Professional Documents
Culture Documents
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
274
НОЕМВРИ 2018
Решенијата за загадувањето од
ПМ-честичките во воздухот „на маса“
А РХ И Т Е К Т УР А Затвор, архитектура и луѓе
Е КО ЛО Г И Ј А
Проект за изградба на Хидројаловиште
бр. 4 во рудникот „Саса“
90 ДЕНАРИ
ПОРТА
СОДРЖИНА
10
ИНФО 6
ЗАЈАКНУВАЊЕ ЅИДАРИЈА СО
КОНСТРУКТИВНО ПРЕФУГИРАЊЕ
ИНФО 7
КУЧИЊАТА ЛААТ, КАРВАНОТ СИ ВРВИ
СТАВ 8
„ИМАМ ЕДЕН СОН“... СОНОТ НА ЕДЕН АРХИТЕКТ
ИНФО 9
ОДБЕЛЕЖАНИ 80 ГОДИНИ ОД 14
ИНЖЕНЕРСТВОТО ЗА
БРАНИ ВО МАКЕДОНИЈА
28
ГРАДЕЖНИШТВО 10
„АБЕР ДОЈДЕ ОД
БРАНИТЕ ВО ТУРЦИЈА...“
ГРАДЕЖНИШТВО 14
ПРОЕКТ ЗА ИЗГРАДБА НА
ХИДРОЈАЛОВИШТЕ БР. 4 ВО
РУДНИКОТ „САСА“
ГРАДЕЖНИШТВО 22
СИСТЕМ НА ГРАДБА TOP&DOWN
ИНТЕРВЈУ 28
ПО „МОРАТОРИУМОТ“ ОЧЕКУВАМ ДА
СЕ ВОВЕДЕ РЕД ВО ГРАДЕЊЕТО
АРХИТЕКТУРА 34 34 42
ЗАТВОР, АРХИТЕКТУРА И ЛУЃЕ
АРХИТЕКТУРА 38
НОРМАН ФОСТЕР - ФУТУРИСТ ВО
ПРОСТОРОТ И ВРЕМЕТО (3 ДЕЛ)
АРХИТЕКТУРА 42
ОБЈЕКТ КОЈ ГО КРЕВА СТАНДАРДОТ
НА ГРАДБИ ОД МАСИВНО ДРВО
ИНТЕРВЈУ 46
ТРЕБА ДА ГО СОВЛАДАМЕ
ПРЕДИЗВИКОТ НА РЕАРХИТЕКТУРА
АРХИТЕКТУРА 50
СОЗДАВАЊЕ НА КОНКРЕТНА УТОПИЈА 58 62
ЕКОЛОГИЈА 54
РЕШЕНИЈАТА ЗА ЗАГАДУВАЊЕТО ОД ПМ-
ЧЕСТИЧКИТЕ ВО ВОЗДУХОТ „НА МАСА“
РЕПОРТАЖА 58
БРИСЕЛ – ГРАДОТ НА
РАЗЛИЧНОСТИТЕ И УМЕТНОСТИТЕ
УМЕТНОСТ 62
НЕПОМИРЛИВО И САРКАСТИЧНО
ТВОРЕШТВО ШТО ГИ ПРЕЗЕМА
И ГИ НАДМИНУВА СИТЕ ВЛИЈАНИЈА 52
ПОРТА 25 јули 2014
БРОЈ 274 ПЕТОК 30.11.2018 ГОДИНА XII
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
Решавањето на проблемите од областите на се очекува во наредниот период инвеститорот да ги преземе
градежништвото, архитектурата и екологијата и објектите, како би отпочнал со користење на јаловиштето. уредник на порталот:
претставувањето на новините во овие области и во Технологијата top & down нашла широка примена во Дејан БУЃЕВАЦ
овој број на „Порта 3“ го заземаат главното место. изградба на објекти во тесното урбано опкружување во Москва.
соработници:
Урбаниот хаос и можностите за негово решавање, постапките Еден таков објект е и BТБ Арена Парк – Мултифункционален
Ангел СИТНОВСКИ
кои се поведуваат за ставање на ред во градењето, анализата јавен комплекс на улица „Ленинградски проспект“ бр. 36. Андреј АНДРЕЕВ
на Деталните урбанистички планови се темите за кои во овој Суштината на методата е во комбинирана едновремена Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
број „Порта 3“ разговара со градоначалникот на Општина градба на подземниот и надземниот дел на објектот, односно Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
Центар, Саша Богдановиќ. Територијата на Општина Центар едновремено подигнување на надземниот дел и спуштање на Горан МАРКОВСКИ
во последните десетина години е под незапамтен притисок за подземниот дел одозгора надолу кон фундаментот на објектот. Даниела МЛАДЕНОВСКА
менување на основното урбанистичко-архитектонско битие. На Градежниот факултет во Скопје пред студентите и колегите Драган РИСТОВ
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
Тоа остави простор за реализација на небулозниот проект свое предавање за геотехниката и хидротехничките објекти
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
„Скопје 2014“, но не само тоа. Беше нападнато Водно, Дебар одржа проф. д-р Ахмет Сагламер, од Истанбулскиот технички Љупка ДУКОВСКА
Маало и вкупно целата територија на Центар. Во меѓувреме универзитет. Почесниот член на Друштвото за геотехника на Mишко РАЛЕВ
урбанизмот стана државен проблем. Во сите кампањи за Македонија ги пренесе достигнувањата на струката во Турција. Ненад ТОНИЌ
локалните избори многу се ветуваше за справување со Њујорк ја доби најголемата и највисоката стаклена тераса Соња ТАНЕСКА
лошиот урбанизам. Човекот одговорен за револуционерниот за набљудување „Северна кула“. Станува збор за супервисок Филип ФИЛИПОСКИ
чекор – стоп на лошиот – коруптивен урбанизам, за „Порта 3“ облакодер кој во моментов се гради на Менхетен во Њујорк, графички уредник:
одговара и за тоа како го решаваат проблемот со наплатата а декот за набљудување се наоѓа на 350 метри над темелите Гоце ЦВЕТАНОСКИ
од комуналиите и до кога ќе трае мораториумот. и е засилен со пешачка патека. Зградата е дел од проектот
Во овој број исто така разговараме и со архитект и за реконструкција на западниот дел на т.н. област под фоторепортер:
Kиро ПОПОВ
планер Даница Павловска-Циги, годинашен добитник на управа на транспортната агенција на Метрополитен. Од
наградата „13 Ноември“ од областа на архитектурата за јули 2018 година, таа е трета највисока зграда во Њујорк. лектор:
долгогодишна посветеност за зачувување на автентичноста Брисел – градот на различностите и уметностите виден Дијана РИСТОВА
и вредностите на градот Скопје во сферата на планирање и низ призмата на нашиот дописник. Во репортажата се
Издавачки совет:
управување со просторот. Павловска во интервју одговара дознава повеќе за метрополата која нуди повеќе од она што Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
за теми поврзани со времето дoдека беше на чело на се знае. Брисел е град на различности, дом на луѓето од цел дипл.инж.арх. - претседател
Асоцијацијата на архитекти и гушкањето на ГТЦ и за тоа свет, дом на јазиците на светот, место каде се среќаваат Александра ПЕТРОВСКА
колку тој објект е спасен, за нејзината борба за јавниот културите. И додека во Шуман се преговара за сериозни дипл.инж.арх.
простор, зачувување на архитектонското наследство и теми, во центарот на Брисел се одржуваат концерти, доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
борбата за подобар град која е неуморна и непрекината. изложби, перформанси и разни уметнички случувања. дипл.град.инж.
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
Интересна архитектонска тема е и уредувањето на Во Националниот центар за современа уметност и култура
дипл.шум.инж.
казнено-поправните домови. Затворот, како простор, може „Жорж Помпиду“ во Париз, отворена е голема ретроспективна
да се разбере низ човечките искуства, циркулацијата на изложба посветена на творештвото на Франц Вест. Со речиси Управител:
разговорите и претставите, кои заедно ја конструираат сликата 200 дела, оваа уникатна ретроспектива, едноставно именувана Љупчо АТАНАСОВСКИ,
за тоа што затворот всушност е. Сите категории на корисници FRANC WEST - најсеопфатна до денес - се обидува да го испита дипл.инж.арх.
