Professional Documents
Culture Documents
ЈАНУАРИ 2019
15
„Поузданост“ на бетонски
конструкции на мостови
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
А РХ И Т Е К Т УР А Државата има изгубено чувство
за своите најважни ресурси
Е КО ЛО Г И Ј А
Хосписи - простори за нега на
ГОДИНИ терминални пациенти
90 ДЕНАРИ
ПОРТА
СОДРЖИНА
16
ИНФО 6
СВЕТСКИТЕ ОБЈЕКТИ НА УНЕСКО,
МАКЕДОНСКИТЕ САМИ НА СЕБЕ
ИНФО 8
ПЛАНОТ ЗА ЧИСТ ВОЗДУХ ПОЧНУВА
СО ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА
СУШИТЕ ЈА ЗГОЛЕМУВААТ ЕМИСИЈАТА НА CO2
ИЗРАБОТЕН АКЦИСКИ ПЛАН ЗА ЗАШТИТА НА
БАЛКАНСКИОТ РИС ДО 2020 ГОДИНА 24
ГРАДЕЖНИШТВО 10
„ПОУЗДАНОСТ“ НА БЕТОНСКИ
КОНСТРУКЦИИ НА МОСТОВИ
ИНТЕРВЈУ 16
ДРЖАВАТА ИМА ИЗГУБЕНО ЧУВСТВО ЗА СВОИТЕ
НАЈВАЖНИ РЕСУРСИ - НАСЕЛЕНИЕТО И ПРОСТОРОТ
АРХИТЕКТУРА 24
НИГЕРИСКИОТ ЕКО АТЛАНТИК -
НОВАТА ПОРТА КОН АФРИКА
АРХИТЕКТУРА 28
ДОМ ЗА ОДМОР И ЗА БЕГСТВО ОД
МЕТЕЖОТ ВО УРБАНИТЕ СРЕДИНИ 28
АРХИТЕКТУРА 34 40 44
ХОСПИСИ - ПРОСТОРИ ЗА НЕГА НА
ТЕРМИНАЛНИ ПАЦИЕНТИ
АРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 40
НАЈВИСОКАТА ЗГРАДА ОД
ДРВО ВО АВСТРАЛИЈА
УРБАНИЗАМ 44
МИЛАНО ИМА ЦЕНТАР ШТО НЕ Е ПОВРЗАН
СО ШОПИНГ, ТУКУ СО КУЛТУРНО
ЕНТЕРИЕР 48
DAILY FOOD&WINE МОДЕРЕН ДИЗАЈН
СО ПРИЈАТНИ ДЕТАЛИ 54 62
ЕКОЛОГИЈА 54
ОТПАДОТ - ГЕНЕРАТОР НА ДОМАШНИ
УСПЕШНИ ПРИКАЗНИ
ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 58
ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ НА ЕНЕРГИЈА ЗА
ЧИСТА ПОЧВА И ЧИСТ ВОЗДУХ
УМЕТНОСТ 62
КЛИМТ/ШИЛЕ: ЦРТЕЖИ ОД МУЗЕЈОТ
АЛБЕРТИНА ВО ВИЕНА
15
„Поузданост“ на бетонски
ГРАДЕЖНИШТВО
конструкции на мостови Моб: 072 248 796
АРХИТЕКТУРА Државата има изгубено чувство
за своите најважни ресурси
ЕКОЛОГИЈА
Хосписи - простори за нега на
ГОДИНИ терминални пациенти
ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
за физички лица: 600 ден.
жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
Д
ури осум објекти проектирани од возбудливо. Иако поминаа 60 години од Организација посветена на зачувување на
славниот американски архитект неговата смрт, никогаш не се заборавени Рајтовите дела во ноември предложи осум од
Френк Лојд Рајт најверојатно ќе делата на Рајт и сè уште се присутни на неговите најпознати објекти, за кои се смета
се најдат на листата на УНЕСКО. архитектонската сцена, или во форма на ЛЕГО дека заслужуваат да бидат наведени на
За време на неговата долга кариера, Френк скулптури, функционални минијатури или списокот на светско наследство на УНЕСКО.
Лојд Рајт, меѓу другото, успеа да направи колоритни дигитални рендери. И судејќи Конечната одлука за вклучување на овие
имиџот на класичниот американски дом да според ова неговото влијание, се чини, не се дела на горенаведената листа ќе биде
стане ужасен и да му направи нешто навистина намалува. издадена и објавена во јули.
2. Fallingwater 4. Taliesin
Во текот на триесеттите години, сметана е за круна на органскиот Домот со кој Рајт почна необична архитектонска авантура. Тој го
пристап на Рајт кон архитектурата, и денес се смета за едно од подигнал заедно со своето семејство на имотот на неговиот дедо и го
најзначајните дела во неговата кариера. Куќата ја завршиле неговите нарекол Taliesin по античкиот велшки поет. Во него Рајт живеел, го
клиенти, Едгар и Лилиан Кауфман, на кои архитектот им посакал држел своето студио, потоа школата, како и огромниот земјоделски
водопадот да стане составен дел од нивниот живот. имот.
ПОРТА 7
инфо
В
ладиниот „План за чист воздух“ по најави поддршката на иницијативата на 2014 година воопшто не учествувале со
четврти пат ги седна на заедничка маса Факултетот за земјоделски науки за препораки и мерки за консолидирање на
претставниците на власта, на Град одредување на една градинка и едно основно проблемот со загадувањето и не бил земен
Скопје, Државниот инспекторат за животна училиште во секоја општина, пред сѐ предвид ниту Планот за аерозагадувањето со
средина и невладините организации. Дел од најзагрозените, каде студентите ќе засадат мерки и препораки во 2016 година.
присутните граѓански организации автохтони садници, со потекло од Чоловиќ-Лешоска зборуваше за
презентираа сугестии и конкретни Македонија и ќе се создадат паркови. исполнување на стратешката определба на
иницијативи поврзани со Акцискиот план во Шефот на кабинетот на градоначалникот Владата и потребата од конкретен план
склоп на Програмата за борба против на Град Скопје, Никола Наумоски се осврна насочен кон енергетската сиромаштија,
аерозагадувањето, а кои се однесуваат на на четири од девет аспекти на Планот за чист односно го поддржа размислувањето за
нејзините четири главни компоненти и тоа воздух којшто се во надлежност на Град забрана на горењето на дрво како огрев во
мерките за директно справување со Скопје, а тоа се Инспекторатот на Град урбаната средина во иднина и заклучи дека
причините за загадување, градење на јавната Скопје и контролите кои ги вршат службите, дрвото не е обновлив извор на енергија, туку
свест од предучилишна до пензионерска зазеленувањето, загревањето на домовите и загадувач. Дрвото како огревен материјал е
возраст, регулаторни промени, неопходни за транспортот, како и за активностите што забрането во речиси сите европски градови.
транзиција кон енергетски систем со ниска Градот ги презема за отстранување на Дел од присутните граѓански организации
емисија и имплементација на платформа за причинителите на аерозагадувањето. ги изложија иницијативите за
координација и следење на реализација на Наумоски, исто така, покрај за проектот за имплементирање мерки за борба против
Програмата. изградба на трамвајска траса, информираше аерозагадувањето. Нивните предлози се
„Една од првите две активности кои ќе се и за проект на Градот за обезбедување на 40 однесуваа на предлози за идентификување
случат во јануари, е поврзувањето на екоавтобуси, кои ќе бидат дводелни, ќе на супстандардни живеалишта како чест
студентскиот дом „Кузман Јосифовски - Питу“, превезуваат повеќе граѓани и ќе трошат гас извор на загадувањето поради користењето
којшто се загрева на мазут и за тоа се трошат што е еколошки ефикасно средство. на несоодветни извори на топлина кои го
230 тони во зимскиот период, што годишно ја Дарко Блинков од Државниот инспекторат зголемуваат загадувањето, беа изнесени
чини државата и студентскиот центар 7 за животна средина говорејќи за предлози за субвенционирање на филтри за
милиони и 100 илјади денари. Трошоците активностите што овој орган ги презема за задоволување на еколошките критериуми на
само за топлинска енергија, кога заштита и обезбедување на животната претпријатија во Полошкиот Регион, како и
студентскиот дом ќе се поврзе на средина, говореше за екипирањето на создавање на систем преку кој граѓаните ќе
топлинскиот оператор ќе бидат околу пет инспекциските служби и активностите кои ги можат комплетно да го следат
милиони денари“, вели заменик-министерот преземаат на централно и локално ниво. спроведувањето на Планот за чист воздух.
за животна средина и просторно планирање Ана Чоловиќ-Лешоска, од здружението Во рамките на овој четврти „НВО-Отворен
Јани Макрадули. „Еко - свест“ укажа дека ако се погледне ден“ пристигнаа пет иницијативи од
Како втора конкретна мерка, Макрадули ја ретроспективно, граѓанските организации од еколошките организации.
8 ПОРТА 25 јануари 2019
Сушите ја зголемуваат емисијата на CO2
Е
дна нова студија спроведена во САД,
покажува дека сушата на долг рок влијае
врз зголемувањето на емисиите на
јаглерод диоксид во воздухот, како и на
режимот на работа на хидроцентралите (режим
на работа во услови на влошени перформанси).
Зголемените нивоа на емисии се резултат на
работењето на електраните со фосилни горива
со цел надополнување на непроизведената
енергија од хидрокапацитетите. Научниците,
автори на студијата тврдат дека зголемувањето
на емисиите предизвикани од сушата е околу 10
отсто.
Студијата го анализира периодот од 2001 до
2015 година, а научниците утврдиле дека во
САД во тој период биле емитувани
дополнителни 100 милиони тони јаглерод
диоксид во 11 сојузни држави, токму како
резултат на сушата. Во текот на наредниот
период се очекува овие влијанија да бидат
уште поизразени. За Калифорнија, Орегон и
Вашингтон, кои генерираат значителна
количина на хидроенергија, сушата индуцира Калифорнија и Ајдахо користат природен гас. супституција на хидроенергијата од други
значително зголемување во емисиите на Во студијата се посочува дека другите обновливи извори наместо фосилни горива, со
јаглерод диоксид. Кога се намалува делови од светот кои многу повеќе зависат од цел постигнување на таргетите за намалување
производството од хидрокапацитетите, хидроенергијата, мора да размислуваат за на емисиите дефинирани со Договорот за
Колорадо стартува електрани на јаглен, додека алтернативни решенија во поглед на климата од Париз.
