326

ОКТОМВРИ/НОЕМВРИ 2023

20 и 21 БИМАС -
„Мерило на македонската архитектура“
Г РА ДЕ Ж Н И Ш Т ВО
А РХИ Т Е К Т УР А Одржан 20. Меѓународен симпозиум на ДГКМ
Е КОЛО Г И Ј А
Џон Морден Центар: Добитник на Стирлингова
награда за архитектура 2023

120 ДЕНАРИ
ПОРТА
 СОДРЖИНА
6 16
СТАВ 6
СКОПЈЕ ПРЕСТОЛНИНА НА КУЛТУРАТА - БЕЗ
АРХИТЕКТУРАТА НЕМА ДА БИДЕ ВОЗМОЖНО

ГРАДЕЖНИШТВО 10
ОДРЖАН 20. МЕЃУНАРОДЕН
СИМПОЗИУМ НА ДГКМ

ГРАДЕЖНИШТВО 14
12-ТИ СИМПОЗИУМ НА ЕВРОПСКИОТ КЛУБ И НА
МЕЃУНАРОДНАТА КОМИСИЈА ЗА ГОЛЕМИ БРАНИ

AРХИТЕКТУРА 16 34
JАВНОСТА СЕКОГАШ ЈА ИНТЕРЕСИРА
ШТО И КАКОВ СТАВ ИМА ААМ

AРХИТЕКТУРА 20
ПОРЕВОЛУЦИОНЕРЕН СО СВОЕТО
ВЛИЈАНИЕ НА СЕКОЈДНЕВНИТЕ
ЖИВОТИ ОД БОМБАСТИЧНИТЕ ПРОЕКТИ

AРХИТЕКТУРА 26
СЕКОЈА ШКОЛА ЗА АРХИТЕКТУРА ПОТРЕБНО
Е ДА ГИ УНАПРЕДУВА МЕТОДИТЕ
И ТЕХНИКИТЕ НА УЧЕЊЕ

AРХИТЕКТУРА 30
ВОЗДУШНА ПОРТА КОН ЈОРДАН
38 44
AРХИТЕКТУРА 34
КУЌА „МАЦКИ“ - КОГА АРХИТЕКТОТ ЈА
ПРОЕКТИРА СОПСТВЕНАТА КУЌА

AРХИТЕКТУРА 38
СОВРЕМЕН СКРИЕН ИСТАНБУЛ

AРХИТЕКТУРА 44
ХАРМОНИЧЕН ТАНЦ НА АРХИТЕКТУРАТА
И ПРИРОДАТА

УРБАНИЗАМ 48
УРБАНА РЕГЕНЕРАЦИЈА НА ПОГРАНИЧНИТЕ
ГРАДОВИ ВО МАКЕДОНИЈА 52
ЕНТЕРИЕР 52
ЕНТЕРИЕР КАКО ФИЛМСКА СЕКВЕНЦА НА
ЖИВОТНИОТ СТИЛ НА НАШ ПОЗНАТ РЕЖИСЕР

EКОЛОГИЈА 56
ВО ПРЕСРЕТ НА COP28 ВО ДУБАИ: ПРЕДИЗВИЦИТЕ
НА ЕВРОПА И НА БЛИСКИОТ ИСТОК

ДИЗАЈН 59
„ЈАЗИЧНА МЕМОРИЈА“, СПОМЕНАР
ИСПОЛНЕТ СО МАКЕДОНСКИ ЗБОРОВИ

ПОРТА 25 јули 2014

БРОЈ 326 ПОНЕДЕЛНИК 30.10.2023
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
Oвој број на „Порта 3“ е исполнет со сумирање
на настаните во архитектурата и градежништвото
со кои беше богат изминатиов период.
Започнуваме со убавата, Скопје - Престолнина
на културата 2028 година. Оваа значајна титула е
голем предизвик, но и огромна одговорност. Ставот на
нашата соработничка не опоменува - без архитектурата
нема да биде возможна културата. Ова треба да се
осознае што поскоро, за да се стигне до 2028 година.
Се одржа јубилејниот 20. Меѓународен симпозиум
на Друштвото на градежни конструктори на
Македонија (ДГКМ), - „Отпорни конструкции“. Беа
презентирани вкупно 134 научни и стручни трудови,
беа присутни околу 600 гости од 30 држави од целиот
свет, а гостуваа и 10 избрани светски експерти.
Уште еден значаен настан, 12-тиот Симпозиум
на Европскиот клуб на Меѓународната комисија
за големи брани (EC-ICOLD) се одржа во
Швајцарија и претставува најзначаен научен
настан за инженерството за брани во Европа.
Во организација на Асоцијацијата на
архитекти на Македонија, две недели посветени
на архитектурата. Се случи 20. и 21. Биенале на
македонската архитектура - „Мерило на македонската
архитектура“. БИМАС, како што вели претседателот
на ААМ уште еднаш покажа дека „ААМ е значајна
организација и не само што ни е потребна нам
архитектите, туку му е потребна и на општеството“.
Нашиот постојан дописник од Англија ни го
претставува Џон Морден Центарот во Блекхит, Лондон,
од Мае. Објектот е 27. добитник на Стирлингова
награда за архитектура на Кралскиот институт на
британските архитекти за 2023 година со која се
одбележува најдобриот нов објект во Обединетото
Кралство на Велика Британија и Северна Ирска.
За младиот архитект е исклучително важно,
да разбере дека архитектонското проектирање
е креативна примена на конкретни, однапред
дефинирани норми. Во ова на студентите им
помага учебникот „Проектирање општествени
објекти за здравствена заштита“ од авторите
Михајло Волканов и Михајло Зиноски.
Нашиот дописник од Аман ни го опишува проектот
ГОДИНА XIX
Редакција:
главен и одговорен уредник:
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
и значењето на Меѓународниот аеродром „Кралица
Алија“ во Аман. Овој аеродром претставува воздушна соработници:
Ангел СИТНОВСКИ
порта кон Јордан. Реновиран е и официјално пуштен Ангела СТЕФАНОВСКА
во 2013 година, а ја вклучува главната зграда за Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
патници, која е проектирана од Норман Фостер. Бојана ПАЛИФРОВСКА
Бошко ВИДОЕСКИ
Сè повеќе проектантски бироа од Источна Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
Европа успеваат да се стекнат со интернационално Даниела МЛАДЕНОВСКА
внимание со своите одлични проекти. Едно од Дамјан БАЛКОСКИ
Душанка ШУЛОВИЌ
нив е и бирото „Зробим“ од Белорусија. Eдна од Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
нивните позначајни реализации е куќата „Мацки“ Ивана ГРУПЧЕ
на еден од сопствениците на фирмата. Јулија ВЕЛКОВСКА (САД)
Натка ЌОСЕВА
Нашиот постојан соработник ни го претставува Невена ГЕОРГИЕВСКА
своето архитектонско доживување и возбуда при Никола ЃОРЃИЕВСКИ (Данска)
неговата посета на Истанбул. Познат, признат како графички уредник:
еден од најважните градови во светот, има и богата Гоце ЦВЕТАНОСКИ
современа архитектура, помалку срамежливо
фоторепортер:
скриена во времето и во непрегледниот простор. Kиро ПОПОВ
Доколку се прошетаме во Градски парк, ќе
лектор:
наидеме на нов урбан атрактор во служба на Дијана РИСТОВА
посетителите, наречен „Летна сцена – Лепеза“. Овој
Издавачки совет:
хармоничен танц на архитектурата и природата Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА,
им нуди на граѓаните едно ново прибежиште. дипл.инж.арх. - претседател
Нашиот соработник образложува дека градовите Александра ПЕТРОВСКА
дипл.инж.арх.
кои биле предмет на анализа, Билбао и Рубе, поради вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
нивните успешно спроведени мерки за урбана дипл.град.инж.
регенерација може да послужат како модел за новиот Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
дипл.шум.инж.
концепт на регенерација на градовите во РСМ.
Апартманот Секвенца во Скопје е создаден Управител:
Раде ЈАНКОВ,
во корелација архитект и сопственик и
претставува ентериер како филмска секвенца Издавач:
на животниот стил на наш познат режисер. „Биропрес“ ДОО Скопје
Aдреса на издавачот и редакцијата:
Во пресрет на COP28 во Дубаи, самит на кој „Биропрес“ ДОО Скопје
треба да се постигне консензус за намалување на Ул. Васил Ѓоргов број 21,
емисиите за најмалку 43 % во следните седум години, влез 2, локал 7, 1000 Скопје
насилствата помеѓу Израел и Хамас, фрлаат сенка
на настанот и ставаат во фокусот нови грижи. e-mail: porta3@porta3.com.mk
www.porta3.com.mk
Изложба на визуелен приказ на накит се одржа
во Битола во рамки на Манаки ОФФ програмата на Печати:
ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
Интернационалниот фестивал на филмската камера 2300 Кочани
„Браќа Манаки“. Наречена „Јазична меморија“,
претставува споменар исполнет со македонски зборови. Маркетинг:
info@porta3.com.mk
biroproekt@biroproekt.com.mk
ОД РЕДАКЦИЈАТА Тел: 071 252 641

326
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден.
ОКТОМВРИ/НОЕМВРИ 2023

20 и 21 БИМАС -
за физички лица: 800 ден.
ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА
„Мерило на македонската архитектура“

Одржан 20. Меѓународен симпозиум на ДГКМ

жиро сметка: 300000001995035 во
ЕКОЛОГИЈА
Џон Морден Центар: Добитник на Стирлингова
награда за архитектура 2023
Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3

излезе на 29.12.2004 година

Насловна страница АРХИТЕКТ: Датум на печатење: 29.10.2023

Број на примероци: 600
ЏОН МОРДЕН ЦЕНТАР, Мае
ВЕЛИКА БРИТАНИЈА Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.

120 ДЕНАРИ
 став
Скопје престолнина на
културата - без архитектурата
нема да биде возможно
за мене тој првобитен град, град кој се подразбира е Скопје. архитектурата и
урбанизмот прават чуда во секој простор, но преку темелни анализи, современи
проекти и идеи, транспарентни постапки и кредибилна власт и градска управа. и
сето тоа што поскоро, за да се стигне до 2028
Душанка ШУЛОВИЌ, дипл. инж. арх.
радот Скопје ја доби
Г номинацијата за Престолнина
на културата 2028 година.
„Престолнина на што?“, ќе рече
Звездан Георгиевски. Еден
коментатор во еден белградски весник вели:
,,Еве му шанса на Скопје да ги изгради
пирамидите од Гиза, уште само тоа му
недостасува“. Ако го додадам и коментарот
на еден загрепски архитект кој се пожали
дека неговиот Загреб станува грд како
Скопје, предизвикана сум да се позанимавам
со мојот град на еден поинаков начин од
6 30 октомври 2023
песимистичкиот.
Мојот град не е грд иако му се случија
многу грди дејствија. Има и многу нешта со
кои може да биде Град на културата ако се
засукаат поли и ракави и се мобилизира
сиот кадровски, финансиски и стручен
потенцијал. Културата без архитектурата
нема да биде возможна. Тридеценискиот
развој и раст на градот остави видливи траги
на деградација на просторот и животот во
него. Нема да набројувам што сè е
деградирано, запуштено, заборавено.
Впрочем за тоа се испишани многу страници
и изгубени многу битки. Разорните дејствија
и штетите од досегашните активности се
Меѓу предизвикот и надежта
погубни по многу нешта што градот го чинеа
препознатлив и угоден за живот. Но и покрај
сè убедена сум дека никакви удари и
интервенции не можат да ја уништат
суштината на градското битие. Записите во
градската матрица сè уште се видливи.
Градот има интересна и возбудлива
приказна, необичен урбан пејзаж, траги од
различни слоеви на историјата. Низ него
минувале војни и природни сили, а
цивилизациите што поминале оставиле
материјални и духовни сведоштва. Денес е
таков какви што се и неговите жители, со
убави и грди нешта, но со единствена желба
за поубав и похуман европски град. Овој пат
ќе опфатам само неколку сегменти од
градското ткиво каде одма треба да се
дејствува.

PSE JO - зоШто да не
Културно-историското наследство за жал
ги доживеа можеби најжестоките удари на
деградација и уништување што беше
недозволиво, бидејќи тоа е единствено и
неповторливо. Тоа е најзначајниот
репрезент на културата на градот и
туристички потенцијал за кој се потребни
многу вложувања, напор и внимание за да се
ревитализира и возобнови тоа што е
останато и тоа што е можно. Најголемите
симболи на Скопје се: реката Вардар,
Камениот мост и Скопската тврдина, кои
скоро еден век се составен дел на градскиот
грб. Целиот простор меѓу Тврдината и
Музејот на современа уметност (МСУ), кој со
Генералниот урбанистички план е
предвиден како контактна зелена зона, во
изминатиот период стана симбол на
физичка негрижа, бирократски хаос и
недоволен интерес да се заштити. Се
дозволи просторот да се претвори во сива
зона изградена со неадекватни објекти на
неадекватни локации, кои ги сокриваат
ѕидините на тврдината и го покриваат
видикот. Во контактната зелена зона
непосредно до Калето и до МСУ во отсуство
на Детален урбанистички план изградени се
индивидуални куќи, а хотелот „Ми каса
ориент“ на само 94 метра од влезот во
тврдината е „највпечатливата градба“ со
масивен портал во „мароканско-
андалузиски“ стил. Просторот на Калето
меѓу ѕидините има посебна приказна.
Според истражувачките стории на
новинарот Гоце Трповски од 2020 година
таму се случија многу нешта. Цели десет
години (2007 - 2017 г.) професорот Драги сопругите на премиерите на Македонија и на предизборната кампања ја испиша
Митревски со својот тим вршеше на Грција во 2019 година за време на пораката „pse jo“ („зошто да не“), не направи
археолошки истражувања на Тврдината. посетата на грчкиот премиер Алексис ништо, а другиот очигледно не знае што да
Преоран е 1 800 квадратни метри простор Ципрас на нашата земја. Истата година еден прави. Мислам дека е крајно време на овој
меѓу ѕидините и откриени се над 1 300 руски ју-тјубер по посетата на Калето простор да му се посвети сериозно
предмети од новото камено време сè до направи 20-минутно видео во кое го опиша внимание. Со јасна визија, максимална
доцниот отомански период. Она што овој симбол на главниот град како една од стручна посветеност и финансиска
требаше да следува по археолошките наоди најздодевните, валкани и неуредени тврдини конструкција да се создаде атрактивна
изостана заради изготвување што некогаш ги посетил, со блокирана туристичка дестинација, да се возобнови
конзерваторски елаборати и бирократски главна порта и недостаток на каква било македонскиот Акропол.
формалности. Два од трите музеи во кои информативна содржина. До денес на овој
требаше да се презентираат наодите се локалитет не се забележливи некои значајни БрутаЛиСтиЧката и Модерна
завршени и оставени со катанци на вратите. промени. Имам информација дека Општина арХитектира
Третиот објект - фамозната црква-музеј, е Центар донесе ДУП за контактната зона меѓу Друг архитектонски ресурс кој нуди
оставен каков што беше по уништувањето во тврдината и МСУ. На просторот меѓу можности за културни случувања е
2011 година во меѓуетничкиот конфликт на ѕидините, објектите на изградените музеи се бруталистичката и модерна архитектура од
Калето и покрај тоа што чинеше најскапо, и понатаму под катанци и прашина. На втората половина на 20-тиот век. Иако е
околу 1,7 милиони евра. Оттогаш речиси највисоката точка на локалитетот стрчи маргинализирана и во голем дел оставена да
ништо не се случуваше на тврдината од челичната конструкција на недовршениот „животари“, нејзиниот доминантен дел е
туристички аспект. Највпечатливиот настан музеј-црква, со која едниот коалициски видлив. Големината, функционалноста и
во изминатиот период беше посетата на партнер се гордее, ама освен што за време монументалноста на овие објекти е
30 октомври 2023 7
материјално и духовно богатство кое нуди
многу можности. Со адаптации, одржување и
пренамени тие може да се користат такви какви
што се или со некои нови читања да се
користат за други намени како што тоа во
светот се прави. Има иницијатива и проекти за
адаптација и пренамена на шалтер-салата на
Поштата и реализацијата на тој проект треба
да се забрза. Постојат и други објекти со
слични можности кои треба да се преиспитаат.
парЧиЊа од доСеГаШниот живот
Третиот сегмент за кој сакам да зборувам е
оној кој е најзапоставен и во целиот метеж
од деценискиот градежен бум е можеби
најоштетен и скоро невидлив. Тоа се оние
парчиња од досегашниот живот на градот со
историска конотација, белези на едно време,
мемориски точки, простори и објекти кои
будат емотивни чувства. Од сето тоа може да
се создаде прекрасна приказна за градот и
неговото живеење. Градовите се збир на
многу работи: сеќавања, желби, знакови на
еден јазик. Тие се места не само за размена
на стока туку и на зборови, сеќавања и
приказни за минатото. Историјата најгласно
зборува преку немиот говор на скопските
палати, старата македонска куќа и
приказните на старите Скопјани за мирисот
на липите, градините со босилек и здравец,
олеандери и винова лоза. Во инспиративната
книга „Невидливи градови“ на Итало Калвино
најсликовито се осознава како се сака и
носи во себе еден град. Марко Поло кога ги
опишувал градовите низ кои поминал,
всушност ја раскажувал приказната за
неговата Венеција. „За да ги разликуваме
доблестите на еден град од доблестите на
други градови мора да тргнеме од некој
првобитен град кој се подразбира. Тој за
мене е Венеција“ вели тој.
За мене тој првобитен град, град кој се
подразбира е Скопје. Архитектурата и
урбанизмот прават чуда во секој простор, но
преку темелни анализи, современи проекти и
идеи, транспарентни постапки и кредибилна
власт и градска управа. И сето тоа што
поскоро, за да се стигне до 2028. n
 градежништво

Одржан 20. Меѓународен

симпозиум на ДГКМ

заради големиот интерес, вториот ден предавањата се одвиваа паралелно во три

сали, а беше организирана и постер сесија. во рамки на Симпозиумот, се одржа и
тркалезна маса, која започна со панел-дискусија на тема: „актуелна состојба и
трендови во градежното конструкторство“, на која беше ставен акцент на
претходниот период, но и на периодот кој следува
вонр. проф. д-р Дарко НАКОВ,
претседател на ДГКМ

а 28 и 29 септември, 2023 година

Н се одржа јубилејниот 20.