мора да бидат инволвирани во процесот на проектирање. наследството на овој австриски уметник, еден од највлијателните Издавач:
Како се градат и организираат затворите и како општеството во последните педесет години. Дописникот на „Порта 3“ од Париз „Биропрес“ ДОО Скопје
се грижи за затворениците всушност го одразува нашето раскажува за еден од најзначајните современи уметници кои се Aдреса на издавачот и редакцијата:
разбирање на човечките суштества и нивните потреби. занимавале со скулптура, но работел и на колажи и инсталации. „Биропрес“ ДОО Скопје
Во третото продолжение од серијалот за Норман Фостер Најгорливиот проблем во зимските месеци е загадувањето. Ул. Васил Ѓоргов број 21,
влез 2, локал 7, 1000 Скопје
се осврнуваме на неговото извонредно дело преку неколку од Научната фела во државата излезе со предлози за справување
неговите последни реализирани објекти и проекти наменети со ПМ-честичките во воздухот. Решенија за намалување на Тел: 3109 311; 3151 311;
за сè уште непознатата иднина. Норман Фостер е генијален, загадувањето стигнаа од академици, експерти, професори Факс: 3132 924
британски и светски архитект кој создаде објекти симболи, кои велат дека причините за високите концентрации на e-mail: porta3@porta3.com.mk
икони на шест континенти кои го надминуваат времето. ПМ-честичките во воздухот се во греењето на домовите, www.porta3.com.mk
Во рубриката градежништво може да се види новината од сообраќајот и старите автомобили, урбанизацијата. Печати:
компанијата Strabag AG -Подружница Strabag Скопје, а тоа ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
е проектот за изградба на Хидројаловиште бр. 4 во рудникот ОД РЕДАКЦИЈАТА 2300 Кочани
„Саса“. Работите на проектот во потполност се завршени и
Маркетинг:
biroproekt@biroproekt.com.mk
marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
инфо
ЗАЈАКНУВАЊЕ ЅИДАРИЈА СО
КОНСТРУКТИВНО ПРЕФУГИРАЊЕ
З
аедно со дрвото како ѕидарија со една од традиционалните методи составен од три институции, две
конструктивен материјал, за санација и зајакнување, методот на научноистражувачки и едно акционерско
ѕидаријата претставува најстар префугирање. Дополнително, истражувањето друштво.
градежен материјал којшто сè е мотивирано и од недостаток на параметри
уште се користи во за физичко-механички карактеристики на Градежен факултет - Скопје
градежништвото. Техниката на поставување ваквата ѕидарија како композитен материјал, • проф. д-р Елена Думова-Јованоска,
камени или блокови од тула еден над друг, но и со потребата од зголемување на базата раководител на проектот
без или со присуство на врзен материјал на експериментални резултати. Во • вон. проф. д-р Сергеј Чурилов, истражувач
(малтер) се покажала како многу успешна, а остварување на зададеното, одлучено е да се • Стефан Мицевски, истражувач
главно се оправдува со нејзината проучува одговорот на конструктивни • млад соработник, студент на 2. циклус
едноставност и долготрајност на елементи од ѕидарија при дејство на
конструкциите. Како основни материјали кои симулирани сеизмички влијанија. Исто така, Институт за земјотресно инженерство и
се користеле при изработка на ѕиданите голем дел од ѕиданите градби во нашата земја инженерска сеизмологија
конструкции биле природниот камен и се со културно, историско и религиозно • проф. д-р Вероника Шендова, истражувач
тулите. Техниката на ѕидање на елементите значење, па оттука доаѓа и мотивот за избор • проф. д-р Лидија Крстевска, истражувач
од ѕидарија не се разликува многу со на методот за префугирање како метод што • м-р Златески Александар, соработник
денешната, но затоа пак материјалот од може лесно и практично да се аплицира • млад соработник, студент на 2. циклус
којшто се градат конструктивните елементи онаму каде што ќе се процени дека е
од ѕидарија, како и врзниот материјал соодветен за примена. АДИНГ АД Скопје
(малтерот) со текот на времето претрпел • м-р Бојан Дамчевски, истражувач
поголема еволуција. ИСТРАЖУВАЧКИ ТИМ • Диме Јанчев, дипл. техн. инж., истражувач
Поради тоа, мотивацијата за ова За спроведување на планираните
истражување доаѓа од потребата за активности во рамките на проектот се Времетраење на проектот:
проучување на однесувањето на зајакната предлага воведување на истражувачки тим од: 1.11.2018 до: 1.11.2019
ПОРТА
инфо
АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА
l ЦЕНТАР ЛИСА lПРИМЕНА НА АЛТЕРНАТИВНИ ГОЗИВА ВО „УСЈЕ“
l НАГРАДА ЗА ЖИВОТНО ДЕЛО „АНДРЕЈA ДАМЈАНОВ“
ДОПИСНИЧКИ ТЕМИ
ГРАДЕЖНИШТВО l ОД БЕЛГРАД, ПАРИЗ, ЛОНДОН И МОСКВА
l НАГРАДА STRUCTURAL AWARDS 2018
l САНАЦИЈА НА МОСТОВИ РЕСТАВРАЦИЈА
l МАНАСТИР ТРЕСКАВЕЦ
Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл. инж. арх. спомнат времињата и делата на еден архитектонски проект и сите буџетски
К
Чипан, Муличковски, Брезовски, пари ги истураше во него, останатите
ако старееме носталгијата Константиновски, Поповски... Дали тоа коскички од приватните инвеститори
за изминатите времиња се беа големи архитекти или денешниве некако ја одржуваа во кондиција
зголемува. Тоа секако е се мали или можеби тие имаа простор современата архитектонска идеја. А
врзано со убавината на за творење, а денешниве генерации го дали добивме нова архитектура. Да
младоста и времињата кога немаат. Веројатно и едното и другото добивме нова ДРЖАВНА архитектура -
и со малку сме биле многу среќни. Кога ќе да е точно. идеолошка, барокна или подобро
спомнувам малку, мислам на Последниве десетина години беа речено никаква. А дали можеби треба
материјалното ниво на општеството, а драстичен пример за одземање или тие неколкумина избрани архитекти да
кога мислам на среќа мислам на поточно недозволување да се развива бидат спомнати во листата на
општество во кое имавме спокоен и докажува архитектонската идеја во гореспомнатите великани. Ма не. Не
живот, многу дружење и заедништво, Македонија. Некој ќе рече, па кој им сакам ни во мојот скромен текст за
визии за иднината, чист воздух / и забрануваше на архитектите да творат носталгијата и сонот да бидат спомнати.
покрај работењето на сите фабрики / и и создаваат дела и да бидат Но нивните дела за жал ќе останат. До
многу, МНОГУ АРХИТЕКТУРА. континуитет на претходните кога. Атеист сум, но ќе кажам. Само
Веројатно и затоа носталгијата во ова генерации. Мојот одговор е државата Господ знае, а можеби ни тој.
време-невреме без наша архитектура, и парите. Како тоа? Па така. Државата Е каде е сега сонот во ова мое
драстично се зголемува, кога ќе се имаше свој приоритетен писание?
„АБЕР ДОЈДЕ ОД
БРАНИТЕ ВО ТУРЦИЈА...“
ГЕОТЕХНИКАТА И ХИДРОТЕХНИЧКИТЕ ОБЈЕКТИ:
l Досегашно и планирано инвестирање во брани во Турција
l Деформации, оштетувања, последици и решенија на истите
В
клучувањето во неколкуте
академски мрежи овозможува
размена на студенти и наставен
кадар на Градежниот факултет
(ГФ) со сродни факултети при
универзитети во бројни земји во Европа, која
активност се надградува со ангажирање на
професори од тамошни реномирани
факултети во наставата. Така, во минатото,
предавања во својство на гости-професори на
ГФ одржале бројни врвни академски лица од
повеќе области на градежништвото, со што
овозможиле пренесување на дел од научните кога во рамките на 16-тата Подунавско- контакти и запознавање со достигнувањата на
трендови, приближување на тековни технички европска конференција за геотехничко струката во Турција, како и повеќенеделни
дострели, иновирање на наставните содржини инженерство, организирана во Скопје од пракси на студентите по геотехника од
итн. Во тоа својство, на 09.11. на ГФ беше и страна на Друштвото за геотехника на нашиот факултет, проф. Сагламер се
проф. д-р Ахмет Сагламер, од Истанбулскиот Македонија (ДГМ), одржа повикано етаблираше како близок пријател и
технички универзитет (ИТУ), кој и во предавање. Со тие посети, но уште повеќе и поддржувач на работата на инженерите од
претходните години држеше предавања за „на домашен терен“, кога во повеќе наврати РМ, па го заслужи и звањето Почесен член на
студентите и инженерите од Р. Македонија, а угости претставници на ГФ, асоцијациите и ДГМ.
последната ја оствари во јуни оваа година, компании од РМ, овозможувајќи им поблиски Биографијата на проф. Сагламер, покрај
ПОРТА 11
Градежна јама за
машинска зграда
(ХЕЦ Доганчај 2)
долги челични распонки, но и екстремна
ситуација, кога поради неуспешност на
изведени и нерационалност на алтернативни
решенија, е извршена дислокација на
објектот. Поради природата на струката,
некои од овие проблеми може да се јават
неочекувано, па за нивна извесност, како што
беше презентирано, тамошните надлежни
лица биле потпрени на „дојави“ од широко
поставена мрежа од различни инструменти
(инклинометри, пиезометри, ќелии, мерни
точки) за набљудување на текот на
исполнувањето на задачите.
На таков начин, се даде осврт на основите
на теоријата, а и препораки за/од праксата,
кои елементи се од значење и за младите и за
инженерите. Истовремено, низ визурата на
геотехниката и хидротехниката, во неколку
наврати ги потенцираше дискрепанците
помеѓу канцелариската (прецизно нацртана и
пресметана) и теренската (комплицирана и
тешко остварлива) работа, како и
побарувањето од мултидисциплинарен
пристап и континуирана соработка помеѓу
лица од различни струки, особено во
критичните моменти, заради правилен избор Заштита на ископ
на квалитетно решение. Завршните зборови со почвени анкери
беа проследени со аплауз од 80-тината во непосредна
присутни лица, во состав студенти, членови на близина на расед
ДГМ и членови на Македонскиот комитет за (ХЕЦ Феке I)
големи брани, после што се разви долга
дискусија во која се вклучија и искусни
проектанти, и управувачи со брани, но и
идните градежници и геотехничари. Во
пријатна, топла и другарска атмосфера,
разговорите се заокружија со најава за
продолжување на предавањата и од страна на
други визитинг-професори, додека
актуелниот, познавајќи го сега веќе мошне
добро апетитот на овдешните слушатели, се
постави пред предизвик за избор на
соодветна тема при следното гостување.