„Поузданост“ на бетонски
конструкции на мостови
Мост на автопатот Скопје-Велес кај Сопот Извршена санација на Мостот кај Сопот
- изграден 1961 година во 2007 година
Добре Тасевски, дипл. град. инж. на една конструкција е временски период со активност за проектирање и изградба на
Оливера Димитрова , дипл.инж. aрх. гарантирана сигурност и задоволителна мостовски конструкции, беше дефиниран
„П
употребливост. Кај мостовите, рокот за предвидена трајност на
оузданост“ е релативно нов
експлоатациониот век е од конструкциите кој спрема JUS-стандардите
современ и сеопфатен израз кој
80 до 120 години, сè во зависност од изнесува 100-120 години, од статичко-
во себе подразбира и
материјалот, статичкиот систем, изведбата и динамичка гледна точка.
обединува сигурност,
надзорниот ангажман. Во тој период е согледана можноста од
употребливост и трајност, дефинирани со
Преку сознанијата за издржливоста на процес за одржување и рехабилитација на
југословенскиот стандард JUS U.C7.010/1987 и
вградените материјали, начинот на нивно мостовите, кој се јавува како неопходен, со цел
усогласени со меѓународниот стандард
вградување, издржливоста на атмосферски да се оствари трајноста на конструкциите во
ISO/DIS 2394, 1984.
гасовити и хемиски супстанци итн., во период од 120 години. Претпоставената
Проверката на стандардите се однесува на
периодот на шеесеттите и седумдесеттите сигурност и издржливост на конструкцијата
издржливоста на конструкциите во
години од минатиот век, кога во (поузданост), во текот на предвидениот
предвремена трајност односно во нивниот
СФР Југославија се одвиваше голема експлоатационен век, би се реализирала
експлоатационен век. Експлоатациониот век
3. ПРОЦЕДНА ВОДА
Површинската атмосферска вода преку
сопствено транспортирање низ
осиромашениот асфалтен коловозен слој,
подолжни и попречни наставци,
невоедначени дебелини на коловозниот
слој итн., се лоцира помеѓу коловозниот
асфалтен и хидроизолациониот слој.
Следен патен правец на оваа вода е преку
подолжните и попречните падови и е
насочена спрема сливниците и
Оштетување од проточна вода при неправилна обра-
дилатационите фуги, до целосно нејзино
ботка на лира од дилатациона фуга
12 ПОРТА 25 јануари 2019
Степен на задоцнета опомена од оштетување на коловозната плоча од процедна вода, преку излачување на калциум
карбонат од цементниот камен, опаѓање на РН-вредноста < 12, создавање на услови за корозија на арматурата
Заеднички напад на атмосферска вода преку контрапад на тротоар, проточна вода и процедна вода акумулирана под
тротоар - резултат од непрофесионален пристап на изведувачот и надзорот за време на изведување, како и за време на
прва реконструкција на објектот
излегување спрема надворешноста на мостот. асфалт, неотстранети вдлабнатини од преку вода лоцирана под елементите и
Но успореното движење, дотогашното армиранобетонска коловозна плоча, преку заситените капилари на бетонската
неизведување на хидроизолационен слој, непредвидена дренажа која се лоцира над маса, при што доаѓа до површинско
или хидроизолационен слој со дефекти, хидроизолациониот слој. Лоцираната оштетување на бетонот
непоставени сливници, како и паушално количина на процедна вода, под На наведените фотографии се
одреден број на сливници без хидраулична оптоварување, директно влијае врз промена илустрирани поголем број пропусти и
пресметка, непоставена дренажа под на асфалтниот коловозен слој, преку причини за деградација на бетонот и
коловозниот слој за побрзо насочување на промена на карактеристиките од еластични арматурата. Од илустрираните примери,
водата итн., резултира со забрзана преку пластично-еластични до пластични може да се заклучи дека основен
деградација на мостовските конструктивни асфалтни карактеристики, што резултира во недостаток за деградација на мостовскиот
и неконструктивни елементи прикажани формирање на колотрази во коловозната систем е занемарувањето и потценувањето
подолу. асфалтна конструкција. Истите преку на главниот причинител за деградација –
Најчестите оштетувања се од: намалена дебелина и зголемено водата.
Неотстранување на процедна вода која оптоварување, директно ги пореметуваат Единствено решение е нејзино целосно
се лоцира под асфалтот и еластичните карактеристики на отстранување, а со тоа и отстранување на
хидроизолациониот слој. Консумирањето на изолацијата, а на бетонската коловозна агресивните агенси, кои постепено го
процедна вода е поврзано со пропусти од плоча се појавува карбонизација уништуваат армиранобетонскиот композит
проектната документација, изведбениот и (намалување на PH-вредноста од бетонот и (бетонот и арматурата). Процесот на
надзорен ангажман, преку изведбените корозија на арматурата). уништување е преку цементниот камен и
детали на спој асфалтен коловоз со Оштетувања од слиена вода при арматурата, односно преку главните
тротоар или ивичници, подолжни наставци непрофесионално обработена монтажа на содружници за квалитет на материјалот на
на асфалт без обработки, пукнатини на дилатационите фуги на Њу Џерси оградата, кој се потпира светската изградба.
ПОРТА
ПОРТА
интервју
Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ, дипл. инж. арх. придонес во реализација на многубројните наши тоа заслужна е работата во тогашниот
Д
проекти. Двете награди се исклучително значајни, Републички завод за урбанизам на РМ - „ЗУМ“
особено што се врвни признанија од колегите во и Скопје, каде урбанистичкото планирање и
ве години по ред, награди.
струковите здруженија, при што наградата архитектонското проектирање имаа подеднаков
Минатата година заедно со
„Андреја Дамјанов“ го носи додатно и третман и беа неразделни во многу мои проекти.
Вашиот партнер Ранчо Христов ја
признанието за животно дело. Со тоа, како што е Ова, особено стана важно кога со „Ателје Ајвар“ и
добивте наградата на Комората
предвидено со статутот, станувам 29-ти член на „Компанија Х.Р.Р.М.“ почнав да се занимавам со
на овластени архитекти и
Архитектонската академија при ААМ, што ми приватен бизнис во кој треба да бидете
инженери, „Борис Чипан“, а оваа година
овозможува да се приклучам, да се дружам и препознаени, оценети и избрани. Кога стигнавме
награда од ААМ за животно дело „Андреја
соработувам со бардовите на македонската до степен да проектираме и реализираме
Дамјанов“. Мора да се признае импресивно.
архитектура. сопствени објекти, познавањето на разни
Професорот Чипан Ви беше и пријател и
Како ја доживувате Вашата кариера? Ретки вештини стана уште позначајно затоа што
наградата имаше и емотивно значење. Што Ви
се архитекти како Вас кои се занимавале и со реализираниот производ-објект требеше и да се
значи оваа награда?
урбанизам и со проектирање и со изведба. пласира на сè поизбирливиот пазар. Оттука,
n За мене доделувањето на двете најпрестижни
n Мојата кариера се развиваше многу освен планирање и проектирање поминав време
награди, за достигнувањата и придонесот во
интензивно и динамично, не сум ни свесен кога на градилишта, сопствени или на на други
архитектонската струка, „Борис Чипан“ и „Андреја
поминаа толку години со обем на творештво кое инвеститори во реализација на градбите,
Дамјанов“ е исклучително признание за моето 40-
навлегува во сите сегменти на градителството од стекнувајќи искуство на лице место. Можноста да
годишно творештво. Признание за мене лично, а и
урбанистичко планирање, архитектонско го изведуваш сопствениот проект е исклучителна
за „Ателје Ајвар“ како партнерска фирма со арх.
проектирање, па сè до изведба и инвестирање. и дава чувство на создавање и раѓање на нешто
Ранчо Христов. „Ателје Ајвар“ како проектантско
Природата на работата неминовно ме повлече да ново, чувство на потполно творештво и
биро секогаш претпочитало тимска работа и затоа
навлезам во сите сегменти на градителството, а професионална сатисфакција. Во таа смисла
морам да истакнам дека тоа е големо признание и
особено во урбанистичкото планирање и сигурен сум дека добриот проектант може да
за многубројните проектанти и соработници, кои
архитектонското проектирање како посебни, но биде добар изведувач, но и обратно,
со својата стручност, знаење и ентузијазам, дале
неразделни делови на секое градителско дело. За изведувачкото искуство може значително да
16 ПОРТА 25 јануари 2019
МИОДРАГ РАДОЊИЌ – БАТО, АРХИТЕКТ ДОБИТНИК НА НАГРАДАТА ЗА
ЖИВОТНО ДЕЛО „АНДРЕЈА ДАМЈАНОВ“ ЗА 2018 ГОДИНА
придонесе за добар проект. Југославија. Тогаш, не се поставуваше прашање бевме скоро пијани, сé додека колегите од Улцињ
Задоволен сум со развојот на мојата кариера околу струката, таа едноставно беше императив. не им објаснија на гостопримливите домаќини
која ја градев со многу труд и професионален Врз основа на тие ДУП-ови се обнови и изгради дека доаѓаме по работа, а не на гости. Да, имаше
ангажман, но задоволен сум што и покрај сето тоа Бар, како современ и модерен град. и анегдоти, но се работеше многу
не го пропуштив животот исполнет со струкови Продолживме на урбанизацијата на Улцињ, и професионално и со голем респект кон струката
активности, безбројни дружби, спортувања и во наредните години ги изготвивме ДУП-овите за и сите учесници во планирањето.
риболов, посети на културни и спортски сите градски и приградски населби, како и на n Згора на сè државата донесе Закон за
манифестации, како и на култни „културно-научни поголемиот дел од викенд-населбите во постапување со бесправно изградени објекти.
институции“ – кафеани за размена на мислења и општината. Најголемиот успех, тимот, го постигна Рокот за легализација на дивоградби повеќе
информации. на повиканиот конкурс за урбанистичко- пати се продолжува, поднесени се преку
Вашата професионална кариера почнува во архитектонско решение на центарот на Улцињ, 440.000 барања. По се изгледа дека пола
1977 во тогашниот Републички завод за каде во конкуренција на пет урбанистички заводи држава ни е нелегална. Значи ли ова лошо
урбанизам „ЗУМ“ Скопје. Времиња кога Скопје од Југославија ја освоивме првата награда. Потоа планирање и предолго замижување?