Меѓународен симпозиум на
Друштвото на градежни
конструктори на Македонија
(ДГКМ), во хотел DoubleTree by Hilton во Скопје.

СвеЧено отвораЊе
На свеченото отворање на настанот се
одбележа јубилејниот 20. Симпозиум, но и 60-
годишнината од Скопскиот земјотрес и 74
години од основањето на Градежен факултет
Скопје при УКИМ. Во таа чест, настанот започна
со 3Д мапинг шоу, посветено на Скопскиот
земјотрес и на главната тема „Отпорни
10 30 октомври 2023
 „отпорни конСтрукции“

конструкции“. Свое обраќање имаа

претседателот на ДГКМ, вон. проф. д-р Дарко
Наков, деканот на Градежен факултет Скопје,
проф. д-р Горан Марковски, ректорот на УКИМ,
проф. д-р Билјана Ангелова, постојаниот
претставник на UNDP, Армен Григорјан,
претседателот на IABSE, д-р Тина Вејрум,
претседателите на регионалните друштва на
градежните конструктори на Србија и Словенија,
проф. д-р Златко Марковиќ и проф. д-р Примож
Може, претседателот на МАЕЕ, проф. д-р Зоран
Ракичевиќ, деканите, продеканите или
претставници на градежните факултети од РУБ,
Германија, проф. д-р Рудигер Хофер, од Белград,
проф. д-р Иван Игњатовиќ, од Подгорица, проф.
д-р Марина Ракочевиќ, од Загреб, проф. д-р Ана
Баричевиќ, од Нови Сад, проф. д-р Игор Пешко,
од Ниш, проф. д-р Славиша Трајковиќ,
директорот на ИЗИИС, проф. д-р Влатко Шешов
и деканот на Архитектонскиот факултет Скопје,
проф. д-р Огнен Марина. Последен се обрати
министерот за транспорт и врски, Благој
Бочварски, кој го прогласи и официјално
Симпозиумот за отворен. Настанот можеше да се
следи во живо и на Youtube каналот на ДГКМ,
(MASE_DGKM), каде сè уште се достапни и
снимените видеоматеријали.

134 науЧни и СтруЧни трудови

На овогодинешниот симпозиум беа
презентирани вкупно 134 научни и стручни
трудови, беа присутни околу 600 гости од 30
држави од целиот свет, а гостуваа и 10 избрани
светски експерти од областа со повикани
предавања:
l Dr. Tina Vejrum-Denmark, Претседател на IABSE,
l Prof. Svetlana Brzev, University of British
Columbia-Canada,
l Prof. Eleni Chatzi, ETH Zurich, Switzerland,
l Prof. Alpеr Ilki, Istanbul Technical University-
Turkiye,
l Prof. Gerard O'Reilly, IUSS Pavia-Italy,
l Prof. Peter Mark, RUB-Germany,
l Marco Novarin, Freyssinet-France,
l Prof. Josip Atalic, University of Zagreb-Croatia,
l Dr. Ruediger Hoeffer, RUB-Germany и
l Prof. d-r Vlatko Sheshov, IZIIS, UKIM-North
Macedonia.
Настанот беше организиран од ДГКМ, под
покровителство на Министерство за транспорт и
врски, а коорганизиран од 12 институции,
поддржан од 41 приватна компанија и медиумски
поддржан од три медиумски партнери.
На сите нив, како и на повиканите предавачи,
им беа врачени благодарници за поддршката и
за одржаните предавања.

наГради
Традиционално, на свеченото отворање беа
доделени и наградите за најдобри остварувања
во 2021 и 2022 година, и тоа за 2022 година од
областа на изведбата на конструкции на тимот:
30 октомври 2023 11

Ивана Димитрова, Кристина Миладиновска,
Андреа Серафимовски за „Изградба на мост на
бул. Асном“, а од областа на науката за 2021
година на: Цветанка Чифлиганец за
научноистражувачкиот труд „Експериментално
истражување и нумеричка анализа на спрегнати
плочи од дрво и бетон на амбиентална
температура и во пожар“, Кристина Милкова за
научноистражувачкиот труд „Методологија за
Џејмс Сајмон галерија, Берлин
12 30 октомври 2023
определување на функции за сеизмичка
повредливост на постоечки конструкции од
неармирана ѕидарија“ и Никола Наумовски за
научноистражувачкиот труд „Интегриран
методолошки пристап за анализа на влијанието
на вибрации од железнички сообраќај врз луѓето
и објектите“ и за 2022 година на: Милош Стокуќа
за научноистражувачкиот труд „Фасадни и
кровни сендвич панели во функција на
подобрување на јакоста и деформабилноста кај
челични конструкции“ и тимот Елена Думова-
Јованоска, Сергеј Чурилов, Вероника Шендова,
Лидија Крстевска, Бојан Дамчевски, Диме Јанчев,
Златески Александар, Маја Гошева и Елена
Делова за научноистражувачкиот проект
„Зајакнување ѕидарија со конструктивно
префугирање - СТРЕП“.
Називот Заслужен член на ДГКМ, оваа година
ѝ беше доделен на: проф. д-р Мери Цветковска,
поранешен претседател на ДГКМ, а називот
Почесен член на ДГКМ им беше доделен на:
проф. д-р Златко Марковиќ, од Градежниот
факултет во Белград и претседател на Друштвото
на градежни конструктори на Србија, Кенет
Крафорд, директор на Институтот за зајакнување
и рехабилитација на мостови, Блумингтон,
Индијана, САД и постхумно на проф. емер.
Дубравка Бјеговиќ, Градежен факултет при
Универзитетот во Загреб, Хрватска.
ГоЛеМ интереС
Заради големиот интерес, вториот ден
предавањата се одвиваа паралелно во три сали,
а беше организирана и постер сесија. Во рамки
на Симпозиумот, се одржа и тркалезна маса, која
започна со панел-дискусија на тема: „Актуелна
состојба и трендови во градежното
конструкторство“, на која беше ставен акцент на
претходниот период, но и на периодот кој
следува. Модератор беше вон. проф. Дарко
Наков, а панелисти беа проф. д-р Горан
Марковски, декан и професор на Градежен
факултет Скопје, д-р Соња Черепналковска,
раководител на Сектор за стандардизација при
ИСРСМ и м-р Ѓорѓи Гошев, заменик-генерален
директор на Градежен институт Македонија.
СоциЈаЛни наСтани орГанизирани
за вМрежуваЊе
На крајот Симпозиумот беше затворен од
претседателот на ДГКМ, но импресиите за
извонредно организираниот настан ги споделија
и најискусниот присутен член на ДГКМ, проф. д-р
Тихомир Николовски, поранешен претседател на
ДГКМ, кој присуствувал на сите 20 досегашни
симпозиуми, како и претседателката на
 рекоа за СиМпозиуМот:
„ Благодарност од се срце на ДГКМ, домаќин на многу успешен 20-ти Меѓународен симпозиум
‘Отпорни конструкции’ во Скопје. Настанот беше организиран во соработка со
северномакедонската групација на IABSE - Меѓународната асоцијација за мостови и конструктивно
инженерство и ми беше чест што бев поканета како претседателка на IABSE, да одржам воведен
говор. Техничките презентации на Симпозиумот како и многуактивната соработка низ регионот беа
навистина инспиративни. Многу вреден исход од настанот е вклучувањето на двајца членови на
македонската заедница за земјотресно инженерство во новата Работна група на IABSE за одговор
на итни случаи при земјотреси. Честитки до проф. Дарко Наков и неговиот тим за многу успешниот
симпозиум“, претседател на IABSE, д-р Тина Вејрум.
„Празник на професијата“, Проф. Вероника Шендова.
„Извонредна организација до најситен детал. Од спектакуларното отворање до незаборавниот
излет“, проф. Златко Марковиќ.
„Величенствено организиран Симпозиум“, Проф. емеритус Радомир Фолич
„Одлична организација, која ги надмина и светските конференции...Се беше прекрасно“, Проф.
Голубка Нечевска Цветановска
„Голема благодарност за гостопримството. Чест ми беше да одржам повикано предавање на овој
одлично организиран и голем настан“, Проф. Алпер Илки
„Искрени честитки за Вашата посветеност и вложен труд при подготовката и водењето на овој
настан. Прикажаниот краток филм на почетокот беше инспиративен, полн со позитивни пораки и
беше длабоко и емотивно искуство“, Проф. Милош Кнежевиќ
„Срдечен пречек, гостопримство и извонредна организација со која поставивте нови стандарди
во организација на вакви настани“, м-р Марко Стојановиќ
Меѓународната асоцијација за мостови и „Се беше ‘суперб’“, Проф. Јосип Аталиќ
градежно конструкторство (IABSE), д-р Тина
Вејрум.
Освен стручниот дел, настанот изобилуваше и
со социјални настани организирани за
вмрежување, како организираната вечера за
добредојде на бројните гости од странство во
ресторан Ботаника, Свечената вечера во хотел
Хилтон и забавата за затворање на Симпозиумот
во ресторан и бар Трибека.
Како дел од Симпозиумот, со поддршка на
домашните компании Адинг и Гранит, на 30
септември беше организирана и техничка посета
на мостот на ул. „Љубљанска“, кој е во фаза на
градба и туристичка посета на кањонот Матка и
пештерата Врело.
Подолу прочитајте дел од коментарите на
социјалните мрежи. n
 градежништво

12-ти Симпозиум на Европскиот

клуб и на Меѓународната комисија
за големи брани
на симпозиумот беа презентирани одредени реферати, селектирани од големиот
број трудови публикувани во зборникот, кои беа рецензирани од научен одбор
составен од 28 еминентни европски научници во областа на браните. Меѓу
трудовите кои беа со говорни презентации беше проследен рефератот „Safety of
embankment dams in the case of upgrading the existing tailings storage facilities“,
составен од авторите Љ. петковски, Ф. пановска и С. Митовски
проф. д-р Љупчо ПЕТКОВСКИ,
Градежен факултет во Скопје

енес се појавуваат нови и

Д неочекувани предизвици за
големиот број постоечки брани
во Европа и се развиваат нови
хидропроекти за поддршка на
енергетската транзиција во светот. Во овој
контекст, во периодот 5-8 септември 2023
година, во Interlaken, Switzerland (Интерлакен,
Швајцарија), се одржа 12-тиот Симпозиум на
Европскиот клуб и на Меѓународната комисија
за големи брани (EC-ICOLD). Сеопфатната тема
на Симпозиумот беше „Улогата на браните и
акумулациите во успешна енергетска
транзиција“. Поттемите на Симпозиумот беа: (1) Конгресен центар Kursaal Interlaken, Швајцарија
Брани и хидроенергетски акумулации, (2) Брани
и акумулации за прилагодување кон климатските existing tailings storage facilities“, составен од
промени, (3) Ублажување на влијанието на авторите Љ. Петковски, Ф. Пановска и С.
браните и акумулациите врз животната средина, Митовски. Воедно, подвлекуваме дека на овој
(4) Справување со остарените брани. научен настан му беше дадено соодветно
Најзначајниот научен настан во признание на MаCOLD, со тоа што еден член од
инженерството за брани во Европа во 2023 нашето Здружение за големи брани беше член
година се одржа во луксузниот Congress Center на угледниот Symposium Scientific Committee.
Kursaal Interlaken. Симпозиумот го отвори Prof. R. Покрај теорискиот дел од Симпозиумот,
Boes, President of Swiss Committee on Dams, a квалитетно беше спроведен и практичниот
поздравни говори одржаа: Mrs. S. Lazaridou, дел - со стручна посета на новата лачна
President of European Club of ICOLD, Mr. брана Spitallamm, во фаза на градба. Таа е
Christoph Betschart, Interlaken Municipal Council една од двете брани на езерото Grimsel,
and Head of Finance, Mr. Michel Lino, President of наменето за производство на електрична
ICOLD и Mr. W. Luginbühl, President of Swiss енергија со хидроцентралата Oberhasli. На тој
Federal Electricity Commission. начин ќе се обезбеди долгорочно користење
На Симпозиумот беа презентирани одредени на водата од акумулацијата Гримсел, без
реферати, селектирани од големиот број никакви ограничувања во производството на
трудови публикувани во Зборникот, кои беа енергија. Наместо да се реновира старата
рецензирани од Научен одбор составен од 28 брана, која е во експлоатација 90 години,
еминентни европски научници во областа на непосредно низводно се гради нова брана
браните. Меѓу трудовите кои беа со говорни што треба да биде завршена во 2025 година.
Пленарна сесија за тема „How to deal with Ова е нестандарден и невообичаен пристап,
презентации беше проследен рефератот „Safety
ageing dams“ кој би требало да биде сериозна алтернатива
of embankment dams in the case of upgrading the
14 30 октомври 2023
 наЈзнаЧаЈниот науЧен наСтан во инженерСтвото за Брани во европа
на класична рехабилитација за одреден број
стари бетонски брани во Македонија, каде
поради запуштеност е неопходна санација.
Со градбата на нови хидроенергетски
капацитети и реновирање на постојните, во
Швајцарија, каде има висок степен на
изграденост на технички искористливиот
потенцијал, се потврдува дека во најразвиените
земји успешно се следи глобалниот тренд во
енергетската транзиција. Тој тренд е замена на
термоцентралите со фосилни горива (кои се
конвенционални во производството) со соларни
и ветерни централи, (кои се неконвенционални,
односно нерамномерни и непредвидливи), а
регуларното функционирање на
Нова лачна брана Spitallamm на езерото Grimsel, Швајцарија, во фаза на градба од 2019
електроенергетсиот систем да се потпира на
нови или на рехабилитирани хидроенергетски
капацитети. Се надеваме дека овој глобален
тренд што поскоро ќе се преслика и во
енергетскиот сектор во Македонија, каде се
изградени скромни 30 % од технички
искористливиот потенцијал. Веруваме дека
„Донесителите на одлука“ за значајни
инфраструктурни објекти конечно ќе согледаат
дека во сегашниот момент неопходни се големи
акумулациони хидроцентрали и реверзибилни
хидроцентрали, за покривање на дневната
нерамномерност и непредвидливост на
фотоволтаичните централи, кои сѐ повеќе се
инсталираат.
На крај би истакнал дека учеството на
меѓународни симпозиуми организирани од
ICOLD е од непроценливо значење за
хидротехничарите инволвирани во
инженерството за брани. На овие собири се
стекнуваат нови сознанија и се разменуваат
искуства и резултати од
научноистражувачките и апликативните
проекти. Ја ползувам оваа можност да им се
заблагодарам на љубезните домаќини од
Здружението за големи брани на Швајцарија
(SwissCOLD), како и на Градежниот факултет
во Скопје, без чија финансиската поддршка,
учеството на Симпозиумот во Интерлакен ќе
беше тешко изводливо. n
 aрхитектура

