезивна поврзаност со
природата која во овој романски град поради
непосредниот контакт со морето се чини не-
избежна.
„Кога станува збор за делот на домувањето
во овој комплекс, нашата желба и на-
стојување беше да бидеме што е можно по-
отворени кон надворешноста. Климата во
Констанца е топла и пријатна, мирисот на мо-
рето се чувствува длабоко во градот, па така
овие предности сакавме да ги искористиме
ПОРТА
како квалитет на живеење. Покрај одличните
услови за живот кои ги нудат овие станови, во
секој од нив продира дел од природата во не-
говата внатрешност и не само во текот на ле-
тото, туку и преку зима, со своите застаклени
зимски градини кои по потреба може да се
затворат кон надвор и да се отворат кон
внатре“ – објаснува архитектот Ион Ионеску
од германското архитектонско студио
„Ionescu Architekten“, кој воедно е и организа-
тор на интернационалниот тим.
„Да се работи со еден интернационален тим
и истиот да се координира и сè да функцио- нија и Индија често ни приредуваа потешкотии жеме да кажеме дека сме задоволни од постиг-
нира совршено е една тешка и одговорна за- при работата, особено поради различните вре- натиот резултат, впрочем тој е и најважен и тој
дача. Врските помеѓу архитектите и останатите менски зони, но со доволна посветеност и се гледа и памти на крајот, додека сè друго е
проектанти од Германија, Македонија, Рома- упорност, но и со голем ангажман на крајот мо- минливо“ – додаваат од тимот.
ПОРТА
експерт ПО ШЕСТ ДЕЦЕНИСКОТО ПОСТОЕЊЕ ЗГАСНУВА ЕДЕН ОД ПИОНЕРИТЕ НА
ОБРАЗОВАНИЕТО НА ВНАТРЕШНИОТ ДИЗАЈН НА ДАЛЕЧИНА
Rhodec International
- жртва
на својот
успех
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ дипл. инж. арх.
(специјално за Порта 3 од Лондон)
реминот од една во друга
П
година вообичаено го
означува периодот во
којшто се сумираат
резултатите од изминатата
година и изготвуваат
плановите за наредната во една средина. коишто се случија без соодветно
година. Оттука случувањата во овој период Крајот на минатата 2017 година во Велика одбележување во јавноста. Првиот се
можат да бидат одраз на тековните состојби Британија беше одбележен и со два настана однесува на најавеното згаснување на
образовната институција која може да се
смета за пионер во доменот на стручната
едукација на внатрешните дизајнери на
далечина, а вториот на обидите да се најдат
начини како да се подобри квалитетот на
градба во земјата.
ПОЧЕТОКОТ НА КРАЈОТ НА ЕДНА ЕПОХА

На 18 декември минатата година точно во 12
часот истече последниот рок за упис за
студии на далечина по внатрешен дизајн на
Родек Интернaшoнал (Rhodec International –
www.rhodec.org), а како подготовка за
официјалното затворање во 12 часот на 18
декември 2020 година. Станува збор за
акредитирана независна приватна образовна
институција за студии по внатрешен дизајн на
далечина со седиште во Брајтон, Велика
Британија основана во 1960 година. Таа се
смета за најдолго воспоставената
специјализирана институција за внатрешен
дизајн во светот од овој вид со над 85.000
регистрирани студенти во 120 земји.
Институцијата била основана од архитектот
Томас Б. Двајер (Thomas B. Dwyer). Потоа
нејзиното раководење го презел неговиот син
Мајкл Двајер (Michael Dwyer) кој е и сегашен
нејзин раководител.
Оваа образовна институција била основана
со цел да се задоволат образовните потреби
на внатрешните дизајнери низ светот, а како
ПОРТА
одговор на промените во рамките на начинот квалификации по внатрешен дизајн (Council ќе се одвива образованието во иднина. Ова
на живеење и образование. Оттука, for Interior Design Qualifications) и веројатно придонело ваквиот пристап да
институцијата преку практичен и Меѓународната асоцијација за внатрешен почне да се применува и од други образовни
флексибилен пристап потпомогнат со дизајн (International Interior Design институции, со коешто бројот на институции
подобрувањата во доменот на комуникациите Association). Во зависност од организацијата коишто нудат слични програми со текот на
се обидела да одговори на овие потреби. Од завршените студенти во комбинација со времето се зголемувал, коешто можеби имало
своето основање, па сè некаде до пред крајот соодветно практично искуство и по потреба негативно влијание врз веќе постоечките
на минатиот век наставата на оваа образовна дополнително стручно образование можат да образовни институции.
институција се одржувала дописно по пошта, напредуваат низ повисоките категориите за
а по подемот на информатичките технологии, членство во нејзините рамки. Дополнително, ДАЛИ Е НА ПОВИДОК РЕШЕНИЕ ЗА
наставата продолжила да се одвива во оваа образовна институција во соработка со ПОДОБРУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА
одреден период по избор: или дописно по други високообразовни институции во земјата ГРАДЕЊЕ?
пошта или пак преку интернет. Во последно им овозможува на студентите со завршена Доколку се следат локалните телевизиски
време наставата се одвива исклучително по стручна диплома да ги продолжат своите програми со фокус на заштита на
интернет. студии и завршат додипломски студии по потрошувачките права набргу ќе се сретнете
Во својата последна уписна сесија Родек внатрешен дизајн на сродна институција. со терминот „градители каубојци“ (cowboy
Интернашонал ги нудеше следните Затворањето на Родек Интернашонал не builders). Со овој веројатно не многу
образовни програми: бесплатен краток курс само што веројатно ќе биде разочарување за политички коректен термин во неформалниот
за потенцијалните студенти да го пробаат оние коишто можеби планирале да се англиски јазик се дефинира некој кој не е
интерактивниот начин на учење преку запишат на некоја од нивните програми во чесен, внимателен или вешт во својата струка
интернет, студии за внатрешни декоратори, иднина, туку ќе биде и загуба за струката на и кој ги игнорира вообичаените правила.
студии за стручна диплома по внатрешен внатрешните дизјанери пошироко со оглед За жал проблемите со „каубојците“ не
дизјан, како и курс за обука во примената на дека со затворањето на оваа образовна завршуваат со поединечни мајстори и
софтверската програма Ревит во рамките на институција ќе згасне шест децениското помалите градежни фирми коишто често пати
внатрешната архитектура. постоење на еден од пионерите во рамките набрзина се појавуваат и исто толку бргу
на образованието во доменот на внатрешниот згаснуваат за по кратко време повторно да се
За респектот на програмите на оваа дизајн на далечина. појават под некое друго име оставајќи ги
институција веројатно најдобро говори Останува прашањето дали можеби оваа своите претходни клиенти со испразнети
фактот дека завршната стручна диплома институција е своевидна жртва на својот џебови и проблематично завршени градежни
овозможува задоволување на дел од успех. Имено како своевидни работи.
образовните критериуми на Британскиот основоположници во стручната едукација во Според Здружението на сопственици на
институт за внатрешен дизајн (British Institute доменот на внатрешниот дизјан на далечина станбени објекти (Home Owners Alliance -
of Interior Design), Американското друштво на Родек Интернашонал се чини дека биле не HOA), резултатите на годишната анкета на
внатрешни дизајнери (American Society of само пионери во овој образовен домен, туку Федерацијата на градители на станбени
Interior Designers), американскиот Совет за веројатно и визионери за тоа во која насока објекти (House Builders Federation - HFB) и
организационите однесувања коишто или ја
промовираат или ја спречуваат
реализацијата на квалитет во рамките на
градежните проекти.
Се очекува дека преку собраните мислења
Институтот ќе биде во можност да ги
дефинира потребните подобрувања за да се
постигне висок квалитет на производ,
персонал и процеси во рамките на
градежната индустрија базирани на докази.
Се очекува дека овој извештај, кој ќе го
заокружи ова истражување, да ги истакне
примерите како на добра, така и на лоша
пракса за да може да се учи од нив.
Ќе биде интересно да се проследат
Националниот совет за станбени објекти Institute of Building – www.ciob.org) од резултатите од извештајот кој ќе следува,
(National House Building Council - NHBC) за октомври лани за јавна консултација за како од апсект на заклучоците и препораките
2015 година укажуваат дека 35 % од квалитетот на градба. Дотолку повеќе, што краткорочно, така и од евентуалната
купувачите на нови станбени единици имаат овој Институт е една од најстарите и имплементација подолгорочно. Можеби
пријавено повеќе од 10 проблеми со нивниот најеминентните стручни организации во најновата контраверзност во земјата ќе го
нов дом, додека 20 % имаат пријавено дури Велика Британија во доменот на изградената фокусира вниманието на најшироката
повеќе од 16 проблеми. средина со кралско овластување и историја јавност и надлежните институции за
Проблемите со квалитетот на изведените која почнува со неговото основање во состојбите во градежништвото. Најавата дека
градежни работи особено станаа актуелни по далечната 1834 година. директорот на градежна фирма
катастрофалниот пожар од 14 јуни лани во Покренувањето на оваа јавна консултација специјализирана за изградба на станбени
станбената кула Гренфел Тоуер (Grenfell било иницирано од страна на Комисијата за згради ќе добие бонус во износ од 110
Tower) во Лондон. Десетина дена подоцна квалитет во изградбата (Construction Quality милиони фунти, а дека другите директори во
дневникот Телеграф изнесе проценки дека Construction) при Институтот составена од управата ќе поделат бонуси во износ од 700
само за замена на запаливи фасадни облоги редовите на изминатите претседатели на милиони фунти предизвика, веројатно
на слични висококатни објекти веројатно Институтот. Оваа Комисија била формирана разбирливо, бурни реакции и негодувања во
државата ќе треба да се соочи со сметка од со цел да воспостави и промовира култура на јавноста. Засега коментарите се фокусирани
околу 600 милиони фунти. И покрај квалитет во градежната индустрија, да се на износот. Веројатно само е прашање на
трагичниот пожар и последователните всади гордост во рамките на реализацијата време кога износот на бонуси ќе се поврзе
истраги и дебати, шест месеци подоцна сè на објекти и инфраструктурни зафати, а со претходните согледувања во медиумите
уште нема јасни насоки или промени во коишто градежната индустрија ги создава и дека истата градежна фирма вообичаено се
законската и градежната регулатива коишто управува. Со цел да се одговори на овие споменува како една од две фирми со
ќе ја зацртаат идната насока по ова прашање. определби, Комисијата преку јавната најголем број на обжалувања во однос на
Оттука за поздравување е најавата на консултација се обидува да се стекне со новоизградените станбени единици во
Овластениот институт за изградба (Chartered подобро разбирање за поединечните и земјата.

ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
интервју Д-Р МAГДАЛЕНА КРСТАНОСКИ, ФЛОРИДА, САД
Новите императиви на
вертикалниот транспорт
– поефикасно и
„позелено“
Задоволство е да се работи со интернационални
тимови и да се разменуваат искуства во врска со
проектот во кој освен технички аспекти, многу често
и социјалните и културолошките аспекти имаат
влијание врз проектирањето и изведувањето
Д
Даниела МЛАДЕНОВСКА енергетската ефикасност и
сертифицирањето на објектите
одека кај нас се според актуелните методи на
задоволуваме со одржливост во зависност од географската
фактот лифтовите локација на објектот и изборот на
во нашите згради да инвеститорот или архитектот
бидат безбедни и стануваат актуелни повеќе од кога било. За
функционални, во новите трендови и технологии кај
светот облакодерите „Порта 3“ пишуваше во надвор од земјава. Ако некогаш нашите
проектирањето и оперативноста на минатиот број. Во овој број, нашиот фокус е иселеници во САД како градежни работници
лифтовите веќе одамна е предмет на токму вертикалниот транспорт, имајќи ги го оставале своето здравје на скелињата од
постојана оптимизација, па дури и предвид постулатите на одржливоста - бројните облакодери во периодот меѓу
персoнализација. Кога станува збор за економичност, ефикасност, влијание врз двете светски војни, денес „продаваме“
лифтовите или т.н. вертикален животната средина, но и врз комфорот на инженерска креација.
транспорт кај облакодерите, тоа е уште корисниците. По вокација машински инженер со
повеќе изразено. Имено, вертикалниот На оваа тема, разговараме со една дама докторска титула од Машинскиот
транспорт е еден од сегментите кој чија професионална преокупација се факултет на Универзитетот „Св. Кирил и
доживува невиден технолошки напредок кај лифтовите, и тоа ни помалку ни повеќе Методиј“, Крстаноски работи како проект-
новата генерација облакодери кај кои туку токму во облакодерите во САД. Д-р менаџер вo глобалниот гигант за лифтови и
достигнувањето на рекордни височини веќе Магдалена Крстаноски, е една од многуте ескалатори, Schindler во Мајами/Форт
не е цел сама по себе. Oдржливоста, наши стручњаци кои го нашле своето место Лаудердејл, Флорида.
ПОРТА
Оптимирањето на потрошувачката на
енергија кај големите објекти денес наметнува
строги правила во проектирањето и изведбата
на вертикалниот транспорт. Кои се
приоритетите во САД во оваа област денес?
n Најпрво, голема благодарност што
покажавте интерес за темата на вертикалниот
транспорт и за мојата професија. Се најдевам
ова интервју ќе инспирира повеќе млади да се
заинтересираат за оваа област. Мило ми е што
списанието Порта 3 е актуелно и обработува
многу интересни теми од научна, техничка и
градежна област. Во врска со прашањето, во
зависност од тоа за која сојузна држава се
работи, мотивацијата на инвеститорот,
архитектот и типот на објектот во САД
одржливоста на објектите е интересна и
актуелна тема. Акцент се става посебно на
големите градови и деловните објекти од повеќе
аспекти: економски, финансиски, животната
средина и човекот. Најголем дел од денот
просечниот американски граѓанин го поминува
во канцеларија или во деловните простории, а
понатаму во автомобил. Деловните објекти во доколку објектот поседува сертификат за Во зависност од тоа колку поени
зависност од локацијата каде се поставени се „зелена“ градба, каков што е на пример еден од проектот/објектот/проектниот тим има
профитабилна инвестиција за инвеститорот на четирите нивоа на најактуелниот и најмногу постигнато, достапни се следниве нивоа на
долгорочни патеки, со тенденција да се изнајмат користениот сертификат за „зелени“ објекти, сертификација: Сертифицирано (40-49 поени),
на подолгорочни патеки на еден клиент, на американскиот LEED (Leadership in Energy and Сребрено (50-59 поени), Златно (60-79 поени) и
пример банки, осигурителни компании, седиште Environmental Design). LEED е систем на Платинум (80 + поени). Во основа, повеќе поени,
на фирма или индустрија итн. Значи, од рангирање развиен од Американскиот градежен односно поголемо ниво на сертификација,
маркетиншки аспект, се испреплетуваат совет (United States Building Council) да го значи поздрава средина за популацијата во
профитабилноста на инвеститорот со евалуира одржливиот перформанс на објектот и објектот, попродуктивна средина за
атрактивноста на објектот, што е особено важно да ја поттикне трансформацијата на градежниот вработените или жителите, поттикнување на
пазар во насока на одржливи конструкции. енергетска ефикасност и насоки кон извори за
заштеда на енергија на долгорочни патеки. материјалите во текот на градбата, следењето на вертикалниот транспорт на Шиндлер 2008-2010
Секако, поените за сертификација не се потеклото на материјалите од моментот на работев од самиот почеток на изградбата на
единствени, туку ним им претходат екстракција на суровините до моментот на престижниот Светски Бизнис Центар Кула 4 во
задолжителни услови и критериуми кои мораат апликација, туку и понатаму во текот на животниот Менхетн, Њујорк. Објектот има 72 ката со
да се исполнат. век на објектот. И најмалите детали кои се отприлика 2,5 милиона квадратни фита (Square
селектирани и аплицирани во текот на градењето feet) простор за изнајмување, со 46 фита високо
Комфорот и луксузот се неизоставен дел се документираат, според класификацијата на деловно лоби, 37 експерс брзи лифта со
кога зборуваме за облакодерите. Кои се објектот (нови конструкции, проектирање и дестинациска контрола, со безбедносни
најинтересните содржини кои им се градење на објекти, дизајн на ентериери и системи кои се над градежниот стандард на
овозможуваат на клиентите, и кој бил градење, одржување на објекти и работење со градот Њујорк. Објектот е сертифициран LEED
најобемниот проект на кој сте работеле од постоечки објекти, развој на општини и домови за Gold, според највисоките стандарди за
аспект на барањата на клиентот? живеење). Понатаму, потрошувачката на одржливост и енергетска ефикасност.
n Во зависност од географската локација на електричната енергија се следи и документира во Посебно драг ми е монументалниот проект од
објектот (во која држава е аплициран), централната временски период од пет години, во зависност од јавен карактер - железничка станица наречена All
поставеност во големите градови и атрактивноста тековната верзија на LEED и исполнувањето на Aboard Miami тековно во изградба, како дел од
на локацијата (локацијата носи финансиски потребните критериуми се соодветно Брајтлајн линијата железнички станици што ги
профит), типот на објектот (резиденцијален, потенцирани. поврзува Вест Палм, Форт Лаудердеј и Мајами.
деловен, институционален, од јавен карактер, за Иако со интернационално и мултикултурно Станицата во Мајами се состои од 4 грандиозни
посебни намени итн.) и класата на објектот (на пр. искуство, и соработка со менџерски тимови од објекта, во кои има вкупно 18 ескалатори и 22