се развиваше во еден современ град и период следуваше напорна теренска и канцелариска Да, сметам дека од несоодветна организација
кога по земјотресот 1979 во Црна Гора сте работа. Во тоа време сè се работеше рачно, со произлегуваат нестручни или недоволно
изработиле многу урбанистички планови. Како посета на лице место и нотирање на секој обмислени закони, меѓу кои најеклатантен пример
се работеше урбанистичкото планирање тогаш? поединечен објект. Е, тука се појави еден е Законот за постапување со бесправно
n Иако беа поминати скоро 15 години од непредвиден „проблем“ во облик на прочуената изградени објекти популарно наречен - Закон за
катастрофалниот земјотрес, Скопје сè уште се „црногорска лоза“. Имено со влегување во секој легализација на дивоградби. Апсурд од сите
обновуваше и градеше со полн интензитет. Се двор следуваше првата лоза која никако не аспекти!!! Од стручен аспект, не постои
градеа голем број јавни и деловни објекти, се можеше да се одбие („Па не можеш чоче да уѓеш легализација, постои само урбанизација со која
привршуваше таканаречениот „Градски ѕид“, се код мене у куќу, а да не попијеш лозу!“), а со се задржуваат сите објекти кои ги задоволуваат
планираа и реализираа големи станбени населби излегување - втората затоа што („Па ниси ти чоче прописите, не го нарушуваат планираниот развој
во Аеродром, Карпош, Бутел... со што Скопје се дошо с једном ногом!“). И така првите денови и се вклопуваат. Во тој случај сопствениците би
оформуваше и сè повеќе заличуваше на
современа метропола. Урбанистичкото
планирање и архитектонското проектирање, во
тој период беа на многу високо ниво. За тоа
голема заслуга имаа и ценетите светски
стручњаци кои во постземјотресниот период беа
присутни и заедно со нашите инженери
учествуваа во планирањето на градот. Секако
дека фактот што во тој период, интересите на
општеството и државата беа далеку пред личните
интереси, придонесуваше струката и стручњаците
во сите области, да се ценети и компетентни во
одлучувањето и решавањето на проблемите од
општествен и јавен интерес. Во таква атмосфера
ги стекнував своите први искуства во „ЗУМ“, што
резултираше во 1986 со урбанистичко-
архитектонскиот проект на комплексот „Локален
центар - Автокоманда“, кој стана дел од
модерното и современо Скопје.
Работата во Црна Гора по тамошниот
катастрофален земјотрес е посебно мое поглавје
и на колегите кои во тој период работеа во „ЗУМ“.
Заводот беше повикан како урбанистичка
Куќа на
организација од градот „паталец“ да помогне со
УНЕСКО
своето искуство во решавањето на урбанистичко-
(Музеј „Мала
архитектонските постземјотресни кризи. Во Бар,
станица“)
под раководство на искусниот архитект и
урбанист - Крсто Тодоровски, младиот тим на
архитекти: јас, Лилјана Николовска, Блажунка
Митева и Драги Зафиров, со нашите
соработници, ги изготвивме ДУП-овите за
најзначајните населби на градот. Почитувајќи ги
условите и определби на актуелниот просторен
план -„Јужни Јадран“, изготвен од тим на
меѓународни стручњаци како и забелешките и
сугестиите на комисијата за ревизија, составена
од врвни стручњаци од републичките центри на
ПОРТА
требало да ги платат пропишаните комунални (украле) и простор и средства од државата. Во и легализацијата на објекти.
давачки. Сè останато се расчистува, со што се однос на самото постоење на бесправно Проблемот е толку нараснат, па потребен е
овозможуваат предуслови за реализација на изградени објекти, бесправно, нелегално или долгорочен план за негово решавање, направен
планираните содржини. Се плаќаат пропишаните криминално, тоа е феномен кој само кај нас е на високо стручно ниво од сите аспекти. Вака
комуналии, а не едно евро за м2, при што од така изразен, и треба да биде предмет на замислен „ад хок закон“ не го решава проблемот,
правен аспект, е направен тежок престап, т.е. сериозна и сеопфатна анализа. Во поразвиените може само да им даде повод на нови
поништено е правото на еднаквост меѓу граѓаните урбани системи таа појава, па и самиот термин се прекршители со надеж дека и за нив во иднина ќе
кое е гарантирано со Уставот. Имено, оштетени сосема непознати. Апсурд! Како на пример: имам има легализација.
се сите граѓани кои, на легален начин со плаќање 1/10/1000/ автомобили нелегално внесени (или Покрај инвеститорите кои поради личниот
на сите пропишани давачки, изградиле куќа или украдени) во земјата, па сакам да ги озаконам и интерес негативно се однесуваат кон
купиле сопствен стан, а привилегирани се сите легализирам, но за нив да платам само по едно мораториумот на ДУП-овите во Општина Центар
што нелегално изградиле, при што одземале евро давачки. Ха, ха, ха, смешно е, ама исто е што и дел од архитектите коментираат на сличен
начин, па упорно потсетуваат дека
архитектурата била градење, а им било
Мислите ли дека денес урбанизмот стана веќе државен проблем. Денес имаме изгубен град,
одземено тоа право. Требаше ли да се најде
во кој владее сообраќаен хаос, уништено зеленило, масовна, стихијна станбена изградба и
начин да се каже доста беше? Заклучоците од
недостаток на стручност и интерес за согледување на севкупниот контекст на просторот. Како и
мораториумот покажаа многу недостатоци, па и
зошто си го дозволивме ова?
загрозување на безбедноста. Сметате ли дека
n Не мислам дека урбанизмот денес е државен проблем, урбанизмот е секој пат стручен
мораториумот може да даде резултат?
проблем, само што денес, кај нас, државата има изгубено чувство за своите најважни ресурси и
n Да се каже дека архитектурата значи само
приоритети. А тоа се - населението и просторот кој го поседува. Со недомаќинско и нестручно
градење, е премногу елементарно, особено во
стопанисување со просторот, притоа недозволувајќи ѝ на струката да го планира и креира,
денешните современи услови во кои
државата или подобро кажано, политиката прави огромна штета на сопствениот простор и на
урбанистичко-архитектонското планирање и
населението. Сметам дека во однос на урбанистичкото планирање, под итно треба да се преземат
проектирање се подига на многу повисоко ниво.
радикални системски промени со кои ќе се овозможи урбанизмот, како научна планерска и
Се тежнее кон креирање на хумана урбана
општествена дејност, првенствено да биде во интерес на граѓаните како корисници на просторот.
средина, енергетски ефикасна и еколошки
Притоа мора да се сменат погрешно поставените улоги и односи помеѓу актерите и тоа: науката и
безбедна, оформена со архитектонски и
струката од една страна и државата или политиката и извршната власт од друга. Мора, како
инфраструктурни објекти кои ги задоволуваат
единствено правило, да се тргне од тоа дека, науката и струката, знаењето и креацијата се
современите функционални, естетски и технички
двигатели на развој, а политиката и власта се тука тоа да го организираат, испочитуваат и да го
барања.
реализираат, а не е ОБРАТНО! Без таков пристап тешко ќе направиме исчекор од овој ќорсокак.
Мораториумот на ДУП-овите во Општина
Но ова е неизводливо во држава која нема Министерство за просторно планирање, урбанизам,
Центар, е направен поради многубројни
архитектура и градежништво, туку сето тоа е во склоп или на маргините на некое Министерство за
неправилности, како и во повеќе други општини, а
транспорт и врски.
кои се предизвикани од непочитување на
„Транспорт и врски“ - несреќно склопена кованица, за која повеќето граѓани не знаат ни што
струката, од влијанието на локалните моќници,
значи. Ако се мисли на сообраќај и инфраструктурна поврзаност, тогаш сите знаеме само еден од
како и од прекумерните овластувања на
многуте сегменти на просторното и урбанистичкото планирање, па како таков не може да биде
градоначалниците кои се поставени во улога на
носител на суштинското, најбитното, а тоа е планирањето и креирањето на просторот...
главни креатори на просторот. На ова навистина
Максимално се залагам за вакви промени!!!
треба да се каже – ДОСТА БЕШЕ!
ПОРТА
тоа значително би се намалила загаденоста.
Секако дека Скопје ќе стане современ град, во
тоа сум убеден, па тој го надмина
катастрофалното разрушување во 1963-та, а и
„Скопје 2014“ е веќе зад нас. Треба да се има
верба и да им се даде шанса на младите
генерации, планери и архитекти, за кои сум
сигурен дека ќе ги донесат и ќе ги применат
светските достигнувања и трендови кај нас.
„Ателје Ајвар“ е првото приватно
проектантско биро во Македонија. Што значеше
на почетокот на 90-тите години да се работи во
приватно биро, а што значи денес? Големи
проектантски бироа одамна немаме. Денес сè е
Мораториумот е политичка мерка и како таков плажи кои на времето ги имаше повеќе. Сето тоа
сведено на мали бироа од неколку архитекти.
не може да ги реши неправилностите, но може да врзано за пречистување на Вардар со
Колку организирано проектирањето на овој
даде можност стручњаците со сериозна анализа пречистителна станица. Идејата ја промовиравме
начин е во состојба да одговори квалитетно на
да ги детектираат и да ги отстранат или ублажат. заедно со организациониот одбор на
сериозни проектантски предизвици и
Тоа би требало да се случува стручно, брзо и здружението „Бадник“, на Бадник, 1999 година и
посложени објекти, а тоа да не се комерцијални
ефикасно, што значи нотирање на му ја подаривме на тогашниот градоначалник на
станбени згради и индивидуални куќи?
неправилностите, ставање мораториум само на Скопје. Ова го кажувам поради тоа што
n Околностите беа поразлични од денешните,
проблематичните делови и ослободување на визионерската идеја „Скопје за Вардар“ е
како по условите така и по можностите за работа.
поголем дел од ДУП-овите за нивна реализација. направена и предложена на градската управа пет
Тогаш, на почетоците на приватизацијата се
Доколку се заклучи (на стручно, а не на политичко години пред култниот проект „Париз на Сена“,
основаа голем број приватни фирми со
ниво), дека поголемиот дел од предметниот ДУП реализиран 2004/2005 година, кој потоа стана
најразлични дејности, но со исти цели, да се
не ги задоволува условите, се носи одлука за светски популарен и ги поттикна Берлин, Осака,
оствари профит, што по правило значи нова
изменување и дополнување на ДУП-от. Брисел и други градови да направат слични
инвестиција. Сите сакаа да се разликуваат по
Долготрајниот мораториум може да биде штетен проекти. Нашиот градоначалник за нашата идеја
нешто, а особено по сопствениот објект за да
и контрапродуктивен за граѓаните, инвеститорите, јавно не каже ниту збор, и таа остана заборавена.