Jавноста секогаш ја интересира

во ноќта на полната месечина неколку работи станаа
јасни: асоцијацијата на архитекти на Македонија
покажа и овој пат дека е значајна организација, која
иако нема правна тежина има своја значајна улога во
развојот на македонската архитектура и не смее да
исчезне и покрај организациски и финансиски
проблеми и опструкции, зашто не само што ни е
потребна нам на архитектите, туку му е потребна и на
општеството

проф. д-р Мишко РАЛЕВ, претседател на ААМ

фото: Киро ПОПОВ, Борис ЈУРМОВСКИ - МАРХ

а 29.9.2023 г., во ноќта на полната

Н месечина, се спушти завесата на

по многу нешта најнеобичното
Биенале на македонската
архитектура БИМАС 2023.
Местото на свеченото затворање, тремот на
МСУ не беше и местото на главната
16 30 октомври 2023
 20 и 21 БиМаС - „МериЛо на МакедонСката арХитектура“

што и каков став има ААМ

манифестација, таа се одржа во
Националната галерија – Мала станица во
Скопје. ААМ како бездомник талкаше од
една галерија во друга, во својот дом –
Музејот на град Скопје беше непожелна.
Но, како се менуваат времињата се
менуваат и луѓето па зошто не и
традициите, и онака сè е фикција.
Следната необичност е дека не беше
само едно биенале туку беа организирани
и одржани две последователни, 20-то и 21-
ро. Последното Биенале беше одржано во
2018 година, следното требаше да се
одржи во 2020 година, но токму тогаш
настапи двегодишното „затворање на
светот“ предизвикано од пандемијата со
КОВИД-19. Заради зацртаните одредби во
Правилникот на Биеналето истото треба да
трае две недели и да се одржува во Музејот
на град Скопје (МГС). Ова беше тешко да се
оствари од многу објективни причини, па
така се отвори прозорец кон средината на
септември наречен „Мала станица“ каде се
одржа главната манифестација и Музејот
на современа уметност во кој се одржа
студентското Биенале – БИСТА и мала
камерна изложба на Балканскиот
архитектонски форум со претставување на
дела на архитектите од Албанската
асоцијација од Тирана.
Идејата за две биеналиња се роди кај
Управниот одбор заради временскиот јаз
од повеќе од четири години и одлуката
беше да се претстават одделно
архитектонската продукција помеѓу 2018 и
2020 година и онаа помеѓу 2021 и 2023
година како 20-ти БИМАС и 21-ви БИМАС.
Затоа се формираше еден Организационен
одбор составен од архитектите Александар
Радевски – претседател, Мартин Деловски –
одговорен за БИСТА и за организација на
изложбите, графичкиот дизајнер Тони
Васиќ кој го осмисли визуелниот идентитет
на Биеналето и сите печатени материјали,
Анѓела Ѓорѓиева – секретар, Иван
Николовски – член и Димитар Крстески –
член. За селектор на 20-тиот БИМАС беше
назначен архитектот Сашо Блажевски
додека за 21-риот БИМАС архитект Бујар
Муча. „Мерило на македонската
архитектура“ беше тематската рамка и на
двете биеналиња, односно дали може да се
одреди местото и насоката на движење на
архитектурата кај нас во светлото на
глобалните мегатрендови кои од корен ги
менуваат состојбите во денешните
општества во последните години. Во таа
смисла се одржа и панел-дискусија околу
 прашањето: „Просторот го процесираме,
сè уште го преѕидуваме или е нешто
помеѓу“. На неа главни дискутанти беа
архитектите Бујар Муча, Огнен Марина,
Сашо Блажевски, Александар Радевски и
Мишко Ралев, со учество на колешки и
колеги присутни во публиката. Се
дискутираше не само за завидното ниво на
покажаниот квалитет во архитектонските и
дизајнерските реализации и проекти туку и
за местото и општествената (не)активност
на архитектите во центрите каде се носат
одлуките битни за планирање, проектирање
и манипулирање со просторот. Притоа се
допре и до состојбите со и во
образованието на архитектите и до
движењето во професијата и можноста за
градење на кариера, која ќе обезбеди не
само стабилна и пристојна егзистенција,
туку и заземање на значајно место во
општествената структура на државата.
Потенцирано беше дека тоа треба
безусловно да се стори зашто регулирана
професија во светски рамки како нашата,
тоа и го бара од нас.
Вкупниот број на изложени дела на двете
биеналиња изнесуваше 110, во
категориите: урбанистички планови,
архитектонски реализации, архитектонски
проекти, ентериерни реализации и
дизајнерски реализации. Општ впечаток е
дека беше понудена бројна и квалитетна
архитектонска продукција со забелешка
дека преовладуваше станбената
архитектура, особено индивидуални
станбени згради со впечатлива квадратура,

18 30 октомври 2023
богата содржина и скапа завршна
обработка. Јавните инвестиции и интерес
како да испарија по „биг бенгот“ на „Скопје
2014“ кого власта го пикна под тепих
играјќи на картата дека кога и да е ќе
почне да ни се допаѓа.
Заради натпреварувачкиот карактер на
Биеналето се формираа две Жири-комисии
во состав:
Жири-комисија за 20-ти БИМАС:
Зорица Блажевска – претседател
Ангел Ситновски
Ана Ивановска-Дескова
Соња Наковска
Дејан Ивановски
Жири-комисија за 21-ви БИМАС:
Мартин Гулески – претседател
Кристинка Радевски
Скендер Палоши
Љупчо Јованов
Хамди Сулејмани
Резултатите се веќе познати.
Во ноќта на полната месечина неколку
работи станаа јасни: Асоцијацијата на опструкции, зашто не само што ни е волонтерскиот напор на Управниот одбор
архитекти на Македонија покажа и овој пат потребна нам на архитектите, туку му е и неговиот претседател, туку на секој
дека е значајна организација, која и ако потребна и на општеството. Зашто јавноста архитект во државата, само така нашиот
нема правна тежина има своја значајна секогаш ја интересира што и каков став глас ќе биде значаен во политиките со
улога во развојот на македонската има ААМ за поодделни прашања што ја планирање, проектирање и градење на
тангираат изградената средина. Но, за да севкупниот простор во државата. Но за тоа
ќе треба нешто повеќе од „идеи“. n
архитектура и не смее да исчезне и покрај
организациски и финансиски проблеми и се зачува и унапреди не е доволен

30 октомври 2023 19
 архитектура Џон Морден центар: доБитник на СтирЛинГовата наГрада за 2023 Година

Пореволуционерен со своето
влијание на секојдневните
животи од бомбастичните проекти

наградениот објект е инспиративен пример на архитектура која им овозможува на

повозрасните лица да живеат без изолација. испроектиран да промовира
дружење и движење помеѓу корисниците и преку тоа да ги поддржува нивните
поздрави и подолги животи
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ, дипл. инж. арх. награда со која се одбележува најдобриот архитекти, и се истакнал во конкуренцијата
(Специјално за Порта 3 од Лондон) нов објект во Обединетото Кралство на на шест најтесно селектирани проекти за
Велика Британија и Северна Ирска. наградата вклучително со Куќата за
а 19.10.2023 во Манчестер се

Н
одржа свечената церемонија
за доделување на годишната
Стирлингова награда за
архитектура на Кралскиот
институт на британските архитекти за 2023
година. На истата Џон Морден Центарот во
Блекхит, Лондон, од Мае за Морден колеџот
беше прогласен за 27-миот добитник на оваа
20 30 октомври 2023
иСтакнат во конкурециЈа на ШеСт
наЈтеСно СеЛектирани проекти
На патот кон Стирлинговата награда
овогодишниот лауреат е и добитник на
Наградата на Лондон за 2023 година,
Зградата на Лондон за 2023 година и
Националната награда за 2023 година, сите
на Кралскиот институт на британските
уметникот од Апарта Архитектс, Централ
Сомерс Тоун содржини за заедницата и
домување од Адм Кан Архитектс, Кортланд
конектс при Кортланд институтот за
уметности на Витфорд Ватсон Ман
Архитектс, Лавендер Хил дворно домување
од Сергисон Бејтс Архитектс и Факултетот
за уметности на Универзитетот во Ворик од
Филден Клег Брадли Студиос. Со исклучок
на последниот сите селектирани проекти во
најтесниот избор се лоцирани во Лондон.
ОБЕЗБЕДУВАЊЕ ДОМ ЗА ВОЗРАСНИ
ЛИЦА
Инвеститорот на наградениот проект е
Морден колеџот основан од трговецот Сер
Џон Морден во 1695 година како
добротворна организација посветена за
обезбедување на дом за цел живот на
повозрасните лица, вклучително со
можности за домување и нега. Сместувањето
на корисниците е во рамките на главната
локација на колеџот во Блекхит во заштитен
комплекс на градителско наследство од
Прва категорија кој се препишува како дело
на прочуениот англиски архитект Сер
Кристрофер Врен (1632-1723), авторот на Св.
Пол Катедралата во Лондон, како и во други
објекти во сопственост на организацијата.
Оригинално колеџот бил наменет за
сместување на трговците коишто се
соочуваат со финансиски тешкотии во својот
живот. Денес главни критериуми за
селекција на станарите и корисниците се
дали лицето или нивниот партнер имале во
минатото позиција на одговорност (менаџер
или лидер) во доменот на трговијата,
занимање или професија, дали се приматели
или ги исполнуваат условите за примање на
државна пензија во Обединетото Кралство, и
да имаат потреба како резултат на слаба
економска состојба, како на пример ниски
примања и вкупен движен и недвижен имот
со вредност не поголема од 40.000 фунти
(околу 46.000 евра).
ПОСРЕДУВА ПОМЕЃУ ФОРМАЛНОТО И
НЕФОРМАЛНОТО
Во наградениот објект е лоциран
Дневниот центар со социјални и здавствени
простори за сите жители. Објектот е со
бруто-внатрешна површина од 911 квадратни
метри, а цената на изградба била нешто под
4.000 фунти (околу 4.600 евра) по метар
квадратен. Проектната програма побарала
различните функции лоцирани низ зградата
на колеџот да се релоцираат во еден објект.
Тие ги вклучуваат здравствениот центар,
кафетеријата, дневните соби за престој и
административните простории. Одговорот на
Мае бил преку концепт на „’рбет“ од дрво кој
меандрира и меѓусебно ја поврзува низата
од павилјони од тула во кои се сместени
различните програмски содржини за нега и
збогатување на животот на жителите.
Се смета дека архитектонскиот карактер
на објектот посредува помеѓу формалното и
неформалното, монументалното и
интимното. Влезната фасада на објектот од
тула и стрмен кров дава формална
монументалност на објектот која е соодветна
на заднината на оригиналниот објект на
Врен. Влезот води низ внатрешниот „’рбет“
на објектот формирајќи патека која наликува
на затворена шума. Надворешно ова е
искажано преку колонада која се надоврзува
на формалната колонада во објектот на
Врен.
Однатре корисниците постојано се движат
помеѓу погледите од градината. Секоја
промена во насоката на „’рбетот“ се
одбележува – кус поглед на просторија,
продор на дневно светло, пауза. Ова го
истакнува чувството на откривање како што
се продолжува движењето или како што се
менува денот. Има доволно места да се
седне и да се одмори. Сокриен ракофат или
вградено седиште се поставени по
должината на комуникациите – важна
компонента доколку лицето се почувствува
несигурно. Значително внимание е
посветено на приватноста преку
вклучувањето на заштитени простори,
соодветна висина на прозорците и примена
на паравани за заштита на приватноста.
Носивата конструкција на павилјоните од
тула е од попречно ламинирани панели од
дрво со стрмни кровови во кои се сместени
здравствениот центар, собите за прегледи,
просторот за уметности, кафетеријата и
канцелариите. Сите тие се волуменозни,
топли по својот карактер и нудат доволно
природно светло – иделно за да се помине
времето. „Оџаците“ можат да се отворат за
да овозможат природна вентилација во
потоплите денови. Погледите секогаш се
видливи низ и помеѓу просторите
привлекувајќи ги заинтересираните,
овозможувајќи случајни средби или
можности за избегнување на
покомплицираните соседи. Патеката
завршува во поголема сала, дел од
постојниот објект на парцелата, а којшто
беспрекорно е интегриран со решението.
прекраСна низа МеандрираЧки
проСтори
Иако објектот е топол и нуди чувство на
добредојде, тој е навидум едноставен, цврст
и со многу детали, карактеристики коишто
треба да му овозможат добро да старее со
текот на времето. Проектот овозможува
прекрасна низа на меандрирачки простори
коишто експертно ги комбинираат
рекреативните и посложените медицински
содржини избегнувајќи го впечатокот на
институционалност. Постоењето на вакви
стимулативни простори е неопходно за да се
надминат самотијата и изолираноста.
Убавината во комбинација со цврстината на
деталите ќе придонесе за веселоста при
употребата со години.
Наградениот објект е инспиративен
пример на архитектура која им
овозможува на повозрасните лица да
живеат без изолација. Испроектиран да
промовира дружење и движење помеѓу
корисниците и преку тоа да ги поддржува
нивните поздрави и подолги животи. Се
смета дека преку овој нов проект со соби
за терапија, фризерски салон, салон за
нокти, простор за настани и простори за
промовирање на добросостојбата сместен
во прекрасно опкружување е продолжен
животниот век на три века стариот дом за
сместување и нега. Примената на
социјалните простори и определбите да
се проектира за здравје и нега се сметаат
како клучни одлики на квалитетот на
наградениот објект.

