Professional Documents
Culture Documents
ПОРТА
Г Р А Д ЕЖНИШТВО
285
ОКТОМВРИ 2019
90 ДЕНАРИ
ГОДИНИ
Порта 3
15 години дел од медиумскиот пазар
О
ваа година единственото Порта 3 е списание кое секогаш е отворено за
списание за градежништво, соработка. Во годините што изминаа го
архитектура и екологија дигнавме гласот против „Скопје 2014“, бевме
прославува 15 години од против уривањето на Беко, дававме
излегувањето на првиот број. образложенија за или против мораториумот за
Години во кои темите од овие области допреа до градење во Општина Центар, го коментиравме
многу експерти, професори, работници, урбанизмот, одржливоста на градовите, начинот
архитекти, градежници, екологисти, обични на распишување и спроведување на
граѓани. архитектонските конкурси, ги претставувавме
Идејата за специјализирано списание на овие ставовите на архитектите и инженерите. И во
простори чекореше полека, но сигурно. годините што следат секогаш ќе бидеме
Почнавме со излегување два пати месечно, во отворени за изнесување на проблемите, но
еден голем формат на обична весникарска никогаш не забораваме и да дадеме пофални
хартија. После неколку промени на дизајнот зборови за тоа што навистина заслужува, врз
дојдовме до ова издание кое и сега го држите во основа на утврдени, стручни критериуми.
рацете, а кое веќе стана препознатлив бренд во Она што за крај ќе може да го ветиме е дека
полето на медиумите. Низ годините неколку пати со истото темпо, па и многу подобро, ќе
се соочивме со конкуренција, но тоа само ни продолжиме и во наредните години, за
беше мотив за да продолжиме со нови и уште прославата на новите јубилеи на Порта 3 да
поинтересни текстови, за што навистина сме имаме многу повеќе резултати за да се
благодарни. пофалиме.
Јубилејот 15 години ќе донесе уште една новина. Ќе почнеме со доделување на Годишна награда на Порта 3
од областите што ги обработуваме, со цел наградата да стане традиција и да се доделува еднаш годишно.
Жири-комисијата составена од експерти во овие области на крајот од годината, во декември, ќе ја доделат
наградата, кога ќе биде и прославата за роденденот.
ИНФО 8
СРЕЌЕН РОДЕНДЕН АРХИТЕКТОНСКИ ФАКУЛТЕТ!
ИНФО 10
ПОСТОЈАТ РАЗЛИЧНИ ВИДУВАЊА, ШТО Е
ВСУШНОСТ ОДРЖЛИВА АРХИТЕКТУРА
ИНФО 14
18. СИМПОЗИУМ НА ДГКМ
34
ГРАДЕЖНИШТВО 18
ВРСКА ПОМЕЃУ БЕТОНИ СО
РАЗЛИЧНИ КАРАКТЕРИСТИКИ
ГРАДЕЖНИШТВО 22
НАЈСКАПИ МЕРКИ ЗА ОДРЖУВАЊЕ НА
МАКЕДОНСКИТЕ ПАТИШТА
AРХИТЕКТУРА 26
УЛИЦАТА ГОЛДСМИТ „ПОЗЛАТЕНА“ СО
СТИРЛИНГОВАТА НАГРАДА
АРХИТЕКТУРА 30
КУЛТУРНО-РЕКРЕАТИВЕН АКРОПОЛ
УРБАНИЗАМ 34 40
ВО ПОТРАГА ПО ЗЕЛЕНИЛОТО
УРБАНИЗАМ 40
ГРЕШКИТЕ НАПРАВЕНИ ВО МИНАТОТО
НИКАДЕ НЕ СЕ ОДРАЗУВААТ ТОЛКУ КАКО
ВО УРЕДУВАЊЕТО НА ГРАДОВИТЕ
СООБРАЌАЈ 44
CКОПЈЕ, ИСАК ЊУТОН И ЈАВНИОТ ТРАНСПОРТ
ЕНТЕРИЕР 48
ТРЕНДОВСКИ АМБИЕНТ СО 48
ФУНКЦИОНАЛНА НАМЕНА
56 62
ЕКОЛОГИЈА 52
ГОЛЕМИ ОБВРСКИ, МАЛИ ЧЕКОРИ КОН
СПАС ОД КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ
РЕПОРТАЖА 56
АНКАРА - СИДРОТО БЕЗ МОРЕ ГО ЖИВЕЕ
СВОЈОТ ЧЕТВРТИ МИЛЕНИУМ
УМЕТНОСТ 62
ИЗЛОЖБА НА ДЕЛА КОИ СОДРЖАТ И
МИНАТО И ПОТЕНЦИЈАЛНА ИДНИНА
ГОДИНИ
ПОРТА
ГРАДЕЖНИШТВО
285
ОКТОМВРИ 2019
и геодезијата.
Градежниот факултет може да се гордее
со своите 4.689 дипломирани инженери, над
450 магистри и 100 доктори на наука, кои со
Н
а 5. октомври во хотелот Александар формиран на 6-ти октомври во далечната својата стручност и знаење се
Палас во Скопје во присуство на 1949 година, како еден од двата најстари имплементирани во стопанството,
бројни гости од земјава и странство, технички факултети во земјава. Денес по 70 институциите од јавниот сектор и науката,
колеги, пријатели, претставници на Владата години развој Градежниот факултет во како во нашата земја, така и надвор од неа.
на Република Северна Македонија и Скопје, како интегрален дел на најголемиот На свеченоста беа доделени повеќе
наставен кадар од факултетот свечено се универзитет во нашата држава, плакети и благодарници на компании,
одбележa 70 годишниот јубилеј од Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, институции и поединци како знак на
основањето на Градежниот факултет при претставува високо ценета, јавна образовна благодарност за долгогодишна плодна и
Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во институција, која врши образовна, научно- успешна соработка.
Скопје. истражувачка, применета и издавачка дејност Редакцијата на „Порта 3“ од се срце го
Градежниот факултет во Скопје е во областа на градежништвото, геотехниката честита овој значаен јубилеј. n
6 ПОРТА 25 октомври 2019
ПОРТА
инфо 70-ГОДИШЕН ЈУБИЛЕЈ
Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.арх. архитектонските факултети од Подгорица намали градежниот отпад и да се создаде
(Специјално за Порта 3 од Белград) и Загреб. Концептот на ова случување се можност за негово повторно користење на
Т
базира на два дела: предавања и нови проекти, што е и покажано на
рета година по ред на почеток работилници кои ги одржуваат некои од примерот на деловната зграда Шимано,
на октомври (4. - 6.10.) во предавачите. Оваа година, десет каде дури 82 отсто од употребените
Белград се одржува конгрес на предавачи доаѓаат од десет земји и може материјалите се од постоечки згради кои
одржлива архитектура, кој да се забележи и покрај тоа што темата е се заменети со нови.
првите две години беше под заедничка, дека постојат различни Потоа архитектот од Хрватска, Идис
име конгрес САЕЕ. Оваа година, покрај видувања, што е всушност одржлива Турато, говореше за новите општествени
сменетото име, забележливо е дека имаше архитектура. Тој дел претставува особено околности и новата улога која архитектот
поголем број на спонзори и посетители. интересен аспект, бидејќи покажува дека ја има денес. Тој преку некои примери го
Како и претходните два пати, ова одреден поим во архитектурата, може прикажа размерот на проектираниот
случување се одржа во зградата на често дијаметрално различно да се простор во кој живееме денес.
Југословенската кинотека и неговата цел е толкува. Од Шпанија дојде Марија Лангарита,
промоција на одржливата градба како Предавањата ги отвори Томас Рау, добитник на наградата Young architect of
значајна архитектонска и општествена архитект од Холандија, кој се смета и за the year 2014, која низ серија свои
тема. Манифестацијата има регионален визионер и за иноватор. Тој претстави проекти, каде може да се види интересна
карактер, бидејќи покрај здружението некои од своите проекти, но и систем на употреба на зеленило во архитектурата, го
Екокулт+, Архитектонскиот факултет од циркуларна економија, наречен Мадастер, покажа нејзиното разбирање за одржлива
Белград, списанието Еко Куќа, во кој претставува голем катастар на архитектура.
организацијата учествуваат и градежни материјали, со идеја да се Петер Пишлер од Италија говореше за
ПОРТА
со нулта емисија на јаглерод и ја
претстави филозофијата на својата
фирма Zedfactory, преку серија
͆ì͌ð͖͊
објекти во различно климатско
опкружување во различни делови на ̹͏î͉ï͌æ͌
светот.
Како ја разбираат одржливоста на ̽͊í͎͊
север, објасни Ану Пустинен од
Финска, која зборуваше во име на ̹͉æ͉è͉͍óë
компанијата Аванто. Таа преку неколку
проекти покажа колку барањата за ̾͊æç͊íë͖͉
одржливост се различни на север,
каде е поладно. ̹͌ô͉ïë
Конгресот го затвори словенечкиот
архитект Роберт Клун, кој е победник ͆ñ͍͏îëó͉
на конкурсот за павилјон на Словенија
на ЕКСПО 2020 за изложбата во Дубаи.