бидат препознатливи во бизнисот. Струката, а и
како и за самата општина. Но една од позначајните наши заложби беше и сè
архитектите беа повеќе барани и ценети, се
На доделувањето на наградата зборувавте за уште останува, дооформување на главната
бараше повеќе креација и иновација. Знаењето и
Вашата заложба и визија за Скопје? Има ли сè пешачка оска „Црква „Свети Спас“ – Стара
мислењето на архитектите повеќе се почитуваа, за
уште шанса Скопје да стане современ град? железничка станица“ и формирање на плоштадот
разлика од денес.
n Покрај многуте комерцијални проекти, на „Солидарноста“ пред објектот на Старата
Тоа што нема веќе голема градежна оператива
„Ателје Ајвар“ секогаш се занимавало и со станица. Ова е зацртано со првиот
и нејзини проектантски бироа е последица на
проблематиката на развојот на градот. Во таа постземјотресен ГУП на Скопје, изготвен во
големината на нашиот пазар. За големите
смисла, преку проекти и идеи давани се повеќе соработка со светски признаени авторитети. Со
градежни фирми кои работеа на просторот на
предлози од кои, некои се и визионерски и тоа би се формирала атрактивна пешачка
тогашна Југославија и во странство, денес
авангардни. Во тој контекст ќе ја спомнам идејата пасарела која ги поврзува деловите на центарот
пазарот е премал и нивното постоење е
„Скопје за Вардар“ каде под мотото „Најдете го од двете страни на Вардар и ги интегрира во една
економски неисплатливо. Со оглед на тоа
своето место на кејот“, предлагавме уредување на целина. Уште поважно е што со спуштање под
логично е постоењето на мали проектантски
бреговите со терени за спорт и рекреација, ниво на двете сообраќајници кои ја сечат оваа
бироа, но тоа не значи дека тие не се во можност
простори за одмор и забава со трговски, оска, целосно би се исклучил автомобилскиот
да одговорат и изработат посложени, поголеми и
угостителски и културни содржини, па сè дури до сообраќај, низ најстрогиот центар на градот и со
Локален центар
„Автокоманда“ - Скопје
ПОРТА
еснафот. Заштита на еснафот, подигање на нивото
и значењето на струката е невозможно без
тарифник со озаконети минимални цени на
проектантските и останатите услуги во
градежништвото. Без тарифник, загрозен е
опстанокот на голем број проектантски бироа, при
што архитектите, а и останатите учесници се
принудени да работат по багателни цени за да ја
остварат елементарната егзистенција.
Изготвениот предлог-тарифник е голем
исчекор и очекувам дека согласноста на
ресорното министерство нема да биде спорна
затоа што со регулирање на цените на услугите
Дискотека „Колосеум“ - Скопје се регулираат и давачките кон државата.
Најважно е тарифникот по усвојувањето да се
озакони и платените проектантски услуги да
станат ставка во техничката документација, без
која не може да се добие одобрение за градба.
На тој начин ќе се подигне нивото на струката и
квалитетот на проектите, а самите проектанти ќе
станат поценети и како такви повлијателни во
процесот како на проектирање на објекти, така и
на планирањето и уредувањето на просторот.
Можете ли да издвоите некој објект или
проект кој особено Ви е значаен?
n Не можам да издвојам само некој, затоа што
во својот творечки опус сум работел на широк
спектар на проекти од мали до капитални, како
што се ДУП за ОХИС, како еден од петте
најголеми индустриски комплекси во Македонија,
позначајни проекти. Впрочем, секој пат постои надлежното министерство. Сметате ли дека Студија за развој за урбанистичко-архитектонски
можност за здружување и заеднички настап на конечно тарифникот ќе стане дел од Законот за и идејни проекти како и комплетна тендерска
повеќе мали фирми со силен тим. градење и дека тој ќе придонесе и за подобар документација за реализација на комплексот на
Со децении се говори за сè пониската цена на квалитет на проектите? Аеродром „Петровец“, Скопје.
проектантските услуги. Комората е нон-стоп n Комората на овластени архитекти и овластени Од периодот во „ЗУМ“ како позначаен ќе го
прозивана за ова. И конечно КОАИ изготви и инженери, по големи заложби, основана е пред спомнам Центарот на Месна заедница во Врање
изгласа предлог-тарифник за инженерски повеќе од 10 години, но за жал, сè уште не ја од 1978 година и изграден веднаш потоа, како прв
услуги за кој сега е потребна согласност од остварила својата основна цел, а тоа е заштита на мој реализиран објект. Локалниот центар
ПОРТА
„Автокоманда“, е еден од моите најзначајни фирма. Порта 3 во почетокот на 2014 година ја
реализирани трудови, станбено-деловен објави целата сторија за тој проект со сите фази
комплекс со 100 стана, деловен простор со преку и негативните импликации што следуваа. Што се
15.000 м2, во 1986 година. случува со тој проект во моментов?
Со „Ателје Ајвар“ настанаа низа проекти и n Морам да го издвојам хотел „Илинден“ во
реализации кои на свој начин го одбележаа тој Крушево, како еден од најзначајните и најдобрите
период и тоа: Проектот за реконструкција на проекти на „Ателје Ајвар“ и една од најзначајните
„Музејот на Град Скопје“, со кој комплексот на изведби на „Компанијата Х.Р.Р.М.“ Исклучително
„Стара железничка станица“ стана еден од сложен проект и од проектантски и од
најатрактивните простори за дружење и забава во изведувачки аспект, со тешка и сложена
Скопје; потоа, авангардното кафуле „Лудвиг“ кое реконструкција на постоечкиот објект и негова
важеше за култно кафуле и како такво доградба и надградба. Проект за нас
инспирираше низа нови современи и атрактивни исклучително значаен, а за крушевчани многу
ентериери; летниот клуб „Колосеум“, реализиран надежен. Но со криминалното и лихварско
како исклучително атрактивен простор на работење на банката, која ја прекина кредитната
отворено, со сите потребни содржини за забава, поддршка на половина кредитна рамка,
рекреација, одмор и уживање во срцето на финансиски ги исцрпи партнерските фирми, а со Архитект Миодраг Радоњиќ-Бато е роден
Градскиот парк. „Британски совет“, на чие тоа ја уништи и надежта на крушевчани дека со 1949 година во Краљевица – Ријека,
отворање претставникот на Британски совет за новиот хотел, Крушево ќе заживее. Хрватска. Во Скопје завршил основно
Источна Европа и Азија на „Ателје Ајвар“ - како За сето ова пишуваше „Порта 3“ во својата образование и гимназија „Орце Николов“.
проектант и „Компанија Х.Р.Р.М.“ - како изведувач, сторија со цел да помогне и да ја придвижи Во класта на проф. Ж. Поповски
им оддаде посебно признание со зборовите: работата во позитивна насока. Од градежен дипломирал на Архитектонскиот
„Секаде објектите на Британскиот совет се аспект, како реализација, работите сè уште стојат факултет Скопје 1976 г. Во 1979/79
проектирани и изведени на високо ниво, но Вие на иста точка, за разлика од финансискиот аспект посетувал постдипломски студии во
од овој простор направивте магија“. Потоа „Куќа каде со доспеаните камати, покрај сите отплати, Белград, кај проф. М. Бајлон.
на УНЕСКО - Мала станица“, на чие отворање долгот стана поголем отколку во моментот кога го По дипломирањето се вработува во
еден млад колега кој во тоа време студираше во земавме кредитот. Сатисфакција ни е единствено Републичкиот завод за урбанизам „ЗУМ“
Италија, изјави: „Стојам под тремот на Мала тоа што при увид на лице место комисијата утврди Скопје, каде работи на урбанистички и
станица, а се чувствувам како да сум во Милано“, дека објектот е во состојба како да е неодамна архитектонски проекти сè до 1991.
како и многу други деловни и станбени објекти, затворен, иако фактички тој е затворен уште од Во 1991 како партнер со архитект
кои на свој начин извршија влијание на развојот и 2010-та година, што покажува со кој квалитет и Р. Христов го основа првото приватно
квалитетот на урбаното живеење во градот. внимание е граден објектот. проектантско биро „Ателје Ајвар“, а во
Во 2006-2007 година влеговте во еден Ја користам оваа можност да се заблагодарам 1995 е основач на инвеститорската и
благороден проект за реобнова на култниот на „Порта 3“ за несебичниот обид да помогне и сè градежната фирма „Компанија Х.Р.Р.М.“,
хотел во Крушево - Илинден. Ваш проект, ваша уште изразувам надеж дека ќе се најде некој партнер на „Ателје Ајвар“. До денес
инвестиција и изведба. На голема жалост на инвеститор кој во свој интерес, а на радост на работи на проектирање, инвестирање и
изградба на различни видови проекти.
крушевчани и се разбира ваша, проектот застана крушевчани и сите љубители на Крушево, ќе го
во завршна фаза, со сите импликации по вашата заврши хотелот.
ПОРТА
ПОРТА
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
ПОРТА
MACEDONIA
архитектура
Д
градат нови градови од нула.Такви во 400 милиони жители.Има многу природни
моментот во светот има околу 100 тина.Тоа ресурси меѓу кои големи резерви на
енес,во времето на
се Еко Атлантик во Нигерија,со идеја да биде нафта(10 во светот по своите резерви) и
глобализација во светот се
финансиски и економски центар на Африка природен гас.Во 2014 година Нигерија
почесто имаме нова појава,
или тн,,афрички Менхетан”,Forest City во станува најголема економија во Африка а во
градење градови од нула”.Ова
Малезија,луксузен град за 700 000 луге,Vision 2015 станува 20 економија во светот и добива
особено е честa појава во
City во Руанда слободна WI-FI зона,кинскиот се поголема глобална економска мок.