А, Б), односно за кој тип на станари се работи, различна култура, сите проекти ми се посебно лифта. Иако лифтовите се до четири ката,
луксузноста може, но и не мора да биде застапена. драги, бидејќи секој е уникатен сам за себе и за нивното проектирање и изведба содржи низа
Секако висината на цената на изнајмувањето на локацијата во која се гради. Задоволство е да се специфики, бидејќи истите подлежат на
просторот ќе ја нагласи потенцијалната работи со интернационални тимови и да се стандардите на Флорида и Градот Мајами за овој
луксузност. Овде т.н. „зелени“ објекти, односно разменуваат искуства во врска со проектот во кој тип на објекти и се со дополнителни сигурносни
сертифицирани објекти по LEED системот на освен технички аспекти, многу често и карактеристики што овој проект го издвојува од
сертификација ќе ја карактеризираат посебноста социјалните и културолошките аспекти имаат другите од сличен тип.
на објектот не само со внимателната селекција на влијание врз проектирањето и изведувањето.
Кога станува збор за Соработката со архитектот од самиот
моето искуство во почеток уште при генерирањето на
САД, иако палетата на архитектонскиот концепт е особено важно при
изведени проекти е проектирањето на ветрикалниот транспорт.
голема, посебно ќе го Како функционира оваа соработка во САД, и
извојам Светскиот колку колегите прифаќаат критики?
Бизнис Центар Кула 4 n Соработката меѓу архитектот и експертите
како објект кој ми е за специјалните конструкции, како што е
посебно драг. Како вертикалниот транспорт се одвива синергиски,
дел од проектниот што значи од самиот зачеток на идејата за
менџмент-тим за проектот настанува една флуентна
ПОРТА
комуникација. На вертикалниот транспорт треба информации и анализата се усовршува до кадри за да се заинтересираат за едукација,
посебно внимание да се обрне од концепт- добивање на комплетно решеније со кое би се техника, роботика, семинари од интернационален
проектната фаза, преку развивање на проектот и предвидело движењето на лицата во објектот во карактер. Би сакала да видам случувања како
дефинирање на спецификациите, тендерската иднина. Конструктивната критика е секогаш конференции на организации како на пр. ASME
документација, градењето, примопредавањето и позитивна во смисла на соработка која ќе (American Society of Mechanical Engineers), Lift
понатаму управување со објектот и одржување. придонесе за добивање на решение во кое Grupi, SWE (Society of Women Engineers), Green
Значи една комплетна проектна фаза, во која инвеститорот и корисниците ќе бидат Council активности и размена на искуства во
постојано ќе има соработка. Концептот на задоволни. Всушност, и не се работи за критика доменот на одржливоста, натпревари по роботика
анализа на вертикалниот транспорт е жива туку за заемна соработка, бидејќи со ефективна на предучилишно, основно, средно ниво, зашто
материја која треба да се гледа во сите развојни комуникација експертизата на сите инволвирани само со инспирација на младите од најмали нозе
фази на проектот. Неминовна е соработката на ќе придонесе за добивање на ефективно може да се добијат квалитетни кадри во иднина.
архитектот од концепт-проектот бидејќи тогаш решение. Вертикалниот транспорт треба да се Би сакала да видам повеќе списанија од техничка
се развива идејата за потребите на објектот. Во осмисли и проектира за целиот животен век на природа на македонски јазик, чист воздух, чиста
соработка со архитектот, кој ги комуницира објектот, а не за една одредена намена, и не за средина, и повеќе волонтери, експерти во својата
податоците кои иницијално се познати во сметка на намалување на квантитетот и област, универзитети и компании кои би се
почетната фаза на објектот, експертот за квалитетот на услуга. инволвирале и соработувале со цел напредок на
вертикална анализа како зависност од типот на Често доаѓате во Македонија. Што е она што техниката и техолошки развој, од конструктивен
објектот, предвиден тип на популација во најмногу Ви пречи во контекст на Вашата аспект, аспект на околина и профитабилност на
објектот, вертикална и хоризонтална струка секогаш кога доаѓате и се надевата сите. Лифт-индустријата во Македонија, како и
комуникација во објектот, корисна површина на дека можеби при следната посета конечно ќе развојот на одржливи/зелени објекти би сакала да
објектот и параметрите на објектот се се смени? ги видам во насока на функционалност,
предвидува потребниот број на лифтови и -Би сакала да видам повеќе технички одржливост, пристапност за сите, задоволство за
ескалатори во објектот. Се разбира со секоја случувања, размена на искуства, семинари за корисниците и како едно реално функционално
развојна фаза на проектот се добиваат повеќе едукација и активности за инспирација на младите секојдневие.
LEED сертификација
Одржливоста преку LEED сертификацијата следниве:
е особено популарна тема. Кои аспекти од 1. Намалена потрошувачка на
LEED во однос на животната средина се енергија и вода
најважни и највисоко рангирани? 2. Намалени трошоци за
-Иако постојат повеќе актуелни светски одржување
сертификациски системи за САД најактуелен е 3. Намален отпад во текот на
LEED, иако не помалку значајни се канадскиот градењето
Green globes и британскиот BREEAM. 4. Зголемен квалитет на воздух во
Основната цел на LEED како интернационално затворени простории
препознаен систем за сертифицирање, е што 5. Зголемена продуктивност на
овозможува верификација со помош на трето вработените, задоволство и
лице со кое би се покажало дека задржување на вработените
проектирањето на објектите е изведено со 6. Промоција на рециклирање
имплементација на стратешките цели за 7. Привлекување на компании,
одржливи конструкции како што се: заштедата вработени, клиенти и станари за
материјалите кои се користат во објектот, мора
на енергија, пристапност кон јавен превоз, кои е важна одржливоста и квалитетот на
да се произведени во Америка. Со други
решавање на одлевањето на дождовницата и живеење
зброви, тоа би значело секој употребен
отпадната вода, како и развивање и користење 8. Промоција на локална економија
материјал мора да има историја на потекло од
на стратегии за намалување на потрошувачката 9. Намалена судска активност
Америка, при што дури и најмала навртка со
на енергија, користење и потрошувачка на
контрола на потекло доколку не е произведена
вода, промовирање на чист воздух и квалитет Од друга страна пак, во Америка, во
како што е специфицирано, истата мора
на воздух во затворени простории, сè со цел зависност од проектните барања и барањата
веднаш да се отстрани. Ова е од исклучителна
подобрување на квалитетот на живеење. на инвеститорот, од многу објекти се бара да
важност за промоција на локалната економија
Предностите на објектите кои се се во таканаречената категорија Made America
и употреба на производи од проверен и висок
сертифицирани во однос на останатите се што значи дека секој еден најмал дел од
квалитет.