иЛуСтрира како оБЈектите Можат

да Бидат терапевтСки
За претседателката на жирито за
Стирлинговата награда, Ајлин Ван Лун: „Џон
Морден Центарот е место на веселост и
инспирација. Тој чувствително и
беспрекорно ги интегрира здравствените и
социјалните простори, испорачувајќи моќен
и надежен модел на дизајн за здравствени и
центри за нега на возрасните. Посветеноста
на создавање на средини кои ќе го подигнат
духот и поддржат заедништвото е евидентен
при секоја промена на насоката на движење
и во секој детал.
Овој солиден објект овозможува комфор и
топлина преку обмислено испроектирани
елементи за да се спречи изолацијата. Тој
илустрира како објектите можат да бидат
терапевтски преку поддршка на негата и
вградувањето на чувството на припадност.
Исклучителната архитектура ги ориентира
луѓето за тие да можат да напредуваат, и
овој објект е пример како да се постигне
токму ова.“

доСтоинСтво
Согледувањата на жирито ги отсликуваат
и гласовите на учесницето во гласањето на
луѓето за оваа награда, според кои објектот
се смета за нешто што се истакнува во
рамките на секторот кој не води многу
сметка за архитектурата, како и дека
станува збор за пример како да се даде
достоинство не само на новиот објект и на
оригиналниот објект на Врен, туку уште
поважно да им се даде достоинство на оние
коишто престојуваат во него. Коментарите
на гласачите ја истакнуваат и успешната
интеграција на пејзажната архитектура,
како и „Ова има толку хумана мерка и
реагира толку чувствително на постојните
објекти“ и „Елегантно, едноставно и
сензуално богато: прекрасно и
возвишувачко место“.
Бројни жирија на Кралскиот институт на
британските архитекти покажале прифаќање одбележување на овој обмислен и
на чувствителната употреба на места, извонредно проектиран пример на тивка
волумени и материјалност. Оваа тивка архитектура. n
архитектура може да биде
пореволуционерна со своето влијание на
секојдневните животи од бомбастичните
урбани проекти во сребрено или сино.
Станува збор за објект кој може да биде
одржлив, да ги задоволи потребите и да ги
намали емисиите на јаглеродот како
однапред така и во текот на користењето на
објектот. Оттука се смета дека доделувањето
на Стирлинговата награда на Џон Морден текСтот е поддржан од МиниСтерСтво
Центарот претставува соодветно за куЛтура на рСМ
 архитектура

Секоја школа за архитектура

потребно е да ги унапредува
методите и техниките на учење
Со оглед на тоа што во овој учебник преовладуваат
техничките и нормативните информации, за младиот
архитект е исклучително важно, при неговиот прв допир со
професијата, да разбере дека архитектонското проектирање
е креативна примена на конкретни, однапред дефинирани
норми. архитектурата не нè одбра нас, туку ние се
определуваме да ја изучуваме
Проф. д-р Михајло ЗИНОСКИ, одбра нас, туку ние се определуваме да ја
Архитектонски факултет, Скопје изучуваме како една од древните професии
на човештвото. Проектантскиот талент е
чебникот „Проектирање

У
само еден мал дел на којшто завршува
општествени објекти за просечноста, но за да се биде добар
здравствена заштита“ од проектант, потребно е знаење. Оттука
авторите Михајло Волканов и произлегуваат инженерските атрибути на
Михајло Зиноски, издаден е од професијата, кои во понатамошната
Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, кариера се надградуваат и го опремуваат
Архитектонски факултет Скопје. архитектот со проектантско знаење.
Структурата на текстот и редоследот на Учењето архитектура е занает. Потребни се
насловите во седум поглавја со вовед, како методи и техники за совладување на целта.
и завршните согледувања, претставуваат Она што ја прави архитектурата креативна
низа тематски поврзани, но потенцијално дисциплина, тоа е претпоставената цел која
независни, релативно заокружени целини, на почетокот не ја знаеме. Она што го
што секако може позитивно да се оцени, со
оглед на целната група за која е наменето
ова издание, како и со оглед на статусот на
учебникарската литература.
Неспорно корисна и квалитетно поставена
типолошка анализа на објекти од „општествен
стандард“, како што биле нарекувани порано,
оваа книга претставува заокружена и успешна
реализација на сложената задача на
запознавање на студентот со проблемите на
проектирањето на архитектонскиот простор
во областа на медицината. Критички насочен,
текстот ги открива каузалноста и
консеквенциите во структурата и типологијата
на овој вид објекти.
Со оглед на тоа што во овој учебник
преовладуваат техничките и нормативните
информации, за младиот архитект е
исклучително важно, при неговиот прв
допир со професијата, да разбере дека
архитектонското проектирање е креативна
примена на конкретни, однапред
дефинирани норми. Архитектурата не нè
26 30 октомври 2023
 уЧеБникот „проектираЊе опШтеСтвени оБЈекти за здравСтвена заШтита“

знаеме се техниките на патот кон

остварување на таа цел. Учењето е патот
кон таа цел.
Секоја школа за архитектура која
претендира да биде добра потребно е да ги
унапредува методите и техниките на учење,
а токму учебникарството е основната
алатка во образовниот процес.
Кога станува збор за архитектонско
проектирање на општествените објекти за
здравствена заштита, слободно може да се
каже дека пациентот, лекарот и
технологијата се клиенти на архитектот.
Психолошката состојба на пациентот,
медицинската доктрина на лекарот,
техничко-технолошките карактеристики на
медицинската опрема се аспектите на
предзнаењето за архитектот. Дури откако
ќе ги совлада, тој може да пристапи кон
проектантскиот процес и, според
сопствениот капацитет, да понуди
креативно решение.
Медицината е развојна дисциплина која е
дериват на прогресивните природни науки,
како што се: биологијата, хемијата,
физиката, биохемијата и биофизиката.
Типолошките поделби на здравствените
објекти од модерната доба веќе не ги
задоволуваат специјалистичко-
дијагностичко-терапевстките методи,
потпомогнати со технологијата и развојот
на горенаведените науки. Оттука, да се
вратиме на почетокот, занимавањето со
архитектурата како дисциплина е
определено од природата на професијата,
а тоа е постојаната желба за надградба и
изнаоѓање подобри решенија што ќе
соодветствуваат со перманентниот прогрес
во медицината како дисциплина.
Во предговорот на учебникот проф. Б.
Петровиќ од Белград вели: „Авторите ја
користат можноста, низ елаборација на
темата за архитектонската организација на
просторот на медицинските установи во
земјата и пошироко, да отворат и низа
прашања што всушност, се занимаваат со
поширока проблематика. карактеристика на овој вид функционално ситаксичката рамнина на комуникација се
На прво место тоа е прилично сложени објекти. однесува на разбирањето на основните
социокултуролошката условеност на Второ, овој наслов се занимава со карактеристики на организираниот
архитектурата, што не е нов дискурс, но она помалку подзаборавениот, но секако важен, простор, и тоа еднакво од аспект на
што на овој текст не може да му се оспори е ако не и најбитен елемент на занимавање создавачот архитект како и од оној на
и јасниот став за невозможноста да се со архитектурата и градењето, а тоа е лаикот корисник. Во вака поставената
воспостават универзални мерки за синтаксичкото ниво на архитектонскиот рамка се подразбираат, заедно со
квалитетот на архитектонското дело, јазик. „Претставата“ за синтаксичката претходно споменатиот начин на употреба
пледирајќи во корист на разбирањето на рамнина секако го подразбира сфаќањето (што овде е, да речеме, примарно),
неговата обврзаност. Истовремено, на основните функционални истовремено и останатите битни елементи
следејќи го Бодријар и неговата теза околу карактеристики на архитектонскиот на архитектурата – структурните и појавни
организирачката општествена форма во (организиран) простор, како и други склопови, нивните меѓусебни односи, како
смисла на движењето од продукциската употребливи предмети, како што можеме да и односите на другите поединости и
основа кон симулацијата, во овој текст, констатираме. Овде функционализмот, целината итн.
помалку или повеќе експлицитно, се односно разбирањето на примарноста на Во тој „посебен свет“ секако важат
појавува и одредбата „организирачка начинот на функционирање игра истакната посебни правила, што се менуваат, но
форма на архитектурата“, значајна улога. Кога архитектурата е во прашање, коишто мора да се учат и да се познаваат,
30 октомври 2023 27
 бидејќи тоа е услов за добра комуникација
и квалитетна организација.
Понатаму на таа линија,
воспоставувањето на типолошки
препознатливи облици непосредно се
доведува во врска со битната улога и
карактерот на легислативата, која без
сомнеж, има свое силно влијание, особено
во оваа област. Нефлексибилни и со
предоминантно влијание во целина,
нормативните одредници ја покажуваат
сопствената (не)релевантна смисла и
потекло кое, во овој случај, датира од
минатата социокултуролошка епоха. Но тоа
е, се вели во овој наслов, сосема очекувано.
Она што е, сепак вистинска дилема е –
следното: дали строгото нормирање во
проектирањето и изградбата на
медицинските установи навистина штити од
„промашувањата“ и потстандардните
реализации, или пак, неизбежно ги сведува
нивните просторни квалитети на просечна
вообичаеност?
Прашањата остануваат отворени, но
дострелите на овој учебник ја потврдуваат
тезата на неговите автори дека веќе
минималната флексибилност во
обмислувањето и формирањето правила,
како и постојаното преиспитување на
нивната поимна основа, сигурно може да
донесе ново, поквалитетно ниво на
вкупниот резултат.
Не постои друг вид јавни објекти каде
што е тоа позначајно и поважно од
медицинските установи, каде што
општеството во полна мера, го
манифестира својот став кон сопствениот
фундамент.
Во периодот што следува, а во прилог на
книгоиздавателството, за студентите по
архитектура ќе има и учебници од областа
на објекти за трговија, архитектура на
објектите за транспорт и сообраќај на
населението, на објектите за спорт,
рекреација и физичка култура.
Учебникот е достапен на официјалната
веб-страница на УКИМ,
https://www.ukim.edu.mk/ n
28 30 октомври 2023
 aрхитектура

Воздушна порта кон Јордан

Големиот архитект норман Фостер со неговата компанија Foster + Partners се

проектанти на новиот патнички терминал, чиј дизајн е инспириран од арапските
бедуински шатори. неговата површина е речиси двојно поголема од површината
на старата зграда и e дизајнирана да го одразува исламскиот архитектонски
карактер, а опремена е со најсовремени системи за да се постигне непречено и
флексибилно движење на патниците
проф. д-р Мумен АБУАРКУБ, дипл. инж. арх. Овој аеродром е воздушна порта кон Јор-
(Специјално за Порта 3 од Аман) дан, седиштето и центарот на операциите на
сновањето на аеродромот во јорданската авиокомпанија. Го користат по-

О Јордан датира од 1983 го-

дина, откако цивилниот аеро-
дром Аман во Марка беше
главниот аеродром во јор-
данската престолнина со децении. Името го
добил во спомен на Алија Ал Хусеин, пора-
нешната кралица на Јордан и третата со-
веќе од 44 авиокомпании од различни земји
во светот, 11 воздушни карго компании и три
приватни авиокомпании. Сегашната по-
вршина на патничкиот терминал е околу
100.000 квадратни метри, за да опслужува
девет милиони патници годишно.
Аеродромот е реновиран и официјално
пруга на покојниот крал Хусеин, која пуштен во употреба во 2013 година, ја
загиналa во авионска несреќа во близина на вклучува главната зграда за патници, која е
сегашниот аеродром. проектирана од архитект Норман Фостер. Кралица Алија Ал Хусеин
30 30 октомври 2023
 Меѓународниот аеродроМ „краЛица аЛиЈа“ во аМан

Аеродромот е инспириран од арапски бедуински шатори Партерно решение на аеродромот

Вклучува и две писти за полетување и слету- што им се даваат на патниците преку аеро- ламскиот архитектонски карактер и опре-
вање на авиони. Првата писта 08L/26R која е дромот и нивото на неговите оперативни мена е со најсовремени системи за да се по-
долга 3.167 метри и широка 61 метар се перформанси. стигне непречено и флексибилно движење
наоѓа во северниот правец на аеродромот. Финансирањето беше добиено преку Ме- на патниците, земајќи ја предвид безбедно-
Втората писта 08R/26L која е долга 3.166 ѓународната финансиска корпорација, која ста.
метри и широка 61 метри се наоѓа во јуж- е комерцијален огранок на Светската банка, Затоа, зградата е проектирана да одго-
ниот правец на аеродромот. и преку Исламската банка за развој, покрај вара на движењето и протокот на патници за
Јорданската компанија е основана за да заедничкиот заем меѓу голем број комер- да се одржи лесен пристап до внатрешниот
го рехабилитира патничкиот терминал на цијални заемодавачи и акциите на акционе- терминал и до трговските области лоцирани
Меѓународниот аеродром „Кралица Алија“, рите, покрај голем број европски партнери и блиску до контролните пунктови. Подобру-
како дел од напорите на Јордан да го на- неколку компании со висока ефикасност во вањата вклучуваат организирани позиции за
прави Јордан центар на авионскиот превоз областа на управувањето, изградбата и фи- чекање, пространа област за инспекција,
и фокусна точка за транспорт и туризам во нансирањето на аеродромите, како од Јор- јасни информативни знаци на арапски и на
регионот. Оваа компанија беше наречена дан, така и од Арапскиот Залив. англиски јазик, екрани достапни во раз-
група на меѓународни аеродроми, а се со- Големиот архитект Норман Фостер со не- лични делови на аеродромот за прикажу-
стои од група на локални, регионални и ме- говата компанија Foster + Partners се про- вање летови, удобни седишта во местата за
ѓународни компании, здружени во коалиција ектанти на новиот патнички терминал, чиј чекање, како дополнение на централизи-
поради нејзината експертиза во областа на дизајн е инспириран од арапските бедуин- рање на услугите на бирото за помош на по-
финансирањето на аеродромското рабо- ски шатори. Неговата површина е речиси сетители и патници.
тење. двојно поголема од површината на старата Новиот патнички терминал е еден од
Конзорциумот обединува голем број ком- зграда и e дизајнирана да го одразува ис- најважните воздушни порти во регионот,
пании кои вклучуваат регионални инвести-
тори и меѓународни експерти за изградба на
аеродроми и управување со нивните опера-
ции, за да ја исполнат зададената задачата
да се реконструира Меѓународниот аеро-
дром „Кралица Алија“, преку договор за
концесија за воспоставување менаџмент-
транспорт за период од 25 години.
Според договорот потпишан со Јордан-
ската влада во 2017 година, кој е вреден 700
милиони американски долари (зголемен на
800 милиони американски долари), групата
работи на завршување на проектот, инже-
нерството и воспоставувањето на новиот па-
тнички терминал во две фази.
Групата ги урна старите аеродромски
згради откако го пушти во употреба и функ-
ција новиот патнички терминал. Меѓународ-
ната групација на аеродроми постојано
работи на инвестирање во развивање и мо-
дернизирање на работните процеси и техно-
логии кои се користат во рамките на
Меѓународниот аеродром „Кралица Алија“,
со цел да се подобри нивото на услугите
30 октомври 2023 31

Куполи изведени од армиран бетон и плафонско осветлување
поддржувајќи ги економските и туристич-
ките активности и движењето на трговијата и
инвестициите во Јордан. Проектот е спрове-
ден од страна на групата на меѓународни
аеродроми како најистакнат партнерски
проект помеѓу јавниот и приватниот сектор,
со договор за концесија врз основа на прин-
ципот на основање и управување. Проектот
за новиот аеродромски терминал беше ран-
гиран како еден од најдобрите 40 проекти
за јавно-приватно партнерство на пазарите
во развој, како што беше оценето од Меѓу-
народната финансиска корпорација. Во но-
вата зграда се одвоени поаѓањата и
пристигнувањата, а на секои половина ми-
лион патници е одвоена порта според меѓу-
народните стандарди. Оперирани се 25
порти.
Паркингот во новата аеродромска зграда
е проектиран во согласност со меѓународ-
ните безбедносни технологии и стандарди,
обезбедувајќи им на патниците и на посети-
телите на аеродромот сеопфатна паркинг-
услуга за паркирање возила според
меѓународните стандарди. Паркирањето е
32 30 октомври 2023
поделено на три главни области, тоа се:
областа на платформата за поаѓање, крат-
котрајно паркирање и долгорочно парки-
рање. Механизмот на редици вклучува
возачите кои пристигнуваат во зградата за
поаѓање на аеродромот да добијат билет
што им овозможува бесплатен влез на плат-
формата за поаѓање само 10 минути.
Сите возачи на возила можат да користат
краткотрајно паркирање кога ги примаат па-
тниците што пристигнуваат, бидејќи на вле-
зот што води до местото на пристигнување
има сообраќајни знаци и знаци за насочу-
вање, кои ги насочуваат возачите на краткот-
рајно паркирање. Има и бариера и машина
која обезбедува билети за редици.
На сите патници кои сакаат да ги парки-
раат своите автомобили подолго време до-
дека патуваат, им е дозволено да влезат на
долгорочните паркиралишта, а при влегува-
њето добиваат билет за пресметување на де-
новите на паркирање на автомобилот.
Паркинзите имаат и знаци на арапски и на
англиски јазик за да ги водат возачите, а
проектирани се на начин што обезбедува
Зелените површини обезбедуват прекрасен поглед однатре спрема надвор
едноставно движење на автомобилите.
Покривот на зградата наменет за патници
е дизајниран во црна боја, инспириран од
традиционалниот бедуински шатор и во
форма на модули за да се овозможи идно
проширување на аеродромот. Покривот, е
една од најистакнатите карактеристики на
аеродромот, со своите иновативни бетонски
куполи, кои се 127 на број, а секоја купола
тежи 600 тони.
Плитките куполи изведени од армиран
бетон се протегаат за да ги покриваат стак-
лените фасади на зградата и да обезбедат
дополнителна сенка, додека долната страна
на куполите има исламски украсни обрасци
во форма на површина на лист, додека ар-
миранобетонската решетка за потпора на
столбот е дизајнирана да изгледа како
стебла на растенијата. Растенијата и ме-
стата за состаноци овозможуваат да помине
природната дневна светлина.
Што се однесува до бетонот што се кори-
сти во зградата, тој е топлински изолатор
кој помага да се обезбеди постојана темпе-
ратура во внатрешноста на зградата со
оглед на острите температурни промени што
се случуваат во текот на летото. Конструк-
тивниот бетон е видлив и однатре. Измешан
е со локален чакал во нијанси на кафена
боја за да одговара на нијансите на окол-
ната пустина и да даде традиционален шмек
на зградата, што помага да се создаде визу-
елна врска помеѓу модерниот аеродром и
пејзажот надвор.
Надворешните дворови се исто така про-
ектирани да ѝ служат на животната средина,
и за социјални и естетски цели. Градината
со зелени површини е создадена за да ги
исполни двете крила на аеродромот со ин-
терактивни простори кои ја нарушуваат ри-
гидноста на бетонската зграда, помагајќи да
се прочисти воздухот во инхерентно препол-
ниот објект, а истовремено обезбедувајќи
прекрасен поглед од внатрешноста на са-
лата за пристигнувања. Плоштадот се про-
ширува на влезот во објектот и е засаден со
зелени дрвја и клупи за да се обезбеди про-
стор за патниците.
Во согласност со добивањето на серти-
фикатот ISO 14001 од страна на Меѓународ-
ната групација на аеродроми и неговата
посветеност на управувањето со операциите
за непречено функционирање, голем број
еколошки карактеристики се интегрирани во
проектот, бидејќи дождовницата се собира
на иновативен начин, користејќи мрежа на
цевки сместени во сите столбови, а водата
се рециклира и употребува при наводнување
на аеродромските градини. Исто така и дво-
Простор за примање багаж на патниците
ровите со локални цвеќиња се користат како
градини за ладење, ѝ обезбедуваат сенка на седува ISO-сертификат, доби меѓународен структурен проект во развој во Европа,
фасадата и создаваат освежувачка атмо- сертификат за акредитација во управува- Централна Азија, Блискиот Исток и Северна
сфера. Дополнително има и вентилација на њето со емисиите на јаглерод диоксид за Африка, во рамките на натпреварот за парт-
страните на ѕидовите на градината, која аеродромите, што се смета за прво достиг- нерства во развој. Така, се смета меѓу
придонесува за намалување на температу- нување од ваков вид во својата историја, и е најдобрите 40 проекти за јавно-приватно
рите. трет аеродром на Блискиот Исток што го партнерство во светот.
Покрај тоа, природното осветлување е добил овој сертификат. Од друга страна, Меѓународниот совет на
широко користено низ аеродромот, бидејќи Аеродромот го помина првото ниво на аеродроми во две последователни години
езерцето до стаклената фасада обезбедува овој сертификат, кој се однесува на посве- објави дека Меѓународниот аеродром „Кра-
индиректно осветлување на просторот за теноста да се идентификуваат изворите на лица Алија“ добил две награди во рамки на
подигање на багажот, намалувајќи ја потре- емисии на јаглерод диоксид и други стакле- истражувањето за квалитетот на аеродром-
бата за вештачко осветлување. Ова е во нички гасови и да се вработи трета страна ските услуги, што го става на листата на
прилог на присуството на стаклени про- за да се потврди годишниот јаглероден от- најдобри аеродроми во светот во однос на
зорци што ги покриваат сите ѕидови на печаток на аеродромот. Меѓународниот задоволството на патниците и квалитетот на
зградата и 292 покривни прозорци, кои со- аеродром „Кралица Алија“ го доби и гло- услугите. Аеродромот „Кралица Алија“ е
чинуваат 10 отсто од вкупната површина на балниот сертификат за акредитација. најдобар аеродром во регионот на Блис-
„Кралица Алија“ исто така го освои киот Исток, што се смета за најголемо до-
стигнување во неговата историја. n
покривот.
Новата зграда на аеродромот вклучува првото место (злато) како најдобар инфра-
два салони, од кои едниот е управуван од
јорданска авиокомпанија и е наменет за па-
тници од бизнис-класа и од прва класа, до-
дека втората сала управувана од
телекомуникациската мрежа е наменета за
нејзините главни клиенти. Комерцијалната
површина исто така е зголемена за 25 отсто
во новата зграда, со површина од 6.000
квадратни метри, обезбедувајќи поразно-
видна палета на објекти за храна и
пијалаци, вклучувајќи ресторани, супермар-
кети, поширок бесцарински простор, обла-
сти наменети за детски игри, поголем број
продавници и пристап до интернет.
Меѓународниот аеродром „Кралица
Алија“, по неговата рехабилитација, доби
неколку меѓународни награди, а неговиот
глобален ранг напредуваше за краток пе-
риод, бидејќи аеродромот скокна на 44-то
место меѓу најдобрите аеродроми во светот
во 2017 година, во споредба со 186-то
место во 2014 година, според истражува-
њето спроведено од Меѓународниот совет
на аеродроми за мерење на квалитетот на
аеродромските услуги, аеродромот порасна
за 142 поени во текот на годината. Меѓуна-
родниот аеродром „Кралица Алија“, кој по-
 архитектура

Куќа „Мацки“ - кога архитектот

ваквиот автентичен проектантски пристап е реткост во оваа современа ера, ера во

која речиси сите нешто, некаде и некого имитираме, па затоа плочки ни имитираат
паркет, фасади имитираат дрво, а бои и ѕидни техники имитираат бетон

Бошко ВИДОЕСКИ, дипл. инж. арх.

è повеќе проектантски бироа од

С Источна Европа добиваат

интернационален карактер и
успеваат да се стекнат со
интернационално внимание со
своите безвременски и елегантни дизајни и
функционални решенија.

Бирото „зроБиМ“
Едно од таквите бироа е и „Зробим“ од
Белорусија. Студиото е основано во 2011 година,
кога двајца пријатели, Андреј Бездар и Алексеј
Кораблев, почнуваат заедно да работаат на
проекти претежно од резиденцијален карактер
уште како студенти. По нивното дипломирање во
2014 година, обемот на работа им се зголемува, и
она што денес е сериозна проектантска фирма,
добива видливи контури на перспективно
проектантско биро. Денес „Зробим“ брои 80-тина
34 30 октомври 2023

ја проектира сопствената куќа
вработени од кои повеќето се архитекти, бројка
која е завидна и недостижна дури и за
проектантски куќи со подолг стаж. Фирмата низ
годините континуирано расте, и освен седиштето
во Минск (Белорусија), денес има канцеларии и во
Москва (Русија), Киев (Украина), Тбилиси (Грузија),
Варшава (Полска), Алмати (Казахстан) и Њујорк
(САД). Освен во земјите каде имаат канцеларии,
можат да се пофалат со проекти и во Германија,
Франција, Италија, Австралија, Саудиска Арабија,
Србија, Црна Гора, Ирска, Шпанија, OAE, Aвстрија
и така натаму.
Основачите и сопствениците на оваа
проектантска фирма можат да послужат и како
пример на многумина млади архитекти дека со
квалитет, упорност и темелен пристап, но и преку
паметно рекламирање и максимално
искористување на потенцијалите на социјалните
мрежи може да се достигне едно навистина
респектабилно ниво и тоа за прилично краток
временски период. На нивниот веб-сајт стои
податокот дека досега изработиле околу 1 000
проекти на полето на архитектурата и ентериерот,
од кои барем 500 се изведени. Во поново време
почнуваат и со сопствена линија на дизајнерски
парчиња мебел како и со понуда за изведба по
принципот „клуч на рака“ на модуларни
префабрификувани куќи според неколку нивни
проекти. Основачите засебно, но и студиото како
бренд, се добитници на неколку награди на
полето на архитектурата.
куЌата „Мацки“
Eдна од нивните позначајни реализации е
куќата на еден од сопствениците на фирмата –
Андреј Бездар, чие вистинско презиме е
Маковски. Архитектот Бездар ја именувал куќата
како „Мацки“ според нејзината локација –
населбата Мацки на периферијата на главниот
град на Белорусија, Минск. Куќата почнува да се
гради во 2019 година, а е комплетирана годинава.
Не секој архитект ќе има можност во животот
Бирото „зроБиМ“ од БеЛоруСиЈа
максимално да се посвети во проектирањето и
уредувањето на сопствената куќа, во решавањето
на нејзиниот ентериер, дизајнирањето на
автентичен мебел за неа, изборот на соодветни
паметни системи, како и планирањето и
реализацијата на цел еден пејзаж – во буквална
смисла – во сопствениот двор. Се работи за
школски пример на „тотал дизајн“ на куќа, налик
на учењето на Гропиус и теоретизирањето на
баухаусовата школа, каде студентите проектирале
сè. Ова, се разбира дека е скапо за реализација,
особено во денешната ера на хипермасовна
продукција на сериски парчиња мебел. Сепак,
Бездар веројатно е доволно финансиски
способен да експериментира со сопствената куќа,
и како што вели и самиот – целта му било да
искуси живеење во куќа на периферија, во куќа во
која ќе „костумизира“ сè што може да се
„костумизира“, и притоа на тој начин, преку
сопственото искуство на живеење во таков
ексклузивен простор, идеално приспособен за
30 октомври 2023 35

потребите на корисникот, ќе си
помогне себеси да стане подобар архитект
за наредните клиенти. За текот на проектирањето,
градењето и уредувањето снима и видеоблог од
13 епизоди, од кои последната е најдолга и
претставува резиме на целиот процес, и ја снима
по осуммесечно живеење во куќата, што е
доволно време за да говори и за искуството, како
е да се живее во простор кој самиот си го
осмислил. Притоа ги препознава и адресира
грешките во текот на проектирањето, дава
мислење што би можел да смени кога би почнувал
со проектот одново; а секако - оние работи кои
може да ги смени, недвосмислено ги менува – без
разлика дали е тоа материјалот избран за подно
покривање на терасата или начинот на
осветлување во гостинската бања.
конСтрукциЈа и ФункционаЛно
реШение
Куќата е на едно ниво, и конструктивно
претставува доминантно дрвен скелетен систем од
лепени ламелирани столбови и греди во кој се
инкорпорирани неколку армиранобетонски
платна, изведен врз армиранобетонски постамент
од кој еден дел е исфрлен конзолно во однос на
теренот. При проектирањето, платната се
позиционирани на начин кој не само што ќе имаат
конструктивна улога, туку архитектот им дава и
естетска улога со тоа што предвидува да бидат
оплатирани речиси перфектно, излиени од бетон
со ситен гранулат, со намера бетонот наместа да
биде оставен видлив и да се вклопи како дел од
ентериерниот дизајн. Куќата е замислена на начин
што точно предвидува како, и во кој правец ќе се
догради во иднина кога ќе се јави потреба од
нејзино проширување со нови соби. Во сегашната
првична состојба зафаќа 160-тина метри
квадратни бруто-површина и сместува влезен
претпростор, дневна соба со трпезарија и кујна,
родителска спална соба со сопствена бања, и уште
една гостинска бања. Интересна е поентата на
Бездар околу влезниот ветробрански претпростор,
кој во видеоблогот вели дека мноштво од
архитектите, особено помладите, се инспирирани
од луксузните вили во Калифорнија, Саудиска
Арабија или во топлите шпански краишта, па
забораваат дека проектираат за локации каде
климата знае да биде и посурова, и често знаат
влегувањето во куќата да го осмислат да биде
директно во дневната соба, без физички одвоен
ходник кој ќе послужи како тампон-зона кон
надворешноста. Во оваа куќа на таквиот
претпростор му е дадена голема важност –
архитектот внимавал на насоката на движење,
визурите кои се отвораат кога се влегува во куќата,
комуникацијата кон дневната соба,
материјализацијата и боите на ѕидовите, и,
конечно – во него е сместен и мал атриум со
вистинско дрво, за кое низ детали ги решава сите
аспекти врзани за аерацијата, вентилирањето,
одржувањето, наводнувањето и одводнувањето на
дрвото. Архитектот отпосле ја увидел грешката со
големината на атриумот кој требало да го направи
поголем, со цел дрвото да си ги зачува природните
циклуси на заспивање во зима и будење на пролет,
кои сега се попречени од температурата која
доаѓа од куќата кон атриумот и не му дозволува на
дрвото да „заспие“ во целост во зимските месеци.
Просторот во кој е сместена дневната со
трпезаријата и кујната е отворен и претставува
издолжен правоаголник осветлен од три страни
со панорамски стаклени отвори. Функциите во
кујната пред кои се поминува најмногу време –
плотната и мијалникот, се сместени на шанковски
остров, со намера оној кој работи да не врти грб
кон останатите во собата. Избегнати се
стандардни висечки елементи, и наместо тоа е
даден акцент на своевиден кујнски пилон во кој се
сместени два фрижидера меѓу кои се наоѓа
фурната, миркобрановата печка и машината за
садови. Трпезариската маса е пространа и
елегантна. Софата во дневната е дизајнирана така
што ќе може да се седи од сите страни на неа во
зависност од потребата – без разлика дали е тоа
гледање телевизија, интеракција со некој кој јаде
на трпезариската маса или едноставно одморање
со поглед кон дворот или покрај каминот на
другата страна.
Необичен е дизајнот на спалната соба во која од
ходникот се влегува директно во бањата, каде лево
е сместен мијалникот и шминкерницата, право е
тоалетната школка и туш-кабината во преградени
простори, а десно се упатувате преку
гардероберот кон самата спална соба, креветот и
терасата. Ваквиот распоред Бездар го објаснува на
едноставен начин – спалната соба е за спиење,
влегувате директно кај мијалниците, се миете, ако
имате потреба го користите тушот или тоалетот,
поминувате преку гардероберот каде се
пресоблекувате за спиење и легнувате во креветот.
Утрата имаат обратна патека на движење: се
будите, кон излезот ве пречекува гардероберот
каде што се облекувате, продолжувате кон
тоалетот, па кон мијалниците од каде излегувате од
собата спремни за да почнете со денот. Генијален
е ваквиот пристап во проектирањето на спална
соба – храбар е пристапот да проектирате спална
соба преку логична патека на движење.
Вообичаено таквиот проектантски метод прво нè
асоцира на музејски простори, не на станбени.
Стаклената врата помеѓу бањата и ходникот и
стаклената преграда кон атриумот со дрвото се со
технологија со која стаклото станува матно по
потреба, со цел да овозможи приватност.
оБЛикуваЊе, МатериЈаЛноСт, пеЈзаж
Куќата има елегантен, минималистички дизајн.
Невообичаен е обратниот концепт во сите главни
простории со кој подот е бетонски, излиен од
епоксиден микроцемент, а плафонот е дрвен,
расчленет на мали сегменти. Според архитектот,
ова е направено со цел визуелно просториите да
делуваат поголеми. Во ентериерот доминираат
дрвото, бетонот и металот како главни елементи.
Ѕидот зад телевизорот во дневната соба е едно од
оние армиранобетонски платна кои се оставени
видливи како такви. Аргументот е едноставен:
зошто преку ѕидни молерофарбарски техники да
се обложуваат керамичките блокови и да се
имитира бетон, кога автентично, но и поевтино и
побрзо е целиот ѕид да се изведе на ваков начин –
преку внимателно оплатирање и одбирање на
вистинската бетонска маса? Ваквиот автентичен
проектантски пристап е реткост во оваа
современа ера, ера во која речиси сите нешто
некаде и некого имитираме, па затоа плочки ни
имитираат паркет, фасади имитираат дрво, а бои
и ѕидни техники имитираат бетон. Интересен
аспект е тоа што каминот е намерно оставен
метален, со цел неговите природни флеки да се
комплементираат со бетонските на подот. Куќата
е збогатена со уникатни украси и уметнички дела
од белоруски автори.
За потребите на куќата, изведен е вештачки
пејзаж. Изградени се две мали вештачки езера
наменети за капење, мост кој ги поврзува и
платформа наменета за седење во самата вода.
Видот на дрвјата, тревата и камењата се
внимателно одбирани, а во дворот може да се
сретнат и скулптури од истиот скулптур кој е автор
и на статуите во дневната соба. Терасата е
пространа и има два дела: едниот дел е пристапен
преку скали од кујната и наменет е да остане
отворен без заштита од сонце и од дожд со цел да
не ги попречува визурите кон дворот, додека пак
другиот дел од спалната е за полежерно седење
кое се предвидува да се заштити од сонце. Подот
за терасите, мостот и платформата во езерото е
сменет од првично монтираниот, откако
архитектот увидел дека е несоодветна неговата
издржливост на временски влијанија, но и
првично замислената боја.
Во куќата се вградени и мноштво паметни
технички системи за заклучување, осветлување,
греење и ладење, како и систем со кој со
далечинско се движат завесите.
Проектот е добитник на неколку награди за
најдобар реализиран објект во различни
категории од различни организации и европски
магазини за архитектура.. n
 aрхитектура СредБа на иСториЈата и иднината

Современ скриен Истанбул

веројатно градот кој најмногу може да го носи епитетот голема европска
културна престолнина на средбата на историјата и иднината, културите, луѓето,
вкусовите и боите. покрај сето она што го има, истанбул има и богата современа
архитектура, помалку срамежливо скриена во времето и непрегледниот простор
Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх.
(Специјално за Порта 3 од Истанбул)
 еројатно не постои метропола
В во светот која нуди толку многу,
а во исто време толку добро ја
крие својата модерна страна.
Истанбул е познат, признат како
еден од најважните градови во светот, кој со
право го носи епитетот на голем, важен град
и кој е единствен кој се наоѓа на два
континента. Тоа е град со пребогато културно
наследство, каде што е навистина тешко да се
одредат најзначајните објекти, а особено
епохата кога тие објекти се граделе. Сепак,
Света Софија, денес пак џамија, а некогаш
црква, изградена во 537 година, скоро илјада
години, сè до изградбата на катедралата во
Севиља, била најголемата христијанска црква
во светот, веројатно е најзначајниот објект во
градот. Во близина се наоѓа џамијата Султан
Ахмед, позната и како Сина џамија од 1609
година, неверојатна градба која се смета за
најголема џамија од класичниот отомански
период (1437-1703).
иСтанБуЛ и ренцо пиано
Оваа година, 2023 е значајна во историјата
на современата архитектура на Истанбул
бидејќи беше завршен и отворен истанбул
Модерн Музеј, објект потпишан од студиото
Ренцо Пиано + Аруп. Се наоѓа на самиот брег
во квартот Топхане. Објектот има простор од
10.500 квадратни метри, каде се сместени
големи галерии, мултифункционални сали,
предавални, канцеларии и комерцијален
простор. Основата на скелетниот систем ја
сочинува систем од кружни столбови на
растојание од 8,4 метри. Кружниот пресек на
столбовите служи да го намали односот
светло/темно кај сенките што ги фрлаат
столбовите во просторот.
Во приземјето се наоѓа јавен простор,
инфо пункт, кафетерија, книжарница, како и
простор за работилници. На горните нивоа,
кои се поврзани преку централен атриумски
простор, има изложбени простори.
Ресторанот, кој се наоѓа на јужната страна
има излез на тераса со поглед на море.
Објектот има специфичен изглед на
зградите кои ги работел Ренцо Пиано,
помалку индустриски, технолошки и како
објект што може да се најде во некое
пристаниште, што потсетува на потеклото на
Ренцо Пиано, кој како момче со неговиот
татко ги посетувал зградите во
пристаништето во Џенова.
 аеродроМ Со ФаСцинантен БроЈ
патници - 64.500.000
Голем број посетители во Истанбул
доаѓаат преку новиот истанбулски
аеродром, кој се наоѓа на околу 40
километри од центарот на градот и е
изграден како гордост на турската држава
со идеја да биде најголемиот аеродром во
Европа, што според податоците за 2022
година и е, со фасцинантни 64.500.000
патници. Проектиран од компаниите
Гримшов, Нордик офис оф архитекчр и
Хаптик Архитеката од Лондон и Aруп кој го
направи урбанистичкиот план, кога ќе
достигне капацитет ќе може да опслужува
150 милиони патници годишно.
Грандиозноста на објектот е изразена на
секој чекор со многу интересен ентериер и
решение на плафонот со панели кои го
пропуштаат и го менуваат правецот на
дневната светлина.

знаЧаЈни Модерни оБЈекти

Во лавиринтот на улици, бескрајните
квартови на Истанбул, се наоѓаат следниве
значајни модерни објекти:
културниот центар ататурк, отворен во
2021 година, проектиран од турското
архитектонско студио Табанилоглу.
Куриозитет на објектот е што фасадата што
постоела претходно е преработена, но тоа е
направено со нова технологија. Објектот
располага со опера, театар, библиотека,
музички центар, кафетерии и продавници.
Истото студио го потпишува зорлу
центарот од 2013 година, комплекс од
згради, кој содржи комерцијален, сервисен и
станбен дел кој се наоѓа во квартот
Бешикташ.
 Пред една година Истанбул доби уште
еден објект кој ја негува уметноста,
истанбулскиот музеј на сликарство и
скулптура, проект на бирото Емре Аролат
од Турција. Музејот има специфична форма
на изразени лебдечки коцки кои излегуваат
од правилна ортогонална структура.
Фиташ пасаж е објект кој се наоѓа на
најпознатата пешачка улица Истиклал, која
е позната по трамвајот што сообраќа по
средината на пешачката улица. Проектот ја
вклучил адаптацијата на постоечка зграда
од шеесеттите години, која добила нов сјај.
Првиот чекор бил нова фасада, додека
подоцна е предвидено да се додадат нови
простори за концертна сала, книжарница,
кино, геј клуб, музичко студио, ресторан и
куглана. Фасадата се состои од вертикални
елементи, кои можат да се ротираат во
зависност од функцијата внатре во
зградата.
Исто така вреди да се спомене и
станбениот објект арквиста од 2015 година,
кој се наоѓа во квартот Кадикој, зграда
проектирана од студиото Аркизон,
вертикален објект од 14 ката, обложен со
тесни алубонд панели, каде што се
рефлектира небото, панели Кале
синтерфлекс со камен дезен. Панелите се
тесни за да се ублажи ширината на
фасадата, а на секои три ката има
хоризонтална поделба за да се избалансира
висината на самиот објект.
Покрај објектите од високоградбата, не
може да се зборува за градот на брегот
на Босфор, а да не се спомнат неговите
мостови, пред сè Босфорскиот мост од
1973 година, кој има вкупна должина од
1.560 метри и се наоѓа на 64 метри над
морето. Мостот Јавуз Султан Селим се
наоѓа северно од градот, долг е 2.164
метри, а отворен е во 2016 година. Освен
мостовите, едно од современите светски
чуда е и тунелот Мармарај, кој ги
поврзува европскиот и азискиот брег. Тоа
е најдлабокиот тунел во светот, сместен
на 60,46 метри под површината на
морето.
Истанбул е град кој навистина има многу
да понуди, љубителите на модерната
архитектура треба добро да се подготват за
обиколка на сите значајни објекти на овој
неверојатен град кој живее како на брегот,
така и на морето. Тоа е град во кој на секој
чекор се видливи неговите слоеви на
историја, освојување и уништување, неговиот
магнетски привлечен дух за многу народи и
култури, кои тука оставиле своја трага и кои
и денес оставаат свој печат, на веројатно
градот кој најмногу може да го носи
епитетот голема европска културна
престолнина на средбата на историјата и
иднината, културите, луѓето, вкусовите и
боите. Покрај сето она што го има, Истанбул
има и богата современа архитектура,
помалку срамежливо скриена во времето и
непрегледниот простор. n
www.konstrukta.mk
aрхитектура

Хармоничен танц
на архитектурата
и природата
објектот има можност за ротација околу сопствената
хоризонтална оска, трансформирајќи се во Летна сцена за
филмски проекции. во сите нејзини, четири можни позиции,
сцената претставува фокална точка во Градскиот парк за
одржување на најразличен тип на настани
проф. д-р Александар РАДЕВСКИ
проф. д-р Бојан КАРАНАКОВ
околку се прошетаме во оној

Д маргинален дел на скопскиот

Градски парк, кон крајот на
„новиот дел“, ќе наидеме на
нов урбан атрактор во
служба на посетителите на паркот, наречен
„Летна сцена – Лепеза“. Реализирана како
резултат на архитектонски конкурс
организиран од Град Скопје, Сцената ја
отелотворува синтезата на архитектурата и
природата, нудејќи им на граѓаните едно
ново прибежиште, како дополнителна
причина за посета на овој помалку запуштен
дел на Градскиот парк во Скопје.
Покрај неговата основна функција како
Летна сцена, овој архитектонски објект
преку неговата физичка појавност
претставува тестамент за умешна
интеграција на изградена структура во
природен контекст. Објектот го сочинуваат
армиранобетонски темели, под од камени
коцки, челична носечка конструкција и
дрвена облога склопени во една уникатна
скулптурална коноидна форма на отворена
летна сцена. Сепак, изборот на материјали е
тој што навистина ја акцентира авторската
идеја за т.н.
„архитектонска мимикрија“ – претопување
на изградениот објект во природниот
контекст кој го опкружува. Дискретната
челична конструкција е обложена со дрвени
талпи, внимателно одбрани не само поради
нивната естетска привлечност, туку и поради
нивната улога во интеграција на објектот со
природната околина на паркот. Летната
сцена на тој начин станува составен дел на
Градскиот парк, хармоничен танц на
архитектурата и природата.
Она што го прави овој архитектонски
објект посебен е неговата приспособливост
и мултифункционалност. Освен неговата
примарна функција - Летна сцена за музички
настани, објектот има можност за ротација
околу сопствената хоризонтална оска,
трансформирајќи се во Летна сцена за
филмски проекции. Во сите нејзини, четири
можни позиции, сцената претставува
фокална точка во Градскиот парк за
одржување на најразличен тип на настани –
музички концерти, кинопроекции, јавни
предавања итн.
Како една од главните цели при
проектирањето на летната сцена се
препознава тенденција кон одржливост.
Преку соодветниот избор на локацијата за
реализација на проектот, авторите успеваат
да ја вметнат сцената во природната
околина без притоа да се исече ниту едно
дрво, што е израз на еколошката
посветеност на тимот. Употребените
материјали дополнително ја нагласуваат
посветеноста кон минимален еколошки
отпечаток.
Во текот на изминатите три години,
Летната сцена се воспостави себеси како
популарно место на посетителите за
најразлични настани на отворено, од
музички концерти под отворено небо, до
роденденски прослави, свадбени
фотосесии, друштвени собири, хуманитарни
настани итн. Соживувајќи се постепено со
својата улога, Летната сцена како урбан
атрактор ја отелотворува културната визија
за Скопје, и се манифестира себеси како
нераздвоен чинител во тенденцијата на
градот да стане регионална престолнина на
културата. n

архитектура:
Бојан Каранаков, Александар Радевски, Филип Велкоски,
Борјан Менкиноски
Статика: Денис Поповски Фотографии: Борис Јурмовски
 урбанизам наСоки и Мерки за поСтиГнуваЊе одржЛив развоЈ

Урбана регенерација на
пограничните градови во Македонија
Градовите во рСМ се соочуваат со голем број проблеми и предизвици. најдрастичните
промени во овој период се малите погранични градови во државата, каде што има пад
на населението, економско растројство, миграција на населението, урбана стагнација

м-р Дамјан БАЛКОСКИ, дипл. инж. арх.
вовед во урбана обнова
Урбаната обнова е понова гранка на
архитектурата. За прв пат беше потврдена со
Атинската повелба во 1931 година, потврдувајќи
ја заштитата на амбиентот на градот (Vanista
Lazarevic E. 1999). Овој процес е познат под
неколку термини кои денес често се користат во
урбаното планирање - ревитализација,
регенерација, реконструкција, рехабилитација и
ремоделирање. Урбаната регенерација е
метод/процес на обнова и заживување на
постоечките физички структури во градот преку
48 30 октомври 2023
просторни, архитектонско-урбанистички и
културни интервенции чиј императив е
благосостојбата на градот и неговите жители.
Во текот на изминатите години, фокусот на
меѓународните организации и држави беше
ставен на постигнување одржлив развој на
градовите. Според Јан Гел одржливоста е обемен
концепт и има значајна демократска димензија.
Треба да се стави акцент на различните групи во
општеството (градот) и да се обезбедат еднакви
можности за нивно учество во градскиот живот
(Gehl, 2018). Поради проблемите во економијата,
во малите градови треба да се даде приоритет на
решавањето на одржливоста. За еден град да
биде одржлив, тој мора да има колаборативно
Слика 1 – Билбао
планирање кое ќе вклучува учесници од
локалната власт, граѓанското општество,
приватниот бизнис и жителите. Исто така,
одржливите градски насоки се особено
фокусирани на регенерацијата како едно од
најпрактичните решенија (Vanista Lazarevic E.
2003).
Пограничните градови во Република Северна
Македонија се соочуваат со голем број нерешени
проблеми: економски (престанок со работа на
средни претпријатија, недоволен развој на
претприемништвото, намалување на работните
места, што резултира со намален локален буџет
на општините), демографски (миграција на
населението во државата и иселување од
државата), социокултурни (опаѓање на карактеризирана со брз раст на населението,
општествените односи и културните вредности), бродоградба, изградба на железници и
просторно-урбани (физичко намалување на ископување метална руда. Од 1936 до 1939
градовите и недостаток на инфраструктурни година, Шпанија беше во граѓанска војна што
потреби на градовите) и еколошки (стагнација во предизвика широко распространето уништување
развојот на зачувувањето на природата и во градот и значително намалување на ресурсите
природните ресурси, зголемено загадување на и населението. Втората фаза на Слика 2 – Рубе
природата). Поради овие проблеми со кои се индустријализација се појави во средината на 20
соочуваат малите градови во државата и век, 1950 година и се карактеризира со брза предизвика општа стагнација на градот, 14 %
неможноста за нивно правилно функционирање миграција на имигранти во градот, брзо и раселување на населението,
и одржување, неопходно е да се донесе концепт непланирано проширување на градот и на деиндустријализација и затворање на работни
и да се спроведат мерки и насоки за урбана предградијата и развој на тешката индустрија места.
регенерација. (Moura F. 2018). Овој индустриски развој трае до Процесот на регенерација на Билбао беше
Примери за успешна урбана регенерација на почетокот на 70-тите. Шпанија, во средината на сложен, повеќеслоен и вклучуваше широк
два европски погранични града – Рубе (Roubaix) 1970-тите, доживува општа економска криза која спектар на актери и интереси. Политичките
во Франција и Билбао (Bilbao) во Шпанија, и трае до 1990 година. Економската криза лидери на градско, приградско и регионално
нивните спроведени мерки, се основа за
креирање на нови стратегии и мерки во
пограничните градови во РСМ за нивна
рехабилитација во одржливи центри. Овој труд ќе
ги анализира, класифицира и оцени мерките што
се спроведуваат во конкретните градови. Секоја
мерка се анализира одделно со цел да се
идентификува основниот метод за решавање
проблеми и да се примени на нови стратегии и
акциони планови за одржлива урбана
регенерација на пограничните градови во РСМ,
секој со свои специфики и карактеристики.

Методологија на истражување
Методологијата на истражување се состои од
анализа на студија на случај на градовите кои се
предмет на студијата. Студиите и анализите на
случајот опфаќаат градови кои имаат позитивни и
успешно спроведени мерки за урбана
регенерација – Билбао и Рубе, кои преку нивната
компаративна анализа и синтеза ќе овозможат
идентификација на клучните области на
дејствување, но и градови во кои тие мерки треба
Табела 1: Области на дејствување и мерки за урбана регенерација на Билбао и Рубе
да се применат. За сеопфатен преглед на
моменталната состојба во градовите на РСМ, се
проучува примарна литература и планска
документација. Споредбата меѓу мерките што ги
спроведуваат градовите на ЕУ и градовите во
Македонија каде што треба да се спроведат е
направена преку критичка анализа и проучување
на секундарна литература. Очекуваните резултати
од истражувањето треба да покажат и да
одговорат на можностите, начините и опсегот на
успешните политики спроведени во европските
градови – Билбао и Рубе, за одржлива урбана
регенерација во пограничните градови во РСМ.

Градски проблеми и спроведени мерки –

Билбао и рубе
Градот Билбао (сл. 1) е пограничен град во
северна Шпанија, со население од 345.821
жители. Градот излегува на Атлантскиот Океан во
Бискејскиот Залив, во близина на границата со
Република Франција. Низ историјата, градот
доживеал две фази на индустријализација -
Слика 3 и 4 – Урбана регенерација на областа Амезола во Билбао, од индустриска зона
првата била во втората половина на 19 век, во станбена зона
30 октомври 2023 49

Табела 2: Резултати постигнати од мерките за урбана регенерација на Билбао и Рубе
ниво ја сфатија важноста на структурните
промени во државата кои беа во тек во раните
1980-ти (Rodriguez, 2001). Ова признание и
итноста на вонредната состојба во Билбао и
околните области предизвикаа дебати за
најдобрите стратегии и активности за иницирање
на закрепнувањето на градот. Интеракцијата на
политичките актери на сите нивоа на власта и
заемниот политички консензус за потребата од
акција доведе до појава на силна стратегија за
регенерација и бројни стратешки планови (Plöger
Ј, 2008).
Градот рубе (сл. 2) е пограничен, индустриски
град во североисточна Франција на границата со
Белгија со високоразвиена текстилна и
металуршка индустрија. Градот има население од
96.073 жители и е на 15 километри од центарот на
Лил, воспоставениот регионален главен град. Во
втората половина на 19 век, Рубе доживеа
индустриска револуција, проследена со висок
економски раст и пораст на населението.
Типичен за текстилните градови, овој град
содржи и голем број посебни фабрики
опкружени со густи станови и тесна градска
улична мрежа и морфологија. Првата светска
војна и депресијата на 20 век ја погодија
француската индустрија толку силно што во
седумдесеттите години на минатиот век почна да
се распаѓа пред странската конкуренција, заедно
со другите тешки индустрии во регионот. За
разлика од другите француски градови, каде
често се појавуваа проблеми во периферните
станбени области, Рубе страдаше од
50 30 октомври 2023
таканаречениот „Внатрешен колапс на градот“.
Недостигот на нови инвестиции, затворањето на
фабриките и колапсот на бизнисите во градот го
направија градот Рубе познат како „најлошиот
град во Франција“ (Colomb C, 2006).
Поради бројните проблеми со кои се соочува
градот во релативно долг временски период, од
клучно значење беше да се преземат мерки за
урбана регенерација што е можно побрзо. Во
1994 година, Градскиот совет и градоначалникот
смислија стратегија и проекти со кои приоритет
беше централното градско подрачје на градот
кое нуди големи можности и предности за лесна
регенерација. Важно е да се напомене дека
целокупната урбана регенерација мораше да се
гледа од регионална гледна точка и важност, така
што градот Рубе беше поврзан со околните
општини и градови во спроведувањето на
проектите за регенерација. Стратегијата опфати
5 области на дејствување (таб. 1), фокусирајќи се
главно на зајакнување на економијата и
зголемување на населението и на посетителите.
резултати од спроведените мерки за урбана
регенерација во Билбао и рубе
За спроведување на мерките за урбана
регенерација на Билбао, формирани се две
агенции: „Agencia Bilbao-Metropoli 30“ и
„Sociedad Bilbao Ría 2000“, кои интегрираат,
координираат и преземаат активности во областа
на урбаното планирање, транспортот и животната
средина и покриваат централни и регионални
области. Постигнатите резултати може да се
класифицираат во неколку области: (таб. 2)
Слика 5 – Пренамена на стар индустриски
објект во културен центар во Рубе
Слика 6 – Реконструкција на јавниот
простор во Рубе
преглед на урбаните проблеми на
пограничните градови во рСМ – крива паланка
и дојран
радовите во РСМ се соочуваат со голем број
проблеми и предизвици. Најдрастичните промени
во овој период се малите погранични градови во
државата, каде што има пад на населението,
економско растројство, миграција на
населението, урбана стагнација и сл. Во
посттранзицискиот период, со новите политички
и економски системи во државата, многу градови
ги доживеаја овие промени. Економска миграција
на населението има во два правци: кон Скопје и
кон градовите на европските земји.
крива паланка - Општина Крива Паланка се
наоѓа во североисточниот дел на РСМ на
границата со Република Бугарија. Според SWOT-
анализа за Крива Паланка, слабости се:
незавршени плански документи, немање
градежно земјиште, застарени урбанистички
планови, ниска јавна свест, незавршени имотни
права, одлив на општински кадар, слаба
финансиска моќ на населението, неразвиен
сектор за услуги, лоша комуникациска
инфраструктура итн. Карактеристичен проблем е
иселување на млади работоспособни луѓе кои
директно заминуваат во странство. Намалувањето
на наталитетот е евидентно и во градот и во
селата. Главната причина што секој граѓанин ја
посочува е немањето работа и нискиот животен
стандард.
дојран - Втор карактеристичен пример е
Општината Дојран која по географска локација и
климатски карактеристики е сосема различна од
Крива Паланка, но со исти проблеми од
економски и социјален аспект. Општина Дојран
 Слика 7 – Развојни насоки за Крива Паланка
се наоѓа во јужниот дел на РСМ, на македонско-
грчката граница. Поради еколошката катастрофа
на Дојранското Езеро во 1990-тите, дојде до
значително намалување на стопанските
активности на подрачјето на Општината, што
резултираше со процес на иселување. Сега
проблемот во однос на животната средина и
количината на вода во езерото е решен, но
урбаната стагнација и падот на Општината и
градот се главни слабости во сите области на
работењето на градот. Слабости постојат и во
областа на социјалниот статус на населението
преку: намалување на бројот на студенти, слаба
техничка опременост на јавните институции,
немање социјални институции,
нефункционалност на основните културни и
образовни објекти. Зголемувањето на туризмот
на локално ниво е некоординирано со другите
активности на општината и со другите соседни
општини.
дефинирање на области за спроведување
мерки
Од анализата на спроведените мерки и од
добиените резултати по области во градовите
Билбао и Рубе, идентификувани се клучните
елементи кои ќе се применат во стратегијата за
урбана регенерација и акционите планови на
градовите Крива Паланка (сл. 7) и Дојран (сл. 8):
⦁ Економско реструктуирање:
1. Нови лесни индустрии базирани на
поранешни индустриски локални капацитети
(портокалово)
2. Програми за обука и вработување на
работното место за локалното население
3. Даночно ослободување на локалните
бизниси за поттикнување на малите бизниси
4. Финансирање на централната власт и јавно-
приватни партнерства и економски и
финансиските програми на Фондот на ЕУ
⦁ Урбана регенерација:
1. Планирање во областа на урбанистичкото
планирање преку модели на финансиски
зголемувања во вредноста на земјиштето со
промена на употребата на земјиштето.
Планирање и изградба на атрактивни и безбедни
јавните простори (жолто)
2. Заштита на животната средина и
зголемување на урбаното зеленило (зелено)
3. Проширување и изградба на нова
инфраструктура за јавен превоз што ќе овозможи
ефикасен и евтин градски, меѓуградски и локален
јавен превоз (бело)
4. Изградба на нови станови со поволни
финансиски услови за купување и поддршка при
реновирање на приватни објекти (сино)
⦁ Развој на културна дејност и туризам:
1. Обезбедување можности и поддршка од
централната и од локалната власт за нови
културни и креативни активности на локално ниво
и развој на локални културни центри кои
овозможуваат раст на услужните дејности и нови
вработувања, особено за младите (виолетово)
2. Планирање на нови туристички дестинации
во локалното и регионалното подрачје поврзани
со културната активност и локалните природни
ресурси (темножолто).
Мерки за урбана регенерација
Главните фактори за спроведување и
реализација на мерките за урбана регенерација
се:
1. Одредено временско ограничување.
2. Формирање на стручни тела за
спроведување координирање на активностите на
централната и локалната власт и поддршка од
институциите и од фондовите на ЕУ.
3. Сите мерки во трите области на дејствување
треба да се спроведуваат паралелно и
концентрирано бидејќи мерките се меѓусебно
поврзани и само со интегриран пристап на
имплементација ќе се постигне новиот економски
и социјален раст на градовите, поединечно и
регионално.
Табела 3: Очекувани резултати за урбана регенерација на Крива Паланка и Дојран
Слика 8 – Развојни насоки за Дојран
Со усвојување на стратегии и акциони планови
кои ги содржат суштинските елементи на мерките
и нивно спроведување очекуваните резултати ќе
бидат: (таб. 3)
Градовите кои беа предмет на анализа,
поради нивните успешно спроведени мерки за
урбана регенерација - Билбао и рубе, по
големина и географски карактеристики не се
совпаѓаат со градовите во рСМ - крива паланка
и дојран. Сепак, нивната успешно применета
методологија послужи како модел за новиот
концепт на регенерација на градовите во рСМ.
Спроведувањето на овие мерки ќе обезбеди
основа за формирање на нови микроевро
области во кои Крива Паланка и Дојран ќе станат
одржливи центри.
Библиографија
Colomb C. (2006), “Case Study of ROUBAIX, LILLE (France)” in
“MAKING CONNECTIONS: Transforming People and Places in
Europe”, URBED
Gehl J. (2018), “Cities for People”, Magor Skopje, Skopje LEAP of
Dojran Municipality, (2012), Municipality of Dojran
Moura F. (2018), “Deindustrialization and Urban regeneration -
The case of Bilbao”, Instituto Superior Técnico
Plöger J, (2008), Bilbao City Report
Rodríguez A., Martínez E. and Guenaga G. (2001), “Uneven
Redevelopment – New Urban Policies and SocioSpatial
Fragmentation in Metropolitan Bilbao”, European Urban and
Regional Studies 8, 2, 161- 178.
Strategy for Local Development of the Municipality of Kriva
Palanka 2015-20, (2015), Municipality of Kriva Palanka
Vanista Lazarevic Eva (1999), “Urban reconstruction”, Zdruzbina
Andrejevic, Belgrade
Vanista Lazarevic Eva (2003), “Renewal of cities in the new
millennium”, Classic map studios, Belgraden
30 октомври 2023 51
 ентериер

Ентериер како филмска

секвенца на животниот стил
на наш познат режисер

во Секвенца е јасно читлива и окупацијата на режисерот со еколошките теми кои

ги обработува и во самиот филм „Медена земја“, како климатските промени,
загубата на биодиверзитетот и експлоатацијата на природните ресурси, па токму
таа окупација се јавува и како животен стил, како стремеж и во ентериерот да се
постигне текстурална разноликост меѓу видливите бетонски елементи со
останатите елементи од природни материјали

52 30 октомври 2023
 AпартМан Секвенца во СкопЈе - Создаден во кореЛациЈа арХитект и СопСтвеник

Ивана ГРУПЧЕ, дипл. инж. арх.

Фото: Васе АМАНИТО
изајнот на ентериер не е само

Д уредување на внатрешниот
простор, тој подразбира
поврзување со корисникот
односно со корисниците на тој
простор, бидејќи во него го поминуваат
најголемиот дел од своето време, со што тој
треба да одговори на нивните потреби и стил
на живеење. Оттука се актуализира оваа
нераскинлива врска клиент - архитект која е
многу значајна, а ми се чини во последно
време многу занемарена. Иако архитектите се
трудат секогаш да одговорат на задачата на
клиентите, сепак немањето меѓусебна
соработка и непочитувањето на сугестиите и
на професионалното мислење што им го
даваат архитектите на своите клиенти, често
пати води до решенија кои не одговориле
целосно на можностите што ги дава
конкретниот простор или пак, претставуваат
само голо пресликување на некои ентериери
што клиентите ги виделе некаде или ги
замислиле по свое убедување, а тоа значи
просторот не ја добил соодветната
трансформација.
Но, за среќа постојат клиенти кои сакаат да
извлечат маскимум од својот простор, да му
вдахнат душа и тој да заживее со нив заедно,
правејќи го инспиративен секој ден поминат во
нив. Токму таков, е ентериерот на апартманот
Секвенца (Sequence apartment), проектиран од
проектантското биро BINA (Bureau of Inventive
Architecture) на архитектите Бекир и Амине
Адеми. Апартманот Секвенца претставува
составен дел од модернистички станбен објект
изграден во 50-тите години на 20-тиот век,
лоциран во централното градско подрачје на
Скопје, со површина од 85 квадратни метри.
Објектот е волуменски незабележлив и
морфолошки динамичен, но затоа во
материјалните особености претставува
репродуктивен извор на инспирација кога
станува збор за развивање на нов концепт и
живот во истиот. Токму овие карактеристики на
постоечкиот објект, преку својот дизајн,
архитектите настојуваат да ги задржат и
потенцираат, а да му вдахнат нов, актуелен
современ лик.
Структуралната конфигурација на
предметната станбена единица и објектот како
целина претставуваат чувствителна тема, со
оглед на нејзината старост, особено кога
станува збор за реновирање и програмска
дистрибуција на внатрешните простори, па тој
факт ги насочува архитектите кон суптилно и
внимателно користење на микроструктурални
техники и методи, како би се сочувал стариот
шарм и би се избегнале сите можни
интервенции кои би значеле адаптација и кои
би влијаеле во долгогодишното
фунционирање и дишење на постоечката
структура.
На овој начин, архитектите од BINA
создаваат услови за суштинска комуникација
со фундаменталните карактеристики на станот
и неговите составни конструктивни елементи
како што се ѕидовите, столбовите, гредите,
подовите, плафонот, терасата и останатите
елементи во состав на ентериерот кои
налагаат исклучиво едноставни допири што
понатаму ќе вродат реминисценција на убави
спомени – сето тоа во современи манири.
И така се создава, Секвенца, апартманот кој
делува како да е составен од секвенци, од
филмски дотерани детали, кои се доживуваат
како низа кадри движејќи се низ станот. Станот
едноставно дише со една филмска естетика,
токму како и неговиот сопственик, режисерот
кој го создаде филмот „Медена земја“.
Македонскиот филм кој испиша историја, со
своите две номинации за Оскар во 2020 во две
категории: најдобар документарец и најдобар
странски филм.
Во апартманот Секвенца се рефлектира
оваа континуирана соработка со сопственикот
кој активно учествува заедно со архитектите во
процесот на дизајнот на ентериерот. Токму
оваа изложеност на структуралните елементи
видливи во просторот, му дава на станот еден
ултра современ индустриски лик, кој не е
ладен, туку напротив, кани во топла и пријатна
атмосфера и удобна гостопримливост во
секое свое катче. Во Секвенца е јасно читлива
и окупацијата на режисерот со еколошките
теми кои ги обработува и во самиот филм
„Медена земја“, како климатските промени,
загубата на биодиверзитетот и
експлоатацијата на природните ресурси, па
токму таа окупација се јавува и како животен
стил, како стремеж и во ентериерот да се
постигне текстурална разноликост меѓу
видливите бетонски елементи со останатите
елементи од природни материјали изработени
од дрво, тула, метал, кожа, текстил и сето тоа
дополнето со многу собни билки, како
вметнување на природата во сопствениот дом,
прошарано со декоративни моменти избрани
со многу вкус, кои раскажуваат за креативниот
потенцијал на сопственикот на станот.
Токму овој апартман во поширок контекст
дава ново чувство на морална ангажираност,
вметнување на природни акценти во
живеалиштето, создавајќи ново инспиративно
катче за живеење и творење на нова секвенца
од успеси и соништа.
Ентериерот на апартманот Секвенца е
изведен во 2022 година, а во октомври 2023
година станува добитник на наградата за
ентериерен дизајн BIG SEE Interiod Award за
2023 која претставува една од мноштвоте
награди што ги доделува дизајнерската
платформа на Југоисточна Европа, BIG SEE за
различни сфери на дизајн и други области. n
 eкологија

