267

ПОРТА
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
267
АПРИЛ 2018
Долго патување до хотелот „Хилтон“
Шест чекори поблиску до почиста отпадна вода

А РХ И Т Е К Т УР А
Е КО ЛО Г И Ј А
iSaloni 2018 - Ренесанса и спектакл!
90 ДЕНАРИ
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA ПОРТА
ПОРТА
БРОЈ 266 ПЕТОК 27.4.2018 ГОДИНА XII
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
Миланскиот саем за мебел и дизајн од потребниот. Изградбата на сите овие
iSaloni отсекогаш предизвикувал пречистителни станици е предизвик уредник на порталот:
големо внимание за трговци, за стабилно и сигурно управување со Дејан БУЃЕВАЦ
новинари, колекционери, дизајнери, објектите не само од техничка туку
соработници:
интелектуалци, критичари, архитекти, и од финансиска гледна точка.
Ангел СИТНОВСКИ
трагачи по знаење и негувачи на На почетокот на март 2018 година во Андреј АНДРЕЕВ
убавото. Така беше и оваа година. Белград е отворен хотелот „Хилтон“. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
Ренесанса и спектакл! Одржливиот Објектот се наоѓа на мошне значајна Насловна страница Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
дизајн никогаш досега не бил локација за Белград во линија која ВРАТИ LUALDI PORTE Горан МАРКОВСКИ
толку во центарот на вниманието. ги спојува „Теразије“ и „Славија“. Даниела МЛАДЕНОВСКА
Компаниите се потрудија да ги Приказната која ја следи историјата Драган РИСТОВ
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
покажат своите афинитети кон
одговорноста кон природата како и
на овој објект е мошне интересна,
бидејќи многу зборува за тоа колку
ПОРТА 267
АПРИЛ 2018
Долго патување до хотелот „Хилтон“ Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

Љупка ДУКОВСКА
ГРАДЕЖНИШТВО
Шест чекори поблиску до почиста отпадна вода
АРХИТЕКТУРА
кон целокупниот процес на дизајнот. можат околностите да се сменат во едно ЕКОЛОГИЈА

iSaloni 2018 - Ренесанса и спектакл!
Mишко РАЛЕВ
Сезоната на работа во домашните општество за некои десетина години, од Ненад ТОНИЌ
градини е во полн ек. Се разрешуваат моментот кога бил распишан конкурсот, Соња ТАНЕСКА
дилеми кое и какво цвеќе да се до моментот кога во присуство на Филип ФИЛИПОСКИ
насади во градината. Се креираат гости свечено е отворен објектот. графички уредник:
оптички илузии во неа. Во овој број Ретроспективата на делата на Гоце ЦВЕТАНОСКИ
на Порта 3 пишуваме за примената на таткото на ангажираната уметност,
декоративните треви. Многу од нив францускиот уметник Ежен Делакроа, фоторепортер:
Kиро ПОПОВ
се идеални за уредување на отворен меѓу кои е изложено и неговото
простор или на тематски градини. најпознато дело „Слободата го води лектор:
Со комплетирање на шест нови народот“ е поставена за прв пат во Дијана РИСТОВА
пречистителни станици за отпадни води, Лувр. „Слободата го води народот“
Издавачки совет:
вкупниот капацитет на пречистителни на дивиот и романтичен Делакроа ја Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
станици во Македонија ќе достигне одбележува епохата на романтизмот и 90 ДЕНАРИ
дипл.инж.арх. - претседател
околу 27 отсто од потребниот капацитет новата сликарска поетика, но можеби Александра ПЕТРОВСКА
во државата. Во „Програмата за со оваа слика е многу поважна појавата дипл.инж.арх.
сектор животна средина и клима“ на големата ангажирана уметност, ДИЗАЈН доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
за периодот 2014-2020 година се која со подеднакви паѓања и успеси, KOKAISTUDIOS дипл.град.инж.
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
предвидени уште две пречистителни ќе продолжи да живее сè до денес.
дипл.шум.инж.
станици за отпадни води со кои
капацитетот ќе биде околу 37,3 отсто ОД РЕДАКЦИЈАТА Управител:
Љупчо АТАНАСОВСКИ,
дипл.инж.арх.
ГРАДЕЖНИШТВО 10 Издавач:
ДОСЕГА НАЈГОЛЕМ ИЗГРАДЕН „Биропрес“ ДОО Скопје
ПРАВОСЛАВЕН ХРАМ ВО МАКЕДОНИЈА Aдреса на издавачот и редакцијата:
„Биропрес“ ДОО Скопје
АРХИТЕКTУРА 20 Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
ПРОГЛАСЕНИ ПОБЕДНИЦИТТЕ
НА CIVIC TRUST AWARDS 2018 Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
АРХИТЕКТУРА 24 e-mail: porta3@porta3.com.mk
ДОЛГО ПАТУВАЊЕ ДО ХОТЕЛОТ „ХИЛТОН“ 24 www.porta3.com.mk
Печати:
СТАДИОНИ 32 32 44 ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
2300 Кочани
„СПАРТАК“ МОСКВА – ГОРДОСТ НА НАВИВАЧИТЕ
САМАРА - „АРЕНА КОСМОС“ Маркетинг:
„ВОЛГОГРАДСКА АРЕНА“ – „ПОБЕДА“ biroproekt@biroproekt.com.mk
marketing@porta3.com.mk
ЕНТЕРИЕР 38 Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
ISALONI 2018 - РЕНЕСАНСА И СПЕКТАКЛ! Моб: 072 248 796
ЗЕМЈОТРЕСНО ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.

ИНЖЕНЕРСТВО 44 за физички лица: 600 ден.
жиро сметка: 300000001995035 во
ЕКСПЕРИМЕНТАЛНО ИСПИТУВАЊЕ НА УНИПОЛ
АРЕНА НА ВИБРОПЛАТФОРМАТА ВО ИЗИИС СКОПЈЕ
62 Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
ЕКОЛОГИЈА 50 Првиот број на списанието Порта3

излезе на 29.12.2004 година
АШЕСТ ЧЕКОРИ ПОБЛИСКУ ДО
ПОЧИСТА ОТПАДНА ВОДА Датум на печатење: 26.4.2018
Број на примероци: 800
УМЕТНОСТ 62
РЕТРОСПЕКТИВА НА ЕЖЕН ДЕЛАКРОА: Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
ТАТКО НА АНГАЖИРАНАТА УМЕТНОСТ 48 објавени во списанието.
инфо
Пуштена во сообраќај делницата

Демир Капија - Смоквица
оследниот дел од
П Европскиот коридор 10, кој

минува низ Македонија,
сообраќајната делница од
Демир Капија до Смоквица
со свечена церемонија во понеделникот
на 23 април беше пуштена во употреба.
Се работи за последните 28 километри
од автопатот „Пријателство“, чија
изградба започна во септември 2012
година. Во Република Македонија оваа
делница е означена како пат М-1 со
вкупна должина од околу 174 км и со неа
се поврзува македонската патна мрежа
со Србија и Грција. Освен скратување на
должината од постојната траса за пет
километри, новиот автопат е особено
атрактивен.
Отсега до Грција ќе се патува по
сосема нова траса која пробива ридови,
наместо да го следи Вардар во
6 ПОРТА 27 април 2018

клисурата. Стариот автопат од Демир
Капија до Смоквица, изграден некаде во
шеесеттите години од минатиот век со
помош на војската, ќе остане во
употреба за поврзување на останатите
региони кон Удово и Валандово.
Неколку варијанти на идејни и главни
проекти за оваа делница се правени уште
од 2000 година. Откако е донесена
конечна одлука која од понудените
варијанти на проектот за делницата е
најсоодветна, конечното решение во
форма на главен проект го изработи
грчката компанија „Актор“, која е и
изведувач на делницата во соработка со
домашната фирма „Чакар партнерс“.
Тунелите и мостовите со своите
инженерско-технолошки решенија се
новитети во македонското
градежништво. По шест години изградба
делницата Демир Капија-Смоквица
влегува во сообраќаен промет со две
клучки, два тунела долги по околу 1.200
метри, шест моста, шест потпатници и
два натпатника.
ПОРТА
Тунелот Т1 е двојна цевка со
еднонасочен сообраќај. Должината на
јужната цевка (десна гранка) е 1.214,00
метри, а пак должината на северната
цевка (лева гранка) е 1.274,75 метра.
Тунелот Т2 се наоѓа на северниот
дел од патната делница и поминува
под планински гребен со две цевки.
Должината на јужната цевка (десна
гранка) е 1.295 метри, а пак должината
на северната цевка (лева гранка) е
1.155 метри.
Мостовите во првиот дел на патот се
релативно ниски мостови на реката
Вардар, но затоа пак оние што се во
вториот дел се доста високи,
реализирани се со посебен начин на
изградба. Станува збор за конзолно
градење на мостови. Еден од трите
високи мостови има распон меѓу два
столба 120 метри. Другиот мост има
највисок столб 80 метри, а
дополнителни 20 метри е вкопан во
земја.
На автопатот ќе има и две патарини,
кај Гевгелија и кај Демир Капија.
Сообраќајот по новиот автопат
Демир Капија – Смоквица ќе се
набљудува од контролен центар кај
Неготино. Овој контролен центар,
располага со четири системи за
надгледување на автопатот.
Автопатот на ралацијата Демир
Капија – Смоквица чини 288 милиони
евра. Граден е со 130 милиони евра
средства од Европската инвестициска
банка, со кредит од 107 милиони евра
од Европската банка за обнова и
развој, со 45 милиони евра грант од
Европската комисија и шест милиони
евра од Буџетот на РМ.
ПОРТА
ПОРТА
градежништво
Досега најголем изграден

православен храм
во Македонија
Под платото на црквата, постои и подрумски дел,
кој се предвидува да биде музеј на Македонската
православна црква - Охридска архиепископија
Влатко КОЦЕВСКИ, магистер по градежништво

равославниот храм „Св.
П
Константин и Елена“ се
наоѓа во средиштето на
најпознатата улица
„Македонија“ во строгиот
центар на Скопје и истиот
во моментот е во завршна
фаза на изградба. Овој храм е со бруто-
површина од околу 2.000,00 м2 и е досега
најголемиот изграден православен храм во
Македонија.
Храмот го сочинуваат истоимената црква

ПРАВОСЛАВЕН ХРАМ „СВ. КОНСТАНТИН И ЕЛЕНА“, УЛИЦА „МАКЕДОНИЈА“ ВО СКОПЈЕ
„Св. Константин и Елена“, подрумскиот дел сочинуваат а.б. столбови со димензии 100/100 Под платото на црквата, постои и подрумски
(музеј) како и нејзината камбанарија. см, а.б. платна со дебелини од 15 см, 30 см и дел, кој се предвидува да биде музеј на
Црквата е со „мешовит“ конструктивен 55 см, како и а.б. греди со различни димензии Македонската православна црква - Охридска
систем и има една главна централна и тоа: 30/100 см, 50/50 см, 30/40 см, 40/60 см, архиепископија, па затоа приземната
армирано-бетонска купола со дијаметар од 80/60 см и 100/100 см, а сето ова во зависност меѓукатна плоча од црквата е изведена како
11.00 м, која е со дебелина од 20 см и други 4 од геометриската форма на самата црква. армирано-бетонска касетирана конструкција
помали куполи со дијаметар од 8.00 м и нивна Хоризонталните плочи се со дебелина од 20 со распони 13 х 13 м. Во овој објект, а.б.
дебелина од 15 см. По висина на /црквата, см, додека подрумските надворешни ѕидови се столбовите се со димензии 30/30 см, а.б.
постојат 5 нивоа и тоа: ниво „0“(+0.00м), ниво изведени како армирано-бетонски со гредите се со димензии 30/40 см и 50/50 см,
„1“(+4.26м), ниво „100“(+10.05м), ниво дебелина од 62 см и 80 см, заради овозможено а.б. плочата е со дебелина од 20 см, додека
„200“(+15.00м), ниво „300“(+19.95м) и ниво налегнување на камениот дел од фасадните подрумските ѕидови се со дебелина од 30 см.
„400“(+25.86м). Најголемата висина на црквата ѕидови. Вертикалната комуникација низ Фундирањето на црквата заедно со
во внатрешноста е 30.00 м. објектот се обезбедува преку коса скалишна подрумскиот дел е спроведено на заедничка
Конструктивните елементи на црквата ги плоча која е со дебелина од 20 см. армирано-бетонска темелна плоча со
27 април 2018 ПОРТА 11

дебелина од 80 см. 7 м) во однос на висината (49 м) се 1:7 и истата Во статичка смисла, камбанаријата
Сите армирано-бетонски конструктивни е доста флексибилна конструкција, подложна претставува армирано-бетонски масивен
елементи се проектирани со марка бетон на извивање, но и на превртување од конструктивен систем од
МБ30, додека за арматура е предвидена хоризонталните земјотресни сили, како и од а.б. ѕидови (платна) со
ребраста арматура, тип РА400/500-2. За целата силите на ветерот.
црква потрошени се 288 тони арматурно По висина постојат 8 нивоа и тоа: ниво
железо. „0“(+0.00 м), ниво „1“(+7.00 м), ниво „100“(+14.00
Камбанаријата на црквата, сама по себе, е м), ниво „200“(+21.00 м), ниво „300“(+28.00 м),
исто така специфична како конструкција, ниво „400“(+35.00 м), ниво „500“(+42.00 м) и
затоа што нејзините пропорции на базисот (7 х ниво „600“(+49.00 м).

дебелина од 45 см. Таа се одликува исто така и
со исклучително сложена геометрија, затоа
што во приземјето камбанаријата во основа
започнува како квадрат со страни 7 х 7 м, па
потоа како се зголемува нејзината висина, овој
квадрат преминува во еден неправилен 5-
аголник, па потоа во неправилен 6-аголник и
7-аголник, за да финално на кота +43.00 м, таа
заврши во еден правилен 8-аголник.
Последната кровна плоча е проектирана како
а.б. сферна плоча - купола со дебелина од 20
см. Вертикалната комуникација низ објектот се
обезбедува преку спирални челични скали
околу лифтот, чија пак конструкција на лифтот
е челична и истата е во вид на саќе.
Фундирањето е изведено со армирано-
бетонска темелна плоча со дебелина од 80 см.
ПОРТА 13
27 април 2018
Инаку специфично од
конструктивна гледна точка
е и тоа што врвот на
камбанаријата е оптоварен
со товар од едно главно
ѕвоно и повеќе помали
камбанариски ѕвона со
нивна вкупна тежина од
16,5 тони, кое
оптоварување од сеизмички
аспект познато како
„клатно“, претставува
најнеповолно можно
сценарио за сеизмички
хазард на еден објект.
Православниот храм „Св.
Константин и Елена“, со
специфичната архитектура
и конструкција како и
местоположба во срцето на
Скопје секако ќе биде
духовно свртилиште и
туристичка атракција во
периодот пред нас.