Конгресот Одржлива архитектура,
͍̈́ëí͊ð
полека станува препознатливо
архитектонско случување во Белград и
Óëñ͌í͉
во регионот. Со идеја постепено да
расте секоја година како со изборот,
͍̓͐ëè
така и со квалитетот на содржините
кои им се нудат на посетителите. Во
͎̾͌ñëæ͉͍
исто време тоа е одлична можност да
се согледаат често многу различните
погледи на архитектурата и идејата за
одржливост. Како и тоа од секого да
се научи нешто ново и да се разбере
дека одржливоста како концепт е
многу широка идеја која може да
собере многу погледи на светот, а пак
сите тие погледи да го сочинуваат она
што е идеја на ова случување –
одржлива архитектура.
прοф.Мери ЦВЕТКОВСКA, природните катастрофи врз конструкциите и инфрастуктура која во поголем дел веќе го
Градежен факултет, Скопје
Г
други теми поврзани со градежното надминува пропишаниот работен век. И покрај
конструкторство. примената на соодветни постапки за
одинава, во периодот од 2 до 5
Годинава Симпозиумот беше посветен на проектирање и изведба, континуираното и
октомври, во Охрид се одржа 18.
следење, процена и санација на истовремено безбедно и економично
Симпозиум на Друштвото на
конструкциите. Причина што се одлучивме функционирање на градбите во голема мерка
градежни конструктори на
токму за оваа тема е нејзината актуелност од зависи од нивното соодветно одржување и
Македонија - ДГКМ, на кој
аспект на староста на нашата градежна управување. Градежните конструкции со тек на
присуствуваа над 300 учесници од 18 земји од
регионот и светот, со што беше реализирана
една од најважните програмски цели на
Друштвото, а тоа е афирмација на научните
достигнувања и нивна имплементација во
праксата.
Друштвото на Градежни конструктори на
Македонија во своето 40-годишно постоење
успешно реализира 18 симпозиуми чија
главна цел беше да се обезбеди форум, каде
домашните и странските учесници ќе можат
да разменат знаење и идеи за најновите
научни достигнувања и практики, поставувајќи
насоки за идни истражувања и соработки во
областа на градежното конструкторство.
Симпозиумите секогаш беа посветени на
актуелни теми како: современи методи за
проектирање и изведба на конструкции;
современи стандарди и прописи за
проектирање на конструкции; современи
материјали и технологии како предуслов за
изведба на одржливи објеки, влијание на
Εксперименталнο испитување на
влиjаниетο на перфοрмансите на старата Сл. 1. Пοдгοтοвка на прοбните тела и вршење на испитувањата
25 октомври 2019 ПОРТА 17
сο вοда.
Ηοвиοт бетοн е οд истата класа C30/37, 3-
фракциски, Dmax=16mm. Бетοнοт се
вградува на свежο врзнο средствο, вο
рамките на „οтвοренοтο“ време за рабοта на
материjалοт (врзнοтο средствο).
Притοа, дοбиените резултати пοкажуваат
дека каj прοбните тела е пοстигната
кοнструктивна врска, οднοснο напрегањата
пοтребни за да се предизвика лοм вο
бетοнοт се сοοдветни на напрегањата при
кοи би дοшлο дο лοм вο бетοнскиοт елемент
кοга истиοт би бил изведен мοнοлитанο. Каj
сите прοбни тела дел οд пοвршината пο кοjа
настанува лοм минува низ структурата на
бетοнοт (каj некοи οд испитаните призми
лοм настанува 100 % вο бетοнοт).
Испитувањата се извршени вο сοрабοтка
сο Лабοратοриjата за бетοн, ГП Гранит –
Скοпjе.
Εксперименталнο испитување на
влиjаниетο на излοженοста на старата
бетοнска пοдлοга, какο и на санираниοт
систем на карбοнизациjа и деjствο на
мраз
Какο штο беше презентиранο вο
вοведнοтο пοглавjе, кοнструктивнο врзување
пοмеѓу материjалите наjчестο се применува
при санациjа и заjакнување на οштетени или
деградирани армиранοбетοнски
кοнструкции. Пοради свοjοт карактер и висοк
степен на излοженοст, бетοнските
кοнструкции вο сοвремените урбани
средини, какο и οбjектите οд патната
инфраструктура (мοстοви, тунели, виjадукти,
пοтпοрни ѕидοви и сл.) се чест предмет на
санации и заjакнување.
ЗΑКЛУЧΟК
1. Кοга се рабοти за кοнструктивнο
врзување на бетοни сο висοки jакοсни
карактеристики (сο класа С30/37 или
пοвисοка), дο лοм дοаѓа при дοстигнување
на ултимативната jакοст на бетοнοт на
затегнување (пοмеѓу 3-5 ΜΡа), οднοснο дο
лοм дοаѓа вο структурата на бетοнοт и без
примена на специjализирани врзни
средства.
2. Βο случаите кοга бетοнската пοдлοга
кοjа се санира има пοниски jакοсни
карактеристики (дο 30ΜΡа), дегадирана
пοвршина, хемиски кοнтаминирана или
претхοднο излοжена на влиjание на мраз
и/или сοли, вοοбичаенο дο лοм дοаѓа на
кοнтактοт пοмеѓу бетοните или пοмеѓу
врзнοтο средствο и стариοт (пοслабиοт)
бетοн. Βο οвие случаи, за οстварување на
пοдοбра и пοтраjна кοнструктивна врска
препοрачливο е кοристење на пοлимерни
врзни средства. Βο зависнοст οд jакοста на
бетοнοт, дο лοм дοаѓа при напрегања οд
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
ПОРТА
ПОРТА
градежништво ПОТРЕБНИ СЕ ПРАВИЛНИ ОДЛУКИ ЗА ПАТНАТА МРЕЖА
Лошото одржување
е најскапа инвестиција
Стратегиите за одржување на патиштата варираат од држава до држава, па
дури и меѓу различните патни управи во државата. Тоа не е за изненадување
затоа што не постои најдобар начин на одржување
д-р Слободан ОГЊЕНОВИЌ,доцент на Катедрата за активности кои имаат за цел минимизирање на се карактеризира на следниот начин:
патишта на Градежниот факултет во Скопје трошоците на корисниците и максимално - Карактеристики на патната мрежа
К
зголемување на безбедноста во сообраќајот (категорија на патиштата, сообраќаен
ога се зборува за одржувањето на (Светска банка). ток/оптоварување/густина, типови на
нашата патна мрежа треба да се дадат 1. Планирање коловози, состојба на коловозите)
одговори на прашањата: Планирањето вклучува анализа на патната - Должина на патиштата во секоја
1. Дали само зголемувањето на финансиските мрежа како целина и процена на трошоците категорија
средства за одржување (инвестициите на за развој и одржување за различни - Карактеристики на возниот парк на
рехабилитација кои се во тек) ќе биде сценарија на расположливиот буџет. На ова патната мрежа
доволно за подобрување на состојбата во ниво се вршат предвидувања за состојбата Резултатите од оваа фаза се најмногу од
која се наоѓаат нашите патишта? на патната мрежа за различни вредности на интерес на политичко ниво, односно на ниво на
2. Колкави се финансиските средства кои се потребните финансиски средства заедно со донесување одлуки за патната мрежа и
потребни за одржување? предвидувања на трошоците. Во фазата на потребниот буџет.
Одржувањето е збир од планерски, планирање, на физичко ниво патната мрежа 2. Програмирање
програмски, подготвителни и изведувачки
22 ПОРТА 25 октомври 2019
Програмирањето вклучува подготовка на дневници и користење на тие информации за - Дефинирање на репрезентативни секции на
повеќегодишни интервенции на патната мрежа, контрола на изведените активности. кои во текот на наредниот период од
односно на делници на кои е потребен некој Активностите се фокусирани на одделни неколку години ќе се следи состојбата на
тип одржување, подобрување или изведување потези од патот. појава и развој на пукнатините на новите и
нова конструкција. Во идеален случај се Како дел од планирањето, во последните рехабилитираните патишта.
изведуваат cost-benefit анализи за одредување години Јавното претпријатие за државни - Дефинирање на интервалите на мерење на
на економската оправданост за секој сет патишта интензивно работи на воведување на рамност и дефлексии (за автопатиштата и
активности. Физички патната мрежа се дели на систем за управување на патиштата на нашата патиштата за моторен сообраќај секоја
делници со хомогена коловозна конструкција. патна мрежа. Во рамките на тоа се изведуваат година, а на регионалните патишта на 2-5
Активноста на програмирањето како резултат мерења на состојбата на коловозот во однос на години во зависност од сообраќајното
ги дава трошоците на годишно ниво при рамноста и носивоста. Тие активности треба да оптоварување и улогата на патиштата во
дефиниран буџет за различни видови бидат предуслов за формирање на систем на мрежата). Се разбира, овие мерења треба да
активности за секоја делница. Најчесто управување со патната мрежа. Но, за да може се изведуваат во соодветни временски
финансиските средства се ограничени, па во потполност да профункционира потребно е услови (пролет и есен).
клучниот аспект на програмирањето е да се извршат и други активности, пред сè - Дефинирање на праговите на интервенција
одредување на приоритети при одржувањето планерски и програмски, како што се: за одредени типови на оштетувања кои ќе
за оптимизирање на расположливите
финансиски средства. Овој дел пред сè е
наменет за менаџерите на патните управи.
3. Подготовка
Ова е фаза на планирање на кус рок,
односно се изработуваат проекти, а можно е и
изведување на детална cost-benefit анализа за
потврдување на оправданоста на секој проект
одделно. Типични активности во оваа фаза би
биле:
- Дефинирање на потребни активности за
секоја избрана секција
- Изработка на проектна документација
Во оваа фаза веќе треба да бидат
обезбедени финансиските средства за
изведување на работите.
4. Изведување на мерките за одржување
Одлуките за менаџирање на ова ниво се
донесуваат за дневно или неделно ниво со
вклучување на динамиката на активностите,
планирање на потребната работна сила,
опрема и материјали, водење градежни
ПОРТА 23
Разгледувањето на ефектите од одржувањето
започнува со анализа на општоприфатените
начини на одржување. Начините на одржување
се поделени во шест категории (Benett,
Paterson, World Bank 2000) и тоа:
1. Рутинско одржување
Рутинското одржување може да се
дефинира како третирање на коловозот или на
системот за одводнување кога е тоа потребно,
бидат третирани како меродавни (пукнатини, Само со имплементација на овие мерки,
за да се овозможи нормалната функција на
рамност на коловозната површина, системот за управување кој сега е во фаза на
патот во целина. Така, често рутинското
колотрази, триење, ударни дупки). формирање, ќе овозможи рационализација на
одржување се нарекува уште и реактивно
- Примена на моделот на Светската банка финансиските средства потребни за
одржување. Тоа значи дека се изведува како
HDM-4 (Highway Development and одржување. Формирањето и
реакција на специфични состојби и
Management) за предвидување на имплементирањето на еден ваков целосно
оштетувања. Рутинското одржување треба да
оштетувањата и деформациите кои ќе се функционален систем за управување треба да
се изведува континуирано, барем што се
јават во иднина и за дефинирање на даде одговор на прашањето колкави се
однесува до системот за одводнување и на
приоритетите за одржување на одредени финансиските потреби на годишно ниво за
коловозите кога покажуваат знаци на
патни правци во зависност од одржување на нашата патна мрежа во
оштетување.
расположливиот буџет за одржување. Со согласност со утврдените приоритети.
2. Превентивно одржување
оглед на тоа што веќе постојат иницијални Стратегиите за одржување на патиштата
Спротивно на рутинското одржување, кај
коефициенти на прилагодување на HDM-4 варираат од држава до држава, па дури и меѓу
превентивното одржување аплицирањето на
на нашите услови (климатски различните патни управи во државата. Тоа не е
третманите се изведува пред појавата на
карактеристики, начин на градење, начин на за изненадување затоа што не постои најдобар
оштетувања. Овие третмани треба да го
одржување и др.) со мерењата овие начин на одржување, а исто така не постои
пролонгираат животниот век на коловозот со
коефициенти треба да се потврдат или по универзален сет стратегии коишто можат да се
враќање или одржување на посакуваните
потреба да се коригираат. применат насекаде подеднакво. Генерално,
карактеристики со мерки кои сè уште се
- Воведување на брзи и евтини постојат стратегии кои се поприфатливи за
економични. Можеби најчестиот тип на
технологии за одржување (залевање на дадени услови, но факторите кои влијаат на
превентивно одржување е микропресвлеката
пукнатини, површински обработки, примена на процесот на селекција се различни и многу
која се аплицира за да се заштити коловозот
рециклиран асфалт) што претпоставува комплексни. Некои од факторите кои влијаат
од стареење и оксидирање. Мерките за
темелно реформирање на постоечкиот начин на аплицирање на одреден вид третмани го
превентивно одржување се најпогодни за
на одржување. вклучуваат следното:
примена на коловози кај кои сè уште нема
Паралелно со ова потребни се и следните - Претходно одржување
појава на оштетувања како значајна појава на
истражувања: - Достапни материјали
пукнатини или дезинтеграција. Најчесто не се
- Дефинирање на репрезентативни возила - Достапност на фондови
аплицира агрегат или се аплицира агрегат со
(возен парк на државата). - Сообраќајно оптоварување
максимална големина на зрна од 10 mm.
- Дефинирање на единичните трошоци на - Класификација на патиштата и начин на
Превентивното одржување не е ефективен
корисниците: просечна потрошувачка на користење
начин за примена при структурни оштетувања
гориво за репрезентативните возила, - Влијанија на околината
како колотрази или пукнатини од типот
потрошувачка на делови, чинење на работна Можеби најважниот фактор е крајниот
крокодилска кожа.
сила по еден работен час, век на траење на ефект со кој одреден третман ќе влијае на
3.Аплицирање на тенки слоеви
возилата од возниот парк, цена на чинење на однесувањето на коловозот и секако на
Можат да се аплицираат и како превентивен
еден човечки живот кај нас. корисниците на краток и долг рок.
третман, но исто така се користат за да се
поврати отпорот на лизгање и возната
способност на коловозната површина. Често
се нарекуваат и функционални надградби
затоа што треба да ја повратат и да ја зголемат
способноста на патот за вршење на својата
функција, но не ги зголемуваат носивите
карактеристики на конструкцијата. Обично
тенките слоеви се користат при појава на мали
пукнатини, сосема мали ударни дупки и
минимални колотрази. Поголемите колотрази
можат да се третираат со исполнување или во
комбинација со тенка површинска обработка.
4.Надградбa
Надградбите се пресвлеки чија примарна
цел е да ги зголемат носивите карактеристики
на конструкцијата. Значително подобрување
на носивоста се постигнува кога надградбата е
24 ПОРТА
Рециклирањето е ефективна стратегија доколку
материјалите се во добра состојба и доколку
постапката е економична.
8. Мерки за одржување кои се применуваат
на патиштата во Македонија
Од сите наведени мерки за одржување, на
автопатиштата во Македонија најмногу се
изведуваат следните работи:
- Зимско одржување (чистење и по потреба
користење на сол и песок)
- Редовно одржување (косење трева од
банкините и средната разделна лента на
автопатиштата - не редовно, интервентно
чистење на одрони, крпење ударни дупки, по
потреба орапавување на коловозот за
подобрување на триењето)
со дебелина поголема од 40 mm. Се применува асфалтните слоеви до тампонскиот слој и/или - Рехабилитација, а при поголеми оштетувања
со појава на структурни деформации во замена и на тампонскиот слој до постелката. реконструкција
коловозот (колотрази, ударни дупки, пукнатини При делумни реконструкции некои делови на Зимското одржување и косењето трева од
од типот крокодилска кожа) или со оригиналната конструкција се оставаат банкините и средната разделна лента е
зголемување на сообраќајното оптоварување непроменети. Потполната реконструкција се сезонско одржување и се врши по потреба,
кое не е предвидено со проектот за коловозот. состои од отстранување на сите вградени чистењето на одрони е интервентно одржување
Се изведува со асфалтен слој кој се користи и материјали, обработка на постелката, и и повторно се изведува само по потреба.
за изведба на нови патишта. Најдобри градење на нова конструкција. Превентивно одржување на автопатиштата во
резултати се постигнуваат кога постоечкиот Реконструкцијата е оправдана кога коловозот е државата не се изведува.
асфалт најпрво ќе се поправи, а потоа се уништен, а постелката бара зајакнување Може да се заклучи дека во овој момент
нанесува новопредвидениот слој од асфалт. (вклучувајќи и дренирање). на патната мрежа кај нас се применуваат
5. Рехабилитација 7. Други третмани најскапите мерки за одржување, што
Рехабилитацијата е голема модификација на Постојат и други третмани кои се користат подразбира дека во голем временски период
коловозната конструкција. За разлика од при одржувањето, но не е едноставно да се сообраќајот се одвива по оштетени
надградбите, рехабилитациите секогаш класифицираат. На пример, се користи и само коловози што резултира со големи трошоци
вклучуваат интервенции на еден или на повеќе гребење без аплицирање на асфалтен слој или на корисниците (најголеми и најзначајни,
асфалтни слоеви. Вклучуваат гребење, при што емулзија за да се намали нивото на колотрази затоа што во крајна линија патиштата се
се отстранува површинскиот слој, често и или да се зголеми триењето. Доколку може да градат заради нивните корисници). Постојат
подлабоко од еден слој, со нов или рециклиран се докаже дека веќе нема да се појават голем број технолошки постапки со кои
материјал. Рехабилитација е најефективна колотрази тогаш ваквата мерка е оправдана. коловозите можат да се одржуваат во добра
мерка кај коловози кај кои се појавени знаци на Доколку повторно се очекуваат колотрази, оваа состојба, а временскиот интервал меѓу две
структурни оштетувања (пукнатини на голем мерка е привремена. Рециклирањето често се рехабилитации сериозно може да се
процент од возната лента и колотрази) но не во поврзува со рехабилитацијата. Всушност, продолжи. Генерално, инвестициите коишто
толкав обем што ќе бара потполна рециклирањето може да биде дел од која било во овој момент се реализираат на нашите
реконструкција. стратегија за одржување, затоа што многу патишта секако ќе дадат резултати, но за
6. Реконструкција битумени и агрегати можат повторно да се жал без соодветно одржување потоа, на кус
Реконструкција е отстранување и замена на искористат ако правилно се обработат. рок. n
ПОРТА
архитектура ДОДЕЛЕНО ПРИЗНАНИЕТО ОД КРАЛСКИОТ ИНСТИТУТ НА БРИТАНСКИТЕ АРХИТЕКТИ
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ, дипл.инж.арх. „позлати“ напорите на учесниците во именувана во чест на еден од пионерите на
О
(Специјално за Порта 3 од Лондон) проектот и им ја донесе не само социјалното домување во Велика Британија
ваа година „Златарската престижната Стирлингова награда на и добитник на Златниот медал на Кралскиот
улица“ (Goldsmith Street) во Кралскиот институт на британските институт на британските архитекти (Royal
Норич (Norwich) на Микали архитекти (RIBA Stirling Prize) туку и Gold Medal) во 2017 година, Нив Броун
Ричес (Mikhail Riches) со Кати иногуралната Награда Нив Браун за (Neave Brown, 1929-2018).
Хоули (Cathy Hawley) ги домување (Neave Brown Award for Housing) Овој проект беше еден од шесте
28 ПОРТА
најчиста, најеколошка и социјално свесна
форма. Зад одмерените фасади со боја на
крем се наоѓаат беспрекорно деталирани,
високоодржливи домови – неверојатно
достигнување за комплекс од оваа големина.
Ова е соодветно социјално домување, кое се
развивало повеќе од десет години,
реализирано од страна на амбициозен и
промислен совет. Овие посакувани,
просторни, нискоенергетски објекти треба
да бидат норма за сето социјално
домување.“
Она што го прави комплексот на Улицата
Голдсмит исклучителен и за пример е
способноста да се донесе намалената
потрошувачка на енергија до најшироко
можните форми на домување, а коешто
било постигнато преку големото ниво на
напор и грижа од архитектите на проектот.
Во рамките на Велика Британија има
ургента потреба од поголема амбиција и
креативност за да се поттикне потребната
„револуција“ во доменот на домувањето, а
комплексот на Улицата Голдсмит покажува
како ова може да се постигне. Оттука
веројатно Стирлинговата награда за 2019
година не можела да заврши во подобри
раце отколку на проектот со којшто
веројатно индиректно се оддава и
признание на стогодишницата на Законот
за домување од 1919 година (1919 Housing
околу 70 % помали од просечните. (Julia Brafield), „Улицата Голдсмит е Act) со кој ефективно се воспоставил
За претседавачот на овогодишното жири современо ремек-дело. Тоа е концептот на социјално домување во Велика
за Стерлинговата награда Џулиа Барфилд висококвалитетна архитектура во својата Британија. n
ПОРТА 29
архитектура
Културно-рекреативен акропол
конкретна позиција и форма во мрежата ја археолошки наоди и на тој начин да алудира контакт и поврзаност со постоечкото
добиваат согласно конкретните одлики на на напластените и скриени историски зеленило. На места теренот навлегува врз
потесниот топографски предел во секој од градителски слоеви на локалитетот Градиште. платформите со што се постигнува мека
модулите, истовремено водејќи сметка за Втор тип на елементи кои се вметнуваат во транзиција меѓу внатрешниот и надворешен
визурите кон градот и експонираноста или мрежата се пристапните платформи и простор.
затскриеноста во однос на постоечкото привремените изложбени павилјони. Тие, за Како трет слој во новата конфигурација се
зеленило. Нивната појавност разлика од цврстите и статични партерни јавува пешачката патека. Таа има за цел да ги
и материјалност елементи, се перципираат како лесни поврзе сите елементи нанижани во мрежата
треба да конструкции и нивниот однос кон теренот е преку една прошетка од едниот до другиот
сугерира ненаметлив и речиси лебдечки. Површината крај на локацијата - од едната
на елементите е на места перфорирана за да пристапна точка на северната
дозволи директен страна до тврдината и
контактот со
Во потрага по зеленилото
Ч
стоката во фармите. Обезбедени им се ОБЈЕКТИТЕ
есто размислувам како би одржливи услови, но тие животни никогаш не Еден таков тренд ми го привлече
изгледало Скопје во 2063 година. можат да го живеат вистинскиот живот, вниманието: биофилна архитектура.
Дека родена во ’63-тата, па се предодреден за нивните видови низ епската Википедија вели: „Биофилниот дизајн е
прашувам, ако доживеам стотка, милиони-годишна еволуција, која ги постави на концепт што се користи во градежната
како би личел градот? Во моите Земјата. Тие не можат да го посетат индустрија за да се зголеми поврзаноста на
замисли, секогаш е пустата желба за здрав град. живеалиштето во кое се родени. Не можат да корисниците на објектите со природната
Се прашувам дали сите силни чисти технологии шетаат слободно, да истражуваат, да научат за средина, преку употреба на директна природа,
ќе ја одиграат својата улога? Дали градот ќе се опасностите, да ги откријат радостите, кои ги индиректна природа при креирањето на
ослободи од автомобили и разни машини и обликувале нивните тела и мозоци. И, во помал услови во самиот простор, место. Користена во
други загадувачи? Дали ќе биде богат со дрвја, степен да, но истото важи и за луѓето во повеќето еден објект или во градски размери, се
со природа? Таквиот живописен пејзаж е она за градови низ целиот свет. Градовите, рурални докажува дека оваа идеја има здравствени,
што јас, а верувам и сите ние копнееме. групации во почетокот, постојат само околу десет еколошки и економски придобивки за
Изгубени во досегашниот пристап на илјади години и, за повеќето од тоа време, само корисниците на објектите и урбаните средини,
проектирање на градови и населби во кои за многу мал процент од популацијата. Со текот со мали недостатоци.“ (слободен превод)
живееме и работиме, пристап кој придонесе за на времето, при нивното креирање, безгрижно ја Биофилен град е град обилен со природа,
деградација на животната средина и отуѓување заборавивме околината, витална за целосен град кој секојдневно бара можности за
на човекот од природата, секојдневно сме во развој на човечкиот разум. Доказите се јасни дека подобрување, обновување и креативно
потрага по здрав живот. Ние, самите, непотребно честата изложеност на природа, го подобрува вметнување на природата. Тој е град на
го избркавме од нашите животи. Денес, бројот на менталното здравје, нуди длабоко чувство на отворено, физички активен град, во кој
луѓе кои живеат во градовите го помина бројот внатрешен мир и, на разни начини, ние само жителите поминуваат време уживајќи во
на луѓе што живее во руралните области. почнавме да разбираме, од научна гледна точка, биолошката магија околу нив. Во биофилните
Истовремено, територијата на престојување, во дека природата го подобрува квалитетот на градови, жителите се грижат за природата и
просек, постојано опаѓа. Во градовите не животот. Па така, во последниве години се работат во тоа име, на локално и на глобално
произведуваме сопствена храна. Главно, ја појавија трендови поврзани со зелена ниво.
купуваме на пазар и имаме малку или никаква архитектура, екологија, енергетска ефикасност. Денес, кога се соочуваме со еколошките и
идеја за нејзиното потекло. Нашите очи се Трендови на дизајн на урбани пејзажи и објекти социјалните предизвици на современиот човек
прицврстени на дигитализирани слики на за внесување на природата во срцата на со константно одвојување од природата, се
екраните. Дури и сликите од природа се далечни градовите. Трендови кои покажуваат, дека дури и јавува потреба од проектирање на градови,
места и преземени од други луѓе. мали промени на тоа поле имаат ефект во населби, квартови, објекти, кои ќе ни овозможат
Но, без оглед на сѐ тоа, си мислиме - градот нè развојот на здравјето и економијата. поврзување со природата. Биофилниот дизајн,
34 ПОРТА 25 октомври 2019
БИОФИЛНА АРХИТЕКТУРА
ɂɇɈȼȺɌɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺ
ȺɇȾȺɊȾɂ
Te
el:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hid
droplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska
ПОРТА bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA
ПОРТА
урбанизам
П
орастот на населението во нашите години. И како што сега, по неполн четврт век
Грб на градот Скопје
градови се забележува кај сите дочекавме бетонот да биде главен во
градови од кои забележително конструкциите, исто така еден од придонесите
отскокнува Белград со пораст од во овој век, секако ќе биде уредувањето на
скоро 400 % во последните две нашите градови.
децении, Загреб со 300 % и Скопје со 100 % во
последните десет години. ГРАДОВИ ВО ЗЕЛЕНИЛО
Овој културен придонес веќе е даден со
ВАЖНОСТА НА УРБАНИЗМОТ создавање на населба позната под името „град
При оваа појава прашањето за уредување на во зеленило“. Идејата за оваа нова населба прв
нашите градови се поставува со сета своја ја дал Англичанецот Ебенизер Хауард со
сериозност, бидејќи од неизмерно значење е публикација на својата книга „Утре“ во 1898
како тие ќе бидат уредени, како би можеле да година, чиј наслов во второто издание од 1902
го примат пристигнатиот број на население и да година е променет во „Градови во зеленило на
ги задоволат сите потреби за удобен живот. иднината“.
Покрај тоа, станува збор и за материјални Основните идеи на Хауард се:
трошоци кои се сметаат во милијарди. Оттука а) „Град во зеленило“ е град намерно
многу е важно како ќе бидат вложени подигнат за индустријата и за здрав живот
средствата кои треба да придонесат за б) неговата големина е определена помеѓу 50
здравјето и удобноста на корисниците, бидејќи направат, доколку се пропушти можноста до 70 илјади жители, но не поголем за да може
грешките направени во минатото никаде не се уредувањето на еден град да се насочи на да се овозможи развивање на социјален живот
одразуваат толку како во уредувањето на правилен пат. в) новиот град мора да биде опкружен со
градовите. Со правилно решавање на Оттука важноста на урбанизмот и потребата агрикултурен појас за земјоделски цели во кој
прашањата од сегашноста, на идните генерации за истиот да се зборува. Дотолку повеќе, што не смеат да се градат објекти
ќе им се заштедат безброј непотребни оваа гранка за нас е нова, исто онака како што г) целиот градски атар е колективна
издатоци, кои неминовно ќе мора да се беше нова и појавата на бетонот пред дваесет сопственост и служи за корист на заедницата
Една од „атракциите“ која привлекува селско Лечворт и Велин во непосредна близина на било препуштено на случајот. Почнува да
население во градовите е потребата од Лондон. Нивниот живот и развој покажуваат преовладува мислењето дека модерниот план
работна сила во индустријата. Само што во овој дека идеите на Хауард се здрави и дека тој со има цел да овозможи здравје, удобност и
случај Хауард проблемот го поставил обратно: својата идеја „град во зеленило“ успеал да ги разонода на сите граѓани и да ја ублажи онаа
место работната сила да ја брка индустријата врзе сите убави карактеристики на селото со разлика која постои во нивната имотна
во нездрави животни околности за градовите, убавите особини на градот. состојба. Почнува да се сфаќа дека добар план
ајде да ја пренесеме индустријата на село во за градот има моќно влијание на моралното и
зеленило и свеж воздух, каде ќе може селското БАРАЊА ЗА ДОБАР ПЛАН ЗА ГРАДОТ духовното развивање на народот кој живее во
население веднаш да се вработи, не губејќи Но ако било тешко да се спроведат неговите него и дека е основа за една здрава и среќна
часови по возови за да стигне во градот. идеи за уредување на градови кои веќе заедница.
Наместо новиот град да расте во недоглед да го постојат, сфаќањата дека градскиот план е Само кратко ќе ги резимирам главните
ограничиме во големина, бидејќи на овој начин една целина, а градот неделив организам, многу барања за модерен план:
населението подобро ќе се запознае и придонеле уредувањата на постоечките 1. Правилно решение на главните
меѓусебно ќе развие еден општествен живот кој градови да се постават на поздрави основи. Се сообраќајници. При сè поголем пораст на
ќе придонесе максимално да се развијат напушта старата идеја дека уредувањето на сообраќајот ова е едно од главните прашања
градските особености. Агрикултурниот појас постоечките градови значи продолжување и во економијата на времето игра голема
околу градовите потребен е како бели дробови улица на улица и зголемување на хаосот кој улога.
на градот. Покрај тоа се пружа можност еден постои кај сите постари градови чие растење 2. Поделба на градот на квартови според разни
дел од населението да се занимава со Ул. „Илинденска“
земјоделие.
И на крај еден од најголемите проблеми кои
се создаваат во градовите е шпекулацијата со
земјиштето. За да се избегне ова, кај градовите
во зеленило целото земјиште е колективна
сопственост и припаѓа на заедницата. Секој
жител закупува имот за извесен број години и
плаќа даноци и кирии на одбор кој се грижи од
овие приходи да исплати интерес и отплата на
позајмените пари за откуп на земјиштето за
основање на нов град, а останатиот вишок на
приход го употреби за градење установи
неопходни за заедницата.
Основањето на вакви градови е олеснето
бидејќи сè се работи од почеток по веќе
утврден план, кој го третира градот како еден
организам и една целина, која хармонично ќе се
развива. Вакви градови веќе има во Англија:
ПОРТА
намени (трговија, индустрија, домување, спорт
и забава, паркови).
3. Групирање на јавни згради со слична намена
и создавање центар: за администрација, за
трговско-финансиска дејност, за просвета, за
театри и кина, за игралишта и др.
4. Овозможување што повеќе слободен
простор за паркови, спојување на овие
паркови меѓу себе со широки улици засадени
со дрвја и зеленило и нивно спојување со
слични авении со центарот на градот.
5. Да се резервираат локации за работнички
станови и за идно проширување на градот и
Објект на Црвен крст, архитект Јосиф Михаиловиќ (1930 г.) да се задржат места за јавни згради.
6. Реновирање на постоечките руинирани куќи.
7. Разубавување на самиот град и неговата
околина.
Непознавање на оваа гранка кај нас
Бидејќи кај нас модерното сфаќање за
уредување на градовите е недоволно познато,
во ситуација на нагло развивање на нашите
градови направени се грешки за кои ќе бидат
потребни големи жртви за да се поправат.
Соочени со вакви пропуштени прилики ја
чувствуваме важноста на урбанизмот и
потребата од добар регулационен план. Но
во нашата индолентност спремни сме веднаш
да приговориме дека планот чини скапо.
Оваа заблуда доаѓа оттаму што сите мислат
дека регулационен план се подготвува
веднаш и во тој случај, навистина би бил скап.
Но тој ист план веќе по пет години не е толку
скап колку што е корисен, а по 50 години тој е
Регулационен план на Скопје од толку голема корист, што многу општини
жалат што не го усвоиле и на истиот се
придржувале.
Од ова кратко излагање може да се воочи
дека ова е опширна и разновидна тема и за неа
може да се зборува долго. Јас би бил
задоволен доколку ве заинтересираат моите
зборови и ве испровоцираат да размислувате за
овој проблем. За да не зборувам понатаму, јас
ќе завршам со набројување на она кое сметам
дека може кај нас да се направи и да се
поттикне ова прашање и насочи на прав пат.
Практични предлози
1. На нашите универзитети пренасочување на
наставата за уредување на градовите.
Начинот на кој сега се предава е недоволен и
нецелосен. Треба да се прошири со
формирање на оддел за уредување на
градовите, кој ќе ги опфаќа сите гранки и
предмети поврзани со уредувањето на
градови.
2. На универзитетите формирање на курсеви за
инженери и архитекти кои ги завршиле
своите студии, но немале можност да се
запознаат со оваа важна гранка, а сакаат тоа
да го направат. На овој начин би се создал
кадар за брзо спроведување на
урбанистичките идеи.
3. Формирање институт за урбанизам.
4. И покрај штедењето кое се воведува во
42 ПОРТА
државниот живот на сите полиња, нашата
влада треба да испрати одреден број
питомци или веќе завршени инженери и
архитекти во странство да ја студираат оваа
проблематика.
5. Треба да се ревидираат постоечките, а
одобрени регулациони планови на поедини
постоечки населби, било преку Одделот за
изградба при Министерството за
градежништво, било преку слични оддели Стара железничка станица.
кои би се востановиле. Особено кај Архитект Велимир Гавриловиќ (1931-1940 г.)
одобрените планови да се дополни идното Завод за социјално осигурување на работниците. Архитект Драго Идлер (1934 г.)
развивање на предградијата по системот
градови во зеленило.
6. Во сите градови да се формираат друштва за
разубавување на градот, со таа разлика од
постоечките, кои ќе се грижат за развитокот
на градот како целина. Тоа не треба да бидат
друштва за уредување на одредени делови,
бидејќи на тој начин се создава нездрава
конкуренција, туку друштва за уредување и
разубавување на целиот град. Нивната
поделба би била по секции за поединечни
прашања, на пример: секција за јавни згради,
за споменици, за паркови, секција за детски
игралишта, за работнички станови итн., но
никако секција за само одреден дел од
градот.
Ако спроведеме во дело само еден дел од
Собрание. Архитект Виктор Ј. Худак (1938 г.)
наведените принципи и сметаме дека за
уредувањето на градот треба да внесеме иста
естетска смисла која ја внесуваме во
внатрешното уредување на една куќа, нашиот
живот во градовите ќе биде пријатен како што е
пријатен животот во удобна куќа. На тој начин
ќе го постигнеме идеалот кој го поставил
Платон во својата Република „градот кој го
опишавме да се изгради на најбрз и најлесен
начин и да биде не само убав сам по себе, туку
и најголем благодет за населението поради кое
и го градиме“. n
ПОРТА
сообраќај
К
градот. Едноставните потреби на возилата се
планирање, планерите на ако во природните и математичките прости и лесно разбирливи за разлика од
Скопје се длабоко науки така и во урбанизмот постојат
низи на тенденции и правила кои се
комплексните потреби на градот, но како може
да знаеме што сакаме од сообраќајот пред да
заглавени во од егзактен карактер. Урбанизмот, разбереме како работи градот и што сè друго
идеологијата на како научно поле, има
повеќебројни и повеќеслојни задачи кои се
треба да овозможи со своите улици.
ортодоксниот урбанизам обидува да ги реши, а една од нив е проблемот ЊУТНОВ ЗАКОН НА УЛИЦИТЕ
на сообраќајот. Во втората половина на 20-тиот Административната логика на решавање на
од минатиот век и век, архитектот-урбанист бил фасциниран од градовите и планирањето на улиците само за
предлагаат застарени брзината на моторните возила, а со тоа и од
новата динамика на метрополата и затоа
автомобилите предизвика масивни штети врз
екологијата на градот, животната средина и ја
решенија кои го урбанистичкото планирање сè повеќе се претвори метрополата во небезбедна и
осудуваат градот на сведувало на задоволување на потребите на
автомобилите. Размерот на градот исто така се
нехумана збирка од брутални булевари, смог и
бетонски пејзажи. Во услови адаптирани на
неуспех сменил откога автомобилот влегол во равенката потребите и комоцијата на автомобилите,
на проектирање градови, а со тоа голем број на логично е бројот на корисници на возила
треба негде брзо да се стигне. Корисник од надворешните услови стануваат сè полоши за престрои повторно на булевар Теодосиј
булевар Илинден нема како ефикасно да дојде пешакот така и ќе се зголемува потребата за Гологанов за да го продолжи патот накај
до Клинички центар. Истиот треба да отпатува индивидуален колски сообраќај. Ваквата населба Ново Лисиче, а притоа исто ќе направи
во спротивен правец од Клиничкиот центар, до конфигурација нè обесхрабрува да го круг во населба Аеродром по некоја од оските
постојката „Рекорд“ каде треба да промени користиме јавниот транспорт бидејќи на многу како Никола Карев и Коста Новаковиќ и ќе се
правец и е во можност да фати само еден дестинации не може да дојдеме со истиот. престрои назад на булевар Јане Сандански.
автобус кон Клинички центар „број 3“ кој во Улици како Никола Парапунов, Љубљанска- Линијата „15“ може да има опција „15.1“ која ќе
просек се појавува на секои 25 минути, некогаш Московска, 8-ми Септември, Рузвелтова, ја опслужи другата страна на градот како на
и поретко. Вкупното време на патување на овој Климент Охридски, Даме Груев, Никола Карев, пример осцилација од булевар Илинден по 8-ми
корисник би било околу 50 минути за физичка Фрањо Клуз, Коста Новаковиќ – Васко Септември кон југ до булевар Теодосиј
дистанца од три километри, по цена од два Карангелевски, околу кои гравитира огромен Гологанов каде потоа повторно преку булевар
билета, намалена комоција поради лошата број на население, немаат автобуски постојки. Климент Охридски ќе се престрои на булевар
состојба на автобусите и можна изложеност на Овие улици се „вените и капиларите“ во градот. Илинден и ќе продолжи понатаму. Меѓутоа,
преголема топлина, загаден воздух, пороен Сите овие потенцијални корисници се битно е дека и останатите автобуси ќе можат да
дожд и поплава додека ја менува автобуската лимитирани на изолираните оски исток-запад, а ги пренесуваат корисниците по оски север-југ
линија. Корисник од булевар Јане Сандански поради оваа лоша поврзаност, се ослонуваат до една од доминантните оски на исток-запад,
нема како ефикасно да стигне до Арена „Борис на индивидуален превоз – автомобил. и така корисникот во скоро секое време ќе
Трајковски“ итн. Затоа патниците во Автобусите кои се движат по оските исток- може да се престрои од една на друга
многубројни случаи ќе се ослонат на такси- запад, треба шематски да кружат по доминантна оска и да го фати автобусот кој му
возило или личен автомобил бидејќи по истата горенаведените улици, север-југ, како би одговара. Кога автобусите ќе имаат ваква
инфраструктура може да стигне за двојно можеле да соберат дел од корисниците кои циркуларна комоција низ градското ткиво, и
пократко време. Меѓутоа така, таквиот патник треба да се престројат од една главна оска на кога граѓанинот ќе се научи лесно да се
станува дел од проблемите во градот поврзани друга, притоа да не мораат да пешачат престројува, тогаш брзите линии по
со неподнослив сообраќаен метеж, загаден дистанци кои се неатрактивни поради нивната доминантните оски ќе можат да се заменат со
воздух, намалено зеленило и јавен простор, итн. оддалеченост. Сите овие улици се во должина адекватен електричен трамвај, а автобусите ќе
Практично, оските север-југ не се никако од два до 2.5 километри, а според некои продолжат да ја зајакнуваат циркулаторната
активирани, па така корисниците треба да нормативи тоа се од три до пет автобуски моќ на градските четврти. Автобусот може
пешачат 0.5 до два километра за да дојдат до постојки. Пример, автобусот број 5 во една рута многу лесно да стане подобар избор од такси-
потребната оска, исток-запад, да фатат може директно да вози од населба Ѓорче возило, а уште подобра замена на
автобус, и потоа повторно да пешачат уште Петров до Ново Лисиче преку булевар индивидуалниот автомобил. Овој текст нема за
некоја одредена дистанца. Јавниот транспорт Партизански одреди, но може да се вклучи цел да предложи конструирано техничко
секако не може да биде такси во градот, но линија како 5.1 која ќе направи круг околу решение туку да посочи кон неискористениот
клучните точки кои го суштествуваат Скопје се булевар Илинденска преку улицата Љубљанкса- потенцијал на постоечката инфраструктура во
исклучително лошо поврзани. Како што Московска, и на улица Рузвелтова ќе се форма на емпириска анализа. n
46 ПОРТА 25 октомври 2019
ПОРТА
eнтериер
Трендовски амбиент со
П
Постоечкиот стан е адаптиран во деловен простор ретставениот простор е деловен
објект на компанијата Кооп
кој ќе одговара на потребите на компанијата Инженеринг од Куманово.
Сопствениците на Кооп
Инженеринг соработуваа со БИРО
Тим на БИРО ПРОЕКТ, Фото: Владимир СЕКУЛОВСКИ ПРОЕКТ за да добијат трендовски амбиент
функционална намена
и функционален простор кој ќе одговара деловен простор. Оваа адаптација на компанијата, а воедно создавање
на потребите на компанијата. Изведувач овозможи да се добијат простории како уреден простор, современ и пријатен за
на проектот на БИРО ПРОЕКТ е Амбиенти влезен ходник, директорска канцеларија, престој на вработените.
и Дизајн. асистент, канцеларија за инженери и Затекнатиот простор со површина од
Најпрво е изработен прект за канцеларија за сметководство. Содржини околу 100 квадратни метри во кој беше
пренамена на постоечкиот стан во неопходни за непречено функционирање неопходно да се имплементираат
ПОРТА
а на останатите има тапети и декоративни атмосфера. Обработката на ѕидовите со Покрај основното осветлување над
принтови согласно дејноста на бетон ја надополнува современоста на бироата, предвидени се плафонски
компанијата. изразот, а сепак примената на поживи бои вградени рефлектори за подобрување на
И покрај разноликоста на материјалите на одредени делови и принтовите на амбиенталниот ефект.
и боите, доминира дезен на орев, кој дава ѕидовите го опуштаат просторот, токму Во целиот ентериер вметнат е и зелен
една елеганција, одмереност и строгост на онолку колку е неопходно и даваат вертикален ѕид за разигрување и
просторот, кој одишува со професионална дополнителен шарм на местото. освежување на просторот. n
ПОРТА
екологија
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА почесен директор на Институтот за клима во СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА САКА ДА ГО ФАТИ
П
Постдам вели дека климатската математика е ЧЕКОРОТ
рашањето што сè повеќе се јасна: Иако светот не можеме да го излечиме Само неколку држави, меѓу кои и
актуализира е уште колку месеци во следните неколку години, сепак, до 2020 Република Северна Македонија што го
имаме за да ја спасиме година, може да му се предизвикаат фатални потпишале Парискиот договор имаат
планетата од климатските рани поради невнимание. Затоа следните изработено доволно амбициозен акциски
промени. Токму така, времето за месеци се особено важни за да опстане план за борба против климатските промени
спас веќе треба да се мери во месеци, а не во светот. Уште откако беше потпишан светскиот за да го исполнат тоа што го ветиле.
години. 2020 година треба да биде крајниот Договор за климата во Париз, во декември Министерот за животна средина и
рок кога ќе мора да се обезбеди намалување 2015 година, постојано се водат преговори за просторно планирање, Насер Нуредини, кој
на јаглеродните емисии. Фактот дека крајот на правилникот кој треба да се подготви врз беше дел од македонската делегација која
следната година е последната шанса за основа на Договорот. присуствуваше на Самитот на ОН во Њујорк
климатските промени станува сè појасен. Сите Но, сепак, согласно условите од Договорот, вели дека првите три климатски активности
треба да се трудиме да ги задржиме државите исто така ветија дека ќе ги подобрат што ќе ги преземе во Република Северна
климатските промени на ниво на кое може да своите планови за намалување на Македонија се зајакнување на соработката
се преживее и да се обидеме да ја вратиме јаглеродните емисии до крајот на следната со приватниот сектор и општините за
природата до рамнотежа која ни е потребна година. создавање услови за поамбициозно
за да се опстане. За да се постигне главната цел од климатско дејствување и почиста животна
Ова е заеднички став на меѓународните и на Договорот од Париз за одржување на средина, разгледување и дополнување на
домашните експерти, како и на политичките глобалниот просечен пораст на температура постојните закони (доколку е применливо) и
фактори во земјава што се занимаваат со ова што е можно поблиску до 1.5 степени спроведување на нивно ефикасно
прашање. Сепак, меѓу нив постојат дилеми Целзиусови, емисиите на стакленички гасови спроведување, поддршка на активности за
колку ќе бидеме успешни во акцијата за мора да се намалат за 45 проценти до 2030 подигнување на свеста за да се потенцира
справување со промените на климата. година, а до 2050 година да се постигне дека ние како индивидуи сме дел од
Ханс Јоахим Шелнхубер, основач и сегашен климатска неутралност. причините за климатските промени и дека
Г
чува историските знаменитости и вредности,
но цврсто го прегрнува модерното и на
лавниот град на Турција,
полето на архитектурата и на полето на
постојано е во сенката на
технологијата и бизнисот. Шетајќи низ
најголемиот турски град -
улиците на градот, на моменти заборавате
Истанбул. Навистина, Истанбул е
дека се наоѓате на Средниот Исток. Иако во
најголемиот град во земјата, со
градот живеат пет милиони жители, нема
речиси 20 милиони жители и фасцинантна
никогаш да почувствувате недостиг на
историја, знаменитост сам по себе,
простор или пак метеж. Сè е мирно,
фреквентно пристаниште или како што
организирано, комотно и ненаметливо...
милуваат туроператорите да го рекламираат
Секојдневно сè пулсира во ритамот на
„За некои градови малку е еден континент“.
динамиката која ја наметнува современиот
Но, Анкара иако втор град по големина е
западен свет. Само повремено, повикот на
дипломатскиот, административниот и
молитва - езанот од џамиите ве потсетува
деловниот центар на Турција. Пристаниште
дека сепак ова е Ориентот.
без море, поточно сидро без море, бидејќи
Како олицетворение на историското
самото значење на неговото име е всушност
наследство и традицијата, денес опстојува
„сидро“, од грчкиот збор Ánkyra. Иако
познатиот стар кварт „Улус“, што во превод
трагите за првата населба на ова место
значи „нација“. Во овој дел од градот
водат наназад до бронзената доба, сепак
сместени се бројни занаетчиски дуќани, со
градот под ова име е формиран во третиот
стари занаети на изумирање, главно како
век пред нашата ера. Претходно, познато е
еден вид на туристичка атракција, но и
дека тука минал и Александар Велики со
продавници за сувенири и локали со
својата војска на патот кон еден од неговите
традиционална турска кујна. На почетокот
походи, но се задржал кратко време. Еден
на занаетчиската улица и пред влезот на
од најзначајните споменици од римско
тврдината поставено е огромно ковано
време е Храмот на Август и Рим, од првиот
сидро – симболот на градот, а на натписот
век пр.н.е., непосредно по освојувањето на
до обележјето стои потсетувањето дека
Анадолија од страна на Римјаните,
„името Анкара значи „сидро“ на грчки. Име
формирањето на провинцијата Галата и
кое се задржало до денес. Сопствениците
прогласувањето на Анкара за нејзин главен
на продавниците за сувенири не го кријат
град.
своето воодушевување кога ќе разберат
дека сте од Македонија. Особено оние чии
ПУЛСИРАЊЕ ВО РИТАМОТ НА
предци се иселиле токму од Македонија, па
ДИНАМИКАТА
веднаш Ви даваат екстра попуст. Навистина
Носејќи го во себе потписот на многуте
многу необична и искрена љубов кон своите
освојувачи и различни епохи, Анкара денес
корени, дотолку повеќе што веќе е општо
постојано кокетира помеѓу
познато дека како резултат на тогашната
традиционалното и модерното. Градот ги
државна политика голем број од
Ата Куле 25 октомври 2019 57
ПОРТА
македонските Турци биле принудени да си МАВЗОЛЕЈОТ АНИТКАБИР меѓународен конкурс во 1941 година, во
заминат. Токму во овој раскошно живописен За знаменитостите од отоманскиот конкуренција на 48 апликанти. Покрај
дел од градот со куќи кои се речиси период многу е пишувано и зборувано, па бетонот, најзастапени материјали се
идентични на карактеристичната охридска репортажава веднаш ќе се префрли на травертин и мермер, а посебно се
куќа, се наоѓа познатата Анкарска тврдина златниот период од основањето на впечатливи поради својата симболика двата
која датира од византиско време, односно Републиката пред речиси сто години, како и споменика кои претставуваат три машки
од седмиот век. Односно, попрецизно, оваа посебното место кое во турското општество односно три женски фигури. Тројцата мажи
впечатлива архитектура на старите куќи е го има основачот на модерна Турција, ги симболизираат селанецот (која ја храни
сместена во рамките на тврдината. Се Мустафа Кемал Ататурк. Во негова чест, земјата), војникот (кој ја брани земјата) и
состои од двојни исклучително масивни поточно како негово вечно почивалиште научникот (кој ја води земјата кон прогрес ).
ѕидини, а од највисоката точка до која изграден е познатиот мавзолеј Аниткабир, Од друга страна пак, статуите на трите жени
стигнувате минувајќи стотици скалила се на извонредна локација на височинка над ја прикажуваат гордоста, достоинството и
пружа прекрасен поглед на северниот дел градот. Освен неговиот гроб, овде се одлучноста на турската жена.
од Анкара. Уште на самиот влез, фасцинира сместени и неколку музејски постановки,
чувството дека вековите не предизвикале кои ги опфаќаат значајните документи во МОДЕРНА АРХИТЕКТУРА И
сериозни промени во ова старо градско историјата на Републиката, првата ИНФРАСТРУКТУРА
јадро. Традицијата е отсликана не само во латинична азбука во земјата, фотографии Во последните дваесетина години лицето
старата калдрма, куќите од камен, од значајните државнички посети на на градот забрзано се менува под палката
бакарните ѓезвиња и приборот за кафе од Ататурк, библиотека, кино-салон, па дури и на модерната архитектура. Стакло, челик и
продавниците за сувенири, туку и преку една неговиот службен автомобил. Музејот не динамички необични форми се главната
друга интересна атракција за туристите која наплатува влезници, а интересно е дека по одлика на облакодерите во Анкара. Целиот
ги обединува и љубопитноста на гостите и смртта Ататурк целокупниот свој имот го тој огромен модерен кварт, налик на
традицијата на домаќините. Зајачиња оставил на државата. Автори на париски La Defence, е домаќин на
претскажувачи на судбината по случен монументалниот комплекс кој се состои од преставништвата на големи
избор ќе изберат ливче со порака за да ја десет кули поставени во симетричен мултинационални компании и најпознатите
претскажат Вашата судбина (слично на т.н. распоред се турските архитекти Онат и брендови од светските ланци на хотели. Се
fortune cookies во кинеските ресторани). Арда, чие решение било избрано на работи за финансискиот кварт Söğütözü.,
Аниткабир
ПОРТА
YDA
каде особено впечатлив е објектот на YDA овој простор кој го пресекуваат пустински уредно посадената трева и
центарот. Тоа е модерна зграда со ветрови. Но, активностите се во нискостеблести џбунести растенија.
хиперболичен облик, облакодер кој не е настојувањето да се „зазелени“ секој Парковите кои контролирано и
карактеристичен толку по својата височина, расположлив простор. Тоа се забележува систематски никнуваат и во новите
туку првенствено по својот облик. По уште на потегот од аеродромот кон градот, резиденцијални квартови, се исто така
својата конструкција и функционалност каде покрај автопатот на неплодната беспрекорно одржувани. Дополнително,
претставува еден просторно, визуелно и портокалово-црвена почва се поставени околу 90 % од автобусите на јавниот
социјално динамичен урбан простор. системи за наводнување капка по капка за превоз користат природен гас.
Проектиран од страна на реномираното
турско студио Yazgan Design Architecture, Централ парк
објектот се градел во периодот од 2013 до
2017 година, а има вкупна површина од
370.000 m2.
Од март оваа година, Анкара ја има и
најголемата градска болница во Европа-
Ankara Bilkent City Hospital. Проектанти на
објектот се Astaldi Group во партнерство со
Studio Altieri.
Не заостанува ниту инфраструктурата.
Широките булевари неретко со по шест
ленти во секоја насока, и ефикасниот
метро-систем со четири линии, му пркосат
на каков било сообраќаен метеж. Овде
несомнено треба да се постави прашањето
на одржливоста во контекст на ваквата
градежна експанзија. Ниту во овој сегмент
градот не заостанува. Носејќи го на плеќи
бремето од топлата медитеранска клима
која има карактеристики и на пустинска
клима, Анкара отсекогаш имала проблем
со недостаток од вегетација. Тоа го имале
предвид и креаторите на политики кога го
лоцирале седиштето на државата токму во
ПОРТА
Болницата „Bilkent “
Атакуле е препознатлив симбол од која поради својата височина, но и поради претседателот Ердоган. Особено вториов
било фотографија нa Анкара. Да се биде фактот што е лоцирана на ритче, па е објект предизвика низа реакции не само во
симбол на градот, значи да се биде видлива од буквално секој дел на градот. турската туку и во светската јавност поради
препознаен по својата уникатност и Проектирана е од страна на архитектот огромниот простор на кој се протега
автентичност, достигнувајќи ги границите на Ragıp Buluç а изградбата траела од 1987 до (210.000 m2 и има илјада соби), но
ингениозноста во креативноста. Но, да се 1989 година. Содржи шопинг-мол, првенствено поради фактот што е сместен
биде симбол на градот и да се носи кафулиња, ресторани, како и еден во природен резерват.
„АТА“(татко, предок) во своето име, значи и ротирачки ресторан при самиот врв на И наместо заклучок, се наметнува мислата
да се биде гордост на градот. Тоа е Атакуле, кулата. дека Анкара со векови опстојува токму како
висока телекомуникациска и опсервациска За да не биде сè идилично и позитивно, сидро, истовремено прегрнувајќи ги
кула, лоцирана во областа Чанкаја. Висока е мора да се спомене дека и Анкара има свои обележјата на секоја епоха, но задржувајќи
125 метри, и претставува една од „оази на кичот“ во архитектурата, меѓу кои го својот стамен и смирен дух, како
примарните и најпрепознатливите мора да се истакнат седиштето на најдостоинствен благородник од „златните“
знаменитости на градот, првенствено владејачката АК партија, и резиденцијата на времиња на турската историја. n
ПОРТА
ПОРТА
уметност
Р
мене ме измачуваше несоница, бројот на
незавршени обврски и прашањата кои си ги
ечиси половина година по
поставував, како: „Зошто сум на стовариште на
отворањето на Венецијанското
стока во Тронкето?“ веќе ми станаа секојдневие.
биенале, кога возбудата околу
Сите овие прашања, кои не се дел од
отворањето на нашиот павилјон
вообичаена уметничка пракса, се наметнуваа, но
е веќе зад нас, би сакала да го
во подготовките за Венецијанско биенале,
раскажам моето лично искуство за односот
уметникот и институцијата зад него мора да се
помеѓу публиката, т.е. посетителите на
прилагодат на ситуацијата „take it as it is“. Во тоа
Биеналето и нашиот павилјон. Тоа го правам со
„море“ на нерешени проблеми едно прашање
голема радост поради шансата дадена од
особено ме измачуваше – дали ќе имаме
Порта 3 со цел да ја информирам
посетители на отворањето? Уметникот кој
професионалната јавност за подготовката,
изложува во галерија или музеј не е засегнат со
како и да го опишам павилјонот за публиката
тоа прашање, заклучив гледајќи ги безбројните Реномираната Шантал
која немала шанса да го посети истиот. Моуф ја потпишува масата
пакети со Просеко како спокојно отпловуваа од
фото: Раул БЕТИ
62 ПОРТА 25 октомври 2019
МАКЕДОНСКИОТ ПАВИЛЈОН НА 58. ВЕНЕЦИЈАНСКОТО БИЕНАЛЕ НА УМЕТНОСТА
решенија изведени од марксистичката теорија и посетителите на МСУ на протести околу на 3-4 -дневна „туристичка“ посета? Зошто да го
левичарската мисла. животните прилики на вработените. Во изберат токму нашиот павилјон во какафонија на
Се присетувам на мојата последна самостојна Венеција, „Црвена дискусија 1 и 2“ и изложби кои навидум го „преплавуваат“ градот
изложба во Скопје „Да одам или да останам“, видеодокуметите од двете перформативни дела Венеција? Како да останеме актуелни во
(2008, МСУ) перформанс во кој текстилни (изведени во 2013 во Лондон и во 2019 на конкуренција од 90 национални павилјони и
работници шиеја маици, а јас на нив испишував Венецијанското биенале), потоа двете испишани главната изложба на Ругоф со 79 уметници,
навредливи слогани, преземени од медиумите маси и бројните столчиња останаа „замрзнати“ бројни колатерални и многу други паралелни
на Велика Британија и насочени кон по перформансот, со што се создаде настани? Пак, ние немаме можност со нашиот
имигрантите. Текстилните работници потоа го комплексна инсталација, која по својата буџет од 64 илјади евра (каде како и во сите
напуштија просторот, како дел од импозантност, театарски нè воведува во темите претходни наши претставувања, околу ⅔ се
перформансот. Изложбениот простор остана обработени во двете дискуси и во целата наменети кон изнајмување на простор), како
„замрзнат“ за време на траењето на изложбата изложба. гигантите на уметничката сцена (на пример
како инсталација, укажувајќи воедно на нивната Потоа, битно прашање беше како да се Австралија со буџет од 2 милиона евра) да
лична загуба на работните места и ги повика задржи интересот на посетителите во рамките размислуваме за што по отворањето на
павилјонот. Можност да организираме посети на
„Оддел за конзервација и универзитети, визити на колекционери, покани за
реставрација" (детал), новинари и други активности во времетраењето
Нада Прља, инсталација, на Биеналето, не се дел од практиката на нашето
2015-2019. (преработка на
претставување низ годините. Знаејќи го ова,
дело од Борко Лазески)
мојот одговор беше следен.
Посетителите можат да видат осум уметнички
поединечни дела, распоредени во шест
изложбени простори во Пијано Нобиле на
Палатата Рота Иванчиќ од 16. век, сместена во
срцето на Венеција на неколку минути од
Плоштадот Св. Марко. Секоја просторија има
своја историска убавина, а внатре се
„среќаваат“ дури и духовите на Ернест Хемингвеј
и неговата муза, Андријана Иванчиќ. Нашиот
павилјон на 400 м2 изложбена површина беше
еден од најголемите павилјони овозможи
самостојната изложба да се состои од: три
скулптури, серија на слики, уметничко видео и
две инсталации: серија на фотографии, два
фото: Раул БЕТИ
ПОРТА
Сето тоа е точно за нашиот павилјон,
историјата се преплетува, понекогаш во
контрадикција, на пример на темнобордо
брокатниот материјал кој ги декорира ѕидовите
на една од просториите е проектирано видеото
„Реди-нес, Робеспиер“, кое нè пренесува од
Француската револуција и говорите на
Робеспиер, преку студентските протести од
1968-та, па сè до можната иднина.
Чарлс Еше, по посетата на изложбата пишува:
„Изложбата на Прља има срце, кое ми
недостасува во централниот павилјон на Ругоф.
фото: Раул БЕТИ „Реди-нес II", Нада Прља, видеопроекција, 2013. Уметничките дела изложени ангажираа една
лична историја која исто така има влијание врз
уметнички објекти (маси) проследени со две придонесување кон повредената колективна нашето сегашно општество. Природата на
документарни видеа од перформанси. меморија врзана за ова дело. уметничките дела, во својот сеопфат, сугерира
Нашиот павилјон е повеќеслоен, потсетува на Со обработување на овие уметнички дела од на капацитетот за рециклирање на идеите
музејска колекција, Tate Britain каде историските нашата историја ја потенцирам вредноста на заклучени во нив. На овој начин, делата содржат
дела се во корелација со современите уметнички овие уметнички дела од нашето заедничко и минато и потенцијална иднина. Тие служат
дела. Во нашиот павилјон сите уметнички дела минато. Во рамките на оваа изложба создадов како носители на меморија и значење,
нудат индивидуална приказна, создавајќи специфичен, креативен однос со нив, давајќи потенцијално ослободување од нивната
слоевитост и можност за интеракција со делата им на меѓународните посетители можност да ги полуформирана сегашна состојба. На овој
на ралични нивоа. Особено трите скулптури запознаат и овие слоеви на нашата историја. начин, Нада Прља доловува чувство на загуба и
„Колекција: Таа прави тоа што сака, I, II и III“, се Ралф Ругоф во својот воведен збор на враќање и дава решенија за тоа што ја
инспирирани од избрани дела на Борис Биеналето вика „Уметноста е пракса која се прогонува Европа на многу нивоа денес.“
Николоски, Олга Јевриќ и Јордан Грабулоски од ангажира на повеќе перспективи: каде се Оваа можност, секој да си најде нешто во
колекцијата на МСУ, потенцирајќи ја уникатната обработуваат навидум контрадикторни и нашиот павилјон, што може да биде од лично
вредност на оваа колекција, која била создадена некомпатибилни идеи, и каде се „жонглира“ со значење или интелектуален интерес, беше моја
преку меѓународната солидарост кон градот разновидни начини за обмислување на светот... методологијата применета при подготовката на
Скопје по земјотресот од 1963 година. Понатаму, од Леонардо да Винчи до Владимир Илич павилјонот. Истото продолжува да привлекува
моето дело „Оддел за конзервација и Ленин, се потврдува дека сè е поврзано со сè голем број на посетители, по сезоната на
реставрација“ е инспирирано од уништениот друго. Уметниците кои размислуваат на овој одмори, во септември и октомври бројот на
мурал на Борко Лазески од зградата на „Пошта“ начин нудат алтернативи за значењето на т.н. дневни посетители е двојно зголемен, Ве
во Скопје, каде започнав да пресликувам делови факти со тоа што предлагаат други начини за покануваме и Вас да нè посетите до 24-ти
од муралот во 2016 г., со желба за нивно поврзување и контекстуализирање.“ ноември годинава. n