репортажа ЕДИНБУРГ, ШКОТСКА
Град - дел од светското

културно наследство
Единбург е интересен и
посебен град, прво
специфичен по својата
поставеност и
конфигурација, но познат е
и по својата современост и
добро организиран
секојдневен живот. Град
отворен кон сите и град
каде секој ќе си најде
нешто интересно и
незаборавно. Секако тука се
и љубезните Шкотланѓани
Е
Натка ЌОСЕВА, дипл. инж. арх.
динбург е главен град на
Шкотска уште од 15 век
(1452 година). Денес тој е
дом на шкотскиот
Парламент,седиште на
многу државни институции
како Националниот музеј на
Шкотска, Националната библиотека на
Шкотска, шкотската Национална галерија, а
во него се наоѓа и една од палатите на познат и како град со многу историски и жители во античкиот Замок имале комфор,
Монархијата Палатата „Холируд“ (Holyroоd културни знаменитости и атракции, а исто така безбедност и широк преглед и поглед над
Palace), палата во која и денес кралицата е познат и по неколкуте интернационални мочурливите рамнини под ридот. Тие гледале
Елизабета II и нејзината фамилија фестивали и културни настани кои се во пустината која се простирала до морето и
престојуваат кога се во Единбург. Долги одржуваат преку целата година. селата и полињата од другата страна на
години Единбург бил, а и денес сè уште е Градот Единбург почнал да се оформува со ридот. Природно првата древна тврдина
центар за едукација, особено во полето на изградбата на Замокот - тврдина (Edinburgh Замокот е изграден на единбуршката карпа,
медицината, шкотското право, литературата и Castle) на карпа на врвот од ридот Пентланд. како една од повисоките точки во околниот
инженерството. Универзитетот во Единбург е Тој како да е израснат од карпата и стои ист простор. Постепено тврдината се развивала и
основан во 1582 година и денес е еден од веќе 11 векови, но најверојатно постоел и доградува, а на падините на ридот
четирите универзитети во градот. Денес многу порано. Замокот во Единбург е тврдина Пентланскот почнува да се развива градот
Единбург е и вториот најголем финансиски која ги штитела жителите на Замокот од (денешниот стар дел од градот), со изградба
центар во Обединетото Кралство, но тој е античките непријатели на Англија. Првите на нови згради. Куќите околу Замокот се едни
од најстарите згради во Единбург и се
спуштаат скалесто кон рамниот дел на градот.
Интересно е дека овие згради околу Замокот
во Единбург се високи и по десет, единаесет и
до максимум дванаесет ката. Изградени се од
камен, дрво и тула и тоа многу порано кога
никој и не знаел за облакодери. Заради
конфигурацијата на теренот - стрмиот рид,
градот се развивал со голема густина, со
многу згради висококатници и тесни улички
меѓу нив, кои често се скалести за да се
совлада стрмнината. Во овие густо изградени
облакодери на ридот околу замокот живееле
и лордови и дами, судии и трговци, адвокати и
поети, занаетчии и слуги и сите останати.
Стариот град изграден околу замокот не бил
само место на живеење на кралевите и
седиште на Парламентот, тој бил и средиште
на целокупниот живот на градот, центар на
адвокатите, медицински центар,
универзитетски и научен центар.
Замокот многу пати од неговото постоење
бил под опсада и опкружен со непријатели,
но никогаш не се намалила неговата
доминација над градот и безбедноста на
Замокот и градот. Единбуршкиот Замок бил
вклучен и во многу историски конфликти од
ПОРТА
КИНЕСКИ ТРИАГОЛНИК
ХОНГ КОНГ, МАКАО, ГУАНГЖУ
Авион / 16.03 - 26.03 2018
ОД 999 €
ИНДОНЕЗИЈА - БАЛИ
Авион / 7 ноќевања
06-13.03.2018
од 699 €
+389 2 32 32 234
времето на војната за шкотската независност стариот град преживеал и денес е и денес на празници и значајни денови и
во 14 век, а и други воени конфликти. За најголемиот симбол на градот Единбург. настани. Најстарата сочувана автентична
единбуршкиот Замок се вели дека е Замок кој Замокот останал кралска резиденција до зграда во единбуршкиот Замок е Капелата
бил најдолго под опсада од сите замоци во 1633 година, а после тоа се користел како „Св. Маргарета“ изградена на почетокот на 12
Велика Британија и еден од најмногу касарна за сместување на војската и век. Секако дека Замокот претрпел и многу
напаѓаните замоци во светот. Скулптурите на прифатилиште и болница за ранетите оштетувања и делумни рушења, но секогаш
двајцата најголеми борци за национална војници. Британската армија и денес користи бил обновуван и денес е сочуван во
независност на Шкотска се поставени од некои делови од единбуршкиот Замок, но првобитната форма. Денес Замокот е отворен
двете страни на главниот влез во Замокот, а повеќе за административни и церемонијални за публика и има годишно повеќе од 1 500 000
тоа се Вилиам Валес и Кралот Робет Брус. потреби. Истрелите на автентичните стари посетители.
Единбуршкиот Замок е бастион со кој топови кои се наоѓаат во Замокот се слушаат Златното доба градот Единбург го
достигнал кон крајот на 18 век. Градот поради
пренаселеност и голема густина не можел
повеќе да прима нови жители и да ги обавува
сите функции. Се јавила потреба од
проширување на градот и затоа во 18 век
почнува проширувањето на Единбург околу
стариот град со изградба на Ѓоргијански нов
дел на Единбург. Стариот дел на Единбург и
новиот Ѓорѓијански дел на градот се на
листата на УНЕСКО за светско културно
наследство и во 1999 година стануваат дел од
светското културно наследство.
Градот Единбург има околу 500 000 жители
во централното градско подрачје, а со
приградските населби кои се веќе
присоединети кон главното градско јадро
околу 1 300 000 жители. Градот Единбург
денес излегува и на море и има изградено
повеќе плажи, рекреативни делови, марини,
пристаниште и нови населби околу морскиот
брег.
За време на Божиќ, Нова година и Хигнен
фестивалот улиците стануваат многу живи,
градот има посебен ритам и живост.
Интернационалниот фестивал за музика и
уметност трае три недели и тоа во месец
август и септември, со околу 1 000 претстави и
настани на различни сцени и локации во
Единбург. Треба да се споменат и неколку
други меѓународни фестивали како Џез
фестивалот, Фестивалот на книгата и
Филмскиот фестивал. Единбург има повеќе од
1 500 000 посетители годишно кои може да
одберат меѓу посетата и учество на многуте
културни настани и случувања или да поминат
дел од времето во разгледување и
истражување на градот и околината.
52 ПОРТА
Улицата „Ројал Миле“ (Royal Mile), главната а има добри и брзи сообраќајни градски секогаш да знаете каде сте.
пешачка улица во стариот дел на градот и врски со сите делови од градот и сите Единбург изобилува и со многу зелени
плоштадот „Мунд“ (Mound) во новиот дел на приградски и нови населби. Стариот град е површини и паркови, спортски и детски
градот се места каде се случуваат многу пешачка зона и најдобро се доживува ако игралишта кои ги има насекаде низ
улични перформанси во текот на целата пешки се движите низ него и освен улицата градскиот простор, а за познатата англиска
година. „Ројал Миле“ прошетате и ги истражите трева и да не зборуваме. Кога ја гледате се
Улицата „Ројал Миле“, најпозната и многуте тесни скалести улички. прашувате дали е вистинска или вештачка.
најпосетена во стариот град започнува со На 1 јули 1997 година жителите на Таму каде што нема паркови има премногу
највисоката точка во градот - Замокот на Шкотска гласале повторно да имаат свој друго урбано зеленило, што му дава
Единбург и завршува во рамниот дел на Парламент. На 1 јули 1999 сонот им се посебност на градот Единбург.
градот со Палатата „Холи Руд“ и Парламентот остварил и кралицата го отворила Во новите делови на Единбург изградени се
на Шкотска. Тоа е единствена широка шкотскиот Парламент кој привремено бил и се градат современи објекти. Во
пешачка улица, каде е дозволен моторен сместен во објект на плоштадот „Мунд“. заштитеното подрачје, стариот и новиот дел
сообраќај само со режим (дотур на роба и Денес шкотскиот Парламент има нова на Единбург изградени се исто така нови
возила за итни случаи) и преполна е со современа зграда, сместена на крајот на современи претежно јавни објекти,
продавници, локали, ресторани, музеи, улицата „Ројал Миле“, спроти Палатата на административни или објекти од културата,
туристички агенции, галерии во кои се кралицата Елизабета II „Холи руд“, а околу како што се новата зграда на Балетот,
продава и се презентира сè што е Парламентот е уреден прекрасен парк и доградба на Националниот музеј на Шкотска
карактеристично за Шкотска, како производи пешачки површини. Освен кон Палатата, и секако зградата на Парламентот на
од познатата шкотска волна, шкотско виски, Парламентот има поглед и кон познатиот Шкотска. Убаво и успешно соединување на
шкотско пиво, шкотски килтови и други рид т.н. Седиштето на Артур (Artur Seat). Тој старото и новото,
шкотски брендови. Секако овде ќе ги видите и рид е остаток од стар вулкан, а денес е Единбург е интересен и посебен град, прво
слушнете и уличните музичари кои свират на уреден во рекреативно и излетничко место специфичен по својата поставеност и
гајди облечени во шкотски килтови. на Единбург. Една зелена оаза во центарот конфигурација, а секако и како град дел од
Во новиот дел од градот понудата е сосема на Единбург. светско културно наследство, но познат е и по
поразлична. Таму ќе ги најдете сите англиски Ридот - Седиштето на Артур, како и својата современост и добро организиран
и светски брендови како во модата, така и во Замокот на Единбург се највисоките точки секојдневен живот. Секако да ја спомнам и
угостителството, банкарството и во деловниот на хоризонтот на градот Единбург кои љубезноста на Шкотланѓаните. Град отворен
свет. доминираат, но се и одличен репер за кон сите и град каде секој ќе си најде нешто
Единбург веќе е град со голема површина, ориентација кога се движите низ градот, интересно и незаборавно.
ПОРТА
најчудни градби
Монтажни домови кои се

Станува збор за однапред дизајнирани и склопени живеалишта, комерцијални објекти
и друго, кои се составени како „пакет“. Истиот ви се доставува и потоа се отвора сам,
без користење на дополнителни машини и слично. При тоа, изборот на објекти варира
и зависи од желбите. Од неколку типови на куќи, па се до маркети и трибини
Б
Драган РИСТОВ овозможува да добиете дом за помалку од речиси сè што може да се сретне во
десет минути со стискање на едно копче, денешниот свет, од набљудувачници за на
ританската фирма „Ten додека пиете кафе, а сето тоа го гледате плажа или на кој било јавен простор, преку
folders“ како телевизиска реклама. категорија „My space“ која всушност
(www.tenfoldengineering. Станува збор за однапред дизајнирани и претставува животна зона за „личен
com) внесува револуција склопени живеалишта, комерцијални простор“, потоа монтажни ескалатори, па
во изградбата на куќи. објекти и друго, кои се составени како сè до трибини за мини игралишта и
Ако принципот на „пакет“. Истиот ви се доставува и потоа се стадиони. Може да се добие и монтажен
инсталација (спојување) отвора сам, без користење на „пакет“ за медицински пунктови за
на веќе готови ѕидови со комплет столарија дополнителни машини и слично. Притоа, набљудување при манифестации, шопинг
беше револуција во брзата изградба на изборот на објекти варира и зависи од трафики, куќички или бараки за
домови, за помалку од еден месец, тогаш желбите. Од неколку типови на куќи, па сè преслекување за на плажа, двоен простор
новиот британски систем е своевидна до маркети и трибини. за живот со име „Double extender“, соларни
градежно-архитектурна револуција која Ако одиме во детали, „Ten folders“ нуди панели на расклопување па дури и