ПОРТА
ин мемориам КЛИМЕНТ ЗАРОВ (1930-2018)
Македонската архитектура
треба да проговори со
универзалниот јазик
Заров е поборник на модерната, самиот вели дека е
воспитуван во духот на Баухаус. Тој вели: „Во Институтот
работевме на тоа Охрид да го направиме град на
современа архитектура во време кога се имитираше
старата охридска архитектура, што за мене не е некоја
креативност. Старата архитектура треба да се чува и да се
негува, таа е историјата на градот, но никој во светот не
прави имитација на барок“.
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл.ихж..арх. каде меѓу петмината вработени само тој бил каде работи како проектант, а во 1970 година
архитект. Тогаш црквата „Св. Јован Канео“ била станува директор на Институтот.
во очајна состојба. Заров работи на нејзината Кон крајот на 60-тите години на охридското
очина еден од доајените на
П
реставрација, по што црквата е обновена и крајбрежје бил изграден само хотелот „Палас“.
современата архитектонска станува бренд на македонскиот туризам. Во Заров и неговите соработници добиваат
мисла, архитект Климент Заров. Заводот работел и на снимање на целиот задача да го проектираат хотелот „Горица“.
Заров е роден во 1930 година во простор на стариот дел на Охрид, врз основа Објектот е пуштен во употреба на 2 август 1970
Охрид. Се школувал на на која професорот Чипан направил година и до ден денес е еден од најубавите
Техничкиот факултет во Загреб и на документација која претставувала база за хотелски комплекси во Македонија. За овој
Архитектонскиот факултет при Универзитетот понатамошната ревитализација на објект прво ја добива Наградата за архитектура
„Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Својот Самоиловата тврдина. Во 1964 година на град Охрид, а потоа и наградата „11
работен век го почнал во 1963 година во преминува во тогашниот Завод, подоцна Октомври“. Додека работел во Институтот
Заводот за заштита на спомениците во Охрид, Институт за урбанизам и архитектура на Охрид, покрај хотел „Горица“ ги проектирал и
Хотел „Инекс Горица“, Охрид

ПОРТА
Реставрација „Св. Јован Канео“, Охрид
дел на Охрид, не му се наметнува, а воедно е само од скопскиот Архитектонски факултет,

Разделбата со благородните луѓе не ја пре- функционална, препознатлива и современа. туку и од факултетите од цела тогашна СФРЈ, а
кинува нишката на натамошно дружење Архитектурата на Заров го прави Охрид ментори биле професорите од тие факултети.
затоа што тие не умираат. Се населуваат современ град кој држи чекор со светот. Таа го На студентите им биле давани задачи за Охрид.
во некои други светови, па така и нашиот
отсликува неговиот став дека секоја епоха има Целта била да се види како другите го гледаат
драг и почитуван колега Климент ќе се на-
своја архитектура. Тој е поборник на градот. Школата се одржувала три години, а
сели во кругот на познатите по род охри-
модерната, самиот вели дека е воспитуван во поради немање доволно средства таа замрела.
ѓани, од нашата поширока заедничка сфера,
духот на Баухаус. Тој во едно интервју дадено Но за тие три години направени се многу
каде се заминати и го чекаат: Борис Чипан,
во 2009 година за Порта 3, по повод проекти за Охрид кои се чуваат во Архивот.
Петар Серафимов, Цветан Грозданов, Тодор
добивањето на наградата „Андреја Дамјанов“ Како и да е Школата ја одиграла својата улога,
Паскали, Љубен Најденов, Крсто Данилов-
вели: „Во Институтот работевме на тоа Охрид а Архитектонскиот факултет подоцна ја
ски, Павел Балабанов, Владимир Симонче,
да го направиме град на современа продолжи во манастирот „Св. Јоаким
Нико Нестор...
архитектура во време кога се имитираше Осоговски“ кај Крива Паланка.
Архитект Трајко Димитров на
испраќањето на архитект Климент Заров старата охридска архитектура, што за мене не е Последен проект на Заров е конкурсот за
во името на Архитектонската Акедемија некоја креативност. Старата архитектура треба Плаошник. Крај во кој тој растел, ја познава
АА при Асоцијацијата на архитекти на да се чува и да се негува, таа е историјата на неговата анатомија, знаел што точно треба и
Македонија - ААМ градот, но никој во светот не прави имитација тоа е презентирано во неговиот проект, кој
на барок“. освои трета награда. „Направив современ
За Климент Заров може да се каже и дека е прoект, не имитација. Поставив објект во
хотелите „Силекс“, „Св. Илија“, скоро сите основоположник на Летната школа за средината како пандан на црквата и плоштадот
одморалишта, работел на реконструкција на архитектура. Во 1971 година тој на што ја обликува. Горе го ставив Богословскиот
поштата и аеродромот во Охрид. Покрај професорот Живко Поповски му предложил да факултет кој според програмата требало да
стариот дел на градот, ова е највпечатливата, се отвори Летната школа во Охрид. Школата биде во Охрид“, - вели Заров за својот
највистинската архитектура на Охрид. била финансирана од Институтот за урбанизам последен проект.
Архитектура која умее да го почитува стариот и архитектура на Охрид и била посетена не По пензионирањето Климент Заров ја
продолжува својата борба за квалитетна
архитектура. Доаѓа во Скопје и до 2002 е
Хотел „Инекс Горица“, Охрид
директор на Јавното претпријатие за
просторно и урбанистичко планирање.
Неговата основна цел и идеја, прифаќајќи ја
оваа раководна функција, била од едно
централно место да се држи и организира
квалитетот на урбанистичките решенија. Смета
дека треба да се постави квалитетен систем за
урбанизам, затоа што тој што го нарачува и
изработува урбанизмот носи и политичка и
општествена и стручна одговорност.
Климент Заров додека е директор на ЈП за
просторно и урбанистичко планирање е
организатор на Конкурсот за социјални
станови. Дефинитивно тој конкурс е
последниот конкурс за архитектура во
Македонија направен по пропис. Во составот
на жирито, објавено со име и презиме се
реномирани архитекти, експерти за станбена
архитектура: Александар Серафимовски,
Георги Константиновски и Александар
Смилевски. Такви конкурси денес веќе нема,
главно се сведени на јавни набавки или состав

Реконструкција, аеродром во Охрид
на жири со сомнително архитектонско реноме.

Затоа после добиваме недоречени проекти кои
не можеме да ги сработиме. Што би рекол
славниот Едо Равникар: „додека не прочитам
состав на комисија не учествувам на конкурс“.
Климент Заров како и секој вистински
творец, најмногу жали за своите нереализирани
проекти. Особено за два проекта кои ги смета
за значајни. Едниот е хотел за ЈНА во Охрид и
вториот за објект во Струмица на местото на
сегашниот „Глобал“, проект со еден сосема
поинаков концепт.
Како круна на својата професионална
кариера Климент Заров во 2009 година ја
добива дваесеттата по ред награда „Андреја
Дамјанов“ за животно дело и особени
Хотел „Силекс“ Охрид
достигнувања од областа на архитектурата и
градителството, која ја доделува Асоцијацијата
на архитекти на Македонија – ААМ, а Позначајни реализирани дела:
истовремено е член на Архитектонската 1964 Реставрација на црквата „Св. Јован Канео“, Охрид
академија на ААМ. На свеченото доделување ќе 1964 Станбен објект за поштата, Охрид
1964 Станбени објекти во низа на ул. „Галичица“, Охрид
изјави: „Македонската архитектура треба да
1970 Хотел „Горица“, Охрид
проговори со универзалниот јазик на
1972 Станбен блок (П+3+Пк) и станбена кула (П+9) на ул. „Партизанска“ во Охрид
архитектурата без притоа да стравува дека во 1978 Зградата на Институтот за урбанизам и архитектура на Охрид
глобалниот свет на идеи би го изгубила својот 1979 Хотел „Св. Илија“ кај месноста Св. Стефан, Охрид
идентитет. Мојот личен придонес, како и 1983 Хотел „Силекс“ во Охрид (со арх. Р. Наумовска)
придонесот на Институтот за урбанизам и 1985 Реконструкција на поштата во Охрид
архитектура во Охрид, кој имав чест да го 1990 Реконструкција на охридскиот аеродром
водам три децении заедно со моите 1995 Станбени блокови (П+М+4+Пк) на ул. „Партизанска“ во Охрид (со арх. В. Снегар)
талентирани и безусловно предадени на 1996 Две станбени кули (П+М+6+Пк) на ул. „Партизанска“ во Охрид (со арх. П. Манев)
професијата колеги и соработници е обидот во
Охрид да ја запалиме искрата на современиот Награди и признанија:
архитектонски израз. Со помалку или повеќе 1970 „11 Октомври“ – за хотел „Горица“, Охрид
успех на почетокот на втората половина на 1971 Награда на Град Скопје, за урбанистичко творештво
минатиот век ги реализиравме речиси сите 1972 Признание на Сојузот на урбанистите на Југославија „СУЈ“
туристички, станбени и јавни објекти кои го 1985 Специјална награда на „БИМАС“ за хотел „Горица“
издржаа судот на времето“. 2009 „Андреја Дамјанов“, награда за животно дело, доделена од од ААМ

www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
архиктекура
Прогласени победницитте на
едесет и деветтата годишна
П церемонија Civic Trust Awards 2018

се одржа на 9 март на Олд
Трафортд, домот на фудбалскиот
клуб Манчестер Јунајтед. Од 234
апликации на 60 национални и меѓународни
проекти им беше доделена награда или пофалба
за граѓанска доверба во кои беа вклучени Pro-
Tem, за привремени проекти или инсталации,
категорија AABC Conservation и Selwyn Goldsmith
Awards за универзален дизајн.
Civic Trust Awards е основана во 1959 година,
се доделува во Британија, целта на наградите е
да го охрабрат најдоброто во архитектурата, да
ја подобрат изградената средина, но и да се
наградуваат проекти кои нудат позитивни
социјални, културни, еколошки или економски
придобивки за локалните заедници. На
церемонијата меѓу останатите беа презентирани
три специјални награди за проекти кои „покажаа
извонредни ингеренции во одредени специфични
области“.
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА ЗА
ВЛИЈАНИЕТО И АНГАЖМАНОТ НА
ЗАЕДНИЦАТА
Културен центар, Storyhous во Честер
Архитект: Bennetts Associates
Клиент: Cheshire West и Chester Council
Фото: Marc Karlin
ПОРТА
Civic Trust Awards 2018
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА НА
НАЦИОНАЛНАТА КОМИСИЈА
Централноевропски универзитет во
Будимпешта, прва фаза
Архитект: O'Donnell + Tuomey
Локален архитект: Teampannon
Клиент: Central European University
Фото: Tamas Bujnovszky

СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА ЗА ОДРЖЛИВОСТ
Трансформација на Sydney Park, Австралија
Урбанисти: Turf Design Studio &
Environmental Partnership
Клиент: City of Sydney
Фото: Ethan Rohloff
ПОРТА
info@abix.mk
02.30.91.005
ПОРТА
архитектура ИНТЕРВЈУ СО АРХИТЕКТ Д-Р ИГОР МАРИЌ
Долго патување до хотелот

„Хилтон“
м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. (Србија) спојува „Теразије“ и „Славија“. Приказната метри, содржи 242 соби, 19 апартмани, балска
која ја следи историјата на овој објект е сала, спа-центар, конференциски сали,
а почетокот на март 218 мошне интересна, бидејќи многу зборува за подземна гаража на четири нивоа, чиј еден дел
Н
година во Белград е тоа колку можат околностите да се сменат служи и како јавна гаража. Проектот за
отворен хотелот во едно општество за некои десетина години, објектот на денешниот хотел „Хилтон“ во
„Хилтон“. Објектот се од моментот кога бил распишан конкурсот, Белград поминал повеќе фази на менување на
наоѓа на аголот на до моментот кога во присуство на гости намената, изгледот на фасадите и други
улиците „Крал Милан“ и свечено е отворен објектот. Инвестицијата сегменти, а на сето тоа влијаела и
„Крал Милутин“, мошне чини околу 70 милиони долари. Претставува промената на инвеститорот на објектот.
значајна локација за Белград во линија која ги хотел со 5 ѕвезди на околу 30.000 квадратни Во непосредна близина на плоштадот
Основниот проект се Игор Мариќ, Божидар На конкурсот распишан во 2007 година
Маниќ, Бојан Забуловец, Александар Суџуковиќ освоивте прва награда заедно со
и Зоран Мрваљевиќ. Основниот проект е архитектот Божидар Маниќ, што можете да
изработен во проектантското биро „ЗАП ни кажете за тоа? Љ
ДОО“ од Белград. Ентериерот е проект на n Се работеше за јавен, урбанистичко-
студиото „Cristiano Gatto Design“ од Италија. архитектонски конкурс на кој учествуваа 15
За самиот објект, борбата за струката и тимови. Во жирито помеѓу останатите беа и
конкурсното решение за Порта 3 говори еден академик Милан Лојаница и тогашниот
од коавторите на награденото решение, градски архитект Ѓорѓе Бобиќ. Ние добивме
архитект д-р Игор Мариќ, научен советник во прва награда, според образложението на
Институтот за архитектура и урбанизам жирито, благодарение на тоа што нашето
на Србија. решение најдобро одговорило на барањето,
Основа на приземје
„Славија“, кој бил реконструиран скоро во

исто време се наоѓа хотелот кој со својот
изглед придонесува за одреден архитектонски
квалитет на околината. Зградата е со
едноставна геометрија со динамични
елементи на сегментираната фасада и
посебно нагласен остар агол, поддржан со
столб кој се расчленува во триделен столб по
вертикала. Автори на конкурсното решение
се Игор Мариќ и Божидар Маниќ, а автори на
ПОРТА
објектот да се прилагоди на матрицата и на
духот на градот. Фронтот на објектот на
улицата „Крал Милан“ има околу 80 метри,
додека фронтот на улицата „Крал Милутин“
околу 60 метри. Со оглед на тоа ние
држевме ритам од околу 20 метри. Идејата
беше објектот да се расчлени на помали
сегменти, бидејќи во тие две улици поголем
дел од фронтовите на фасадите се од 15 до
20 метри. Се трудевме нашиот објект да
биде вклопен во околниот изграден
контекст. Од друга страна, бидејќи фасадата
на улицата „Крал Милан“ е на јужна страна,
предвидовме дупла фасада, како заштита од
бука и сонце. Според конкурсот зградата
прво беше предвидена да биде деловно-
станбен објект. Според тоа решение на
улицата „Крал Милан“ беше сместен
деловниот дел, додека на улицата „Крал
Милутин“ имаше мешана намена, деловен
дел и околу 3.000 метри квадратни
домување.
Што се случуваше потоа?

n На основа на конкурсното решение
добивме Одобрение за градење во 2008
година. Комплексот опфаќа и јавен двор,
мал базар, реминисценција на белградскиот
Безистен. Потоа, тогашниот инвеститор
воспоставува контакт со претставници на
„Хилтон“ и ние работевме дополнителни
варијанти на решение за хотел. Во одреден

момент инвеститорот заедно со „Хилтон“
избира потенцијален изведувач, но тој
изведувач бара прилагодување на објектот
на нивната технологија и изведбата на
проектираното решение од овие причини се
стопира. По некое време, тогашниот
инвеститор ја продава локацијата на друг
инвеститор кој си зема други проектанти со
кои работи веќе подолго време. Тие
изработуваат нов проект, но не воочуваат
дека според урбанистичката дозвола постои
услов дека проектот мора да биде
изработен врз основа на првонаградениот
конкурсен труд и во соработка со авторите.
Тогаш нас нè контактираат. Во тој период
јас бев претседател на Здружението на
архитекти на Србија и директор на
Институтот за архитектура и урбанизам на
Србија, а мојот колега исто така беше член
на претседателството на Друштвото на
архитекти на Белград и на републичката
Комисија за планови и со оглед на
наведеното бевме активно вклучени во
работата на струката, а тие тогаш бараа од
нас да го прифатиме нивното побарување за
фасада која битно се разликуваше од
конкурсното решение. Ние, Божидар и јас,
не можеме и не прифативме да потпишеме
согласност. Како некој кој ја штити
професијата и како личност, а и врз основа
на моите тогашни функции, јас тоа не можам
да го прифатам, исто така и мојот колега.
Тогаш доаѓа до договор ние да ја
проектираме фасадата која ќе биде во духот
на првонаградениот труд. На крајот колегите
од бирото ЗАП тоа го прифатија со тоа што
тие ја разработуваат функцијата и корпусот
на објектот. Габаритот на објектот е
проширен кон внатрешниот двор, а објектот
во дворот се изоставува.
По добивање на Одобрение за градење,
инвеститорот повторна бара да го менуваме
нашиот авторски концепт и го менува
проектот за изработка на изведбен проект.
Ние повторно не сакаме да се откажеме од
нашето решение и во еден момент бараме
мислење од „Хилтон“. Претставниците на
„Хилтон“ го поддржаа концептот на нашиот
Основа на кат