земјите во развој,каде населението рапидно
Xiongang,новиот град Каиро и други. Моментално градот Лагос во Нигерија е
расте а брзата урбанизација не е во можност
Со компјутерска анимација овие граови најнаселениот град во Африка со 21 милион
да ги задоволи потребите на населението во
изгледаат перфектно а идејата за нивна жители,мега град кој преставува и најголем
градовите, да ги обнови градовите и
изградба за земјите во развој е можноста да економски центар на Нигерија.Положбата
прилагоди на новите потреби и да се справи
се привлече свеж капитал и нови покрај Атланскиот Океан и природните
со постоечката несоодветна
инвеститори. Ова се градови на иднината. ресурси со кои располага се идеални да
инфраструктура.Понекогаш е невозможно
Нигерија е земја со најмногу население во стане економски и финансиски лидер во
постоечките метрополи да се обноват,и да го
Африка.Во 2016 година имала 191 милион Африка.Лагос веќе нема простор каде да се
следат новото време бидејки се потребни
жители од кои 60% се помлади од 24 години. шири а потребата од нови и современи
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ, дипл. инж. арх. земјата да се смали за околу 12 години, на половината од патот помеѓу Сан Франциско
(специјално за Порта 3 од Лондон)
В
36,6 години за мажите и 42,2 години за и Лос Анџелес во Калифорнија овој имот
жените. овозможувал приближно подеднаков пристап
о оваа 2018 година беа
Една од жртвите на оваа пандемија во САД до овие две урбани средини. Оригинално,
одбележени два значајни
била и госпоѓата Фиби Аперсон Херст избраната локација се викала Камп Хил
настани во историјата на
(Phoebe Apperson Hearst), филантроп и (Camp Hill) и овозможувала одлични услови за
човештвото - стогодишнината
сопруга на господинот Џорџ Херст (George кампирање на семејството на Херст и
од крајот на Првата светска
Hearst), самосоздаден милионер којшто неговите пријатели, но тој посакувал нешто
војна и стогодишнината од почетокот на
своето богатство го стекнал преку покомфорни услови за живеење. Поетски, тој
пандемијата на шпанскиот грип. Според
сопственост на рудници, главно на бакар и својот ранч го преименувал во „Маѓепсано
проценките на епидемиолозите околу една
ранчови во западниот дел на САД, од кој брдо“ (Enchanted Hill – La Cuesta Encantada),
третина (500 милиони луѓе) од целокупното
еден со големина од околу 16.187 хектари во меѓу другото и со оглед дека врвот на брдото
население на планетата Земја се разболело,
близината на Сан Симеон (San Simeon) во избрано за изградбата на овој објект се
а околу 10 проценти (50 милиони луѓе) во
Калифорнија го купил во 1865 година. По извишувало над нивото на облаците коишто
светот починале. Шпанскиот грип се појавил
смртта на госпоѓата Фиби Херст во 1919 ги покривале долините во неговото
за време на Првата светска војна, за која се
година, нивниот единствен син Вилијем опкружување. Денес овој објект е познат под
смета дека придонела за огромното
Рандолф Херст (William Randolph Hearst, името Херстов Двор (Hearst Castle). Станува
проширување на болеста како резултат на
1863-1951), наследил дел од овој ранч кој збор за комплекс кој опфаќа површина од
пренаселеноста во рамките на воените
потоа го проширил за да биде сопственик на околу 51 хектар со четири куќи, главната Каса
кампови и енормните движења на војските на
околу 101.171 хектари. Господинот Херст се Гранде (Casa Grande) со две кули и трите
земјите учеснички. Инаку името шпански грип
смета за визионер и медиумски гениј од гостински: Каса дел Мар (Casa Del Mar), Каса
се поврзува со неутралниот статус на
првата половина на минатиот век со широки дел Монте (Casa Del Monte) и Каса дел Сол
Шпанија во рамките на оваа војна којшто ѝ
интереси. Тој бил конгресмен кој го (Casa Del Sol), со вкупно 165 соби од кои 58
овозможил на оваа земја да може слободно
претставувал Њујорк, сопственик на печатени спални, 60 бањи, 18 дневни и вкупна
да известува за оваа пандемија која се смета
медиуми, еден од пионерите во доменот на површина од околу 7.434 квадратни метри.
за една од најсмртоносните епидемии во
емитуваните медиуми, продуцент на над 100 Меѓу 115 соби на најголемата Каса Гранде
запишаната историја на човештвото.
играни филма и сопственик на голема меѓу другите се наоѓаат и театар, библиотека,
Соединетите Американски Држави не биле
колекција на уметнички творби од музејски работна соба во готски стил, соба за билјард,
поштедени од оваа пандемија и според
квалитет. салон за убавина и други. Комплексот го
податоците на Центрите за контрола на
Инспириран од своите патувања низ надополнуваат и затворен Римски базен со
болести и превенција (Centers for Disease
Европа тој се одлучил во рамките на овој површина од околу 154 квадратни метри,
Control and Prevention -- CDC) од истата
имот да го изгради својот дом за одмор за да како и значително поголем отворен Нептунов
починале околу 675 илјади лица и којашто
го избегне метежот во урбаните средини во базен, но и винарска визба, аеродром,
придонела само во период од една година
коишто работел. Лоциран приближно на зоолошка градина (која веќе не е активна),
очекуваниот животен век на населението во
ПОРТА
бројни тераси и раскошни градини. година како единствена жена студент во Калифорнија (University of California Master
Господинот Херст живеел во својот двор во својата класа. Инспирирана од својот Plan) спонзориран од мајката на господинот
текот на неговата изградба сè до 1947 година братучед, Пјер ле Брун (Pierre Le Brun), кој се Херст, за потоа да работи и на Херст грчкиот
кога од здравствени причини морал да се истакнал со проект за облакодер на театар (Hearst Greek Theatre) на кампусот во
пресели во урбана средина со подобри осигурителна компанија во Њујорк, но и Беркли, исто така спонзориран од
услови за здравствена нега. Четири години поттикната од страна на својот инструктор од семејството Херст.
подоцна, во 1951 година, тој починал во Беркли, Бернард Мејбек (Bernard Maybeck), Госпоѓицата Морган во 1904 година
Беверли Хилс без да има можност до крај да таа се одлучила да го продолжи своето основала свое проектантско биро по што за
ја реализира својата визија за куќата за образование во доменот на архитектурата. кратко време се здобила со исклучителна
одмор на Маѓепсаното брдо. Во 1958 година Обидот да се запише како прва жена да репутација во доменот на резиденцијалната
Херст корпорацијата го донирала овој студира архитектура на престижната Екол де архитектура која се истакнувала со
комплекс на државата Калифорнија, која Бо Артс (Ecole des Beaux-Arts) во Париз во исклучителна комбинација на елементи од
оттогаш управува со објектот. Од 1972 1896 година се одолговлекол две години и калифорниската народна архитектура и
година комплексот е запишан во три обиди пред конечно да биде примена елементи на англиското движење на
Националниот регистар на историски места откако професорот Франсоа-Бенџамин уметности и занаети преку примена на
(National Register of Historic Places), а од 1976 Часемише (Francois-Bnjamin Chaussemiche), локални материјали, нагласени хоризонтали
година е и Национален историски репер на кај кого и што работела како цртач, ја коишто се преливаат во пејзажот, видливи
Соединетите Американски Држави (United подготвил за приемниот испит. Нејзината греди и други елементи карактеристични за
States National Historic Landmark). упорност на крајот се исплатила со оглед нејзиниот стил. Адаптацијата и завршувањето
И покрај фактот дека Херстовиот двор дека станала прва жена која се стекнала со на куќата на Фиби Херст, Хациенда дел Позо
никогаш не бил реализиран во целост, тој сè Сертификатот за архитектура на оваа светски де Верона (Hacienda del Pozo de Verona) во
уште укажува на исклучителна реализација на престижна институција во 1902 за само три Плезентон (Pleasanton), Калифорнија се
соништата на едно лице и е олицетворение години наместо вообичаените пет. Таа била смета како нејзин прв проект во нејзиното
на еден од најголемите архитектонски принудена да ги интензивира своите студии биро, а како нејзин прв самостоен објект се
потфати во историјата на САД, а кој во со оглед дека високообразовната смета камбанаријата на Милс Колеџот (Mills
изминатиот период е прераснат во една од институција не дозволувала студии на College) во Окланд (Oakland), Калифорнија,
најпознатите локации во светот во коишто е студенти постари од 30 години. која успеала да го „преживее“ големиот
изложена уметничката колекција на По дипломирањето во Париз таа се земјотрес во Сан Франциско од 1906 година.
господинот Херст. вработила во бирото на Џон Гален Хауард Се смета дека таа за време на својата
Фасцинантната приказна за господинот (John Galen Howard) во Сан Франциско каде кариера испроектирала скоро 800 објекти во
Херст и неговиот величествен Двор на што била соработник на проектот за Калифорнија и на Хаваите.
Маѓепсаното брдо, не би бил потполн и Урбанистички план на Универзитетот на Комбинацијата на нејзиното образование
доколку не се спомене и авторот на
комплексот којшто повеќе од 28 години од
својот живот поминал на реализација на
сонот на господинот Херст. Според записите,
оваа скоро тридецениска соработка
започнала со писмото на господинот Херст
од 1919 година до својот иден архитект
коешто гласело „... нам веќе ни е тешко да
кампираме на отворено на ранчот во Сан
Симеон и би сакале да изградиме малечко
нешто“. Во овој случај трите точки на
почетокот од писмото во моментов го
прекриваат името на архитектот односно
писмото почнувало со зборовите: „Госпоѓице
Морган“.
Станува збор за госпоѓицата Џулија
Морган (Julia Morgan, 1872-1957) од Сан
Франциско. Госпоѓицата Морган
дипломирала како градежен инженер по
нискоградба на Универзитетот на
Калифорнија во Беркли (Berkeley) во 1894
ПОРТА
ПОРТА
архитектура
Х
осписот е објект (систем) со
интердисциплинарна грижа, која
обезбедува услуги на палијативна
нега на пациенти од сите возрасти,
34 ПОРТА 25 јануари 2019
ОБЈЕКТИ ВО АМБИЕНТ КОЈ ПОТСЕТУВА НА ДОМ
со предвидено преживување од шест месеци година, за на крај, во 1967 година, да го рак на Шкотската болница во раните 1990-ти
или помалку. По дефиниција, хоспис-негата создаде првиот модерен хоспис - Хосписот на години, каде ја доживеа ужасната типична
подразбира целосен пристап до пациентот, Св. Кристофер, во станбеното предградие на атмосфера на пренатрупани соби и неонски
со цел да се задоволат сите негови потреби, Лондон. ѕидови. Во 1995 година, Меги Кесвик Џенкс,
физички, социјални и духовни. Услугите ги Денес, флексибилни структури за неколку го напиша ова за нејзиното искуство со рак:
обезбедуваат мултипрофесионални тимови, пациенти, често во природа и со пријатeн „Дијагнозата на рак ве удира како удар во
кои грижата ја базираат на индивидуалните ентериер, се најновите објекти за хосписи, стомакот... Нема пат. Нема компас. Нема
потреби и личниот избор на пациентот, со дизајнирани за долг престој. Првата личност мапа. Нема обука... Во еден ист момент, не
фокус на отсуство на болка, достоинство, што ја донесе оваа идеја беше пациент, иако можев да седам, да лежам или да стојам, да
удобност и спокојно умирање. Во хосписите прилично посебен. Жената на теоретичарот слушам или да зборувам кохерентно, бидејќи
се обезбедува грижа за лица кои се соочуваат на архитектурата Чарлс Џенкс, Меги Кесвик, мојот разнишан ум вибрираше толку силно
со крајот на животот, како и помош на неколку пати беше примена во Одделот за низ моето тело што чувствував дека може
нивните семејства.
Термините хоспис и палијативна нега,
моделите и услугите се разликуваат од земја
до земја, особено меѓу Европа и Америка. И
едниот и другиот термин претставуваат
филозофија за нега со цел подобрување на
квалитетот на животот на тешко заболените и
нивните семејства. Вклучуваат холистички
пристап и мултидисциплинарен третман.
Разликите се однесуваат на местото на
обезбедување на услуги, стадиумот на
болеста, како и критериумите кои треба да ги
исполнува пациентот. Во повеќето земји
стационарниот хоспис е самостојна служба
со фокус на терминална нега. Може да се
дефинира како „куќа која нуди нега и
квалитетен живот за терминалните болни и
нивните роднини“. Хосписот обезбедува
хумана и сочувствителна грижа за неизлечиво
болните, удобни последни денови на земјата.
Хосписот се концентрира на намалување на
сериозноста на симптомите на болеста,
наместо на обезбедување лек. Целта е да се
спречат и олеснат страдањата и да се
подобри квалитетот на животот на луѓето, кои
се соочени со сериозна, комплексна и
неизлечива болест.
Модерното хоспис-движење било основано
од страна на Дејм Сисили Сондерс, која
почнала да работи со смртно болни во 1948
ПОРТА
да се распаднам“. и можност за релаксација и разговор надвор со којшто ќе се соочат. Оттогаш, потребата да
Во рок од седум години, Меги доживеа од просторот за нега. Таа зборуваше за се развие специфична архитектура за
дијагноза на рак, третман, подобрување и потребата од гостопримлив, смирувачки пациенти со долготраен престој, било да е
повторување. Тоа што го сфати и искуството простор, како и место за приватност, каде тоа едноставен дом за стари луѓе или објект
што го стекна за тоа време, го секој ќе може да ги прими информациите на за луѓе кои страдаат од алцхајмерова болест,
трансформираше во пионерски пристап кон свој начин. Ако архитектурата може да ги се чувствува сè пошироко. И претставува
нега на пациентите заболени од рак. Меѓу деморализира пациентите, како што вели таа, предизвик за многу архитекти.
верувањата на Меги за третман на ракот е нели го може и обратното: да докаже дека За самите пациенти, пак, сето ова има
важноста на средината во која престојуваат овозможува и закрепнување? Оваа мисла огромно влијание. За лицето кое се
лицата болни од рак. Таа зборуваше за Меги ја користеше како основа за развој приближува кон крајот на животот, престојот
потребата од внимателно осмислено (заедно со Чарлс) на новата генерација во болнички услови значи да се биде лишен
осветлување, поглед кон дрвја, птици и небо, центри за поддршка на пациентите со рак. од простор и приватност за интимни дискусии
Денес постојат повеќе од дваесет, од и посебни моменти со најблиските, кога
Единбург до Хонг Конг. Тие се технолошки најмногу му е потребно. За болничкиот
напредни, гостопримливи, лоцирани во персонал, тоа значи да се соопштуваат
природа, во различни делови на светот и лошите вести во прометни јавни простори.
дизајнирани од врвни архитекти. Тоа се Членовите на семејството во текот на ова
мирни, пријателски места, чија задача е да им време најчесто не се целосно спремни
помогнат на обичните луѓе кои имаат рак да (психички и физички) да ги задоволат
најдат надеж, одлучност и сила, потребни да потребите на пациентот. Просторот за нега
се справат со еден од најтешките предизвици до крајот на животот, треба да се препознае
ПОРТА
како време на најинтензивни човечки чувства,
што може да вклучува тага, загуба,
анксиозност и страв.
Хосписот е објект во кој е сместен добро
обучен персонал, како интердисциплинарен
тим на лекари, медицински сестри, социјални
работници, советници, асистенти за домашна
нега, терапевти и обучени волонтери, кои
нудат поддршка според специфични области
на експертиза, (вклучувајќи и давање на
социјална, емоционална и духовна поддршка)
на терминално болните.
Хосписите најчесто се градат како
приземни објекти во амбиент кој потсетува на
дом. Просечниот хоспис е составен од
стационарен дел, дневна болница, домашна болниците може да го намали достоинството Сочувствувањето со пациентите и нивните
нега, амбуланти, советувалиште во период на на пациентите и нивните семејства. Постојат роднини во однос со умирањето, смртта и
жалост и капели за верници. Вклучува и разни проекти за трансформативни промени жалоста, сугерираат одредени принципи,
посебни простории кои се наменети за на акутни болници. Целта е да се направи важни за сите пациенти кои добиваат нега во
социјални и терапевтски активности. смртта поднослива за оние кои се на крајот болниците/хосписите, но кои се од голема
Најмалиот капацитет е осум кревети. на животот и за семејството и пријателите, важност за негата на крајот на животот.
Спалните соби се еднокреветни или кои го споделуваат тоа последно патување. Достоинството се однесува на состојбата
двокреветни. Услугите се достапни 24 часа, Болничките установи во многу земји, меѓу кои или квалитетот на живот достоен за почит, и
седум дена во неделата. Во стационарниот и Македонија, располагаат со простори, кои болничка средина која може да придонесе
хоспис, бројот на медицински сестри се не се во состојба да одговорат на модерните или да го одвлече вниманието за чувството
движи од 1,2 до 1,5 на еден лежечки пациент. потреби и затоа е потребно да се градат нови себепочитување и почитта кон другите. Луѓето
Финансирањето варира од земја до земја. болнички објекти, а овие да се пренаменат. се стремат и имаат право на достоинство при
Некаде се финансираат од националниот Болничките установи располагаат и со умирање и смрт. Здравствениот систем треба
фонд за здравствено осигурување, некои се простори кои се затворени и не се користат да обезбеди пациентите да се згрижени и да
потпираат на доброволни донации, а некои се од одредени причини и истите, со умираат достоинствено. Целата нега и
приватни. Треба да се напомене дека хоспис имагинативно реновирање можат да се третман треба да се одвиваат во средина во
не е само модерна зграда каде се згрижуваат претворат во оази на смиреност, одвоени од која се штити и промовира почит кон
терминално болните, туку е првенствено брзиот и гласен ритам на акутните оддели, поединецот и чувството на самовреднување.
филозофија на нега, која се базира на тоа каде лошите вести можат да бидат пренесени Добриот проект тоа го промовира.
дека секогаш нешто може да се направи за да чувствително или каде семејствата можат да Приватноста е тесно поврзана со
му помогне на пациентот. се соберат и да се напијат кафе, чај и да достоинството. Времето во кое се
И не секаде се обезбедуваат посебни разговараат. Овие релативно мали приближува смртта може да биде многу
објекти за престој на лица со терминална инвестиции прават вистинска разлика за интимно и не треба да биде непотребно
болест. Многу често просториите за нега се луѓето во едно трауматизирано време од загрозено од други. Луѓето имаат потреба од
оформуваат во самата болница со конверзија нивните животи. Бојата, осветлувањето, приватен простор каде можат да разговараат,
на ограничен број на болнички соби за акутна уметничките дела, акустиката, ткаенините, и каде, ако сакаат, можат да се утешат едни
нега во постоечките оддели. мебелот, структурните материјали и со други природно, следејќи ги своите
Факт е дека скоро половина од луѓето внесувањето на зеленило се делови од инстинкти, верувања или религии, надвор од
умираат во акутни болници. Додека големиот мозаик за нега, кои помагаат да се видното поле и прислушкување на другите.
болничкиот персонал се стреми да обезбеди намали стресот и осаменоста и да се направи Засолниште значи и безбедно место и
најдобра можна грижа за луѓето на крајот од неподносливото колку е можно свето место. Во времето на умирање, смрт и
нивниот живот, самата физичка средина на поподносливо. жалост, на луѓето им треба простор каде што
можат да имаат мир, поврзаност и поддршка
од блиските.
Избор/контрола: Проектот на простор за
нега треба да му обезбеди на пациентот
избор и контрола на прашања поврзани со
животната средина. Недостатокот на овие
работи може да биде стресно за пациентите и
роднините. Обезбедувањето на пациентите со
опции во однос на тоа каде тие го поминуваат
времето и дали тие бираат да бидат во
друштво или сакаат приватност е од
суштинско значење. Обезбедувањето на
пациентите со степен на контрола над
нивната непосредна околина, како што се
Највисоката зграда од
дрво во Австралија
П
вкрстено слепени плочи околината. 5 King е изграден од вкрстено-
родолжувајќи го трендот на слепени плочи (ВСП) и лепени ламелирани
и лепени ламелирани иновативни дрвени греди кои заедно прават систем,
греди кои заедно прават архитектонско-конструктивни конструктивно стабилен како челик и бетон,
решенија, архитектонското но со значително пониско влијание на
систем, конструктивно биро Bates Smart, го екологијата. Објектот е еден од низа на
стабилен како челик и проектираше највисокиот објект од дрво во
Австралија. 5 King е објект со 52 метри
повеќе проекти кои се изработени од дрво
последните години во Австралија со што се
бетон, но со значително висина, подигнат во Брисбен и главно потврдува заложбата на земјата за
пониско влијание на наменет за издавање на деловен простор.
Покрај неговата висина, збогатен е и со
еколошки градби со низок степен на
загадување на околината како во процесот
екологијата титулата на најголема бруто-површина по на изработка на градежниот материјал така
кат за објект изграден од дрво во светот. и за време на неговата употреба.
Во спојот на традиција и иновација, Bates Главниот архитект Philip Vivan го гледа
Smart го проектираше објектот со посебен дрвото како градежен материјал за градење
ПОРТА
учество во градежниот сектор во светот.
Имено дрвото е природен и обновлив
ресурс, дрвото во природата функционира
како колектор на јаглерод диоксид. При
избор на конструктивен материјал треба да
се направи анализа за животниот циклус на
избраниот материјал (Life Cycle Analysis).
Сите градежни материјали за да се
произведат, транспортираат, вградат,
употребуваат и да се отстранат користат
ресурси и енергија. Тоа секако има
влијание на животната околина преку
создавање на стакленички гасови.
Интересно е што дрвото овој циклус го
започнува со негативен степен поради
собирање на стакленички гасови во текот
на неговиот живот (carbon sink). Додека
другите материјали како бетон или челик
покрај тоа што не се обновливи ресурси, за
нивно производство се консумира многу
поголемо количество на енергија и
следствено има поголема емисија на
стакленички гасови. Секако дека оваа
анализа е валидна само доколку дрвото
како ресурс се експлоатира плански и
одговорно.
Анализата на животниот циклус (LCA) на
овој објект покажува намалување на
емисијата на стакленички гасови за 22
отсто во текот на употребата на објектот
споредбено со избор на материјали како
бетон или челик. Исто така е интересно да
се напомене и дека материјалите од дрво
се и многу полесни (20 отсто помала
тежина), високиот степен на
префабрикување на елементите гарантира
брзина на градење на објектот. Сите овие
бенефити водат кон намалување на
трошоците за градба.
ПОРТА
урбанизам
ФранческоЧИТРО , (специјалнозаПорта3 одИталија) Мотор! Пари! Мотор! Пари! Мотор! Пари! во Порта Гарибалди, ќе ја визуелизираме
И повторно, пари! Мотор! Пари! Мотор! големата економска моќ на ова место
КАКО ИЗГЛЕДАЛ МИЛАНО ВО РАНИТЕ 90-ТИ. Пари! Мотор! Можете ли да ги намирисате полно со луксузни хотели, банки, трговски
Еј, внимателно кога ќе ја напуштите же- парите и да ја слушнете бучавата на гра- улици и билборди за мода. Тука модерниз-
лезничката станица, трамвајот ќе ве пре- дот? Погледнете го влијанието тука, надвор мот се појавува како единствен пример на
гази! од централната станица: големата сообра- архитектурата на 50-тите, 60-тите и 70-тите
Но, овде недостасува тротоар, како ќајница потсетува на Каракас! Ако се години со стил кој исто така делумно про-
можам да го избегнам тоа? качиме на метро и повторно се појавуваме дрел во центарот на градот.