Во пресрет на COP28 во Дубаи:

Предизвиците на Европа
и на Блискиот Исток
развиените нации ја користат секоја можна тактика да ја
избегнат својата одговорност. но, сè почестите климатски
катастрофи предупредуваат дека не смее да се дозволат понатамошни
одложувања. заедниците кои го носат најголемиот товар од овие настани, иако не
ги предизвикале, заслужуваат вистинска посветеност и акција, а не предавство

Даниела МЛАДЕНОВСКА во следните седум години, со цел за борба со климатските промени се очајно
задржување на лимитот во глобалното потребни, тие за жал ќе бидат насочени во
ден месец пред почетокот на загревање на договорените 1,5 °C во Париз. поддршка на воените операции, ризикувајќи

Е глобалниот климатски самит

COP28, ескалацијата на
насилствата помеѓу Израел и
Хамас, секако фрла сенка на
овој настан и става во фокусот нови грижи
во однос на безбедноста. Организаторите
велат дека ќе бидат преземени сите мерки и
дека очекуваат рекордна посетеност на
настанот од кој многу се очекува. Имено, на
овој самит треба да се постигне консензус
за намалување на емисиите за најмалку 43 %
56 30 октомври 2023
Експертите се свесни дека во пресрет на
Самитот кој ќе се одржи од 30 ноември до
12 декември, кризата на Блискиот Исток
носи неизвесност не само во поглед на
безбедноста и на напорите за постигнување
консензус, туку и во намалување на
расположливите ресурси за постигнување на
целите. Последново особено се однесува на
поддршката од развиените земји за
менаџирање на влијанието врз климата.
Токму во време кога ресурсите и напорите
понатамошни глобални еколошки
последици. Обединетите Арапски Емирати
се надеваат дека меѓународната заедница ќе
се обедини во напорите за деескалација на
судирот и мирна разрешница. Во пресрет на
климатскиот самит, неодамна во Абу Даби
одржан е специјален состанок на 50 лидери
од индустријата на нафта и гас, челичната и
цементната индустрија, со цел забрзување
на декарбонизацијата во овие сектори.
Успешната транзиција бара развој на нови
 МноГу праШаЊа оСтануваат ГЛоБаЛен предизвик пред овоЈ СаМит

технологии, како што се зелениот водород,

технологијата за зафаќање и складирање на
јаглерод, нова инфраструктура и нови
политики. Голем дел од учесниците на овој
состанок, ќе присуствуваат и на Самитот во
Дубаи, но многу е значајно тоа да го сторат
со предлагање на конкретни решенија.
Освен претходно споменатата цел за
намалување на емисиите за најмалку 43 % до
2030 година, потребно е и намалување од 60
% односно 84 % до 2035 и 2050 година
соодветно. Ова се амбициозни цели, кои се
тешко остварливи имајќи предвид дека
засега работите не се одвиваат според
зацртаното сценарио.
После долгите месеци на преговори во
врска со операционализација на Фондот за
загуби и штети (Loss and Damage Fund),
обесхрабрувачки е што повторно овој
проблем е на почетната точка. Развиените
нации ја користат секоја можна тактика да ја
избегнат својата одговорност. Но, сè
почестите климатски катастрофи
предупредуваат дека не смее да се дозволат
понатамошни одложувања. Заедниците кои
го носат најголемиот товар од овие настани,
иако не ги предизвикале, заслужуваат
вистинска посветеност и акција, а не
предавство, сметаат од Climate Action
Network International, во својата изјава
непосредно пред последниот состанок на
Transitional Committee on Loss and Damage,
одржан во Египет.
Што се однесува до ЕУ, новиот комесар за
климатска акција Wopke Hoekstra, се соочи
со незгодни прашања во Европскиот
парламент, поврзани со неговото недоволно
искуство во областа на креирањето
климатски политики, како и во минатиот
(иако краток), работен ангажман во
нафтениот гигант Shell. Некои сметаат дека нивното право да учествуваат на настанот енергетската транзиција, постоечките
токму искуството во нафтената индустрија, како активисти. Евентуалниот неуспех на индустриски врски, како и географската
ќе му помогне во конструктивен ангажман на COP28 да се постигне договор кој ќе блискост. Каков било прогрес во однос на
доближување на ставовите на овозможи напредок во постигнувањето на оваа соработка, ќе послужи како добар
спротивставените страни, особено со оние климатските императиви, ќе ја продлабочи пример за декарбонизација на енергетскиот
од Блискиот Исток. Во таа смисла, посебно е поделбата кај меѓународната заедница и ќе сектор каде било во светот. Во таа насока,
чувствително прашањето на напуштање на спречи каков било реален напредок во за да се постигне конкретен резултат на
фосилните горива до средината на овој век. справувањето со оваа глобална закана. COP28, европските земји мора првенствено
Обединетите Арапски Емирати никогаш Токму затоа, Европа треба да биде пример и да се фокусираат на областите во кои
немаат поддржано конкретна временска предводник во напуштањето на фосилните нивните цели се поклопуваат или се блиски
рамка за напуштање на фосилните горива, горива. Монархиите од Заливот во таа до оние на ОАЕ и на другите монархии во
заговарајќи пристап кој се базира на смисла се перципираат како добар тест за Заливот. ОАЕ имаат амбициозен план за
користење на фосилни горива со ваквиот прагматичен пристап. Овие земји се тројно зголемување на капацитетите во
намалување на емисиите, односно нивно домаќини на речиси една третина од обновливи извори на енергија, како и
складирање и повторно користење (CCUS – потврдените светски резерви на нафта, и на удвојување на производството на водород и
Carbon Capture Utilization and Storage). Во околу една петина од резервите на двојно подобрување на енергетската
заедничка изјава, повеќе групи за заштита на природен гас. Исто така, тие имаат и ефикасност до 2030 година. Финансирањето
човековите права и заштита на животната финансиски ресурси за поддршка на е исто така во фокусот на ОАЕ, а земјата
средина, велат дека стравуваат од изборот нивните зелени амбиции, техничка верува дека COP28 ќе обезбеди напредок во
на ОАЕ за домаќин на овој самит, бидејќи експертиза во енергетскиот сектор, како и реструктурирањето на правилата за
земјата претставува пречка во ефективната пристап до најевтината соларна енергија на поттикнување на приватниот капитал и
борба со климатските промени, но исто така светот. Европа може да биде добар партнер олеснување на условите за државна
не ја кријат својата загриженост околу за овој регион, со оглед на искуството во поддршка со цел градење на отпорност кон
30 октомври 2023 57

климатските промени. Стремежот е насочен
и кон подготовка на нацрт Climate Finance
Delivery Plan, во координација со Германија
и со Канада, а поддржан од Светската банка
и од Меѓународниот монетарен фонд, кој
конечно ќе доведе до формирање на
Фондот за загуби и штети. Крајната цел е
пронаоѓање на компромис помеѓу
развиените земји, кои бараат да
финансираат проекти за зајакнување на
климатската отпорност, и земјите во развој
од друга страна, кои бараат флексибилна
финансиска поддршка. По посетата на
претседателката на Европската комисија
Урсула фон дер Лајен на ОАЕ во септември
2023, дефинирани се неколку приоритетни
области за соработка: обновливи извори и
енергетска ефикасност, инвестиции во чисти
технологии, соработка во склоп на Global
Gateway initiative за проекти во обновлива
енергија во Европа, Блискиот Исток и
Северна Африка, како и соработка во
размена на енергетски технологии помеѓу
Европа и ОАЕ.
ЕУ ги критикува ОАЕ, кои гледаат
„сребрен куршум“ во технологиите за
зафаќање, складирање и употреба на
јаглерод, но во исто време ги признаваат
како алатка која ќе ја помогне
декарбонизацијата како дел од Европскиот
зелен договор. Во моментот, капацитетот во
постројки за CCUS е недоволен, вклучувајќи
го и оној во Заливот, каде има само три
активни вакви постројки. Генерално, мора
уште многу да се вложува во развој и
истражување со цел поголема комерцијална
примена на овие технологии, во што се
разбира се очекува Европа да има лидерска
улога. Во исто време пристапот до суровини
за реализација на енергетската транзиција
останува сериозен предизвик. Секако многу
прашања остануваат глобален предизвик
пред овој самит, а многумина и не се
оптимистични дека ќе се постигне сериозен
напредок, особено во актуелниов
геополитички контекст. Од аспект на Европа
и на Блискиот Исток, одговорноста е голема.
За ОАЕ тоа е предизвикот да се организира
успешен настан, додека за ЕУ тоа е товарот
од лидерската улога во борбата со
климатските промени. n
изЛожБа на визуеЛен приказ на накит во раМки на Манаки оФФ проГраМата дизајн

„Јазична меморија“, споменар

исполнет со македонски зборови
Мојот накит излегува од милиони љубовни мисли, се интерпретира преку различни
гласови, тонови и звуци, ги разбранува и извикува сите човечки емоции. како
пеперутка која се стреми кон совршенство, свесна и ноншалантна без разлика дали
доаѓа крај на светот или е почеток на нов ден
Сташа БОЖИНОВСКА

оето секојдневие се

М обидувам да го
инспирирам од две многу
силни реченици кои
некогаш сум ги прочитала,
едната на Коко Шанел, а другата на Џим
Колинс, па би звучела вака некако: во свет
каде сè е веќе измислено, за да бидеш
незаменлив, мораш да си различен, а за да
си различен, никогаш не треба да си
задоволен со „добро“ затоа што добро е
најголемиот непријател на одлично.
Обично идеите ми доаѓаат во многу
необични форми и ситуации, сум скицирала
навечер во диско на телефон, во движење,
пиејќи кафе со другарки. Овој пат сè
започна во спиење, со еден мој сон, еден од
многуте. Сонував мој иден проект, некој вид
на речник, составен од македонски зборови,
нивното значење, но сето тоа проследено со
дизајнирано парче накит кој го опишува
самиот збор. Но, ова е голем проект кој го
планирав во моите долгорочни цели. По
околу две недели се распишува конкурс
наречен „Цртај на македонски јазик“ и веќе
ми беше јасно дека сакам да учествувам со
проектот кој веќе го сонував и ја имав
генералната замисла, но рокот беше
прекраток за изработка на цела азбука. Си
поставив цел да изработам околу седум
зборови, да го објаснам концептот и да го
најавам мојот почеток како млад уметник во
нашиот град.
Мојата авантура насловена „Јазична
меморија“ има големо значење за мене. Оваа
своја авантура ја претставив на изложбата
која се одржа на 29.9.2023 во КЦ Магаза,
Битола во рамки на Манаки ОФФ
програмата на Интернационалниот
фестивал на филмската камера „Браќа
Манаки“ и за мене е многу повеќе од
изложба.
Студирав во Италија, во Милано, дизајн и
изработка на накит, имав голема желба за
тоа уште од мала, но љубовта кон нашето
30 октомври 2023 59
мало парче земја, а посебно кон мојот роден
град Битола сè повеќе расте. Сметам дека
имаме еден од најуникатните јазици во
светот и е жално што сè повеќе ние младите
избегнуваме да го користиме.
„Јазична меморија“ е споменар исполнет
со македонски зборови кои ги користат
нашите баби и дедовци, додека ние,
младите, покажуваме колку сме „интересни и
модерни“ со користењето на сленгови и
странцизми. Време е да започнеме редовно
да се потсетуваме на убавината на нашиот
јазик и нека тоа време започне токму со
„Јазична меморија“, споменарот кој ќе биде
мост на кој ќе се пренесе богатството на
нашиот јазик од нашите предци, до нас и
идните генерации.
Насловната приказна за мојот процес
„Јазична меморија“ започнува токму од
детето. Брошот инспириран од зборот
„залез“ е наменет за некогашните деца,
мечтатели по бајковита љубов, а денес со
копнеж кон духовен спокој.
Мојот накит излегува од милиони љубовни
мисли, се интерпретира преку различни
гласови, тонови и звуци, ги разбранува и
извикува сите човечки емоции. Како
пеперутка која се стреми кон совршенство,
свесна и ноншалантна без разлика дали
доаѓа крај на светот или е почеток на нов
ден. Преобразбата ме носи во бескрајот на
просторот, си поигрувам со сонцето и
дождот и посветувам „кралска потковица“ за
безусловно љубовни души.
Сакам да зборувам за теми кои ја
разбудуваат мојата фантазија или ми
откриваат нови хоризонти. Ја сакам
слободата во секоја смисла на зборот, многу
сум отворена кога се работи за социјалниот
живот, се сметам за екстроверт, а од друга
страна, знае да се појави и мојата друга
страна на интроверт, кога ќе дојде момент да
зборувам за моите достигнувања или за
личните проблеми и не сакам да бидам во
центар на вниманието во јавност. Сметам
дека сум рационална личност, но исто така
сум и многу емотивна, карактеристики кои
апсолутно се косат, па често чувствувам како
низ мене врват два спротивни полнежи,
конфликт меѓу потребата на срцето и
рациото со кој се ослободува торжествената
енергија која ја претворам во креативна
бура. Зборот „веда“ во мојата „Јазична
меморија“ најдобро ја објаснува оваа моја
моќ.
Дизајните не се ограничуваат на еден вид
на моден додаток, можеме да ги замислиме и
имаме како ѓердан, брош или некоја друга
форма. Овие дизајни нудат можност за
изработка согласно со желбите на сите оние
кои можат да се пронајдат во мојата
приказна и истовремено да ја изградат
сопствената.
Моментално, накитот не е изработен
физички, изработени се тродимензионални
дигитални модели на парчињата накит, секое
едно како асоцијација на еден архаичен
македонски збор. Дизајните се прикажани
визуелно, придружени од повеќе елементи.
Секое парче го носи името на зборот кој ми
е инспирација за самиот дизајн. Во горниот
дел секој збор е претставен како јас го
доживувам и од каде ја извлеков самата
инспирација. Текстот во долниот дел е
насока за публиката да ја разбере мојата
приказна која сакам да ја пренесам со секое
парче накит и за која сметам дека истото е
наменето. Најдолу моделот е претставен од
неколку различни аспекти за да се видат
деталите и секако во самиот центар е 3Д
моделот изработен во софтвер.
Кога правам нешто сакам да биде
апсолутно најдобро, да излезе од рамките на
предвидливоста и да ги разбуди сите сетила
на посматрачот. Во секој случај,
благодарение на целата поддршка која ја
имам, од моите блиски, сѐ се заврши
навреме, и на крајот сè испадна совршено и
изложбата помина во најдобар ред.
Впечатокот и реакциите на присутните беа
потврда за успешноста на мојата цел, а
посебно делот што вистински го разбудив
кај нив моментот на целосна изненаденост
од неочекуваниот пристап и начинот на кој
целиот процес го презентирав.
Ми беше исклучително тешко во процесот
на оживување на еден дел од моите соништа
и бев под огромен притисок, од самата себе,
затоа што прв пат се претставив пред
јавноста со тоа што навистина го знам и
сакам. Голем перфекционист сум и
најголемиот критичар на самата себе.
Секогаш знам дека можам повеќе, подобро,
најдобро и тоа поведена од една мисла Џим
Колинс, а тоа е „good is the enemy of great“.
Свесна сум и ги гледам сите недостатоци и
уште не сум сигурна во моите можности.
Тука, во Македонија, има лимитирани
ресурси за ваквите занаети.
Токму тоа е мојот предизвик, во средина
со ограничување да изработувам уникатен
накит кој ќе ги надмине препреките и ќе
биде гласноговорник на мојата визија.
„Јазична меморија“ е проект поддржан од
Министерство за култура на РСМ во рамки на
програмата „Цртај на македонски јазик
2023“. n