проект за фасадата за разлика од другото сантиметри се битни, а некогаш два метри не Во исто време е работена
понудено решение, чиј автор никогаш не се битни, сè во зависност од положбата и реконструкцијата на „Славија“, кое е
дознавме кој е. карактерот на тој елемент од објектот. Во вашето мислење за тоа?
Проблемот беше околу цената на архитектурата суштината е да се најде n Да се реконструира еден таков плоштад
фасадата, инвеститорот тврдеше дека мерката, како и да се најдат материјали кои на делчиња, без целосно согледување не е
нашата фасада е поскапа од предвиденото одговараат. Кога на некое лице ќе ја добро. Исто така не е добро и да се уреди
со буџетот. На тој начин сакаа да не промените веѓата за некој милиметар тоа го еден таков сообраќаен јазол без подземни
одоброволат да изработиме друга фасада, менува лицето, истото важи и во премини. Според мене зградата на банката
но не беа во можност да го документираат архитектурата кога ќе се смени нешто, тоа го не требаше да биде на тоа место, тоа се
својот став. На крај може да се каже дека менува карактерот на објектот. аутистични куќи, некомуникативни со
успеавме да го одбраниме концептот на околината. На толку прометен плоштад кој
проектот и материјализацијата која ја Каков беше односот на инвеститорот и нема значајна содржина од јавна намена
замисливме. струката? зошто му е потребен празен простор за
n Нивната желба беше архитектите со пјацета? Фонтаната можеше да биде на таа
Фасадата има одредена динамика со кои веќе соработуваат да ја пјацета со што можеби би станала мотив за
своите елементи? проектираат фасадата, па така го собирање. Покрај тоа една од можностите е
n Нашата желба беше објектот да биде бранеа проектот на сменетата и да се креира некој скулптурален
архитектонски, што подразбира вклопување фасада. На крајот, на ансамбл кој би привлекувал посетители
во простор, структура и материјализација. градилиштето, во завршна фаза и минувачи. Иднината на просторот
Тоа е она што ја прави архитектурата. на изградбата инвеститорот ни „Славија“ е да се изградат објекти
Изразениот конструктивен растер кажа дека сме биле во право и на слободните простори лево и
претставува одредено транзитирање на дека нашето решение за десно од улица „Белградска“.
архитектурата на објектите од шеесеттите изгледот на објектот е Објекти кои содржајно,
години од околниот контекст. Ние некои одлично. Тоа претставува особено во партерот ќе
елементи пренесовме на овој објект. Тој сатисфакција за сè ја направат„ Славија“,
сегмент додатно е расчленет со минуциозна она на што освен сообраќаен
пластика и се наоѓа на споевите со инсистиравме и јазол и целна
постоечките згради на улиците „Крал Милан“ направивме. точка за
и „Крал Милутин“. Останатите сегменти од собирање.
едната и од другата страна на улицата
означени се со поголеми рамки на фасадата
кои се поврзуваат со транземи со трапезна
форма. На овој начин основните сегменти на
фасадата со материјал и ритам се спојуваат
без буквална поделба. На аголот е поставен
стаклен, остар кубус. За жал, тој аголен
мотив требаше да се издигне до врвот на
зградата, но во тек на изградбата тој
последен дел на катот не е застаклен. Кога
ќе нè прашаат, дали сме на крај задоволни,
ние обично велиме околу 90 %, токму поради
тој недовршен аголен мотив. Мошне сме
задоволни од изведбата и од тоа што во сите
останати делови е почитуван проектот и
материјализацијата за која се залагавме.
Идејата на аголот постои, каде се

разликува фасадата? Што можете да ни
кажете за тоа?
n Ние на аголот имавме три столба, а уште
од самиот конкурс сметавме дека тука треба
да се направи нешто. Во новото решение тој
проблем е решен така што конструктивецот
трите столба ги сведе на еден столб со
неправилна форма. Столбот е направен од
бетон и обложен е со метал. Сепак можеше
да биде потесен за некои 10-15 % и со
самото тоа поелегантен, а здебелувањето е
направено при изведбата, без статичка
потреба. Понекогаш не успевам да им
објаснам на колегите архитекти дека е важно
да се најде мерката, дека некогаш 10
ГРАДИТЕЛСКИ ПОГЛЕД НАНАЗАД урбанизам
Тука нацртај композиција

како ѓерданче
Големите луѓе имаат многу димензии, па така незаборавни се и вечерите по
попатните македонски кафеани, кога се враќавме од терен, каде Кубеш им го
рецитираше Мајаковски на кафеанските пеjачки
Кензо Танге со тимот
Душанка ШУЛОВИЌ , дипл.ихж..арх. Музејот МОМА во Њујорк подготвува Танге. Низа прашања за архитектурата и
изложба „Бетонска утопија – архитектурата во урбанизмот во Македонија во тој период се
Југославија помеѓу 1948 и 1980“. Една од чини бараат констатации и одговори.
енес кога стоиме пред
Д
клучните тези на изложбата е дека Низ мои лични автобиографски рефлексии
секојдневната
југословенската повоена архитектура не била ќе се обидам да потсетам што се случуваше на
материјализација на
периферна, туку напротив, се наоѓала во нашите простори во тој период. Од педесеттите
архитектурата и урбаниот
самата срж на модерната архитектура. Посебна години наваму почнува период на динамичен и
простор во нашето
тема на изложбата е урбанизмот на новите содржаен развој на македонската урбана
опкружување, збунети или
градови. Македонија ќе биде застапена со околина. Генерацијата архитекти од
восхитени, се наметнува
„бруталистичката“ архитектура на архитектот педесеттите години го претпочиташе
потребата да погледнеме наназад како
Јанко Константинов и „метаболизмот“ на Кензо „интернационалниот стил“, кој во овој период
градители, сведоци и современици.

го достигна својот највисок подем. За своите
проекти бараа потпора во делата на Корбизије,
Мис Ван де Рое, Гропиус, Нимаер. Овие
македонски архитекти по војната дипломираа
на архитектонските факултети во Белград и
Загреб. Дополнително, одреден број други
југословенски архитекти дојдоа во Скопје од
Белград и Загреб како помош на малубројниот
домашен архитектонски кадар. Во овој период
покрај архитектурата, урбанизмот стана
неодложна потреба. Во почетокот на 60-тите
години веќе се појавува генерација архитекти
школувана на Факултетот за архитектура и
градежништво при Универзитетот „Св. Кирил и
Методиј“ во Скопје. Сето ова резултира со брз
напредок и се појавуваат нови трендови на
македонската архитектонска сцена во рамките
на Југославија. Некои од новите македонски
архитекти, по своите престои во Америка и
Европа, во согласност со новите стремежи во
современата архитектура во светот, ќе го
донесат во Македонија брутализмот (градење
во натур бетон).
По земјотресот во 1963 година, Скопје ќе се
најде во средиштето на архитектонско
урбанистичка активност. Проектот за
разрушениот град под покровителство на
Обединетите нации ќе претставува нешто
невообичаено. На архитектонската сцена
владее посебно расположение поради
присуството на реномирани екипи на архитекти
за изработка на идејно решение на центарот на
Скопје. Во 1964 година се работи Генерален
урбанистички план на Скопје од страна на
Заводот за урбанизам и архитектура на Скопје,
Doxiadis Associates од Атина и Полсервис од Генерален регулационен план на Скопје 1947 (арх. Лудјек Кубеш)
Варшава. Кензо Танге дојде неколку пати во
Скопје да ја надгледува работата на тимот што
со голем ентузијазам е работата на градови, за изработка на деталните планови
изработуваше варијанти од конкурсното
Урбанистичката студија за долината на реката требаше да се познава просторот, теренската
решение за центарот на градот.
Радика, која ја работеше тимот раководен конфигурација, постојната состојба на
Паралелно со изградбата на Скопје во скоро
архитект Кубеш, во кој бев распределeна. објектите и начинот на живеење на локалното
цела Македонија се одвиваше урбанистичко –
Подоцна, како проектант соработник во тимот население. Овој комплексен процес несебично
архитектонска активност. По епохалниот миг на
на Кубеш работев на основните и детални ни го откриваа Кубеш, Никуљски и другите
национална и социјална слобода, урбанизмот
урбанистички планови на Кичево, Гостивар, поискусни колеги.
стана неопходност.
Дојран, Маврово, Кавадарци , Неготино, Лудјек Кубеш беше образован и талентиран
Моите професионални почетоци се случија
Автокоманда. Основен урбанистички план на архитект и урбанист. Импонираше неговиот
во оваа динамична и развојно ориентирана
еден град е документ во кој се внесени професионализам, начинот на работа и
атмосфера. Тие се врзани за институцијата
верифицирани податоци, кои, по сила на посветеноста, но и неговата култура и
Републички завод за урбанизам и станбено-
законот, ги утврдуваат начинот и условите за боемштина. На многу едноставен и лежерен
комунална техника, во кој се изработуваа
употреба на земјиштето, за точно дефиниран начин нè воведуваше во тајните на урбанизмот.
урбанистичките планови за Република
временски период. Овие планови се резултат Нашето знаење стекнато на факултет беше
Македонија. Републичкиот завод го водеа
на тимска работа на урбанисти-планери, скромно. Урбанизмот го учевме на работна
двајца големи архитекти и урбанисти, Лудјек
консултанти од разни области, соработници за маса и на терен низ цела Македонија, во
Кубеш и Звонко Никуљски.
начелни инфраструктурни решенија и технички директен контакт со луѓето и просторот. На
Архитект Лудјек Кубеш, од Чешка, беше
персонал. Деталните урбанистички планови на терен, во соработка со општинските служби, се
повикан од Владата на Народнa Република
станбени заедници и карактеристични евидентираа сите постојни објекти што
Македонија да дојде во Скопје и да помогне во
комплекси се изработуваат врз база на претставуваше обемна мануелна работа. Тогаш
создавањето и обуката на урбанистичкиот
програмски основи, кои пак, се базирани на немаше компјутери и дигитална технологија,
кадар. Тој е водечки проектант на првиот
основниот урбанистички план. Покрај сите но затоа имаше технички персонал за
урбанистички план на град Скопје по војната во
упатства што се црпеа од основните поддршка на процесот. Се работеше според
1947 година.
урбанистички планови на поединечните сите прописи на модерниот урбанизам, водејќи
Мојот прв голем предизвик во кој се втурнав
строго сметка за инсталациите, по попатните
проветрувањето, нужните растојанија меѓу македонски кафеани, Душанка Шуловиќ
објектите, видиците и избалансираноста на кога се враќавме од
потребните придружни содржини. терен, каде Кубеш им
Атмосферата во ателјето беше релаксирана, го рецитираше
интересна и креативно насочена. Од секој Мајаковски на
разговор со Кубеш се учеше. Беше одличен кафеанските пеjачки.
познавач на македонскиот простор, Од 1971 година како
менталитет и фолклор. Ако дојдеше на маса самостоен проектант
да ти помогне ќе ти кажеше: „Тука нацртај почнав да работам
композиција како герданче“. детални урбанистички
Архитект Звонко Никуљски, по планови во Заводот за
едногодишниот престој и работа во Перу на урбанизам на Битола.
изработка на урбанистичкиот план на Лима Во Битола работев со
во состав на тимот формиран од ОН, се враќа прекрасни колеги, го
во Скопје и го презема раководењето со запознав одблиску
Републичкиот завод. Никуљски беше градот на конзулите,
театарот. Сметавме дека општината треба да
интересен на свој начин. Духовит, добар градот со најубавата планина, и со
додели друга локација бидејќи постоечката
цртач, на цел еден ѕид имаше исцртано најградските луѓе во Македонија. Со веќе
зграда на стариот театар има историја, во
карикатури од сите вработени. Решенијата изградена професионална самодоверба на
него пеела Сара Бернар и таквите театри во
што ги работевме се дискутираа на стручен искусен урбанист, влегував во битолските
светот се чуваат и санираат. Одговорот беше:
колегиум на кој често беше повикуван и чикмаци, евидентирајќи стара градска
„Што ќе ви е тоа? Тоа е објект од турско
архитектот Љубе Пота. Овие состаноци архитектура, се одушевував од историјата на
време.“ Подоцна се реализираше
претставуваа своевидна можност за размена градот, низ кој врвел патот Виа Игнација, ги
првонаградениот труд на словенечкиот
на идеи, учење и интелектуална интеракција слушав носталгичните приказни за 40-те
архитект Марко Мушич, којшто е бездруго
на посветени професионалци. кафеани што постоеле покрај реката Драгор,
одличен објект, но можевме да ги имаме и
По шест години работа во тим, ние, за трговските карвани со камили што носеле
двата. Урбанизмот секогаш бил во зависност
младите архитекти добивавме право да стока за Солун. За сето тоа ќе останев
и од владеjачките структури и од нивното
водиме и потпишуваме проекти. Со голема посиромашна ако не го живеев урбанизмот во
разбирање на нештата, но сепак, стручните
благодарност се сеќавам на овие архитекти, овој прекрасен град. Во тој период беше
институции во ова време во најголем број
кои ги одбележаа почетоците на мојата распишан конкурс за Домот на културата на
случаи наоѓаа начин да се справат со
кариера и ми помогнаа да ги научам локација на која постоеше стариот Битолски
проблемите.
концептите и структурата на урбанистичкиот театар. Интересна е анегдотата што ни се
Сето ова покажува дека по земјотресот
процес и да ги поставам професионалните случи додека ја спремавме локацијата за
Македонија се урбанизираше по сите
принципи и постулати на кои подоцна ќе ја конкурсот. Како урбанисти, со мојот колега
правила на модерниот урбанизам, а Скопје
градам мојата кариера на архитект и Љубиша Новаковиќ, отидовме кај
беше поприште на светската архитектонска
урбанист. Но големите луѓе имаат многу претседателот на градот (пандан на сегашен
елита. Денес светот ја актуaлизира нивната
димензии, па така незаборавни се и вечерите градоначалник) да го убедиме да не се руши
работа. Главниот кустос на Одделот за
архитектура на музејот МОМА, Мартино
Стиерли го посетил Скопје. Запрашан што
мисли како Кензо Танге би гледал на новото
уредување и новото лице на центарот на
Скопје одговорил: „Веројатно се превртува
во гробот“ .
Последните дваесет години Скопје и скоро
сите наши градови доживуваат деградација
или маргинализација во секоја смисла.
Архитектите констатираат: Скопје е
деградиран град; бетонска џунгла демне од
скопските ДУП-ови итн. Урбанистичките
институции во кои работев во своето време
на делување, ја играа својата улога
извонредно добро, одлично се справува со
проблемите, стручно се занимаваа со
урбанистичкото обликување на градовите и
го следеа процесот на урбанизација. Во
денешните нови општествени прилики
неопходно е да се изнајде модел за такво
делување, доколку навистина сме општество
кое се стреми кон развој и унапредување на
Карикатури - Ѕвонко Никуљски
квалитетот на животот на своите граѓани.

стадиони ВО ПРЕСРЕТ НА СВЕТСКОТО ПРВЕНСТВО ВО ФУДБАЛ ВО РУСИЈА (2)
„Спартак“ Москва
– гордост на навивачите
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл.ихж..арх. и збратимениот клуб од Белград „Црвена
гордост на неговите навивачи. Првичниот
ѕвезда“.
концепт го направија архитекти на AICOM, но
Стадионот во почеток беше изграден за
осковскиот стадион на конечната документациј и проектот за
М
35.000 гледачи, а сега има капацитет од 45.360
фудбалскиот клуб „Спартак“, фасадата е изработен од тимот на компанијата
места.
„Откритие Арена“ ќе биде Dexter Moren Associates. Фасадата ја одразува
Дизајнот е економично решение, кое е
домаќин на пет натпревари традицијата и историјата на московскиот
ефикасно, брзо и лесно изградено.
од Светскиот куп во 2018 фудбалски клуб. Преку 600 гигантски стаклени
Обезбедени се голем број ВИП-места и
година, помеѓу 18 јуни и 3 јули. И покрај тоа што парчиња во форма на дијамант ја сочинуваат
голем број седишта за навивачите на клубот,
бил најуспешен тим во историјата на рускиот обвивката на фасадата инспирирани од
кои се едни од најфанатичните фанови на
фудбал, „Спартак“ никогаш немал свој стадион. дијамантските знамиња на „Спартак“ со идеја
светот. Овие места се одвоени од останатите
Во пролетта 2010 година, на брегот на реката да се реплицира формата на амблемот на
места за седење и јавната циркулација што
Москва на место на поранешниот аеродром во клубот.
претставува единствено решение кое
областа Тушино, „Спартак“ започна да гради „Дијамантите“ ја следат кривата на објектот
овозможува и фантастична навивачка
сопствен стадион кој се отвори во септември во секоја насока, создавајќи севкупен изглед
атмосфера.
2014 година со мечот помеѓу „Спартак“ Москва кој евоцира на обоените и текстурни куполи од
Изгледот на стадионот е прашање на голема
Обезбедени се голем број ВИП-места и голем број
седишта за навивачите на клубот, кои се едни од
најфанатичните на светот. Овие места се одвоени од
останатите места за седење и јавната циркулација што
претставува единствено решение кое овозможува и
фантастична навивачка атмосфера
„СПАРТАК“ МОСКВА ПРЕКУ БРОЈКИ

• Капацитет од 45.360 места
• Преку 600 гигантски стаклени парчиња во
форма на дијамант ја сочинуваат обвивката
на фасадата
• Паркинг за 7.500 автомобили
• Изградбата чинела 430 милиони долари
традиционалната московска архитектура.

Обликот ја обвиткува фасадата на стадионот
во конзистентна решетка со проѕирни панели.
Бојата на фасадата може да се промени во
зависност од тоа кој тим игра. За натпреварите
на „Спартак“, арената се капе со црвено-бела
боја, а кога игра националниот тим се префрла
на боите на руското знаме.
Изградбата чинела 430 милиони долари, а
главното финансирање е од директорот на
клубот Леонид Федун.
Гладијаторската статуа, тракиецот Спартак,
симболот на клубот го чува влезот во арената.
Карактеристично е и што внатре во арената се
поставени статуите на основачите на клубот,
браќата Старостин.
На стадионот е сместен музеј на клубот
Спартак и клупска продавница. Во близина на
стадионот пуштена e метро станица и паркинг
за 7.500 автомобили. Планирано е да се
изградат и две арени за хокеј, тениска
академија, спортски центар за спортови на
вода, неколку училишта, две детски градинки и
станбена населба.
ПОРТА 33
27 април 2018
стадиони ВО ПРЕСРЕТ НА СВЕТСКОТО ПРВЕНСТВО ВО ФУДБАЛ ВО РУСИЈА
Самара - „Арена Космос“

Темата „Космос“ која е прикажана низ архитектурата „Крилја Советов“.
Во почетокот е планирано стадионот да
на арената не е случајна - Самарската Област е срцето се гради на устието на реките Самара и
Волга, но е преместен на локација на
на руската авијација и вселенската индустрија. север од градот поради недостиг на
Фасадата на идниот стадион е транспарентна купола инфраструктура. Стадионот е сместен во
регионот Радиоцентар. Според плановите
која ја прави арената да изгледа како објект од на регионалните власти, новата локација
вселената, сличен на летечка чинија овозможува развивање на локалната
инфраструктура, обезбедувајќи пристап до
транспорт, како и нов поттик за развој на
рвите планови за на Светското првенство во фудбал 2018. северниот дел на градот.
П
новиот стадион во За време на првенството, „Арената Темата „Космос“ која е прикажана низ
Самара „Арена Космос“ Космос“ ќе биде домаќин на четири архитектурата на арената не е случајна -
се направени околу натпревари од групната фаза, вклучувајќи Самарската Област е срцето на руската
2010 година, а се го и мечот на рускиот национален тим со авијација и вселенската индустрија.
конкретизирани во 2012 репрезентацијата на Уругвај и едно Фасадата на идниот стадион е
година, кога Самара е четвртфинале. Стадионот по првенството транспарентна купола која ја прави
избран како еден од градовите домаќини ќе стане нов дом на локалниот клуб арената да изгледа како објект од

вселената, сличен на летечка чинија.
Куполата на стадионот е висока 65,5
метри исто како и московската црква
Христос Спасителот. Се состои од 32
радијални конзоли, и секоја од нив
вклучува три монтажни блокови. Една
конзола тежи 277 тони. Сите конзоли се
монтирани на пирамидални потпори со
височина од 21,4 метри.
Конзолите ја формираат површината на
делумна сфера со дијаметар од 612 метри.
Овој дизајн е единствен во согласност со
Кодексот за урбанистичко планирање на
Руската Федерација, бидејќи има конзолен
дел со должина над 90 метри. Според
проектот, над 13 илјади тони челик се
користени за склопување на
конструкцијата на главниот покрив на
стадионот. Површината на покривот е
повеќе од 76 илјади квадратни метри, што
е повеќе од 10 фудбалски игралишта. Во
ноќните часови, целата структура ќе биде
осветлена, нагласувајќи го експресивниот
дизајн на стадионот. Транспарентната
купола овозможува публиката да гледа во
небо. Трибините се поставени на две
нивоа и се со капацитет 44.198 седишта.
Во ВИП-зоната предвидени се 1.200
луксузни седишта, двојно повеќе од
очекувањата на ФИФА. Изградбата на
стадионот предвидено е да чини 320
милиони долари.
Фитнес-центар, училиште за танц,
забавен центар, ресторани, фан зона и
други содржини предвидени се во
поттрибинскиот простор. Стадионот
покрај за фудбал ќе се користи и за
атлетски натпревари, концерти и изложби.
Градот Самара кој се наоѓа на брегот на
реката Волга, најдолгата река во Европа,
може да се пофали и со плоштадот
Кујбишев, најголем во Европа кој за
времетраење на Мундијалот ќе биде
домаќин на ФИФА-фан фестот.
Посебна трамвајска линија ќе го поврзе
стадионот со железничката станица.
Четири нови пристаништа, како и
обновена флота на бродови ќе им
овозможат на туристите да поминат
пријатно време, како и да ги надминат
значителните растојанија помеѓу некои
клучни точки во градот.
САМАРА- „АРЕНА КОСМОС“ ПРЕКУ БРОЈКИ

• Куполата на стадионот е висока 65,5 метри
• Капацитет 44.198 седишта
• конзолен дел со должина над 90 метри
• Површината на покривот е повеќе од
76.000 м2
• Цена 320 милиони долари

стадиони ВО ПРЕСРЕТ НА СВЕТСКОТО ПРВЕНСТВО ВО ФУДБАЛ ВО РУСИЈА
„Волгоградска арена“ - „Победа“
Првичниот проект е менуван

неколку пати, но задржана е
главната естетска карактеристика,
фасада која изгледа како да е
плетена. Челични греди на фасадата
се преплетуваат и пресекуваат и
создаваат модел на ромбоидни
форми од различни големини
С
тадионот во Волгоград е капацитет од различни големини. Формата на стадионот е
проектиран за Светското 45.568 гледачи. За време на Мундијалот на овој превртен, пресечен конус со висина од 49.5
фудбалско првенство во 2018 стадион ќе се одиграат четири натпревари од метри и со дијаметар од 303 метри. Стадионот
година. За времетраење на групната фаза, а по првенството стадионот ќе со својата големина, изграден на 20.22 хектари
Мундијалот ќе го носи името биде дом на ФК Ротор. со вкупна површина од 123.000 м2 и интересна
„Волгоградска арена“. Сместен При отпочнување на изградбата во ноември фасада се истакнува во пејзажот, но не повеќе
е на живописниот брег на 2014 година биле откриени остатоци од од колосалната статуа на „Мајката татковина“,
реката Волга во близина на брдото Мамајев човечки коски и 20 неексплодирани гранати. Но на скулпторот Јевгениј Вучетиќ, која се гледа
Курган. Мамајев Курган е свето место за Русија, тоа не е изненадување во Волгоград. Речиси одзади.
но и за светот, бидејќи таму се наоѓа секоја изградба на нов објект во градот носи Процесот на градење се одвивал по фази.
меморијалниот комплекс изграден во чест на откривање на муниција и човечки коски од Првата, клучната фаза се трибините поставени
Битката за Сталинград. По завршувањето на Втората светска војна. „Секој милиметар од на две нивоа, достапни од огромното
Светското првенство стадионот ќе го носи оваа земја е натопен со крв“, изјави гувернерот шеталиште околу стадионот. Во фазите 2 и 3
името „Победа“ во знак на сеќавање на на Волгоград, Андреј Бочаров во едно интервју. направен е голем челичен прстен преку
херојската битка. Арената го заменила Проектот за стадионот е изработен од трибините, внатре исполнет со затеги. Кровните
Централниот стадион на фудбалскиот клуб германското биро GMP Architekten, првичниот плочи се состојат од мембрана, додека
Ротор – Волгоград, кој бил изграден во 1962 проект е менуван неколку пати, но задржана е потесниот внатрешен прстен е покриен со
година, на кој Фидел Кастро одржал говор во главната естетска карактеристика, фасада која стакло со што е обезбедена сончева светлина.
1963 година пред 60.000 луѓе. Стариот стадион изгледа како да е плетена. Челични греди на Фазите 4-6 во изградбата се однесуваат на
е срушен во 2014 година за на негово место да фасадата се преплетуваат и пресекуваат и најпрепознатливиот дел од стадионот,
се изгради „Волгоградската арена“ со создаваат модел на ромбоидни форми од фасадата. Големата „плетена“ фасада го

опкружува стадионот, но е одвоена од објектот,
оставајќи простор за дополнителни објекти зад
трибините.
Објектот е препознатлив по својата фасада и
кога ќе биде целосно осветлен и исполнет со
бучни навивачи ќе започне нова ера во животот
на Волгоград и рускиот фудбал.
По завршување на Светското првенство
стадионот ќе биде отворен за јавноста, за
локалните жители и за туристите. Освен за
фудбал, објектот ќе се користи и за други
спортови, но и за одржување на големи
концерти. Стадионот чини 270 милиони евра,
точно онолку колку изнесувал буџетот доделен
од Руската Федерација.
Главниот инженер Виктор Батур оди со
гордост околу стадионот, бидејќи целата
работа е ефектно и квалитетно направена и
вели „Сега можете тука да играте фудбал“.
(Продолжува)
„ВОЛГОГРАДСКА АРЕНА“ ПРЕКУ БРОЈКИ

• Изграден на 20.22 хектари
• Вкупна површина 123.000 м2
• Формата на стадионот е превртен,
пресечен конус со висина од 49.5 м
• Цена 270 милиони евра
ПОРТА
ентериер ISALONI 2018, МИЛАНСКИОТ САЕМ ЗА МЕБЕЛ И ДИЗАЈН
Ренесанса и спектакл!
Ова не е само саем! iSaloni е систем на поврзувања, креативност и

иновации. Во период од недела повеќе од 400.000 луѓе конвергираат во
Милано: трговци, новинари, колекционери, дизајнери, интелектуалци,
критичари, архитекти, трагачи по знаење и негувачи на убавото.
Одржливиот дизајн никогаш досега не бил толку во центарот на
вниманието. Компаниите се трудат да ги покажат своите афинитети кон
одговорноста кон природата како и кон целокупниот процес на дизајнот
Иван МИРКОВСКИ, дипл.ихж..арх. (специјално за Порта 3 од Милано)

прил е вистинскиот месец, Во април! интелектуалци, критичари, архитекти, трагачи
А
си помислувам… додека И како и секогаш, не сме изненадени по знаење и негувачи на убавото. iSaloni исто
природата се буди и бидејќи сме свесни дека на нашите сетила им така претставува простор на чиста емоција,
буричка по човековите треба простор и време за адаптација на сета еманира позитивна енергија и ентузијазам,
хормони, се рестартира таа агресивна имплозија од убави нешта. Сето иновативност и среќа! Целата слика се добива
себе си и нашата мисла. Во она што се случува пред нас во рамкте на од интеракцијата помеѓу компаниите и
април може да се прочитаат iSaloni 2018, миланскиот саем за мебел и дизајнерите, таа симбиоза создава тренинг
сите оние скриени желби, пориви, склоности, дизајн го преобликува градот во светски центар каде очите на светот се вперени и
кои длабоко во себе ги чува творецот, свесен центар од областа на креативната мисла. воедно доживуваат предизвици и впиваат
или несвесен за нив. Текот на мислата и на Битно е да забележиме: ова не е само саем! знаења. Трендсетери и тренсикери, секој сака
обликовниот процес како чиста кинетчка iSaloni е систем на поврзувања, креативност и да биде дел од ова случување, барем за ден
енергија е спремна да се престори во форма и иновации. Во период од недела повеќе од или два да се најде во Милано, бидејќи
да ги нападне човековите сензори, да 400.000 луѓе конвергираат во Милано: трговци, вистинскиот термин за сѐ ова е „глобално
предизвика емоции, да предизвика спектакл. новинари, колекционери, дизајнери, доживување“. После април, очите на светот
ПОРТА
појасно гледаат!
Но тоа што годинава најмногу нѐ предизвика
и си поигра со нашите сетила се концизните
тематски концепти, односно акцентите кои
оваа година прецизно се насочени. Го
насетуваме повторното будење на творците,
нивната свесност за сѐ она што се случува
денес, суптилно го преточува нивниот
креативен порив низ принципи кои се
исполнети со одговорност кон природата.
Одржливиот дизајн никогаш досега не бил
толку во центарот на вниманието. Компаниите
се трудат да ги покажат своите афинитети кон
одговорноста кон природата како и кон
целокупниот процес на дизајнот.
Јасно беше потенцирано, да се размислува
за дизајн е да се размислува за иднината!
Времето е дојдено кога дизајнот излегува од
клишето и престанува да биде само алатка за
производство на објект. Еден од клучните
акценти е ставен токму врз тие предрасуди,
утилитарноста на тој мисловен процес е
повеќе од креација на објект. Тоа е целокупен
процес и соработка помеѓу најразлични
актери, тоа е тимска игра каде секој го има
својот дел; и токму тој процес ги
преразмислува методите кои се одговорни за
создавањето. Дизајнот оди подалеку од
предметите, се доближува кон човекот и
неговите скриени желби, трага по бездните
полни емоции и ги инјектира во нашето
секојдневие, во светот кој се менува.
Технолошкиот напредок беше еден крупен
сегмент од тие тематски концепти, строго
изострен, поставен во рамката на дизајнот,
технологијата е составен дел од мисловниот
процес. Производителот на современи кујни
Valcucine (Валкучине), според многу
критериуми најдобрите кујни на светот, на
спектакуларен начин ја претставува таа
симбиоза помеѓу високата технологија и

современиот врвен дизајн. Во разговор за го прави стаклото да биде топол материјал, не моментум, вели Габриеле, да го гледам преку
компанијата доаѓаме до детали кои го повеќе ладен! Како производители се први кои концептите на Паласма. Гледајќи ги одблизу и
објаснуваат нивниот мисловен метод. го употребуваат стаклото како материјал за доживувајќи ги дизајните на Валкучине не
Габриеле Центацо (Gabriele Centazzo), третман на хоризонтални површини во кујните. можев, а да не се согласам целосно со цела
претседателот на компанијата и воедно и Но и повеќе е од јасно, додека со мојата нивна филозофија! Но тука не заврши,
главниот дизајнер го води комплетниот процес, архитектонска логика се обидувам да ги Габриеле продолжува да го толкува Гастон
од идеја до реална состојба. Студирал како уловам мааните и да забележам клише, Башелар со сегменти од „Поетика на
млад хемија која понатаму ретроспективно се Габриеле во еден миг ги расчистува сите мои просторот“ (La Poétique de l'espace by Gaston
покажала како основна нишка во неговиот предрасуди и вели: мојата инспирација за Bachelard) и да навлегува интимно и длабоко
креативен домен. Преку хемијата и материјалноста доаѓа пред сѐ од Јухани со принципите на архитектурата при што вели:
технологиите Габриеле почнал да ги разбира Паласма и неговото дело „Очите на кожата – „Мојата лична наобразба никогаш не престана,
материјалите од еден сосема поинаков агол. Архитектурата на сетилата“ (The Eyes of the читам стотици книги од областа на
Тактилноста на стаклените површини, која Skin – Architecture and the Senses by Juhani архитектурата и естетиката, се обидувам да
преку специјален процес Валкучине ја менува, Pallasmaa). Се обидувам целиот мој креативен навлезам во несвесниот човеков порив кон
ПОРТА
умешност. Ова означува дека сме спремни да
го обмисуваме следниот настан, со уште
поголема посветеност за да го задржиме
приматот на лидери во овој сегмент од
индустријата!“
Од сите материјали кои ни беа поделени од
прес-ценатрот можеме да сублимираме една
голема цел кон кој овој настан се стреми!
Близу половина милион посетители и 26%
зголемен обем од претходната година,
настанот чекори напред со неверојатна
брзина. Промоторот на целата оваа глобална
манифестација е самата држава.
Обединувањето на сите институции во
воздигнување на нивото на глобалниот тренд
кој Италија како држава го сервира пред сѐ е
убавото и да разберам како таа перцепција дизајн, од сите аспекти. Оттука и успехот на соиграта и почитта меѓу сите
функционира“. Тоа е кујна! произлегуваат фантастичните податоци кои ги инволвирани актери. Овој саем претставува
Талкајќи низ дваесетте павиљони на добивме од официјалниот press release. глобален бенчмарк и како таков веќе се
комплексот Ро (Rho) се обидуваме да Претседателот на Saloni del Mobile господинот прошири со организација на iSaloni во Москва
испливаме од морето емоции со кои сме Клаудио Лути изјави: „Во последните неколку и Шангај. Клаудио вели понатаму: „Оваа
сатурирани. Да земеме воздух и со чиста денови бевме сведоци на најдоброто од едиција демонстрираше успех во бизнис-
мисла, рационално да ги разбереме сите оние областа на креативноста, иновациите и културата и тимската работа, кои се основни
различни контексти во кои бевме веќе длабоко нарацијата – сето тоа прикажано со театрална драјвери на нашата економија!“
нурнати. Опасно е човек да се предаде на
толку силен наплив на креативна енергија,
опасна е таа сила, која влече и го турка умот
во некоја друга состојба од која не е
едноставно да се вратиш во реалноста. Сѐ ни
се допаѓа, критериумот се подигнува, расте
неконтролирано. Одненадеж нашето око
станува критички настроено, Полиформ веќе
не изгледа примамливо, му недостасуваат
детали, Чекоти не бевме ниту да ги посетиме,
некои дански компании навлегле во досадна
репетиција... Очигледно е дека сме загубени
во преводот, тој опасен моментум веќе нѐ внел
во сосема различен реал. Земаме воздух и за
миг сфаќаме дека сме претерале.
Со ист сигурен чекор, но со појасна мисла,
прочистена од благата шизофренија која за
момент не зафати, одненадеж се наоѓаме
пред павиљонот на Дитре Италија.
Производителот на култура на живеење и
рафиниран дизајн нѐ пречекува со своите
гламурозни призвуци на современиот
лајфстајл. Софите кои со мало движење на
раката може да се преуредат во централен
елемент или пак да формираат композиции на
ентериерот му даваат неодолив рафиниран
вкус. Има некој специфичен допир со кој
Дитре Италија пристапува кон својот дизајн.
Доменот на оваа компанија излегува од
рамките на еклектиката, а длабоко во себе
крие модерен дух. Борбата помеѓу тие два
џина е вечна, а енергијата произведува
севременски дизајни!
И најверојатно тоа е најискрениот пристап,
кој фасцинира и не може ученото око да го
остави рамнодушно. Но во исто време
претставува и проблем, ги подигна
критериумите за она што значи заокружен

ПОРТА
земјотресно инженерство
Експериментално испитување на
Унипол Арена на виброплатформата
во ИЗИИС Скопје
Во рамки на соработката меѓу Универзитетот во Болоња и Институтот за
земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија – ИЗИИС, а со цел да се
определи динамичката стабилност на конструкцијата, извршени се
експериментални испитувања како на реалната конструкција, така и на физички
модел во смален размер
Слика 1. Унипол Арена (Unipol Arena), Болоња, Италија (извор на слики: http://www.unipolarena.it/en/agencies/structure/)
И
зградена во 1993 година во испитувања како на реалната конструкција, истражи сеизмичката стабилност на
Болоња, Италија, Унипол така и на физички модел во смален размер. конструкцијата.
Арената (Unipol Arena) или За определување на динамичките
претходно позната како карактеристики, непосредно по изградбата на МЕТОДОЛОГИЈА НА ИСТРАЖУВАЊАТА
PalaMalaguti (1993-2008) и арената, со примена на методите на принудни Со цел да се дефинираат реалните
Futureshow Station (2008-2011), претставува и амбиент-вибрации извршено е испитување динамички карактеристики – сопствени
една од најрепрезентативните спортски и на реалната конструкција од страна на тим од фреквенции и облици на вибрации на
концертни сали во Италија. Со елиптична ИЗИИС. Потоа, на сеизмичката платформа во дрвената кровна конструкција на објектот,
форма во основа (117.4/79.4 m), конструктивен лабораторијата за динамички испитувања на измерени се амбиенталните вибрации, а
систем од армирано-бетонски столбови со ИЗИИС извршени се низа експерименти на генерирани се и принудни хармониски
челични косници и атрактивна покривна физички модел во смален размер, со цел да се вибрации во ортогоналните правци со мал
конструкција од лепено ламелирано дрво,
оваа арена претставува импозантно Слика 2. Приказ на местоположба на
архитектонско и конструкторско дело на електродинамички пистон кај мерењата на
лице место
познатиот италијански архитект Мауро Чеколи (извор на графички прилог: архива на
(Mauro Checcoli). УКИМ ИЗИИС)
Во рамки на соработката меѓу
Универзитетот во Болоња и Институтот за
земјотресно инженерство и инженерска
сеизмологија – ИЗИИС во Скопје, а со цел да
се определи динамичката стабилност на
конструкцијата, извршени се експериментални

Табела 1. Геометриски вредности на
Параметри Прототип Модел конструктивните елементи прототип/модел
Димензии во основа (m) 80/120 2.60/3.90 Првиот физички модел е изграден од исти
Висина на столбови (m) 15.0 0.50 материјали како прототипот - бетон, челик и
Висина на покривна конструкција (m) 14.0 0.47 дрво со соодветни карактеристики, со реално
Висина на комплетната конструкција (m) 29.0 0.97 поврзување на елементите од дрвената
Табела 1. Геометриски вредности на конструктивните елементи прототип/модел конструкција. За да се исполнат во целост
потребните услови за сличност предвидена е
дополнителна маса на моделот. Тоа е
генератор на вибрации, чија местоположба е карактеристиките на сеизмичката платформа постигнато со додавање на концентрирани
прикажана на слика 2. Со добиените податоци и расположливиот простор од 5 х 5 m во оловни маси во јазлите на дрвените
од овие мерења подоцна се оценува и основа, за моделите усвоен е геометриски конструктивни елементи. Изградениот модел е
веродостојноста на проектираниот физички размер 1:30. Дефинирањето на димензиите и прикажан на слика 3 лево, а детали од
модел на конструкцијата за испитување на физичко-механичките карактеристики на изградбата се дадени на слика 4.
сеизмичката платформа на дејство на конструктивните елементи на моделите за Кај вториот физички модел наместо кровна
земјотрес. испитување се извршени согласно теоријата конструкција проектирана е лушпеста плоча
За сеизмичкото испитување на за сличност на прототип и модел базирана на изработена од специјален композитен
виброплатформа конструирани се два Бакингемовата теорема (Bucкingham theorem). материјал - мешавина од гипс, оловна
физички модела. Имајќи ги предвид
Слика 3. Приказ на двата физички модела на „Унипол Арена“ поставени на сеизмичка виброплатформа (извор на слики: фотоархива на УКИМ ИЗИИС)
прашина, дијатомејска земја и вода, слика 3

десно. Со испитувањето на овој модел целта е
да се согледаат разликите во однесувањето на
два различни типа на кровна конструкција, т. е.
да се согледаат предностите на едната од нив.
Детали од изградбата на овој модел се дадени
на слика 5.
Двата модела се испитувани под два
различни услови од аспект на дополнителни
товари, и тоа, еден случај во кој покрај
гравитационите стандардни оптоварувања
предвид е земено и влијанието од снег како
дополнителен товар кој е физички нанесен на
кровната конструкција и еден случај во кој
влијанието од оптоварување од снег е
занемарено.
ЛАБОРАТОРИСКИ МОДЕЛИ
Изработката на моделите во лабораторијата
претставува еден исклучително специфичен, а
воедно и интересен дел од експериментот
каде сите аналитички пресметани минијатурни
Слика 4. Приказ на изградба на првиот модел со дрвена кровна конструкција детали и врски, споредено со прототипот,
(извор на слики: фотоархива на УКИМ ИЗИИС)

Слика 5. Приказ на изградба на вториот модел со кровна конструкција од лушпеста плоча (извор на слики: фотоархива на УКИМ ИЗИИС)
потребно е да се изработат со голема потконструкцијата од столбови и косници се резултати. Со цел да се добијат информации
прецизност и точност. За таа цел, процедурата задржува, додека дрвените елементи се за забрзување, поместување и напрегање во
за изработка во овој случај се одвива во користат како оплата на која се поставуваат одредени точки, моделот е инструментиран со
неколку фази. Првата фаза опфаќа изработка обликувани картонски плочи и тенка акселерометри, мерачи на поместување (LVDT),
на челична основа која има можност да се арматурна мрежа кои подоцна се залеваат со линеарни потенциометри (LP) и мерни ленти
прицврсти на платформата, а на неа да се гипсената мешавина во слој од 2 cm. Откако (strain gauges) (слика 6).
постават елементите од моделот. Изработени се постигнува соодветна јакост на притисок,
се вкупно 26 темели од микробетон со дрвената оплата се ослободува и се спушта на РЕЗУЛТАТИ И ЗАКЛУЧОЦИ
димензии од 7/12 cm кои се поставени на платформата како не би имала физички допир Многубројните тестови и опсежните
челичната основа. Педесет и два столба со со моделот и останува заробена до анализи на двата физички модели тестирани
димензии на напречен пресек од 2/2 cm и завршување на тестирањето (слика 3 десно и во лабораторијата на Институтот за
висина од 50 cm се прицврстени на подлога слика 5). земјотресно инженерство и инженерска
пред темелите. Потоа, 52 челични косници, По изградбата и фиксирањето за сеизмологија, како и испитувањето на
Ø16, долги 55 cm се косо поставени од сеизмичката платформа, пристапено е кон реалната изградена конструкција (прототипот)
темелите кон врвот на столбовите кои поставување на мерни инструменти кои ќе ги ги потврдуваат првичните претпоставки околу
формираат основа за поставување на мерат величините од интерес потребни за типот на одговор при сеизмичко дејство. Како
дрвената кровна конструкција (слика 3 лево и евалуација на сеизмичкото однесување. дополнителна потврда, несомнено е и
слика 4). Дрвените елементи, меѓусебно и со Земајќи ја предвид комплексната геометрија верификацијата на формата на основните
столбовите се поврзани со специјално на моделите, проектот за инструментација е тонови на осцилации во вертикален и
дизајнирани челични поврзани елементи. конципиран на начин да се добијат што хоризонтален правец на двата физички
За потребите на вториот модел, поголем број на корисни експериментални модели и на реалната конструкција,
прикажани на слика 7.
Во поглед на заклучоците кои
Слика 6. Графички приказ на инструментацијата на физичките
модели во попречен и подолжен правец произлегуваат како резултат на
(извор на графички прилог: архива на УКИМ ИЗИИС) експерименталните тестови, главно може да
се каже дека:
• Врз основа на фреквентниот одговор на
конструкцијата, моделите, а со тоа и
прототипот се значително чувствителни на
дополнителни товари како што е
оптоварувањето од снег, особено во
случајот на несиметрично товарање кое има
неповолно дејство за динамичката
стабилност.
• По испитаниот широк спектар на
фреквенции, при сеизмичко дејство,
доминантни се првите три тонови форми во
сите три ортогонални правци.
• Со оглед на високите периоди на
осцилирање на кровната конструкција,
далечните долгопериодични земјотреси

Слика 7. Компаративен приказ на измерените тонови форми на физичките модели и реалната конструкција, во попречен и подолжен правец (извор на гра-
фички прилог: архива на УКИМ ИЗИИС)
имаат негативно дејство, за разлика

од блиските нископериодични
земјотреси кои имаат многу мала
веројатност да предизвикаат
резонантен одговор на кровната
конструкција.
• Моделот со дрвена кровна
конструкција има значителни
оштетувања при забрзувања од 0.6
g, но не и колапс на системот со
што се потврдува неговата
стабилност на сеизмичко дејство
далеку поголемо од проектното
забрзување за предметната
локација. Моделот со цврста
композитна мешавина се руши на
забрзување од 0.32 g, очигледно
доведувајќи го овој концепт
инфериорен во однос на одговорот
на сеизмичко дејство.
• Што се однесува до механизмот на
Слика 8. Приказ на комплетно срушената кровна конструкција со лушпеста плоча
лом на конструкцијата, вториот (извор на слики:фото-архива на УКИМ ИЗИИС)
модел покажува пореална слика на
повредливоста на системот, додека
првиот модел пореално го прикажува
механизмот на штета на конструктивните
елементи и врските.
Автори:
м-р Филип МАНОЈЛОВСКИ, м-р Ангела ПОПОСКА,
Антонио ШОКЛАРОВСКИ, дипл. град. инж., проф. д-
р Зоран РАКИЌЕВИЌ, проф. д-р Лидија КРСТЕВСКА,
доц. д-р Александра БОГДАНОВИЌ
Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во
Скопје, Институт за земјотресно
инженерство и инженерска сеизмологија
(ИЗИИС)
Реализација на проект:
Димитар ЈУРУКОВСКИ, Љубомир ТАШКОВ, Методи
БОЈАЏИЕВ, Димчо МАМУЧЕВСКИ
Институт за земјотресно инженерство и
инженерска сеизмологија, Скопје 1993 година
ПОРТА
eнергетска ефикасност
Научно објаснување: Зошто ветерните

турбини имаат по три лопатки?
Д
енес производството на произведе максимално количество енергија, производството на електрична енергија од
електрична енергија од постојат многу фактори кои треба да се ветерни турбини не се смениле многу до
ветерот е една од земат предвид. денес. Ветерните турбини се проектирани
најбрзорастечките индустрии Ветерните турбини за производство на така што ќе претставуваат бариера за
на глобално ниво, но познато електрична енергија се многу постари кинетичката енергија складирана во ветерот,
е дека човекот ја искористува енергијата од отколку што се мисли. Првата таква турбина конвертирајќи ја истата во електрична
ветерот со години. е откриена во 1888 година од страна на енергија. Бариерара доаѓа во форма на
Во последните години, енергијата на Charles F. Brush. Таа имала дури 144 дрвени лопатките од турбината кои се специјално
ветерот добива сè поголема популарност лопатки и можела да произведе скромни 12 изведени со цел добивање на најголемо
како ефикасна и одржлива алтернатива на kW електрична енергија. можно количество на енергија.
фосилните горива. Ширум светот расте Сè до средината на 30-тите години од Како и да е проектирањето на лопатките е
бројот на офшор ветерни паркови, а минатиот век, многу рурални жители од деликатна наука и се потпира на многу
моќноста на турбините станува сè поголема. американскиот континент зависеле од фактори поврзани со аеродинамиката и
Но, нивниот специфичен дизајн со три енергијата на ветерот како единствен извор отпорот на воздухот. Токму поради ова не е
лопатки се задржува. Се поставува на електрична енергија. Турбините биле случајно што лопатките на ветерните турбини
прашањето, зошто токму три? достапен и трошковно ефективен начин за многу потсетуваат на крилјата на авионите.
Тоа се разбира не е случајност, а обезбедување електрична енергија за места Поради отпорот од лопатките ветерот има
одговорот лежи во инженерингот на кои се надвор од опфатот на електричната поголема брзина зад лопатката отколку пред
енергијата од ветерот, односно како да се мрежа. неа. Тоа овозможува ротација на лопатките,
добие максимална енергија. Со цел да се Принципите на проектирање на што е предуслов за генерирање на електрична
енергија. Но тоа, само по себе не е доволен
услов. Инженерите мора да ги земат предвид
сите параметри поврзани со брзината и
отпорите со цел да обезбедат што е можно
поефикасно производство на енергија. Од
друга страна пак, една од најголемите
предности на ветерните турбини е во
намалувањето на бучавата, што е исто така
предизвик за проектантите. Турбините кои
работат со пониска бучава се разбирливо
секогаш поприфатливи.
Значи, имајќи ги предвид сите фактори,
денес ветерните турбини со три лопатки се
стандард. Тоа всушност е еден вид на општо
прифатен компромис. Ако станува збор само

за максимално производство на енергија,
тогаш една лопатка би била оптимум. Но, тогаш
турбината нема да биде балансирана, па тоа не
е практичен избор по однос на стабилноста.
Слично на тоа, две лопатки би овозможиле
поголемо производство на енергија отколку
три, но со тоа ќе се појави феномен кој
предизвикува тресење и вибрации, односно
повторна нестабилност. Од друга страна,
секој број на лопатки поголем од три, ќе
предизвика поголем отпор на ветерот и
пониска ефикасност.
Од овие причини, турбините со три
лопатки се идеален компромис помеѓу
производството на енергија и стабилноста и
издржливоста на турбината. Но, науката
смета дека ова нема засекогаш да биде така.
Инженерите постојано работат на нов,
поефикасен дизајн за идните постројки. одржувањето. Компанијата Vortex Bladeless трошоците за една ваква изведба се
Една од најпопуларните концепции е т.н. веќе има создадено прототип на ваква проценети на околу 50 % од класичната, со
турбина без лопатки. Овој концепт има многу турбина која го користи жироскопското очекување да се намалувааат со текот на
бенефити, меѓу кои трошоците и движење за добивање енергија. Во старт времето.
Египет наскоро ќе биде домаќин на

најголемиот соларен парк во светот
B
enban Solar Park е името на новиот банка, обезбедува 210 милиони долари
мегаинфраструктурен проект во осигурување од политички ризик за
Египет и новиот најголем соларен инвеститорите вклучени во соларниот парк.
парк во светот, со инсталиран International Finance Corporation (IFC) и
капацитет помеѓу 1.6 - 2.0 GW, кој се конзорциумот составен од 9 меѓународни
очекува да биде завршен до средината на банки обезбеди заем од 653 милиони долари,
2019 година. Проектот ќе има можност да ја што е најголем одобрен заем на приватниот
продава енергијата по цена од 7.8 ¢/kWh на сектор за финансирање на фотоволтаични
државната електроенергетска компанија централи во Северна Африка и Средниот
Egyptian Electricity Transmission Company Исток.
(EETC).
Во моментот, 29 централи во овој парк се
предмет на јавно финансирање во вредност
од околу 1.8 милијарди долари. Паркот е
проектиран да има 32 централи. Се очекува
дека со оваа инвестиција Египет ќе обезбеди
чиста енергија за наредниот период,
задвижување на економскиот раст и
намалување на сиромаштијата во оваа земја
со 90 милиони жители.
Египетските власти сметаат дека земјата
може да произведува 20 % од обновливи
извори до 2022 година. Источниот регион на
пустината Сахара е познат по интензивното
соларно зрачење во светски размки. Рангиран
е пред пустината во западниот дел на САД и
Мексико, но малку зад најдоброто место во
светот од овој аспект – пустината во Чиле.
Моделот на финансирање овозможува
добри услови за инвеститорите. Агенцијата
MIGA (Multilateral Investment and Guarantee
Agency), организација во рамките на Светска

екологија ИЗГРАДЕНИ НОВИ ПРЕЧИСТИТЕЛНИ СТАНИЦИ
Шест чекори поблиску

до почиста отпадна вода
ПС во Радовиш
Во Македонија постои Национална стратегија за води 2011-2041 која го регулира

управувањето со водите и влијае врз институциите од областа на управувањето со
водите. Еден дел од таа стратегија е и прочистувањето на отпадните води. Решенијата
опфаќаат пречистителни станици
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА сектор животна средина и клима“ за Првите пречистителни станици во
С
периодот 2014-2020 година се предвидени Македонија се изградени во 1985 и 1988
о комплетирање на шест нови уште две пречистителни станици за отпадни година во Враништа и тоа за реоните Охрид,
пречистителни станици за води со кои капацитетот ќе биде околу 37,3 Струга, Трпејца, Пештани и Лагадин за над
отпадни води, вкупниот отсто од вкупниот потребен капацитет. 90 илјади население, а процесот на
капацитет на пречистителни Изградбата на сите овие пречистителни прочистување е механички и биолошки.
станици во Македонија ќе станици е предизвик за стабилно и сигурно Втората пречистителна станица е
достигне околу 27 отсто од потребниот управување со објектите не само од техничка изградена во 1989 година во Дојран и ја
капацитет во државата. Во „Програмата за туку и од финансиска гледна точка. прочистува водата механички, биолошки и

хемиски. По неколку години пауза, „Најпрво треба да се вклучи министерства, јавни тела и Владата. Она што
изградбата продолжила во 2000 година во администрацијата на општината каде што се е важно е и прилагодување на Законот за
Свети Николе и Македонски Брод, потоа во гради станицата, потоа да се соберат сите градежништво и подзаконските акти со
2005 година е изградена во Ресен за реонот градежни доволи, навремено ангажирање на постапките на ИПА, додава Иванова.
на Јанковец, Царев Двор и Езерани, која работници за работа на пречистителна За да се воспостави ефикасно и одржливо
водата ја прочистува само механички и станица за отпадни води и примена на завршување на секој ИПА-проект,
биолошки. Во 2007 година се изградени новата тарифа за отпад. Проблеми со кои се Министерството за животна средина и
пречистителни станици во Куманово и сретнуваме е недостатокот на информации просторно планирање има преземено
Кривогаштани, а во 2010 година во Берово. за подземни инсталации, ниската јавна свест неколку мерки како потпишување на
На листата на градови со пречистителни за пречистителните станици и нивната договор со општините и комуналните
станици сега се и Струмица, Радовиш, корист за животната средина, како и претпријатија за ИПА-проектот, опишувајќи
Кичево , Прилеп / во завршна фаза на немањето искуство на многу македонски ги правата и обврските меѓу нив во текот на
изградба /. компании во изградбата на пречистителни секоја фаза од спроведувањето на проектот,
Во Македонија постои Национална станици“, објаснува Иванова. формирана е единица за имплементација на
стратегија за води 2011-2041 која го Изградбата на пречистителните станици проектот составена од претставници од
регулира управувањето со водите и влијае била и одлично училиште затоа што во овој МЖСПП, општините и комуналните
врз институциите од областа на процес надлежните научиле многу лекции претпријатија.
управувањето со водите. Еден дел од таа кои би требало да бидат корисни за Иванова објаснува што сè е постигнато во
стратегија е и прочистувањето на отпадните понатамошните активности. „Неопходно е секторот води според ИПА. Во Куманово се
води. Системите за прочистување на долгорочно планирање, што понавремено реновирани и реконструирани 25.743 метри
отпадните води се особено значајни за вклучување на општините и јавните цевки, има нови 839 шахти и 1.132 нови
човештвото бидејќи постои голем комунални претпријатија и нивно приклучоци за домаќинство. Во Берово
здравствен ризик од енормно дневно образование за обезбедување поправени се 27.600 метри цевки, има 791 нова
производство за отпадна вода. Решенијата документација за проекти финансирани од шахта и 181 нов приклучок на домаќинства, а
опфаќаат пречистителни станици. ЕУ и за нивните обврски пред и по направени се и 3.622 метри нови полимерни
Министерството за животна средина и завршувањето на изградбата, како и да се бетонски канали за атмосферска вода. Во
просторно планирање преку ИПА- подготват документи за неколку проекти и да Прилеп, пак, се реновирани и реконструирани
програмата на Европската Унија ги се подготват за финансирање во согласност 63.650 метри цевки.
реализира голем дел од овие пречистителни со меѓународните стандарди“, нагласува Инсталираните капацитети во
станици. Иванова. Таа додава дека исто така е пречистителната станица која е сместена во
Јадранка Иванова, ИПА-координатор од потребно и навремено имплементирање на селото Сачево на површина од 55 илјади
Министерството за животна средина и тарифите за вода за да се постигне метри квадратни , го опфаќаат градот
просторно планирање објаснува кои се одржливост на пречистителните станици за Струмица со 53.419 жители и 12 населени
најголемите предизвици при изградбата на отпадни води, потребна е и подобра места, со дневен капацитет на отпадни води
пречистителна станица за отпадни води. инволвираност и соработка на другите од 9.458 кубни метри.
ПС во Кичево

ПС во Струмица
„Учевме многу, некои работи не ги

предвидовме, а се случуваа, но сепак ПС во Прилеп
проектите се веќе готови и пречистителните
станици за кратко време сите ќе
функционираат. Сега треба подобра
вклученост на сите институции за нивно
успешно одржување“, вели Иванова. Според
неа сега во Македонија има 13
пречистителни станици, но државата има
потреба од 87 со секундарен карактер и 16
со терцијарно лекување. „Реално до 2041
година овие пречистителни станици би биле
готови“, додаде Иванова нагласувајќе дека
околу 90 отсто од средствата кои ќе се
потрошат за пречистителните станици ќе
завршат во рацете на јавните комунални
претпријатија и затоа сега е време да се
почне со нивно оспособување за да
управуваат со таква инфраструктура.
Важноста од постоењето на
пречистителни станици ја истакнува и
Торстен Фриман од првото формирано
здружение за водостопанство во Есец,
Германија. Тој заедно со свои колеги од
Германија, професори од Универзитетот во која беше организирана од Здружението за води и отпадни води и за пречистителните
Дуизбург-Есен од Катедрата за води во третман на вода и отпадна вода, а во станици.
урбани средини и Одделот за процесно координација со Министерството за животна Фриман објаснува дека неговото
инженерство, како и од истражувачкиот средина и просторно планирање, делегација здружение е надлежно за 58 пречистителни
Институт за управување со вода и отпад при на Европската Унија, Градежниот факултет станици кои целосно го покриваат реонот на
Техничкиот факултет во Ахен, Рајна- од Скопје, Комората на овластени архитекти реката Емшер кај Дортмунд. „Освен за
Вестфалија беа гости на првата и овластени инженери и АДКОМ - Здружение отпадната вода се грижиме и за
конференција за одржливост на на даватели на комунални услуги. дождовницата и за атмосферските води.
пречистителните станици во Македонија, Професорите говореа за историјатот и Имаме над 300 пумпни станици за заштита од
искуствата на Германија во третманот на поплави, а на годишно ниво третираме околу
800 милиони метри кубни отпадна вода“, присилуваме да имаат самите систем на пречистителната станица се оптимизираат
вели Фриман. Тој ја објаснува оптимизација“, објасни Фриман. трошоците, а нивното намалување доведува
пречистителната станица Ботроп која е Ваквиот третман постои и во Македонија. до заштеда. Во една пречистителна станица
изградена во 1929 година - 230 милиони Јадранка Иванова вели дека кај нас за 10 илјади жители треба да има најмалку
евра со денешна вредност. „Станува збор за комуналните претпријатија се тие што четири вработени, а во станица што
станица со три линии во која дотокот на одлучуваат дали ќе ја прифатат опслужува 50 илјади жители потребни се
вода при дожд е 8,5 кубни метри во секунда. индустриската отпадна вода во станиците. најмалку седум вработени во смена, кои се
Тука имаме класично механичко Најчесто индустриските капацитети се добро обучени“, нагласува Мертенс.
филтрирање, активно заживување со здружуваат и самите ја третираат отпадната Она што германските експерти го
бактерии и финална седиментација. Имаме вода до фаза таа да може да се испушти во препорачаа е дека треба да се води
резервоари за мил и гасот го користиме за пречистителната станица. енергетска политика, да се прават акциони
производство на струја со која покриваме Даниел Мертенс од компанијата за работа планови, да се организираат тимови кои
четири милиони жители, додаде Фриман. со пречистителни станици за отпадна вода - постојано ќе се усовршуваат за работа во
Како што нагласија германските ВТЕБ вели дека вкупната потрошувачка на пречистителните станици и ќе ги следат
професори, често онаму каде што има многу пречистителна станица за 10 илјади жители новите технологии.
штетни испусти треба да има и посебен не смее да биде повеќе од 30 киловат часови
третман пред тие води да се испуштат во по жител. „За успешно управување со
пречистителната станица. „Индустриските пречистителните станици многу е важно да Скопје - метропола без
фирми плаќаат по оптовареност на водата се обезбеди квалитетен персонал и добра пречистителна станица
што ја испуштаат и затоа најчесто ги технологија. Со одржувањето на За Скопје сакаме да зборуваме дека е
метропола, но е град без пречистителна
станица. Редакцијатa на „Порта 3“ во 2015
година пишуваше дека Скопје ќе ја добие
својата пречистителна станица во 2020
година, но од тоа нема никакви резултати
и веројатно за да добие главниот град
ваков објект ќе треба да чека уште
најмалку пет години. Кон крајот на
минатата година градските власти
потпишаа анекс на Меморандумот на
разбирање за студијата за финансирање,
изградба и работа на централната станица
за третман на отпадни води. Потписници
на овој анекс се и Министерството за
животна средина и просторно планирање,
амбасадорот на Франција во Македонија,
Христијан Тимоние и компанијата „ЕЖИС“.
За реализација на овој проект
француската влада има обезбедено
дополнителни 197.863 евра со што
вкупниот грант сега изнесува 927.182 евра.
По завршувањето на изградбата Скопје ќе
добие пречистителна станица во
согласност со европските директиви, а и
контрола и третман на водата што се
испушта во реката Вардар.
Локацијата на пречистителната станица
е дефинирана во ГУП за Град Скопје и се
наоѓа по должина на левата страна на
коритото од реката Вардар во Општина
Гази Баба, во Трубарево, што е до
источната граница по урбанистичкиот
план за Град Скопје.
Пречистителна станица на Емшер кај Дортмунд

хортикултура ПРИМЕНА НА ДЕКОРАТИВНИ ТРЕВИ
Креирање на оптички илузии

во градината
Комбинирањето на
декоративните треви може
да му даде природен
изглед на вашиот пејзаж.
Многу од нив се идеални за
уредување на отворен
простор или на тематски
градини (каменести
градини, медитерански
градини и сл.).
54 ПОРТА
Филип ФИЛИПОСКИ , дипл. шум. инж
Биро Проект
Д
екоративните треви
претставуваат големо
семејство на убави трајни
растенија кои додаваат
текстура, боја и движење во
градината. Со своите бои и форми му
даваат разновиден изглед на просторот.
Комбинирањето на декоративните треви
може да му даде природен изглед на
вашиот пејзаж. Тие се повеќегодишни
растенија, кои се доста едноставни за
одржување. Некои од нив доколку се
насадат на поголем простор може да
бидат инвазивни, па затоа се користат за
озеленување на поголеми површини. Во
случај површината каде што се насадени,
да е лимитирана, потребно е повремено да
се прави контролирање на нивното
ширење. Постојат треви за влажна или сува
почва, како и сончеви и засенчени
експозиции. Многу од нив се идеални за
уредување на отворен простор или на
тематски градини (каменести градини,
медитерански градини и сл.).
Каскадните тревести растенија
создаваат илузија на водопад, особено
кога се поставуваат на врвот на ѕидовите,
каде што со нивното полегнување може да
се долови одличен ефект. Во изборот на
видови погодни за постигнување на ваков
ефект може да се искористат видови како
ПОРТА
Dichondra argentea, Nolina texana,
Rosmarinus officinalis Prostratus и сл.
Освен декоративни треви за постигнување
на водопад може да се користат и некои
сукулентни растенија како Senecio
rowleyanus, Senecio radicans или Sedum
morganianum.
Декоративните треви може да се
искористат за да се создаде ефект на
водено бранување. Ова е особено
изразено за време на ветровити периоди и
месторастења. Сите сме го осетиле
ефектот на големите затревени
пространства покрај железничките пруги,
каде што ветерот создава специфична
игра со растенијата. За ниски бранувања
најдобро е да се насадат видови од родот
Carex spp. За постигнување на повпечатлив
ефект најдобро е да се користат повисоки
декоративни треви како што се
Muhlenbergia dumosa, Eragrostis spectabilis
или Muhlenbergia capillaris. Поради
нивната виталност декоративните треви
можат да се искористат за постигнување
на ефекти со смирувачко дејство како што
е бранувањето. Тие може да се
комбинираат со поголеми растенија или
едноставно да претставуваат фокус на
градината.
Декоративните треви може да се
користат и за создавање на ефект на
фонтана. Овој ефект може да се долови со
засадување на повисоки декоративни
треви во високи саксии или на отворен
простор. Во вториот случај со добра
имагинација може да се формира ефект
на фонтана во сува градина. Засадени
поединечно или во групации растенијата
како оние од родот Pennisetum spp. може
да создадат одличен ефект. Освен тие за
постигнување на ефект на фонтана може
да се користат и Sporobolus heterolepis
или Molinia spp.
Со садење на одредени декоративни
треви во групации на поголеми површини
може да се создаде ефект на отворено камен во различни гранулации за да се некои видови со сино-зелена боја кои се
водено пространство или имитација на оформи коритото на водотекот, а тревите ниски по раст како што се некои видови од
одреден водотек. Во овој случај се се садат по неговото течение. За родовите Festuca spp, Carex spp, Stachys
комбинираат растенијата со природен постигнување на вакви ефекти се користат byzantina или Stemodia lanata.
ПОРТА
ПОРТА
репортажа ЕРУСАЛИМ – ЦРКВАТА НА СВЕТИОТ ГРОБ
Жив споменик на движечката

Црквата на Светиот гроб се наоѓа во северозападниот
дел на стариот град во Ерусалим. За разлика од она
што сме навикнале да го гледаме, нема голема дворна
површина, нема паркови, нема одморалишта, клупи,
бехатон и слично. Втемелена, со камен влез и стара и
дотраена дрвена врата, овој сакрален објект е
суштинска спротивност на раскошот на црквите кои сме
навикнале да ги гледаме
Драган РИСТОВ,
(Специјално за Порта 3 од Ерусалим)
С
ум видел многу цркви и манастири
во животот. Но ниту една го нема
тој мистицизам како црквата на
Светиот гроб во Ерусалим. Иако
однадвор многу не потсетува на
класична црква, чувството на возбуда можеби
најдобро го објаснува растот на адреналинот
кога низ ум ви поминува дека пред вас е
локацијата на која е распнат Исус Христос и
во која е сместена малата т.н. „Едикула“ во
ПОРТА
сила на христијанството
која според преданијата било положено иако навидум сè е мирно. основа се гледа вдлабеност, како лузна.
неговото мртво тело од каде и воскреснал. Црквата на Светиот гроб се наоѓа во Разбрав дека пред повеќе од еден век, на
Речиси ништо не ви остава впечаток на северозападниот дел на стариот град во дочек на Нова година... гром удрил во столбот
некаков луксуз, возвишеност или посебен Ерусалим. За разлика од она што сме при што го расцепил. Знак божји, или
третман, иако станува збор за најсвето место навикнале да го гледаме, нема голема дворна природна појава која додава уште еден
во христијанството. И покрај толку многу луѓе, површина, нема паркови, нема одморалишта, елемент на севкупниот мистицизам кој ве чека
чувствувате безбедност и нема никакви клупи, бехатон и слично. Втемелена, со камен при правење на првиот чекор внатре. По
турканици. За волја на вистината, мислам дека влез и стара и дотраена дрвена врата, овој влегувањето, на само десетина метри е т.н.
во нашите цркви правиме поголеми циркузи и сакрален објект е суштинска спротивност на „Камен на помазанието“. Тоа всушност е
можеме да се испокараме и за обични свеќи, раскошот на црквите кои сме навикнале да ги камена плоча на која според кажувањата било
но не и тука. Најверојатно стравопочитта го гледаме. Од левата страна на секоја врата има положено телото на Христос кое го подготвил
прави своето, но не треба да се заборават неколку мермерни столбови, при што до израз Јосиф од Ариматеја. Во подземните пештери
ниту тајните израелски служби кои следат сè, доаѓа средниот од лева страна, низ чија под самата црква се наоѓа и неговото вечно

КИПАР
Авион / 29/4 – 2/5
ОД 385 €
Русија - Москва и
Санкт Петербург
Авион / 6 ноќевања 27.4-3.5.2018
од 699 €
+389 2 32 32 234
почивалиште. Плочата речиси и да нема сериозни. Некои дури имаат и солзи, Редот мора да се зачува, и еден по еден, човек
рабови. Мазно е. Од допирите на стотина, најверојатно поистоветувајќи се со болката се наведнува и влегува во малото одајче кое има
илјадници... милиони аџии, таа нема раб. која ја поминувал синот божји на патот кон само два метри. Имате време колку за една
Од десна страна, водат скалила до вториот распетието, некои пак само немо молитва, а веднаш потоа строго ќе ви се обрати
кат каде се наоѓа карпата позната како набљудуваат. Нивните лица зборуваат за многу грчко свештено лице во улога на редар. Да... за
„Голгота“ каде е кренат крстот со распнатиот раси. Ги има црни, бели, жолти... од сите волја на вистината, нашиот јужен сосед го има
божји син, додека лево се наоѓа местото на можни краишта на оваа планета. Веднаш на ум главниот збор во ова мистично сакрално место,
кое стоеле неговата мајка, Марија Магдалена ми паѓа дека ова е единственото место на кое и заедно со претставници на останатите верски
и преостанатите од семејството и апостолите можат да се видат многу нации во толку голем заедници, еврејската, католичката и други,
кои биле сведоци на чинот на распнувањето. број, а сепак сè да биде мирно и одмерено. секое утро ја отвораат тешката дрвена врата од
Верувањето има силна пресија врз Од каменот на помазанието, лево се наоѓа црквата на Светиот гроб, која потоа 12 часа ги
верниците. Врз каменот на помазанието ќе големата „Ротонда“ и во неа малата „Едикула“. собира во себе сите верници на овој свет. Така
видите луѓе кои се молат, ставаат предмети Во неа се наоѓа мала просторија во која е е уште од 4 век кога царот Константин ги открил
кои ги благословуваат, но и такви кои имаат Светиот гроб. Бројот на туристи и верници металните клинови со кои бил распнат Христос
проблеми со нозе или раце, па ги допираат до постојано расте. Околу неа стотина лица кои и Светиот крст кој сега се чува во посебна
каменот во надеж дека истите ќе бидат трпеливо чекаат да влезат. Стуткани околу просторија, но и низа други елементи кои
излекувани. Над самиот камен на „Едикулата“ изгледаат како опаш, како каиш кој укажувале на тоа дека се работи за Голгота и за
помазанието, се наоѓа огромен мозаик кој го е послан околу објектот. Трпеливо, еден по локацијата каде се наоѓа гробот на Христос.
илустрира чинот на распетието. Верници, еден, влегуваат прво во малото ходниче во кое По распетите, како што кажуваа водичите,
туристи, љубопитни луѓе го допираат мозаикот единствениот осветлен предмет од светлоста на Римската Империја го затрупала местото и на
и изговараат молитви. Нивните лица се свеќите е светиот камен на кој слетал ангелот. него изградила храм во чест на божицата
ПОРТА
Венера. Според записите, околу 135 пр.н.е.
Римјаните на ова место започнале да градат
комплекс од храмови. Писателот од периодот
на крстоносните војни Ориген оставил
пишана трага дека гробот на првиот човек на
светот, Адам, се наоѓа токму на местото каде
што Исус Христос бил распнат, односно на
Калварија, но секако цврсти научни докази за
тоа нема. Константин не се двоумел, па
веднаш паднала наредба да се изгради црква
која ќе биде посветена на Светиот гроб и на
христовите страдања. Од 327 до 335 година
биле изградени три делови од црквата во
најразлични периоди, вклучувајќи ја и
големата базилика, затворениот атриум и Зракот светлина кој паѓа од врвот на амбулатор, односно скала која води кон
„Ротондата“ со „Едикулата“. Секој сегмент е куполата додава дополнителна мистерија на Голгота, кое е истовремено и најукрасениот
заштитен, вклучително и остатокот од Светиот гроб. Како некоја слика од филм, дел од црквата. Основниот олтар овде
камениот столб на кој наводно седел Исус да надрелано, светлоста како божја рака го гали припаѓа на грчката православна црква. Овде
се одмори, камената зандана во која бил местото каде бил распнат и погребан светиот може да се види расцепената карпа по
чуван за судењето и низа други елементи од син. Црквата низ историјата неколку пати била распнувањето и раздвојувањето на Голгота,
финалниот чин на синот божји. Сите тие ги на праг на рушење, но како таинствена сила со симболично поставен крст и распнатиот
гледам со стравопочит. Ретко гледате толку да ја сочувала од сите налети. Од човечките, Исус. Веднаш под него се наоѓа мал олтар,
стари предмети, а кои ви се на дофат на рака но и природните. По реконструкцијата во 1555 со мала дупка, во која ако протнете рака
и никој не ве спречува во тоа, за разлика од година, првиот поголем потрес бил во можете да ја почувствувате карпата со т.н.
една Мона Лиза која во Лувр е заштитена со минатиот век, во 1927 година кога земјотрес локација каде бил поставен крстот. Во
стакла и сензори. Тука сè ви е на дофат, а со сила од 6,3 степени по Рихтер го разрушил подземниот дел од оваа локација се наоѓа
сепак вреди многу повеќе од една Мона Лиза. купето. Во периодот од 1931 до 1933 година долниот дел на Голгота кој де факто бил
За изградбата на базиликата на Светиот црквата била реновирана со финансиски затрупан од страна на Римјаните, а кој
гроб биле потрошени големи пари и многу средства на грчката држава. Во 1958 година, Константин го откопал. Погледот нагоре,
време, вели израелскиот водич. Самата црква со договор помеѓу трите цркви на Ерусалим открива три правоаголни дупки кои укажуваат
била завршена во 1048 година од страна на (грчката, ерменската и католичката) започнала на локации каде биле поставувани крстовите
Константин IX. Се градела речиси седум реставрацијата на црквата. Последната за распнување.
векови, иако попатно имало турбуленти обнова се случи непосредно пред моето Речиси на секој ѕид, можат да се забележат
периоди како оној од 1099 кога крстоносците доаѓање, кога биле откриени подземни води крстови издлабени во дебелите ѕидови на
пристигнале во одбрана на христијанството па се презела акција на спасување на црквата на Светиот гроб, кои сведочат за
од исламот, па дури и кога била рушена па „Едикулата“ што пак беше овековечено од милиони кои продефилирале низ неа. Од
обновувана. Но, тоа се историски патеки кои страна на ТВ-екипа на „Национална обичните верници и смртници, па сè до
не допираат до мене, бидејќи очите го впиваат географија“ кои го снимија кревањето на војските кои сакале да ја присвојат. Секој
секој сегмент од мистичната „Едикула“ и плочата од гробот по повеќе од 500 години. камен има историја... толку многу да се
„Ротондата“ која се простира над неа. Десно од каменот на помазанието се наоѓа зборува, а толку малку време и место...
ПОРТА
уметност РЕТРОСПЕКТИВА НА ЕЖЕН ДЕЛАКРОА ВО ЛУВР, ПАРИЗ
Татко на ангажираната уметност