Кој е Андреа?
Идеата за Mare culturale urbano е на An-
drea Capaldi, Paolo Aniello и Benedetto
Sicca. Andrea Capaldi е „фронтмен" и упра-
вува со местото. Тој е уметник и изведувач и
благодарение на комбинациите на уметно-
ста и неговата соработката со архитекти,
експериментирале со различни форми на
престој со методи на иновативно уметничко
творештво. Така го создале Mare culturale
urbano, центар на уметничко производство
што се населило во западниот дел на Ми-
лано за да изгради нов модел на терито-
ријален развој на предградијата.
Почнувајќи од силна врска со локалната ди-
мензија, развива меѓународни размени и ак-
тивни процеси на социјални инклузија,
урбана регенерација и културни иновации.
ПОРТА
ентериер
К
реативниот дизајн на ентериерот е
сè, само не едноставен. Неопходно
е да се запазат многу параметри
како би се обезбедиле поволни
услови како што се безбедносни
регулативи, функционален простор,
избалансираност на корисен и слободен
простор, да им се овозможи на гостите и на
персоналот дизајнот на ентериерот во ниту
еден момент да не го наруши престојот и
функционирањето на просторот. Добриот
ентериер придонесува за ресторанот и неговата
атмосфера онолку колку и добрата храна,
пијалaк и музика.
ПОРТА
Таков е ресторанот Daily Food&Wine, дел од
семејството на групацијата „Тинекс“, кој
всушност е дел од новиот трговски центар
„Лиса“ во Општина Аеродром.
Ресторанот Daily Food&Wine е сместен на
првиот кат од трговскиот центар на површина
од 360 квадратни метри во стаклениот аголен
елемент како најдоминантен сегмент на
објектот, а продолжува во пространа тераса на
површина од 280 квадратни метри, наткриена со
лачен кров покриен со алуминиумски панели
носени од внимателно дизајнирана челична
конструкција. Ентериерот на ресторанот е
изработен од архитект Маргарита Милевска и
дише со еден урбан, современ дизајн, одмерен
и пријатен за престој.
Стилски, ентериерот го обликува модерен
дизајн со пријатни детали и визуелни моменти.
Декорот од елементи изработени од дабово
дрво и облоги од чамово дрво нијансирано во
повеќе тонови на столбовите и подот
овозможува потребна топлина и дава чувство на
дом, додека челичните, кожни и кадифени
елементи на мебелот слоевито се интегрирани
во просторот. Употребата на повеќе меѓусебно
складни бои (или употребата на сината, окер и
светлосивата боја на мебелот или столовите) во
комбинација со дрвените облоги и подот
придонесуваат за топол и пријатен амбиент.
Подот е од гранитни плочки со дрвен дезен кој е
пресликан од подовите на Версај со што на
локалот му дава една елегантна, класична нота.
Дел од ѕидовите се обложени со гранитни
плочки, чии димензии се одбрани како
димензиите на класичната тула, повторно за да
се доближи оној пријатен домашен амбиент
исто како и парапетот на шанкот кој ги
пречекува гостите на влезот и паѓа во очи како
заеднички простор, местото за сите. Црните
метални профили, носачи на дрвените полици и
ногалките на масите даваат тон на индустриски
ПОРТА
ПОРТА
дизајн. Кујната е отворена, транспарентна,
достапна, на дофат на рака, што уште повеќе
придонесува на пријатната атмосфера и создава
интеракција помеѓу персоналот и гостите.
Користени се главно боите на природата,
зависно од потребата и моментот, одвреме-
навреме разбиени и разиграни со
тиркизно-сина боја на столовите или смирени и
продлабочени со понекој црн ѕид.
Осветлувањето создава уште попогодна
атмосфера во ресторанот. Различната форма и
должина на лустерите ги дефинира местата за
седење, ги осветлува и внесува динамика во
просторот, и со бојата на светлината, и со
својот специфичен облик.
Аголниот елемент на објектот во кој е сместен
Daily Food&Wine е стаклен кубус во темносива
боја. Стаклената обвивка на ресторанот е
испресечена со алуминиумски ленти кои даваат
асиметрична нијанса, овозможен е поглед на
околината, а воедно бојата заштитува од
надворешните погледи и ја менува својата
нијанса во зависност од денот и ноќта.
Daily Food&Wine спонтано преминува на
пространата тераса која е во визуелен склад со
внатрешниот простор.
ПОРТА
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
екологија
К
принципот „земи, искористи, фрли“, и дека факторизира портфолиото за животната
ога ќе се каже дека некој живее поради тоа производството мора да се врти средина на Западен Балкан и Турција во
од она што другите го фрлаат, во круг (оттука и терминот кружна, односно агендата на политиките на ЕУ“, финансиран
обично се мисли на циркуларна економија). од Европската комисија.
најсиромашните слоеви од „Од почетокот на индустриската Затоа, додава Христов, децении наназад
населението. Но во земјава веќе револуција, економијата се гледа како процес линеарната економија доби свој сопернички
има десетина компании што се занимаваат со на екстракција на достапните природни коцепт, во кој наместо движењето на
отпадни материјали, со секундарни суровини, ресурси, нивна преработка, обликување во материјата и енергијата во еден правец, го
односно со враќање на она што било фрлено финални производи или полупроизводи, застапува моделот на кружно движење на
назад во економијата. Стотици луѓе секое дистрибуција и употреба, и на крајот нивно енергијата и материјата, а во поголемиот дел
утро одат на работа во овие компании и одлагање на депонии и ѓубришта. Таквиот од светот познат како циркуларна економија.
обезбедуваат приходи за нив и за нивните модел во економијата е препознаен како Накратко, кружната економија подразбира
семејства. „линеарен модел на економија“ во кој кружење на материјалите и нивна повторна
Ѓубре е само она што ќе дозволиме да главната парадигма гласи: земи – употреба, при што се користи драстично
заврши како ѓубре, сè друго е ресурс, ќе направи/користи – одложи – фрли. Значи, во помалку енергија и вода (во некои случаи и
речат поборниците на кружната економија. линеарниот модел на економијата, после повеќе од 90 отсто).
Концептот што бил зачнат уште во 1960-тите истекот на „животниот век“ на производите, За жал, во нашата земја и натаму преголем
го добил своето конечно дефинирање во истите долго време се одлагаа на депониите дел од економијата се движи по правата
доцните 1980-ти и во раните 1990-ти. Го (ѓубриштата), а заедно со експлоатацијата на линија - земи, искористи, фрли. Со тоа се
промовирале економисти што аргументирале природните ресурси се зголемуваше пропуштаат големи можности за уште
дека нема одржливост само со т.н. линеарна генерираниот отпад“, вели Душко Христов, поголем економски обрт и уште повеќе
вработувања. Штетата не е само во пазарот за биогорива. Користа е во урбаната средина. Ако преку
пропуштените економски можности, туку и во повеќекратна - помалку отпадно масло канализацијата сепак стигнат до реките и
загадувањето што го врши линеарната исфрлено во природата, повеќе произведен езерата, штетата е уште поголема. Еден литар
економија. Тоа предизвикува уште поголеми биодизел чие согорување испушта помалку масло може да загади еден милион литри
штети, а за справувањето со последиците се штетни гасови во атмосферата во споредба вода, бидејќи тоа се шири на површината во
трошат дополнителни суми пари. со обичниот дизел, и секако приходи за тенки и широки мембрани. Отпадното масло
Сепак, неколку компании веќе со години го компаниите што го раководат целиот процес. ја спречува фотосинтезата и штетно влијае на
пробиваат мразот и се обидуват да ја вратат „Досегашниот резултат за периодот од целиот жив свет, и растителен и животински.
економијата во круг. Од пластика и стакло до 2009 до 2018 година покажува дека вкупно Решението е да се врати во економскиот
отпадни масла, тие гледаат ресурс каде што сме собрале и рециклирале над 3.100 тони круг и да се претвори во нешто употребливо.
другите гледаат извор на загадување. отпадно масло за јадење. Вкупно собраното
количество отпадно масло од домаќинствата НЕОГРАНИЧЕН КРУГ
АКТИВИЗАМ ВО БИЗНИСОТ е 2,6 тони (2.615 килограми), а вкупно преку Еден од материјалите што уште одамна се
Активистичкиот пристап на дел од овие проектот „рециклирај и донирај“ се донирани реупотребува и рециклира и во светот и кај
компании е илустрација за тоа како кружната 247 литри масло за јадење. Имаме околу 1.500 нас е стаклото. Но и покрај тоа, над 40 илјади
економија ги спојува јавниот интерес и собирачи од домаќинствата“, вели Андреј тони отпадно стакло годишно завршува на
бизнис-интересот. Концептот е едноставен, Ѓокиќ од „Суниленс“. депониите во земјава. Тоа е голема штета
колку повеќе тие ќе ги убедат луѓето да им го За да го зголеми опфатот на собрано бидејќи стаклото може да се рециклира
дадат својот отпад за да го преработат, толку отпадно масло за јадење, компанијата безброј пати и повторно да стане амбалажа,
помалку отпад ќе заврши во природата, и применува класична еколошка кампања, им со минимална потрошувачка на енергија и со
толку помало ќе биде загадувањето на укажува на луѓето колку е штетно тоа да се минимални последици по околината. Далеку
околината. Во спротивно, штетните фрли во канализацијата или заедно со помали отколку натрупувањето стаклен отпад
последици ќе ги чувствуваме сите. другиот отпад. Како што објаснуваат од во природата.
Токму ова е концептот што го применува „Суниленс“, при готвењето растителните Фрленото стакло нема да ја загади
„Суниленс“, компанија што 25 години се масла ги менуваат своите молекуларни околината или да предизвика штетни
занимава со продажба на масла и други својства, добиваат темнокафена боја и остар последици за човековото здравје. Но како
суровини за потребите на прехранбената мирис, и затоа се препорачува да не се цврст отпад тоа го спречува растот на
индустрија, а во последниве девет години го реупотребуваат. Но зошто не треба да се растенијата. Освен тоа, колку повеќе стакло
има променето својот начин на исфрлаат во канализацијата? Кога се се фрла, толку повеќе има потреба да се
стопанисување од праволиниски во кружен. употребени, тие се стврднуваат на пониски произведува ново стакло, а ова е индустрија
Сега ги собира отпадните масла од оваа температури и ги затнуваат канализациските којашто испушта големи количества штетни
индустрија, ги складира и ги пласира на системи, што може да предизвика загадување гасови во атмосферата.
Панче АТАНАСОВСКИ, деи, поклоник на „Смарт“ животна средина и чиста енергија. биомаса од пилани, биогас од пречистителни
ОИЕ, ЕЕ, чиста храна, уште почиста вода Единствената среќна околност е што живееме станици, депонии и сточарски фарми. Тоа е
Р
во 21-виот век. Технологии, стандарди, па и малку. Имаме други видови од исплатливата,
епублика Македонија работи на финансиски извори постојат. Но пред сè за ВЕЧНО обновлива енергија, водени текови,
свое зачленување во НАТО и она што ние како географија го имаме за сонце и ветер. Нивниот резултат „ВИШОК“ или
Европска Унија. Повисоки користење, но и сочувување. ОДРЖЛИВО - тоа што ќе биде предадено на другите делови
стандарди на работење, животен значи користи, но не уништувај. Случајно или не од економијата е чиста енергија, но ќе остане
стандард, сигурен одржлив уште пред три години во Париз, некои наши чиста почва и чист воздух, ќе има еколошка
развој. Еден од условите е одржлив развој и во министри од претходната Влада потпишаа храна за ИЗВОЗ и екотуризам. Да почнеме со
делот на енергетиката. Сегашната состојба е Париски договор. Велат да се качиме и ние во водата: Еве колку максимално електрична
дека многу електрична енергија се произведува возот за ЕВРОПА. Да видиме колку чини енергија може да произведе нашата
од ЛОШ јаглен, многу гориме дрва за греење и картата? Ако веќе во 2025 бидеме со некој вид хидрогеографија(малку загадочно на англиски):
си го труеме воздухот и многу увоз. на членство уште построго. Велат: еве ти пари Неверојатни 5,5 TWh. А сега може да
Сиромаштија и без излез. Оти и тој јаглен ќе ама построго да ги трошиш. Многу обвновливи користиме максимум 1,5, под услов да е
поскапи за некоја година бидејќи помалку го извори на енергија + енергетска ефикасност, а поволна хидролошка година. Ни требаат 10
снемува тој ЕВТИН од површински коп. Другиот што помалку фосилни горива. Но, да речеме TWh во 2050. Од каде оваа бројка? Авторот на
дел од економијата вели дека конкуренцијата дека имаме филтер за РЕК, освен тоа и гасот овој напис, имаше среќа да учествува во
на други животноважни продукти како храната , не загадува. ЕУ вели имаш CO2 емисија и плати европски проект каде се вршеше АНАЛИЗА во
па и туризмот како гранка за опстанок е голема, си. Па што да трошиме како енергија? Во три сценарија за девет држави од овој дел на
значи тие гранки велат сакаме чист воздух и кружната економија (на англиски Circular Европа, како МК, СР, БиХ, КО, Ал, Гр, БГ, Ро, ЦГ.
почва. Кажано математички: две непознати, а сè Economy) тоа што е отпад, вишок од едниот дел Изработувачи беа неколку консултантски куќи
уште ниедна равенка – ни треба и чиста на економија направи да биде суровина – ВЛЕЗ како и Техничкиот универзитет од Виена.
за другиот дел. Комунален отпад, отпадна Партнер на проектот од Република Македонија
58 ПОРТА 25 јануари 2019
НЕОПХОДНОСТА ОД РЕВЕРЗИБИЛНИ ХИДРОЦЕНТРАЛИ ЗА БАЛАНСИРАЊЕ НА НЕКОНВЕНЦИОНАЛНИ
ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ (СОНЦЕ, ВЕТЕР, РЕЧНИ ТЕКОВИ)
Реки Теоретски Технички Изградени Изградени Планирано беше МАЦЕФ од Скопје. Целна година 2050.
Велат, во најеколошкото сценарио ќе ни
/Технички
требаат 10,5 TWh електрична енергија, и само
GWh GWh GWh % GWh 7 отсто или 800 GWh од фосилни горива,
Вардар над вливот на реката Треска 1202 1084 488 45.02 140 најверојатно природен гас. Остатокот треба да
Река Треска 377 347 190 54.76 60 се обезбеди од ОИЕ. Еве како изгледа нивниот
Кадина и Маркова Река 97 87 предлог: Ова е сликата на потребните
Река Пчиња 265 201 капацитети по инсталирана моќност.
Реки Тополка и Бабуна 46 35 Фантастични бројки од фантастичната
Река Брегалница 270 205 17 8.29 иднина, само 7 отсто фосилни горива и тоа од
Река Црна 1098 944 184 19.49 604 најчистите. Еден летен врел ден со многу
сонце, но и ветер се случува колизија,
Река Бошава 38 33
удвојување на капацитетите и од сонце и од
Главен проток на Вардар 1454 1336 1336 ветер. Во ист час 12:00 на 4 јули 2050 имаме три
ВКУПНО Вардар 4847 4272 879 20.58 2140 влеза на електрична енергија и тоа од мали
Радика 438 338 134 хидро 300 MW, ветер само 300 МW и сонце ФН
Црн Дрим 710 548 513 93.61 1600. За само еден час произведени од 2200
ВКУПНО Црн Дрим 1148 886 513 57.90 134 MW дури 2,2 GWh. А потребни се за 550 000
ВКУПНО Вардар и Црн Дрим 5995 5158 1392 26.99 2274 домаќинства 550 MWh, комерција и индустрија
SHPPs 671*) 440**) 76 17.27 197 уште 1000 МWh. Тој фантастичен ден има
ВКУПНО 6.666 5.598 1.468 26.22 2.471 вишок. За среќа има 100 хотелски СПА-центри
и 100 илјади електрични автомобили кои како
сунѓер додатно ќе потрошат енергија. Три
вишоци, злато вредни за зимски услови, каде да
ги СМЕСТИМЕ? Постоечкото технолошко
достигање за тогашната идна состојба ни
налага големи хидроцентрали со огромен
капацитет. Затоа и тие огромни бројки на
големи хидро-електроцентрали. И за среќа има
доволно проекти на список на ЕЛЕМ. Но дали е
тоа сè? Што ако нараснат потребите за чиста
енергија заради проекти во туризмот и
здравата храна. Како додатна енергија. Секако
уште сонце и ветер. И пак прашање што во тој
сончев преубав ден со уште поголемиот вишок?
Затоа постои диспечерскиот центар на
ОПЕРАТОРОТ (КВАЛИФИКУВАНО ПРАВНО
ЛИЦЕ) кое управува со електроенергетскиот
Потребната енергија по извори на енергија за да имаме најеколошко сценарио од 93 отсто систем во државата, кое има свој возен ред на
ОИЕ е претставено на следниот графикон: производство. Но покрај планот А, постои и
резервен план Б доколку некој од влезните
извори на енергија се зголеми.
Еве една варијанта на изменети услови или
дисбалансна ситуација:
• 1. Опсег на ветер: 3,5 m/s-12m/s 10 %-80 % of
1100 MW= 700 MW * 3000h = 2,1TWh max
• 2. PV дневно 0-100 % , сезонски 1000MW-
1600 MW, по пресметливо, дневен вишок
11-13,00 1600MW*2h*300дена = 0,96 TWh
• 3. Small Hydro 90 %-20 %=70 %*0,8TWH= 560
GWh
• Дисбаланс тип 1 од неконвенционалните
ОИЕ max 3,6 TWh
• Дисбаланс тип 2 од конвенционалните ОИЕ -
големи хидро:
• Варијации на тема: Големи хидро имаат
задача да ги балансираат гореспомнатите
3,6 TWh, со добра хидрографија 4500 TWh и
лоша 2300TWh. Решение - Увоз: 2 ,2 TWh
што го покрива дисбалансот на големите
хидро кога немаат вода. Но недостигаат 1,3
25 јануари 2019 ПОРТА 59
TWh да се избалансираат. Со
вкалкулирани губитоци за пумпање
(нагоре назад во горна акумулација) тоа е
влезна ВИШОК енергија што треба да се
смести (со губиток + 30 % или 1,7 TWh .
На тој начин и водата ја спасивме да не
истече – извршивме и ВОДНО
балансирање. Како? Па вративме дел од
ИСТЕЧЕНАТА вода назад, да ја има.
• Решенија: 1. Прво реверзибилни
хидроцентрали: 1 пумпа од 100 MW или
10 x 10MW 1700 часа годишно.
Други решенија 2. Времето,
технологијата даваат избор: „Водена
батерија“ мала хидроцентрала со ветерна
турбина. Чини 4E/W Овче Поле. Нема
вода?А на Брегалница каскада? 10 x водени
батерии?
Балансирање од страна на потрошувачка
- можно решение 3. Нема губиток при
пумпањето:
• 300000 E(lectric) V(ehicle) batteries x 10
KWh daily= 3 GWh daily x 365 = 1095 GWh
/год. Battery Cap.
Сепак има решение во комбинација од
решенијата. Слатки маки на идните
генерации, а тешки на сегашната.
ПОРТА
ПОРТА
уметност
Г. Климт, „Пар во
прегратка“,
Студија за овој
бакнеж кон
Г. Климт, Женска фигура во профил со целиот свет,
лелеава коса, Студија за скицата во Бетовенов фриз, Г. Климт, „Стоечки
масло „Медицина“, детал, 1897-1898. детал, 1901. љубовници“, 1907-1908.
П
(Специјално за Порта 3 од Лондон)
само неколку простории. Насловот на
оводот на изложбата, што е изложбата претполага еднаква застапеност на
отворена од 4-ти ноември цртежите на Климт, но Шилеовите дела се
годинава и трае до 3-ти февруари присутни во многу поголем број. Двајцата
наредната година, и е во уметници се најпознатите австриски сликари од
Кралската академија во Лондон, е почетокот на 20 век. Постариот е основач и
100-годишнината од смртта на двајцата главен експонент на движењето Сецесија, а
уметници, што патем коинцидира и со јубилејот помладиот е следбеник и восхитувач на делото
од потпишувањето на примирјето што става крај
на Првата светска војна. Пустошот што зад себе
го остави овој безумен конфликт воедно го Г. Климт, Скицата за „Медицина“, спремна
потврди (зацементира) и историскиот колапс на за трансфер, дел од алегорискиот циклус
Австроунгарската Хапсбуршка Монархија. за Големата Аула на Универзитетот во
Виена, (околу 1900 г.),
62 ПОРТА 25 јануари 2019
ИЗЛОЖБА ВО КРАЛСКАТА АКАДЕМИЈА ВО ЛОНДОН
т Албертина во Виена
Е. Шиле, „Лежечки женски акт“, 1908.
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА