260

ПОРТА
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
260
СЕПТЕМВРИ 2017
Зошто во Македонија крововите се најслабиот дел од

градежништвото?
А РХ И Т Е К Т УР А Европа во Македонија!
Е КО ЛО Г И Ј А
Андрија Русан: Ако нема видлив резултат, нема што да се покаже
90 ДЕНАРИ
Geon Office Furniture
МОДЕРЕН И МАГИЧЕН ДОПИР
за вашите канцеларии
Бул. Партизански одреди бр.102‐2/лок.3 Скопје Кaрпош Тел: 071208150 ; 075/308640

ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉ
ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺ
ȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA
ПОРТА
БРОЈ 260 ПЕТОК 29.9.2017 ГОДИНА XII
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Дејан БУЃЕВАЦ
Хрватскиот архитект Андрија Русан потрошените пари и се додадат
неодамна го посети Скопје. Неговата оние кои допрва ќе се потрошат, соработници:
посета беше повод за разговор со тогаш цената е многу поголема. Ангел СИТНОВСКИ
овој денес најпознат архитект не Годинава се навршуваат 40 години Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
само во Хрватска, туку и надвор од од најпознатиот пример на хај – тек
Горан МАРКОВСКИ
нејзините граници. Сопственик е архитектура во светот Центарот „Жорж Насловна страница Даниела МЛАДЕНОВСКА
на архитектонското ателје – Русан Помпиду“ во Париз. Тој е отворен во LUMENART Драган РИСТОВ
архитектура, автор и коавтор на повеќе 1977 година и е проследен со многу ПУЛА, ХРВАТСКА Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
книги посветени на архитектурата и полемики, но и пофалби. Со текот на Енис ХОЏА
издавач на списанието за архитектура времето стана архитектонска икона Ивана ГРУПЧЕ
„Орис-куќа на архитектурата“. Основач на францускиот главен град. Една од Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
ПОРТА 260 Љупка ДУКОВСКА

е на светски познатата архитектонска најпопуларните и најпосетуваните СЕПТЕМВРИ 2017
Maрина ВЕРУШЕСКА
манифестација „Денови на Орис“. локации за уметност во светот. Место
Зошто во Македонија крововите се најслабиот дел од
градежништвото?
ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА Европа во Македонија! Mишко РАЛЕВ
Разговаравме за архитектурата во во кое се преплетуваат многу насоки на ЕКОЛОГИЈА
Андрија Русан: Ако нема видлив резултат, нема што да се покаже
Ненад ТОНИЌ
Хрватска денес, за проектот „Скопје современата култура, уметност, дизајн, Петар НИКОЛОВСКИ
2014“ за кој вели дека е нешто литература, музика и филм. Огромна Филип ФИЛИПОСКИ
неверојатно, всушност застрашувачки, мултидисциплинарна структура или
графички уредник:
за односот меѓу политиката и „фабрика“ за култура, која чува и Гоце ЦВЕТАНОСКИ
архитектурата... за неговите дела. изложува најзначајни уметнички дела.
Арената Филип Втори Македонски е Од овој број на Порта 3 започнуваме фоторепортер:
пред завршување. Остануваат да се со серија текстови посветени на Kиро ПОПОВ
завршат некои помали работи. Дали поголеми земјотреси на територијата лектор:
со овој проект Европа се наѕира во на Македонија и нејзината околина. Дијана РИСТОВА
Македонија? Пред вас е историјата на Првиот текст зборува за тоа дека на
Издавачки совет:
изградбата на овој објект, започната 4 април 1904 година во 10 часот и 2
Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
речиси пред 20 години, во далечната минути во епицентралното подрачје дипл.инж.арх. - претседател
1978 година. До денес се потрошени Пехчево-Кресна, започнала серија на 90 ДЕНАРИ
Александра ПЕТРОВСКА
2,399 милијарди денари или 38 милиони силни земјотреси, каде што во 23 минути дипл.инж.арх.
евра, во кои средства не влегува јужна се случиле 4 земјотреси со локална Доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ
трибина изградена во осумдесеттите Рихтерова магнитуда поголема од 5 AРХИТЕКТ дипл.град.инж.
години на минатиот век. Ако пак горниот меѓу кои и најсилниот со магнитуда АМДРИЈА РУСАН Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
дипл.шум.инж.
износ го поделиме со 31.419 седишта ML=7.5. Земјотресот Пехчево-Кресна се
добиваме вредност од 1.210 евра за смета за досега најсилен на Балканот. Управител:
столче. Но ако се вклучат и претходно ОД РЕДАКЦИЈАТА Љупчо АТАНАСОВСКИ,
дипл.инж.арх.
ГРАДЕЖНИШТВО 8 8
Издавач:
„Биропрес“ ДОО Скопје
ЕВРОПА ВО МАКЕДОНИЈА! Aдреса на издавачот и редакцијата:
„Биропрес“ ДОО Скопје
ГРАДЕЖНИШТВО 16 Ул. Васил Ѓоргов број 21,
ХАВАРИЈА НА ХИДРОСИСТЕМОТ влез 2, локал 7, 1000 Скопје
ОРОВИЛ И НАУЧЕНИ ЛЕКЦИИ Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
e-mail: porta3@porta3.com.mk
ИНТЕРВЈУ 20 www.porta3.com.mk
ЗОШТО ВО МАКЕДОНИЈА КРОВОВИТЕ СЕ
НАЈСЛАБИОТ ДЕЛ ОД ГРАДЕЖНИШТВОТО? Печати:
ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72,
ИНТЕРВЈУ 26 32 16 2300 Кочани
AНДРИЈА РУСАН: АКО НЕМА ВИДЛИВ Маркетинг:

biroproekt@biroproekt.com.mk
РЕЗУЛТАТ, НЕМА ШТО ДА СЕ ПОКАЖЕ
marketing@porta3.com.mk
Тел: 3243 790; 3243 797
АРХИТЕКТУРА 32 Fax: 3243 796
ЦЕНТАР „ЖОРЖ ПОМПИДУ“: Моб: 072 248 796
АРХИТЕКТОНСКА ИКОНА НА ПАРИЗ ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
за физички лица: 600 ден.
СЕИЗМОЛОГИЈА 38 жиро сметка: 300000001995035 во
Комерцијална банка АД Скопје
ЗЕМЈОТРЕСОТ ПЕХЧЕВО-КРЕСНА
- НАЈСИЛЕН НА БАЛКАНОТ 60 56 ЕДБ: 4030004528485
Првиот број на списанието Порта3

излезе на 29.12.2004 година
ЕКСПЕРТ 46
НТРИ ПАПИ И ЕДНА КРАЛИЦА Датум на печатење: 27.07.2017
Број на примероци: 800
ЕКОЛОГИЈА 60 Редакцијата на Порта3, не
НЕ МОЖЕМЕ ДА ГО ПРОМЕНИМЕ СВЕТОТ, се согласува со сите ставови
НО МОЖЕМЕ ДА СЕ ОБИДЕМЕ објавени во списанието.
инфо градежништво
Одржлив „самосанирачки“ бетон
И
ндустријата на производство на
цемент е сериозен контрибутор во
емисијата на јаглерод диоксид.
Затоа, во последно време, освен
употребата на рециклирани материјали
што треба да биде високо на листата на
приоритети, исто така важни се
иновациите во насока на пониски емисии
во производството на цемент, но и
напорите да се направи бетонот сериозно количество на CO2 во стануваат активни и генерираат варовник,
„еколошкo пријателски“. атмосферата. Затоа, постојат неколку кој ги пополнува пукнатините кои се
Зошто е важно бетонот да биде колку „зелени“ алтернативи на класичниот појавуваат со текот на времето. Ова е
што е можно „позелен“? Бидејќи се работи бетон, меѓу кои т.н „самосанирачки бетон“ значајна придобивка бидејќи не се бара
за најприменуваниот градежен материјал (self-healing concrete). Овој бетон содржи дополнителнo количество на бетон за да
и бидејќи за негово добивање се емитува и бактерии кои под дејство на влага се санира пукнатината.
Соларни стаклени тули кои ќе може

да напојуваат цел облакодер
Е
ден мал тим истражувачи и научници од
Одделот за инженерство, математика и
физика на „University of Exeter“ од Велика
Британија, дошле до неверојатно решение одржлива
градба со генерирање на енергија на самиот објект.
Имено, се работи за соларни тули кои би можеле
целосно да ја изменат изградбата на објектите во
иднина. Замислете еден облакодер кој е комплетно
самоодржлив. „Многу конструктивни материјали кои
се применуваат на надворешната страна од
објектите може да бидат генератори на енергија и
со тоа да се направи сериозен исчекор кон
барањата за енергија на глобално ниво“ велат од
Универзитетот во својата изјава за јавноста.
Користејќи го ова во комбинација со соларната
технологија, целта е производството на енергија за
потребите на објектот да биде интегрирано во
обвивката на самиот објект. Дополнителни
бенефити од ваквата фасада се достапноста на
природна светлина во објектот и добрите
термоизолациони својства на новата тула. Засега
проектот е развиен на ниво на прототип, а тимот е во
потрага по локација каде што ќе биде изграден
модел со примена на ова иновативно решение.
6 ПОРТА 29 септември 2017
17
-тиот
Симпозиум на
Друштвото на
градежни
конструктори на
Македонија (ДГКМ 2017) ќе се
одржи од 4 до 7 октомври, 2017
год. во Охрид, Македонија.
Симпозиумот ќе се фокусира на
прашања од областа на
градежното конструкторство, со
посебен акцент на однесувањето
на градежните конструкции при
дејство на инцидентни влијанија и
природни катастрофи, како:
земјотреси, екстремно високи и
ниски температури, пожари, ветер,
експлозии, поплави, лавини, одрони,
лизгање на тлото и сл.
Повикани предавања на
наведените теми ќе одржат:
• Mајкл Хавбро Фабер, Оддел за
градежништво, Аалборг, Данска
• Мирослав Настев, Комисија за
геологија на Канада, Квебек, Канада
• Kлаудио Бори, Оддел за
градежништво и животна средина,
Универзитет во Фиренца, Италија
• Ху Кјанг, Машински факултет,
Универзитет за природни науки и
технологии, Нанјинг, Кина
• Златко Марковиќ, Универзитет во
Белград, Градежен факултет, Србија
• Милош Кнежевиќ, Универзитет во
Подгорица, Градежен факултет, Црна
Гора
• Мирјана Малешев, Универзитет во Нови
Сад, Факултет за технички науки, Србија
• Ѓорѓе Лаѓиновиќ, Универзитет во Нови
Сад, Факултет за технички науки, Србија
• Елена Думова Јованоска, УКИМ, Градежен
факултет, Скопје, Македонија
• Михаил Гаревски, УКИМ, ИЗИИС, Скопје, Македонија
Покрај главната тема: Природни катастрофи и
Германија, Италија, Грција, Бугарија, Словенија,
конструкции, ќе бидат застапени и други теми, како:
Хрватска, Србија, Црна Гора, Албанија и Македонија), ќе
Теориски и експериментални анализи на конструкции;
бидат презентирани пред повеќе од 200 учесници.
Современи методи за проектирање на конструкции;
Во рамките на Симпозиумот, во соработка со
Еврокодови и национални анекси; Современи техники
Комората на овластени архитекти и овластени
за изведба на конструкции; Современи материјали и
инженери на Република Македонија, се предвидува да
технологии, предуслов за одржлив развој; Доверливост,
се одржи тркалезна маса на тема „Законот за градење и
робусност и трајност на конструкциите; Испитување,
потребите од негови измени и дополнувања“. Втората
одржување, зајакнување и санација на конструкции;
тркалезна маса, на тема „Имплементација на
Инфраструктурни објекти, како и други теми поврзани
Регулативата за градежни производи – CPR 305-2011“ ќе
со градежното конструкторство.
биде организирана во соработка со CEN-Европскиот
Над 100 труда од автори од 12 земји (Канада, Данска,
комитет за стандардизација.
29 септември 2017 ПОРТА 7

градежништво АРЕНА ФИЛИП ВТОРИ МАКЕДОНСКИ
Европа во Македонија!
До денес се потрошени 2,399 милијарди денари

или 38 милиони евра, во кои средства не влегува
јужна трибина изградена во осумдесеттите
години на минатиот век. Ако пак овој износ го
поделиме со 31.419 седишта добиваме вредност
од 1.210 евра за столче.
Зоран МИСОВСКИ , дипл. инж. арх.
Г
радскиот стадион во
Скопје, првично е изграден
во 1947 година. Денешниот
изглед почнува да го
добива во далечната 1978
год. кога е изработен
проектот за јужната
трибина од страна на проектно биро на ДГ
Бетон - Скопје, по урнекот на стадионот
Пољуд во Сплит, кој за тоа време
претставувал успех во проектирањето на
стадиони посебно во покривната
конструкција. Финалниот изглед го добива

во 2007 година со најновата проектна
документација, првично само за северната
трибина, а потоа и за преостанатите две
трибини, исток и запад, фасадното
обликување со илуминација,
реконструкцијата на јужна и изведба на
целосно нов кровен покривач како и
целосна реконструкција на теренот и
атлетските борилишта.
Со изработката на идејниот проект за
северната трибина, се пристапи кон
комплетно приспособување на стадионот
кон сите актуелни светски стандарди и
потреби за функционирање на еден
современ стадион. Покрај проектирањето
на нови соблекувални за фудбалери и
судии, се предвидoа и прес-сала како и
работни простории за новинари и
фоторепортери. Со оформувањето на
преостанатите три трибини се направи и
современо фасадно обликување со
илуминација. Во моментов целосно е
реализирана фасадата на источната
трибина како и застаклувањето на
северната трибина. Останати се два
калкански ѕида кои според проектната
документација треба да бидат изведени со
иноксни жалузини и натстрешница пред
локалите и влезовите во приземјето. Во
приземјето на северна трибина, уште во
фаза на идејниот проект, предвидовме и
внатрешна сообраќајница со широчина од
6 метри, за безбеден пристап како на
фудбалерите со автобуси до пред
соблекувалните, така и за ВИП-гости. За
потребите на Суперкупот во фудбал се
изведе климатизација и вентилација на
сите простории кои се во функција на
стадионот за спортски активности. Во
делот на источната трибина се уреди
целото приземје (1.600м2) како Центар за
акредитација, канцеларии за УЕФА,
простор за ФФМ и волонтери. Исто така по
барање на УЕФА на вториот кат од
северната трибина направен е ресторан за
гостите на спонзорите од 1.680 м2 со две
кујни и санитарии за гости. ВИП-
ресторанот се зголеми на 900 м2 корисна
површина.
Малку податоци за стадионот низ бројки:
Основната носива конструкција на
целиот стадион е со коси греди со пресек
80 х 220 см на меѓусебно осовинско
растојание од 8 метри, потпрени на
вертикални столбови и платна кои исто
така формираат полиња со приближен
распон од 8 х 8 метри. На источна и
западна трибина се добија деловни
простории распоредени во две нивоа од
поттрибинскиот простор, додека на
северна трибина има четири нивоа на

во горната зона завршуваат со т.н.
седмици. Вградени се повеќе од 2.000 тони
челик само во главните носачи на целиот
стадион, плус секундарната челична
конструкција која не е за потценување со
својата тонажа и служи за носење на
кровниот покривач. Самата кровна
површина е изведена од 1/3
пластифициран ребрест лим и 2/3
трослоен лексан кој е поставен да
овозможи подобра осветленост на
трибините во дневните часови. Кровот на
двете главни трибини е изведен во
параболична форма, што му дава посебна
убавина на стадионот кога го гледаме во
неговата силуета и самото архитектонско
обликување.
Полнењето на стадионот е предвидено
да се изведува преку четири пристапни
моста, два на јужна и два на северна
трибина. Секој мост служи за полнење на
четвртина од стадионот. По поминувањето
на контролните бариери, на публиката ѝ е
овозможено кружно движење низ целиот
стадион за што се изведени вкупно 30
излези кон трибините. На трите трибини
има по 6 излези, а на северна трибина се
изведени вкупно 12 излези, за побезбедно
и побрзо празнење на трибините. Во
случај на потреба има 7 скалишни јадра
кои се користат само во случај на паника и
брза евакуација на посетителите. Бидејќи
секој стадион се димензионира за време
на празнење, кај нас се задоволени сите
стандарди да стадионот биде испразнет за
15 минути. Покрај главните правци на
движење, само во случај на најголема
итност и паника, има изведено и 24
метални скали кои водат кон теренот за
фудбал. Во нормални услови тие не се
поттрибински простор. Во моментов, со

оформувањето на фасадата на двете
трибини практично добивме деловен
простор, целосно климатизиран и
вентилиран со површина од 1.600 м2 на
исток и 5.350 м2 на северна трибина,
распоредени во четири нивоа. Со
дополнителни вложувања во довршување
на поттрибинскиот простор можат да се
добијат уште околу 4.800 м2 корисна
површина. Главно станува збор за подови,
плафони и инсталации, бидејки
конструктивните елементи и фасадата се
завршени.
Кровниот покривач е изведен со челични
носачи кои се со различна должина. На
исток и запад се долги по 19,5 метри, а на
север и југ се со променлива должина и се
движат од 19,5 метри до 43 метри,
прицврстени за косите носиви греди кои

играчите, и согласно со потребите и
нивото на натпреварите можеме да ја
бираме и јачината на осветлување од 1.500
до 2.500 лукса. Тоа значи дека за секој
натпревар, не треба и максимална
осветленост. На овој начин е зголемен и
квалитетот на ТВ-преносите. Согласно
прописите од ФИФА и УЕФА, секој
стадион кој сака да биде домаќин на
меѓународен натпревар, мора да има и свој
УПС-систем за непрекинато напојување,
како и генераторски постројки кои ќе
овозможат непрекинато снабдувањето со
користат. големи столба, на кои беа поставени
струја, за да може да се одигра
Капацитетот на стадионот е: јужна повеќето рефлектори како и рефлекторите
натпреварот до крај, а воедно да нема ни
трибина 10.574, источна 5.648, западна наместени во задниот дел на кровниот
прекин во емитирањето на ТВ-преносите.
5.580 и северна 9.617 од кои 8.795 покривач по цела должина на јужна
За таа цел, стадионот е снабден со 4
публика, 288 новинари и 434 ВИП-седишта. трибина кои даваа околу 1.100 лукса и
генераторски постројки и 5 УПС-системи,
На северна трибина имаме и 50 лица во правеа четири сенки кои „трчаа“ заедно со
кои овозможуваат, во случај на прекин на
количка и 50 седишта за придружници на фудбалерите. Ова се само сеќавања.
снабдувањето со струја за време на
лица со посебни потреби. Овие се Денес имаме: првично 216 метал-халогени
натпревар да обезбедат покриеност на дел
последните бројки по кои одеше и рефлектори кои даваат околу 1.900 лукса,
од рефлекторскиот систем кој би имал
продажбата на билетите за Суперкупот во а за Суперкупот се додадоа уште 95 ЛЕД-
минимум 1.300 лукса на која било точка од
фудбал, така што вкупниот капацитет на рефлектори со кои се добива просечна
теренот, како и непречено снабдување на
Арената е 31.419 места. осветленост од 2.480 лукса. Секој
виталните делови на стадионот, ходници за
Осветлувањето на стадионот е едно од рефлектор има своја посебна точка на
публика, видеонадзор на објектот,
најдобрите во Европа. Кога се започна со насоченост кон теренот, а меѓусебно се
системите за комуникации, мрежни
изградбата на северна трибина на вкрстуваат правците. Денес веќе имаме
системи, пристапни бариери и др. Инаку
тогашниот градски стадион имаше 4 уедначена осветленост без сенки од
Арената Филип II се снабдува од две

страни со струја, југ и запад од страна на
паркот, а север и исток од трафостаница
Ленинова. Тоа значи дека и доколку има
прекин на снабдувањето со струја од една
страна продолжува снабдувањето од
другата страна, а доколку снема струја во
целиот град, стадионот со своите 4
генератори ќе може да продолжи да
функционира, да се доигра безбедно
натпреварот и за нив најбитно ТВ-
преносот, бидејќи таму се парите, кај
спонзорите и рекламите. Тоа не смее да
застане.
Со завршувањето на изградбата на
четирите трибини во 2013 година, се
пријде на реконструкцијата на теренот.
Стариот терен беше со трева посеана на
земја, а „дренажниот систем“ всушност
беше од неколку цевки со пречник од 50
мм поставени во малце шљунак. Затоа кога
ќе заврнеше посилен дожд стадионот се
претвораше во каллива нива на која ѝ
требаа месеци и месеци да се поправи.
Денес тоа е најсовремен терен кој е
реализиран по сите светски стандарди.
Имено, направен е ископ во длабочина од
110 см, поставен е слој од глина на дното
со дебелина од 30 см за да спречи појава
на подземни води, поставен е систем на
ПВЦ-дренажни перфорирани цевки со
пречник од 120 мм на осовинско
растојание од 8 метри. Над дренажните
цевки поставен е филтерски слој од камен
гранулат со 4 различни фракции. Како
последен слој е ситен кварцен песок над
кој е поставен и тревнатиот бусен. На Ова за првпат е направено во Република минус, прво и основно да ја продолжи
длабочина од 25 см под бусенот прво е Македонија и има тројна улога. Системот вегетацијата на тревата и да одржува
поставен геотекситл кој треба да спречи треба да се вклучува во зимскиот период температура од 5 до 8 степени на
мешање на фракциите меѓу себе и штом ноќните температури поминат во површината. Најважната улога на системот
поставен е систем за греење на теренот.
всушност е да има превентивна улога за
фудбалерите. Кога е смрзната почвата,
настануваат потешки повреди на
зглобовите на фудбалерите поради
тврдоста на почвата и второ секој смрзнат
лист од тревата станува како жилет и
прави повреди на површината на нозете.
Во Европа не можете да бидете член на
прва лига, а да немате греење на теренот.
И третата причина за поставувањето на
греење на теренот и негово редовно
користење е овозможување и непречено
топење на снегот ако заврне и на тој начин
да нема потреба од чистење и оштетување
на тревната површина. Во склоп на
теренот е поставен и сопствен автоматски
систем за полевање. Кога велам сопствен,
мислам на тоа дека имаме сопствени два
ПОРТА
Чинење на објектот
Јасно е дека сите ги интересира
колку пари се потрошени за ова што
денес го имаме. Имено, за Арената
се потпишани три договори за да се
доведе во оваа состојба, а тоа се:
два договора со ДГ Бетон АД Скопје
и еден договор со Виа Инженеринг -
Вевчани за уредување на стадионот
согласно потребите на УЕФА за еден
ваков настан. До денес се потро-
шени 2,399 милијарди денари или 38
милиони евра, во кои средства не
влегува изградбата на јужна трибина
од осумдесеттите години на мина-
тиот век. Ако пак овој износ го поде-
лиме со 31.419 седишта добиваме
вредност од 1.210 евра за столче.
Бенефитот од Суперкупот во фудбал
е што се завршија повеќе од 6.000 м2
поттрибински простор и заедно со
досегашниот простор кој веќе беше
во функција имаме повеќе од 7.500
бунари и резервоар од 40 м3 вода. За потребите на ТВ-преносите, м2 корисна површина, која може да
Системот автоматски се полни со помош направен е и т.н. ТВ-компаунд, на кој се носи приходи и на тој начин стадио-
на потопни пумпи, а согласно временскиот сместуваат репортажните возила за ТВ- нот да биде рентабилен, бидејќи до-
период во годината и влажноста на преносите. За Суперкупот сега имаше сега реално тој генерираше загуби.
почвата, по потреба се вклучуваат и повеќе од 30 големи камиони и уште Суперкупот донесе и едно големо
автоматските прскалки-топови кои се толку помали комбиња кои пренесуваа искуство за целиот тим во организа-
поставени околу аут и корнер линиите. низ цел свет. Овој простор е со површина циска смисла. Претставниците на
Инаку одржувањето на теренот е со наши од 2.940 м2, снабден со струја, вода, УЕФА во неколку наврати истакнаа
осум вработени кои се максимално оптика, интернет и сè она што денес го дека досега ова е најдобро органи-
посветени и најпрофесионално си ја бара современата технологија. зиран Суперкуп во фудбал.
обавуваат својата задача.

www.fabrikakarpos.com.mk
ПОРТА
градежништво И ВО ГОЛЕМИТЕ СИСТЕМИ ВО НАЈРАЗВИЕНАТА ЗЕМЈА ВО СВЕТОТ -
САД СЕ МОЖНИ ХАВАРИИ
Хаварија на Хидросистемот
Оровил и научени лекции
м-р Славко МИЛЕВСКИ, дипл. град. инж.
Б
раната Оровил во Калифорнија, САД е највисока
брана во САД и една од највисоките брани во светот.
Формира втора по големина акумулација во САД.
Браната формира езеро, ги собира зимските и
пролетните истекувања кои се испуштаат во реката
Фетер за да се задоволат потребите за водоснабдување,
наводнување, заштита од поплави и производство на електрична
енергија.
Реализацијата на проектот е започната во 1957 година, но
поради преместување на автопатот и железницата, изградбата на
браната започнала во 1961 година. Браната е завршена во 1967
година, а официјалното ставање во употреба е извршено во 1968 Поглед на Хидросистемот Оровил
година.
16 ПОРТА 26 мај 2017

Браната Оровил е земјено насипна брана (која се состои од Заради можните последици од водата во низводното подрачје
водонепропусно глинено јадро наклонето спрема низводната преземени се сите неопходни мерки во вакви случаи, вклучувајќи и
страна, преодни зони од филтерски материјал (песок) и потпорно евакуација на повеќе од 188 000 жители од низводното подрачје.
тело од чакал и камен.
За одведување на големите води има контролиран преливник со
затворачи и бочен хавариски преливник со слободно прелевање.
Шема на оштетувањата на Хидросистемот Оровил
Попречен пресек на браната Оровил
Хидросистемот Оровил ги има следните основни карактеристики:

Брана и прелив:
Тип на брана Зонирана, земјена, насипна
Река Фетер
Висина од темели 234 m
Должина 2109 m
Волумен на браната 59 344 000 m3
Тип на преливот Главен прелив регулиран со 8 затворачи
и хавариски бочен прелив
со слободно преливање
Капацитет на преливот 4 200 m3/s Слика: Поглед на неконтролирано преливање вода од Хидроси-
Акумулација: стемот Оровил по главниот и хавариски бочен прелив
Вкупен волумен на
акумулацијата 436 3537 km3 За среќа не се случиле несакани последици по браната и после
Сливно подрачје 9 340 km2 смирувањето на ситуацијта се пристапило кон согледување на
последиците од оваа голема хаварија. Констатирани се значителни
Опрема и производство:
оштетувања на главниот и бочниот хавариски прелив.
Турбини 3x конвенционални
3x пумпни
Инсталиран капацитет 819 MW
Годишно производство
на енергија 1 490 GWh
ХАВАРИЈА НА ПРЕЛИВНИТЕ ОРГАНИ НА БРАНАТА ОРОВИЛ

Во почетокот на 2017 година во сливното подрачје на браната
Оровил се случуваат силни врнежи, кои предизвикале рекордни
протеци на реката Фетер која ја полни акумулацијата Оровил.
На 7 февруари 2017 година се случила голема штета на
одводниот канал од главниот прелив. Поради високите дотеци и
порастот на водата во акумулацијата како резултат на намалениот
капацитет на истекување на главниот прелив, за првпат во
историјата на браната дошло до преливање преку хаварискиот
бочен прелив кој е со слободна водна површина, на 11 февруари
2017 година. Прекумерната ерозија на подлогата по должина на
хаварискиот бочен прелив ја загрозил стабилноста на објектот на
12 февруари 2017 година. Веднаш потоа биле отворени сите
радијални затворачи на главниот прелив заради спречување на
понатамошна ерозија на подлогата од бочниот хавариски прелив со Слика: Поглед на оштетениот главен прелив
што почнало да се намалува нивото на водата во акумулацијата.
Утврдување на причините за хаваријата и научени лекции 2. Анализа на изведбениот проект и конструкцијата земајќи ги
За утврдување на причините за хаваријата на Хидросистемот предвид споредбите со моменталната состојба во пракса е
Оровил била формирана независна комисија. потребна за сите компоненти на браната. Комисијата констатирала
Комисијата за испитување на причините за хаваријата, која го дека досега вакви анализи не се направени, посебно во услови на
испитувала инцидентот на браната Оровивил, ги објавила своите прелив.
првични наоди. Основниот заклучок на оваа комисија покажува 3. Усогласеноста со регулаторните барања не е доволна за да се
дека физичките инспекции сами по себе не се адекватни и доволни управува со ризикот на сопствениците на браната и јавниот ризик.
за идентификување на ризиците и управување со безбедноста. Комисијата ја разгледала обемната документација поврзана со
Комисијата ги испитувала и физичките фактори и човечките и геологијата и подземните услови на темелите на прелевање;
организациските фактори. проектирање и изградба на преливните површини; инспекција,
Комисијата смета дека проблемите на одводниот канал од евалуација, одржување и поправка на прелестите, соодветната
главниот прелив најверојатно се предизвикани од потисок на водата регулатива за управување со безбедноста и други регулаторни
при што се откорнати делови од плочата од дното на одводниот рамки за проектот. Комисијата, исто така, анализирала фотографии
канал. Основната карпа и дренажната подлога на која е фундиран и видеа од прелиминарните извештаи и постинцидентни теренски
одводниот канал од преливникот е навлажнета или заситена и има извештаи поврзани со хаваријата и условите после хаваријата.
смалени механички својства. Под директно дејство на големата Комисијата конечниот извештај ќе го поднесе на крајот од 2017
брзина на водата од големиот прелив е предизвикана ерозија на година.
материјалот од подлогата со што е направена дупка на самиот
преливен канал. САНАЦИЈА НА ОШТЕТУВАЊАТА
Во тек е изведба на санација на преливот спрема одобрен проект
од страна на надлежните државни органи и независен тим на
консултанти. Со проектот се предвидува санација на главниот и
помошниот хаварсики бочен прелив.
Првата фаза предвидува отстранување и реконструкција на 692
метри долгиот одводен канал од главниот прелив, реконструкција на
горниот дел од главниот прелив во должина од 225 метри кој е
поврзан со радијалните затворачи и изведба на бетонска
дијафрагма под хаварискиот бочен прелив за да се спречи
подземна ерозија ако хаварискиот бочен прелив биде одново во
функција.
Покрај тоа се предвидува дополнително облагање со бетон на
целиот одводен канал од главниот прелив, изведба на дополнителни
дисипатори на енергија од армиран бетон во одводниот канал од
преливот. Овие работи ќе бидат завршени во 2018 година.
Примањето на изведените работи ќе биде од страна на надлежните
државни органи. Вкупната вредност на потпишаниот договор за
изведба на предвидените санации изнесува 275 милиони.
Слика: Еродирана подлога на одводниот канал од главниот прелив
Комисијата смета дека четири физички фактори, најверојатно,

биле вклучени во регистрираните штети на бочниот хавариски
преливник:
• Оштетување или деградирање на поправените плочи што
резултирало со повеќе потенцијални локации за нарушување на
протокот и поголем проток во темелите во текот на првичните
прелевања.
• Проширување на релативно плитки празнини под плочата поради
долгорочна ерозија под плочата.
• Корозија на арматурата преку бетонските пукнатини или зглобови.
• Намалување на капацитетот на анкерите поради ерозија околу
анкерите под плочата или корозија на анкерите каде што
анкерите не биле правилно затворени со инекциона смеса.
Првично се идентификувани три лекции коишто треба да се Слика: Поглед на започнатите работи на санација на преливникот
научат:
1. Физичките инспекции не се доволни за да се идентификуваат ЗАКЛУЧОЦИ
ризиците и да се управува со безбедноста. Почестите физички Случувањата на Хидросистемот Оровил покажуваат дека и на
инспекции на браната Оровил најверојатно нема да ги откријат вака големи системи во најразвиената земја во светот САД се
прашањата што доведоа до инцидентот со прелевање. можни хаварии.

Слична ваква појава беше случена на браната Слатино во и да се преземат соодветни мерки согласно со резултатите од
Македонија каде што после обилните дождови на тоа подрачје и овие анализи.
неможноста за отворање на затворачот од испустот за празнење Зајакнување на законската регулатива поврзана со зголемување
на акумулацијата, водата прелеа преку насипната брана и на сигурноста на браните.
предизвика значителни оштетувања на браната. Тоа нè упатува на заклучок дека за вакви објекти треба
Проверката на проектните параметри со кои се димензионирани перманентно да се води грижа и да се вложува во нивното
браните, а посебно на објектите за евакуација на водите со оглед одржување, зашто евентуалните хаварии загрозуваат голем број
на изменетите климатски услови, треба да биде одново направена луѓе и имоти, а самата санација е многу скапа.

ПРОБЛЕМИ КАЈ ГРАДЕЖНИТЕ ОБЈЕКТИ (2)
Зошто во Македонија
крововите се најслабиот
дел од градежништвото?
Додека во развиените земји потпокривните простории се
најатрактивни, најбарани и најскапи, кај нас тие се најнепосакувани
и постигнуваат најниска цена на продажба
м-р Андреј АНДРЕЕВ, дипл. град. инж. дијагностицирање и решавање на проблеми кај оние кои се најчести, најзначајни или
С
објектите, огромното мнозинство на проблеми предизвикуваат најголеми проблеми.
се токму во крововите или потекнуваат од
о самото тоа што покривот е крововите. Додека во развиените земји ТОПЛИНСКА ИЗОЛАЦИЈА
најизложената површина од потпокривните простории се најатрактивни, Важен услов за избегнување на проблеми
обвивката на објектот на најбарани и најскапи, кај нас тие се предизвикани од покривите е топлинската
атмосферските влијанија, тој е најнепосакувани и постигнуваат најниска цена на изолација кон поткровниот простор. Доколку
еден од најзначајните продажба. Оние кои живеат или работат во куќи тежнееме кон високоенергетски ефикасен
елементи на објектите и мора или во потпокривни простории можат да објект, од исклучителна важност е топлинската
да обезбеди многу функции: набројат најразлични проблеми со кои се изолација на крововите да биде со U≤ 0,15
водонепропустливост, добро одводнување, соочуваат и се поврзани со кровот. Но после w/(m2K). Но и изборот на тип на изолација, како и
прилагодливост на температурни промени, читањето на овој текст, ќе констатираме дека начинот на конструирање на кровот се многу
топлинска и звучна изолација и добра воздушна проблемите од пропустите и грешките во кровот важни за задржување на топлинските
запечатеност. Не ретко од покривите се бараат и ги чувствуваат сите корисници на објектот, без изолациони вредности низ времето. Можеби
специјални намени, како што се тоа рамни разлика во кој дел се наоѓаат. најголем проблем при изолирањето на
проодни тераси, зелени површини, базени или Со оглед на тоа што проблемите поткровните простории се топлинските мостови.
поставување на конструкции и дополнителни предизвикани од пропусти, грешки и оштетувања Според досегашните искуства, познавањето на
уреди, што дополнително ја усложнува работата. во покривните површини се најразлични и во оваа проблематика кај македонските
Во мојата секојдневна пракса на голем број, во овој текст ќе се задржиме само на градежници е многу мало, па оттука бројот на
проектирање и изведување на покривите е
огромен, но интересно е тоа што се случува
протечената вода да се појави и на неколку ката
подолу од кровот. Како е тоа можно? На пример,
доколку лепењето на изолацијата не е направено
по пропис и има воздушен слој помеѓу
изолацијата и циглите, водата протечена под
покривот се движи зад изолацијата и продира во
објектот на местото каде ќе наиде на пречка.
Некаде кај подолните катови се појавува вода, и
тогаш тешко може да се даде логично
објаснување од каде е тоа протекување. Истото
се случува и низ разни оџачки или вентилациони
канали.
Кај рамните проодни тераси, градини или
базени, проблемите кои се појавуваат се малку
од поразлична природа, отколку кај косите
покриви. Тука клучна улога има проектираното
техничко решение, слоевите за одводнување,
изведбата на хидроизолацијата, обработката
околу сифоните, но и изведбата на конструкција
кај која нема да се случуваат статички дозволени
топлински мостови во крововите е огромен. доколку веќе ги имате? Со напредокот на деформации, кои ќе ја кинат поставената
Што се случува при лоша топлинска технологијата постојат инструменти кои можат хидроизолација. Значи доста комплексен
изолираност на покривите? Очекувањето е дека да го измерат топлинскиот флукс на секој пристап. Посебно треба да се внимава изборот
во зимските месеци треба да биде студено во елемент, а преку тоа да се дојде до сознание за на материјали и технологии да одговара на
поткровните простории, но заради еден друг нивото на топлинската изолираност, местото на големите дневни температурни разлики типични
феномен кој ќе го спомнеме во понатамошниот појава на точката на роса и констатирање на за нашето климатско подрачје. И најмал пропуст
текст, не ретко се случува потпокривните топлинските мостови. Со помош на таква доведува до микропукнатини, во кои влегува
простории да бидат најтоплите делови во апаратура, секојдневно работиме на мерење на вода која замрзнува и ги шири пукнатините. Така
објектот и во најладните периоди и покрај изолационата моќ на поставената изолација, малку по малку, се создаваат услови за појава на
недоволната топлинска изолација. Недостатокот детектираме топлински мостови и даваме протекувања.
на топлинска изолација најмногу ќе се решенија за појавените аномалии како мувла, Заедничкото кај сите протекувања, кај сите
почувствува во летниот период кога доаѓа до влага и прегревање во летните периоди.
сериозно прегревање на потпокривните
простории. Вториот проблем кој се јавува, ВОДОНЕПРОПУСТЛИВОСТ
најчесто поради топлинските мостови во Кај косите покриви, протекувањата во
кровната топлинска изолација е појавата на најголемиот дел се на местата каде што има
кондензат и мувла. Не ретко сопствениците хоризонтални легнати и скриени олуци, кај
пристапуваат кон санации на покривите мислејќи разните ували и опшивки и кај споевите на
дека се работи за протекување, а всушност хоризонталните со вертикалните олуци. Но, во
причината е еден феномен предизвикан од секојдневното работење при дијагностицирање
недоволната изолираност на покривите или на проблемите, се среќаваме со најразлични, па
големи топлински мостови. До исти вакви или дури често и непредвидливи ситуации.
слични последици може да доведе и Најлесното превенирање на протекувањата кај
неправилната изведба на покривот или косите кровови е уште при проектирањето.
погрешното поставување на изолацијата. Треба да се стреми кон што е можно
Топлинската изолација мора да биде заштитена поедноставно решение, со отворени олуци и што
од евентуалните протекувања низ кровот, а помалку прекршувања. Но сепак изведбата на
посебно е важно да се пресмета точката на покривот и изборот на вистински материјали е
кондензација да не се појави токму во клучен фактор во избегнувањето на
изолацијата. Во спротивно ќе дојде до протекувањата. Неретко се случува покривите да
натопување на топлинската изолација и губење се градат од полуобучени мајстори, без
на декларираните својства, што повторно ќе присуство на стручно лице и тогаш грешките се
доведе до лоша топлинска изолираност, голем неизбежни. Таквите грешки потоа се „крпат“ со
број на топлински мостови и низа проблеми кои висококвалитетни силикони, но решението е
веќе погоре ги наброивме. далеку од трајно. Замрзнувањето на олуците во
Доколку стручни лица учествуваат во зимските денови и топењето на снегот се
проектирањето, надзорот при изведбата и се редовни причинители на протекувања, но и
направат потребните тестови на кровната затнувањето на вертикалните олуци од лисја или
конструкција пред нејзиното предавање во угинати птици и глодари. Спектарот на проблеми
употреба, овие проблеми ќе се избегнат. А што кои се јавуваат поради недоследното

типови на покриви е тоа што местото на
протекување и местото каде водата ќе се појави
во внатрешноста во објектот, најчесто воопшто
не се поклопуваат. Токму затоа,
дијагностицирањето на проблемот и лоцирањето
на местото на протекување е многу сложена и
исклучително важна работа. Не ретко покриви се
санирале и по неколку пати, но проблемот не се
отстранил. По направеното дијагностицирање,
сме дошле до сознание дека водата продира
многу подалеку од местата кои претходно се
санирани. Често се случува кај рамните проодни
тераси, сопствениците да ја менуваат целата
изолација на покривот, наместо со помош на
апаратура да се дијагностицира и определи
точното место и причина за протекување. Многу
потрошено време, пари и нерви за корисниците
на објектите.
После направеното дијагностицирање, со
помош на скенери, термални камери и длабински
влагомери, многу е важно да се избере
вистинската технологија и материјали за
санирање на проблемите. После моето
долгогодишно искуство со употребата на ваквата
опрема, голем е бројот на објекти, каде на
сопствениците сме им заштедиле многу време, сите врати и прозорци се затворени.
нерви и пари. Покривите кај нас никогаш не се
херметизирани и воздухонепропусни, па тоа
ВОЗДУХОНЕПРОПУСТЛИВОСТ значи дека е овозможено слободно мешање
Дојдовме до најголемото непознавање за на воздухот одвнатре и однадвор. Со оглед
македонските градежници, услов кој ако не е на тоа што таваните на крововите обично се
задоволен може да доведе до навистина големи завршени со гипскартонски плочи или некоја
проблеми не само во потпокривните простории, друга облога, сепак постои некакво мало
туку и во другите делови на објектот. Начинот на херметизирање на просторот и тоа е доволно
кој се прават крововите во Македонија, воопшто сè додека температурите надвор и внатре се
не ја третира воздушната запечатеност на приближно исти. Во зима, кога објектот се
покривите. Ќе се обидам низ пример да грее, топлиот воздух се движи нагоре. Колку е
објаснам, за да се добие вистинскиот впечаток за објектот повисок, или со повеќе катови, или
овој проблем, кој за голо око најчесто е сосема со поголеми димензии, поголема количина
невидлив. Единствено што е впечатливо кај овој воздух од долните нивоа се движи нагоре.
вид проблем е провевот кој се појавува, иако Топлиот воздух продира низ скалишните

простори, низ лифтовските јадра, низ разни топлиот и веќе влажен искористен воздух да една или две години и токму кога ќе помине
вентилациони канали, околу врати, но неизбежно продира низ покривот и тој полека се лади. На гарантниот период почнуваат проблемите.
се движи нагоре. Со тоа во потпокривот се местото каде ќе ја достигне температурата на Зошто? Причините се најразлични.
создава зголемен притисок, кој се нарекува точката на роса, доаѓа до кондензација. Колку за Многу од нас биле сведоци при отворање на
STACK PRESSURE и тогаш веќе гипскартонските илустрација, пукнатина од еден метар должина кровови на куќи стари и по 100 и повеќе
плочи или сличната обработка на поткровните низ која топлиот воздух излегува може да години и просто е чудно, но дрвената
површини не се доволни да го задржат покривот кондензира и до 350 грама вода за еден ден, а конструкција е сосема здрава и без
херметизиран. Топлиот воздух кој стигнува до колку е тоа за една сезона може секој да црвојадина. А сум бил сведок на кровни
потпокривните простории го напушта објектот, и пресмета. Оваа кондензирана вода ја мокри конструкции кои биле наполно иструлени и
се создава негативен притисок во ниските топлинската изолација и ги уништува нејзините само после 10 години од вградувањето.
делови на објектот или во долните катови од својства, но и се појавува во поткровните Тајната е во вентилирањето. Доколку е
зградата. Во тие делови се повлекува студен и простории многу слично на протекување. Не возможно на дрвото да му се обезбеди
загаден воздух низ разните пукнатини, околу ретко се санираат цели покриви против идеално стабилна влажност (значи одлична
вратите и прозорците и низ разни отвори за протекување, а всушност проблемот бил токму во воздухонепропустливост на кровната
инсталации кон подрумите. Ова е оној феномен лошата воздухонепропустливост на кровот. површина), тогаш вентилирањето не е услов за
кој го споменавме погоре, дека и покрај лошата Проблемот останува и после санацијата. долготрајност на кровната конструкција. Но во
изолираност, не ретко потпокривните простории Во дијагностицирањето на ваквите проблеми случаи како кај нас, кога не постојат никакви
во зима се прегреани. Во ваквите случаи, доколку се користат таканаречените Blower Door Test и мерки за херметизација на крововите и
корисниците на потпокривните простории Air Leakage Inspection, кои во моето секојдневно влажноста на воздухот околу дрвената
отворат прозорци, бидејки температурите можат работење даваат одлични резултати и се од конструкција постојано се менува, неопходно
да бидат и доста високи, проблемот голема помош на оние кои се соочуваат со е да се обезбеди природна вентилација на
неколкукратно се зголемува. Така се случува да ваквите проблеми. Санирањето е едноставно, но кровот. Но, од непознати причини, тоа што
имате студени ниски делови од објектот, или секако, после точно поставената дијагноза. нашите предци го правеле пред многу векови,
студени станови во ниските катови и прегреани Инаку, наједноставно е, ваквите тестови да се денешните градежници не го прават. Дрвената
станови во повисоките катови, а посебно во направат уште во текот на градењето, со што ќе конструкција најчесто не е вентилирана, а и
потпокривните делови. Трошоците за се избегнат сите понатамошни проблеми. ако е, изолацијата е поставена преку дрвените
затоплување на ниските делови на објектите се греди и го спречува вентилирањето. Ваквите
големи. ТРАЈНОСТ грешки доведуваат до краток век на кровните
Но ова не е единствениот проблем Трајноста на покривите е една од конструкции, но и до искривувања кои влијаат
предизвикан од лошата херметизација на најдискутираните теми во последно време. на кровниот покривач и олуците и често се
крововите. Како што заклучивме, неизбежно е Најчесто изведувачите даваат гаранција од причина за протекувања.
ПОРТА
ECOTER EPS LIGHT
WEIGHT CONCRETE
– ЛЕСЕН БЕТОН
С
ледејќи ги тековите на
градежната индустрија
дојдовме до заклучок дека
во Македонија не се
користи лесен бетон и
доколку некаде го
користат тоа е
импровизација и без техничка контрола на
истиот.
Затоа СИЛОТЕР како компанија која ги
следи модерните текови произведе готов
EPS (лесен) бетон кој е со супериорни
карактеристики и економична цена.
ECOTER EPS LIGHT WEIGHT - лесен бетон е
со перформанси машински да се
имплементира и да се транспортира на
висини со што ќе се реши најголемиот
проблем во градежништвото, а тоа е
вертикалниот транспорт.
Поради лесната имплементација и
економичноста е идеален материјал за
кошулици во стамбени објекти со што
добиваме идеален под со супериорни
карактеристики како што се топлинската и
звучната изолација, a најважно од сè
намалено тежинско оптоварување на
објектот.
Како пример би можеле да спомнеме
дека доколку имаме еден класичен објект
од 1 000 m², за чијaшто дебелина на под од
5 cm се потребни 50 m³ бетон, кој е со
волуменска тежина од околу 2 400 kg/m³,
значи дека вкупната дополнителна тежина
односно дополнителното оптоварување на
објектот изнесува дополнителни 120 тони,
со таа разлика што за истиот овој објект
доколку се употреби ECOTER EPS LIGHT
WEIGHT - лесен бетон дополнителното
оптоварување ќе биде за само 31 тон.
Одовде доаѓаме до заклучок дека вкупната
дополнителна тежина односно вкупното

дополнително оптоварување на објектот ни
се намалува за 4 пати.
Силотер за овој производ нуди миксер-
пумпи со капацитет на полнење од 0,6 m³ и
капацитет на пумпање од 10 m³ на висина
од 40 m. Доколку има потреба од поголема
висина располагаме и со пумпна станица за
дополнителни 40 m висина, со што е решен
вертикалниот транспорт на материјалот.
Термичка ефикасност
- ниска термална спроводливост
- идеален за употреба под подно греење
Брзина на инсталација
- доволен е еден слој, наместо повеќе
слоеви
- 1 m³ може да биде измешан, испумпан и
поставен за 5 минути
Лесен за поставување
- поставувањето се врши брзо и лесно ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ:
Волуменска тежина ρ Mg/m3 MKS EN 12390-7 0.65
Нема загуба на материјал
- потребната количина на материјал се Kоефициент на топлинска
утврдува според квадратурата којашто спроводливост λ W/m2 *K 0.12
треба да се изработи и истиот се меша и Јакост на притисок fc MPa MKS EN 12390-3 1.62
нанесува на лице место Јакост на затегање
при свивање f cf MPa MKS EN 12390-5 0.67
Лесен
- поради малата волуменска тежина
идеален е за употреба на подни плочи, НАПОМЕНА:
балкони и покриви Порамнителните подови односно кошулици кои се изработени од EPS бетон не трпат
полиуретански лепила бидејќи доаѓа до разградување на подот, исто така под подот од
EPS бетон не се препорачува инсталација на подно греење.
ПОРТА
интервју АНДРИЈА РУСАН, АРХИТЕКТ РУСАН-АТЕЛЈЕ АРХИТЕКТУРА, ХРВАТСКА
Ако нема видлив

резултат, нема што
да се покаже
Андрија Русан е роден 1957 година во Загреб. Дипломирал на Архитектонскиот факултет
во Загреб, каде што работи како научен соработник до 1984 година. Од 1986 година работи
како самостоен архитект и го води сопственото ателје – Русан архитектура. Тој е еден
од најпознатите хрватски архитекти, добитник на многу признанија во Хрватска и
надвор од неа. Исто така тој е и публицист и издавач. Автор и коавтор на
повеќе книги мпосветени на архитектурата, а издавач на списанието за
архитектура „Орис-куќа на архитектурата“ . Основач е на светски
познатата архитектонска манифестација „Денови на Орис“. Неодамна
Русан беше во Скопје. Не говата посета ја искористивме за разговор со
него.
м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. (СРБИЈА)

Lumenart house of light во Пула, Хрватска
Архитектите сепак
ништо значајно не
можат да направат
без политичарите, а
политичарите ги
бираат архитектите.
Тоа е круг.
Прашањето е како
да се промени
свеста на луѓето. И
додека некој
архитект настојува
да ја промени
свеста на луѓето со
својата работа
времето поминува,
а во меѓувреме
политичарите
градат.
хотелот Bellevue во Лошињ,
Хрватска
Бевте на првата Архитектонска проекти во едно општество? може да биде поттик за следната година.
конференција во Македонија. Присуството n И јас бев пријатно изненаден од бројот Секоја конференција, настан од ваков тип,
на голем број (над 250) архитекти и на посетители. Беше прекрасно да се видат дружење има потенцијал да ги унапреди
градежни инженери, особено млади, во толку голем број. Искрено се надевам дека размислувањата за архитектурата, просторот
покажува дека оваа конференција треба да сè тоа ќе се случува и следната година и дека и градежништвото. Секако, зависи од
стане традиција. фирмата Wienerberger i Tondach ќе најде учесниците и од организаторите колку сè тоа
Колкаво е значењето и влијанието на финансиски средства тоа да се оствари. Во ќе биде успешно, мотивирачки, но во секој
ваквите настани врз квалитетот на идните секој случај, успехот на оваа конференција случај ваквите настани се добредојдени. Кога
би имало повеќе разговори, прашања и
забелешки би било уште подобро. На секоја
конференција од ваков тип имаат свое
излагање и зборуваат за своите проекти
признати стручњаци. Во публика се луѓе
коишто можат да се мотивираат. Тоа го знам
од искуство. На меѓународниот
архитектонски симпозиум „Dani Orisa“ што се
одржува во Загреб свое излагање имаат
архитекти кои докажуваат дека и
невозможното може да стане возможно.
Потребна е пред сè волја, но и творечка
слобода, треба да се вклопиме во реалните
можности, но и да ги помериме границите.
Малку по малку.
Неколку дена поминати во Скопје
веројатно не се доволни за увид во
квалитетот на современата македонска
архитектура, но сепак Ваша проценка за
современата архитектонска сцена, особено
за контроверзниот проект Скопје 2014,
којшто доминира последните неколку
години. Дали архитектурата може да го
одреди идентитетот на заедницата,
банален пристап, како што создавањето на
неокласична архитектура го банализира
културниот идентитет?
n Во Македонија постојат квалитетни
архитекти способни да создадат квалитетна
архитектура. Знам дека засега нема многу
квалитет, но постепено, чекор по чекор,
мислам дека ќе има сè повеќе. Контактирам
со колегите од Македонија, со некои сум и
долгогодишен пријател. А што се однесува
до Скопје 2014, тоа е нешто неверојатно.

Groblje Krista Kralja, Пожега, Хрватска
Всушност застрашувачки. Пред 5-6 години

кога дојдов во Скопје, кога првпат се
запознав со овој проект, не верував дека
така ќе заврши. Тогаш се наѕираа некои
контури, но тешко беше да се поверува
дека сето тоа ќе стане целина. Што да
кажам? Ништо добро не мислам за Скопје
2014. И што е најлошо тешко е да се
поверува дека некој еден ден ова ќе го
промени, ќе го тргне од просторот.
Навистина не знам што да кажам. Можеме
неумесно да се шегуваме и да
предложиме од сето тоа да се направи
забавен парк. Барем некоја корист од тоа.
Но не сум сигурен дека добар дел од
јавноста не мисли дека ова е добро, дека
ова е токму тоа што треба за создавање на
идентитет на една млада држава.
Всушност, многу сум збунет и разочаран од
Скопје 2014. Пред сè прстот треба да се Kuća Dašekovo, Доња Стубица, Хрватска
впери во политичарите, па тогаш сите ние
да се запрашаме како тоа го дозволивме.
Архитектите сепак ништо значајно не Каква е хрватската архитектура денес да ги наведете проектите кои би можеле да
можат да направат без политичарите, а особено во споредба со светските трендови. бидат добар пример на современата
политичарите ги бираат архитектите. Тоа е Има ли во Хрватска добри, големи архитектура во Хрватска?
круг. Прашањето е како да се промени архитекти кои ги надминуваат локалните n Мислам дека хрватската архитектура
свеста на луѓето. И додека некој архитект рамки? Има ли инвеститори во Хрватска кои станува сè подобра и подобра. Мислам дека
настојува да ја промени свеста на луѓето со го разбираат значењето на архитектурата за не треба да се споредува, всушност е
својата работа времето поминува, а во поширокиот општествен контекст и ги еднакво квалитетна со некои средини во
меѓувреме политичарите градат. И тогаш прифаќаат проектите кои имаат во себе дух светот кои со децении работат на
тоа останува и нешто значи. на нови идеи и нови технологии. Можете ли подобрување на условите кои влијаат на
добрата архитектура, но дека има напредок,
има. Кај нас во Хрватска нема архитектонски
Плоштад, Плетерница, Хрватска
бироа кои постојано се присутни на
светската сцена, но има бироа кои
постигнуваат успех. Тоа е доказ дека можеме.
Постојат хрватски архитекти кои се партнери
во успешни странски бироа. Да, би се
осмелил да кажам дека постојат луѓе кои се
успешни на светската сцена. Тоа е важно за
да ги поттикне младите архитекти да се борат
за таква позиција. Но за да се дојде до таква
ПОРТА
Мултимедијална сала, Плетерница, Хрватска
позиција мора да се работи квалитетно и n Сè што направив за Салата Ватрослав искуство бев полн со енергија да се соочам,
конкурентно. И многу, особено многу. И нема Лисински, куќата Дашеково (заеднички занимавам и да уживам во реалниот свет на
залажувања. Успехот во светот е мерлив. проект со сопругата Јасминка), проектот пред архитектурата. Најмногу научив од пракса, на
А што се однесува до инвеститорите, реализација: музеј, плоштад и пешачка патека градилиште, во комуникација со
ситуацијата не е идеална, но сепак почнуваат во Плетерница, хотелот Bellevue во Лошињ, инвеститорите, во борбата да опстанам и по
да се појавуваат инвеститори кои ја вилата MP во Лошињ, споменикот на грешките.
препознаваат вредноста на добрите бранителите во Папук и уште неколку други -Од 1986 година водите архитектонско
архитекти. Не само како визуелна појава, туку драги проекти коишто засега се на маса, но биро, па колку сегашната состоба во
и како вредност на добро осмислени во секој случај можам и понатаму субјективно архитектурата се разликува од претходно?
планови, конструкции, функции... Е тука мора да набројувам. -Освен што сега има компјутери, а тогаш
уште многу, многу да се трудиме. Не е Работевте на Архитектонскиот факултет немаше, не баш многу. Треба да се работи,
доволно само да се изградат убави куќи, тие до 1984 како научен соработник, па колку работи, работи... Како што знаете, успехот не
треба да бидат и соодветни. тоа искуство Ви помогна во подоцнежното доаѓа преку ноќ,туку после десетина или
Последните петнаесетина години има низа делување како архитект? повеќе години напорна работа. Но сепак
проекти кои би требало да се истакнат како n Ми помогна толку што после тоа постои разлика, во осумдесеттите години
успешни, кои понатаму поттикнуваат развој и
ги инспирираат останатите амбициозни
творци. Секако тоа се проектите на Биро 3 Maла сала Лисински, Загреб,Хрватска
LHD, Идис Турато, Студио UP, Горан Рако,
Давор Матековиќ, Нено Кезиќ, Никола
Башиќ… и многу други. Нека ми простат сите
што не ги спомнав, а што мислат дека треба
да се најдат на овој список. Списокот
навистина може да биде многу, многу подолг.
Кои архитекти на светско ниво би ги
издвоиле како носители на нови идеи и
трендови?
n Не сакам да говорам за трендови. Тоа
не ме интересира во контекст на квалитетот.
Секако сакам да ги истакнам како посебни
архитектите кои имаат континуирано
влијание како Смиљан Радиќ, Go Hasegawu,
Herzog &de Meuron, Sami Rintala и низа други
добри архитекти од Португалија, Чиле...
Набројте неколку водечки и нови,
перспективни архитекти во Хрватска.
n Тие што ги наведов во претходниот
одговор. Ги има уште. Фала Богу.
Ваши омилени проекти – реализирани
или сè уште како проекти...
кога почнав да работам приватно немаше тоа е направено. Имено, хотел со 5 ѕвезди, 2000 посетители од над десет земји на едно
многу работа за приватниците, а денес е 220 соби, инвестиција од 55 милиони евра, место не е нешто што се случува толку
поинаку. И разликата е во големото искуство. површина од 35.000 м2 проектиран и често. Всушност е многу ретко. Можеби тоа е
Зад мене се сепак 35 години пракса и изведен за само 7 месеци. Знам дека е тешко комбинација на добри предавачи, убави
градилишта. да се поверува, но овој податок е лесно моменти, добра организација, интересен
Во портфолиото на архитектонското Биро проверлив. Три години по отворањето на град, а сега веќе и на традиција. Секако и на
Русан се наоѓаат проекти од различни хотелот многу портали и агенции тврдат дека напорна работа. Слична е приказната и со
програми: од хотели, куќи па сè до дизајн тој е најдобриот хотел во Хрватска. Не мора списанието. Средствата за овие проекти ги
на мебел. Може ли да ни кажете нешто да е тоа така и не сакам воопшто да наоѓаме сами. За „Dani Orisa“ поуспешно, а
повеќе за Вашиот архитектонски пристап, коментирам, но факт е дека е постигнат за списанието сè потешко. Но „Oris“ сепак
како и за начинот на кој функционира резултат што предизвикува внимание. За сè уште излегува. Сега бележи 20 години.
вашето архитектонско биро? успех на хотелот не е доволна само Како на Вашата работа како проектант
n Настојувам на секоја задача да ѝ архитектурата, потребни се уште многу влијае фактот дека сте ангажирани на
пристапам посебно, не сакам да се елементи сè тоа заедно да функционира. нешто што бара доста посветеност како што
повторувам. Секако тоа секогаш не ми Изгледа дека кај Bellevuea е достигнато е списанието и организацијата на
успева. Настојувам да ги разберам желбите и забележително ниво и дека тој и понатаму се архитектонска манифестација? Колку се
потребите на инвеститорот и тогаш развива. Секако дека сум горд што нашата корисни за Вашата работа идеите и
квалитетно да ги интерпретирам, така што тие архитектура е дел од тој успех. примерите коишто предавачите на „Dani
да бидат задоволни, а јас тоа да го потпишам. Списанието „Oris“ стана европски бренд Orisa“ ги претставуваат?
Секако тука има и компромиси. Ако не сте за архитектура, а „Dani Orisa“ n Сè повеќе сум свесен дека седам на два
подготвени на разумни компромиси нема да архитектонски настан што се очекува, стола, дека се занимавам со две различни
има резултат. Ако нема видлив резултат, нема доживува и прераскажува. Како успеавте во професии. Без прекрасните соработници во
што да се покаже. Не сум од оние што сакаат тоа? Колку е тешко да се дојде до средства архитектонското биро и во „Oris“ не би
да нудат решенија, да цртаат проекти, а за одржување на една таква манифестација можел да ги постигнам овие резултати.
истовремено не размислуваат за конечниот што стана традиционална? Сигурно дека помалку е неправедно што
резултат, за изградба на објектот. Некако n „Dani Orisa“ е навистина нешто што главно јас сум експониран. Но, без своите
потешко од мене излегува онаа „архитектура тешко може да го објасни својот успех. соработници, а тие се 30, сè ова не би било
на хартија“. Во бирото имам прекрасни Секоја година пред настанот се прашувам возможно. Сепак една ситуација е најважна.
соработници. Настојувам да препознаам за дали успехот ќе се повтори. Да се соберат Без поддршка на својата фамилија, без
што се талентирани, секој нивното разбирање за тоа што го работам, јас
посебно, и на тоа поле да не би бил успешен. Можеби би требало да
ги „користам“. Настојувам разговарате со мојата сопруга, со ќерките, со
да им давам задачи, да им соработниците... Мислам дека тоа би било
отворам врата кон уште поинтересно.
работата што им Како го гледате архитектонското Биро
претставува задоволство. Русан за десет години, а како списанието
На тој начин тие ќе бидат „Oris“ и манифестацијата „Dani Orisa“?
поефикасни, n Тоа ќе можам да ви кажам за десет
попродуктивни и години. Се надевам дека сè тоа ќе постои, па
позадоволни. Мислам и јас да не бидам локомотива.
дека со текот на годините
научив како се работи
тимски. На крај сепак јас
морам да преземам
одговорност за проектот
Oris, Лошињ, Хрватска
и јас да одлучувам, но
таквото однесување е
неопходно за да се реализира проектот и да
се наплати сработеното.
Работевте на проектот реконструкција на
хотелот Bellevue, изграден во 1966 година.
Кои беа главните предизвици за
реконструкција на еден објект кој има
повеќе од еден век за да стане современ
објект што ги исполнува сите барања на
современиот туризам?
n Најголем предизвик беше сè тоа да се
направи во неверојатно краток временски
рок, а истовремено да се создаде нешто што
секој ќе има право да го гледа и критикува без
оглед на условите и временскиот рок во кој сè

ПОРТА
архитектура ЦЕНТАР „ЖОРЖ ПОМПИДУ“
Архитектонска икона на Париз
40 години на
најпознатиот пример на
хај – тек архитектура во
светот
Ц
Љупка ДУКОВСКА, дипл. инж. арх.
ентарот на национална
уметност и култура
„Помпиду“, беше
отворен на 31 јануари
1977 година. Од
моментот на неговото
отворање за јавноста
доживеа огромен интерес. Предизвика
полемика, но и успех од самиот старт.
Стана светски лидер на модерната

уметност. Една од најпопуларните и
најпосетуваните локации за уметност во
светот. Место во кое се преплетуваат многу
насоки на современата култура, уметност,
дизајн, литература, музика и филм. Огромна
мултидисциплинарна структура, или
„фабрика“ за култура, која чува и изложува
најзначајни уметнички дела.
Во текот на 70-тите и 80-тите години, во
центарот Помпиду беа организирани
највлијателните изложби на историјата на
уметност на 20 век.
На почетокот зградата ја возбуди
јавноста, предизвикувајќи голема полемика.
Многумина се жалеа дека не се вклопува во
историското наследство на градот.
Противниците ја споредуваа со рафинерија
за нафта. Сепак придонесе многу за
ревитализација на областа во која е
изградена.
Денес е меѓународно признато обележје,
симбол и пример на објект од 20-тиот век,
со современ високотехнолошки
архитектонски стил.
Уште во тој период, бев да го посетам
овој објект. Бев импресионирана и со
денови размислував за неговата јасна,
чиста, високотехнолошка, целосно
транспарентна, современа архитектура.
Видов сосема нова, смела концепција во
решавањето на просторот. Радикална.
Невидена претходно. Неочекувана. Челик,
стакло и обоени цевки. Лебдеше
прашањето, што е ова, нов хај-тек стил во
архитектурата, футуристичка урбана
машина или огромен вселенски брод слетан
во центарот на традиционалниот Париз.
ИСТОРИЈА, РАЃАЊЕ НА
РЕВОЛУЦИОНЕРЕН КОНЦЕПТ
Во 1969 година, на иницијатива на
тогашниот претседател на Франција Жорж
Помпиду, решено беше слободната
локација на платото „Бобур“ во Париз, да се
искористи за изградба на современ, нов
мултидисциплинарен центар.
Во 1971 година прв пат во Франција беше
објавен меѓународен архитектонски
конкурс. Се пријавија архитекти од целиот
свет. Учествуваа 681 кандидат од 49
различни земји со свои архитектонски
решенија. Меѓународното жири, во кое беа
и познатите модернисти Оскар Нимејер
(1907 – 2012), Жан Проуве (1901 – 1984) и
Филип Џонсон (1906 – 2005), го избра
проектот предложен од тимот составен од
британскиот архитект Риџард Роџерс (1933)
и двајца италијански архитекти, Ренцо
Пиано (1937) и Џанфранко Франџини (1938
– 2009). Во тоа време сите беа млади и
релативно непознати.

архитектура
Пиано и Роџерс управуваа со
реализацијата на проектот (1971-1977). За
време на изградбата на градежните работи
тие поставија своја канцеларија спроти
катедралата Нотр Дам, на брегот на Сена.
Потоа двајцата создадоа посебни врвни
кариери. (Во следните броеви на Порта3 се
планирани написи за нивното творештво).
Секој од нив индивидуално ја освои
Притцкерова награда, главната награда за
архитектура, која се нарекува и Нобелова
награда во архитектурата.
ЛОКАЦИЈА И СТРУКТУРА
Објектот е изграден на локација од два
хектара, на платото „Бобур“ во густата
урбана структура на стариот Париз, на
работ на Маре. На половината од
локацијата е поставена зградата, а втората
половина е отстапена на јавниот простор –
плоштадот пред неа кој следејќи го
радикалниот дизајн, води кон влезниот хол.
Зградата вкупно има 10 ката (7 ката над
земја и 3 под земја). Во неа се сместени
простории со следна намена: национален
музеј за модерна уметност 12 210 м²;
простор за привремени изложби 5 900 м²;
библиотека за јавност 10 400 м²; сопствена
истражувачка библиотека 2 600 м²
(библиотека Кандински); две кино сали (315
и 144 седишта); простор за изведба на
перформанси (384 седишта) и простор за
предавања (158 седишта).
Од 1997 до 1999 година објектот беше
реновиран. Со реновирањето и
реорганизацијата, неговата површина се
зголеми на 100 000 м².
Структурата на зградата, е направена од
челична носечка конструкција. Составена е
од големи префабрикувани челични
елементи. Огромни челични решетки (48
метри) ја опфаќаат целата ширина на
објектот. Создаваат внатрешен, отворен
простор (50 м на 170 м) во кој може да се
организира секаква активност. За
максимална флексибилност во
внатрешноста на објектот, сите инсталации
и услуги се извадени надвор (поставени се
на фасадата по должина на улицата „Rue
Beaubourg“).
Комуналните услуги се обоени во
архитектонски кодирани бои. Зелена за
инсталација за вода, жолта за електрична
инсталација, сина за воздух и црвена за
вертикална циркулација. Лифтовите и
ескалаторите, преку провидни цевки на
предната фасада, која гледа кон
плоштадот, овозможуваат извонредни
погледи на Париз.
Намерно оставајќи ја зад себе строгата
традиција, Центарот Помпиду е целосно
транспарентен, во неговата функција и лик.
Разбирливо и привлечно.
40-ти роденден на Центарот Помпиду
Оваа година се навршуваат 40 години
откако „Центарот Помпиду“ е предаден во
употреба. Целата 2017 година е посветена
на одбележувањето на овој јубилеј, со
организирање на серија настани од областа
на културата.
По повод јубилејот во печатот имаше
многу интервјуа со неговите автори,
архитектите Ричард Роџерс и Ренцо Пиано.
Тие потсетуваат на периодот во кој
проектот за „Центарот Помпиду“ беше
дизајниран и реализиран. Период кој беше
под силно влијание на големите студентски
и работнички немири кои се случуваа во
1968 година во Париз и кои за малку ќе ја
собореа владата.
Објектот првобитно беше наречен
„Центар Бобур“, но беше преименуван во
„Центар Жорж Помпиду“, по името на
претседателот Помпиду, кој почина за
време на изградбата на зградата, а кој меѓу
другото, бил заслужен и за мирното
решавање на овие граѓански немири.
Во некои од нивните изјави, како во
интервјуто за Дезин (Dezeen), Роџерс вели:
„Тоа беше многу активен период во
политиката и може да се тврди дека е дел
од концептот. Динамичен период, период
на промени. Ние сакавме да фатиме сè што
се случуваше во моментот, кој речиси ја
промени историјата на Европа. Изгледаше
како да има револуција. Тоа не се случи, но
ние фативме дел од неа во зградата“. На
пример, „ако се погледне повнимателно во
фасадата на објектот, во неа има многу за
овие немири, но и за Виетнам“.
На почетокот дизајнот на објектот беше
оцрнет. Шок од новините што тешко се
прифаќаат. Но Пиано вели дека градот бргу
се прилагоди на дизајнот и јавноста бргу го
прифати. Реакцијата на дизајнот на
објектот беше опишана како „љубов на втор
поглед“.
АРХИТЕКТОНСКА ИКОНА НА 20-ТИ ВЕК

„Центарот Помпиду“ е уникатен објект во
светот, инспиративен, кој остава
живописен, естетски впечаток.
Предизвикува институционални идеи и
размислувања за тоа какви треба да бидат
музеите на новата генерација. Тој е
прототип на нов тип на музеи и културни
центри. Препознатлив е по архитектурата
на архитектите Пиано и Роџерс,
дизајнирана како „еволутивен просторен
дијаграм“, како и по начинот на кој целосно
го ослободуваат внатрешниот простор на
објектот од носечката конструкција. Целиот
простор од 7500 м² на кат е максимално
флексибилен и може да се
подели и реорганизира по потреба и желба. градба на своето време. Наследник на најмаркантните симболи на нашето време,
Со употреба на челик (15 000 тони), стакло големите железни згради на индустрискиот архитектонска икона на 20 век.
(11 000 м²) и екстернализација на носечката период. Футуристички на многу начини, со Во моментов, „Центарот Помпиду“ го
конструкција, заедно со циркулацијата и иновативен па дури и револуционерен посетуваат помеѓу 3,5 и 3,8 милиони
услугите, тоа беше навистина пионерска карактер „Центарот Помпиду“ е еден од посетители годишно.
ПОРТА
ПОРТА
сеизмологија ПОГОЛЕМИ ЗЕМЈОТРЕСИ НА ТЕРИТОРИЈАТА НА МАКЕДОНИЈА И НЕЈЗИНАТА ОКОЛИНА (1)
Земјотресот Пехчево-Кресна
- најсилен на Балканот
На 4 април 1904 година во 10 часот и 2 минути во епицентралното подрачје
Пехчево-Кресна, започнала серија на силни земјотреси, каде што во 23 минути се
случиле 4 земјотреси со локална Рихтерова магнитуда поголема од 5 меѓу кои и
најсилниот со магнитуда ML=7.5
Живеејќи во сеизмичко активно подрачје, каде земјотресите се честа и неизбежна природна појава со која сме живееле и треба да
живееме и опстојуваме, во наредниов период низ серија текстови, ќе се потсетиме на поголемите деструктивни земјотреси кои ја
погодиле територијата на Македонија и блиското соседство започнувајќи од почетокот на минатиот век. Ќе бидат споменати земјотресите
во Пехчево-Кресна (1904 г.), Старово (1911 г.), Урошевац-Витина (1921 г.), Валандово (1931 г.), Скопје (1963 г.) и Дебар (1967 г.).
Година ML I0
-300 6.10 IX Деструктивни
400 6.10 IX земјотреси на
518 6.10 IX
подрачјето на
527 6.10 IX
896 6.10 IX Македонија и
1555 6.10 IX нејзината
1904 6.70 IX непосредна близина
1904 7.50 X (МL≥6.0)
1905 6.10 VIII Податоци:
1906 6.00 VIII Сеизмолошка
1911 6.70 IX опсерваторија
1912 6.00 VIII (УКИМ-ПМФ)
1921 6.10 IX
1931 6.70 X ИЗРАБОТИЛЕ: Р.
1931 6.00 VIII ШАЛИЌ, З. МИЛУТИНОВИЌ
1942 6.00 IX
1963 6.10 IX
1967 6.50 IX
Најдоминантно сеизмичко влијание врз територијата на ML=7.5 на копнениот дел на Балканскиот Полуостров, и тоа на
Македонија, од сите епицентрални подрачја има епицентралното почетокот на минатиот век, во април 1904 г (слика 1).
подрачје Пехчево-Кресна (пограничен регион помеѓу Македонија и ГЛАВНИОТ ЗЕМЈОТРЕС
Бугарија). Во ова епицентрално подрачје се случил земјотрес со На 4 Април 1904 година во 10 часот и 2 минути во епицентралното
досега највисоката набљудувана локална Рихтерова магнитуда подрачје Пехчево-Кресна, започнала серијата на силни земјотреси,
каде во 23 минути се случиле 4 земјотреса со локална
Рихтерова магнитуда поголема од 5 меѓу кои и
најсилниот со магнитуда ML=7.5 и интензитет во
епицентарот Io=X степени според Европската
Макросеизмичка скала. Епицентрите на овие
земјотреси биле помеѓу Пехчево (Македонија) и Кресна
(Бугарија), во близина на с.Крупник (Бугарија) (Слика 2).
Следеле уште 3 земјотреса со магнитуда поголема од
5, истата година во април и август, додека следната
година 1905 уште 2 земјотреса во септември и
октомври со магнитуда исто поголема од 5.
Слика 1. Каталог на земјотреси за Македонија и

блискиот соседен регион (479 г. пр. н. е. – 2014 г.)
Извор на податоци: Сеизмолошка опсерваторија при
УКИМ-ПМФ, Скопје
ИЗРАБОТИЛЕ: Р. ШАЛИЌ, З. МИЛУТИНОВИЌ

Слика 2. Најсилните земјотреси во подрачјето Пехчево-Кресна Слика 4. Карта на изосеисти на земјотресот од 4.4.1904, 10h25min
Извор на податоци: Сеизмолошка опсерваторија при УКИМ-ПМФ, Извор на податоци: Каталог на земјотреси, дел 3: Атлас на карти на
Скопје изосеисти, UNDP-UNESCO Проект „Истражување на сеизмичноста
ИЗРАБОТИЛЕ: Д. ЧЕРНИХ, К. ДРОГРЕШКА на Балканскиот регион“, UNSECO-Скопје, 1974.
Главниот земјотрес бил регистриран од 54 сеизмолошки станици
ширум светот, додека првиот земјотрес од серијата бил регистриран од СЕИЗМИЧКА АКТИВНОСТ НА ЕПИЦЕНТРАЛНОТО ПОДРАЧЈЕ
47 станици (Ambraseys, 2001). Главниот земјотрес бил регистриран дури и ПЕХЧЕВО-КРЕСНА
од станицата во Осака, Јапонија. Денеска најголемиот дел од овие Епицентралното подрачје Пехчево-Кресна се карактеризира со честа
записи (сеизмограми) се изгубени, оштетени или неупотребливи. Од појава на слаби земјотреси (ML<2.0), но и со ретка појава на силни и
главниот удар на овој земјотрес е зачуван само еден употреблив многу силни земјотреси (ML>6.0) – Табела 1, Слика 2. Хипоцентрите на
сеизмограм снимен од станицата во Лајпциг, Германија (Слика 3а) и еден овие земјотреси се наоѓаат длабоко во Земјината кора до околу 45km.
од станицата во Букурешт (Слика 3б) за земјотресот кој се случил после
главниот удар на 10 април 1904 година со Рихтерова локална магнитуда Табела 1. Најсилните земјотреси со магнитуда ML>6.0 од подрачјето
ML=5.7 и епицентрален интензитет од Io=VII степени според EMS-98. Пехчево-Кресна
Датум Рихтерова магнитуда ML Интензитет Io

4.9.896 6.1 IX
4.4.1904 6.7 IX
4.4.1904 7.5 X
4.4.1905 6.5 VIII
Од тектонски аспект, подрачјето Пехчево-Кресна преставува

сложен тектонски јазел, каде се вкрстуваат повеќе раседни
структури, со висока деструкција на земјината кора изразена преку
диференцијални издигања и сместувања од лев смер вдолж
наложениот Беровски (Крупник) расед (Арсовски, 1997). Ова е
потврдено и од поновите истражувања, од Meyer и соработници
(2002) и Думурџанов, Милутиновиќ и Шалиќ (2016). Раседот е стар
околу 13 милиони години и кај с.Крупник по должината на неговата
траса се јавуваат скарпи (површински отсеци) со вкупна должина до
Слика 3. Копија од сеизмограми 15m и височина до 2m, формирани за време на земјотресот од 1904
Извор на податоци: Ambraseys (2001) година (Ambraseys, 2001). Наложениот расед е од нормален
(гравитационен) тип, со протегање североисток-југозапад (Meyer и
Земјотресот Пехчево-Кресна бил широко почуствуван во соработници, 2002) и паден наклон кон северозапад под агол 60-70°.
регионот. Го почуствувале и жителите на тогаш поголемите градски На територијата на Македонија овој расед припаѓа на зоната која се
средини како Софија, Солун, Битола, Скопје и др. што може да се протега по трасата Пехчево-с.Блатец-Виница-Штип-Лакавичка
види од картата на изосеисти (Слика 4). За него пишувале и тогаш депресија-Стоби.
најпознатите регионални весници како Dnevnik, Gazetia Sviedenia, Според литолошките структури кои контактираат помеѓу себе
Journal de Salonique, Levant Herald, Sabah, Stanbul, Vecera Posta, надолжно, заклучено е дека овој расед е реактивиран во
Viesti. Првичните информации за погодениот регион биле релативно неотектонската етапа. Најголема активност во најново време
ограничени и дошле од страна на група на австриски инженери кои покажал во околината на Кресна, Бугарија, каде се вкрстува со
работеле на одржување на патот по должината на реката Струма Плачковичкиот расед, Струмските раседи, и други раседи создавајки
ангажирани од страна на Отоманската империја и од некои сеизмогено жариште со највисока регистрирана магнитуда на
дипломатски извори. Балканот ML=7.5.
територијата на денешна Македонија: Пехчево, Берово, с.Сушица,
с.Габрово, с.Ратево, с.Разловци, с.Тработивиште, с.Град, с.Стамер,
с.Ѕвегор, с.Блатец, с.Лаки, и др. Во периферните области на
епицентралното подрачје, во сите населени места без исклучок,
биле сериозно оштетени ѕиданите конструкции (претежно цркви,
џамии, управно-општествени згради), а станбените објекти биле со
различен степен на оштетување од кои половината скоро и
неупотребливи. Кај сите нив камените зидови и оџаците биле
сериозно оштетени (Слики 5 и 6).
Во многу населени места утврдена е појавата на ликвифакција -
феномен во кој почвата под дејство на динамичкото влијание на
земјотресот ги губи своите механички својства и добива особини на
вискозна средина. Појавата на ликвифакција (Слика 7) е често
проследена со избивање на подземни води и е причина плус за
сериозни оштетувања на објектите и појава на поплави.
Ликвифакционите ефекти биле забележани по теченијата на реките
Брегалница, Струма, Рилска река, некои делови од Повардарието,
Слика 5. Карактеристични оштетувања реката Морава, реките Панега, Искр и некои други помали реки во
Извор на податоци: http://www.fakulteti.mk/news/14-04- регионот. Многу населени места по теченијата на овие реки
04/110_godini_od_katastrofalniot_pehchevski_zemjotres_eden_od претрпеле сериозни оштетувања како резултат на ликвифакцијата, а
_najsilnite_vo_evropa.aspx голем дел од нив биле и дополнително поплавени. Постојат
податоци дека на 12km од Кочани, во близината на селата Јакимово
ЕФЕКТИ ВРЗ ИЗГРАДЕНАТА ОКОЛИНА И ПРИРОДНАТА СРЕДИНА и Облешево се појавиле и гејзери кои исфрлале подземна вода од
Земјотрестот кој претходел на главниот удар, бил исто така силно 2-3m во височина. Исто така постои и податок дека југо-источно од
почуствуван во регионот и предизвикал сериозни оштетувања на Благоевград се појавиле извори на топла вода кои биле причина за
објектите, посебно во регионите на с.Блатец, Берово и Пехчево. Од топење на големи површини под снег во повисоките околни
пишаните архиви се дознава и дека тој предизвикал и човечки жртви. региони. Ликвифакционите ефекти биле забележани и во некои
Штетите биле уште поголеми и катастрофални од ударот кој следел поголеми населени места како Кочани, Делчево, Демир Капија,
дваесетина минути покасно. Разурнувачкото дејство било евидентно во Неготино, Врање и др., односно дури и на оддалеченост од 70km од
радиус од околу 40 km, поточно од градот Кочани на запад па сѐ до с.Крупник.
Разлог на исток, Благоевград и Делчево на север па сѐ до Берово и
с.Ново Село на југ.
Слика 7. Ликвифакција, феноменологија и карактеристични

оштетувања
Градот Нијагата (Niigata), Јапонија, во 1964 година претрпел
значителна штета од ликвифакција предизвикана од земјотрес
со магнитуда М7.5 – М7.6. Покрај зградите оштетени и уништени
од ликвифакција на левиот брег на реката Шинано (слика лево),
големи штети беа предизвикани и на десниот брег. Колапсот на
Showa мостот (слика десно) е предизвикан од вибрационит
ефект на земјотресот.
Силината на земјотресот не ги поштедила ни патиштата и

Слика 6. Карактеристични оштетувања
мостовите. Според пишаните документи одреден број на патишта,
Извор на податоци: http://www.fakulteti.mk/news/14-04-
особено оние по долината на реката Струма биле распукани или
04/110_godini_od_katastrofalniot_pehchevski_zemjotres_eden_od
непристапни заради одроните и свлечиштата кои се појавиле како
_najsilnite_vo_evropa.aspx
резултат на земјотресот. Железничката линија која го заобиколувала
епицентралното подрачје од југо-западна страна на оддалеченост од
Повеќе населени места претрпеле скоро целосно уништување, и 50 km и ги поврзувала Истанбул-Солун-Скопје-Белград останала
тоа на територијата на денешна Бугарија: делови од Благоевград, неоштетена. Оштетени биле само некои железнички станици и други
с.Церово, с.Извориште, с.Крупник, с.Брежани, с.Тросково, додека на придружни објекти.

земјотрес или за време на размената на
население после Балканските војни (1912-
1913).
Денес не може да се најде точна или
приближно точна информација за бројот на
жртвите во овој земјотрес. За Пехчево се
знае дека најголемиот број на жртви и
повредени (12 жртви во градот и 38 во
непосредната околина; и околу 100
повредени) се предизвикани од пред-
земјотресот. За време на главниот удар
скоро сите мештани биле надвор од
објектите.
Заради сериозните штети кои се јавиле на
јавните и верските објекти, како и на тогаш
новоизградениот патен правец по должина
на реката Струма, во областите Едрене,
Солун, Јанина, Битола и Косово, за
надминување и санирање на наведените
состојби, турските власти презедоа
административни мерки кои резултираа во
ослободување од данок и кредитирање
Текстот во жолто да се корегира во: Слика 8. Карта на сеизмичко пласирано преку тогашната Земјоделската
зонирање на Македонија за повратен пероид од 475 год., изработена според барањата на Банка. Не постојат информации дека овие
стандардот МКС EN 1998-1:2012 - Еврокод 8. мерки биле на располагање и на селаните
Извор на податоци: Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, УКИМ-ИЗИИС, Скопје. за обнова на своите домови.
Автори: З.Милутиновиќ, Р. Шалиќ; Соработници: Н. Думирџанов, В. Чејковска, Л. Пекевски, Д. Томиќ
СЕИЗМИЧКА ОПАСНОСТ ЗА ПЕХЧЕВО
За време на овој земјотрес бил сериозно оштетен и Рилскиот Градот Пехчево според најновите карти на сеизмичко зонирање
манастир (35km од Кресна) каде во сите цркви на комплексот (Слика 8) спаѓа во зона со највисока сеизмичност во Македонија (Z-5).
камените ѕидови биле со сериозни оштетувања и сите оџаци биле Оттаму, објектите кои ќе се градат во овој регион според европсите
паднати. Некои од пишаните документи дури јавуват и за појава на прописи ќе захтеваат највисоко ниво на сеизмичка заштита.
оштетувања и на некои стари куќи во Сoлун (130 km од Кресна), па
дури и за една жртва како поседица на пад на корниза во Српското
училиште во Солун. Автори: проф. д-р Зоран Милутиновиќ1, д-р Драгана Черних-
Анастасовска2, проф. д-р Никола Думурџанов3, доц. д-р Радмила Шалиќ1,
СВЕДОШТВА м-р Катерина Дрогрешка2, д-р Вера Чејковска2, м-р Јасмина Најдовска2,
Во периодот 1965-1970 год. е направен обид да се соберат Даниел Томиќ1.
информации од сеќавањата на локалното население кое го 1 Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје, Институт за земјотресно инженерство и
преживеало овој земјотрес. Собраните информации не се од инженерска сеизмологија (ИЗИИС)
2 Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје, Природно-математички факултет,
особена вредност бидејќи најголем дел од локалното население кое Сеизмолошка опсерваторија
го преживеало земјотресот се иселило веднаш после самиот 3 Рударско-геолошки факултет во Штип
ПОРТА
интервју
Имаме закони - проблем е

Состојбите не можат да се унапредат
преку ноќ и во континуитет ќе се
преземаат низа краткорочни,
среднорочни и долгорочни мерки за
подобрување на состојбите. Врвни
приоритети на сегашната Влада, меѓу
другото се и гасификацијата,
производството на енергија од
обновливи извори и подигнување на
еколошките стандарди во многу
еколошки сектори.
Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл. инж. арх.
Се фалиме со нашата природна убавина, а од друга страна сме

најзагадената земја во Европа во многу параметри. Многу влади се
променија, многу планови, ветувања – реализацијата катастрофална.
Сега сме на дното...
n Република Македонија, од декември 2005 година е земја кандидат и
оттогаш има обврска да ги транспонира законодавството и стандардите
од областа на животната средина на Европската Унија во своето
национално законодавство. Овој процес започна уште во 2004 година. За
Зоран Шапуриќ е роден во 1958 година. Дипломирал на Правниот
волја на вистината во овој дел имаме одредени резултати, донесени се
факултет, магистрирал и докторирал на УКИМ, стекнувајќи звање
Законот за животна средина, Законот за управување со отпад, Законот за
доктор по политичко–правни науки. Работел како вонреден и редовен
заштита на природата, Законот за заштита од бучавата во животната
професор на Универзитет Американ Колеџ во Скопје. Објавил 40
средина, Законот за води, Законот за управување со пакување и отпад од
научно-истражувачки меѓународни трудови, индексирани во
пакување, потоа законите кои го регулираат менаџирањето со
респектабилни меѓународни научни бази, од областа на животната
акумулатори и батерии и закони за менаџирањето со електричен и
средина и одржлив развој, Европската Унија и локалната самоуправа,
електронски отпад и низа други закони, како и преку 200 подзаконски
од кои седум во „Web of science“, 12 во „Thomson Reuters“ и во други
акти. Инаку законодавството во областа на животната средина е мошне
меѓународни научни бази. Во досегашната кариера Шапуриќ бил
комплексно и динамично и се состои од преку 300 регулативи и
министер за животна средина и просторно планирање, пратеник во
директиви. Проблемот настанува со практичната имплементација на ова
Собранието на Република Македонија, а се наоѓал и на други
законодавство каде што имаме незадоволителни резултати. Ова всушност
општествено-политички и образовни функции. Бил помошник-
е децидно наведено и во извештаите на Европската комисија за
генерален директор во МЗТ комерц и заменик на генералниот
напредокот на Република Македонија во последните пет години.
директор во ЈП „Паркови и зеленило Скопје“. Со еколошката
Животната средина е еден од приоритетите на Владата предводена од
проблематика се занимава повеќе од две децении. Токму овој факт
премиерот Зоран Заев. Оваа област е мошне комплексна,
беше повод за интервју за нашето списание.
мултидимензионална и мултисекторска. Се работи за област која е
поврзана со областите транспорт, градежништво, урбанистичко
просторно планирањето, економија, енергетика, здравство, земјоделие,
интензивно на подобрување на сите сектори на животната средина и тоа
децентрализација, геологија, хидрологија и со многу други области.
не само заради преземените обврски спрема Европската Унија, туку пред
Затоа Владата започна со решавање на овие проблеми. Се разбира
сè заради нас и нашето здравје и заради идните генерации. Познат е
состојбите не можат да се унапредат преку ноќ и во континуитет ќе се
еден од најважните постулати на животната средина и одржливиот развој:
преземаат низа краткорочни, среднорочни и долгорочни мерки за
природата, животната средина сме ја позајмиле од идните генерации и
подобрување на состојбите. Врвни приоритети на Владата помеѓу другото
мора да ја чуваме и унапредуваме заради овие генерации.
се и гасификацијата, производството на енергија од обновливи извори и
Во оваа прилика ќе ги наведам активностите на новата Влада за мошне
подигнување на еколошките стандарди во многу еколошки сектори. Ќе се
кусо време, ратификација на Договорот од Париз, кој ја потенцира
работи чекор по чекор, не постои волшебно стапче, но има силна
решеноста за намалување на емисии од стакленички гасови и справување
политичка волја и кај премирот и кај целата Влада да се работи
со глобалното затоплување и климатските промени. Република

нивната примена
Македонија на 22 април 2016 година, во Њујорк го потпиша Договорот од намалувањето на отпад, па потоа рециклирањето и други форми на
Париз, но повеќе од една година овој Договор не е ратификуван. Нема преработка на отпадот, па реупотребата на материјалите, па дури потоа
некои посебно оправдувачки причини зошто Договорот не е ратификуван останува опцијата на оној дел на отпадот којшто не може да се преработи
и покрај заложбите на повеќе институции на Европската Унија да се депонира и тоа се разбира на начин со примена на современи
Македонија да го ратификува Договорот. Можеби ова одолговлекување технологии. Значи главна цел е отпадот да се намали и да се рециклира,
беше страв на претходната влада од намалување на емисии на односно отпадот од еколошки проблем да се претвори во економски и
стакленички гасови, пред сè на CO2. Овде се мисли пред сè на еколошки бенефит. Се разбира најважна е примарната селекција,
постројките на јаглен и тоа како на оние кои произведуваат електрична односно сегрегација на отпадот на самото место на создавање, но исто
енергија, така и на оние кои го користат јагленот и мазутот во своите така, е важна и секундарната селекција и преработка на отпадот пред
производни процеси. Македонија и онака има преземено низа обврски остатокот да се депонира. Во Македонија се создава повеќе од 1.000.000
пред меѓународната заедница за намалување на стакленички гасови пред тони комунален отпад од кои само околу 75 % се собира на некој
сè преку своето национално законодавство, индустриските постројки да организиран начин и се депонира на депонии. Во поглед на депониите
добијат А- интегрирани еколошки дозволи во рок кој е веќе истечен и мора да се напомене дека постојат 54 депонии, од кои само една,
енергетските постројки наскоро треба да ги добијат овие дозволи. Ова е депонијата Дрисла покрај Скопје, делумно ги исполнува ЕУ и
утврдено со регулативата на ЕУ која и онака е транспонирана во нашето националните стандарди. Останатите се целосно несоодветни или т.н.
национално законодавство. Парискиот договор има можности за диви.Управувањето со комунален отпад, како и неговото депонирање што
намалување на СО2 и други стакленички гасови освен од енергетскот е дел од ова управување е во надлежност на единиците на локалната
сектор и од низа други сектори како што се транспортот и сообраќајот, самоуправа односно на Градот Скопје и на општините.
енергетски ефикасна градба и други сектори. Владата на Република
Македонија на предлог на Министерството за животна средина и Управувањето со отпад е еден од најсериозните еколошки проблеми
просторно планирање на својата седницата одржана на 25 јули 2017 во изминативе години. Според вашето мислење што е потребно да се
година ја усвои Информацијата за ратификација на Парискиот договор за направи во наредниот период, посебно во поглед на случувањата со
климатски промени. Истовремено Владата го задолжи ова Министерство депониите?
да го достави текстот за ратификација до Министерството за надворешни n Во 2005 година е донесен Национален план за управување со отпад
работи. Договорот од страна на Владата е доставен до Собранието на според кој е предвидена изградба на 6-7 регионални депонии на кои
Република Македонија и набрзо со закон ќе биде ратификуван овој треба да има инсталации за селекција на отпад и негова преработка па
договор. дури остатокот што не може на друг начин да се третира да се преработи.
За време на единаесетгодишното владење претходната Влада ништо не
Тековните катастрофални случувања со депониите во Струга и презеде, а сега најблаго речено некоректно се обидува да критикува по
Тетово, само ја потврдија горната констатација. Регионалните депонии 11 години. Новата Влада енергично започна да се справува со диво
никако да почнат со реализација. депонираниот отпад, изгасен е пожарот од депонијата во Струга и се
n Депониите се само еден дел односно финален дел од управувањето обезбедени околу 250.000 евра за собирање и релоцирање на диво
со отпад и најнепосакувана опција на третман на отпад, најважно е депонираниот отпад од Струга и Тетово и веќе се започна со
ПОРТА
реализација. На ова треба да се додадат активностите за расчистување на
депонии покрај државните патишта, како што е случајот со отпадот кај
преминот Стража и на некои други локации. Се разбира по 11-годишен
застој ќе се отпочне со реализација на концептот на изградба на
регионални депонии на кои ќе постои секундарна селекција и преработка
на отпад, како и на депонирање на современ начин, на она што не може
да се преработи. Се разбира ќе се работи на системски мерки и
активности за развивање на примарна селекција, односно сепарација на
отпадот.
Словенците во Љубљана и Цеље имаат фабрики за преработка на

отпадот и од тоа прават бизнис, а Љубљана беше прогласена за
најзелен град во Евопа. Што е со нашата Дрисла и кога и ние ќе имаме
такви капацитети?
n Добро кажавте Љубљана е одличен пример за примарна селекција
на комуналниот отпад каде што 72 проценти од комуналниот отпад е
подложен на примарна селекција што е главен предуслов за
рециклирањето. Скопје мора да го следи примерот на Љубљана. За жал
во Скопје сè уште актуелната локална власт со поддршка на тогашната
централна власт склучи мошне лош договор на 30 години за јавно-
приватно партнерство со странски партнер кој се обврза да вложи 72
милиони евра за осовременување на депонијата и во постројки за повеќе почвата. Само мал дел од отпадните води во Скопје се третираат преку
видови преработки на отпадот. Но засега странскиот партнер не вложи локални пречистителни станци кои се изградени од стопанските
ништо, а остварува голем профит. Овој договор е огромна пречка за субјекти. Преку донации од ЕУ е изработена техничка документација и
правилно и одржливо управување со отпадот во Скопскиот Регион. изработена е тендерска документација за изградба на пречистителна
Мора да имаме регионален пристап во изградба на депониите, односно станица. Ова е во надлежност на Град Скопје, но имајќи предвид дека
да изградиме 6-7 регионални депонии во кои ќе се депонира само она што се работи за целосната инфраструктура и постројка за третманот на
не може да биде опфатено со рециклирање како и други форми на тињата, односно за третман на отпадот кој останува, се потребни
преработка на отпадот. Затоа на овие депонии треба да бидат изградени околу 180 милиони евра, Градот Скопје не може да го поднесе
и постројки за секундарна селекција на отпадот, за негова преработка целосно овој проект и потребно е и одредено кофинансирање од
како што се рециклирањето, компостирањето и други видови на државата, како и напори за изнаоѓање на странски донации со кои
преработка, а само она што нема да може да се преработи да се делумно би се финансирал овој проект. Владата неодамна ја разгледа
депонира. информацијата за потребата за изградба на пречистителната станица
Дури во последните неколку години почнавме со градење на и по локалните избори ќе вложи големи напори заедно со Градот
пречистителни станици во Струмица, Радовиш, Кичево... Скопје е Скопје да отпочне со реализација на овој проект.
единствениот главен град што нема пречистителна станица. За жал Воздухот во Скопје, Тетово, Битола... е најзагаден во Европа.
едно „Скопје 2014“ ги изеде овие животни потреби. Имаме ли Последиците од тоа се катастрофални по здравјето на сите граѓани. На
оперативен план за решавање на сето ова? тоа се будиме само кога ќе дојде зимскиот период и кога загаденоста се
n Пречистителни станици во Македонија започнаа да се градат пред мери во енормни проценти. И сé си продолжува по старо. Од
15 години. Изградени се во Куманово, Берово и во неколку други презатрупаноста со градби, увоз на стари автомобили, сомнително
градови. Сега е во завршна фаза пречистителната станица во загревање на домовите...
Струмица, Радовиш, Кичево... Изградба и одржување на n Загадувањето на воздухот во урбаните средини особено во овие
пречистителните станици согласно Законот за локална самоуправа и
другите закони е надлежност на единиците на локалната самоуправа,
односно на Град Скопје и општините. Се разбира, зависно од
капацитетите на општините и согласно можностите и централната
власт треба да помогне. Најголем дел од пречистителните станици се
изградени со помош на странски донации при што најголем удел имаат
претпристапните фондови на ЕУ. Меѓутоа, искуствата покажуваат дека
за голем дел од општините голем проблем е одржување на истите,
пред сé поради недостаток на финансиски средства и одбивање да ја
покачат цената на водата, бидејќи кај нас цената на одвод на вода се
наплаќа истовремено со доводот на водата. Притоа, општините
проценуваат дека покачувањето на цената на водата би било голем
товар за граѓаните и така се вртиме во круг, бидејќи за одржување на
пречистителните станици се потребни значајни средства. Од друга
страна странските донатори реагираат дека донираат средства за
пречистителни станици кои по нивната изградбанесевофункција.
Да во право сте, Скопје е еден од ретките главни градови во Европа кој
нема пречистителна станица и речиси сите отпадни води без каков
било третман завршуваат најчесто во реката Вардар или директно во

Јас сум цел живот во Аеродром каде живеете и Вие. Во еден
реон, стар Аеродром, во последните години забрзано се гради нов
град „касарна“ со нови преку 25 000 жители од кои повеќе од 70 %
ќе бидат доселеници од внатрешноста. Последиците од тој урбан
хаос наскоро ќе се осетат. Како натаму. Има ли крај на ова безредие
во кое градоначалникот гледа на „единствена можност за
собирање пари за фонтани, асфалтирање на улици, финансирање
на спортски клуб“ и сл...
И јас живеам од 1985 година во Аеродром. Во Аеродром се
донесени катастрофални детални урбанистички планови кои
овозможија прекумерна и нехумана градба и уништување на
зеленилото, спречување на циркулација на воздухот и низа други
проблеми. Населувањето на нови жители во новите 44 десетокатници,
а се планираат и нови доведе до недостаок на паркинг-места и
вистински метеж во сообраќајот со еден збор вистински хаос што го
претвори Аеродром во неподнослива општина за живеење.
Последиците од ова не можат да се отстранат и тие се трајни. Но мора
да се спречи натамошна хаотична градба, мора да се пристапи кон
изградба на паркинг-места, проширување на улици, како и изградба на
подземни сообраќајници, што ќе доведе до попроточен сообраќај,
градови е огромен проблем. Причините се познати, а тие се наоѓаат во како и до масовно подигање на зелени површини и масовно садење
греењето со фосилни горива, во сообраќајот, особено поради увоз на на зимзелени и листопадни дрва. Со ова само делумно ќе се ублажи
голем број стари возила, поради нехуманата и неодржливата градба и проблемот, а инаку да повторам последиците се трајни.
уништувањето на зеленилото, индустриското загадување и загадувањето
од градежните објекти. Потребни се низа долгорочни, среднорочни и
на многу граѓани сум им помогал никому не сум одмогнал. Немам ниту
краткорочни мерки и активности за намалување на аерозагадувањето.
една дамка во мојата кариера, дури ниту пријава за сообраќаен или каков
Владата заедно со општините и Градот Скопје ќе преземе активности за
било друг прекршок. Сигурно гледано од денешна перспектива и со
гасификација, стимулирање на намалување на греење на дрва и на јаглен,
поголемо искуство согледувам дека сум можел и уште подобро некои
изградба на подземни сообраќајници, усвојување на регулатива која ќе го
работи да ги направам.
спречи нехуманото градење и масовното уништување на зеленилото.
Го следите ли списанието и порталот Порта 3 и ќе може ли да
Сте биле пратеник, градоначалник, на Кисела Вода 1994-1998,
сметаме на оперативна соработка, во информирањето на стручната
министер за животна средина и просторно планирање 2004-2006. Дали
фела, но и пошироко, со идните предизвици што се и наша
тие политички, но и оперативни улоги оставија позитивен белег или
преокупација?
само горчина дека сте се труделе и обиделе, но без трајни резултати?
n Да, подолго време не само што го следам туку и редовно и детално го
n Максимално се трудев да работам во интерес на граѓаните и мислам
читам вашето ценето списание кое има мошне корисни содржини од
дека оставив забележлива трага на моето делување. Голем дел на граѓани
областа на екологијата, одржливиот развој, архитектурата и дизајнот,
ми приоѓаат често и ми нагласуваат дека паметат она што сум го направил
градежништвото, просторното планирање и многу други корисни и
како пратеник, градоначалник и министер. Па дури и нивните деца кои
интересни содржини. Како и досега можете да сметате на целосна
тогаш биле мали ми приоѓаат на ист начин поради тоа што нивните
поддршка и соработка од моја страна како и пошироко од целата
родители им го кажувале. Веројатно звучи нескромоно, но тоа е вистина,
засегната стручна фела и пошироката јавност.
ПОРТА
eксперт АРХИТЕКТУРАТА НА СЕДМИОТ КРУГ НА ПЕКОЛОТ(2)
Три папи и една кралица

Катедралата во Линколн, Палата Медичи, куполата на Санта
Мариа дел Фиоре, реконструкцијата на комплескот Сан
Марко во Фиренца, се само дел од ремек делата на
архитектурата на средниот век и ренесансата коишто
можеби не ќе се реализирале до колку не постоел
конфликотот помеѓу потребата од материјални
средства (капитал) и религизоното верување
дека лихврството не е христијански,
а којшто резултирал во исклучителната
„архитектурата на седмиот круг
на пеколот“.
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ (Aнглија), дипл. инж. арх.
Појдовниот текст за архитектурата на

седмиот круг на пеколот укажа на познатиот
конфликт помеѓу реалната потребата од
материјални средства (капитал) во рамките
на едно општество од една страна и на
религизоното верување дека лихварството
не е христијански од друга страна. Според
ова верување, кое било и/или се уште е
застапено во повеќе религии, позајмувањето
на пари за лихва не е морално и како
резултат на тоа, лихварите ја излагаат
својата душа на голем ризик. Тие, односно
нивната душа, по смртта ќе завршат во
последниот, третиот, прстен на седмиот круг
на пеколот посветен на оноие коишто биле
против господа, уметноста и природата, а
коишто се сместени вечно во големата
рамнина на врел песок и постоено
изгорувани од „снегулките“ на оган коишто
споро паѓаат од небото.
Како резултат на ваквиот проблем во
средновековна Англија со кралска повелба
било дозволено да се насели еврејска
заедница која ќе ги врши овие банкарски
услуги за позајмување на пари, а преку
коишто чин се заштитиле и душите на
христијаните од вршење на дејност која е
спротивна на нивните релизгиозни
ветувања. Оргинално еврејската заедница
дошла од Руен во Франција во времето на
норманското освојување на Англија
Палатата Медичи (Palazzo
предводено од Вилијам Освојувачот (William
Medichi) во Фиренца

MAРОКО
03.10.2017
авионски аранжман
650 €
ТИ
О
+389 2 32 32 234
И
ЛО
И
П
the Conqueror) кое отпочнало во 1066 обвиненија и наместени судски процеси се И
година, а со цел тие да помогнат во до нивното официјално протерување од СТ
собирањето на даноци за кралот во пари, а земјата со Едиктот за протерување на
не во натура. Од тука тие по прв пат Куполата на Кралот Едвард Први во 1290 година (The
официјално се споменуваат во 1070 година. Катедрланата Edict of Expulsion, King Edward I, 1290).
Нешто подоцна, Кралот Хенри Први (Henry I црква во Фиренца, По ова дури за време на владеењето на
of England) кој владеел во периодот од 1100 Санта Мариа дел Оливер Кромвел (Oliver Cromwell) во 1656
до 1135 година, во локалните закони го Фиоре (Santa година било дозволено формирање на
вовел континенталниот принцип дека Maria del Fiore еврејска заедница.
евреите и нивните имоти се сопственост на За време на својот престој во Англија
кралот. (1070 – 1290) еврејската заедница преку
Се чини дека ваквиот пристап со Евреите вршењето на банкарските услуги најмалку
во функција на банкари функционирал во индиректно придонела во реализацијата на
ред, веројатно се до оној момент кога бројни капитални сакрални и профани
позајмувачите, веројатно особено оние објекти коишто во отсуство на можност за
поголемите, се соочиле со „проблемот“ позајмување на пари веројатно не ќе се
дека позајмените пари еден ден ќе треба да реализирале, и барем особено не во
се вратат со камата. Ова е веројатно една нивниот обем и квалитет.
од причините која што довеле со состојба Протерувањето на евреите од Англија
во која Евреите не секогаш биле соодветно било проследено со прогонување на
третирани и покрај тоа што како директна оваа заедница и од други земји на
сопственост на кралот ја уживале, Европа, и тоа во голема мерка
барем теоретски, неговата како последица на
заштита. Тие понекогаш биле крстонсоните војни од тој
прогонувани, па дури и период. Се разбира со
подложени на масакри или прогонот на Евреите
масовни егзекуции во од Европа се
најверојатно појавил проблем
монтирани во однос на тоа
ПОРТА
Првата јавна библио-
тека во Фиренца, Сан
Марко (San Marco)
кој ќе ја преземе нивната улога на банкари најреномираната во Европа, а коешто во тој политичката династија на Медичи и за,
без да се загрози душата на христијаните период го направила Семејството Медичи ефективно, господар на Фиренца за
коишто ќе се занимаваат со ова дејност. Се да биде најбогатото семејство во Европа. поголемиот период од италијанската
чини дека еден од најдобрите одоговори на Банката Медичи го доживеала својот ренесанса, а којшто постхумно бил
ова прашање произлегол во Италија во најголем подем во времето на управувањето прогласен за татко на нацијата.
ренесансниот период во олицетворение на со банката од страна на Косимо ди Џовани Со оглед на тоа дека бил банкар и дека
прочуеното семејство Медичи (Medici) де Медичи (Cosimo di Giovanni de’ Medici) во неговиот приход бил резултат на
коешто оставило траен белег на овој почетокот на XV-от век. Косимо се смета за позајмување на пари за лихва тој
историски период, а од чиишто редови основач на христијанското спасување на својата душа
произлегле дури три папи и една кралица на по смртта го гледал преку неговото
Франција. несебично спонзорирање на културата и
Семејството Медичи основале Банка уметноста во времето на ренесансата, а
Медичи (Medici Bank) во Фиренца, Италија коешто дало голем придонес во културното
која функционирала во периодот од и уметничкото збогатување на Фиренца.
1397 до 1494 година. Во времето Во овој контекст Космо го
на својот зенит се смета дека ангажирал младиот и надежен
оваа банка била и архитект и скулптор
најголемата и Микелоцо ди Бартоломео
Објектот Сан Марко е декориран со фрески од

Фра Анџелико (Fra Angelico)

Микелоци (Michelozzo di Bartolomeo венец на објектот. Надворешната спонсорството на првата јавна библиотека
Michelozzi) којшто работел како архитект за масивност на палатата е спротивставена на во Фиренца, Сан Марко (San Marco), која се
семејството Медичи во период од околу 40 релативната леснотија на внатрешноста на наоѓа во истоимениот комплекс
години како резултат на што се смета како објектот доминирана од внатрешниот реконструиран од страна на архитектот
основоположник на ренесансната атриум опкружен со колонада инспириран Микелоци во периодот од околу 1437 до
фиренциска палата. Секако како од манастирските дворови. Преку овој 1444 година. Самата библиотека се наоѓа
најмаркантен објект од овој вид се смета пристап семејството Медичи добило во рамките на самостанот којшто е составен
Палатата Медичи (Palazzo Medichi) масивна палата која е одраз на нивната моќ, дел на комплекост заедно со црквата. При
изградена во периодот помеѓу 1444 и 1484 но со релативно скромна надворешна ова во рамките на самостанот била
година. Инспирирана од класичната римска фасада која не ја отсликува моќта на изградена посебна монашка ќелија за
архитектура и принципите на Брунелски се семејството, која повеќе е видлива во Косимо. Објектот е декориран со фрески
смета дека Палатата Медичи е внатрешноста на објектот. Во рамката на од Фра Анџелико (Fra Angelico), Боноцо
олицетворение на ренесансниот дух палатата се наоѓа и Капелата Маги (Magi Беноци и други.
карактериризиран со рационалност, ред и Chapel) позната спред фреските на Беноцо Катедралата во Линколн, Палата Медичи,
примена на класицизам во човечка мерка. Гоцоли (Benozzo Gozzoli) завршена во 1459 куполата на Санта Мариа дел Фиоре,
Камената фасада на објектот јасно е година, а во која се налсикани портрети на реконструкцијата на комплескот Сан Марко
дефинирана со два силно изразени семесјтвото Медичи како патуваат низ во Фиренца, се само дел од ремек делата на
хоризонтални венци коишто јасно го Тоскана по угледот на библиското патување архитектурата на средниот век и
одбележуваат преминот од еден на друг кат. на трите мудри старци. ренесансата коишто можеби не ќе се
Комбинацијата на катови коишто се Веројатно како врвен гест на спонзорство реализирале до колку не постоел
намалуваат во височина од приземјето на Космо се смета она кое овозможило на конфликотот помеѓу потребата од
нагоре и кај кои обработката на камената архитектот Филипо Брунелски (Filippo материјални средства (капитал) и
фасада која од најристична на приземјето Brunelleschi) да ја заврши куполата на религизоното верување дека лихврството не
се искачува кон по рафинирана на Катедрланата црква во Фиренца, Санта е христијански, а којшто резултирал во
погорните катови овозможува овиј масивен Мариа дел Фиоре (Santa Maria del Fiore). исклучителната „архитектурата на седмиот
објект да се чувствува полесен како нашиот Во доменот на профаната архитектура круг на пеколот“.
поглед од од приземјето кон кровниот Космо го дал својот придонес и преку (Продолжува)
Внатрешноста на
Палатата Медичи
ПОРТА 49
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
ПОРТА
Tikkurila BioRid
- ФУНКЦИОНАЛЕН ПРЕМАЗ ЗА
ЗАШТИТА И ОТСТРАНУВАЊЕ
НА ВЛАГА И МУВЛА
М
ногу чест проблем со кој се BioRid е функционален премаз, односно боја на база
сретнуваме во последно време на вода за отстранување на влагата и одржување на
е појавата на влага и мувла во површините во сува состојба. Заштитата од мувла се
домовите и работниот простор базира на физички процес кој се одвива во микропорите
како резултат на во самата боја. Премазот привремено ја акумулира
кондензацијата предизвикана водата во текот на периодот на кондензација, а кога
од големите температурни температурата на површината е над точката на росење,
разлики на ова поднебје. Третирањето на ѕидовите, влагата испарува во атмосферата. Овој процес на
плафоните и останатите градежни елементи е испарување се одвива на ефикасен начин во споредба
очигледно најлесниот начин да се избегне со рамна површина поради технологијата на матрицата
контаминација со мувла и површините да се одржат во на микропорите. На пример, еден метар квадратен
сува состојба. BioRid со дебелина од околу 1 mm претставува
ПОРТА
зголемување на релативната површина од скоро 12.000
пати, т.е. приближно големина на два фудбалски терена.
Поради тоа водата испарува побрзо, а бојадисаната BioRid системот се состои од 3 производи:
површина останува сува.
1. BioWash - детергент за миење и
BioRid е посебно погоден за нови и претходно обоени отстранување на мувлата и алгите
површини во услови во кои е потребна заштита на филмот
2. ProSeal - основен транспарентен премаз
на бојата од контаминација со мувла, како што се
за порозни и апсорбирачки површини
просториите во кои се живее, бањи, кујни, подруми,
пред нанесување на BioRid
паркинг-гаражи, простории во индустријата за
прехранбени производи, пивници, винарии, магацини и 3. BioRid - функционален премаз за
фарми кои се занимаваат со сточарство и земјоделство. заштита од мувла и влага
Tikkurila BioRid во Германија доби „Хигиенски сертификат“, одобрен е од

страна на Сојузното здружение на инспектори за прехранбени производи на
Германија (BVLK).
ПОРТА
ентериер
ШТО МОЖЕМЕ НИЕ,

НЕ МОЖАТ БАШ СИТЕ
Д
а се добие успешен проект и реализација По барање на Инвеститорот да се размислува за идеи
потребни се многу елементи со јасно како дел од глобалната слика за БИ ХОЛДИНГ
поставена цел, а таа е - што можат други компанијата, од арх. Лина Радовановиќ се бараше да
можеме и ние, а што можеме ние не можат се добие простор, кој издржува посебна надмоќ со
баш сите. потреба за достигнување на највисоки цели.

Ентериерот треба да поседува силен натпреварувачки дух, одлучност и посветеност да се биде доследен и да се
па дури и во битка самиот со себе. Сите елементи во дејствува во позитивна атмосфера. Применетиот концепт
просторот освен столиците, се проектирани и изведени во станува дел од глобалната слика за БИ ХОЛДИНГ во кој
нулта серија за млад успешен претприемач. Тоа бараше лимитите ќе се поместуваат со растот на холдингот.

eнтериер
Современ функционален стан со
Изработил: Проектантски тим на БИРОПРОЕКТ, Скопје

Фото: Костадин КАЛОШЕВ
П
редмет на работа во овој ентериер беше ниска станбена структура во населба Лисиче во
стан за домување на една млада личност. Скопје.
Станува збор за студио, коешто зафаќа Концептот се формираше пред сé според желбите
површина од 34 м2, а се наоѓа во објект од на инвестирот, кој сакаше современ стан со голема
eнтериер
уникатен и разигран амбиент
функционалност и леснотија во изборот на преградувања одговара на своите барања.

материјалите. Во станот постои мал претпростор, кој е дел од
Имено, водејќи се според новите трендови за дневната соба, потоа екстровертна кујна, бања и
внатрешно уредување, добивме простор кој без една спална соба, која исто така е делумно
преградена со мебел. Овде
постои можност за ротација
на телевизорот како би се
користел наизменично по
потреба во двете простории.
Употребувајќи го
минимализмот и современиот
пристап во дизајнирањето на
мебел добивме уникатен и
разигран амбиент со
одредени елементи во
попартистички манир, кој
мошне се вклопува во
динамичната природа на
сопственикот на станбениот
простор.
Изведбата на целокупниот
мебел беше предвидена од
oплеменета иверка во бела и
жолта боја во комбинација со
метални сегменти во црна
боја.
ПОРТА
ПОРТА
екологија „БАДУ“ ВО ПОРТА ВЛАЕ, РЕВОЛУЦИОНЕРИ ВО РЕЦИКЛИРАЊЕ
Не можеме да го
промениме светот,
но можеме да се обидеме
Зелената приказна започнува со желбата сопствениците

Оливер Тодоровски, Драган Димовски и Владимир
Пешков да заштедат при уредувањето на внатрешниот
и надворешниот дел на „Баду“, а подоцна продолжува
со голем ентузијазам за рециклирање и реупотреба на
материјали и конечно во традиција и заштитен знак на
едно екокафуле во рамките на можностите во Скопје.
Орстад
колеџ
ентериер
Соња ТАНЕВСКА
З
елената боја е одлика на
познатата пејачка Ерика Баду
по која е наречено и скопското
кафуле „Баду“ во Порта Влае,
а во нејзино име е и заштитната
боја на ентериерот на ова кафуле, како и
зелените еколошки активности на
сопствениците Оливер Тодоровски, Драган
Димовски и Владимир Пешков.
Зелената приказна започнува со
желбата на овие млади луѓе да заштедат
при уредувањето на внатрешниот и
надворешниот дел на „Баду“, а подоцна
продолжува со голем ентузијазам за
рециклирање и реупотреба на материјали
и конечно преминува во традиција и
заштитен знак на едно екокафуле во рамки
на можностите во Скопје.
СТЕ ПОМИСЛИЛЕ ЛИ ДЕКА НЕКОГАШ

КАДАТА МОЖЕ ДА БИДЕ УДОБЕН
ДВОСЕД? две просечни столици во салоните за поопуштена. Секако за време на
Сопствениците за таа цел првично мебел. На сличен начин се изработени и дружењето главниот фокус е на муабетот,
употребиле дрвени палети наместо сандаците коишто во моментов се масички но ентериерот создава атмосфера што
столици, секако со обработка, обликување и му даваат уникатен изглед на кафулето. треба да го овозможи тоа.
и фарбање. Споредбено, преработката на Според нив на овој начин и гостите се Во внатрешниот дел двоседите се
еден ваков двосед чини колку цената на чувствуваат поудобно, а атмосферата е заменети со обработени кади за во бања,

полици од рециклирани штици, уникатни
лустери и прекрасно рачно изработени
колажи поставени на ѕидовите. Полиците
ги красат и уникатни старински украси,
часовници и сл.
ПОЗИТИВЕН ПРИМЕР ЗА ГОСТИТЕ,

СОСЕДИТЕ И ДРУГИТЕ КАФУЛИЊА
Според сопствениците, идејата е
одлично прифатена од гостите и најчесто
коментарите се дека никогаш не би им
текнало дека од некој предмет што го
имаат во визбата или во гаражата, може да
направат корисни предмети што ќе се
употребуваат уште многу години.
Исто така една од најинтересните
реакции е на дистрибутерите на пијалаци
кои ги забележале лустерите изработени
од празни стаклени шишиња од пијалаци и
од лименки.
Многу често, гостите и соседите коишто
живеат или работат во околината на „Баду“
веќе ги применуваат искуствата во
рециклирањето на материјали во нивните
домови или во работниот простор.
Кафулето позитивно влијаеше и врз голем
број кафулиња во градот, пред сè затоа
што овозможува креативност и уникатност
во внатрешниот и надворешниот начин на
уредување на објектите. И можеби сè
изгледа едноставно, но сепак според
сопствениците треба голема посветеност и
енергија како и постојано надоградување.
Сепак резултатите од практичен и од
еколошки аспект се најголема награда,

покрај бројните награди добиени од уште не нудат соодветни услови за шишиња, туку се послужуваат единствено
Градот Скопје и од „Пакомак“. селекција. Во пресрет на сопствениците на сокови од свежо цедени овошја.
„Баду“ излегува Пакомак, па се организира Сопствениците во иднина очекуваат
ПАКОМАК ПОМАГА ВО СЕЛЕКЦИЈАТА селекција на стакло, што некогаш промена на некои законски регулативи кои
НА ОТПАДОТ достигнува и количина од 100 килограми, би овозможиле полесно функционирање
Во оваа дејност еден од што во вообичаени услови би било на кафулињата, со што почесто би биле
покомплицираните проблеми е сложено да се транспортира до поздравени еколошките идеи. Според нив
одложувањето на отпадот, бидејќи депониите. Во кафулето не се користи ние не можеме целосно да го смениме
одговорните компании за оваа намена сè пластична амбалажа, ниту сокови во светот, но можеме да се обидеме.
ПОРТА
Лебот како мотив
за совршени
светилки
Јапонската дизајнерка Yukiko Morita
преобразува вистински леб во функционални
светилки, кои неодамна беа Подготви: Дејан БУЃЕВАЦ
Н
презентирани на изложбата а неодамна одржаната изложба за
Maison & Objet 2017 во Париз домашни декорации - Maison & Objet
2017 во Париз (од 8 до 12 септември),
која инаку е една од водечките
манифестации од овој вид во светот,
јапонската уметница Yukiko Morita го претстави
својот најнов иновативен производ Pampshade -
рачно изработени светилки направени од вистински
леб.
Оваа уметница била пекарка, па затоа нејзината
љубов кон лебот била мотив за започнување на овој
проект. Инаку, за реализација на овие необични
светилки, таа користи брашно, сол, квасец, LED
светла и батерија, а сето тоа е обложено со слој од
смола за да „печивата“ не се расипат.
Производите на Morita се забележани после Tokyo
Design Week, каде што таа првпат го претставила
својот дизајн и оттогаш ја развила целата колекција
Pampshade, која сега има седум различни светилки
од леб и други печива, информира Designboom.

арт и дизајн
Производството на секоја светилка премачкува со смола и го дотерува. Во Morita своето дело го доработувала долго
почнува со вообичаено печење леб, потоа зависност од обликот и текстурата на време, така што направила 300 прототипи за
дизајнерката максимално ја „чисти“ неговата светилката, во неа се поставува електрично да дојде до совршениот производ
внатрешност до кората, а потоа обликот го коло и сијалица. Pampshade.

ПАРКИНГ
СИСТЕМИ
адреса: ул. Никола Карев бр. 20,

1000 Скопје, п. фах: 356
тел./факс: +389 2 2465 467
e-mail: izgradba@gmail.com
www.parkingsistemi.com.mk
www.facebook.com/izgradba
ПОРТА
ПОРТА

260

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

260

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ПОРТА

Зошто во Македонија крововите се најслабиот дел од

Бул. Партизански одреди бр.102‐2/лок.3 Скопје Кaрпош Тел: 071208150 ; 075/308640

ПОРТА 260 Љупка ДУКОВСКА

ИНТЕРВЈУ 26 32 16 2300 Кочани

AНДРИЈА РУСАН: АКО НЕМА ВИДЛИВ Маркетинг:

Првиот број на списанието Порта3

Одржлив „самосанирачки“ бетон

Соларни стаклени тули кои ќе може

29 септември 2017 ПОРТА 7

До денес се потрошени 2,399 милијарди денари

Зоран МИСОВСКИ , дипл. инж. арх.

8 ПОРТА 29 септември 2017

29 септември 2017 ПОРТА 9

поттрибински простор. Во моментов, со

10 ПОРТА 29 септември 2017

29 септември 2017 ПОРТА 11

14 ПОРТА 29 септември 2017

м-р Славко МИЛЕВСКИ, дипл. град. инж.

16 ПОРТА 26 мај 2017

Шема на оштетувањата на Хидросистемот Оровил

Попречен пресек на браната Оровил

Хидросистемот Оровил ги има следните основни карактеристики:

ХАВАРИЈА НА ПРЕЛИВНИТЕ ОРГАНИ НА БРАНАТА ОРОВИЛ

Слика: Еродирана подлога на одводниот канал од главниот прелив

Комисијата смета дека четири физички фактори, најверојатно,

18 ПОРТА 29 септември 2017

29 септември 2017 ПОРТА 19

29 септември 2017 ПОРТА 21

22 ПОРТА 29 септември 2017

24 ПОРТА 29 септември 2017

Ако нема видлив

м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл. инж. арх. (СРБИЈА)

29 септември 2017 ПОРТА 27

Всушност застрашувачки. Пред 5-6 години

30 ПОРТА 29 септември 2017

Архитектонска икона на Париз

32 ПОРТА 29 септември 2017

29 септември 2017 ПОРТА 33

АРХИТЕКТОНСКА ИКОНА НА 20-ТИ ВЕК

Слика 1. Каталог на земјотреси за Македонија и

38 ПОРТА 29 септември 2017

Датум Рихтерова магнитуда ML Интензитет Io

Од тектонски аспект, подрачјето Пехчево-Кресна преставува

Слика 7. Ликвифакција, феноменологија и карактеристични

Силината на земјотресот не ги поштедила ни патиштата и

40 ПОРТА 29 септември 2017

Имаме закони - проблем е

Се фалиме со нашата природна убавина, а од друга страна сме

42 ПОРТА 29 септември 2017

Словенците во Љубљана и Цеље имаат фабрики за преработка на

44 ПОРТА 29 септември 2017

Три папи и една кралица

д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ (Aнглија), дипл. инж. арх.

Појдовниот текст за архитектурата на

46 ПОРТА 29 септември 2017

Објектот Сан Марко е декориран со фрески од

48 ПОРТА 29 септември 2017

Tikkurila BioRid во Германија доби „Хигиенски сертификат“, одобрен е од

ШТО МОЖЕМЕ НИЕ,

54 ПОРТА 29 септември 2017

29 септември 2017 ПОРТА 55

Современ функционален стан со

Изработил: Проектантски тим на БИРОПРОЕКТ, Скопје