Текст и фото, Дејан БУЃЕВАЦ , (специјално за Порта 3 од Париз)
Р
етроспектива на дела на францускиот уметник Ежен
Делакроа, меѓу кои е изложено и неговото најпознато
дело „Слободата го води народот“ е поставена за прв пат
во Лувр.
Директорот на „Лувр“, Себастијан Алард, по повод
отворањето на изложбата, истакна дека Делакроа е
најголемиот сликар на романтизмот и дека на изложбата
прв пат по 1963 година се поставени и дела кои не се
целосно завршени.
Неговите дела засекогаш го
„Слободата го води промениле светот на визуелната
уметност, а неговото творештво
народот“ на дивиот и имало силен одраз врз
оформувањето на импресионизмот и
романтичен Делакроа ја постимпресионизмот. Неговата личност удрила печат на целиот век“. Младиот Ежен
одбележува епохата на страст по егзотичното и завршил кралски лицеј, а неговата првобитна желба била
недопирливото биле идеи што ги да стане музичар, зашто свирел виолина многу добро.
романтизмот и новата воспримиле идеолозите на Сепак, неговиот вујко, кога Делакроа имал 15 години го
сликарска поетика, но симболизмот.
За оние кои не знаат, покрај
испратил во сликарското студио на големиот Пјер Герен.
Паралелно, својот првобитен ликовен јазик го формирал
можеби со оваа слика е славната „Мона Лиза“, на Леонардо копирајќи ги и студирајќи ги делата на старите мајстори
да Винчи, револуционерката на
многу поважна појавата Делакроа со разголени гради од
во Лувр: Рафаел, Тицијан, Веронезе, Рембрант, Вато, а
особено Рубенс. Сепак, иако бил голем почитувач на
на големата ангажирана делото „Слободата го води народот“ старите мајстори, тој никогаш не станал роб на кој било
која го носи француското знаме и
уметност, која со пушка со бајонет, е една од
од нив, ниту имитатор на која било сликарска школа.
Кога имал дваесет и четири години, Делакроа ја
подеднакви паѓања и најпосетуваните слики во овој претставил една од неговите први слики: „Данте и
светски музеј. Вергилиј во пеколот“, која веќе поседува карактеристики
успеси, ќе продолжи да На изложбата се прикажани околу на вистински мајстор. Таа година во парискиот Салон ја
живее сè до денес 200 дела вклучувајќи и акварели, изложил и сликата „Масакрот на Хиос“, која наиде на
литографии и религиозни дела, како отпор меѓу сликарите на т.н. класична школа. Големиот
и списанија во кои има статии за уметник Жан Огист Доминик Енгр ќе ја нарече сликата
влијанието што Делакроа го има врз „обична мачканица“ и масакр на сликарството.
сликарството. Спротивно на овој став, младите сликари биле
Ретроспективата на делата на Ежен воодушевени, јасно сфаќајќи дека таа претставува една
Делакроа ќе биде отворена до 23 сосема нова вредност.
јули, а потоа неговите дела на есен ќе
бидат претставени во музејот СЛОБОДАТА ГО ВОДИ НАРОДОТ
„Метрополитен“ во Њујорк. Во Салонот во 1827 година, тој ја изложил „Смртта на
Фердинанд Ежен Виктор Делакроа Сарданапал и Марино Фалиеро“. Делакроа е волшебник
(Ferdinand Victor Eugène Delacroix, 26 на боите. Чудесен, длабок, мистериозен, сензибилен.
април 1798 – 13 август 1863) е Во 1830 година, тој го насликал едно од неговите
француски ликовен уметник, кој најпознати платна. Тоа е сликата „Слободата го води
извршил огромно влијание врз народот“, инспирирана од настаните за време на Јулската
романтичарското движење во Европа. револуција во 1830 година. Оваа темна, но убава,
Тој е роден во Париз во старо и воздушеста и смирена слика, претставува импресија која
отмено француско семејство. засекогаш се населува во вашата меморија кога ќе ја
Неговиот татко, Шарл Делакроа, во погледнете. Делакроа тука се претставил како совршен
тоа време бил вршител на должноста колорист. Насликана е во многу детали, особено се
министер за надворешни работи на реалистично погодени ликовите, а извонредната
младата Француска Република, а инспирација генијално ја претставува атмосферата на
Портрет на подоцна добил титула амбасадор во Холандија. тие турбулентни и трагични денови.
Делакроа од Ова отмено и благородно потекло е подеднакво Композицијата е организирана динамично, движењето
Фелис Надар
судбоносно за сликарот, за кого велат дека „неговата во неа е изречно нагласено, светлите, темните и

површините кои се во сенка сугерираат длабочина и Тулон, и таму се качил на палуба на бродот кој пловел за
постигнуваат целосна илузија на просторот. Главното изразно Тангер, Мароко. Само неколку дена по неговото доаѓање на
средство е бојата и на неа се подредени линијата и формата. тлото на вжештената Африка, Делакроа, подеднакво
Фигурите се алегорични, секоја од нив претставува социјален и талентиран и како писател и уметнички критичар, запишал во
општествен сталеж, додека во центарот на оваа пирамида е својот дневник: „Стигнавме меѓу прекрасни луѓе, а пашата,
„мајка Франција“ - млада девојка со разголени гради која командант на градот, нè дочека на чело на неговите воини.
решително и со сета страст го носи и вее француското знаме. Овдешните Еврејки се прекрасни. Се плашам дека ќе биде
многу тешко да се надмине незадржливата потреба да се
АФРИКА насликаат. Тие се вистински бисери на Едемската градина“. Со
Во јануари 1832 година, се случил вистинскиот пресврт кај таквата импресија, овој сликар го започнал своето уметничко
сликарот Ежен Делакроа. Со поштенски автомобил заминал во откритие на Африка.

„Дозволете ми да ги нацртам вашите да се идентификува, бидејќи нив Делакроа,
прекрасни жени во нивните одаи“, замолува буквално ги „собирал“ од улица. Никој не е
Делакроа еден од алжирските во можност да каже кои се жените кои му
благородници. позирале како модели за сликите исполнети
- „Доколку тие се облечени и носат со опојна сензуалност, како што се, на
фереџе!“ пример, „Заспаната одалиска“ или „Орфеј и
„Облечени, но без фереџе“, му одговора Евридика“.
Делакроа. „Ние сликарите, и онака, За сликарството, велел дека е неговата
насетуваме што се крие зад секој превез“. „единствена љубов“ и дека во него постои
Неверојатно, но сликарот добива „сосема посебен вид на емоции“. Затоа тој
одобрение, и така настанува познатата работел секој ден, неуморно, посветено, што
слика „Алжирки во нивните одаи“. Раскошна било сосема во спротивност со неговиот
и сензуална, сликата има опојна моќ на кревок, слаб изглед. Тој зборувал дека
африканските приказни. Таа ве носи во сон, „чувствува потреба да има повеќе животи за
во лудило. Сликите „Мароканка“, „Еврејска да го реализира сето она што врие во него“.
свадба“ и многу други предизвикуваат
восхит. НОВИ ОТКРИТИЈА
„Цела Франција завидува на вашите Целокупното дело на Ежен Делакроа ги
модели“, му рекол неговиот пријател Шарл содржи во себе почетоците на нови
Бодлер. откритија кои подоцна ќе ги искористат
„Тие не се модели, туку диви, оригинални некои познати и непознати уметници. Тој е
убавини на Африка“, му одговорил првиот кој го применил дивизионизмот на
Делакроа. тонови, кој потоа импресионистите го
довеле до крајните граници на можностите.
МОДЕЛИ Ежен Делакроа го зазема централното место
Ежен Делакроа бил еден од во уметноста на XIX век и зрачел на сите
најрепрезентативните сликари на XIX век, на страни; тој сликарски, композициски и
кого може да му се заблагодарат колористички владеел максимално; близок
импресионистите за најсилните импулси, и на Камиј Коро, на сликарите на
тој е еден од ретките уметници кои со своите Барбизонската школа, и пред сè, тој гледал
модели не одржувал интимни односи. кон иднината, односно кон импресионизмот.
Меѓутоа, во историјата на уметноста, се
споменуваат две жени - мадам Далтон и ФРАНЦУСКИ РУБЕНС
мадам Дефорже, како пријателки на Негови ликовни идоли биле Петар Паул
сликарот. За волја на вистината, тој нив Рубенс и претставниците на Венецијанската
двете ги имал насликано неколку пати, но ренесансна школа.
поголемиот дел од неговите модели не може Тој како „француски Рубенс“ со своето

грандиозно дело отворил нови, неочекувани можности во областа
на сликарството. Див и романтичен во најдобрата смисла на зборот, Прва урбана револуција
ентузијастички занесен од своите копнежи, опиен од соништа и
мисли, тој одел пред своето време. Тој е најсугестивниот од сите и уметнички ангажман
уметници, оној чие дело, наведува на размислување и најмногу Познатата слика „Слободата го води народот“, настаната во
повикува на чувства и нивно сеќавање, и на веќе познатите поетски 1830 година, е директно инспирирана од Јулската револуција
мисли за кои се верувало дека биле закопани засекогаш во ноќта на во Париз (27 – 30 јули, 1830), и обично во Франција настанот се
заборавот. нарекува Trois glorieuses, „Три славни (денови)“. Со тој бунт,
Обработувал сцени кои изобилувале со крв и насилство, притоа Бурбон династијата (односно кралот Шарл X) е заменета со ди-
употребувајќи силни и впечатливи бои. Таа негова определба настијата Орлеан (Луј-Филип). Следниот напад врз монархијата
наишла на негодување во одредени се случил во 1848 година, исто така, во Париз, и ко-
кругови, но ги придобила симпатиите нечно, во 1871 година, Париската комуна.
на сите останати. Имал работна Треба да се истакне дека во многу аспекти, „Три
навика да ги илустрира познатите славни денови“ била првата модерна урбана револу-
творби на великаните како Вилијам ција. Истата година, истата се раширила низ цела Ев-
Шекспир, Валтер Скот и Волфганг ропа, сè до Полска и Русија.
Гете. Важноста на сликата е токму во претставувањето на
На Светската изложба во Париз во различни класи, обединети со иста политичка цел - ед-
1855 година, Делакроа имал наквост не само политичка, туку исто така и во однос
изложено 36 платна во една на социјалните права. Дали „Слободата го води наро-
просторија. Неговата богата дот“ е првата претстава на општите човекови права? Би
кореспонденција и дневник со можела да биде, бидејќи алегориската женска фигура
белешки претставуваат врвен не лебдее над луѓето, туку живее и умира заедно со
историски преглед за него. Со други зборови, секој може да биде симбол на
општествениот, интелектуалниот и најголемите идеи, без оглед на потеклото и социјал-
уметничкиот свет на Париз во првата ниот статус. Метафоричната привилегија на благород-
половина на деветнаесеттиот век. ништвото и свештенството е засекогаш уништена.
Ја пропатувал речиси цела Европа, Телото на жената во сликата веќе не означува нешто
но сепак Мароко останува земјата сосема апстрактно, нешто што не постои социјално,
која најмногу го воодушевила. нешто безимено - туку која било жена од крв и месо, и
Уживал голема популарност во текот на неговата долга и успешна похрабра од сите. Сликата на Ежен Делакроа, секако, означува
кариера. Добил многубројни награди и признанија од Академијата и нова ера на романтизмот и нова сликарска поетика, но можеби
Владата во неговата татковина. уште поважно е појавата на големата ангажирана уметност, која
Освен за сликарите, Делакроа со својот раскошен талент и со подеднакво големи успеси и падови, продолжува да живее
генијална умешност бил инспирација и за книжевните уметници до денес. Од денешен аспект, комбинацијата на уметничкиот ан-
токму поради својот вроден вкус за естетика. Неговите мајстории на гажман и медиумската брзина е нешто што веднаш го препозна-
платното се пример на кој се угледуваат многумина и од ваме во „Слободата го води народот“.
современите сликари.
ПОРТА 65
27 април 2018
SONICBOARD
Ɂɚɧɨɜɩɨɜɢɫɨɤɠɢɜɨɬɟɧɤɨɦɮɨɪ
6RQLFERDUGɟɩɨɫɥɟɞɧɚɬɚɧɨɜɨɫɬɨɞɄɧɚɭɮɩɪɨɢɡɜɨɞɫɬɜɨɬɨɜɨȾɟɛɚɪɬɟɲɤɚɝɢɩɫɟɧɚɩɥɨɱɚɫɨ
ɤɨɧɬɪɨɥɢɪɚɧɚɝɭɫɬɢɧɚɨɞɬɢɩ'ɫɩɨɪɟɞɆɄɋ(1ɤɨʁɚɜɨɫɟɤɨʁɄɧɚɭɮɫɢɫɬɟɦɜɨɤɨʁɚɭɱɟɫɬɜɭɜɚ
ɞɨɧɟɫɭɜɚɩɨɜɢɫɨɤɚɡɜɭɱɧɚɢɡɨɥɚɰɢʁɚ
ɂɫɤɨɪɢɫɬɟɬɟʁɚɜɨɩɪɟɝɪɚɞɧɢɾɢɞɨɜɢɜɨɫɬɚɧɨɜɢɡɚɡɚɲɬɢɬɚɧɚɫɩɚɥɧɚɬɚɫɨɛɚɨɞɡɜɭɰɢɬɟɤɨɢɞɨɚɼɚɚɬ
ɨɞɞɧɟɜɧɚɬɚɩɨɦɟɼɭɫɬɚɧɨɜɢɤɚɤɨɡɚɲɬɢɬɚɧɚɫɜɨʁɚɬɚɢɩɪɢɜɚɬɧɨɫɬɚɧɚɫɨɫɟɞɢɬɟɤɚɤɨɾɢɞɧɚɨɛɥɨɝɚ
ɡɚɫɚɧɚɰɢʁɚɧɚɫɥɚɛɚɡɜɭɱɧɚɡɚɲɬɢɬɚɜɨɫɩɭɲɬɟɧɢɬɚɜɚɧɢɤɨɢɬɪɟɛɚɞɚɧpɡɚɲɬɢɬɚɬɨɞɱɟɤɨɪɢɬɟɧɚ
ɝɨɪɧɢɬɟɫɨɫɟɞɢɜɨɾɢɞɨɬɤɨɧɛɚʃɚɬɚɡɚɞɚɫɟɡɚɲɬɢɬɢɦɟɨɞɲɭɦɨɬɢɡɜɭɤɨɬɧɚɜɨɞɚɬɚɢɬɧ
ɂɫɬɢɬɟɫɢɫɬɟɦɢɢɫɬɚɬɚɩɨɬɤɨɧɫɬɪɭɤɰɢʁɚɢɡɨɥɚɰɢʁɚɢɫɬɢɬɟɢɫɤɭɫɧɢɪɚɰɟɧɚɦɨɧɬɟɪɢɬɟɢɄɧɚɭɮ
6RQLFERDUGɡɚɫɨɫɟɦɚɧɨɜɩɨɜɢɫɨɤɠɢɜɨɬɟɧɤɨɦɮɨɪ
621,&%2$5'
ПОРТА
621,&%2$5'
ПОРТА

267

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

267

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ПОРТА

Долго патување до хотелот „Хилтон“

Шест чекори поблиску до почиста отпадна вода

Долго патување до хотелот „Хилтон“ Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

кон целокупниот процес на дизајнот. можат околностите да се сменат во едно ЕКОЛОГИЈА

ЗЕМЈОТРЕСНО ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.

ЕКОЛОГИЈА 50 Првиот број на списанието Порта3

Пуштена во сообраќај делницата

П Европскиот коридор 10, кој

6 ПОРТА 27 април 2018

Досега најголем изграден

Влатко КОЦЕВСКИ, магистер по градежништво

10 ПОРТА 27 април 2018

27 април 2018 ПОРТА 11

12 ПОРТА 27 април 2018

14 ПОРТА 27 април 2018

Хотел „Инекс Горица“, Охрид

дел на Охрид, не му се наметнува, а воедно е само од скопскиот Архитектонски факултет,

27 април 2018 ПОРТА 17

на жири со сомнително архитектонско реноме.

18 ПОРТА 27 април 2018

П церемонија Civic Trust Awards 2018

27 април 2018 ПОРТА 21

Долго патување до хотелот

„Славија“, кој бил реконструиран скоро во

Што се случуваше потоа?

26 ПОРТА 27 април 2018

27 април 2018 ПОРТА 27

Идејата на аголот постои, каде се

Тука нацртај композиција

27 април 2018 ПОРТА 29

27 април 2018 ПОРТА 31

„СПАРТАК“ МОСКВА ПРЕКУ БРОЈКИ

традиционалната московска архитектура.

Самара - „Арена Космос“

34 ПОРТА 27 април 2018

САМАРА- „АРЕНА КОСМОС“ ПРЕКУ БРОЈКИ

27 април 2018 ПОРТА 35

„Волгоградска арена“ - „Победа“

Првичниот проект е менуван

36 ПОРТА 27 април 2018

„ВОЛГОГРАДСКА АРЕНА“ ПРЕКУ БРОЈКИ

Ова не е само саем! iSaloni е систем на поврзувања, креативност и

38 ПОРТА 27 април 2018

40 ПОРТА 27 април 2018

42 ПОРТА 27 април 2018

44 ПОРТА 27 април 2018

прашина, дијатомејска земја и вода, слика 3

27 април 2018 ПОРТА 45

46 ПОРТА 27 април 2018

имаат негативно дејство, за разлика

Научно објаснување: Зошто ветерните

48 ПОРТА 27 април 2018

Египет наскоро ќе биде домаќин на

27 април 2018 ПОРТА 49

Шест чекори поблиску

Во Македонија постои Национална стратегија за води 2011-2041 која го регулира

50 ПОРТА 27 април 2018

27 април 2018 ПОРТА 51

„Учевме многу, некои работи не ги

27 април 2018 ПОРТА 53

Креирање на оптички илузии

Жив споменик на движечката

27 април 2018 ПОРТА 59