ПОРТА
ПОРТА
градежништво
Проект за изградба на
Хидројаловиште бр. 4 во
рудникот „Саса“
Проектот го карактеризира фазна изградба која е
условена од типот и намената на објектите, што услови
и четири фази на проектот. Големата разлика меѓу
објектите во градежна смисла, услови комплексност
при изведба на работите,
поради симултана примена
на повеќе потполно различни
технолошки процеси
ПОРТА
КОМПАНИЈАТА STRABAG AG ПОДРУЖНИЦА STRABAG СКОПЈЕ СО НОВИНА ВО ПОРТФОЛИОТО
Р
удникот за олово и цинк „Саса“ се
наоѓа на источните падини на
Македонија во близина на местото
Македонска Каменица. Модерната
експлоатација на рудникот
започнала во 1964 година, со просечно
производство од 900 илјади тони руда и тој
претставува значаен стопански субјект на
земјата.
При процесот на производство на
концентрат на руда како непотребен
материјал се јавува јаловина која не може да
се употребува. Јаловината се меша со вода,
при што настанува „пулпа“ која со систем на
пумпи и гравитација се транспортира со
цевки до одлагалишта – јаловишта.
Во текот на досегашната експлоатација на Oтскочен праг и габионски
рудата за одложување на јаловината дел на канал
формирани се три каскадни јаловишта во
долината на Саска Река.
Третото јаловиште се формираше во две
фази, каде јаловиштето 3.2 и понатаму е во
употреба, но веќе на граница на волуменот на
просторот за одлагање.
Стабилизација на под
Со цел експлоатацијата на рудникот да
тлото со микроколови
биде континуирана инвеститорот го
ангажирал Градежниот факултет – УКИМ,
Скопје да изработи проектно – техничка
документација за ново Хидројаловиште бр. 4.
По изработка на проектната документација
и повеќе анекси на проектот, инвеститорот
работата за изградба на хидротехничките
објекти ја довери на компанијата Strabag AG
Подружница Strabag Скопје. Градежните
работи започнаа на 6.3.2017 година со
воведување на изведувачот во работата од
страна на надзорот D.G.P.U. Geing Krebs und
Kifer.
Проектот го карактеризира фазна изградба
која е условена од типот и намената на
објектите, што услови и четири фази на
проектот:
Фаза 1: Канал, Отскочен праг,
Смирителна јама и канал после неа,
Брзотек, Слапиште и Ризберма
Фаза 2: Обиколен тунел, Галерија и
тунелски дел на колектор за избистрени
води и Контактно инјектирање
Фаза 3: Јаловишна брана бр. 4, Дренажни реализација директно влијаеше на изведбата Каналот поради претпазливост
килими, Водоспроводници и шахти на работите на останатите фази и беа димензиониран е за 1000- годишни води со
Фаза 4: Пулповод и цевковод за повратна најкритичната фаза во проектот. примена на три концептуално различни
технолошка вода Фазата 1 ги опфаќа сите работи на решенија: бетонски канал со правоаголен
Големата разлика меѓу објектите во каналот за евакуација на поплавните води од поречен пресек, габионски канал и
градежна смисла, услови комплексност при јаловишниот басен, бидејќи нивното комбинирано решение кај кое е применета
изведба на работите, поради симултана присуство директно би ги загрозило бетонска кинета со габионски ѕид со цел да
примена на повеќе потполно различни јаловиштата бр. 3 и 2 и новоизграденото бр. 4 се стабилизира косината.
технолошки процеси. Најзначајни се и би предизвикале далекусежни еколошки Покрај земјаните работи во вид на ископ од
објектите од фазите 1 и 2 (канал и тунел), чија последици и голема материјална штета. 25 илјади кубни метри земјан и камен
простор и повеќе поплавни таласи кои го Завршувањето на фаза 2 директно ги продолжување на постоечкиот цевковод во
погодија изведувачот во текот на месецот условуваше работите на фаза 3 на проектот, должина од 520 метри, кој завршува со
декември, објектот комплетно е завршен до односно работите на изработка на разводен собирник на кој се надоврзуваат
крајот на 2017 година и пуштен во употреба иницијалната брана и дренажните системи, четири пригушни собирника, чија основна
после работите на спојот на стариот и новиот можеа во полн обем да се одвиваат дури по функција е намалување на притисокот на
тунел, кои беа особено ризични поради завршувањето на обиколниот тунел и пулпата пред нејзиното пуштање за да се
високиот водостој на Каменичка Река. изместувањето на Кременичка Река од намали нејзиното ерозивно влијание, односно
Особен инженерски потфат претставуваше речното корито. полесно контролирање на нејзината
изградбата на тунелскиот и особено на Фаза 4 на проектот опфаќа објекти за дистрибуција во рамки на јаловиштето.
галерискиот дел за избистрена вода, чија дистрибуција на пулпа од рударските погони Сложеноста на изведување на работите на
намена е прифаќање на водата од новото до хидројаловиштата. Во прашање е пулповодот произлезе од тешката
хидројаловиште. Работите опфаќаат изградба
на тунел со внатрешен дијаметар од само два
метра и должина од 52 метра и галерија со Поставување
која се совладува висинска разлика од 60 на цевки на
метра со голем подолжен наклон од 45°. пулповод
Поради значително отежнатите услови за
работа, објектите изискуваа посебни мерки
на претпазливост со ангажирање на голем
број стручни лица од различни инженерски
профили.
Клучниот фактор на фаза 3 е иницијалната
брана чија главна намена е да овозможи
контролирано формирање на узводни ножици
на хидројаловишната брана бр. 4 која се
формира во тек на експлоатацијата на самото
јаловиште од хидроциклирана јаловина и да
ја заштити браната на претходното јаловиште
3.2 од продирање на со вода заситена
јаловина. Браната е изградена од насипан
камен материјал до висина од 16 метри и во
слоевите е вградено преку 47 илјади кубни
метри. Во процесот на одводнување на
целото подрачје на хидројаловиштето
учествува и дренажниот систем кој се состои
од четири дренажни килими и цевководи кои
ги поврзуваат.
18 ПОРТА
Фирми кои соработуваа на
изведба на поедини
позиции:
Октопус, Инвест А, Геоинг
- изградба на насип и чистење на сите косини Работите на проектот во потполност се на висини, на подземни конструкции и под
до ниво на новото јаловиште во рамки на завршени и се очекува во наредниот ниво на подземни води, голем број земјани
припремните работи за поставување на период инвеститорот да ги преземе работи и геотехнички работи, како и работи
геомембрана објектите, како би отпочнал со користење на фундирање и консолидација на теренот.
- санација на подножниот свод на стариот на јаловиштето. Strabag, како изведувач на Имајќи предвид дека објект од овој тип
тунел на јаловиштето 3.2 во должина 320 работите во целиот процес, од тендерската претставува нешто сосема ново во
метри, која е вршена во отежнати услови постапка до завршување на работите портфолиото на изведувачот од особена
поради висок водостој покажа високо ниво на агилност во важност беа ангажираните кадровски
- изградба на заштитни бариери на влезот совладување на сите потешкотии и решенија, за многумина тоа беше сосема
во обиколниот тунел, како би се непредвидени околности кои можат да ново искуство, за некои и прв проект на кој
спречило негативното влијание на следат еден ваков сложен хидротехнички активно учествувале. На крај, по
поројните води и би се намалиле проект. Важно е да се напомене дека со завршувањето на работата, спремни се да се
механичките оштетувања на бетонот во работите беа опфатени: повеќе од 20 носат со сите идни предизвици во
тунелот. различни типови бетонски работи, работи градежништвото.
ПОРТА
ПОРТА
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
ПОРТА
MACEDONIA
градежништво
В
Москва, а благодарение на безопасната дел и спуштање на подземниот дел одозгора
о долгогодишната пракса на природа на работата, која практично ги надолу кон фундаментот на објектот.
изведување објекти од штити од повреди околните постоечки Комплексот се наоѓа на пресекот на
високоградбата компанијата АО објекти и инсталации. Покрај тоа, работата „Ленинградски проспект“ и улицата „Новаја
„Путеви“ Ужице од Србија за со оваа технологија овозможува значително Башиловка“. Мултифункционалниот јавен
прв пат се сретна со изградба скратување на роковите за градење. комплекс го сочинуваат неколку згради од 12
на објект по технологијата TOP & DOWN (од Суштината на методата е во комбинирана до 26 ката, обединети со заеднички стилобат
врвот кон дното). Технологијата top & down едновремена градба на подземниот и под кој се наоѓа транспортен подземен
ПОРТА
BТБ АРЕНА ПАРК – МУЛТИФУНКЦИОНАЛЕН ЈАВЕН КОМПЛЕКС НА УЛИЦА „ЛЕНИНГРАДСКИ ПРОСПЕКТ“ БР. 36 ВО МОСКВА
КАРАКТЕРИСТИКА НА КОНСТРУКТИВНОТО
РЕШЕНИЕ НА КОМПЛЕКСОТ
Согласно проектната документација, за
градба на комплексот ВТБ Арена Парк
избран е комбинираниот систем на градба
(top & down), поради тоа што во зоната на
градбата се наоѓаа инфраструктурни
инсталации, а рокот за нивно изместување
не даваше можност за завршување на сите
градежно-занаетчиски работи во
предвидениот рок.
Основни носиви конструктивни елементи
на подземниот дел на комплексот се:
дијафрагми, столбови-шипови, меѓукатна
конструкција и фундаментна плоча.
Фундаментот на објектот е монолитна
армиранобетонска плоча (висина од 800 мм
до 1600 мм) основана на шипови. Марка бетон
МБ40, W8 дебелина на фундамент. Типот на
фундаментот е избран врз основа на
комбинираниот систем на градба (top &
down), бидејќи овозможува едновремена
градба на подземниот и надземниот дел на
објектот.
Монолитните армиранобетонски шипови
столбови претставуваат постојана носива
конструкција, а во периодот на градба
столбовите-шипови се всушност носачи на
меѓукатните конструкции, под чија
заштита се врши ископот. Дијаметарот на
шиповите под фундаментната плоча
изнесува 1180.1350,1830 мм. Столбовите-
шипови се изведуваат во метални цевки со
дијаметар од 530, 720 и 820 мм, кои се воедно
нивна оплата и после изведбата металните
цевки се дел од конструктивниот систем во
својство на постојани армиранобетонски
столбови.
На цртежите бр.1 (пресек) и бр.2 (план)
прикажана е општата технологија на
градба на комбинираниот систем на градба
(top & down), односно една карактеристична
етапа на градбата. Цртежите ја
покажуваат едновремената градба на
подземниот и надземен дел на објектот.
Односно на нивоата -1 и -2 од вкупно три
подземни ката и фундаменталната плоча,
паралелно со градбата на надземниот дел на
објектот каде армиранобетонските работи
веќе се изведуваат на +3, +5 и +7 кат.
Општи податоци хидролошките услови ја класифицираат масив од доцниот период на јура и доцниот
Проектната документација „Подземниот локацијата на објектот во III категорија период на камен јаглен.
дел на блоковите 7, 8 и 12, според сложеност. Геолошкиот состав на
армиранобетонски внатрешни конструкции парцелата ја определува нејзината Градење на објектот
на подземниот дел“, разработена е од припадност кон преодната зона на Изградбата на нашиот дел на објектот
„Инженерско биро Јуркјевич“, а нарачател фрагментарниот развиток на високи тераси „ВТБ Арена-парк“ + top & down отпочна во
е „Кодест Инженеринг С.Р.Л.“ и моренско плато. До длабочина од 70 август 2017 година, а заврши во јули 2018.
Геолошки услови метри присутни се дисперзивни, терцијарни Ископот под бетонираните плочи на
Инженерско - геолошките и седименти, варовнички песок и карпест котите -10,600 и -13,900 е правен со мала
ПОРТА
Припрема за бетонирање на плоча
во подземјето
столбот-шип го пренесува оптоварувањето
како шип. Темелната плоча служи за да го
држи оптоварувањето од столбот-шип во
случај на миење на тлото под него или
отворање бездна во варовникот во случај
на негова ерозија.
εr - ексцентрицитет на проекцијата на
геометриската оска на столбот во однос на
проекција на оската на центарот, масата на
столбот во рамнина на врвот на столбот
механизација, багер и утоварувач. Земјата Кај оваа метода на градење, особено се На челичната цевка која останува како
од привремените отвори во плочата е интересни два конструктивни елемента на крута арматура на столбот се вари
извлекувана со грејфер кој се наоѓаше вон овој проект столб-шип и челна комора. арматурата на долниот дел на столбот-шип.
објектот, префрлана на камиони до Бидејќи во нашиот речник не постои На крајот на оваа арматура се вари елементот
местото на депонијата. Со мала соодветен поим, според моето мислење челна комора, кој се состои од две кружни
механизација е разбиван и технолошкиот зборот столб-шип е најсоодветен, бидејќи челични плочи со дупка, ребра за укрутување
бетон кој остануваше околу столбовите- ја определува суштината на неговата и плочка која служи за фиксирање на
шипови. работа. Практично, за цело време на металниот костур во чакалот кој се насипува
експлоатација на објектот, долниот дел на во дното на бушотината на висина 0.1 Dc.
ПОРТА
Комората има неколку важни функции: Рамката на кондукторот се ослонува на 3. Бетонирањето се прави континуирано од
1. Спречува мешање на бетонската маса за форшахта. дното кон врвот, со паралелно
време на бетонирањето. насипување на просторот помеѓу
2. Низ неа поминува технолошкиот цевковод
низ кој се врши испирање на дното на
бушотината, оптичко набљудување на
состојбата на карпестата маса во дното
на бушотината, бетонирање, мерење со
инклинометар.
ПОРТА
интервју
По „мораториумот“ очекувам
да се воведе ред во градењето
Ч
тоа. Беше нападнато Водно, Дебар Маало и другото и тоа придонесе за коруптивната
еститки од Редакцијата на вкупно целата територија на Центар. Во спрега меѓу градоначалниците,
„Порта 3“, за Денот и меѓувреме урбанизмот стана државен инвеститорите и градежните фирми. Ја
годишнината на Општина проблем. Во сите кампањи за локалните донесовме Македонија во Скопје и градот се
Центар. По тој повод, особено избори многу се ветуваше за справување со угуши во вистинска смисла на зборот.
што Центар е наша општина го лошиот урбанизам. Но покрај притисоците,
направивме ова интервју со градоначалникот сомнежите и ризикот од резултатот, Прогласивте „мораториум“ на 31 ДУП во
Саша Богдановиќ во кое се дава објаснување за единствен останавте доследен и донесовте Општината. Тој значи ургентно запирање на
сите актуелности, но се нудат и одредени храбра одлука за стручна ревизија и доработка градењето и замрзнување на состојбата. Со тоа
решенија кои ќе се воведат во централното како и усогласување со ГУП-от на Град Скопје обезбедувате време за да се согледа
градско јадро. (мораториум). Вие го направивте првиот би состојбата на терен, но и да се прегледаат
Територијата на Општина Центар во рекле револуционерен чекор – стоп на лошиот плановите. Некои и Ве озборуваат, а најмногу
последните десетина години е под незапамтен – коруптивен урбанизам. оние кои досега градеа во Општината, дека им
притисок за менување на основното Од друга страна, пак, општинските каси го одземате правото на градење? Дали Ви се
урбанистичко-архитектонско битие. Тоа главно се полнат, за жал, исклучиво преку прави притисок да потпишувате одобренија за
остави простор за реализација на комуналии од прекумерната неконтролирана градење за локации кои се под мораториум?
n Најпрвин Ви заблагодарувам за честитките запирање за извршување на дуповите и истите урбанистичко планирање, но во завршна фаза
за Денот на Општината. Познатиот мораа да се завршат. е и Законот за градење кој треба значително да
„мораториум“ или конкретно одлуката која ја го промени урбанизмоит. Но, и самите општини
донесе Советот на Општина Центар за Она што го ветивте, а го ветуваа буквално може да преземат одредени мерки за
неспроведување на ДУП-овите или поточно за сите градоначалници во своите предизборни подобрување на состојбата и запазување на
31 детален урбанистички план беше, и е храбра кампањи, е ставање ред во урбанистичкото параметрите предвидени во Генералниот
одлука која советниците ја поддржаа. Одлуката планирање. Но вашите колеги од останатите урбанистички план. Ние и во наредниот период
значи незапочнување на нови постапки општини не прогласуваат „мораториум“, ќе донесеме некои одлуки кои ќе го подобрат
поднесени по 27.12.2017 година со што сè дури Општина Аеродром јавно се противи и животот на граѓаните.
додека не се ревидираат плановите нема да вели дека е противзаконски и дека не го
започнеме нови постапки за одобренија за решава проблемот. Сметаме дека сам тешко До кога планирате да трае
градба. Одлуката не ги опфати само оние ќе ја извојувате оваа битка. Разговарате ли на „мораториумот“? Што очекувате по неговото
одобренија за инфраструктурни проекти кои се тема мораториум на планови со останатите завршување? Може ли дел од граѓаните да се
неопходни за завршување на сите започнати градоначалници и градоначалникот на почувствуваат оштетени доколку им се
проекти. Реконструкција на улици, изградба на Скопје? Постои ли планско, системско намали површината за градење на локациите
фекална и атмосферска канализација, решение, не само декларативно за проблемот на кои се сопственици?