расклопуваат
платформи за кревање како солуција за на
приколка. Исто така, оваа компанија нуди и
монтажни решенија за куќички на дрво,
минимаркети, графитни ѕидови па дури и
блок-комплекси за хотели.
Принципот е доста едноставен и со
поставување на неколку коцки со површина
од 60 м2 па понатаму добивате хотелски
комплекс со соодветен дизајн. Секоја од
коцките (просторот за соби) потоа може
димензионално да се дели на две или
четири соби во зависност од желбата. Дел
од мебелот веќе е вграден во самата коцка
и истиот се расклопува, а останува само
поставување на кревети. Ваквата експресна
механичка-расклопливост ви овозможува да
имате хотел со само два потега. Истовар на
монтажниот сегмент и адаптација.
Потребна е само површина според
австралискиот модел која би имала довод
за вода, канализација и струја за
конектирање. Но, не мора ниту да имате
рамна бетонирана површина, бидејќи
секоја од монтажните единици располага и
со „столб-нозе“ кои можат да ја поткренат

целата конструкција од неколку десетина
сантиметри.
Според веб-страницата, целокупната
филозофија на „Ten folders“ се базира на
неколку принципи, а тоа се: „оди насекаде“
што подразбира брз и евтин транспорт на
објектот, „повеќе од помалку“ што значи
дека нема потреба од користење на
кранови и други механики за зацврстување
или конструкција на објектот и третиот
принцип „брзо“ што значи дека со
користење на мал електричен погон, целата
монтажа и механичка адаптација се
завршува за неполни осум минути!
Освен овие три монтажни принципи,
важно е да се напомене дека се внимава и
на големината на објектот кој може да биде
од минималните 64 м2 за живот и 20 м2 за
комерцијален објект па понатаму со
едноставно комбинирање на монтажните
единици и нивно физичко спојување една имаат свои зони за поврзување, без никакви согласност со архитектурата и
до друга. Тоа практично значи можност за брави или користење на навртки или традицијата на земјата и секако на
„скалирање“ на нивоа, потоа адаптивност граничници. Однапред е испланирано која платите на луѓето па елементите имаат и
на опкружувањето и најважно е што зона прва се извлекува и што доаѓа на доста ниски цени. Освен максимална
објектот за живеење на пример во крајот. Слично е и ако го „пакувате“ искористеност на просторот, овие објекти
комбинација со електрични панели на објектот и се селите. Доволно е да се турне покрај својата преселна функција која е
склопување, може да значи извор на последниот инсталиран елемент од дополнителен бенефит, овозможува и
енергија и независност од јавната објектот, и тој наназад ја враќа монтажната секој да добие свој дом за минимална
електрична мрежа. единица во форма на пакет, онака како што цена во соодветни просторни услови.
Во суштина, една склопена монтажна сте ја добиле. Според англиските аналитичари, доколку
единица функционира така што, по Ваквата брза адаптација на системот кој повеќе фирми ја преземат иницијативата и
доставата на камион или транспортер, не бара човечки напор, придонела веќе на идејата за ваков тип на објекти, модерниот
буквално се дава импулс за што како извор сите континенти да се испорачуваат свет може да биде на праг да го зголеми
на енергија е доволна и една рачна илјадници од овие објекти. Притоа, самиот бројот на луѓе со кров над глава и тоа во
батерија. Сето друго го врши гравитацијата. произведувач е подготвен и на визуелно- човечки услови. Секако, и парите играат
Ѕидовите, кровот, подната конструкција дизајнерска адаптација на објектите во улога!

www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
хортикултура
МЕТАЛОТ КАКО ЕЛЕМЕНТ

ВО УРЕДУВАЊЕТО НА ГРАДИНИТЕ
Филип ФИЛИПОСКИ , дипл. шум. инж Во поново време постои голема примена на речиси е пред изумирање, многу често се
Биро Проект металот за уредување во градините. Притоа користи за изработка на огради од ковано
С
се користат метали како челик, алуминиум, железо. Истите може да бидат формални и
јајни, ’рѓосани или обоени,
цинк, месинг, бронза, бакар и слично. неформални. Неформалните метални
металите може да се користат,
Ковањето на железото е еден од огради најчесто се изработуваат за декор на
како структурно така и
најстарите занаети. Иако во поново време потрадиционалните градинарски стилови.
декоративно во вашата градина.
со напредокот на технологијата овој занает Кај нив покрај металните транспарентни

преградни елементи често се додаваат
најразлични декоративни елементи. Овен
како ограда може да се сретне и во форма
на најразлични метални конструкции како
перголи, натстрешници, лакови итн.
Бакарот е одличен скулпторски метал за
употреба во градината, бидејќи неговата
еластичност дозволува да се свитка и да се
манипулира во убави форми. Со оглед на
фактот дека станува збор за нерѓосувачки
метал тој претставува идеален за изработка
на водни елементи во градината.
Месингот е легура на бакар и цинк што
создава жолтеникав, сјаен метал кој може да
биде високо полиран. Месингот со висока
содржина на бакар има заштитен слој кој ја
спречува корозијата. Вообичаено се
користи во модерни градинарски стилови
поради високиот степен на сјајност, но не е
исклучен и во традиционалните градинарски
стилови. Може да се сретне во
најразлични форми како жардиниери,
статуи, декоративни рачки и слично.
Доколку имате стар, ’рѓосан
градинарски мебел, тој може да се
обработи со што би се продолжил
неговиот животен век. ’Рѓата најчесто се
отстранува механички со челична четка по
што потребно е да се премачка со
основна заштитна боја, а потоа со
финалниот премаз во саканата боја.
Постојат и голем број хемикалии за
заштита на металот од ’рѓа како татнинска
и фосфорна киселина. Кованото железо
исто така може да се заштити со восок за
спречување на ’рѓа.
Мебелот од метал во градината може да
апсорбира или да рефлектира топлина од
повеќе површини. На ова може да се гледа
како предност или недостаток, во
зависност од годишното време како и
експозицијата на која е поставен. Летно
време тешки и темно обоени метали лесно
се загреваат до температура која може да
предизвика изгореници на кожата.
Лесниот и рефлектирачки алуминиумски
мебел останува ладен дури и во лето
изложен на директна сончева светлина, но
тоа може да претставува проблем во
поладните денови во
можноста да бидат обработени ласерски, во
годината. Поради
одреден мотив, што во голема мера
карактеристиките на
дозволува да се вклопат во секој
металите и нивната
градинарски стил. Тие се среќаваат како
неудобност при
кругови, геометриски тела, апстрактни или
седење, најчесто
традиционални модели. Во овој случај
истите одат во
металните плочи најчесто се доста тенки, а
комбинација со дрво
обработката може биде прозрачна со што
или перничиња.
би се овозможило достапност на светлината
Металните паравани
на двата краја на градината. Ваквите
сè почесто се користат
паравани освен за преградување на делови
во уредувањето на
од градината многу често се користат и како
дворовите, поради
декорација во просторот, најчесто
монтирани пред обоен ѕид, кој со посебна
илуминација дава посебен ефект во ноќните
часови. Ваквите паравани може да бидат
изработени од алуминиум, челик, барак или
месинг.
Металните рабници во градината се
среќаваат како алуминиумски или челични.
Челичнините може да бидат обоени во
различни нијанси. Нивната намена е да се
направи јасна поделба помеѓу тревникот и
аранжираните делови со растенија, камен
или мулч. Формата може да биде права или
искршена под одреден агол по цела
должина кај формалните градини или
брановидна и крива кај неформалните
градини. Најчесто овие рабници се со
висина од околу 5 до 15 см, а во земја се
прицврстени со клинови закопани во
поголема длабочина.
ПОРТА
ПОРТА
уметност РЕТРОСПЕКТИВНА ИЗЛОЖБА НА СЕЗАР ВО ЦЕНТАР ПОМПИДУ ВО ПАРИЗ
Скулптор воден од раката

на страста и инспириран од
металниот отпад
Посебноста на овие „компресии“ е што е „ослободена нивната бескорисност, нивната
сиромаштија, па дури и нивната беда, и на тој начин покажуваат неочекувана
убавина“. Умберто Еко
Текст и фото, Дејан БУЃЕВАЦ и инсекти. Сезар е еден од најважните француски
О
(специјално за Порта 3 од Париз) уметници на новиот реализам.
Сезар, еден од најистакнатите уметници на
д 13 декември 2017 своето време и автор кој често пати бил
година до 26 март погрешно разбран поради својата уметност,
оваа година, во починал пред дваесет години. Тој станал познат
Центарот Помпиду уште на 25-годишна возраст, кога од Марсеј се
поставена е голема преселил во Париз во 1944 година и кога почнал
изложба – да ја развива техниката на креирање скулптури
ретроспектива со заварување на стари железни материјали.
посветена на делото на Сезар Балдачини Неговото творештво опфаќа секогаш
(1921-1998), француски скулптор познат по актуелни теми како што се прекумерното
своите радикални компресии (пресувани конзумерство, прекумерното трошење, и тој во
автомобили или купишта отпад), текот на својот живот креирал еден сатиричен
„експанзии“ (скулптури од полиуретанска универзум, кој истовремено осудувал и
пена) и фантастични претстави на животни интригирал.
Изложбата во центарот Помпиду претставува (негово полно име и презиме е César Baldaccini).
100 дела собрани од целиот свет, од кои денес Имено, Сезар ги користел автомобилите кои
многу се сметаат за икони на модерната се индустриски пресувани и компресирани во
скулптура. Несомнено една од најистакнатите блокови со остри ивици, не нагласувајќи ништо
личности на минатиот век, автор на џиновскиот друго во нивното изложување, освен самото
палец, кој се наоѓа во La Défense, деловниот постоење на обликот и материјалот. Со
кварт во 6-ти арондисман на Париз, и на набиеноста и компресирањето автомобилот ја
бронзената статуетка César која секоја година губи својата функционална, но и симболична
се доделува на церемонијата French Cinema смисла.
Аwards. Како син на италијански имигранти, Сезар го
Поставката е вистинска можност да се види напуштил училиштето на возраст од 12 години за
делото на овој исклучителен мајстор на да работи, но по три години тој се запишал на
скулптурата. локалната уметничка академија во Марсеј и
посетувал вечерни часови. Во 1943 година, тој
ПОЧЕТОЦИ И НОВ РЕАЛИЗАМ добил стипендија за престижната École des
Сезар Балдачини е француски скулптор со Beaux-Arts во Париз. Со својата уметничка визија
италијанско потекло и како што спомнавме еден која била обликувана и со сиромаштијата со која
од главните претставници на новиот реализам - се соочувал како млад човек, тој користел
уметнички правец во модерната ликовна најевтини и најисплатливи материјали за своите
уметност. Името на овој правец потекнува од скулптури и станал еден од основачите на
францускиот критичар Пјер Рестани и се
однесува на уметничките достигнувања на група
уметници (Клајн, Сезар, Арман, Кристо, Рејс,
Тенгли и други), кои се базираат на луцидноста
на дадаизмот и иконографијата на
потрошувачкото општество. Нивната уметност
била сродна на поп-артот во Англија и Америка.
Така, на почетокот на шеесеттите години во
20 век уметничкото движење нов реализам се
обиде да го премости јазот помеѓу уметноста и
животот, а основниот начин со кој се служеле
неговите членови е рециклирање на отпадот.
Односно, акумулација на предмети со исти или
слични карактеристики), нивна модификација,
нивна компресија...
Посебно во ваквото уметничко третирање на
процесот на рециклирање се истакнал César
ПОРТА
движењето нов реализам, во кое ги „КОМПРЕСИИ“ довршеноста на човековата убавина, тука
инкорпорирал елементите на италијанската Arte Психологијата вели дека автомобилот во авторот се занимава со недовршеноста и
Povera - уметничка група која ги истакнувала соништата симболизира актуелен развој и несовршеноста).
суровите и непреработени материјали - и на неочекувани промени кои може да се случат, па На некој начин, може да се каже дека
француските Matiéristes, кои биле фокусирани евентуалната симболика на пресуваните „компресијата“ на Сезар е еден вид на „Мементо
на „пронајдени објекти“ (objets trouvés). Неговиот автомобили на Сезар може да се однесува само мори“ (тема многу популарна во барокниот
прв самостоен уметнички настап бил во 1954 на формата на нивната „скулптуралност“, период) - односно „мртва природа“, која во овој
година во галеријата Lucien Durand во Париз, а бидејќи функционалноста на објектот случај не се состои од глинени садови, излупени
неговата прва „компресија“ била изложена во (автомобилот) е изгубена. Обликот на таквата лимони, мртви фазани или черепи, туку од
1958 година. содржина е најчесто квадратен, така што омилените форми од индустрискиот свет. Како и
станува симбол на просторот, земјата и да е, минливоста, но и моментот од конечното
ДЕЛА ОД СТАРО ЖЕЛЕЗО материјата. Посебноста на овие „компресии“ е ослободување на употребливоста „зрачат“ од
На почетокот на својата творечка кариера (од што е „ослободена нивната бескорисност, овие навидум „неугледни“ скулптури, со што
1953 година) Сезар Балдачини создал скулптури нивната сиромаштија, па дури и нивната беда, и уште еднаш се потврдува тврдењето на Шиле:
од старо железо, комбинирајќи парчиња со на тој начин покажуваат неочекувана убавина" „Уметноста не може да биде модерна, бидејќи
машина за заварување. Во овие дела може да се (Умберто Еко). Може да се каже дека на таа е вистински вечна“.
следи влијанието на Пикасо и Ришие. Овие симболично ниво „можноста за развој и Сезар користел хидраулична преса за да
скулптури се одликувале со различни форми и промени“, тука е дојдена до својот крај. создаде многу „компресии“ и повремено
текстури, својства за старото железо кои не биле (спротивно на старогрчките уметници, кои користел заварувачки машини. Еден негов објект
маскирани, туку, напротив, активно се користеле. сакале да ги покажат совршенството и содржи илјадници фалсификувани „Картие“
часовници запленети од царински службеници.
За Фондацијата „Картие“ во 1986 година,
Цезар направил монументална компресија од 16
тркачки автомобили - Champions.
Неговиот сензационален гигантски Sein бил
моделиран според градите на кабаретска
танчарка и обликуван во розова полиестерска
смола. Едно од неговите најпознати и
најдостапни дела, репродуцирано во многу
димензии за комерцијална продажба, е секако
претставата на неговиот палец - Le Pouce,
верзија од 12 метри, подигната во парискиот
кварт на La Défense.
Најмасивното дело на Сезар е проектот од
520 тони компресирани автомобили изложени
на Венециското биенале во 1995 година.
ЕКСПАНЗИИ
Од крајот на 60-тите години на 20 век, Цезар
почнал да создава нови уметнички форми, т.н.
експанзии, во духот на компресирани
проширувања, комбинирајќи ја скулптурата и
хепенингот како уметнички чин. Уметникот во
присуство на публиката истура пена полиуретан
на подот на галерија или музеј, кој се
„замрзнува“ во различни форми. Една од првите
такви „експанзии“ била во месец мај 1967 година
во Салон во Париз. За некои дела, Цезар
користел оган, креирајќи мазни, сјајни форми на
промена со помош на факел, нарекувајќи ги
„согорувања“.
СКУЛПТУРА КАКО ДЕЛУВАЊЕ

Треба да се биде на дистанца од
едноставното толкување на Сезар како уметник
на завареното железо, автор на компресии,
импресии и „екстензии“ по кои тој и навистина
бил познат. Или да се третира во поп-артовска
смисла само како критичар на конзумеризмот.
Инвентивно, воден од логиката на
материјалот, тој настојувал да го изрази духот на
времето, да ја изрази својата уметност преку
ПОРТА
одлучувачки нови потези, кои тогаш навистина бил пријател со Пикасо, кој живеел најголем дел Сезар, сепак, во текот на својот живот
го добиле сето можно внимание на целиот свет. од својот живот во Париз. одбивал да биде групиран или сместуван во
Додека ги менувал јазикот и практиките на категоризациите што биле диктирани од страна
скулптурата, тој константно се враќал на техники ВЛИЈАНИЈА И ПРИЗНАНИЈА на уметничкиот свет.
кои ги открил кога бил без скршена пара, како Во развојот на неговото творештво големо Во 1975 година, француската филмска
што е заварувањето на старо железо. Тој влијание имало разноликото дело на Пабло индустрија нарачала од Сезар да осмисли и
независно од машините кои биле круцијален дел Пикасо, францускиот скулптор Жерман Ришие, дизајнира нивна годишна награда во форма на
во реализациите на неговите дела, целиот свој швајцарскиот уметник Алберто Џакомети и статуетка која би се доделувала секоја година на
живот бил понесен од митските приказни за геометриските апстрактни креации на најдобрите филмски остварувања во Франција.
уметноста како интимност на креативен чин и британскиот уметник Ентони Каро. Сезар реализирал компресирана златна
практика која зависи само од рацете на Бидејќи неговите креации најчесто биле статуетка, сосема различна од нејзината постара
уметникот. толкувани како критика на конзумерството, американска „роднина“ - Оскар. Сезар во 1996
Од оваа спротивставеност помеѓу рацете на затоа и неговите т.н. consumer-waste скулптури година ја добил наградата Praemium Imperiale
страста и праксата врз основа на индустриската биле споредувани со поп-уметноста на Енди prize за скулптура од Јапонската уметничка
технологија и моќта на машините, Сезар креирал Ворхол. асоцијација.
една скулптурална дијалектика за која ќе
создаде нови и нови алатки инспирирани од
неговата творечка љубопитност. Со своите дела,
Сезар постојано го доведувал под знак прашање
јазикот на скулптурата во времето на
модерноста и на современоста. Така, неговите
реализации кон крајот на 80-тите и почетокот на
90-тите години на минатиот век, делувале како
еден вид „експерименти“, „вежби“ сè со цел
размислувањето за скулптурата да се пренесува
на различни и нови нивоа и да се создаваат нови
работи...
КЕНТАУР
Достигнувајќи височина од речиси пет метри,
скулптурата на Сезар Le Centaure претставува
бронзен кентаур (суштество со човечки и
животински елементи). Суштеството изгледа
прилично агресивно, и покрај гулабот во левата
рака. Создадено по нарачка на Министерството
за култура во 1983 година и инсталирано на
плоштадот во Париз во 1985 година, скулптурата
била замислена како почит кон Пикасо. Сезар
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
ТРЕСКАВЕЦ
ФОТО: АНГЕЛ СИТНОВСКИ

265

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

265

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ПОРТА

Зошто не треба да го заштитиме „Скопје 2014“?

Зошто не треба да го заштитиме „Скопје 2014“? Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

Дубаи ја добива најголемата

ајголемата електрична централа на отпад во светот, во вредност

Н од 680 милиони американски долари, ќе биде изградена на

Град Скопје со експерти од ЕУ прави нова

М последните неколку години

Виена со право е еден од најчистите градови – – Во 2017

Зошто не треба да го заштитиме

8 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 9

Господа, кармин на крај се става

Н свесни дека веќе не постојат

12 ПОРТА 23 февруари 2018

14 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 15

23 февруари 2018 ПОРТА 17

инар Јармунд, еден од

Кој е Вашиот архитектонски пристап?

Дали одржливиот пристап на

една личност, пар или семејство. Имаме голема SplitHouse

Што добивате од настаните како што е

ФОТО: NILS PETTER DALE

Што работите во овој период?

Можете ли да ни кажете нешто повеќе за

архитектура „собира“ се’, бидејќи се градат

20 ПОРТА 23 февруари 2018

ФОТО: CARL ERIK KIRLANDER

Myrkdalen Mountain Condominiums

Rabot Tourist Cabin

Каков студент бевте?

Кога не се занимавате со архитектура, што

тогаш сепак е во ред, бидејќи знаете дека утре

ФОТО: NILS PETTER DALE

ФОТО: NILS PETTER DALE

При составување на програмските барања и целосната реализацијата на објектот

24 ПОРТА 23 февруари 2018

GRACE ON CORONATION, Архитект проектант: Rafael Contreras Consultants

28 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 29

„ПЛЕТ“ - обид за надополнување

Ана РАФАИЛОВСКА, дипл. инж. арх. услови за реконструкција на

32 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 33

34 ПОРТА 23 февруари 2018

Енис ХОЏА, дипл. инж. арх.

36 ПОРТА 23 февруари 2018

реминот од една во друга

ПОЧЕТОКОТ НА КРАЈОТ НА ЕДНА ЕПОХА

42 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 49

Град - дел од светското

Монтажни домови кои се

54 ПОРТА 23 февруари 2018

23 февруари 2018 ПОРТА 55

56 ПОРТА 23 февруари 2018

МЕТАЛОТ КАКО ЕЛЕМЕНТ

58 ПОРТА 23 февруари 2018

Скулптор воден од раката

Текст и фото, Дејан БУЃЕВАЦ и инсекти. Сезар е еден од најважните француски

СКУЛПТУРА КАКО ДЕЛУВАЊЕ

You might also like