водоводна мрежа итн. се одобренија кои не се со урбанизмот во градот позади кое цврсто ќе n „Мораториумот“ може да трае сè додека
опфатени со одлуката. застане државата? не се донесат нови планови кои ќе ги исправат
На почетокот имаше реакции за одлуката, n Не ја знам проблематиката на другите сите грешки направени во минатото, но и кои
но од ден на ден како што ја објаснувавме, градоначалници и проблемите со нивните ДУП- ќе понудат подобри и похумани услови за
луѓето разбраа дека станува збор за општо ови, но ние ги утврдивме пропустите и сè живеење на нашите граѓани. По
добро и дека на крајот ревидирањето ќе ги додека не ги исправиме со нови планови нема „мораториумот“ очекувам конечно да се воведе
даде посакуваните резултати. Немам никаков да ја повлечеме одлуката. Одлуката е законска ред во Општина Центар и реално да ги
притисок за одобренија, бидејќи предметите бидејќи општината е надлежна за планираме активностите на Општината
поднесени по 27.12.2017 година воопшто не спроведување на плановите. Сегашните согласно новите планови. Граѓаните ќе добијат
се земаат за разгледување. Сепак, во планови имаа многу пропусти и затоа сакаме само реални услови, бидејќи денес имате
Општината имаше неколку предмети кои ја да го исправиме сè тоа што е погрешено. парцели со големи габарити, но на лице место
имаа започнато постапката пред одлуката за Инаку донесени се нови закони за не можат да се реализираат бидејќи планот не
им дозволува.
Архитектонско-урбанистичката фела и
граѓаните сонуваат за еден нов хуман центар
на просторот пред Холидеј ин и Ново Маало.
Што со ДУП-от „Голем ринг-јужен дел“?
Зарем не е предизвик овој најскапоцен дел
од центарот на градот кој преостана да се
решава на меѓународен конкурс?
n Тој план се работи и ќе биде изложен на
јавна анкета така што сите предлози се
добредојдени. Што се однесува за неколку
планови ќе имаме конкурси за идејни решенија.
ПОРТА
архитектура ОСМИСЛУВАЊЕ НА КАЗНЕНО – ПОПРАВНИТЕ ДОМОВИ
Невена ЃЕОРЃИЕВСКА , дипл. инж. арх. ќелијата во ширина од најмалку шеесет неколку мои книги; секоја недела добивам осум
сантиметри); во сегашната ќелија, која мислам книги за читање од затворската библиотека -
„М
ојата ќелија е голема како дека има изложеност југозапад-запад, сонцето Antonio Gramsci, 4 април 1927“ - извадок од
мала соба: би рекол дека се појавува околу два и останува во ќелијата до неговата книга „Белешки од затворот“ - „Lettere
приближно има три со четири доцна, но во ширина од околу дваесет и пет dal carcere“.
и пол метри и три метри во сантиметри. Во текот на оваа потопла сезона, Неговите писма даваат детален опис на
висина. Прозорецот гледа во можеби ќе биде подобро вака. Покрај тоа: затворската архитектура, како животот во
дворот каде што вежбаме: се разбира, тоа не е мојата сегашна ќелија се наоѓа над затворската затворот влијае на телото, како тоа се однесува
нормален прозорец; тоа е т.н. волчја уста со механичарска работилница и го слушам кон околината, како ги прима звуците, начинот
решетки однатре; само мал дел од небото е тропањето на машините; но ќе се навикнам на на кој светлината го наоѓа својот пат кон
видливо и е невозможно да погледнете во тоа. Ќелијата е одеднаш многу едноставна и ќелиите и истата му овозможува да чита.
дворот или настрана. Позицијата на ќелијата е многу комплексна. Спијам на два душеци. Имам Неговите биографски материјали испишани во
полоша од онаа на претходната, која беше на мала маса и еден вид шкафче, огледало, неговите писма се од голема историска и
југ-југозапад (сонцето стануваше видливо околу мијалник и емајлиран бокал. Имам многу мали пенолошка важност и, покрај останатото, нè
десет и во два го зафаќаше центарот на предмети, купени во затворската продавница и потсетуваат на важноста на затворската
Љупка ДУКОВСКА , дипл. инж. арх. наменети за сè уште непознатата иднина... културна дестинација од светска класа.
Додадени се три нови павилјона со двојна
П
- Почеток на 21-ви век... Проекти низ светот висина, најмодерен аудиториум и простор за
роектите на Норман Фостер го кои завршуваат во 2018 година или во блиска настани. Во уредувањето на градините и
надминуваат времето. Тој е еден иднина... централниот двор вклучени се локални дрва и
од најинтересните современи цвеќиња, а поранешниот паркинг е
архитекти, иноватор и 1. 2007 -2018, Norton Museum of art, West трансформиран во тревник со скулптури.
револуционер во формирањето Palm Beach, USA Проектот со површина од 16 350 м², исто така
на архитектонскиот облик на мегаполисите Музејот Нортон, е елегантна неокласична, вклучува нова музејска продавница и нов
по целиот свет. Неговите објекти се во разни Арт Деко зграда, проект на американскиот ресторан, кои како и новите павилјони можат
контексти. Модернизирање и реновирање на архитект Марион Симс Вајт (Marion Sims да работат независно од музејот, во текот на
историски објекти, урбанизам, производни Wyeth, 1889-1982), кој бил изграден во 1941 денот и ноќта.
објекти, објекти од областа на културата, година, за да се смести големата уметничка
трговски, станбени, деловни, мостови, колекција на слики и скулптури на 2. 2011-2018, China Resources Land,
аеродроми, објекти за иднината на земјата и индустријалецот Нортон и неговата жена Shenzhen, China
вон земјата... Тој е генијален. Елизабет, кој после пензионирањето се Се наоѓа во срцето на Шенжен Хаи-Тек,
Во овој текст ќе се осврнам на неговото преселил во Западен Палм Брич на Флорида. Индустриски парк. Воспоставува ново
извонредно дело преку неколку од неговите Целта на новиот проект на Фостер, била да обележје на оваа истакната локација и нов
последни реализирани објекти и проекти се трансформира постојниот музеј во репер за одржлива архитектура во градот.
Дизајнот ги следи принципите на мастер надминат некои од проблемите, како што е реголит на земјата, и помали модели во
планот за создавање на интегриран нов дел транспортот на градежни материјали од услови на вакуум, слични на оние кои се
на активното општество на Шенжен со земјата. Како интегрална компонента за наоѓаат на Месечината. Создадоа објект кој
мешано користење, обединувајќи го градбата ја предлагаат лунарната почва, може да се мултиплицира или да се
деловниот простор, хотели, продавници, позната како реголит. Проектот разработува прилагоди според конкретни потреби и кој
ресторани и многу други нови градски база за четворица, донесена од земјата како спречува можна катастрофа за создавање на
простори. Воспоставува извонредно работно тубуларна структура, од која се добива премал или преголем објект.
опкружување кое одговара на урбаниот надуена купола, како мембрана, околу која ќе
контекст и ја поттикнува тимската работа и се постави лунарна почва реголит. Самата 4. 2006-2014, Spaceport America, New
продуктивноста. структура заштитува од сончевото зрачење и Mexico, USA
постојаното метеорно бомбардирање на Космодромот е прв ваков објект во светот.
- ПОЧЕТОК НА 21-ВИ ВЕК... ПРОЕКТИ НА месечината. Дизајнирана е да биде лоцирана Со пионерски дизајн, изграден за сè уште
ИДНИНАТА... во кратерот Шаклет, во близина на јужниот непознатата иднина, во која вселенските
пол на Месечината. Базата ќе добива речиси патувања можат да станат вообичаени. Иако е
постојана дневна светлина, што ќе помогне објект сличен на аеродромот, космодромот е
Lunar Habitation,
во регулација на температурата. наменет за туристички спектакли и практично
Месечина (2012)
Фирмата „Фостер+Партнери“, создаде решавање на проблемите за вселенските
модел од 1,5 тони, кој користи синтетички патувања. За разлика од конвенционалниот
ПОРТА
Rowandon Droneport (2016-2020)
Ц
инж. по дрвна индустрија Исто како што обединува три различни
студиски отсеци, објектот служи како мост
елта на дизајнот на
меѓу стиловите во архитектурата на
Универзитетот во Масачусетс,
различните објекти на кампусот. Внимателно
по проект на архитектот Џон В.
е поставен на стрмен терен на главната
Олвер е да создаде иновативен
артерија на кампусот, издигнувајќи се во три
и инспиративен објект, кој
ката на источната страна на објектот, а во
демонстрира однос кон животната средина.
четири ката на западната. На тој начин,
Резултат на овој проект е еден од
објектот ги поврзува помалите структури на
најнапредните градби изградени од полно
историскиот Stockbridge Way со Центарот за
дрво во САД: објект на четири ката со
уметност изграден од цигла и модерните
површина од 8.100 квадратни метри, кој ја
бетонски структури на кампусот.
одразува заложбата на универзитетот за
Челичниот дизајн беше повеќе од
одржливост, како и иднината преку
половина изграден кога универзитетот
генерациите студенти кои ќе учат и ќе се
одлучи дека ќе продолжи со градба на
движат низ ходниците на објектот.
дрвена структура. Сепак, знаејќи дека е
Со својата скелетна конструкција од лепено
можно да дојде до промена на концептот, во
ламелирано дрво, вкрстено слепени плочи, и
раните фази на градба биле донесени умни
подни системи од дрвено-бетонски композити,
проектни решенија избирајќи структура која
дизајнот на овој Универзитет го крева
може да поддржи како челик така и масивно
стандардот на изградени објекти од масивно
дрво, притоа внимавајќи на меѓукатните
дрво.
висини и севкупната геометрија на објектот.
Обвиткан е во бакарно обоен анодизиран
Тимот дури изработил паралелни шематски
алуминиум, кој, во комбинација со
цртежи на објект од масивно дрво.
вертикалните прозорци ја отсликува дрвената
Проектиран за да опслужи 500 студенти и
структура, потенцирајќи ги бојата и
50 лица академски персонал, објектот е
структурата на шумите во регионот.
30 ноември 2018 ПОРТА 43
организиран околу двокатен централен содржи и трокатни преклопени скали од содржи простории за предавања, лаборатории,
атриум, а поседува и флексибилен простор вкрстено слепени плочи кои висат на греди со работилници за производство и тестирање
наменет за собири и настани, со вградено долги распони што остава впечаток на материјали, простории за јадење и училници,
амфитеатрално седење, подвижни преградни лебдење. додека на вториот, третиот и четвртиот кат се
табли, и кафетерија. Во ентериерот веднаш се Содржините кои ги користат сите три наоѓаат студија, училници и канцеларии. Над
забележува доминирачки композитен академски отсеци го опкружуваат атриумот во атриумот има зелен покрив кој функционира
конструктивен систем на кровот и атриум кој главниот волумен на објектот. Првиот кат како јавен двор и простор за учење за студенти
кои студираат урбано пејсажно уредување.
Стаклената фасада открива голем дел од
првиот кат, вклучувајќи го и структурниот
систем од масивно дрво и атриумот, нудејќи
интеракција со минувачите.
Вториот, третиот и четвртиот кат се конзолно
издадени неколку метри од првиот и се
обложени со панелски системи за заштита од
атмосферскк влијанија.
Објектот претставува конструкција од тип IV
која овозможува користење на изложено,
масивно или ламинирано дрво како вкрстено
слепени плочи, лепено ламелирано дрво или
дрвни подни облоги, доколку се исполнети
ордедени услови. На пример, согласно
стандардите на САД, треба да се употребуваат
најмалите можни димензии на дрвната граѓа за
одредени позиции, надворешните ѕидови мора
да бидат изработени од незапалливи
материјали или од дрво третирано за
огноотпорност.
ПОРТА
столбови кои носат меѓукатен систем седумслојни вкрстено лепени плочи, со професионалните проектанти, како и за
изработен од дрвено-бетонски композит и кров ригидна изолација и плочеста мембрана на секој минувач привлечен од
изработен од вкрстено слепени плочи. надворешната страна. невообичаената глетка на видливата
Ламелираните дрвени греди се обработени конструкција. На многу начини тој
со стандардни фабрички премачкувачи, додека ОБРАЗОВАНИЕ ДЕНЕС, ГРАДЕЊЕ ЗА претставува и олицетворение на
елементите во деловите со поголема ИДНИНАТА оптимистичка иднина.
фреквенција се дополнително обложени. Завршен во јануари 2017 година, објектот Инспирирајќи ги проектантите, постои
Повеќето ламелирани носачи се од црна денес е дом на динамична заедница. шанса објектот да доведе до зголемено
смрека. Неговите иновативни системи од масивно производство на производи од масивно
Кровната конструкција е изработена од дрво се инспирација за студентите, за дрво во источниот дел на САД.
ПОРТА
интервју
Треба да го совладаме
предизвикот на реархитектура
Поттикната сум од
сопствената совест за
секое мое тематско
делување и мислам дека
алтруистичноста ја
подига колективната
свест, а пак, таа може да
ги задвижи работите на
подобро
П
омеѓу добитниците на наградата гушкањето на ГТЦ. Тоа беше првиот голем подготовка со една виртуелна (и доста
„13 Ноември“ на Град Скопје за 2018 револт, првата позитивна енергија која собра сомнителна) анкета за предложените
година е и архитект и планер на едно место голем број граѓани кои како интервенции на фасадата, така што реакцијата
Даница Павловска-Циги. Таа е едвај да дочекаа да кажат доста е. Ми се чини на тој атак се фокусираше на повредување на
добитник на наградата од областа дека гушкањето на ГТЦ е еден вид симбол на авторското право на присутниот награден
на архитектурата за долгогодишна сè она што му се случи на Скопје, а Вие сте архитект проф. Петар Муличковски. Имено се
посветеност за зачувување на автентичноста симбол на борбата за ГТЦ. Дали ГТЦ ја прелеа очекуваше негово инволвирање во обновата на
и вредностите на градот Скопје во сферата на чашата? тој вреден комплекс, но тој беше вешто
планирање и управување со просторот. n Мило ми е ако луѓето ме паметат и одбегнат, а правната помош што потоа ние „про
Наградата е повод за интервју со Павловска во препознаваат по тој ангажман затоа што со боно“ му ја понудивме, тој резигнирано ја одби.
кое ги изнесува своите ставови за таква спонтана емотивна поддршка би сакала Инаку, објектот на Владата на РМ навистина не
моменталната состојба со архитектурата. да продолжам во нова платформа, нов „чадор“, им е толку близок на граѓаните како ГТЦ и токму
именуван ГО САКАМ СКОПЈЕ. Значи, тој момент тоа силно чувство на припадност го создаде
Ви ја честитам значајната награда „13 со ГТЦ ги обедини професионалците и емотивниот набој во негова одбрана.
Ноември“. Нам архитектите оваа награда ни е граѓаните, го воспостави практикувањето на
особено важна и нè радува. Ни дозволувате ли културата на протести, па потоа дојде и до Милуваме да кажеме дека ГТЦ е спасен. Но
да ја чувствуваме помалку и како своја? Ја Студентскиот пленум и ред други случувања што дали е тоа вистина? Имаше најави дека ќе се
сфаќаме како признание за нашите заложби, доведоа до промена на демократскиот амбиент прави зеленило на кровот, се спомнуваше и
потврда дека сме биле во право. Што Вам Ви во државата, па и до смена на власта односно кино на отворено. Имаше и претходно
значи наградата? до падот на режимот. Мислам, за да се влезе во конкурси за ГТЦ. Но зарем секоја промена на
n Да, ова е наша заедничка награда. Така и историјата на еден град и не мора да дојде до објектот не е менување на автентичноста и
јас ја доживувам и навистина се изненадив што „прелевање на чашата“, може да се делува посегнување по авторството? Но на ГТЦ му е
преку мене и моето делување се препозна објективно, чесно, континуирано, само нас да непоходно неодложно реновирање. Имате ли
професијата на која страсно ѝ припаѓам. нè има повеќе, да постоиме како освестени повеќе информации за плановите со ГТЦ?
Наградата како општествено признание ми промислувачки ликови, независни припадници n Знам дека постои предлог од порано за
значи пред сè голема чест, значи забележана на граѓанските интереси... активирање на „петтата фасада“ што со
посветеност кон зачувување на вредностите на Скоро во исто време се случи и промена на обновата на објектот може да го дополни
градот, на градот кој го живееме, но наградата објектот на Владата. Зошто не се реагираше за авторскиот концепт, а најновите мои
значи и радост, и мотивација, и поттик и тој објект на ист начин како за ГТЦ? Мислите информации се за идејата за озеленување и
обврска... ли дека сите го чувствуваме ГТЦ како нешто анимација на покривот, што секако, не
За време на Вашиот мандат како свое, а Владата можеби како нешто туѓо? исклучува и негова инфраструктурна
претседател на ААМ, на Ваша иницијатива и n На интервенцијата на објектот на Владата консолидација со нови технолошки решенија и
организација во 2013 година се случи на Република Македонија ѝ претходеше мала досегнување нови стандарди.
Создавање на
конкретна утопија
Делува парадоксaлно дека на овие простори пред половина
век е градена архитектура која денес е претставена, можеби
во најважната галерија на модерна уметност во светот, а
денеска главно се градат објекти кои малкумина можат да ги
фасцинираат, не само овде, уште помалку некаде вон земјите
на поранешна Југославија
Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. Третиот ден говореа архитектите Миленија
(специјално за Порта 3 од Белград) Марушиќ (Блок 61-63 во Белград, населба
Ч
„Церак виногради“ во Белград) и Драгољуб
етири дена (од 12 до 15 Бакиќ (Хала Пионир, станбена населба
ноември) траеше настанот „Вишњичка бања“). Ги претставија своите
под име „Создавање модерна лични искуства во создавањето на
утопија: Архитектурата на архитектурата и урбанизмот во различни
Југославија 1948-1980“ во периоди на Социјалистичка Југославија.
Центарот за културна деконтаминација Како посебен дел на настанот се
во Белград. Директен повод за еден говореше и за спомениците и
ваков повеќедневен форум е актуелната меморијалните целини посветени на
изложба во Музејот на модерна уметност паднатите борци од
(МоМА) во Њујорк „Toward a Concrete Utopia: Народноослободителната борба.
Architecture in Yugoslavia 1948-1980“. Поради болест беше спречен да
Покрај повеќегодишната работа на тимот дојде вајарот Миодраг Живковиќ
истражувачи на форумот говореа и некои од (1928), кој е автор на повеќе
протагонистите од тој период. Повоената обнова споменици: Споменикот на Тјентиште
во поранешна Југославија создала единствено (1971), Споменик на стреланите
архитектонско, културно и уметничко ученици во Крагујевац (1963), Спомен-
наследство на овие простори. Архитектурата и комплексот Кадињача кај Ужице (1979),
урбанизмот, како двигатели на модерноста во Споменикот на паднатите борци во
општеството во Југославија претставуваат Приштини (1961). За овие дела говореше
специфични творечки вредности како кон историчарот на уметност Бранислав
светските остварувања во сличниот период, Димитријевиќ.
благодарејќи на општествениот контекст на Изложбата во Њујорк каде е претставена
Југославија, така и кон вредностите на архитектурата на социјалистичка Југославија
општествената трансформација и транзиција во покажува дека денес од одредена временска
времето кое дојде после. Архитектурата на и просторна дистанца постои големо
Југославија била свесен двигател на модерноста интересирање за творештвото во таа земја.
на општеството и подобрување на секојдневниот Нејзиното наследство, често
живот, од аспекти кои се однесуваат на станови маргинализирано и во сегашниот општествен
до цели населби. контекст недоволно ценето, доживува
Во текот на четирите дена, колку што траеше признанија на места кој тој творечки замав не го
настанот, посетителите имаа можност да видат гледаат низ призма на дневна политика.
и слушнат бројни предавања, како водење низ Веројатно е невозможно на една таква изложба
споменатата изложба, разговори на да се претстават сите битни сегменти кои го
истражувачите, гледање документарни карактеризираат тој период на творештвото, но
филмови, предавања за модернизација на можно е да се даде увид дека во минатите
примерот на урбанизација во Србија, обнова на времиња на овие простори постоел многу
градовите преку примерот на обновата на квалитетен пристап кон проблемите со кој се
Скопје. Се водеа и разговори со авторите. сретнувала архитектурата низ идејата за
ПОРТА
модернизација на општеството.
Од денешна перспектива на просторите на
поранешна Југославија, делува неверојатно дека
некои градежни претпријатија, кои се
занимавале со проектирање на споменатите
урбанистички и архитектонски проекти, имале
свои одделенија во кои се правени истражувања.
Познато е дека во Институтот на истражување на
материјали, постоело одделение кое се
занимавало со истражување на типологијата на
станови кои се градени во тогаш современите
станбени објекти.
Според зборовите на еден од авторите,
архитект Михајло Чанк (починат 2014 година), во
документарен филм од пред неколку години
„нашата цел беше да направиме што поголеми
соби во што помали станови, бидејќи тие станови
не беа за продажба на комерцијален начин“.
Колку е неверојатен овој пристап од пред
скоро половина век, говори податокот дека денес
главно не постојат такви јаки претпријатија кои
вработуваат голем број архитекти и дека не
постојат ни истражувачки одделенија. Сепак,
дека тој пристап не претставува само реликт на
едно социјалистичко минато се гледа и по тоа
што глобално познати архитектонски бироа, како
холандското ОМА или данското 3XN имаат свои
истражувачки одделенија.
За значењето кое повоената архитектура на
Југославија го имала на значајните современи
архитекти говори и податокот дека Рем Колхас,
кога пред десетина години престојувал во
Белград, барал да се сретне со Зоран Бојовиќ,
архитект од „Енергопројект“, кој го работел
саемот во Лагос, Нигерија.
ПОРТА
На некој начин приказната на „Создавање
конкретна утопија“ е приказна за минати
времиња, преку сокрино воодушевување за тој
период и жалење. Колку и да се ваквите
настани инспиративни и интересни, тие се
свртени кон минатото време од кое
посетителите можат да научат и подобро да го
разберат контекстот на тоа време, но немаат
можност да го применат во сегашноста или да ја
променат сликата на современата архитектура
во постјугословенските простори. Од
архитектура во која се создаваат големи
обмислени населби, па сè оди толку многу во
детали, архитектите го проектираат и целиот
мебел, каков што бил случајот со Палатата на
Сојузниот извршен совет во Белград, каде во
претпријатијата постојат тимови кои се
занимаваат со истражувања во архитектурата,
се стигнува до мрачна слика на современата
архитектура на овие простори, каде
тенденциите ги уредува високата политика и
ситните инвеститори. Делува парадоксално
дека на овие простори пред половина век е
градена архитектура која денес е претставена,
можеби во најважната галерија на модерна
уметност во светот, а денеска главно се градат
објекти кои малкумина можат да ги
фасцинираат, не само овде, уште помалку
некаде вон земјите на поранешна Југославија.
Поради тоа, архитектурата на Југославија во
повоениот период делува како утопија, на некој
начин е конкретна бидејќи можеме да ја
видиме, да ја допреме и за неа да слушаме од
луѓе кои учествувале во нејзиното создавање.
Да не е така, овие настани би претставувале
само утопија, како што е утопија дека она што
се создава денес на овие простори ќе биде
предмет на некоја изложба во МоМА за некои
педесет години.
Решенијата за загадувањето
од ПМ-честичките во
воздухот „на маса“
Решенија за намалување на загадувањето
стигнаа од академици, експерти, професори
кои велат дека причините за високите
концентрации на ПМ-честичките во воздухот се
во греењето на домовите, сообраќајот и старите
автомобили, урбанизацијата...
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА ГОЛЕМ БРОЈ ИЗГУБЕНИ ГОДИНИ ЖИВОТ селектирани здравствени исходи доколку се
Бројот на смртни случаи од аерозагадување постигнат нивоата на ЕУ-Директивата, ќе биде
С
о барање мерки за намалување на секоја година расте и тој има достигнато бројка елиминирано 41 до 42 отсто од проценетото
загадувањето почна и оваа од седум милиони луѓе годишно кои го губат оптоварување во Скопскиот Регион и дури 74 до
сезона, а ПМ-честичките веќе се и животот поради лошиот воздух. Мирјана 77 отсто за Тетово“, се вели во студијата.
до пет пати повисоки од Димовска од Институтот за јавно здравје на Со цел редукција на загадувањето на воздухот
максимално дозволените Македонија во студијата „Аерозагадувањето на од различни извори, потребна е целосна
концентрации. Мерните станици на повеќето нашите градови, причина за голем број изгубени имплементација на мерките дефинирани во
локации не работат, но сепак непријатната години живот“ вели дека податоците за националните и во локалните планови за
миризба во воздухот се чувствува во текот на изложеност на населението на ПМ 2.5 честички подобрување на квалитетот на воздухот, со
целиот ден, а тоа е поизразено наутро и и релативниот ризик за селектираниот давање приоритет на мерките со чие
навечер. Решенија за намалување на здравствен исход се употребени за пресметка на спроведување треба да се редуцираат емисиите
загадувањето понудија и од Македонската епидемиолошкиот концепт. Исто така, од доминантните извори, се вели во
академија на науките и уметностите каде се пресметани се и годините на изгубен живот кои презентацијата на Министерството за животна
одржа конференција на тема „Загадувањето би можеле да бидат „спасени“ односно средина и просторно планирање насловена
на градовите во Република Македонија: кои избегнати доколку концентрациите на ПМ 2.5 како „Управување со квалитетот на воздух во
се решенијата?“. Предлози за намалување на честичките се доведат до граничните вредности Република Македонија“.
загадувањето стигнаа од академици, на ЕУ. „Проценетото оптоварување со болести
експерти, професори, а причините за од сите причини изразено како години на ГРЕЕЊЕТО ВО ДОМАЌИНСТВАТА
високите концентрации на ПМ-честичките изгубен живот (YLL) е највисоко во Тетово, НАЈДОМИНАНТЕН ПРИЧИНИТЕЛ
наведуваат дека се греењето на домовите, односно 10,343 годишно изгубени години на Од низата причинители на лошиот квалитет на
сообраќајот и старите автомобили, живот, и во Скопскиот Регион 30,256 изгубени воздухот, како најдоминантен се издвојува
урбанизацијата. години на живот. Процентуално, за трите греењето во домаќинствата. Лошата термичка
Брисел – градот на
различностите и уметностите
Текст и фото: Кате АНТЕВСКА
(специјално за Порта 3 од Брисел)
К
Од другата страна на ога станува збор за Брисел веднаш ни
паѓаат на ум институциите на
Шуман се наоѓа старата Европската Унија и илјадниците луѓе од
архитектура со цела Европа облечени во костими како
брзо чекорат кон таканаречената
добропознатите куќи област Шуман. Област позната по висококатниците
од почетокот на и објектите од стакло, рестораните и кафе-
баровите, кои се најчесто полни со луѓе што
дваесеттиот век, работат во околните институции. Понекогаш може
импресивните објекти да се види по некој турист, кој изморен од
целодневното пешачење се обидува да направи
во артнуво-стил, малите фотографија од добропознатата зграда на
камиончиња од кои се Европската комисија, за потоа да се одмори во
малиот и речиси скриен парк Леополд, кој дава
шири мирис на топло посебен шарм на Шуман.
Доколку сте дојдени во Брисел на службено
чоколадо и вафли, патување и немате доволно време да го разгледате,
стотиците паркови и вашата слика нема да биде целосна за овој град. Од
исто толкуте музеи
ПОРТА
другата страна на Шуман се наоѓа душата на овој
град. Старата архитектура со добропознатите
куќи од почетокот на дваесеттиот век,
импресивните објекти во артнуво-стил, малите
камиончиња од кои се шири мирис на топло
чоколадо и вафли, стотиците паркови и исто
толкуте музеи. Брисел е град на различности, дом
на луѓето од цел свет, дом на јазиците на светот,
место каде се среќаваат културите. И додека во
Шуман се преговара за сериозни теми, во
центарот на Брисел се одржуваат концерти,
изложби, перформанси и разни уметнички
случувања. Уличните музичари, пак, се вовед во
она што следува зад затворените ѕидови на
изложбените и концертните сали.
Близу Централната метро-станица, која е
неизбежна точка на оние што доаѓаат да го
видат центарот на градот, се наоѓа урбаното
јадро „Mot des arts“, што во превод значи Рид на
уметностите. Оттука се отвора најубавата визура
на градот и почнува стариот дел од Брисел. На
високите скалила што водат до Музејот на Рене
Магрит и Музејот на инструментите одмараат
туристите и жителите на овој град и собираат
сила за нов уметнички предизвик. Музика,
улични продавачи на ракотворби и
неизбежниот мирис на вафли. Во правец кон
градскиот парк, не далеку од „Mot des arts“, е
кралската палата и Музејот на старите мајстори,
во кој, меѓудругите, се наоѓаат слики од
ПОРТА 59
дека Штрумфови и Тинтин потекнуваат од
Белгија? Но тоа е веќе сосема друга тема.
И повторно се враќаме пред Централната
метро-станица, но овојпат продолжуваме кон
центарот на градот, го фаќаме патот по малите
тесни улички на кои се нижат малите
продавници и барови. И веќе тука се добива
чувство како да си во некој средновековен град
бидејќи е сочувана средновековната структура
на градот. Големите булевари се заменети со
мали улици и речиси секогаш се преполни со
туристи. Не е чудо и да се изгубите во тој метеж
бидејќи ќе имате чувство како да сте во
лавиринт. Но тогаш доволно е само да
погледнете нагоре и да ја видите највисоката
кула која ќе ве однесе до целта - главниот
плоштад или „Гранд плац“. Невозможно е овде
да не застанете и да не пробате по некое од
добропознатите белгиски пива.
„БОЗАР“ – богата културна покана
Ако ве носи патот накај Брисел оваа есен или
за време на новогодишните празници, не
заборавајте да погледнете во културната понуда
на „Бозар“. Во текот на октомври, па сѐ до
февруари се одржува џез-фестивал, кој носи
познати музички имиња. Комплетно музичко
доживување минатиот викенд приредија
музичарите од американкиот џез-состав „Џејмс
Фарм“, а следуваат „Сан Франциско џез
колектив“, „Ескаландрум“ со изведба на музика
од познатиот аргентински музичар Астор
Пијацола, Чик Кореа и многу други.
славните Питер Бројгел и Хиеронимус Бош. истовреме се одржуваат концерти на познати „Над Климт“, пак, е насловот на изложбата
Наспроти музеите што раскажуваат за музичари, проекции на филмови, изложби и што ќе биде отворена до 20 јануари и носи
подлабокото минато, на неколку метри од перформанси. И колку и да се обидувате, не е платна од познатите Егон Шиле, Оскар
најубавата точка на градот, е центарот за убави возможно да сe види сѐ во неколку дена. Кокошка, Густав Климт и други.
уметности „Бозар“. Тоа е најдинамичниот Сосема друга приказна, пак, е уличната Секоја пролет во „Бозар“ традиционално се
уметнички простор, во кој постојано и во уметност и стриповите. Колкумина од вас знаат одржува и „Балкан трафик фестивал“.
ПОРТА
ПОРТА
уметност
Непомирливо и саркастично
творештво што ги презема
и ги надминува сите влијанија
Единствено за неговите скулптури во музеите не
важел натписот „не допирај“, односно,
посетителите биле повикувани да бидат активни
во однос на нив преку контакт и „комуникација“
В
Порта 3 од Париз)
о Националниот центар за
современа уметност и култура
„Жорж Помпиду“ во Париз,
отворена е голема ретроспективна
изложба посветена на
творештвото на Франц Вест. Со речиси 200 дела,
оваа уникатна ретроспектива, едноставно
именувана FRANC WEST - најсеопфатна до
денес - се обидува да го испита наследството на
овој австриски уметник, еден од највлијателните
во последните педесет години.
Австрискиот уметник Франц Вест (1947-2012) е
еден од најзначајните современи уметници кои
се занимавале со скулптура, но работел и на
колажи и инсталации. Неговите рани дела,
водени од идејата за Passstücke (адаптирање),
биле скулптури кои посетителите на музеите и
галериите требало да ги држат близу до своите
тела (да ги моделираат) за да истите станат
„комплетни“.
Вест важи за голем иноватор кога е во
прашање скулптурата, која ја доживувал и
развивал како своевиден метајазик.
БЕЗВРЕМЕНСКИ КВАЛИТЕТ
Како слободен и независен дух, Франц Вест
бил непознат речиси дваесет години, пред
неговите скулптури од раните 70-ти години да го
привлечат меѓународното внимание кон крајот
на 80-тите години на 20 век. Парадоксално, ова
задоцнето признавање овозможило силно
влијание на Франц Вест врз младите генерации
од 90-тите години на минатиот век, а
истовремено му помогнало на овој автор да
биде ослободен од каква било генерациска
категоризација и му бил даден еден вид
безвременски квалитет.
Комплексниот карактер на Франц Вест -
длабоко индивидуалистички и скептичен, но
истовремено, континуирано ангажиран во
ПОЧЕТОЦИ И КАРИЕРА
Австрискиот уметник Франц Вест е роден во
1947 година. Неговиот татко бил трговец со
јаглен, додека неговата мајка била стоматолот.
Таа често пати го земала својот син на патувања
во Италија каде што посетувала разни музеи и
галерии.
Сепак, Вест почнал сериозно да ја проучува
уметноста на 26-годишна возраст, кога помеѓу
1977 и 1983 година, студирал на Академијата за
ликовни уметности во Виена.
Вест почнал со реализација на цртежи околу
1970 година, пред да премине на сликарски
колажи кои вклучувале фотографии и
илустрации од разни списанија, што било
64 ПОРТА
Во 1992 година, тој ја претставувал Австрија
на Биеналето во Венеција, а во 2010 година
имал изложби во Музејот Лудвиг во Келн, потоа
во МАДРЕ - Museo d'Arte contemporanea
DonnaREgina во Неапол и во „Кунстхаус“ во
Грац.
За сезоната 2009/2010 во Државната опера
во Виена, Франц Вест дизајнирал голема слика
(176 метри) како дел од изложбената серија
„Безбедносна завеса“.
СОРАБОТКИ
За време на својата кариера, Вест
соработувал со други уметници, како што се
концептуалните уметници Бернхард Цела и
Даглас Гордон, Херберт Брандл, Хајмо Зоберниг
и Алберт Оелен, музичарот Фред Јелинек,
производителот на мебел Матис Естерхази и
со нив делува истовремено и како заштитен и промени начинот на кој луѓето гледаат на
грузиската авторка Тамуна Сирбиладзе (инаку,
како заробен. уметноста и на себе“.
вдовица на Вест со која има две деца). За друга
Неговиот пријател Рајнхард Приесниц ги И навистина, како уметник тој се одликувал со
изложба во 2012 година, Вест соработувал со
именувал како Passstücke (адаптирање) , но Вест единствен тематски придонес во современата
колегата уметник Анселм Рејл на серија мебелни
преферирал друг конкретен англиски термин - уметност, чијшто богат и силен опус повикува на
скулптури.
Adaptives. согледување на уметничката продукција во
однос со другите интелектуални дискурси.
„ADAPTIVES“
ВЛИЈАНИЈА Вест инспирирал и влијаел на
Околу 1980 година, Вест почнал да создава
Овој голем австриски уметник, добитник современиците, студентите, почитувачите, а
„гипсени објекти, обично неколку метри долги,
на Златниот лав за животно дело на 54. неговата сензибилност на скулптурите
наменети да бидат ставени преку лицето, да се
Биенале во Венеција во 2011 година, почина кулминирала со физичкото ангажирање на
носат околу половината или околу вратот. Иако
на 26-ти јули во 2012 година во Виена, на гледачот, кој станал дел од неговото творештво.
сугерираат да делуваат како маски и реквизити
возраст од 65 години, по долги и тешки Единствено за неговите скулптури во музеите
за commedia dell'arte, нивните форми се
болести. не важел натписот „не допирај“, односно,
обично двосмислени: без разлика колку можат
По повод неговата смрт, Фондацијата „Френк посетителите биле повикувани да бидат активни
да бидат фигуративни и сексуални објекти, тие
Вест“ и познатите галерии кои ги застапуваале во однос на нив преку контакт и „комуникација“.
остануваат апстрактни. Овие дела може да се
(Gagosian, Meyer Kainer и Eva Presenhuber) Изложбата во Националниот центар „ Жорж
носат на улица или да бидат „партнери“ во
истакнале во заедничкото соопштение дека Помпиду“ во Париз трае од 12 септември до 10
восхитен солипсиски танц. Тој/таа што танцува
светот го загубил „големиот уметник кој го декември 2018 година.
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА