‫یکصد سوال و جواب‬

‫پیرامون مسائل شرعی و‬

‫اجتماعی‬

‫برگرفته از کتاب فتاوای علماء بلدالحرام‬

‫و چند منبع دیگر‬

‫(‪)IslamPP.Com‬‬
‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و‬
‫عنوان کتاب‪:‬‬
‫اجتماعی‬
‫سایت فتاوی ‪ -‬پرسش و پاسخ‬ ‫نوشته‪:‬‬
‫فقه و اصول ‪ -‬فقه اهل سنت ‪ -‬فتاوی&‬ ‫موضوع‪:‬‬
‫اول (دیجیتال)‬ ‫نوبت انتشار‪:‬‬
‫دی (جدی) ‪ 1394‬شمس&&ی‪ ،‬ربی&&ع األول ‪1437‬‬
‫تاریخ انتشار‪:‬‬
‫هجری‬
‫‪IslamPP.Com‬‬ ‫منبع‪:‬‬

‫این کتاب از سایت کتابخانۀ عقیده دانلود شده است‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫‪:‬ایمیل‬

‫سایت‌های مجموعۀ موحدین‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫فهرست سواالت‬
‫فهرست سواالت ‪‌...................................................................‬أ‬
‫مقدمه‪1...............................................................................‬‬
‫مجتهد و غیر مقلد کیست؟ ‪2.....................................................‬‬
‫حکم انتقال از مذهبی به مذهبی دیگر‪4........................................‬‬
‫موضع مسلمان در برابر اختالفات علما‪5.....................................‬‬
‫زندگی با زن بی نماز‪5............................................................‬‬
‫زنی که شوهرش نماز نمی‌خواند چه کار کند؟ ‪7.............................‬‬
‫اگر امام آیات را ط وری ق رائت کن د ک ه مع نی آی ات را تغی یر ده د‪ ،‬آی ا‬
‫باعث بطالن نماز مأموم می‌شود؟ ‪8............................................‬‬
‫حکم گفتن (ان شاءهللا) بعد از دعا ‪12.........................................‬‬
‫حکم تلقین مرده بعد از دفن‪13..................................................‬‬
‫حکم اجاره کردن قاری قرآن تا برای روح میت قرآن بخواند‪14.........‬‬
‫حکم رفتن به تعزیه و نشستن در مجلس آن ‪15.............................‬‬
‫حکم پوشیدن لباس مشکی به خاطر سوگواری بر میت‪16...............‬‬
‫حکم گفتن «مرحوم» و «مغفور» در حق مردگان‪16......................‬‬
‫حکم شرکت در تشییع جنازه‌ی کافران‪18.....................................‬‬
‫حکم گذاشتن گ ل ب ر روی قبره ا و حکم ی ک دقیق ه س کوت ب ه خ اطر‬
‫مناسبتی‪19..........................................................................‬‬
‫یک دقیقه سکوت ایستاده جهت شادی روح اموات‪22.....................‬‬
‫حکم بنای گنبد بر قبور ‪23.......................................................‬‬
‫حکم بکار بردن کلمه‌ی شهید برای افراد‪ ،‬چیست؟ ‪24.....................‬‬
‫سوگند خوردن به پیامبر ج‪27...................................................‬‬
‫حکم ش رع در م ورد کس ی ک ه می‌گوی د‪ :‬ی ا محم د‪ ،‬ی ا غ وث گیالنی‪،‬‬
‫چیست؟‪29...........................................................................‬‬
‫حکم دود کردن اسپند چیست؟‪30...............................................‬‬
‫حکم برگه‌هایی ک ه روی آن‌ه ا آی ات ق رآنی نوش ته ش ده‌اند و بای د دور‬
‫ریخته شوند چیست؟ ‪32..........................................................‬‬
‫فرمول یا الگویی برای پرداخت زکات با توجه به درآمد هر شخص‪33.‬‬
‫زکات ساختمان‌ها‪ ،‬مراکز تجاری و زمین‌های زراعی‪35..................‬‬
‫حکم زکات ماشین‌های حمل و نقل‪36..........................................‬‬
‫حکم زکات زمین ‪37...............................................................‬‬
‫آیا خانه‪ ،‬ویال‪ ،‬اتومبیل و أمثالهم زکات دارند یا خیر؟‪38..................‬‬
‫وجوب زکات در زیورآالت زنان‪40.............................................‬‬
‫چگونگی پرداخت زکات قرض ‪42..............................................‬‬
‫مستحقین زکات چه کسانی هستند؟‪43.........................................‬‬
‫حکم خوردن رمضان بخاطر سختی امتحانات‪44............................‬‬
‫حکم خوردن رمضان بدلیل کار کردن‪44......................................‬‬
‫کدام مهم‌تر است‪ :‬حج یا ازدواج؟‪45...........................................‬‬
‫حکم حج شخصی که بدهکار است‪46......................................‬‬
‫آیا حج از زن‪ ،‬بدلیل نداشتن محرم ساقط می‌شود؟‪46......................‬‬
‫حکم سؤال از کیفیت ذبح قبل از خوردن‪47..................................‬‬
 ‫ج‬ ‫فهرست سواالت‬
‫حکم نکاح متعه یا ازدواج موقت ‪49...........................................‬‬
‫آیا پدر و مادر می‌توانند دختر خود را ب دون رض ایت ب ه عق د کس ی در‬
‫آورند که نمی‌خواهد؟‪50..........................................................‬‬
‫آیا عقد نکاح تلفنی صحیح می‌شود؟‪52.......................................‬‬
‫حکم آرایش دختر برای خواستگارش و حکم دادن هدیه از طرف پس ر‬
‫به او‪53..............................................................................‬‬
‫مردان اجازه ندارند در مراسم عروسی به رقص و پایکوبی بپردازند‪. .‬‬
‫‪54‬‬
‫حکم بردن داماد در حجله‌ی عروس در حضور زنان بیگانه؟‪55........‬‬
‫آیا پذیرفتن دعوت عروسی که در ان ارگ می‌آورند صحیح است؟‪56. .‬‬
‫حکم جلوگیری از بارداری به سبب عذر یا بدون عذر‪59.................‬‬
‫حکم تلقیح مصنوعی چیست؟ ‪60...............................................‬‬
‫ترک تلقیح مصنوعی از انجام آن بهتر است ‪61.............................‬‬
‫حکم کاشت نطفه و تخمک زن و شوهری در رحم زنی بیگانه‪62......‬‬
‫حالت‌های سه طالق کردن و احکام آن‪63.....................................‬‬
‫حکم کسی که به طالق سوگند بخوردکه فالن ک ار را انج ام می‌دهم؛ در‬
‫حالی که آن را انجام ندهد ‪65....................................................‬‬
‫کسی که با شرک از دنیا برود وارثان از او ارث نمی‌برند‪67.............‬‬
‫ختنه‌ی مردان و زنان چه حکمی دارد؟‪67....................................‬‬
‫حکم مصرف دخانیات و فروش آن‪69.........................................‬‬
‫حکم جمله‌ی (کاالی فروخته شده پس گرفته نمی‌شود)‪71................‬‬
‫حکم خرید کاالها ب ه ص ورت قس طی ک ه قیمت آن اف زایش پی دا می‌کن د‬
‫چیست؟‪72...........................................................................‬‬
‫حکم تجارت اینترنتی‪74..........................................................‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫د‬
‫حکم کار کردن در بانک‌های ربوی‪75.........................................‬‬
‫حکم حقوق کارمندان بانک‪75..................................................‬‬
‫کار بدون‌ربا در بانک‌های ربوی‪76...........................................‬‬
‫حکم نقاشی و رنگ‌کاری ساختمان‌های بانک‪77............................‬‬
‫تحریم اجاره امالک به بانک‌ها‪77..............................................‬‬
‫حکم بیمه عمر و بیمه کاال‪78...................................................‬‬
‫حکم بیمه‌ی کاال ‪79................................................................‬‬
‫حکم بیمه‌ی اموال تجاری‪ ،‬بخصوص ماشین ‪80............................‬‬
‫حکم بیمهء درمانی ‪81............................................................‬‬
‫حکم گرفتن اضافه کاری بدون انجام مأموریت ‪82..........................‬‬
‫تحریم اجاره‌ی امالک به قهوه‌خانه‌ها ‪83......................................‬‬
‫آیا حمل مواد آرایشی برای کشورهای مس لمان ک ه مطمئ نیم ب یرون از‬
‫منزل از آن‌ها استفاده می‌شود‪ ،‬جایز است؟ ‪84..............................‬‬
‫حکم خوردن غذای کسی که درآمدش از راه حرام است‪85...............‬‬
‫سنّی که در آن حجاب واجب می‌شود‪86.......................................‬‬
‫ورزش کردن با شلوار کوتاه ‪86................................................‬‬
‫حکم بلند بودن موی سر مردان‪87.............................................‬‬
‫حکم به گردن آویختن زنجیر برای مردان ‪88................................‬‬
‫حکم استفاده از طالی سفید برای مردان چیست؟‪89.......................‬‬
‫حکم کاشتن مو‪91.................................................................‬‬
‫حکم عمل ج ّراحی زیبایی‪92.....................................................‬‬
‫اگر بینی بزرگ و کلفت باش د‪ ...‬آی ا ج ایز اس ت ب رای زیب ا ک ردن آن و‬
‫برای آنکه مناسب با صورت باشد تحت عمل جراحی قرار گیرد؟‪93....‬‬
 ‫ه‬ ‫فهرست سواالت‬
‫روکش طالیی دندان ‪94...........................................................‬‬
‫حکم موسیقی ‪95...................................................................‬‬
‫حکم اسقاط جنین و احکام بعد از سقط‪96....................................‬‬
‫آیا جایز است جنینی که با آزمایش مشخص شده که ناقص است‪ ،‬سقط‬
‫کنیم؟‪99..............................................................................‬‬
‫مصوبه مجلس علمای عالی رتبه در مورد پیوند اعضا‪101..............‬‬
‫آیا اهدای عضو کسانی ک ه م رگ مغ زی ش ده‌اند از نظ ر ش رعی ج ایز‬
‫است؟ ‪103...........................................................................‬‬
‫اهدا یا فروش اعضای یک انسان چه حکمی دارد؟‪106...................‬‬
‫معالجه بیماری‌های جسمی با قرآن‪107.......................................‬‬
‫حکم مداوا با مخدرات‪108.......................................................‬‬
‫حکم چت با نامحرم چیست؟ اگر برای بحث راجع به مسائل دینی باش د‬
‫چطور؟ ‪109.........................................................................‬‬
‫حکم همنشینی با مرتدین ‪110...................................................‬‬
‫آی ا خ وردن قرص‌ه ای آرام بخش مانن د ترام ادول و بایام ادول ج ایز‬
‫است یا خیر؟‪112..................................................................‬‬
‫آی ا زرتش ت پی امبر ب ود؟ و لطف ا راج ع ب ه زرتش ت و کت ابش توض یح‬
‫بفرمایید‪114........................................................................‬‬
‫آیا انداختن سفره برای تحویل سال نو و دید وبازدید در این روز ج ایز‬
‫است؟ گفتن تبریک سال نو جایز است؟ ‪118.................................‬‬
‫حکم بزرگداشت مناسبت‌های ملی ومذهبی ‪119.............................‬‬
‫قواعدی در رعایت انتخاب اسم برای فرزندان‪122.........................‬‬
‫آیا امکان احضار روح وجود دارد؟ ‪125......................................‬‬
‫حکم افرادی ک ه از روی م زاح و ش وخی س خنانی می‌گوین د ک ه در آن‬
‫استهزا به هللا و رسول و دین دیده می‌شود چیست؟‪126..................‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫و‬
‫حکم کسانی که یهود و نصارا را کافر ندانند‪127...........................‬‬
‫با این وجود‪ ،‬برخی از علم ا می‌گوین د‪ :‬اه ل کت اب ک افر نیس تند‪ ،‬بلک ه‬
‫فقط اهل کتاب بوده‌اند‪ .‬لطفا ً در این مورد توضیح دهید؟‪128.............‬‬
‫آیا نسل انسان از میمون است؟!‪129..........................................‬‬
‫سکوالریسم چیست؟ حکم اسالم در مورد طرفداران این تفکر چیست؟‬
‫‪132‬‬
‫تندروی به چه معناست؟‪134....................................................‬‬
‫بنیاد‌گرایی چیست؟‪135...........................................................‬‬
‫حکم‌ درس خواندن در رشته‌ی قانون وکالت ‪136...........................‬‬
‫احترام ملی یا احترام پرچم ملی ‪138...........................................‬‬
‫حکم جشن روز عید دوستی‪138...............................................‬‬
‫حکم جشن در این روز چیست؟ ‪139.......................................‬‬
‫علوم شرعی افضل علوم است ‪141............................................‬‬
‫حکم گرفتن وام‌هایی با کارمزد‪ 4‬درصد چیست؟‪142.......................‬‬
‫چگون ه از ش ر س ودی ک ه در بان ک ب ر س رمایه‌ی س پرده ش ده تعل ق‬
‫گرفته خالص شویم؟‪144.........................................................‬‬
 ‫مقدمه‬
‫الحمدهلل رب الع&&&المین والص&&&الة والس&&&الم علی رس&&&ول هللا وعلی آل&&&ه‬
‫واصحابه الی یوم الدین واما بعد‪:‬‬
‫کتابچه‌ای ک&&ه پیش رو داری&&د‪ ،‬ح&&اوی یکص&&د س&&وال و ج&&واب درب&&اره‌ی‬
‫مب&&احث مختل&&ف ش&&رعی و اجتم&&اعی و ف&&رهنگی اس&&ت ک&&ه معم&&وال ه&&ر‬
‫مسلمانی ممکن است در زندگی روزمره‌ی خویش با آن‌ها مواجه باشد‪.‬‬
‫س&&واالت این کتابچ&&ه را در حقیقت از کت&&اب «الفت&&اوی الش&&رعیّة في‬
‫المسائل العصریّة من فتاوی علماء البلد الحرام» جمع آوری توسط دکتر‬
‫خالد بن عبدالرحمان الجریس&&ی‪ ،‬انتخ&&اب نم&&وده‌ایم ک&&ه ب&&ه زب&&ان فارس&ی&‬
‫ترجمه شده است‪ .‬همانطور که از عنوان اص&&لی کت&&اب مش&&خص اس&&ت‪،‬‬
‫سواالت مطرح شده توس&&ط برجس&&ته‌ترین فقه&&ا و علم&&ای معاص&ر& پاس&&خ‬
‫داده شده است که ساکن دیار حرمین شریفین هستند‪.‬‬
‫البته در اثنای این کتابچه گاها به سواالتی& برمی خوریم& که از من&&ابع‬
‫معت&&بر دیگ&&ر انتخ&&اب ش&&ده‌اند ک&&ه ب&&ا دالی&&ل محکم از کت&&اب و س&&نت ب&&ه‬
‫سواالت پاسخ داده شده‌اند‪.‬‬
‫از درگ&&اه هللا تع&&الی‪ ،‬خواس&&تاریم این مجموع&&ه را در پیش&&گاه خ&&ود‬
‫عملی خالصانه محسوب بدارد و مولف و کس&&انی ک&&ه در گ&&ردآوری& این‬
‫مجموعه همت گماشتند و نیز شما مخاطبان گ&&رامی را ب&&ه آنچ&&ه دوس&&ت‬
‫می‌دارد و می‌پسندد هدایت کند و راه حق را به ما بنمایان &د& و پ&&یروی از‬
‫آن را نص&&یب م&&ا گردان&&د و این توفی&&ق را ارزانی& فرمای&&د ت&&ا از باط&&ل‬
‫دوری ورزیم‪.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین‪.‬‬
‫وآخر دعوانا أن الحمدهلل رب العالیمن‪.‬‬
 ‫مجتهد و غیر مقلد کیست؟‬
‫در بین جوانان پدیده‌ی ع&&دم تقلی&&د ظه&&ور ک&&رده‪ ،‬این&&ان می‌گوین&&د‪ :‬از‬
‫هیچ مذهبی از مذاهب چه&&ار گان&&ه تقلی&&د نمی‌ک&&نیم؛& بلک&&ه خودم&&ان مانن&&د‬
‫مجته&&دین اجته&&اد ک&&رده و عم&&ل می‌ک&&نیم& و ب&&ه اجته&&ادات آن&&ان مراجع&&ه‬
‫نمی‌کنیم‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫این ادعا ب&&ه نس&&بت بعض&&ی از م&&ردم پس&&ندیده نیس&&ت؛ ولی کس&&انی‌که‬
‫صالحیت اجتهاد دارند& ادعاهایشان قابل قبول اس&&ت‪ .‬بن&&ابراین ب&&ر م&&ردم&‬
‫واجب نیست که از شخص و مذهب خاصی تقلید کنن&&د و ه&&رکس بگوی&&د‬
‫که تقلید از ائمه‌ی چهار گانه واجب است سخنش خطا و ناصواب است‪،‬‬
‫زیرا تقلید از ائمه‪ ،‬واجب نیست‪ ،‬البته بر جوین&&دگان علم الزم اس&&ت ک&&ه‬
‫از س&&خنان ائمه‌ی اربع&&ه و علم&&ای دیگ&&ر اس&&تفاده کنن&&د و کتاب‌ه&&ای آن‬
‫بزرگواران را مطالعه‌ نموده و استدالل آنان را پیرامون مس&ایل مطالع&ه‬
‫کنند‪ ،‬طالب علمی موفق است که از این موارد& بهره‌ برده و استفاده کند‪.‬‬
‫کسی که توان اجتهاد ندارد& نمی‌توان&د& پ&&ا در می&&دان اجته&&اد گذاش&&ته و‬
‫اجته&&اد کن&&د بلک&&ه موظ &ف& اس&&ت از فقه&&ا س&&ؤال نمای&&د و راه آم&&وختن و‬
‫تحص&&یل فق&&ه را ادام&&ه ده&&د و از ارش&&ادات علم&&ا اس&&تفاده کن&&د ت&&ا این‌ک&&ه‬
‫صالحیت صدور فتوا را حاصل کن&د و راه و روش علم&ا را بی&اموزد و‬
‫توان تشخیص احادیث صحیح از روایات ض&&عیف را داش&&ته باش&&د و در‬
‫این مس&&یر بای&&د مص&&طلح‌الحدیث‪ ،‬اص&&ول الفق&&ه و م&&واردی را ک&&ه علم&&ا‬
‫دانستن آن را ب&&ر اه&&ل علم الزم دانس&&ته‌اند بی&&اموزد و ت&&وان ت&&رجیح‪ ،‬در‬
‫مسایل اختالفی را داشته باشد‪.‬‬
‫مواردی را که علما بر آن اجماع دارند حکمش واضح است و کس&&ی‬
‫نمی‌تواند& ب&&ا آن مخ&&الفت کن&&د‪ ،‬و در م&&واردی& ک&&ه اه&&ل علم در م&&ورد آن‬
‫اختالف نظر دارند می‌توان تحقیق و جستجو نمود‪.‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫ما موظف& هس&&تیم مس&&ایل اختالفی& را ب&&ه حکم هللا و رس&&ولش ارج&&اع‬
‫دهیم‪ .‬آن‌گونه که هللا تعالی فرموده است‪﴿ :‬فَِإن تَ ٰنَ&&زَ ۡعتُمۡ فِي َش& ۡي ٖء فَ& ُر ُّدوهُ‬
‫ون بِٱهَّلل ِ َو ۡٱليَ ۡوِ&م ٱأۡل ٓ ِخ ۚ ِر ﴾ [النساء‪.]59 :‬‬ ‫ِإلَى ٱهَّلل ِ َوٱل َّرس ِ‬
‫ُول ِإن ُكنتُمۡ تُ ۡؤ ِمنُ َ&‬
‫[پس اگر در چیزی اختالف کنید‪ ،‬آن را به سوی هللا و رسول برگردانی&&د؛‬
‫اگر به هللا و روز آخرت ایمان دارید]‪.‬‬
‫ٱختَلَ ۡفتُمۡ فِي ِه ِمن َ‬
‫ش ۡي ٖء فَح ُۡك ُم ٓۥهُ﴾ [الش&&ورى‪:‬‬ ‫هللا تعالی فرموده است‪َ ﴿ :‬و َما ۡ‬
‫‪.]10‬‬
‫[و آنچه در آن اختالف کردید‪ ،‬پس فیصله کردن او حواله به هللا است]‪.‬‬
‫کسانی که توان اجتهاد را ندارند و اجته&&اد می‌کنن&&د س&&خت در اش&&تباه‬
‫هستند بلکه این افراد باید مسیر تحصیل علم را ادامه دهند و در این راه‬
‫زحمت بکشند و روش علما را در پیش گیرند‪.‬‬
‫این افراد باید حدیث‪ ،‬اصول‪ ،‬فقه‪ ،‬لغت عربی‪ ،‬دستور زبان ع&&ربی‪،‬‬
‫سیرت پیامبر ج و تاریخ اسالم را بیاموزند‪&.‬‬
‫از این علوم در مسایل اختالفی کمک بگیرند و در کنار آن از منهج‬
‫علمای گذشته فاصله نگیرند و از سخنان و کتاب‌ه&&ای اه&&ل علم اس&&تفاده‬
‫نموده و فتوای علما را در مس&&ایلی& ک&&ه ب&&ه نظ&&ر آن&&ان راجح اس&&ت مؤی&&د‬
‫اقوال خود قرار دهند‪ .‬یا برعکس مسایلی که به نظر آنان مرجوح اس&&ت‬
‫باز هم اقوال علما را در تأیید قول خود ذک&&ر نماین&&د‪ .‬ب&&ر علم&&ای گذش&&ته‬
‫دعای رحمت و مغفرت بفرستند‪&.‬‬
‫تنها راه موفقیت برای طالب علوم دینی که مخلصانه گام بردارن&&د و‬
‫در جستجوی حقیقت باشند همین راه است نه این که ط&&الب علم مغ&&رور&‬
‫باشد و راه تکبر را در پیش گیرد‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬مجله‌ی بحوث اسالمی (‪)161 ،160( ،)47‬‬

‫حکم انتقال از مذهبی به مذهبی دیگر‬

‫آیا برای مسلمان ج&&ایز اس&&ت ک&&ه از م&&ذهب فقهی خ&&ودش ب&&ه م&&ذهب‬
‫فقهی دیگری منتقل شود؟ مثالً؛ شخصی که پیرو مذهب م&&الکی اس&&ت و‬
‫گ&&اهی ب&&ه م&&ذهب حنبلی عم&&ل ک&&رده و دوب&&اره ب&&ه م&&ذهب م&&الکی ب&&ر‬
‫می‌گردد‪ .‬آیا این کار اشکالی دارد؟‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪4‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بر مسلمان واجب است که به مدلول کتاب و س&&نت عم&&ل کن&&د‪ ،‬خ&&واه‬
‫﴿ِإن تَ ٰنَزَ ۡعتُمۡ‬‫موافق مذهب وی باشد و خواه نباشد‪ .‬بدلیل گفتار هللا تعالی‪َ :‬‬
‫ُول ِإن ُكنتُمۡ تُ ۡؤ ِمنُونَ بِٱهَّلل ِ َو ۡٱليَ ۡو ِم ٱأۡل ٓ ِخ ۚ ِر ٰ َذلِ&& َ‬
‫ك‬ ‫فِي َش ۡي ٖء فَ ُر ُّدوهُ ِإلَى ٱهَّلل ِ َوٱل َّرس ِ‬
‫خ َۡي ‪ٞ‬ر َوَأ ۡح َسنُ ت َۡأ ِوياًل ‪[ ﴾٥٩‬النساء‪.]59 :‬‬
‫«و اگر در چیزی اختالف داشتید آن را به هللا و پیغمبرش برگردانید‪ ،‬اگر‬
‫به هللا و روز رستاخیز ایمان دارید‪ .‬این کار برای شما بهتر و خوش فرجام‌تر‬
‫است»‪.‬‬
‫البته هیچ کس حق ن&دارد ب&دلیل پ&یروی از ه&وای نفس و انگیزه‌ه&ای‬
‫شخصی از یک مذهب به م&&ذهب دیگ&&ر ب&&رود‪ .‬زی&&را هللا تع&&الی فرم&&وده‬
‫ٱختَلَ ۡفتُمۡ فِي ِه ِمن َش ۡي ٖء فَح ُۡك ُم ٓۥهُ ِإلَى ٱهَّلل ۚ ِ﴾ [الشورى‪.]10 :‬‬
‫است‪َ ﴿ :‬و َما ۡ‬
‫«در هر چ&&یزی ک&&ه اختالف داش&&ته باش&&ید داوری آن را ب&&ه «هللا» واگ&&ذار‬
‫کنید»‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‪.‬‬
‫فتاوای& انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)12/96‬‬

‫موضع مسلمان در برابر اختالفات علما‬

‫کتاب‌های فقهی را ک&&ه مطالع&&ه می‌ک&&نیم‪ ،‬چ&&ه بس&&ا ب&&رای ی&&ک مس&&ئله‬
‫فتواه&&ای متع&&ددی& می‌بی&&نیم‪ .‬ب&&ه نظ&&ر ش&&ما طالب عل&&وم دی&&نی در این‬
‫خصوص چگونه عمل کنند؟‬
‫همچنین بفرمایید‪ ،‬اگر مسئله‌ای دیدیم که علما به آن فتوا داده‌ان&&د ولی‬
‫دلیلی برایش ارایه نکرده‌اند چه کار کنیم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگ&&ر این ش&&خص از کس&&انی اس&&ت ک&&ه ص&&الحیت ت&&رجیح و س&&بک و‬
‫سنگین کردن دالیل را دارد‪ .‬می‌تواند& از شیوه‌ی مذکور& به&&ره‌ی بگ&&یرد‪.‬‬
‫و اگر صالحیت این ک&&ار را ن&&دارد بای&&د ب&&ه عالمی‌ک&&ه ب&&ه علم او اعتم&&اد‬
‫دارد مراجعه کند‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‬
‫فتاوای& انجمن دایمی مباحث علمی و افتا(‪)93 /12‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫زندگی با زن بی نماز‬
‫من با دختری ازدواج کرده‌ام که از او صاحب یک فرزند& هستم‪ .‬زنم‬
‫نماز نمی‌خواند و ماه مبارک رمضان روزه نمی‌گیرد‪ &.‬من می‌ترس&&م ک&&ه‬
‫به خاطر بی‌نمازی او‪ ،‬گناهکار بشوم‪ &.‬حاال مانده‌ام که چکار بکنم؟ لطفا ً‬
‫مرا راهنمایی& بکنید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫تو در این مدتی ک&&ه ب&&ا او زن&&دگی می‌ک&&ردی و او نم&&از نمی‌خوان&د& و‬
‫روزه نمی‌گرفت‪ ،‬گناهک&&اری؛& چ&&ون ک&&ه در این م&&دت هیچ کوشش&ی& در‬
‫نصیحت نمودن و حل قضیه خود با او نکرده‌ای؛ اما امروز& اگ&&ر هم&&ان‬
‫ط&&ور& اس&&ت ک&&ه اص&الً نم&&از نمی‌خوان&&د و روزه نمی‌گ&&یرد؛ پس در ام&&ر‬
‫کردن او به نماز و روزه و سایر فرایض دین اسالم کوشش کن‪.‬‬
‫از هللا کمک بگیر‪ .‬اگر باز هم هدایت نشد از پدر و م&&ادر خ&&ودت و‬
‫خانواده‌ی همسرت و سایر مح&&ارم او کم&&ک بگ&&یر ت&&ا نص&&یحتش بکنن&&د‪.‬‬
‫پس اگر اطاعت کرد و توبه نمود و به طرف هللا برگشت و نماز خواند‪،‬‬
‫پس شکر گزار هللا باش و از این به بعد با او ب&ه خ&وبی رفت&ار کن‪ .‬اگ&ر‬
‫باز هم بر ترک نماز و روزه اصرار نمود‪ ،‬او را طالق بده‪ .‬إن شاء هللا‬
‫خیر نصیبت می‌شود‪ &.‬هللا تعالی در هر حالت یاری کننده بنده‌اش است‪.‬‬
‫برای این که ترک نماز کفر و برگشت از دین اسالم اس&&ت ب&&ه دلی&&ل‬
‫الص&اَل ِة» «ف&رق بین م&رد‬ ‫حدیث‪« :‬بَینَ ال َّرج ُِل َو بَینَ ال ِّشرْ ك َو ْالک ْف ِر تَرْ ك َّ‬
‫و شرک و کفر‪ ،‬ترک نماز است» مسلم (‪)82‬‬
‫همچنین قول رسول هللا ج ْ‬
‫«ال َع ْه ُد الَّ ِذي بَینَنَا َوبَینَهُ ْم َّ‬
‫الص &اَل ةُ فَ َم ْن تَ َرکهَ&&ا‬
‫فَقَ ْد کفَ َر»‬
‫«پیمانی که میان ما و آن‌ها است‪ ،‬نماز می‌باشد؛ هرکس آن را ت&&رک‬
‫نماید کفر ورزیده است‪ ».‬ترمذی& (‪)2621‬‬
‫ص ِم ۡٱل َك َوافِ ِر﴾ [الممتحنة‪.]10 &:‬‬ ‫وا بِ ِع َ‬‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬واَل تُمۡ ِس ُك ْ‬
‫«با زنان کافر (غ&&یر اه&&ل کت&&اب ) ازدواج نکنی&&د و همس&&ران ک&&افر را در‬
‫همسری خود نگاه ندارید»‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای& انجمن دائم پژوهش‌های علمی و افتا (‪)18/284،283‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪6‬‬
‫زنی که شوهرش نماز نمی‌خواند چه کار کند؟‬
‫ماندن زنی که صاحب فرزند است‪ ،‬نزد شوهر بی‌نم&&از همچ&&نین زن‬
‫دادن به افراد بی‌نماز چه حکمی دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫هرگاه زنی در نکاح مردی درآورده شود که نه با جماعت و ن&&ه در‬
‫خانه هیچ وقت نم&&از نمی‌خوان&&د نکاح‌ش&&ان ص&حیح نیس&ت‪ ،‬زی&&را ت&ارک‬
‫نماز همان‌گونه که از قرآن‪ ،‬سنت و اق&&وال ص&&حابه ث&&ابت اس&&ت ک&&افر& و‬
‫مرتد است‪.‬‬
‫صلَّى هَّللا ِ َعلَی ِه َو َس&لَّ َم‬
‫بی َ‬‫عبدهللا بن شقیقس گفته است‪َ « :‬کانَ أصحابُ النَّ ِّ‬
‫الص &ال ِة» «اص&&حاب رس&&ول هللا‬ ‫ال ی َرون شیئا ً ِمنَ األعما َل تر َکهُ ُکفراً غیر ّ‬
‫ج هیچ گناهی جز ترک نماز را کفر نمی‌دانستند»‪&.‬‬
‫بنابراین حالل نیس&&ت ک&&ه زن مس&&لمان ب&&ه عق&&د ک&&افر درآورده ش&&ود؛‬
‫ت فَاَل ت َۡر ِجعُوه َُّن ِإلَى‬ ‫چون هللا تعالی فرموده است‪﴿ :‬فَِإ ۡن َعلِمۡ تُ ُموه َُّن ُم ۡؤ ِم ٰنَ ٖ‬
‫ار اَل ه َُّن ِح ‪ّ ٞ‬ل لَّهُمۡ َواَل هُمۡ يَ ِحلُّونَ لَه ۖ َُّن﴾ [الممتحنة‪.]10 :‬‬ ‫ۡ‬
‫ٱل ُكفَّ ۖ ِ‬
‫«هرگاه (آن زنان) را مؤمن یافتید‪ ،‬آن‌ها را به سوی کفار ب&&از مگردانی&&د‪،‬‬
‫این زنان برای آن مردان و آن مردان برای این زنان حالل نیستند»‪.‬‬
‫اگر کسی بعد از عقد نکاح‪ ،‬بی‌نمازی را اختیار کند‪ ،‬نک&&احش خ&&ود‬
‫ب&ه خ&ود فس&خ می‌ش&ود؛ مگ&ر آن ک&ه بالفاص&له توب&ه ک&رده و ب&ه اس&الم‬
‫برگ&&ردد‪ &.‬ب&&رخی& علم&&ا گفته‌ان&&د ت&&ا انقض&&ای ع&&دت ب&&ه ش&&وهر مهلت داده‬
‫می‌شود‪ ،‬اگر پس از انقضای آن مسلمان شد (نماز را اختی&&ار نم&&ود) این‬
‫زن برایش حالل نمی‌شود؛ مگر با عقد جدید‪ ،‬ب&&ر زن الزم اس&&ت ک&&ه از‬
‫ش&&وهر بی‌نم&&از ج&&دا ش&&ده و ب&&ه او تمکین نده&&د‪ ،‬گرچ&&ه از آن ش&&وهر&‬
‫فرزندانی نیز داشته باشد‪ ،‬چون پدر در این حالت حق حضانت فرزندان&‬
‫را ندارد‪.‬‬
‫بنابراین به برادران مسلمانم هشدار می‌دهم& از این‌که دختران خ&&ود و‬
‫یا دخترانی& که تحت سرپرستی& آن‌ه&&ا هس&&تند را در نک&&اح اف&&راد بی‌نم&&از‬
‫درآورند& چون این مسئله واقعا ً خطرساز اس&ت‪ .‬پ&دران و اولی&اء در ام&ر‬
‫تزویج دخترانشان با بی‌نمازان نباید جنبه‌ی خویشاوندی و دوستی را در‬
‫نظر بگیرند (بلکه جنبه‌ی دین را مراعات کنند)‪.‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫از هللا تع&&الی ب&&رای همه‌ی مس&&لمانان ه&&دایت را طلب می‌کنم‪( .‬وهللا‬
‫اعلم)‬
‫تحریر& در تاریخ‪9/10/1414 :‬هـ شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموعه فتاوا و‬
‫رسایل (‪)11/56‬‬

‫اگر امام آیات را طوری قرائت کند که معنی آیات را تغییر‬

‫دهد‪ ،‬آیا باعث بطالن نماز مأموم می‌شود؟‬
‫اگر کسی ک&ه ام&ام اس&ت یکی از آی&ات را ط&وری& بخوان&د ک&ه ک&امال‬
‫معنی عوض شود& آیا نماز آنان درست است یا نه لطفا از همه‌ی م&&ذاهب‬
‫فتاوی را آورده و اصل فتوی& را که از طریق& سنت اثب&&ات می‌ش&&ود ن&&یز‬
‫بیان بفرمایید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫در مورد& نحوه قرائت در نماز دو حالت وجود دارد‪:‬‬
‫اول) قرائت فاتحه‬
‫دوم) قرائت سوره بعد از فاتحه‬
‫‪ -‬علما در مورد قرائت فاتحه گفته‌اند که؛ اگر امام فاتحه را بگونه‌ای‬
‫قرائت نماید که معنی آن تغییر یاب&&د در این ص&&ورت نم&&از باط&&ل اس&&ت‪،‬‬
‫زیرا فاتحه جزو ارکان نماز است‪.‬‬
‫و تغییر در معنی از دو طریق حاصل می‌شود‪&:‬‬
‫‪ -1‬تغییر در اعراب فاتحه‪ ،‬مثال کسی ک&&ه ض&&مه را ج&&ایگزین فتح&&ه‬
‫مت)‬ ‫نماید مانند اینکه بجای خواندن (أن َعمتَ ) بصورت ضمه (أن َع ُ‬
‫خوانده شود‪ .‬این امر باعث تغییر در معنی آیات می‌شود‪.‬البته در‬
‫برخی از کلمات چنان‌که اعراب تغی&یر یابن&د چ&ون مع&نی آی&ه را‬
‫تغییر نمی‌دهد& ایرادی بر آن نیست‪ ،‬مثال تغییر& ضمه دال (الحم&& ُد‬
‫هلل) به فتحه یا کسره‪.‬‬
‫‪ -2‬تغییر در حروف& آیات‪ ،‬مثال اشتباه تلفظ ک&&ردن ح&&روف و تغی&&یر‬
‫مخارج آن همچون تب&&دیل (س ب&&ه ج) ی&&ا (ز ب&&ه س) و امث&&ال آن‪.‬‬
‫این مورد نیز باعث تغییر معنی خواهد شد‪ .‬البته ب&&رخی از علم&&ا‬
‫گفته‌اند حروفی که مخارج‌شان نزدیک ب&&ه هم اس&&ت مش&&مول این‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪8‬‬
‫امر نمی‌شوند& مانند( ض و ظ) و یا بعضی& از مالکیه گفته‌ان&&د ک&&ه‬
‫تغییر (ز به ذ) باعث ابطال نماز نیست‪ .‬تلف&&ظ ک&&ردن زای بج&&ای‬
‫ذال در فاتحه توسط& امام اگر عمدی نباشد باعث باطل شدن نماز‬
‫نمی‌شود و این قضیه مشهور& بین علمای مالکیه است و ل&&ذا اقت&&دا‬
‫به چنین امامی ایرادی ندارد چنان‌ک&&ه دس&&وقی& م&&الکی از علم&&ای‬
‫مالکی&&ه می‌فرمای&&د‪":‬خالص&&ه مس&&اله (اختالف اص&&حاب م&&الکی)‬
‫اینگونه است که‪ ،‬اگر تغییر لحن در قرائت (فاتحه) عم&&دی باش&&د‬
‫نمازش باطل می‌شود و همچنین نماز کس&&انی ک&&ه پش&&ت س&&ر وی‬
‫نماز می‌خوانند& به اتفاق باطل است‪ ،‬ولی اگر از روی& عمد نباشد‬
‫به اتفاق نماز (هر دو طرف) صحیح است"(حاشیه دسوقی)‬
‫در هر دو مورد فوق چون باعث تغییر معنی در فاتحه خواهد ش&&د و‬
‫فاتحه جزو ارکان نماز اس&ت‪ ،‬ل&ذا ب&اعث ابط&ال نم&از خواه&د ش&د و ب&ر‬
‫نمازگزاران واجب است که امام مسجدشان را تغییر دهند و اگر توانایی‬
‫اینکار را نداشتند& به نزدیکترین مسجد روند و اگر مسجد خیلی از آن‌ه&&ا‬
‫دور بود می‌توانند& در منزل جم&&اعت کنن&&د‪(.‬البت&&ه نم&&از کس&&ی ک&&ه اش&&تباه‬
‫قرائت دارد برای نفس خود صحیح است)‬
‫‪ -‬اما در مورد& قرائت سوره بعد از فاتحه‪ ،‬چ&ون س&وره ج&زو ارک&ان‬
‫نیست لذا اشتباه خواندن آیات بگونه ایکه ب&&اعث تغی&&یر مع&&نی در س&&وره‬
‫شود خللی در صحت نماز وارد& نمی‌سازد‪ ،‬ولی به&&تر آنس&&ت ک&&ه ام&&امی‬
‫را ب&&رای پیش نم&&ازی& ق&&رار& داد ک&&ه ق&&رائت وی هم در فاتح&&ه و هم در‬
‫سوره صحیح باشد‪.‬‬
‫اما بررسی& دیدگاه علما در این زمینه‪:‬‬
‫اکثر فقها امامت کسی که قرائت وی خوب نیست (هرچند ک&&ه ب&&اعث‬
‫تغییر معنی نمی‌ش&&ود) را مک&&روه دانس&&ته‌اند‪ ،‬ص&&احب کت&&اب " ال&&روض‬
‫المربع" از علمای حنابله می‌گوی&&د‪" :‬ام&&امت کس&&ی ک&&ه لحن وی مناس&&ب‬
‫نبوده هرچند باعث تغییر معنی نیست مکروه است"‬
‫اما در مورد خطا خواندن فاتحه بگونه ایکه باعث خلل در مع&&نی آن‬
‫شود‪:‬‬
‫امام نووی&‪ /‬می‌گوید‪" :‬ام&&امت کس&&ی ک&ه لحن وی در ق&&رائت ص&&حیح‬
‫نیست مکروه است؛ سپس می‌گوی&&د‪ :‬اگ&&ر لحن اش&&تباه ام&&ام ب&&اعث تغی&&یر‬
‫معنی نشود ‪ -‬مانند رفع هاء در الحمدهلل – نماز او و کسانیکه بوی اقت&&دا‬
 ‫‪9‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫کرده‌اند صحیح است‪ ،‬ولی اگر لحن وی باعث تغییر مع&&نی در (فاتح&&ه)‬
‫شد‪ ،‬مانند ضمه خواندن تاء در "انعمت" نمازش باطل می‌شود ی&&ا اینک&&ه‬
‫بگوید‪":‬صراط المستین"‪ (.‬روضة الطالبین (‪.))1/350‬‬
‫و ابن قدامه از علمای حنابله می‌گوید‪ &":‬کس&&ی ک&ه ح&&رفی& از ح&&روف&‬
‫فاتحه را ترک کند‪ ،‬بدلیل اینکه بر ادای آن عاجز باش&&د ی&&ا اینک&&ه ح&&رف‬
‫را به حرف دیگری تبدیل نماید‪ ،‬مانند تبدیل راء ب&&ه غین‪ ...،‬چنان‌ک&&ه او‬
‫قادر باشد که آن اشتباه را اص&&الح نمای&&د ولی چ&&نین نک&&رد‪ ،‬پس نم&&ازش‬
‫صحیح نیس&&ت و همچ&نین نم&&از کس&ی ک&ه ب&&ه وی اقت&&دا ک&رده اس&ت ن&&یز‬
‫صحیح نمی‌باشد‪" &.‬المغنی" (‪.)2/15‬‬
‫و اما در مورد& غیر فاتحه‪:‬‬
‫امام نووی& از علمای ش&&افعیه می‌فرمای&&د‪ &":‬اگ&&ر تغی&&یر لحن ق&&رآن ک&ه‬
‫باعث خلل در معنی است در غیر فاتحه باشد‪ ،‬نم&&از او ص&&حیح اس&&ت و‬
‫همچنین نماز تمامی کسانی& که پشت سر وی نماز می‌خوانند& نیز صحیح‬
‫است‪ ،‬زیرا ترک (خواندن یا درست خواندن) سوره ب&&اعث ابط&&ال نم&&از‬
‫نیست و لذا اقتدا به چنین امامی منعی ندارد‪ (".‬المجموع نووی)‬
‫امام ابن قدامه از علمای حنابله می‌فرماید‪" &:‬اگر قرائت ب&&اعث تغی&&یر‬
‫معنی در غیر فاتحه باشد‪ ،‬م&&انعی ب&&ر ص&&حت نم&&از نیس&&ت و م&&انعی ب&&ر‬
‫اقتدا و اعتماد به چنین کسی نیست مگر اینکه بصورت& عمدی سوره را‬
‫اشتباه بخواند که باعث تغییر معنی شود که در این صورت نماز ام&&ام و‬
‫ماموم باطل است‪(".‬المغنی ابن قدامه)‬
‫اما مالکیه اشتباه ادا کردن کلمات ب&&ه نح&&وی ک&&ه ب&&اعث تغی&&یر مع&&نی‬
‫(سوره بعد از فاتحه) شود را ب&اعث ابط&ال نم&از نمی‌دانن&د& و ن&زد آن‌ه&ا‬
‫بط&&ور& مطل&&ق نم&&از ص&&حیح اس&&ت بج&&ز اینک&&ه عم&&دی باش&&د ک&&ه در این‬
‫صورت نمازش باطل اس&&ت‪ ،‬البت&&ه آن‌ه&&ا ب&&رای ح&&الت غ&&یر عم&&د چه&&ار‬
‫شرط قرار داده‌اند‪:‬‬
‫‪ -1‬شخص از یاد گرفتن آن عاجز باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬کسی یافت نشود تا آموزش قرائت را بوی تعلیم دهد‪.‬‬
‫‪ -3‬کسی بهتر از او (یعنی امام) بین مردم نباشد‪.‬‬
‫‪ -4‬قرائت ماموم& نیز همانند امام یا حتی ضعیفتر از او هم باشد‪.‬‬
‫چنان‌که یکی از شروط فوق& جاری نشود‪ ،‬نماز باطل است‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪10‬‬
‫خالصه اینکه؛ هر نوع خطایی در قرائت باعث تغییر& معنی نیست و‬
‫نباید در این امر عجله کرد‪ ،‬و ن&&یز ب&ه عم&&دی ب&&ودن و غ&یر عم&&د ب&&ودن‬
‫تالوت اشتباه هم توجه نمود؛‬
‫اگر قرائت امام بنحوی باش&&د ک&&ه ب&&اعث تغی&&یر مع&&نی در آن ش&&ود دو‬
‫حالت دارد‪ :‬اگر این امر در س&&وره فاتح&&ه رخ ده&&د‪ ،‬ب&&اعث ابط&&ال نم&&از‬
‫امام و ماموم‌ها خواهد بود مگر اینکه خطای ام&&ام در ح&&روفی باش&&د ک&&ه‬
‫مخارج‌شان نزدیک بهم باش&&د ی&&ا اینک&&ه اگ&&ر اع&&راب را تغ&&یر داد ب&&اعث‬
‫تغییر معنی نشود‪ ،‬ل&ذا این ام&&ر بس&&تگی دارد ب&ه اینک&ه آی&&ا ب&&اعث تغی&&یر‬
‫معنی می‌شود یا خیر زی&&را گاه&&ا بعض&&ی از م&&وارد& ب&&اعث تغی&&یر& مع&&نی‬
‫نمی‌ش&ود& مانن&د فتح&ه ی&ا کس&ره دادن ب&ه دال الحمدهلل (مگ&ر اینک&ه عم&دا‬
‫اینگونه بخواند& که باز در این صورت& نماز باطل اس&&ت)‪ .‬بن&&ابراین اگ&&ر‬
‫بگونه‌ای فاتحه را قرائت نمود که در معنی آن تغی&&یر ایج&&اد ک&&رد‪ ،‬نم&&از‬
‫خوان&&دن پش&&ت س&&ر چ&&نین ام&&امی (ب&&رای کس&&انی ک&&ه از او به&&تر ق&&رائت‬
‫می‌کنن&د) ج&ایز نیس&ت زی&را نمازش&ان باط&ل می‌ش&ود‪ ،‬ولی اگ&ر در بین‬
‫آن‌ها همگی در یک سطح بودند و یا کسی بهتر از آن امام وجود& نداشت‬
‫و از طرفی امکان ی&&ادگیری ب&&رای آن ام&&ام نب&&ود‪ ،‬ای&&رادی ن&&دارد ک&&ه او‬
‫امامت کند و بقیه پشت سر وی نماز بخوانند‪.‬‬
‫اما اگر تغییر معنی در فاتحه رخ ندهد بلکه در س&&وره بع&&د آن باش&&د‪،‬‬
‫در اینصورت جمهور علما نماز امام و ماموم& را صحیح دانسته‌اند زیرا‬
‫سوره جزو رکن نماز نیست ولی بهتر آنست که شخصی ام&&ام باش&&د ک&&ه‬
‫قرائت وی بهتر است‪ .‬وهللا اعلم‬
‫و صلی هللا علی نبینا محمد و آله وصحبه وسلم‬

‫حکم گفتن (ان شاءهللا) بعد از دعا‬

‫اگر کسی در دعایش بگوید‪( :‬ان شاءهللا) حکم آن چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫نباید انسان وقتی که انسان به پیشگاه پروردگارش& دع&&ا می‌کن&&د نبای&&د‬
‫ان شاءهللا بگوید‪ ،‬بلکه با قاطعیت دعا کن&&د‪ .‬بای&&د دانس&&ت ک&&ه هیچ ف&&ردی&‬
‫نمی‌تواند& امری را بر خداوند& اجبار کند‪ .‬هللا تعالی می‌فرماید‪ۡ ﴿ :‬ٱدعُ&&ونِ ٓي‬
‫َأ ۡستَ ِج ۡب لَ ُكمۡۚ ﴾ [غافر‪« ]60 :‬مرا به فریاد خوانید تا بپذیرم»‪.‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫پس خداوند وعده داده که دعا را می‌پذیرد‪ &،‬بنابراین نیازی& نیست ک&&ه‬
‫گفته شود(ان شاءهللا)؛ چون خداوند& وقتی که به بنده‌ای توفیق& دع&&ا بده&&د‬
‫دعایش را اجابت می‌کند یا خواسته‌اش را بر آورده می‌س&&ازد‪ ،‬ی&&ا ش &رّی‬
‫را از او دور می‌کند‪ ،‬یا دعایش را برای روز قیامت ذخیره می‌کند‪.‬‬
‫از پیامبر ج ثابت است که فرم&&ود‪« :‬اَل یقُ&&لْ َأ َح& دُک ْم اللَّهُ َّم ا ْغفِ&&رْ لِی ِإ ْن‬
‫&إن هللا تع&&الی‬ ‫ْز ْم ال َم ْسَألَة َولِی َعظِّ ِم الرَّغبَ&&ة؛ ف& َّ‬
‫ِشْئتَ اللهم ارْ َح ْمنِی ِإ ْن ِشْئتَ ؛ لیع ِ‬
‫&رهُ لَ &هُ» «هیچ کس&&ی از ش&&ما نگوی &د& خ&&دایا اگ&&ر می‌خ&&واهی م&&را‬ ‫اَل ُمک& ِ‬
‫بی&&امرز‪ ،‬خ&&دایا اگ&&ر می‌خ&&واهی& ب&&ر من رحم بفرم&&ا‪ ،‬بلک&&ه ب&&ا ق&&اطعیت&‬
‫بخواهد‪ ،‬چون خداوند را کسی اجبار نمی‌کند»& بخ&&اری(‪،)6339،7477‬‬
‫و مسلم(‪.)2679‬‬
‫اگر کسی بگوید‪ :‬آی&&ا مگ&&ر از پی&&امبر ج ث&&ابت نیس&&ت ک&&ه هرگ&&اه ب&&ه‬
‫عی&&ادت بیم&&ار می‌رفت می‌گفت‪ :‬ال ب&&أس «مش&&کلی نیس&&ت» ان ش&&اءهللا‬
‫خوب می‌شوی؟!‬
‫می‌گوئیم‪ &:‬بله‪ ،‬اما این از باب دعا نیست بلکه این خبر و امی&&د اس&&ت‪،‬‬
‫بنابراین از آداب دعا این است که فرد با قاطعیت دعا کند‪.‬‬
‫الشیخ ابن عثیمین‪ -‬مجلة الجندی المسلم(‪)72/87‬‬

‫حکم تلقین مرده بعد از دفن‬

‫بسیاری از مردم می‌گویند& که تلقین مرده بعد از دفن حرام اس&&ت‪ ،‬آی&&ا‬
‫گفته‌ی‌شان درست است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بل&&ه! تلقین م&&رده بع&&د از دفن ب&&دعت می‌باش&&د‪ ،‬چ&&ون رس&&ول هللا ج و‬
‫صحابه آن را انجام نداده‌ان&&د‪ ،‬و اح&&ادیثی ک&ه در این زمین&ه وارد ش&ده‌اند‬
‫ضعیف و غیر قابل استدالل هس&&تند‪ .‬البت&&ه تلقین محتض&&ر (کس&&ی ک&&ه در‬
‫ُشرف مرگ است) بوسیله «ال إله االّ هللا» جایز اس&&ت‪ ،‬زی&&را رس&&ول هللا‬
‫ج فرموده است‪« :‬لَقِّنُوا َموْ تَاک ْم الَ إلهَ االّ هللا» مسلم (‪.)917 ،916‬‬
‫«مردگان را با ال إله اال هللا (کلمه توحید) تلقین کنید»‪.‬‬
‫این حدیث را ام&&ام مس&&لم در ص&&حیح خ&&ود روایت ک&&رده و در اینج&&ا‬
‫مقصود از ( َموْ تَاک ْم) افرادی& است ک&&ه در احتض&&ار& و دی&&دن عالیم م&&رگ‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪12‬‬
‫می‌باشند‪ ،‬کما این که علما این مطلب را در شرح حدیث م&ذکور& واض&ح‬
‫کرده‌اند‪.‬‬
‫وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای& انجمن دایمی بحوث علمی و افتا (‪.)8/340‬‬

‫حکم اجاره کردن قاری قرآن تا برای روح میت قرآن بخواند‬
‫اجاره کردن قاری& برای خوان&&دن ق&&رآن و ایص&&ال ث&&واب آن ب&&ه روح‬
‫میت چه حکمی دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫این عم&&ل‪ ،‬ب&&دعت اس&&ت و در آن هیچ ث&&وابی& ب&&رای خوانن&&ده و میت‬
‫وجود ندارد‪ ،‬چون خواننده بخاطر کسب م&ال دنی&&ا ق&رآن می‌خوان&د‪ &.‬ه&ر‬
‫عمل صالحی& که به قصد دنیا انجام داده شود موجب تقرب ب&&ه س&&وی& هللا‬
‫نمی‌ش&&ود و در ن&&زد ب&&اری تع&&الی هیچ ث&&واب و م&&زدی نخواه&&د داش&&ت؛‬
‫بنابراین‪ ،‬عمل مذکور ضایع می‌باشد& و نتیجه‌ای جز اتالف مال از سوی‬
‫ورثه در پی نخواهد داش&&ت‪ .‬پس بای&&د از این عم&&ل دوری& جس&&ت‪ ،‬چ&&ون‬
‫بدعت است‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬فتاوایی در احکام جنایز‪ .‬ص(‪)222‬‬
‫جمع و ترتیب‪ :‬فهد السلیمان‬

‫حکم رفتن به تعزیه و نشستن در مجلس آن‬

‫رفتن به خانه‌ی خانواده‌ی& میت به قصد& تعزیه چه حکمی دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫این عمل هیچ اساس و ریشه‌ای در سنت ن&&دارد؛ لیکن اگ&&ر انس&&ان از‬
‫نزدیکان خانواده‌ی میت باشد و می‌ترسد& که اگر نرود& ممکن است قط&&ع‬
‫صله‌ی رحم بوج&&ود آی&&د‪ ،‬در این ص&&ورت اش&&کالی ن&&دارد ک&&ه ب&&ه آن ج&&ا‬
‫برود؛ ولی برای خ&&انواده‌ی میت الزم نیس&&ت ک&&ه در خان&&ه بنش&&ینند و از‬
‫تعزیه‌کنندگان پذیرایی نمایند‪ ،‬چون بسیاری& از سلف این عمل را ج&&زئی&‬
‫از نوحه خوانی می‌دانستند‪ &.‬این بزرگواران به هنگام مص&یبت دروازه‌ی&‬
‫خانه را می‌بستند& و مردم در بازار و یا مسجد به آنان تعزیه می‌گفتند‪.‬‬
‫پس در این جا دو مسئله وجود دارد‪:‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫رفتن به خانه‌ی خانواده‌ی میت‪ ،‬و این عم&&ل ج&&ایز نیس&&ت‪ ،‬مگ&&ر‬ ‫‪-1‬‬
‫آن ک&&ه انس&&ان از نزدیک&&ان خ&&انواده‌ی میت باش&&د و خط&&ر قط&&ع‬
‫صله‌ی رحم وجود داشته باشد‪.‬‬
‫نشس&&تن و مجلس گ&&رفتن ب&&رای اس&&تقبال از تعزیه‌کنن&&دگان و این‬ ‫‪-2‬‬
‫عملی است که در اسالم هیچ پایه و اساسی ن&&دارد‪ ،‬بلک&&ه ع&&ده‌ای‬
‫از بزرگان سلف آن را نوحه‌خوانی& دانسته‌اند‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموعه فتاوا و رسائل(‪.)17/342‬‬

‫حکم پوشیدن لباس مشکی به خاطر سوگواری بر میت‬

‫آیا پوشیدن لباس سیاه از روی غم و اندوه به خاطر فوت کسی ج&&ایز‬
‫اس&&ت؟ خصوص&اً& این عم&&ل ب&&رای زنی ک&&ه ش&&وهرش ف&&وت می‌کن&&د چ&&ه‬
‫حکمی دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫پوشیدن لباس سیاه به وقت مصائب شعاری باطل و بی‌اس&&اس اس&&ت‪،‬‬
‫و انسان در وقت مصیبت بایستی کاری انجام دهد که در ش&&ریعت ث&&ابت‬
‫راجعُ&&ونَ ‪ ،‬اللَّهُ َّم َأجُ&&رْ نِی فِی‬
‫ش&&ده و آن این ک&&ه بگوی&&د‪ِ [:‬إنَّا هَّلِل ِ َو ِإنَّا ِإلَی&& ِه ِ‬
‫ف لِی خَیراً ِم ْنهَا] «الهی! مرا به خاطر این مصیبت مأجور&‬ ‫صیبَتِی َوَأ ْخلِ ْ‬
‫ُم ِ‬
‫بگردان و چیز بهتری از آن نصیبم کن»‪ .‬مسلم (‪.)918‬‬
‫چنان‌چه انس&&ان جمالت ف&&وق را ب&&ا ایم&&ان و ب&&ه نیت کس&&ب ث&&واب ب&&ه‬
‫زب&&ان بی&&اورد‪ ،‬قطع&اً& هللا تب&&ارک و تع&&الی او را م&&أجور می‌گردان&د& و در‬
‫عوض چیز بهتری& از آن به او عطا خواهد نمود‪ .‬اما پوشیدن لباس سیاه‬
‫و امثال آن امری باطل‪ ،‬مذموم و بی‌اصل و اساس است‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬فتاوای& زن‪ ،‬ص (‪.)143،144‬‬

‫حکم گفتن «مرحوم» و «مغفور» در حق مردگان‬

‫به کار بردن چه جمالتی و چه کلماتی برای مردگ&&ان شایس&ته اس&ت؟‬
‫می‌شنویم& که می‌گویند‪ :‬فالنی«مغفور له»گناهانش بخشیده ش&&ده اس&&ت ی&&ا‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪14‬‬
‫«مرحوم» مورد& رحمت قرار& گرفته است‪ ،‬آیا بکار بردن چ&&نین کلم&&اتی‬
‫صحیح است یا خیر؟ این کلمات چه توجیهی& دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫هرگ&&اه مس&&لمانی بم&&یرد‪ ،‬شایس&&ته اس&&ت کلم&&اتی مانن&&د‪( :‬غفرهللا ل&&ه؛‬
‫خداوند وی را بیامرزد) یا (‪/‬؛ خداوند& به وی رحم کن&&د) را بک&&ار برن&&د؛‬
‫اما کلمات مغفور یا مرحوم صحیح نیست چون گ&&واهی دادن ب&&ه بهش&&تی‬
‫بودن یا جهنمی بودن فرد‪ ،‬جایز نیست به جز کس&انی ک&ه در ق&&رآن و ی&ا‬
‫در روایات& صحیح به بهشتی بودن و یا جهنمی بودن آن‌ها تصریح ش&&ده‬
‫است‪.‬‬
‫علم&ای اه&ل س&نت نوش&ته‌اند ک&ه می‌ت&وانیم& ب&ه جهنمی ب&ودن اف&رادی&‬
‫مانند‪ :‬ابو لهب و همسرش که در قرآن به آن تصریح شده اس&&ت گ&&واهی‬
‫می‌دهیم‪ .‬به بهشتی بودن افرادی& مانند‪ :‬اب&&وبکر‪ ،‬عم&&ر‪ ،‬عثم&&ان‪ ،‬علی‪ ،‬و‬
‫س&&ایر عش&&ره مبش&&رهش و کس&&انی مانن&&د عبدهللا بن س&&الم و عکاش&&ه بن‬
‫محصن که پیامبر ج آنان را به بهشت بشارت داده اس&&ت‪ ،‬گ&&واهی دهیم‪.‬‬
‫به گواهی پیامبر& ج برای افرادی مانن&&د‪ :‬عم&&ویش ابوط&&الب& و عم&&رو بن‬
‫لحی خزاعی و‪ ...‬که جهنمی هستند‪ ،‬گ&واهی می‌دهیم‪ .‬ام&ا ب&رای کس&انی‬
‫ک&&ه هللا و رس&&ولش گ&&واهی ب&&ه جهنم و بهش&&ت نداده‌ان&&د م&&ا هم گ&&واهی‬
‫نمی‌دهیم و نیز به مغفرت و رحمت برای فرد& معی&&نی گ&&واهی نمی‌دهیم؛‬
‫مگر با نصی از قرآن و سنت‪ ،‬البت&&ه اهل‌س&&نت ب&&رای نیک&&و ک&&اران امی&&د‬
‫خیردارند& و از فرجام گناهکاران بیم دارند و بطور& عام به بهشتی& ب&&ودن‬
‫مؤمنان و ب&&ه دوزخی& ب&&ودن کف&&ار‪ ،‬گ&&واهی می‌دهن&&د؛ هم&&ان‌طور ک&&ه هللا‬
‫تعالی وعده داده است‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َج ِري ِمن‬ ‫ت ت ۡ&‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ ‌:‬و َع َد ٱهَّلل ُ ٱل ُم ۡؤ ِمنِينَ َوٱل ُم& ۡ&ؤ ِمنَ ِ‬
‫ت َجنَّ ٖ‬
‫ت َۡحتِهَا ٱَأۡل ۡن ٰهَ ُر ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَا﴾ [التوبة‪.]72 :‬‬
‫(هللا تعالی به مردان و زنان ب&&ا ایم&&ان‪ ،‬باغ‌ه&&ایی از بهش&&ت وع&&ده داده ک&&ه‬
‫نهرها از زیر درختان آن جاری است و جاودانه در آن خواهند ماند)‪.‬‬
‫و در جای دیگر می‌فرماید‪َ ﴿ ‌:‬و َع َد ٱهَّلل ُ ۡٱل ُم ٰنَفِقِينَ َو ۡٱل ُم ٰنَفِ ٰقَ ِ‬
‫ت َو ۡٱل ُكفَّا َر نَ&&ا َر‬
‫َجهَنَّ َم ٰخَ لِ ِدينَ فِيهَ ۚا ِه َي َح ۡسبُهُمۡۚ ﴾ [التوبة‪.]68 :‬‬
‫(به مردان و زنان منافق و کف&&ار وع&&ده‌ی آتش دوزخ داده اس&&ت‪ ،‬جاودان&&ه‬
‫در آن خواهند ماند همان برای آن‌ها کافی است)‪.‬‬
 ‫‪15‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫نظریه‌ی برخی از علما این است که وقتی دو نفر عادل‪ ،‬بیش&&تر و ی&&ا‬
‫کمتر به خوبی& و بدی شخصی گواهی دهند گواهی به دوزخی و بهش&&تی‬
‫بودن چنین فردی& نیز به دلیل اح&ادیث ص&حیحی& ک&ه مؤیّ&د این موض&وع&‬
‫است‪ ،‬جایز است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز – مجموع فتاوی ومقاالت ومتنوعة (‪)5/365،366‬‬

‫حکم شرکت در تشییع جنازه‌ی کافران‬

‫شرکت در تشییع جنازه‌ی کافران که اکنون تقلی&&دی سیاس&ی& و ع&&رفی‬
‫شده‪ ،‬حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫هرگاه گروهی از کافران مشغول دفن اموات خ&&ود باش&&ند‪ ،‬مس&&لمانان‬
‫حق ندارند& در این کار با آنان مشارکت و همک&اری نماین&&د‪ ،‬زی&را چ&&نین‬
‫عملی از پیامبر& و خلفای راشدین ثابت نش&&ده اس&&ت؛ هللا تع&&الی پی&&امبرش&‬
‫را از حضور بر قبر عبدهللا‌بن‌ابی‌بن‌سلول منع نم&&وده و علت آن را کف&&ر‬
‫این شخص بیان کرد‪.‬‬
‫ص &لِّ َعلَ ٰ ٓى َأ َح& ٖ&د ِّم ۡنهُم َّماتَ َأبَ& ٗ&دا َواَل تَقُمۡ َعلَ ٰى‬‫هللا تعالی فرم&&ود‪َ ﴿ &:‬واَل تُ َ‬
‫وا َوهُمۡ ٰفَ ِسقُونَ ‪[ ﴾٨٤‬التوبة‪.]84 :‬‬ ‫ُوا بِٱهَّلل ِ َو َرسُولِ ِهۦ َو َماتُ ْ‬
‫قَ ۡب ِر ۖ ِٓۦه ِإنَّهُمۡ َكفَر ْ‬
‫«هرگاه یکی از آن&&ان ُم&&رد هرگ&&ز ب&&ر او نم&از مخ&&وان و ب&&ر س&ر گ&&ورش‬
‫(بخاطر دعا و طلب آمرزش) حاضر مشو‪ ،‬چ&&را ک&&ه آن&&ان ب&&ه هللا و پی&&امبرش‬
‫اعتقاد نداشتند و در حالی مرده‌اند که از دین هللا و فرمان او خارج بوده‌اند»‪.‬‬
‫اما اگر یکی از کفار ُمرد و هیچ کافری& موجود& نبود& که هم‌کیش خود‬
‫را به خاک بسپارد‪ ،‬در این صورت& اش&&کالی ن&&دارد ک&&ه مس&&لمانان او را‬
‫دفن کنند‪ ،‬کما این که پی&&امبر& کش&&تگان ب&&در را دفن نم&&ود و هنگ&&امی ک&&ه‬
‫ابوطالب وفات یافت به علی‌س فرمان داد‪:‬‬
‫ار ِه» «برو‪ ،‬او را (زیر خاک) مدفون کن»‪ .‬نسایی (‪،190‬‬ ‫«اذهب فَ َو ِ‬
‫‪،)2008‬‬
‫وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای& انجمن دایمی بحوث علمی و افتا (‪.)11 ،9/10‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪16‬‬
‫حکم گذاشتن گل بر روی قبرها و حکم یک دقیقه سکوت به‬
‫خاطر مناسبتی‬
‫در بس&&&&یاری از کش&&&&ورهای اس&&&&المی ک&&&&ه تحت ت&&&&أثیر فرهن&&&&گ‬
‫سوسیالیستی قرار& گرفته‌اند‪ ،‬طی مراسمی& بر قبور& ش&&هدا و ی&&ا س&&ربازان‬
‫گمنام‪ ،‬تاج و یا گ&&ل گذاش&&ته می‌ش&ود‪ ...‬بفرمایی&د& ک&ه اس&الم در قب&ال این‬
‫عم&ل چ&ه دی&دگاهی دارد؟ آی&ا دلیلی در خص&وص حلت و ی&ا ح&رمت آن‬
‫وج&&ود& دارد؟ ی&&ا این ک&&ه این فرهن&&گ از غ&&رب ب&&ه کش&&ورها وارد ش&&ده‬
‫است؟‬
‫همچنین در بسیاری از کشورهای& اسالمی ک&&ه در آن‌ه&&ا انقالب ض&&د‬
‫اس&&تعماری رخ می‌ده&&د‪ ،‬در افتتاحی&&ه و ی&&ا در اختت&&امیه‌ی جش&&ن ملی آن‬
‫کشور‪ ،‬از ش&&رکت کنن&&ده‌ها خواس&&ته می‌ش&&ود& ک&&ه س&&رپا ایس&&تاده و ی&&اد و‬
‫خاطره شهدا یک دقیقه سکوت اختیار کنند‪ ...‬بفرمایید ک&&ه دی&&دگاه اس&&الم‬
‫در مورد& تحریم یا تحلیل عمل مذکور& چیس&ت؟ آی&ا در کت&&اب و س&نت ب&ه‬
‫این موض&&وع& اش&&اره‌ای ش&&ده اس&&ت؟ آی&&ا این عم&&ل متع&&ارض ب&&ا خوان&&دن‬
‫س&&وره‌ی فاتح&&ه ب&&ر میت نیس&&ت؟ آی&&ا عم&&ل م&&ذکور می‌توان &د& ج&&ایگزین‬
‫سوره‌ی فاتحه بشود& و یا این که‪ ،‬بدعتی دیگر در بین مسلمانان است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫گذاشتن گل بر قبور& شهدا‪ ،‬سربازان گمنام و دیگ&&ران از ب&&دعت‌هایی‬
‫است که آن را برخی از مسلمانان کشورهای& اسالمی با کشورهای& غیر‬
‫اسالمی رابطه دارند ایجاد کرده‌اند‪ ،‬چون این‌ها عملی را که کفار ب&&رای‬
‫مردگان خود انجام می‌دهند را خوب می‌پندارند‪ ،‬و از آنجا ک&&ه این عم&ل‬
‫تشبیه با کفار است از نظر اسالم ممنوع می‌باشد‪&.‬‬
‫ت بَینَ ی&&دَی َّ‬
‫الس&&ا َع ِة‬ ‫رس&&ول هللا ج ب&&ه امتش هش&&دار داده اس&&ت‪« :‬بُ ِع ْث ُ‬
‫َّیف َحتّی ی ْعبَ َد هللاُ َوحْ َدهُ اَل َش & ِریك لَ &هُ‪ ،‬و ُج ِع& َل ِر ْزقِی تَحْ تَ ِظ& لِّ ُر ْم ِحی‪،‬‬ ‫بالس ِ‬
‫&ری‪َ ،‬و َم ْن ت ََش&بّهَ بِقَ&&وْ ٍم فَهُ& َو ِم ْنهُ ْم»‬ ‫َو ُج ِع َل ال ُّذلُّ َو َّ‬
‫الص&غَا ُر َعلَی َم ْن خَ&&الَفَ أ ْم& ِ‬
‫مسند احمد (‪،)2/50،92‬‬
‫«من پیشاپیش قیامت همراه با شمشیر (و مب&&ارزه ب&&ا کف&&ار) فرس&&تاده‬
‫شده‌ام‪ ،‬تا هللا یگانه و الشریک مورد& پرستش ق&&رار گ&&یرد و م&&وفقیت من‬
‫زیر سایه‌ی شمشیرم اس&&ت‪ ،‬خ&&واری و ذلت ب&&ر مخالف&&انم مق&&رر گردی&&ده‬
‫است و هرکس که خودش را شبیه قومی& بگرداند از آنان است»‪.‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫این حدیث را امام احمد‪ ،‬ابویعلی‪ ،‬و طبرانی روایت کرده‌ان&&د رس&&ول‬
‫هللا ج در جای دیگ&&ر فرم&&وده اس&&ت‪« :‬لَتَ&&رْ کب َُّن َس&نَنَ َم ْن ک&&ان قَ ْبلَک ْم ِش&بْراً‬
‫أن‬‫ض&بٍّ لَ& َد َخلَتُ ْم‪َ ،‬ولَ&&وْ ّ‬ ‫أن أ َح َدهُ ْم َد َخ َل جُحْ& َر َ‬ ‫بِ ِشب ٍْر َو ِذ َراعا ً بِ ِذ ٍ‬
‫راع؛ َحتّی لَوْ َّ‬
‫ْ‬
‫یق لَفَ َعل ُمتُوه»‬ ‫َّ‬
‫ا َح َدهُ ْم َجا َم َع إ ْم َرأتَهُ بِالط ِر ِ‬
‫«از عادات و رسوم پیشینیان تا آنجا پیش می‌روید که وجب به وجب‬
‫و ذراع به ذراع از آن‌ها تقلید می‌کنید‪ ،‬تا جایی که اگر یکی از آن‌ها ب&&ه‬
‫سوراخ سوسماری برود و یا با زنش بر س&ر راه مج&امعت کن&&د ش&&ما هم‬
‫از آنان پیروی& می‌کنید»‪ .‬حاکم ‪.)8404( 4/455‬‬
‫حدیث مذکور& را حاکم طبق شرایط ام&&ام مس&&لم روایت نم&&وده و ام&&ام‬
‫ذهبی صحت آن را تأیید کرده است‪ .‬همچنین بزار نیز به روایت ح&&دیث‬
‫مذکور پرداخته و هیثمی گفته است که رجال آن ثقه هستند‪.‬‬
‫در بین صحابه‪ ،‬تابعین و سایر& امت سلف شهیدان و سربازانی بودند&‬
‫که از وجاهت و شخصیت زیادی برخوردار& بودند و عده‌ای ن&&یز گمان&&ام‬
‫بون&&د‪ ،‬ولی هرگ&&ز گلی ب&&ر مزارش&&ان& گذاش&&ته نش&&د‪ .‬پس گذاش&&تن گ&&ل و‬
‫چیزهایی دیگر بر سر قبور بدعتی اختراع شده می‌باشد و خیر کامل در‬
‫پیروی از امت سلف می‌باشد و ش& ّر در ب&&دعت‌های بع&&دی‌ها کمین ک&&رده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -‬برپایی& جشن‌ها و ایستادن سرپایی& و سکوت یک دقیقه‌ای برای ی&&اد‬
‫خ&&اطره‌ی ش&&هیدان‪ ،‬ب&&دعتی زش&&ت اس&&ت ک&&ه پی&&امبر‪ ،‬خلف&&ای راش&&دین‪،‬‬
‫صحابه و امامان مسلمین آن را انجام نداده‌اند‪ ،‬امامانی ک&&ه رس&&ول& هللا ج‬
‫قرن آن‌ها را خیرالقرون نامید؛ این در ح&&الی اس&&ت ک&&ه از رس&&ول& هللا ج‬
‫ثابت است که ایشان فرموده‌اند‪َ « :‬م ْن َع ِم َل َع َمالً لَ َ‬
‫یس َعلَی ِه اَ ْمرنُا فَهُ َو َر ٌّد»‬
‫«هرکس عملی انجام دهد که ما به آن دستور& نداده‌ایم‪ ،‬عملش م&&ردود&‬
‫است»‪.‬‬
‫نیک می‌دانیم که خیر کامل در پ&یروی از پی&امبر‪ ،‬خلف&ای راش&دین و‬
‫رفتن بر منهج آنان و عدم پیروی از رسومات کفار است‪.‬‬
‫‪ -‬هرگز از رسول هللا ج ثابت نشده است که ایشان سوره‌ی& فاتح&&ه ی&&ا‬
‫سوره‌ی دیگ&&ر را ب&&رای ارواح ش&&هیدان و ی&&ا دیگ&&ر ام&&وات بخوان&&د‪ ،‬در‬
‫حالی که ایشان نسبت به امت خود بی‌نهایت مهربان بود و در عین ح&&ال‬
‫به زیارت قبور نیز می‌رفت ولی ثابت نشده که ایشان در آنجا چیزی از‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪18‬‬
‫قرآن بخواند‪ &.‬ایشان تنه&&ا ب&&رای ام&&وات طلب آم&&رزش می‌نم&&ود و ب&&رای‬
‫آنان دعا می‌کرد و از حاالت مردگان عبرت حاصل می‌کرد‪.‬‬
‫وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای انجمن دایمی بحوث علمی و افتا (‪.)92-9/89‬‬

‫یک دقیقه سکوت ایستاده جهت شادی روح اموات‬

‫هنگام شروع جلسه‪ ،‬جهت تع&&زیت و برزگداش&ت& ش&&هدا‪ ،‬چن&&د لحظ&&ه‬
‫می‌ایستند و سکوت می‌کنن&&د؛ آی&&ا انج&&ام چ&&نین عملی جهت ش&&ادی ارواح‬
‫شهدا جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫چند لحظه سکوت ایستاده به احترام& شهدا و بزرگان یا جهت تع&&زیت‬
‫و بزرگداشت ارواح شهدا از بدعت‌ها و امور نوپیدا& است که در عص&&ر‬
‫پیامبر ج و صحابه و تابعین نبوده و با توحید و عبادت هللا منافات دارد‪.‬‬
‫و این‌ک&&ار تع&&دادی از مس&&لمانان ناآگ&&اه ب&&ه مس&&ایل اس&&المی اس&&ت ک&&ه از‬
‫ع&&ادات و رس&&وم& زش&&ت کف&&ار در زی&&اده روی& در عش&&ق و عالق&&ه ب&&ه‬
‫بزرگان‌شان «زنده یا مرده» تقلید می‌کنند‪ .‬این‌ در حالی است که پی&&امبر&‬
‫ج مشابهت با کفار را منع کرده است‪ ،‬حقوقی& را که اسالم در این مورد‬
‫بیان کرده است‪ :‬دعا و صدقه و ذکر خوبی‌ه &ا& و ‪ ...‬و بس&&یاری& از آدابی‬
‫که اس&الم بی&ان ک&رده و م&ردم را ب&ه مراع&ات آن در قب&ال برادران‌ش&ان‬
‫مرده یا زنده تشویق نموده‪ ،‬است‪ .‬یک لحظه سکوت و توقف به اح&&ترام‬
‫شهدا و بزرگان جزء آداب اسالمی نیس&ت و ب&ا اص&ول اس&المی مناف&ات‬
‫دارد‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‬
‫انجمن دایم پژوهش‌های علمی و افتا (‪)2/147،146‬‬

‫حکم بنای گنبد بر قبور‬

‫افرادی وج&ود& دارن&د ک&ه ب&رای توجی&ه و ج&واز بن&ای گنب&د ب&ر قب&ور‬
‫صالحان و بزرگان‪ ،‬از گنبد سبز آرامگاه شریف رس&&ول هللا ج اس&&تدالل‬
‫می‌کنند‪...‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫آیا استدالل این‌ها به‌جا و درست است‪ ،‬و اگر درست نیس&ت‪ ،‬چگون&ه‬
‫به تردید& آن‌ها بپردازیم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫نمی‌توان از گنبدی که توسط مردم بر قبر رس&&ول هللا ج بن&&ا گردی&&ده‪،‬‬
‫برای جواز ساختن گنبد بر ق&&بر ص&&الحان و ی&&ا دیگ&&ران اس&&تدالل نم&&ود‪،‬‬
‫چون گنبدی که بوسیله‌ی مردم بر قبر شریف رس&&ول& هللا ج س&&اخته ش&&ده‬
‫است عملی حرام است و انجام دهندگان آن گنهکارند‪ ،‬ب&&ه دلی&&ل آن‌ه&&ا ب&&ا‬
‫حدیثی که ابوالهی&اج اس&دیس از علی ابن ابی‌ط&البس نق&ل ک&رده مخ&الفت‬
‫نموده‌اند‪ .‬ابوالهیاج می‌گوید‪ :‬علی ابن ابی‌‌طالبس به من گفت‪« :‬أالَ أبْعث&&ك‬
‫ص &لَّى هَّللا َعلَی & ِه َو َس &لَّ َم‪« :‬الّ تَ & َد َع تِ ْمثَ&&االَ إالّ‬ ‫َعلَی َم&&ا بَ َعثَنِی َعلَی & ِه َر ُس &ول‌هللاِ َ‬
‫ط َم ْستَ ِه‪َ ،‬والَ قَبْراً ُم ْش ِرفا ً إالّ َس َّوتیهُ» مسلم (‪.)969‬‬ ‫َ‬
‫(آیا تو را برای کاری ک&ه رس&ول& هللا ج م&&را ب&&رای آن م&&أموریت داد‬
‫نفرستم؟) «این که از هیچ مجسم و قبر بلندی فروگ&&ذار مش&&و و آن‌ه&&ا را‬
‫واژگون ساخته و با خاک یکسان کن»‪.‬‬
‫همچ&نین ح&دیث ج&&ابرس اس&&ت ک&ه رس&&ول هللا ج از گچ‌ک&&اری ق&&بر و‬
‫نشستن و بنای ساختمان بر آن نهی فرموده است‪ .‬مسلم (‪.)970‬‬
‫پس هیچ کس نمی‌توان&&د‪ ،‬بوس&&یله‌ی عم&&ل ح&&رامی ب&&رای ج&&واز عم&&ل‬
‫حرام دیگری احتجاج و استدالل نماید‪ ،‬چون مقایسه‌ی با س&&خن ی&&ا عم&&ل‬
‫هیچ کس دیگری ج&&ایز نیس&&ت‪ ،‬زی&&را ایش&&ان مس&&ئول تبلی&&غ از س&&وی هللا‬
‫تعالی است و اطاعت از پیامبر و پرهیز& از مخالفت کردن ب&ا ایش&ان ب&ر‬
‫انس&&ان واجب اس&&ت؛ هللا تع&&الی در این خص&&وص فرم&&وده اس&&ت‪َ ﴿ :‬و َم&&ٓا‬
‫&وا ٱهَّلل ۖ َ ِإ َّن ٱهَّلل َ َش & ِدي ُد‬ ‫َّس &و ُ&ل فَ ُخ& ُذوهُ َو َم&&ا نَهَ ٰى ُكمۡ ع َۡن& هُ فَ&&ٱنتَه ۚ ْ‬
‫ُوا َوٱتَّقُ& ْ‬ ‫َءات َٰى ُك ُم ٱلر ُ‬
‫ب‪[ ﴾٧‬الحشر‪.]7 :‬‬ ‫ۡٱل ِعقَا ِ‬
‫«احکام و دستوراتی که پی&&امبر ب&&ه ش&&ما می‌ده&&د ب&&ه آن چن&&گ بزنی&&د و از‬
‫آنچه که شما را باز می‌دارد دست بردارید»‪.‬‬
‫آیات بی‌شماری& وجود دارد که انسان را به اط&&اعت از هللا و رس&&ول‬
‫هللا ج دستور و ارشاد می‌کنند‪ .‬دلیل دیگری برای تحریم س&&اخت و س&&از‬
‫گنبد بر قب&&ور این اس&ت ک&ه این عم&&ل از اس&&باب ش&&رک اس&&ت و م&&وجب‬
‫می‌ش&ود ک&ه انس&ان ص&احب آن ق&بر را ب&ه هللا تع&الی ش&ریک می‌س&ازد‪،‬‬
‫بنابراین‪ ،‬بستن راه‌هایی که منتهی به شرک می‌شوند& واجب است‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪20‬‬
‫وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای انجمن دایمی بحوث علمی و افتا (‪.)9/82،83‬‬

‫حکم بکار بردن کلمه‌ی شهید برای افراد‪ ،‬چیست؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫گواهی دادن به این که فالنی شهید است‪ ،‬دو صورت دارد‪:‬‬
‫اول‪ :‬این‌که مقید به وصفی باشد‪ ،‬مانند‪ :‬این‌ک&ه ه&&ر کس در راه هللا ی&ا‬
‫به خاطر& دفاع از مال و بر اثر بیماری طاعون و‪ ...‬بم&&یرد ش&&هید اس&&ت‪.‬‬
‫در این صورت جایز است که به چنین فردی شهید گفته شود& و برای ما‬
‫نیز جایز است که بگوییم& چنین فردی شهید است و حتی به دلی&&ل ح&&دیث‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی ِه َو َس&لَّم واجب اس&&ت ک&&ه گ&&واهی دهیم اف&&راد م&&ذکور‬ ‫پیامبر َ‬
‫شهید هستند‪.‬‬
‫دوم‪ :‬مقید کردن شهید به شخصی معین‪ .‬به طور& مثال جایز نیست که‬
‫بگویند‪ :‬فالنی شهید است‪ ،‬البته به ج&&ز کس&&انی ک&ه پی&&امبر ج گ&واهی ب&ه‬
‫شهادت آنان داده است و یا امت به اتفاق به شهادت ف&&رد معی&&نی گ&&واهی‬
‫داده‌اند‪.‬‬
‫امام بخاری& برای این موض&&وع& چ&&نین عن&&وانی بس&&ته اس&&ت «بَ&&اب اَل‬
‫یقَا ُل فُاَل ٌن َش ِهی ٌد»‪‌( :‬چنین نگویند‪ &:‬فالنی شهید است)‪ .‬حافظ& ابن حج&&ر در‬
‫فتح الب&&اری ‪ 6/90‬می‌گوی&&د‪ &:‬یع&&نی ب&&ه ط&&ور& قط&&ع نمی‌‌ت&&وان ب&&رای ف&&رد&‬
‫خاصی گواهی دهیم که شهید است‪ ،‬جز از طریق& وحی و چنان به نظ&&ر‬
‫می‌رسد که امام بخاری با این عنوان به حدیث عمرس اشاره می‌کند ک&&ه‬
‫روزی سخنرانی ک&&رد و گفت‪ :‬در جنگ‌های‌ت&&ان می‌گویی&&د‪ :‬فالنی ش&&هید‬
‫است و فالنی& شهید از دنیا رفت‪ ،‬چه بسا که آن ف&&رد از س&&واریش& افت&&اده‬
‫و مرده‪ ،‬هان! بدانیدکه از این به بعد چنین نگویید‪ ،‬بلکه همان چیزی& را‬
‫یل هَّللا ِ‬
‫بگویید‪ :‬که پیامبر ج در حدیثی& می‌فرماید‌‍‪َ « &:‬م ْن َماتَ أو قُتِ َل فِی َس &بِ ِ‬
‫فَهُ َو َش ِهی ٌد»‪( :‬هرکس در راه هللا بمیرد یا کشته شود‪ ،‬شهید است)‪ .‬احم&&د(‬
‫‪ )40-48‬این ح&&دیث حس&&ن اس&&ت‪ .‬احم&&د‪ ،‬س&&عید بن منص&&ور‪ &،‬و ‪ ...‬از‬
‫طری&ق& محم&د بن س&یرین از اب&&و العجف&&ا از عمرس روایت ک&رده‌؛ چ&&ون‬
‫گواهی به چیزی& به شرط داشتن آگاهی دقیق& و یقین‪ ،‬جایز است‪.‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫شهادت حقیقی آن است که انسان به خاطر اعالی کلم&&ة هللا ب&&ه جه&&اد‬
‫برود و داشتن نیت شهادت امری قلبی است که راهی برای دانس&&تن نیت‬
‫قلبی وجود ندارد‪ .‬پیامبر& ج با اش&&اره ب&&ه همین حقیقت می‌فرمای&&د‪َ « &:‬مثَ & ُل‬
‫یل هَّللا ِ»‪( :‬مث&&ل مجاه&&د در‬ ‫یل هَّللا ِ َوهَّللا ُ َأ ْعلَ ُم بِ َم ْن ی َجا ِه ُد فِی َسبِ ِ‬
‫ْال ُم َجا ِه ِد فِی َسبِ ِ‬
‫راه هللا‪ ،‬و هللا خود داناتر است که چه کسی در راه او جهاد می‌کند!)‬
‫پیامبر ج می‌فرماید‪َ « :‬والَّ ِذی نَ ْف ِسی بِی & ِد ِه اَل یکلَ ُم َأ َح& ٌد فِی َس &بِ ِ‬
‫یل هَّللا ِ َوهَّللا ُ‬
‫ْعلَ ُم بِ َم ْن یکلَ ُم فِی َسبِیلِ ِه ِإاَّل َج&&ا َء ی&&وْ َم ْالقِیا َم& ِة َواللَّوْ نُ لَ&&وْ نُ ال& َّد ِم َوال&&رِّ ی ُح ِری ُح‬
‫ْال ِمسْک»‪( :‬سوگند به آن ذاتی که جانم در دس&&ت اوس&&ت هیچ کس در راه‬
‫هللا زخمی نمی‌شود& مگر آن که در روز& قیامت ب&&ا هم&&ان زخم می‌آی&&د در‬
‫حالی که رنگ‪ ،‬رنگ خون است و بو‪ ،‬ب&&وی مش&&ک‪ -‬و هللا تع&&الی به&&تر‬
‫می‌دانند چه‌کسی در راه او زخمی می‌ش&&ود)‪ .‬بخ&&اری (‪ .)2787‬ه&&ر دو‬
‫ح&&دیث را بخ&&اری ب&&ه روایت اب&&وهریرهس تخ&&ریج ک&&رده اس&&ت‪ .‬البت&&ه‬
‫هرکس به ظاهر‪ ،‬فردی نیکو کار و درست کار باشد‪ ،‬برایش امی&&د خ&&یر‬
‫داریم اما گ&&واهی نمی‌دهیم ک&&ه ش&&هید از دنی&&ا رفت&&ه اس&&ت و ب&&د گم&&ان هم‬
‫نیستیم‪ .‬امید مرتبه‌ای بین ناامیدی& و حکم قطعی& به شهادت است و با هر‬
‫فرد به ظاهر نیکوکار ک&&ه در راه هللا کش&&ته ش&&ود احک&&ام ش&&هید را اج&&را‬
‫می‌کنیم و ه&&ر کس در جه&&اد در راه هللا کش&&ته ش&&ود؛ ب&&ا خ&&ون و لباس&&ش‬
‫بدون نماز او را دفن می‌کنیم‪ &.‬اما اگر از دیگر انواع شهدا باشد غس&&ل و‬
‫کفن می‌شود و بر او نماز جنازه می‌خوانند و این بدان دلیل است که اگر‬
‫برای فرد خاصی گواهی شهادت بدهیم الزمه‌اش این است که به بهشتی‬
‫بودنش هم گواهی دهیم و این گواهی با عقیده‌ی اهل سنت مخ&&الف اس&&ت‬
‫چون به اعتقاد اهل سنت تنها ب&&رای کس&&ی می‌‌ت&&وانیم گ&&واهی ب&&ه بهش&&تی‬
‫بودن بدهیم که پیامبر ج آن فرد را به بهشتی بودن توصیف& ک&رده ی&ا ب&ه‬
‫ص&راحت ن&ام ب&رده باش&د وگفته‌ان&د‪ :‬ب&رای ف&ردی ک&ه امت ب&ه خ&وبی او‬
‫گواهی دهند جایز است که م&&ا هم ب&&ه ش&&هادتش گ&&واهی دهیم و نظ&&ریه‌ی‬
‫شیخ االسالم ابن تیمیه نیز همین است‪ .‬به این ترتیب روشن شد ک&&ه هیچ‬
‫فرد خاصی را بدون نص و اتفاق امت نمی‌توانیم& ش&&هید ب&&دانیم‪ ،‬ام&&ا ه&&ر‬
‫کس به ظاهر فرد نیکو کار و صالحی باش&&د – هم&&ان‌طور& ک&&ه گفت&&ه ش&&د‬
‫امیدواریم& که شهید شده باشد و برای م&&دح او همین ک&&افی& اس&&ت و علم و‬
‫یقین در نزد هللا است‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪22‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع فتاوی& و رسایل(‪)117-3/115‬‬

‫سوگند خوردن به پیامبر ج‬

‫بعضی ازمردم& عادت کرده‌اند ک&&ه ب&&ه پی&&امبر& ج س&&وگند& می‌خورن&د& و‬
‫این قضیه برایشان عادی ش&&ده اس&&ت‪ ،‬ام&&ا ب&&ه آن معتق&&د نیس&&تند‪ ،‬حکم آن‬
‫چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫سوگند خوردن به پیامبر ج و یا دیگر مخلوقات منک&&ر ب&&زرگی& اس&&ت‬
‫و از امور حرام و شرک آمیز است‪.‬‬
‫سوگند خوردن جز به خداوند& به هیچ چیزی جایز نیست‪.‬‬
‫امام ابن عبد البر‪ /‬می‌گوید‪ :‬بر این که قس&م خ&وردن ب&ه غ&یر خداون&د&‬
‫جایز نیست اجماع شده است‪.‬‬
‫احادیث ص&&حیحی از پی&&امبر ج روایت ش&&ده اس&&ت ک&&ه در آن از قس&&م‬
‫خوردن به غیر از خ&&دا نهی ش&&ده و این ک&&ار ش&&رک محس&&وب می‌ش&&ود؛‬
‫چنان‌که در صحیحین از پیامبر& ج روایت است که فرمود‪ِ« &:‬إ َّن هَّللا َ َع َّز َو‬
‫ت»‬ ‫&ف بِاهَّلل ِ َأوْ لِ ْ‬
‫یص& ُم ْ‬ ‫َج& َّل ی ْنهَ&&اک ْم َأ ْن تَحْ لِفُ&&وا بِآبَ&&اِئک ْم؛ فَ َم ْن ک&&انَ َحالِفً&&ا فَ ْلیحْ لِ& ْ‬
‫البخاری (‪،)3836‬ومسلم (‪.)1646‬‬
‫(خداوندﻷ شما را از قسم خوردن ب&&ه پ&&درانتان نهی می‌کن&&د‪ ،‬پس ه&&ر‬
‫کسی قسم می‌خورد& به خدا قس&&م بخ&&ورد ب&&ه خ&&دا قس&م& بخ&&ورد ی&&ا س&&اکت‬
‫باشد)‬
‫&ف ِإالَّ بِاهلل» (پس قس&&م نخ&&ورد؛‬ ‫درعبارتی دیگر آمده اس&&ت‪« :‬فَالَ یحْ لِ& ْ‬
‫مگر به خداوند) البخاری (‪ ،)3836‬ومسلم (‪.)1646‬‬
‫ابوداود وترم&ذی ب&ا اس&ناد ص&حیح از پی&امبر& ج روایت نموده‌ان&د ک&ه‬
‫َیر هللاِ فقد کفَ َر َأوْ أ ْش َرک» (ه&&رکس ب&&ه غ&یر از خ&دا‬ ‫فرمود‪َ « &:‬م ْن َحلَفَ بِغ ِ‬
‫قسم بخورد‪ ،‬کفر یا شرک ورزیده است) أبوداود(‪،)3251‬‬
‫در حدیث ص&&حیح از پی&&امبر ج روایت اس&&ت ک&&ه فرم&&ود‪َ « &:‬م ْن َحلَ&&فَ‬
‫یس ِمنَّا» (ه&&رکس ب&&ه ام&&انت س&&وگند بخ&&ورد از م&&ا نیس&&ت)‬ ‫بِاأل َمانَ&& ِة فَلَ َ‬
‫أبوداوود(&‪)3253‬‬
 ‫‪23‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫احادیث زیادی& در این موضوع& آمده است و مسلمین باید به غ&&یر از‬
‫خدا قسم نخورند‪ .‬هیچ کس حق ندارد به غیر از خ&&دا هرکس&ی& ک&&ه باش&&د‬
‫قسم بخورد‪ ،‬هرکسی به قسم خوردن به غیر از خ&&دا ع&&ادت ک&&رده باش&&د‬
‫باید خانواده و همراه&انش او را از این ک&ار ب&از دارن&د‪ .‬زی&را پی&امبر& ج‬
‫می‌فرماید‪َ «&:‬م ْن َرأى ِم ْنک ْم ُم ْنکراً فَ ْلیغَیرْ هُ بِی ِد ِه‪ ،‬فَ ْ‬
‫إن لَ ْم ی ْست َِط ْع فَبِلِ َس &انِ ِه‪ ،‬فَ& ْ‬
‫&إن‬
‫ان»‪ .‬مسلم (‪)49‬‬ ‫لَ ْم ی ْست َِط ْع فَبِقَ ْلبِ ِه‪َ ،‬و َذلِك أضْ َعفُ اإلی َم ِ‬
‫(هرکس از شما منکری را دید باید با دست خود آن را تغی&&یر ده&&د و‬
‫اگر نتوانست& باید با زب&انش ب&&ا آن مخ&&الفت کن&&د و اگ&ر نتوانس&ت ب&&ا قلب‬
‫خود با آن مخالفت نماید و این ضعیف‌ترین درجه‌ی ایمان است)‬
‫با توجه به حدیث سابق‪ ،‬سوگند& خوردن به غیر از خدا شرک اصغر‬
‫است‪.‬‬
‫اگر سوگند& خورنده‪ ،‬کسی را ک&&ه ب&&ه آن س&&وگند& می‌خ&&ورد& مانن&&د خ&&دا‬
‫مستحق تعظیم بداند شرک اکبر می‌شود& و اگ&&ر معتق&&د باش&&د ک&&ه آن چ&&یز‬
‫مستحق عبادت است شرک اکبر به شمار می‌آی&&د‪ ،‬و مانن&&د این‌ه&&ا ک&&ه از‬
‫موارد کفری است‪.‬‬
‫از پروردگار& مسألت دارم تا ب&&ر مس&&لمانان منت نه&&د و هم&&ه آن&&ان را‬
‫عافیت و فهم دین نصیب فرماید‪ &،‬و از اسباب غض&&ب حف&&اظت کن&&د؛ ان&&ه‬
‫سمیع قریب‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬کتاب الدعوة(‪)2/28،29‬‬

‫حکم شرع در مورد کسی که می‌گوید‪ :‬یا محمد‪ ،‬یا غوث‬

‫گیالنی‪ ،‬چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫چنان‌چه منظور& از صدا زدن این افراد‪ ،‬یا خواستن و طلب کمک از‬
‫آنان باشد‪ ،‬چنین شخصی& مشرک خالص و از دین خارج است‪ ،‬بای&&د ب&&ه‬
‫پیشگاه هللا توبه نموده و فقط ذات پاک یگانه را صدا زند‪ ،‬آن‌گونه که هللا‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪24‬‬
‫ٱلس & ٓو َء‬
‫ف ُّ‬ ‫تع&&الی فرم&&وده اس&&ت‪َ﴿ :‬أ َّمن يُ ِجيبُ ۡٱل ُم ۡ‬
‫ض &طَ َّر ِإ َذا َد َع&&اهُ َويَ ۡك ِش & ُ&‬
‫ض َأ ِء ٰلَه‪َّ ٞ‬م َع ٱهَّلل ۚ ِ قَلِياٗل َّما تَ َذ َّكرُونَ ‪[ ﴾٦٢‬النمل‪.]62 :‬‬
‫َويَ ۡج َعلُ ُكمۡ ُخلَفَٓا َء ٱَأۡل ۡر ۗ ِ‬
‫(آیا ( بت‌ها بهتر هستند) ی&&ا کس&&ی ک&&ه ب&&ه فری&&اد درمان&&ده می‌رس&&د و بال و‬
‫گرفتاری را بر طرف می‌کند‪ .‬هرگاه او را به کم&&ک طلب&&د و ش&&ما (انس&&ان‌ها)‬
‫را جانشین (یکدیگر) در زمین می‌سازد آیا معب&&ودی ب&ا هللا اس&&ت؟ واقع&ا ً ش&&ما‬
‫بسیار کم اندرز می‌گیرید)‪.‬‬
‫چنین شخص&&ی در ح&&الی ک&&ه مش&&رک اس&&ت ف&&ردی س&&فیه و ن&&ادان هم‬
‫هست که خود را تباه می‌کن&&د‪ .‬هللا فرم&&وده اس&&ت‪َ ﴿ :‬و َمن يَ& ۡ&ر َغبُ عَن ِّملَّ ِة‬
‫ِإ ۡب ٰ َر ِۧ‍ه َم ِإاَّل َمن َسفِهَ ن َۡف َسهُ﴾ [البقرة‪.]130 :‬‬
‫(چه کسی از آیین ابراهیم رویگردان خواهد شد مگر آن (نادانی) که خود‬
‫را خوار و کوچک دانسته است)‪.‬‬
‫&&&&دع ْ‬
‫ُوا ِمن دُو ِن ٱهَّلل ِ َمن اَّل‬ ‫هللا فرم&&&&وده اس&&&&ت‪َ ﴿ :‬و َم ۡن َأ َ‬
‫ض&&&&لُّ ِم َّمن يَ ۡ‬
‫يَ ۡستَ ِجيبُ لَ ٓۥهُ ِإلَ ٰى يَ ۡو ِم ۡٱلقِ ٰيَ َم ِة َوهُمۡ عَن ُدعَٓاِئ ِهمۡ ٰ َغفِلُونَ ‪[ ﴾٥‬األحقاف‪.]5 :‬‬
‫(چ&&ه کس&&ی گمراه‌ت&&ر از کس&&ی اس&&ت ک&&ه اف&&رادی را ب&&ه فری&&اد بخوان&&د و‬
‫پرستش کند که (اگر) تا روز قیامت (هم ایشان را به فریاد بخوان&&د و پرس&&تش‬
‫کند) پاسخش نمی‌گویند و اصالً آن&&ان از پرستش&&گران و ب&&ه فری&&اد خوانن&&دگان‬
‫غافل و بی‌خبرند)‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع فتاوی& و رسائل(‪)2/163‬‬

‫حکم دود کردن اسپند چیست؟‬

‫آیا اسپند دود کردن از لحاظ شرعی منعی دارد یا نه ؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫با توجه به اینکه اکثر مردم آن‌را جهت چشم زخم و حتی دور ک&&ردن‬
‫ضرر و زیان از خود و دیگران دود می‌کنن&&د‪ ،‬ل&&ذا ب&&دون ش&&ک ح&&رام و‬
‫غیر شرعی است و مسلمانان و موحدان باید از این عمل جاهلی ب&&رائت‬
‫داشته باشند و این امر اصلی در دین پاک هللا تعالی ندارد‪.‬‬
‫مسلمانان برای محافظت& خود از ضرر و زیان به خدا پناه می‌برند و‬
‫فقط از او کمک می‌جویند چنان‌که هللا تعالی به ما ی&&اد می‌ده&&د ک&&ه چ&&نین‬
‫دعا نماییم‪:‬‬
 ‫‪25‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫«ِإیاک نَ ْعبُ ُد وِإیاک نَ ْست َِعینُ » یعنی‪( :‬پروردگارا!) تنها ت&&و را عب&&ادت‬
‫می‌کنیم؛ و تنها از تو یارى و کمک مىجوییم‪.‬‬
‫در ضمن برای در امان ماندن از چشم زخم باید به هللا توکل نم&&ود و‬
‫از طریق& اذکار شبانه روزی& خود را از چشم زخم دور نمود‪:‬‬
‫بهتر است برای محافظت خود از شیاطین اذک&&ار وارده در ش&&رع را‬
‫زیاد بر زان جاری نمود& اللخصوص زمانی& ک&&ه احس&&اس ت&&رس می‌کنی&&د‬
‫مانند اذکار زیر‪:‬‬
‫ان ال&ر َِّج ِیم» از (ش&&ر) ش&&یطان‬ ‫الش&یطَ ِ‬‫یع ْال َعلِ ِیم ِم ْن َّ‬
‫الس& ِم ِ‬ ‫‪َ« -‬أعُو ُذ بِاَهللِ َّ‬
‫رانده شده پناه به خداوند& شنوا و دانا می‌برم)‪.‬‬
‫‪ -‬خواندن سوره اخالص و ن&&اس و فل&&ق در ص&&بح و هنگ&&ام خ&&واب‬
‫چنان‌که در حدیث صحیح وارد شده است که‪:‬‬
‫هرکسی هنگ&ام ص&بح و ش&ب س&ه مرتب&ه س&ورۀ اخالص و مع&وذتین‬
‫(ناس و فلق) را بخواند هللا متعال او را از گزند هم&&ه موج&&ودات م&&وذی&‬
‫در امان میدارد‪ &.‬این حدیث را ابوداود‪ &،‬ترمذی و نس&&ائی& نق&&ل کرده‌ان&&د و‬
‫ترمذی آن را حدیث حسن گفته است‪.‬‬
‫از ص&&حیح بخ&&اری و ص&&حیح مس&&لم ح&&دیثی چ&&نین نق&&ل میکن&&د ک&&ه‬
‫ترجمه‌اش اینست‪ :‬از عائشهل روایت اس&&ت ک&&ه پی&&امبر ج هنگامیک&&ه ب&&ه‬
‫بستر خواب خود در هر شب آرام می‌گ&&رفت ه&&ردو ک&ف دس&ت خ&ود را‬
‫جمع مینمود& و سورۀ ﴿قُ ۡل ه َُو ٱهَّلل ُ َأ َح ٌد‪ ﴾١‬و ﴿قُ ۡل َأ ُع&&و ُذ بِ& َ ۡ‬
‫ق‪ ﴾١‬و‬ ‫&ربِّ ٱلفَلَ ِ‬
‫اس‪ ﴾١‬را می‌خواند& و به هر دو دست خود می‌دمید و‬ ‫﴿قُ ۡل َأعُو ُذ بِ َربِّ ٱلنَّ ِ‬
‫بع&&داً دس&ت‌های خ&&ود را ت&&ا ان&&دازۀ ک&&ه می‌توانس&&ت ب&&ه جس&&م خ&&ود مس&&ح‬
‫می‌نم&&ود& (و در دس&&ت کش&&یدن) از س&&ر و روی& و جل&&و ب&&دن خ&&ود آغ&&از‬
‫می‌کرد و این عملیه را سه بار تکرار می‌نمود‪.‬‬
‫صم ُد‪ ٢‬لَمۡ يَلِ ۡد َولَمۡ يُولَ& ۡ&د‪َ ٣‬ولَمۡ يَ ُكن لَّ ۥهُ ُكفُ& ًوا َأ َح& ُدۢ‬
‫﴿قُ ۡل ه َُو ٱهَّلل ُ َأ َح ٌد‪ ١‬ٱهَّلل ُ ٱل َّ َ‬
‫‪[ ﴾٤‬اإلخالص‪.]4-1 :‬‬
‫اس‪ِ ٣‬من َش&رِّ ۡٱل َو ۡس& َو ِ&‬ ‫ٰ‬
‫اس‬ ‫اس‪ِ ٢‬إلَ& ِه ٱلنَّ ِ‬
‫&ك ٱلنَّ ِ‬ ‫اس‪َ ١‬ملِ ِ‬‫﴿قُ ۡل َأعُو ُذ بِ& َربِّ ٱلنَّ ِ‬
‫ۡ‬ ‫اس‪ ٤‬ٱلَّ ِذي ي َُو ۡس ِو ُ&‬ ‫ۡ‬
‫اس‪[ ﴾٦‬الن&&اس‪:‬‬ ‫اس‪ِ ٥‬منَ ٱل ِجنَّ ِة َوٱلنَّ ِ‬ ‫ُور ٱلنَّ ِ‬ ‫ص &د ِ&‬ ‫س فِي ُ‬ ‫ٱلخَ نَّ ِ‬
‫‪.]6-1‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪26‬‬

‫‪« -‬بِس ِْم هللاِ الَّ ِذی ال یضُرُّ َم َع ا ْس ِم ِه َشی ٌء فِی األرْ ِ‬
‫ض َوال فِی ال َّس َما ِء َوهُ َو‬
‫ال َّس ِمی ُع ْال َعلِی ُم»‪ 3( .‬بار صبح و ‪ 3‬بار شام)‪.‬‬
‫یعنی‪( :‬بنام هللا که با (خواندن) نامش چ&&یزی ن&&ه در زمین و ن&&ه (هم)‬
‫در آسمان گزند نمی‌رساند& و اوست شنوا و دانا)‪.‬‬
‫از عثم&&ان ابن عف&&انس روایت اس&&ت ک&&ه ه&&ر کس س&&ه ب&&ار در وقت‬
‫صبح و سه بار در وقت شب این دعا را بخواند هیچ چیزی به او ضرر&‬
‫نمی‌رساند‪ &.‬این حدیث را ابو داود نقل کرده است‪.‬‬
‫ت ِم ْن َشرِّ َما َخلَقَ»‪ 3( .‬ب&&ار ص&&بح و ‪ 3‬ب&&ار‬ ‫‪َ« -‬أعُو ُذ بِکلِ َما ِ‬
‫ت هللاِ التَّا َّما ِ‬
‫شام)‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬پناه می‌برم به کلمۀ‌های کامل خداوند& از شر (همه) چیزهایک&&ه‬
‫آفریده است)‪.‬‬
‫هرکس شامگاه این دعا را سه مرتبه بخواند سختی‌های& آن شب به او‬
‫ضرری نمی‌رس&&اند‪ .‬احم&&د‪ ،‬نس&&ائی‪ ،‬ابن س&&نی‪ ،‬ترم&&ذی و ابن حب&&ان این‬
‫حدیث روایت کرده‌اند‪.‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم برگه‌هایی که روی آن‌ها آیات قرآنی نوشته شده‌اند و‬

‫باید دور ریخته شوند چیست؟‬
‫پوسترهای& روی دیوار یا برگه ه&&ایی ک&&ه روی& آن‌ه&&ا آی&&ات ق&&رانی و‬
‫حدیث نوشته شده است و کهنه و پاره ش&&ده‌اند حکم آن‌ه&&ا چیس&&ت؟ چ&&ون‬
‫در خانه نمی‌ت&&وانیم آن‌ه&&ا نگه&&داری& ک&&نیم راهی ب&&رای از بین ب&&ردن این‬
‫کاغذها را برای ما بگویید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بهترین روش برای حف&&ظ ح&&رمت آی&&ات و اح&&ادیث در م&&نزل ی&&ا ه&&ر‬
‫مکان دیگری اینست که؛ جعبه یا کیسه‌ای را همیشه برای این موض&&وع&‬
‫در آن مکان نگه دارید و چنان‌که آیه یا حدیثی را در کاغ&&ذ ی&&ا نوش&&ته‌ای‬
‫دیدید آن‌را جدا سازید& و داخل آن کیسه یا جعبه بگذارید‪ ،‬سپس ه&&ر چن&&د‬
‫وقت یکبار محتویات کیسه یا جعبه را خالی نمایید و سپس آن‌ها را آتش‬
‫زنید و خاکستر& آن‌ها را در زمین دفن نمایید‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫زیرا آتش زدن آیات ق&&رآن جهت حف&&ظ آن‌ه&&ا از بی‌حرم&&تی از روش‬
‫س&&لف و ص&&حابهش ب&&وده اس&&ت چنان‌ک&&ه عثم&&انس بع&&د از گ&&ردآوری‬
‫مصحفی واحد با لهجه قریش‪ ،‬دس&&تور& داد ت&&ا بقی&&ه مص&&فح‌های دیگ&&ر را‬
‫آتش زنند‪{ .‬صحیح بخاری‪ ،‬کتاب فضائل القرآن (ح&&دیث‪ .})4987‬وهللا‬
‫اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫فرمول یا الگویی برای پرداخت زکات با توجه به درآمد هر‬

‫شخص‬
‫خواهشمندم& فرم&&ول ی&&ا الگ&&ویی را ب&&ا توج&&ه ب&ه درآم&&د در خص&&وص‬
‫(زکات) هر شخص و سایر واجبات در این خصوص توضیح بفرمایید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫برای اینکه زکات اموال خود را پرداخت نمایید باید قب&&ل از هزچ&&یز‬
‫سه شرط زیر در مورد& اموال رعایت شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬مالکیت مال‬
‫‪ -2‬آن اموال به میزان قابل قبولی& برسند در اصطالح ش&&رعی یع&&نی‬
‫اینکه به حد نصاب برسند‪.‬‬
‫‪ -3‬یکسال تمام قمری بر آن اموال گذشته باشند‪.‬‬
‫حال اگر پول در دست شخصی& یا طالی موج&&ود شخص &ی& دارای دو‬
‫شرط فوق باشند بر آن‌ها زکات تعلق می‌گیرد& یعنی اوال باید میزان پ&&ول‬
‫یا طال به میزان مورد نظر شرع برسد ( ک&ه براب&ر اس&ت ب&ا ارزش ‪85‬‬
‫گرم طالی ‪ 24‬عیار) ثانیا یکسال تمام بر آن مقدار پول و طال بگذرد& و‬
‫اگر بعد از گذشت یکسال از میزان طال یا پول ( بنا به دلیلی مثل خ&&رج‬
‫کردن آن‌ها) کاس&&ته نش&&د ( یع&&نی ارزش آن‌ه&&ا از ارزش ‪85‬گ&&رم طالی‬
‫‪ 24‬عیار کمتر نش&&د) در این ص&&ورت چ&&ون دو ش&&رط م&&ذکور& در آن‌ه&&ا‬
‫موج&&ود& هس&&تند می‌بایس&&ت زک&&ات پ&&ول ی&&ا طال ی&&ا ه&&ردوی آن‌ه&&ا را در‬
‫صورت وجود پرداخت کرد‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪28‬‬
‫زکات پول یا طال مشابه هم هستند و به یک ص&&ورت مش&&ابه حس&&اب‬
‫می‌شوند‪ &.‬زیرا حد نص&&اب طال ب&&ا ح&&د نص&&اب پ&&ول در پ&&رداخت زک&&ات‬
‫برابر است‪.‬‬
‫نص&&اب طالی ‪ 24‬عی&&ار بیس&&ت مثق&&ال اس&&ت ک&&ه براب&&ر اس&&ت ب&&ا ‪85‬‬
‫گرم‪ ‬طالی ‪ 24‬عیار است‪ ،‬چنان‌چه طال یا ( ارزش) پ&&ول کم&&تر از این‬
‫مقدار باشند زکات در آن واجب نیست‪.‬‬
‫توجه‪:‬‬
‫‪ -‬حد نصاب طالی ‪ 21‬عی&&ار؛ ‪ 97‬گ&&رم طالی ‪ 21‬عی&&ار اس&&ت‪23( .‬‬
‫مثقال با عیار ‪)21‬‬
‫‪ -‬ح&&د نص&&اب طالی ‪ 18‬عی&&ار؛ ‪113‬گ&&رم طالی ‪ 18‬عی&&ار اس&&ت‪( .‬‬
‫‪ 5/26‬مثقال با عیار ‪)18‬‬
‫حال باید حساب کرد‪:‬‬
‫هرگاه طال به حد نصاب برسد (یعنى ‪ 85‬گ&&رم ی&&ا بیش&&تر)‪ ،‬از آن ب&&ه‬
‫بعد از مقدار کل طال باید زکات داده شود‪ ،‬مثال اگر مق&&دار طال ب&&ه گ&&رم‬
‫‪ A‬باشد ( که نباید از ‪ 20‬مثقال کمتر باشد)‪ ،‬زکات طال به صورت زیر‬
‫حساب می‌شود‪&:‬‬
‫(‪( = x (2.5%) )A‬زک&&&ات طالى ش&&&ما ب&&&ه گ&&&رم) ‪ A‬در اینج&&&ا‬
‫برابراست با کل وزن طالی موجود به گرم‪.‬‬
‫(‪( = x (2.5%) )A‬زکات پول شما) ک&&ه ‪ A‬در اینج&&ا برابراس&&ت ب&&ا‬
‫ارزش پول‪.‬‬
‫زکات پول مشابه زکات طال است‪ ،‬یعنی شما مقدار بیست مثقال طال‬
‫را به تومان حس&اب می‌کنی&د‪ ،‬بع&د پ&ول خ&ود را ن&یز حس&اب ک&رده و ب&ا‬
‫مقدار ارزش بیست مثقال طال مقایسه می‌کنید‪ ،‬چنان‌که مق&&دار پ&&ول ش&&ما‬
‫برابر ارزش بیست مثقال طالی ‪ 24‬عیار یا بیشتر باشد حال بایستی ‪%‬‬
‫‪ 2.5‬آن پول را پس از آنکه یکسال بر آن پول گذشت بعن&&وان زک&&ات ب&&ه‬
‫مستحقین زکات بپردازید‪&.‬‬
‫مثال اگر فرض کنیم که ارزش بیست مثق&&ال طال براب&&ر ‪ 100‬توم&&ان‬
‫باشد‪ ،‬و مقدار پولی که شما در لحظ&&ه اول داری&&د ‪ 90‬توم&&ان اس&&ت ح&&ال‬
‫یکسال بر آن پ&&ول می‌گ&&ذرد& و پ&&ول ش&&ما در اث&&ر تج&&ارت ی&&ا در گ&&ردش‬
‫براب&&ر ‪ 110‬توم&&ان می‌ش&&ود‪ &،‬در این ص&&ورت ش&&ما می‌بایس&&ت از ‪110‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫تومان فعلی تان میزان ‪ %2.5‬آن را کنار بگذارید& و به گ&&روه مس&&تحقین‬

‫بپردازید‪&.‬‬
‫و ش&&ما ب&&رای حس&اب ک&افی& اس&ت ‪ 110‬توم&&ان را در ‪ %2.5‬ض&رب‬
‫کنید که با این طریق& مقدار زکات بدست می‌آید‪ .‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫زکات ساختمان‌ها‪ ،‬مراکز تجاری و زمین‌های زراعی‬

‫برادری دارم که سرمایه دار است و با س&&رمایه‌ی خ&&ود‪ ،‬س&&اختمان و‬
‫مراک&&ز تج&&اری و زمین‌ه&&ایی خری&&ده ک&&ه ب&&رای او درآم&&د دارن&&د‪ ،‬ب&&ه او‬
‫نصیحت کردم که زکات در اصل سرمایه الزم نیست؛ بلکه فق&&ط زک&&ات‬
‫ب&&ر پ&&ول اج&&اره الزم اس&&ت ب&&ا این ش&&رط& ک&&ه ی&&ک س&&ال ب&&ر آن بگ&&ذرد‪.‬‬
‫چنان‌چ&&ه ب&&رادرم پس از دری&&افت اج&&اره آن را در حس&&اب خ&&ود ذخ&&یره‬
‫نکند؛ بلکه مجدداً با آن ساختمانی جدید بخرد و‪ ...‬آیا با این شیوه هیچ‌گاه‬
‫بر سرمایه برادرم& زکات الزم نمی‌شود‪ &،‬نه اص&&ل س&&رمایه و ن&&ه س&&ودی‬
‫که دریافت& می‌کند؛ مگر زمانی که تا یک سال ب&&ا پ&&ول اج&&اره س&&اختمان‬
‫جدیدی نخرد‪ ،‬آنگاه بر این پول زکات الزم می‌شود؟ افراد& زیادی‌اند ک&&ه‬
‫وضعیت مشابه برادرم& را دارند‪ .‬آیا اسالم به این کار اجازه می‌دهد؟ آی&&ا‬
‫این افراد گناهکار می‌شوند؟& چ&ه ن&وع زمین‌ه&&ایی هس&تند ک&ه زک&&ات ب&&ر‬
‫اصل آن الزم نیست و همچنین بر درآمد آن تا زمانی ک&&ه ی&&ک س&&ال ب&&ر‬
‫آن نگذرد؟ آیا حد معینی در این مورد وج&&ود& دارد ی&&ا این ک&&ه کم و زی&&اد‬
‫آن برابر& است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫سرمایه‌ای که انس&&ان در اختی&&ار& دارد‪ ،‬چن&&دین ن&&وع اس&&ت؛ از جمل&&ه‪،‬‬
‫پول نقد که هر گاه به حد نصاب شرعی برسد و یک سال بر آن بگذرد‪،‬‬
‫آنگاه زکات بر آن الزم است‪ .‬زمین‌های زراعی که زکات بر محص&&ول&‬
‫آن هنگام برداش&&ت الزم اس&&ت؛ ن&&ه این ک&&ه زک&&ات ب&&ر اص&&ل زمین الزم‬
‫باشد‪ .‬زمین‌ها یا ساختمان‌هایی که اجاره هس&&تند‪ ،‬زک&&ات ب&&ر پ&&ول اج&&اره‬
‫الزم است مشروط& بر این که یک س&&ال ب&&ر آن بگ&&ذرد و ب&ه ح&&د نص&&اب‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪30‬‬
‫ش&&رعی برس&&د؛ بای&&د گفت ک&&ه زک&&ات ب&&ر اص&&ل زمین و س&&اختمان الزم‬
‫نیست‪.‬‬
‫زمین‌ها‪ ،‬ساختمان‌ها و کاالهایی& که تجاری هستند و به قصد تج&&ارت‬
‫خرید و فروش& می‌شوند‪ ،‬زکات بر این اموال واجب است؛ با این قید که‬
‫یک سال بر آن بگذرد‪ ،‬در مواد تجاری حکم گذشت یک سال بر س&&ود‪،‬‬
‫همان حکم اصل سرمایه است‪.‬‬
‫یعنی با گذشت یک سال بر اصل سرمایه هنگام پرداخت زکات سود‬
‫با اصل سرمایه حساب می‌شود( گرچه یک سال بر سود نگذشته باشد)‪.‬‬
‫زک&&ات حیوان&&ات ب&&ا کام&&ل ش&&دن نص&&اب و گذش&&ت ی&&ک س&&ال الزم‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫انجمن دایمی‪ ،‬فتاوای زکات‪ ،‬جمع و ترتیب‪ ،‬محمد المسند‪ ،‬ص (‬
‫‪)29،28‬‬

‫حکم زکات ماشین‌های حمل و نقل‬

‫آیا بر ماشین‌های مسافربری و باری زکات الزم است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫زک&ات ب&ر ماش&ین‌هایی& ک&ه مخص&وص ب&&اربری هس&&تند الزم نیس&ت؛‬
‫زیرا این‌ها برای تجارت نیستند& بلکه ب&&رای اس&&تفاده و رس&&انیدن ب&&ار ب&&ه‬
‫مقصد می‌باشند‪.‬‬
‫ا ّما ماشین‌ها‪ ،‬شتران‪ ،‬االغ‪ ،‬گاو و سایر حیواناتی& که خرید و ف&&روش&‬
‫آن‌ها جایز است‪ -‬هرگاه به منظور& تج&ارت نگه&&داری ش&وند‪ ،‬زک&&ات ب&&ر‬
‫آن‌ها الزم است (یعنی بر اصل قیمت آن‌ها)؛ به دلیل روایتی که ابوداود&‬
‫و دیگر کتب حدیث روایت نموده‌اند که رسول& هللا ج فرم&&وده اس&&ت‪ِ[ :‬إ َّن‬
‫صلَّى هَّللا َعلَی ِه َو َسلَّ َم کانَ یْأ ُم ُرنَا َأ ْن نُ ْخ& ِر َج َّ‬
‫الص & َدقَةَ ِم ْن الَّ ِذی نُ ِع& ُّد‬ ‫َرسُو َل هَّللا ِ َ‬
‫لِ ْلبَ ِ‬
‫یع]‬
‫«رسول هللا ج به ما دستور می‌دادند& از آن چ&&ه ک&&ه ب&&ه قص&&د تج&&ارت‬
‫نگه&&داری می‌ش&&ود& زک&&ات ب&&دهیم»{أب&&وداود (‪ ،)1562‬و ط&&برانی& در‬
‫[الکب&&&&یر] ‪ ،)7029(7/253‬و بیهقی در [الس&&&&نن الک&&&&بری] ‪(4/146‬‬
‫‪ .)7388‬در [ مجمع الزوائد] ‪ :3/69‬گوید‪ :‬سند آن ضعیف اس&&ت‪ .‬و مال‬
‫علی قاری در[مرق&&اة المف&&اتیح](‪ )4/227‬گوی&&د‪ :‬ابن هم&&ام‪ /‬گوی&&د‪ :‬ب&&ر او‬
 ‫‪31‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫سکوت کرده[یعنی أبوداود]& و این تحسین از منذری است‪ .‬و ابن عدالبر‬
‫تصریح کرده که سند آن صحیح است}‬
‫فتوای جمهور& علم&&ا همین اس&&ت ک&&ه ام&&ام اب&&وبکر بن من&&ذر ‪ /‬حک&&ایت‬
‫نموده است‪.‬‬
‫انجمن دایمی‪ ،‬فتاوای& زکات‪ ،‬جمع و ترتیب‪ :‬محمد المسند‪ ،‬ص (‪)32‬‬

‫حکم زکات زمین‬

‫مال&&ک قطع&&ه زمی&&نی هس&&تم و از آن اس&&تفاده نمی‌کنم و ب&&رای موق&&ع‬
‫ضرورت و نیاز آن را نهاده‌ام‪ .‬آیا بر من واجب اس&&ت ک&&ه زک&&ات آن را‬
‫بدهم؟ اگر زکات آن را ب&&دهم آی&&ا الزم اس&&ت ک&&ه ه&&ر مرتب&&ه قیمت آن را‬
‫تعیین کنم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫زکاتی بر شما در این زمین نیس&&ت‪ .‬چ&&را ک&&ه فق&&ط ک&&االیی ک&&ه ب&&رای‬
‫تج&&ارت (یع&&نی ف&&روش آن در آین&&ده جهت س&&ود ب&&ردن) تهی&&ه ش&&ده باش&&د‬
‫زکات در آن واجب است‪ .‬زمین‪ ،‬اثاثیه‪ ،‬ماشین‌ها و فرش‌ه&&ا و مانن&&د آن‬
‫کاالیی هستند ک&ه زک&&ات در اص&&ل آن واجب نیس&&ت‪ .‬ولی اگ&&ر ه&&دف آن‬
‫مال اندوزی& باشد به طوری& که پول‌ه&&ایی ب&&رای خری&&د و ف&&روش& ف&&راهم‬
‫شود‪ ،‬زکات در آن واجب است‪ .‬اگر برای تجارت نباشد مثل سؤال ش&&ما‬
‫در این امور زکاتی& الزم نیست‪.‬‬
‫شیخ ابن جبرین‪ ،‬فتاوای زکات‪ ،‬جمع و ت&&رتیب‪ :‬محم&&د المس&&ند‪ ،‬ص(‬
‫‪)26‬‬
‫(منظور این است که اگ&&ر خری&&دار& در هنگ&&ام خری&&د زمین ی&&ا مغ&&ازه‬
‫چنین نیت داشت که در آین&&ده ب&&رای س&&ود بیش&&تر آن‌را خواه&&د ف&&روخت‪،‬‬
‫چون این تجارت نام دارد پس زکات در این حالت واجب است حتی اگر‬
‫در فاصله‌ای که زمین یا مغازه را خریده تا زمانی& ک&&ه آن‌را می‌فروش&&د‪&،‬‬
‫از پول اجاره‌ی آن‌ها استفاده کند؛ اما اگر نیت وی از خری&&د فق&&ط منتف&&ع‬
‫شدن از پول اجاره‌ی آن‌ها بود و قص&&د داش&&ت ت&&ا ب&&ا خری&&د آن مغ&&ازه ی&&ا‬
‫زمین و اجاره دادنش درآم&دی بدس&&ت آورد‪ ،‬در آن ص&ورت زک&&اتی ب&&ر‬
‫اصل زمین و ساختمان و مغازه نیست‪ ،‬بلکه زکات بر پول بدس&&ت آم&&ده‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪32‬‬
‫از اجاره تعل&&ق می‌گ&&یرد‪ ،‬و اگ&&ر ابت&&دا ب&&ه نیت تج&&ارت خری&&ده ب&&ود ولی‬
‫بعدها تصمیم او عوض شد و خواست تا فقط از پ&&ول اج&&اره‌ی آن منتف&&ع‬
‫شود‪ ،‬باز زکاتی& بر اصل زمین یا مغازه تعلق نمی‌گیرد‪ .‬گردآورنده)‬

‫آیا خانه‪ ،‬ویال‪ ،‬اتومبیل و أمثالهم زکات دارند یا خیر؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫چنان‌چه این وسایل براى تجارت بکار گرفته ش&&وند زک&&ات ب&&ه آن‌ه&&ا‬
‫تعلق می‌گیرد‪ ،‬ولى اگر براى اس&&تفاده شخص&ى& باش&&ند زک&&ات ندارن&&د‪ ،‬و‬
‫در صورتیکه این وسایل جهت اجاره دادن و ماشین ابزار کار باش&&د در‬
‫قیمت آن‌ها زکات تعلق نمى‌گیرد‪ ،‬بلکه در درآم&&د آن‌ه&&ا هنگ&&امی ک&&ه ب&&ه‬
‫حد معین رسد و یک سال از ملکیت آن بگذرد زکات تعلق مى‌گیرد‪.‬‬
‫اموالى که زکات در آن تعلق مى‌گیرد& به چهار بخش تقسیم مى‌شود‪&:‬‬
‫‪ -1‬نقدینه‌ها (طال‪ ،‬نقره و پول)‪.‬‬
‫‪ -2‬زکات حیوانات (شتر‪ ،‬گاو‪ ،‬گوسفند) (حیواناتی‌که در طی س&&ال‬
‫از علوفه‌ه&&ای آزاد تعلی&&ف و تغذی&&ه می‌کنن&&د و نی&&ازی& ب&&ه انب&&ار‬
‫کردن علوفه ندارند)‪.‬‬
‫‪ -3‬محصوالت کشاورزى (غالت) از نوعى ک&&ه انس&&ان آن را تولی&&د‬
‫مى‌کند‪ ،‬خشک و غله مى‌شود& و مدت زمان زیادى بدون اس&&تفاده‬
‫از وسایل خن&ک کنن&ده و م&واد نگهدارن&ده فاس&د نمى‌ش&ود& مانن&د‪:‬‬
‫خرما‪ ،‬کشمش‪ ،‬گندم‪ ،‬جو‪ ،‬برنج‪ ،‬و‪....‬‬
‫‪ -4‬اموال التجاره (کاالهاى تجارتى)‪ :‬منظ&&ور ه&&ر چیزیس&&ت ک&&ه ب&&ه‬
‫هدف فروش& وتجارت خرید‪ ،‬وبه همان هدف نگهدارى شود‪.‬‬
‫حال اگر شخصى مالک ساختمان‌ها و ماش&&ین‌هاى زی&&ادی& اس&&ت‪ ،‬ک&&ه‬
‫آن ساختمان‌ها را اجاره داده‪ ،‬و ماشین‌ها را بکار انداخته و از آن درآمد‬
‫کسب مى‌کند‪ ،‬آیا در قیمت ساختمان‌ها و زمین‌ها زکات واجب است؟‬
‫جواب‪ :‬در صورتیکه ساختمان‌ها جهت اج&&اره دادن و ماش&&ین اب&&زار‬
‫کار باش&د در قیمت آن‌ه&ا زک&ات تعل&ق نمى‌گ&یرد‪ ،‬بلک&ه در درآم&د آن‌ه&ا‬
‫هنگامی که به ح&&د معین رس&&د و ی&&ک س&&ال از ملکیت آن بگ&&ذرد& زک&&ات‬
‫تعلق مى‌گیرد‪.‬‬
 ‫‪33‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫امام نوویدر"‌مجموع"& می‌گوید‪ :‬اگرکسی& خان&&ه ی&&ا چ&&یزی دیگ&&ری& را‬

‫به اجاره داد و کرایه آن بصورت نقدیبود و آن را دری&&افت نم&&ود ب&&روی&‬
‫واجب اس&&ت‌ک&&ه زک&&ات آن را ب&&پردازد و کس&&ی در این مس&&ئله اختالف‬
‫ندارد‪ ( ".‬فقه السنه سید سابق)‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫وجوب زکات در زیورآالت زنان‬

‫آیا در طال و نقره‌ای که زن صرفاً& آن را برای استفاده و آرایش خود‬
‫تهیه می‌کند‪ ،‬زکات واجب است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫در وجوب زکات در زیور آالت زن که به حد نصاب برسد و ب&&رای‬
‫تجارت هم نباشد بین علما اختالف وجود دارد‪ .‬فتوای ص&&حیح این اس&&ت‬
‫ک&&ه اگ&&ر نص&&ابش کام&&ل ش&&ود زک&&ات در آن واجب اس&&ت‪ ،‬گرچ&&ه ب&&رای‬
‫پوشیدن و آرایش باشد‪.‬‬
‫نص&&اب طال ‪ 20‬مثق&&ال اس&&ت ک&&ه مق&&دار آن ی&&ازده و س&&ه هفتم جنی&&ه‬
‫سعودی می‌باشد‪ &.‬چنان‌چه زیور آالت کمتر از این مقدار باشد زکات در‬
‫آن واجب نیست‪.‬‬
‫ا ّم&&ا نص&&اب نق&&ره ‪ 140‬مثق&&ال اس&&ت ک&&ه مق&&دار آن از درهم ‪ 56‬لایر‬
‫می‌باشد‪ .‬بنابراین اگر زیور آالت نقره‌ای کمتر از نصاب م&&ذکور باش&&د‪،‬‬
‫زکات در آن واجب نمی‌شود‪ &.‬ولی اگر طال یا نق&&ره ب&&رای تج&&ارت باش&&د‬
‫بدون هیچ اختالفی زکات در آن واجب است اگر قیمت آن به حد نصاب‬
‫طال و نقره برسد‪ (.‬یعنی بدون اختالف علما و روش اخ&&راج زک&&ات این‬
‫است ک&&ه‪ :‬زی&&ور آالت طال ونق&&ره ب&&ه ح&&د نص&&اب ی&&ا بیشتربرس&&د (طب&&ق‬
‫محاس&&به اف&&راد خ&&بره وک&&اردان زرگ&&ری) و قیمت فعلی ب&&ا لایر‌ه&&ای‬
‫مسکوک تعیین و سپس زکات آن اخراج می‌شود‪ &.‬مقدار آن ‪ %5/2‬است‬
‫با علم ب&&ه این ک&&ه نص&&اب طال ‪85‬گ&&رم و نص&&اب نق&&ره ‪595‬گ&&رم اس&&ت‪-‬‬
‫آن‌گونه که شیخ محمد عثیمین ذکر کرد‪[.‬رجوع& شود به‪ :‬مجموع فتاوای‬
‫شیخ ابن عثیمین‪) .]18/141 :‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪34‬‬
‫دلیل وجوب زکات در زیور& آالتی ک&&ه ب&&رای آرایش و اس&&تفاده‌ی زن‬
‫تهیه می‌شود‪ ،‬عموم قول رسول هللا ج اس&&ت ک&&ه فرم&&وده اس&&ت‪َ « :‬م&&ا ِم ْن‬
‫ت‬ ‫ض ٍة اَل یَؤ دِّی ِم ْنهَا َحقَّهَا ِإاَّل ِإ َذا کانَ ی&&وْ ُم ْالقِیا َم& ِة ُ‬
‫ص &فِّ َح ْ‬ ‫ب َواَل فِ َّ‬ ‫ب َذهَ ٍ‬ ‫اح ِ‬
‫ص ِ‬
‫َ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُأ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫لَ&هُ َ‬
‫&ار َجهَن َم فیک& َوى بِهَ&&ا َجنبُ&هُ َو َجبِین&هُ‬ ‫&ار ف& حْ ِمی َعلیهَ&&ا فِی ن& ِ‬ ‫ص&فاِئ ُح ِمن ن& ٍ‬
‫َوظَ ْه ُرهُ» مسلم (‪.)987‬‬
‫«هرکسی که مال&&ک نص&&ابی از طال و ی&&ا نق&&ره باش&&د و زک&&ات آن را‬
‫پرداخت نکند‪ ،‬در روز قیامت سکه هایی از آتش برایش ضرب می‌شود‬
‫که با آن‌ها پهلو‪ ،‬پیشانی و پشت او را داغ می‌کنند»‪.‬‬
‫عبدهللا بن عم&&رو بن عاص&&ب روایت ک&&رده اس&&ت‪َ« :‬أ َّن ا ْم&& َرَأةً َأتَتْ‬
‫ص &لَّى هَّللا َعلَی & ِه َو َس &لَّ َم َو َم َعهَ&&ا ا ْبنَ &ةٌ لَهَ&&ا َوفِی ی & ِد ا ْبنَتِهَ&&ا َم َس &کت ِ‬
‫َان‬ ‫رس&&ول هللا َ‬
‫یس&رُّ ك َأ ْن‬‫ت‪ :‬اَل قَ&&ا َل‪َ :‬أ ُ‬ ‫ْطینَ زَک&&اةَ َه& َذا؟ قَ&&الَ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ُ‬ ‫ت‬ ‫َأ‬ ‫&ا‪:‬‬
‫&‬ ‫ه‬‫َ‬
‫َ َ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫&ا‬ ‫&‬‫َ‬ ‫ق‬‫َ‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫َ‬
‫َان ِم ْن َ ٍ‬
‫ذ‬ ‫َغلِیظَت ِ‬
‫&ار؟! قَ&&ا َل فَ َخلَ َع ْتهُ َم&&ا فََأ ْلقَ ْتهُ َم&&ا ِإلَى‬ ‫ین ِم ْن نَ& ٍ‬ ‫ی َس ِّو َرك هَّللا ُ بِ ِه َما یوْ َم ْالقِیا َم ِة ِس& َوا َر ِ‬
‫ت‪ :‬هُ َما هَّلِل ِ َع& َّز َو َج& َّل َولِ َر ُس&ولِ ِه» اب&&وداود(‬ ‫صلَّى هَّللا َعلَی ِه َو َسلَّ َم َوقَالَ ْ‬ ‫النَّبِی َ‬
‫‪)1563‬‬
‫«زنی به هم&&راه دخ&&ترش ن&&زد رس&&ول هللا ج آم&&د‪ ،‬دخ&&تر دو النگ&&وی‬
‫کلفت طالیی به دست داشت‪ .‬پی&&امبر ج ب&&ه او گفت‪:‬آی&&ا زک&&ات این دس&&ت‬
‫بندها را ادا می‌کنی؟ گفت‪ :‬نه پیامبر ج فرمود‪ &:‬آیا دوست داری ک&&ه هللا‪،‬‬
‫روز قی&&امت ب&&ه ت&&و دو النگ&&وی آتش&&ین بپوش&&اند؟! (عبدهللا بن عم&&رو)‬
‫می‌گوید‪ :‬دختر‪ ،‬النگوها را در آورد و به پی&&امبر ج تق&&دیم نم&&ود و گفت‪:‬‬
‫آن هللا و رسولش است‪».‬‬ ‫این‌ها از ِ‬
‫ب فقلت‪ :‬ی&&ا َر ُس &و َل‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ض &احًا ِمن ذهَ ٍ‬ ‫َأ‬ ‫ْ‬ ‫َأ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ا ّم سلمهل گفته است‪« :‬کنت لبَسُ وْ َ‬
‫یس بِک ْن ٍز»‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ل‬‫َ‬ ‫ف‬ ‫کی‬ ‫ُ‬
‫ز‬ ‫هَّللا ِ َأک ْن ٌز هُ َو؟ فَقَا َل‪َ :‬ما بَلَ َغ َأ ْن تَُؤ َّدى زَکاتُهُ فَ‬
‫«زیور آالتی طالیی(خلخال) می‌پوشیدم؛ از رسول هللا ج پرسیدم‪ &:‬آیا‬
‫این‌ها در حکم گنج (مال اندوخته) است؟ رسول هللا ج فرمود‪ :‬ه&&ر آنچ&&ه‬
‫که به حد نصاب برسد و زکات آن پرداخت شود در حکم گنج نیست»‬
‫یس فِی ْال ُحلِی‬ ‫ببینید در این جا رسول هللا ج به ام سلمه نفرمود ک&&ه‪« :‬لَ َ‬
‫زَک&&اةٌ»‪« :‬در زی&&ور& آالت زک&&ات واجب نیس&&ت» و روای&&تی ک&&ه ب&&ر س&&ر‬
‫یس فِی ْال ُحلِی زَک&&اةٌ»‪« :‬در زی&&ور& آالت‬ ‫زبان‌هاس&&ت و گفت&&ه می‌ش&&ود‪« :‬لَ َ‬
‫زکات واجب نیست» حدیثی ضعیف& است که نمی‌تواند با اص&&ل وج&&وب‬
‫زکات و احادیث صحیح مقابله کند‪.‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫ابوداود (‪ ،)1564‬دارقط&&نی& (‪ )2/105‬مانن&&د آن‪ ،‬و ح&&اکم (‪()1/390‬‬

‫‪ )1438‬حاکم این حدیث را صحیح قرارداده است و ذهبی در این زمینه‬
‫با او موافق است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬مجموعه فتاوی& و مقاالت متنوعة (‪)14/100‬‬

‫چگونگی پرداخت زکات قرض‬

‫قرض‌هایی که بر گردن مردم است آیا در آن زکات واجب است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر بدهکار شخص ثروتمندی& است‪ ،‬بر صاحب آن مال واجب اس&&ت‬
‫ک&&ه ه&&ر س&&ال زک&&ات آن را پ&&رداخت نمای&&د‪ ،‬ولی اختی&&ار دارد‪ :‬اگ&&ر‬
‫ت دین را همراه با زکات مالی که در دس&&ت دارد‪ ،‬خ&&ارج‬ ‫می‌خواهد زکا ِ‬
‫کند و اگر خواست می‌تواند& پس از قبض آن با احتساب س&&ال‌های گذش&&ته‬
‫زکات آن را پرداخت نماید‪.‬‬
‫ولی اگ&&ر ب&&دهکار ف&&ردی ن&&ادار باش&&د در این ص&&ورت زک&&اتی ب&&ر‬
‫صاحب مال وجود ندارد و قول راجح ن&&یز همین اس&&ت‪ ،‬لیکن هرگ&&اه آن‬
‫را پس گرفت باید فقط زکات یک سال آن را ادا نماید‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموعه فتاوی& و رسائل‪ -)18/25(،‬ف(‪)12‬‬

‫مستحقین زکات چه کسانی هستند؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫مستحقین زکات هشت گروهند‪:‬‬
‫‪ -1‬فقرا‪ ،‬آن‌ها کسانى هستند که هیچ ندارند‪&.‬‬
‫‪ -2‬مساکین‪ ،‬کسانیکه دخل‌شان ب&&ه خرجش&&ان نمى‌رس&&د مث&&ل کس&&یکه‬
‫درآمدش در روز (‪ )90‬است و خرجش (‪.)100‬‬
‫‪ -3‬ع&&املین علیه&&ا (کس&&انیکه از ط&&رف ح&&اکم م&&أمور& جم&&ع آورى‬
‫زکاتند)‪.‬‬
‫‪ -4‬مؤلف&&ة قل&&وبهم (ت&&ازه مس&&لمانانى& ک&&ه ب&&راى جلب محبت و تق&&ویت‬
‫ایمان‌شان به آن‌ها زکات داده مى‌شود)‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪36‬‬
‫‪ -5‬بردگانی که خود را از صاحبان‌شان می‌خرند‪ ،‬که با دادن زک&&ات‬
‫براى آزاد کردن آن‌ها مبادرت مى‌شود‪.‬‬
‫‪ -6‬ب&&دهکاران‪ ،‬بش&&رط اینک&&ه ب&&دهکارى‪ ،‬در جهت معص&&یت (گن&&اه)‬
‫ایجاد نشده باشد‪ ،‬مگر اینکه بدهکار توبه ک&&رده‪ ،‬و راس&&تى توب&&ه‬
‫وى ثابت شده باشد‪.‬‬
‫‪ -7‬مجاهدان‪ ،‬کسانیکه در راه خدا جهاد مى‌کنند‪.‬‬
‫‪ -8‬واماندگان در راه‪ ،‬یعنى مسافرانى که در اثر عل&&تى (س&&رقت‪ ،‬گم‬
‫شدن اموال و‪ )...‬در راه مانـده‌اند و توشه کافى براى رس&&یدن ب&&ه‬
‫مقص&&د ی&&ا برگش&&ت ب&&ه وطن را ندارن&د& ه&&ر چن&&د اف&&رادى فق&&یر و‬
‫بى‌بضاعتى نیستند‪.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬
‫برگرفته از‪ :‬کتاب توضیحاتی در مورد زکات تألیف‪ :‬محمد محمود‬
‫اوزى‬

‫حکم خوردن رمضان بخاطر سختی امتحانات‬

‫خ&&انمی س&&ؤال می‌کنن&&د ک&&ه ش&&ش روزه از رمض&&ان را ب&&دلیل س&&ختی‬
‫امتحان&&ات روزه نگ&&رفته‌ام؛ زی&&را اگ&&ر روزه می‌گ&&رفتم نمی‌توانس&&تم در‬
‫سهایم را بخوانم‪ ،‬حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫خوردن روزه‌ی رمضان بخاطر امتحانات کاری ناجایز است؛ زی&&را‬
‫ایشان می‌توانستند دروس خود را در شب‪ ،‬مطالع&ه نماین&د‪ ،‬نی&ازی& نب&ود‬
‫که افطار& کنند‪ .‬این خانم باید توبه نموده و قضای& این ش&&ش روز را بج&&ا‬
‫بیاورند؛ زیرا ایشان از روی عمد و نادیده گرفتن حکم شرعی روزه را‬
‫نخورده‌ان&&د؛ بلک&&ه حکم ش&&رعی را مط&&ابق& ب&&ا فهم خ&&ود تأوی&&ل نم&&وده و‬
‫افطار کرده‌اند‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین – مجموع الفتاوی و رسائل(‪ .)19/84‬فتوی(‪)39‬‬

‫حکم خوردن رمضان بدلیل کار کردن‬

 ‫‪37‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫شخصی در رمضان از کارگرش ب&&ا وج&&ود خس&&تگی می‌خواه&د& ک&ار‬

‫کند؛ آیا کارگر& می‌تواند روزه را بخ&&ورد؟ ب&&ا رؤس&&ای ش&&رکت‌ها در این‬
‫مورد چه صحبتی دارید؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫رس&&&ول هللا ج می‌فرمای&&&د‪( &:‬ال تُکلِّفُ&&&وهُ ْم َم&&&ا ی ْغلِبُهُ ْم‪ ،‬فَ&&&ِإ ْن کلَّ ْفتُ ُم&&&وهُ ْم‬
‫فََأ ِعینُوهُ ْم)‪.‬‬
‫«به آنان دستور ندهید کاری را که از توان‌شان خ&&ارج اس&&ت‪ ،‬انج&&ام‬
‫دهن&د‪ .‬و اگ&ر چ&نین دس&توری& ص&ادر کردی&د‪ ،‬ب&ا آن&ان همک&اری کنی&د»‪.‬‬
‫بخاری(‪ ،)2545 ،30‬مسلم(‪)1616‬‬
‫بدون تردید& کار کردن در روزهای ط&&والنی م&&اه رمض&&ان ب&&ا وج&&ود&‬
‫شدت گرما و سختی کار و کارهایی مانند ح ّمالی و حفّ&&اری و س&&اخت و‬
‫ساز و‪ ...‬روزه دار را به شدت تشنه و گرس&&نه و خس&&ته می‌کن&&د؛ مس&&ؤل‬
‫کارگران موظف است ب&ه آن&ان تخفی&ف ده&د‪ ،‬و ب&ه آن&ان اج&ازه ده&د در‬
‫ابتدای روز ک&&ه ه&&وا س&&ردتر اس&&ت و روزه داران ت&&وان بیش&&تری دارن&&د‬
‫قسمتی از کار را انجام دهند و در طول روز& استراحت نمایند و ک&&ار را‬
‫در شب ادامه دهن&&د‪ .‬در ک&&ل بای&&د ب&&ا ک&&ارگران مهرب&&ان ب&&ود و ب&&ه انج&&ام‬
‫هرچه بهتر عبادات آنان را مس&&اعدت نم&ود& ب&ویژه در م&&اه رمض&ان‪ .‬در‬
‫ص&&ورتی ک&&ه ک&&ارگران مای&&ل ب&&ه عب&&ادت هس&&تند آن&&ان را فرص&&ت داد و‬
‫تشویق نمود؛ البته مواظب بود که انجام عبادات را بهانه‌ای ب&&رای ف&&رار‬
‫از کار قرار ندهند‪.‬‬
‫کارگران بای&د ب&ر ک&&ار در روز ص&&بر و تحم&&ل ب&ه خ&&رج دهن&&د و ب&ه‬
‫بهانه‌ی کار اجازه‌ی افطار و روزه خواری& را ندارن&&د؛ و بای&&د در ط&&ول‬
‫روز صبر کنند و روزه را تا غ&&روب کام&&ل کنن&&د زی&&را از نظ&&ر اج&&ر و‬
‫ثواب برای آنان بهتر است‪.‬‬
‫شیخ ابن جبرین‪ -‬الدرالثمین في فتاوی الکفالء و العاملین‪ ،‬ص(‪)30‬‬

‫کدام مهم‌تر است‪ :‬حج یا ازدواج؟‬

‫شخصی هن&&وز ازدواج نک&&رده اس&&ت‪ ،‬ولی می‌خواه&د& ب&&ه حج ب&&رود‪،‬‬
‫کدام مقدم است؟‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪38‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫شخص‪ ،‬اگر جوان باشد و بترسد که اگر ازدواج را به تأخیر بیندازد‬
‫به علت وفور& شهوت دچار مشکل می‌شود‪ ،‬در این جا ازدواج مق&&دم ب&&ر‬
‫حج است؛ ولی اگر تأخیر ازدواج برایش ت&&أثیری نداش&&ته باش&&د و بتوان&&د‬
‫صبر نماید در این صورت حج مقدم است‪.‬‬
‫این زمانی است که حج‪ ،‬حج فریضه باشد‪ ،‬و اما اگ&&ر نافل&&ه باش&&د در‬
‫ت ش&&هوت و ی&&ا‬ ‫هر صورت ازدواج بر آن مق&&دم اس&&ت ه&&ر چن&&د ک&&ه ش&&د ِ‬
‫مشقتی بر او نباشد‪ ،‬چون نکاح همراه با شهوت از عب&&ادات نفلی افض&&ل‬
‫است‪ ،‬همان طور که علما این مطلب را به صراحت بیان کرده‌اند‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوی و رسائل (‪ -)21/72‬س(‪.)70‬‬
‫حکم حج شخصی که بدهکار است‬
‫انسانی بدهکار است و دوست دارد به حج برود و طلبکارش نیز ب&&ه‬
‫او چنین اجازه‌ای داده است‪ ،‬آیا می‌تواند& حج کند؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر طلبکار& به او اج&&ازه‌ی حج ک&&ردن را بده&&د ب&&از هم ب&&ر او واجب‬
‫نیس&&ت ک&&ه ب&&ه حج ب&&رود‪ ،‬چ&&ون طلبک&&ار ب&&زودی& طلب را از او خواه&&د‬
‫خواست و تنها به او اجازه می‌دهد تا حج را ب&&ر ادای ق&&رض مق&&دم کن&&د‪،‬‬
‫از این رهگذر می‌گوییم‪ &:‬حتی اگر طلبکار ب&&ه او چ&&نین اج&&ازه‌ای بده&&د؛‬
‫ولی باید گفت که مسئله‪ ،‬مسئله‌ی خی&&انت در ح&&ق طلبک&&ار نیس&&ت ک&ه ب&&ا‬
‫اجازه‌ی او حج‪ ،‬بر پ&&رداخت دین مق&&دم می‌ش&&ود‪ ،‬بلک&&ه مس&&ئله‪ ،‬مس&&ئله‌ی‬
‫تبرئه‌ی ذمه است قبل از حج‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوی و رسائل (‪ -)21/91‬س(‪.)96 ،95‬‬

‫آیا حج از زن‪ ،‬بدلیل نداشتن محرم ساقط می‌شود؟‬

‫زنی بدون محرم است و فریضه‌ی حج را انج&&ام ن&&داده اس&&ت؛ در این‬
‫حالت کدام امر بهتر است؛ آیا کسی را برای ادای حج وکیل خ&&ود ق&&رار‬
‫دهد؟ یا به همراه خاله و یا عمه‌اش حج کند؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫اگر برای زن محرمی& یافته نشود حج ب&&ر او ف&&رض نمی‌ش&&ود‪ ،‬زی&&را‬

‫شرعا ً این زن ناتوان محسوب می‌شود& و حج بر ناتوانان فرض نیست و‬
‫جایز نیست که بدون محرم همراه با خاله و یا عمه‌اش به حج برود‪&.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع فتاوی& و رسایل (‪ -)21/209‬س(‪.)262‬‬

‫حکم سؤال از کیفیت ذبح قبل از خوردن‬

‫روزی تع&&دادی& از دوس&&تانم& را ب&&رای نه&&ار دع&&وت ک&&ردم‪ ،‬وق&&تی& ک&ه‬
‫آمدند و سفره چیده شد‪ ،‬در میان غذاها مرغی بود که خودم&&ان در خان&&ه‬
‫ب&&ا زغ&&ال آن را کب&&اب ک&&رده ب&&ودیم‪ .‬یکی از دوس&&تان ک&&ه ف&&رد ص&&الح و‬
‫متدینی بود از من پرسید‪ :‬آیا این مرغ وارداتی& است یا ازتولیدات& داخ&&ل‬
‫اس&&ت؟ گفتم وارداتی& اس&&ت‪ ،‬ب&&ه گم&&انم از فرانس&&ه وارد ش&&ده باش&&د‪ ،‬آن‬
‫دوست از خوردن‌آن امتناع کرد! پرس&&یدم& چ&&را نمی‌خ&&وری؟ گفت ح&&رام‬
‫است‪ .‬گفتم چرا؟ پاسخ داد‪ :‬از برخی مشایخ شنیده‌ام که می‌گوین&&د‪ :‬ح&&رام‬
‫است‪ .‬حال از شما می‌خواهم& این حکم شرعی را برایمان توضیح دهید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫خوردن گوش&ت‌های وارداتی& از کش&&ورهای غ&&یر اس&&المی‪ ،‬ک&&ار ذبح‬
‫مستقیما ً توسط‌یهود و نصاری انجام می‌شود‪ ،‬اش&&کالی ن&&دارد و شایس&&ته‬
‫نیست که سؤال شود‪ ،‬چگونه ذبح کرده‌اند؟ آی&&ا { بخ&&اری ‪2617‬و مس&&لم‬
‫‪ }2190‬هنگ&&ام ذبح ن&&ام هللا را برده‌ان&&د ی&&اخیر؟ زی&&را رس&&ول هللا ج از‬
‫گوشت گوسفندی که یهودیان برای ایشان به عنوان‌هدیه فرستاده بودن&&د‪،‬‬
‫خوردند& { بخاری (‪ })2069،2508‬و نپرسید& که چگونه ذبح کرده‌اند و‬
‫آیا نام هللا را در هنگام ذبح بر زبان آورده‌اند یا خیر؟ همچ&&نین پی&&امبر ج‬
‫از خوراکی& که یک نفر یهودی ترتیب داده بود خورد‪.‬‬
‫در صحیح بخاری روایت‌اس&ت‌که‪ :‬گ&&روهی ب&ه رس&&ول هللا ج گفتن&&د‪:‬‬
‫کس&انی ب&&رای م&ا گوش&ت می‌آورن&&د و م&ا نمی‌دانیم ک&ه آی&&ا ن&&ام هللا را در‬
‫هنگام ذبح برده‌اند یا خیر؟ رسول هللا ج فرمود‪َ [ :‬س ُّموا َعلَی & ِه َأ ْنتُ ْم َوکلُ&&وهُ]‬
‫«شما بسم هللا بگویید& و از آن بخورید»‪ &.‬عایشهل راوی& حدیث می‌گوی&&د‪:‬‬
‫آن‌ه&&&&ا (س&&&ؤال کنن&&&دگان) ت&&&ازه مس&&&&لمان بودن&&&&د‪ .‬بخ&&&&اری (‪،2057‬‬
‫‪.)5507،7398‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪40‬‬
‫این احادیث خود دلیلی اس&&ت ب&&ر این ک&&ه س&&ؤال ک&&ردن از کیفیت ذبح‬
‫کار جالبی نیست مادامی که کار ذبح توسط& افراد معتبر انجام می‌پذیرد؛‬
‫و این خود از حکمت شرع و آسانی آن است‪ .‬اگر از مردم بخ&&واهیم ک&&ه‬
‫از صحیح بودن شرایط ذبح تحقیق کنند‪ ،‬نوعی سختی و فشار ب&&ر آن‌ه&&ا‬
‫وارد می‌شود& و ش&&ریعت اس&&الم‪ ،‬ش&&ریعتی س&&خت و مش&&قت ب&&ار مع&&رفی&‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫اما اگر حی&وان ذبح ش&ده از کش&ورهایی& ب&ود ک&ه اس&الم ذبح آن‌ه&ا را‬
‫قبول ندارد؛ مانند‪ :‬آتش پرستان‪ ،‬بت پرستان و بی‌دینان‪ ،‬خوردن گوشت‬
‫آن بر فرد مسلمان حالل نیست‪ ،‬چ&&را ک&&ه هللا‌تع&&الی خ&&وردن غ&&ذای غ&&یر‬
‫مسلمان‪ ،‬بجز یهود و نصاری& را بر مسلمان مباح قرار نداده است‪.‬‬
‫اگ&&ر ش&&ک وج&&ود داش&&ت ک&&ه آی&&ا اه&&ل کت&&اب آن را ذبح کرده‌ان&&د‪ ،‬ی&&ا‬
‫دیگران اشکالی در خوردن آن به وجود نمی‌آید‪&.‬‬
‫فقها گفته‌اند‪ :‬اگر حیوان ذبح شده‌ای در ج&ایی ره&ا ش&ده ب&ود ک&ه ذبح‬
‫اک&&ثر اه&&الی آن حالل اس&&ت‪ ،‬خ&&وردن گوش&&تش حالل اس&&ت‪ .‬ام&&ا در این‬
‫حالت بهتر اس&&ت ک&&اری را انج&&ام دهیم ک&&ه از ش&&ک و گم&&ان ب&&ر ط&&رف&‬
‫شود‪ .‬همچنین‪ :‬اگر گوشتی را از جایی آوردند ک&&ه ذبح بعض&&ی از آن‌ه&&ا‬
‫حالل اس&ت و ب&ه ص&&ورت ش&&رعی ذبح می‌کنن&&د و بعض&&ی دیگ&&ر از راه‬
‫غیر ش&رعی‪ ،‬ام&ا اک&ثریت ب&ا گ&روه اول اس&&ت‪ ،‬ل&ذا خ&&وردن آن گوش&&ت‬
‫اشکالی ندارد‪ ،‬اما بهتر است از خوردن آن گوشت امتناع شود‪&.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬جریدة المسلمون‪ ،‬العدد‪2‬‬

‫حکم نکاح متعه یا ازدواج موقت‬

‫نظر دین اسالم در مورد& صیغه چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫نکاح متعه (صیغه) حرام و باطل است؛ به دلیل روای&&تی& ک&&ه بخ&&اری‬
‫و مسلم از علی ابن ابی طالبس نقل نموده‌اند ک&&ه رس&&ول هللا ج در زم&&ان‬
‫فتح خیبر از نکاح متعه و خوردن گوش&&ت خره&&ای اهلی نهی فرمودن&&د‪&.‬‬
‫بخاری(‪ )4216‬ومسلم(‪.)1407‬‬
‫در روایتی آمده است که پیامبر ج از متع&&ه زن&&ان در فتح خی&&بر نهی‬
‫فرمودند‪.‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫خطابی می‌گوید‪( &:‬فتح الب&&اری(‪ )9/173‬ب&&ه اجم&اع مس&لمانان ازدواج‬

‫م&&وقت ح&&رام اس&&ت؛ مگ&&ر ن&&زد بعض&&ی از ش&&یعه‪ ،‬و این ق&&ول ش&&یعه ب&&ر‬
‫خالف اصول آنان است که می‌گوین&&د‪ :‬در مس&&ائل اختالفی مرج&&ع‪ ،‬ق&&ول‬
‫علیس اس&&ت‪ .‬در روای&&تی ص&&حیح از علیس نق&&ل اس&&ت ک&&ه نک&&اح متع&&ه‬
‫منس&&وخ اس&&ت‪ .‬بیهقی از جعف&&ر بن محم&&د نق&&ل می‌کن&&د ک&&ه از ایش&&ان در‬
‫مورد نکاح متعه سؤال شد‪ ،‬فرمود‪ :‬متعه‪ ،‬عین زنا است‪.‬‬
‫مسلم در صحیح خویش از سبره بن معب&&د الجه&&نیس نق&ل می‌کن&&د ک&ه‬
‫َاع ِمن النِّ َس &ا ِء‪ ،‬وَِإ َّن‬ ‫ت لَک ْم فِی ْ‬
‫االس &تِ ْمت ِ‬ ‫ت قَ ْد َأ ِذ ْن ُ‬
‫پیامبر ج فرمود‪[ :‬إنی قد ک ْن ُ‬
‫هَّللا َ قَ ْد َح َّر َم َذلِك ِإلَى یوْ ِم ْالقِیا َم& ِة‪ ،‬فَ َم ْن ک&انَ ِع ْن& َدهُ ِم ْنه َُّن َش&ی ٌء فَ ْلی َخ&لِّ َس&بِیلَهُ‪،‬‬
‫َوال تَْأ ُخ ُذوا ِم َّما آتَیتُ ُموه َُّن َشیًئا] بخاری(‪ )4216‬مسلم(‪)1406‬‬
‫[من در مورد نکاح متعه ‪-‬ازدواج موقت‪ -‬ب&ه ش&&ما اج&&ازه داده ب&&ودم‬
‫واز این به بعد تا قیامت‪ ،‬هللا تعالی آن را حرام قرار داده است؛ بنابراین‬
‫چنان‌چه کسی از شما همسری& با عقد متع&&ه‪ -‬ازدواج م&&وقت‪ -‬در اختی&&ار&‬
‫دارد او را رها سازد‪ ،‬و آنچه را که به زنان داده اید باز پس نگیرید]‬
‫وباهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای& انجمن دائم پژوهش‌های علمی و افتا (‪)18/440‬‬

‫آیا پدر و مادر می‌توانند دختر خود را بدون رضایت به عقد‬

‫کسی در آورند که نمی‌خواهد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫نه پدر و نه هیچ یک از اولیای& دختر اجازه ن&&دارد دخ&&تر را ب&&ه زور‬
‫شوهر دهند؛ بلکه رضایت دختر برای ازدواج الزم و ض&&روری اس&&ت؛‬
‫بدلیل فرموده رسول هللا‪[ :‬اَل تُ ْنک ُح اَأْلی ُم َحتَّى تُ ْستَْأ َم َر َواَل تُ ْنک ُح ْالبِک & ُر َحتَّى‬
‫تُ ْستَْأ َذنَ قَالُوا یا َرسُو َل هَّللا ِ َوکیفَ ِإ ْذنُهَا قَا َل َأ ْن تَسْکتَ ]‬
‫«زن بیوه بدون مش&&ورت ب&&ا او‪ ،‬ودخ&&تر ب&&اکره ب&&دون اج&&ازه‌اش‪ ،‬ب&&ه‬
‫نکاح داده‬
‫نمی‌شود»& گفتند‪ :‬یا رسول هللا ج ! اجازه دختر ب&&اکره چگون&&ه اس&&ت؟‬
‫فرمود‪« &:‬این که سکوت کند» بخاری(‪،)5136‬مسلم‪)1421-1419‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪42‬‬
‫و در لفظ دیگری آمده است‪َ [ :‬و ْالبِک ُر ی ْستَْأ ِذنُهَا َأبُوهَا فِی نَ ْف ِس&هَا وَِإ ْذنُهَ&&ا‬
‫ص َماتُهَا] «از دخترش اج&&ازه بخواه&&د‪ .‬پ&&در در ام&&ر ازدواج از دخ&&ترش‬ ‫ُ‬
‫کسب اجازه کند‪ ،‬و اجازه‌ی دختر سکوت اوست»‬
‫بنابراین هرگاه دختر به سن نه سالگی رسید‪ ،‬پدر موظ &ف& اس&&ت در‬
‫امر ازدواج نظر او را جویا شود‪ .‬همچنین بقیه‌ی اولی&&ای دخ&&تر ب&&ه هیچ‬
‫عنوان حق ندارند دختر را به زور شوهر دهند؛ مگر با رض&&ایت کام&&ل‬
‫دختر؛ چنان‌چه ول ّی‪ ،‬دختر را به اجبار و اک&&راه ش&&وهر& ده&&د‪ ،‬این نک&&اح‬
‫باطل است و منعقد نمی‌شود؛ زیرا رضایت زوجین شرط ص&&حت نک&&اح‬
‫است‪.‬‬
‫چنان‌چ&ه یکی از اولی&ا‪ ،‬دخ&تر را ب&ه اجب&ار و اک&راه و تهدی&د ش&وهر‬
‫دهد‪ ،‬نکاح‪ ،‬باطل است و این ازدواج صحیح نیست؛ مگر پدر در مورد‬
‫دخترش که کمتر از نه سال سن داشته باشد؛ چنان‌چه پدر دختر خ&&ود را‬
‫که کمتر از نه س&&ال س&&ن دارد ب&&ه ازدواج دیگ&&ری& در آورد‪ .‬این ازدواج‬
‫بنا بر قول صحیح منعقد می‌شود؛ زیرا رسول هللا ج ب&&ا عایشهل ازدواج‬
‫نم&&ود و س&&ن عایشهل کم&&تر از ن&&ه س&&ال ب&&ود‪ ،‬ب&&دون این ک&&ه از عایشهل‬
‫(پ&&درش اب&&وبکر&س نظ&&ر ایش&&ان را) جوی&&ا ش&&ود و از او اج&&ازه بگ&&یرد‪.‬‬
‫بخاری‪ ،5134-5133‬و مسلم(‪.)1422‬‬
‫بعد از این که دختر پا به سن نه س&&الگی گذاش&&ت‪ ،‬ن&&ه پ&&در و ن&&ه هیچ‬
‫کسی دیگر نمی‌تواند بدون اجازه و مشورت با او و کس&&ب رض&&ایتش& او‬
‫را ازدواج دهند‪.‬‬
‫چنان‌چ&&ه چ&&نین اتف&&اقی افت&&اد و ش&&وهر متوج&&ه ش&&د ک&&ه دخ&&تر‪ ،‬او را‬
‫دوست ندارد و او را نمی‌خواهد‪ ،‬شوهر& از ادامه‌ی زندگی& صرف نظ&&ر‬
‫کند‪ .‬شوهر& موظف است تقوا پیشه کند و از خدا بترس&د& و ن&&زد همس&&ری‬
‫نرود که او را نمی‌خواهد‪ ،‬هر چند که پدر معتقد باشد که دخترش را ب&&ه‬
‫اجبار شوهر نداده است‪ .‬رسول هللا ج به صراحت ام&&ر نم&&وده اس&&ت ک&&ه‬
‫بای&&د از دخ&&تر کس&&ب اج&&ازه ش&&ود و آنگ&&اه او را ش&&وهر& دهن&&د‪ .‬بن&&ابراین‬
‫شوهری که دختری او را نمی‌خواهد‪ &،‬قدم در عرصه‌ی حرام نگ&&ذارد و‬
‫از چنین ازدواجی& صرف نظر کند‪.‬‬
‫به همه‌ی دختران توصیه می‌کنیم که در ام&&ر ازدواج تق&&وای الهی را‬
‫پیشه کنند و به نظر پدر احترام بگذارند‪.‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫چنان‌چه پدر دختر با ازدواج مردی موافقت نمود ک&&ه از نظ&&ر اخالق‬
‫و دی&&انت شایس&&تگی الزم را داش&&ت‪ ،‬آن&&ان ن&&یز م&&وافقت کنن&&د؛ زی&&را در‬
‫ازدواج خوبیهای زیادی& وجود دارد‪ ،‬مجرد مان&&دن خط&&ر س&&از اس&&ت ب&&ه‬
‫همه دختران توصیه می‌کنم& که هرگاه مردی به خواستگاری& آنان آمد که‬
‫ب&&ا آن&&ان هم کف&&و ب&&ود او را قب&&ول کنن&&د‪ ،‬و بهان&&ه نیاورن&د& ک&&ه مثالً درس‬
‫می‌خوانند& یا درس می‌دهند و امثال این عذرها‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬فتاوی& المرأة‪ ،‬ص (‪)102،101‬‬

‫آیا عقد نکاح تلفنی صحیح می‌شود؟‬

‫اگ&&ر ارک&&ان و ش&&رایط& نک&&اح کام&&ل باش&&د‪ ،‬ام&&ا ول ّی زوج و زوج&&ه‪،‬‬
‫هرکدام در شهری باشند و تلفنی باهم صحبت کنند‪ ،‬آیا این عق&&د ص&&حیح‬
‫است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫با توجه ب&&ه این ک&&ه کالهبرداری‌ه&ا& و زرن&&گ بازی‌ه&&ایی ک&&ه در این‬
‫دور و زمان به شدت زیاد شده اس&&ت و خیلی از اف&&راد در تقلی&&د ص&&دای‬
‫دیگران مهارت دارند؛ حتی یک نفر می‌تواند به تنه&&ایی نقش ی&&ک جم&&ع‬
‫آن واحد ص&&دای ک&&ودک‪ ،‬بزرگ‌س&&ال‪ ،‬م&&رد و زن را‬ ‫را بازی کند و در ِ‬
‫تقلید کند که شنونده فکر می‌کند چندین نفر صحبت می‌کنند‪ ،‬در حالی که‬
‫صحبت کننده یک نفر است؛ و با توجه ب&&ه این ک&&ه ش&&ریعت اس&&المی ب&&ه‬
‫حفظ ناموس مردم و احتیاطی که اسالم در عقد ازدواج نس&&بت ب&&ه بقیه‌ی‬
‫عق&&ود بخ&&رج داده اس&&ت‪ ،‬بن&&ا ب&&ه م&&وارد& ف&&وق& «انجمن دائم پژوهش‌ه&&ای&‬
‫علمی وافتا» پاسخ می‌دهد که در مس&&ئله‌ی عق&&د نک&&اح و ایج&&اب و قب&&ول‬
‫ط&&رفین نمی‌ت&&وان ب&&ه مکالم&&ات تلف&&نی اعتم&&اد نم&&ود؛ زی&&را ب&&ر پاداش&&تن‬
‫مقاص&&د ش&&ریعت و حف&&ظ ِع&&رض و آب&&رو و ن&&وامیس مس&&لمانان از اهم‬
‫واجبات است ت&&ا اف&&راد هواپرس&&ت و اه&&ل خی&&انت نتوانن&د& از این طری&&ق‬
‫سوء استفاده کنند‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای& انجمن دائم پژوهش‌های علمی و افتا (‪)18/90،91‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪44‬‬
‫حکم آرایش دختر برای خواستگارش و حکم دادن هدیه از‬
‫طرف پسر به او‬
‫آیا دختری که با پسری& نامزد است می‌تواند& خ&&ود را آرایش نم&&وده و‬
‫در جلوی نامزدش& حاضرشود؟&‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫دختری که پسری از او خواستگاری& نموده است ولی هنوز باهم عقد‬
‫نشده‌اند نسبت به هم دیگر نامحرم هستند؛ نس&&بت این دخ&&تر ب&&ا این پس&&ر‬
‫قبل از عقد مانند بقیه‌ی دخترانی& است که در سطح شهر و بازار هستند؛‬
‫یع&&نی‪ :‬ب&&ا این پس&&ر نس&&بت مح&&رمیت ندارن&&د‪ .‬ام&&ا ش&&ریعت ب&&ه کس&&ی ک&&ه‬
‫می‌خواهد از دختری خواستگاری کند‪ ،‬اجازه داده است ک&&ه او را ببین&&د‪،‬‬
‫زیرا این کار ضرورت دارد و در صورت توافق‪ &،‬در زندگی& آنان سبب‬
‫ایجاد الفت و دوستی می‌ش&&ود‪ ،‬دخ&&تر نمی‌توان&&د خ&&ود را آرایش نم&&وده و‬
‫در مجلس خواستگاریش& حاضر شود؛ زیرا این خواس&&تگار‪ ،‬در ح&&ق او‬
‫نامحرم و بیگانه اس&&ت؛ بن&&ابراین دخ&&تر ب&&ا هم&&ان وض&&ع ع&&ادی و ب&&دون‬
‫آرایش و زینت در جل&&وی خواس&&تگارش& حاض&&ر& ش&&ود ت&&ا او را ببین&&د؛‬
‫چنان‌چ&&ه این خ&&انم و ی&&ا دخ&&تر خ&&ود را آرایش کن&&د ب&&ا چ&&نین تی&&پی ن&&زد‬
‫خواستگارش& بیاید و خواس&&تگار ب&&ا این ح&&الت و وض&&عیت او را ببین&&د و‬
‫بپسندد و باهم ازدواج کنند و پس از این که آرایش ظاهری دور& شود‪ ،‬و‬
‫شوهرش او را با شکل ع&&ادی و ب&&دون آرایش ببین&&د و خوش&&ش نمی‌آی&&د؛‬
‫زیرا آنچه اکن&&ون می‌بین&&د‪ ،‬دیگ&&ر آن ص&&ورت& ت&&ر و ت&&ازه و آرایش ش&&ده‬
‫نیست‪ ،‬چه بسا مرد از همسرش متنفر ش&&ود و او را نپس&&ندد‪ .‬خواس&&تگار&‬
‫می‌توان&&د ص&&ورت‪ ،‬ق&&دم‪ ،‬س&&ر و گ&&ردن دخ&&تری را ک&&ه می‌خواه&د& ب&&ا او‬
‫ازدواج کند ببیند‪ ،‬البته به شرط& حضور ولی و یا یکی از محارم زن‪.‬‬
‫دو نفری که ب&&اهم ن&&امزد هس&&تند قب&&ل از عق&&د نمی‌توانن&&د ب&&ا هم تلف&&نی‬
‫صحبت کنند؛ زی&&را این ک&&ار فتنه‌ای اس&&ت ک&&ه ش&&یطان آن را زیب&&ا جل&&وه‬
‫می‌دهد‪.‬‬
‫پس از عقد می‌توانند& ب&اهم تلف&نی ص&حبت کنن&د‪ ،‬خل&وت کنن&د‪ ،‬ب&ه هم‬
‫دیگر دست بزنند‪ ،‬اما مواظب باشند قبل از برگزاری مراسم عروسی& با‬
‫هم عمل مقاربت را انجام ندهند؛ زیرا احتمال می‌رود زن حامله ش&&ود و‬
‫مورد اتهام قرار گیرد‪ .‬این احتمال وجود دارد که مرد بعد از عق ِد نک&&اح‬
 ‫‪45‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫و قبل از برگزاری مراسم عروسی& و اطالع عموم م&&ردم‪ ،‬وف&&ات کن&&د و‬

‫چون بعد از نکاح با همسرش مجامعت نموده و زن حامله ش&&ده اس&&ت و‬
‫س&&پس وض&&ع حم&&ل کن&&د‪ ،‬این زن از ط&&رف م&&ردم م&&ورد& اته&&ام ق&&رار‬
‫می‌گیرد‪.‬‬
‫هدایایی ک&ه دام&اد ب&ه ن&امزدش تق&دیم می‌کن&د و دخ&تر آن‌ه&ا را قب&ول‬
‫می‌کن&&د‪ ،‬بی&&انگر این مس&&ئله اس&&ت ک&&ه دخ&&تر ب&&ا ازدواج این پس&&ر مواف&ق&‬
‫اس&ت؛ دادن هدی&ه ب&ه ن&امزد اش&کالی ن&دارد‪ ،‬زی&را این مس&ئله ب&ا اس&م‌ها‬
‫وعناوین مختلفی از قدیم& بین مردم رایج بوده است‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬کتاب الدعوة (‪)86 -2/85( – )5‬‬

‫مردان اجازه ندارند در مراسم عروسی به رقص و پایکوبی‬

‫بپردازند‬
‫آیا مرد مسلمان می‌تواند& در مراسم عروسی دف بزند و برقصد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫رقص مخصوص& زن&&ان اس&&ت؛ زن&&ان می‌توانن&د& در مراس&&م عروس&&ی‬
‫برقصند& و دف بزنند مشروط& به این که مجلس زنانه باش&&د و م&&ردان در‬
‫آن حضور& نداشته باشند؛ بنابراین این کار برای زنان اشکالی ندارد‪.‬‬
‫ام&&ا رقص&&یدن& م&&ردان ب&&ا زدن دف و ی&&ا ب&&دون آن دلیلی ب&&ر ج&&واز& آن‬
‫نیست‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق‪ :‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه وسلم‪.‬‬
‫فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا(‪)19/116‬‬

‫حکم بردن داماد در حجله‌ی عروس در حضور زنان بیگانه؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫از ام&&&ور ناپس&&&ندی& ک&&&ه در این زم&&&ان رواج یافت&&&ه اس&&&ت‪ ،‬س&&&اختن‬
‫جایگاهی ویژه برای عروس خانم بین زنان است که دام&&اد را می‌آورن &د&‬
‫در کنار عروس در این مکان می‌نشانند‪ .‬در این جمع بس&&یاری& از زن&&ان‬
‫با لباس‌های نازک و کوتاه حضور& دارند و رفت و آمد می‌کنند‪ ،‬چه بس&&ا‬
‫که خویشاوندان و نزدیکان عروس و داماد هم در آن جا حاضر& شوند‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪46‬‬
‫بدیهی است که چنین مجالسی که زنان و مردان بیگانه کنار هم قرار&‬
‫می‌گیرند فتنه و امیال و غرایز ش&&هوانی تحری&&ک می‌ش&&ود و م&&ردان ب&&ه‬
‫تماش&&ای& زن&&ان بیگان&&ه مش&&غول می‌ش&&وند‪ ،‬بن&&ابراین الزم اس&&ت از چ&&نین‬
‫مراسمی جلوگیری& شود‪ ،‬تا جلوی فتنه گرفت&&ه ش&&ود و ح&&ریم خصوص&ی&‬
‫مجلس زنان حفاظت شود و از خالف شرع جلوگیری شود‪.‬‬
‫اف&راد بای&د در همه‌ی ام&ور از ش&ریعت پ&یروی نماین&د‪ ،‬از محرّم&ات‬
‫الهی بپرهیزن&&د‪ &.‬بخ&&اطر خوش&&نودی و رض&&ایت هللا تع&&الی و دوری& از‬
‫نافرمانی& پروردگار‪ ،‬در مجالس عروس&&ی و غ&&یر عروس&&ی‪ ،‬خ&&ود را از‬
‫اسباب فتنه و فساد دور& نگه دارند‪.‬‬
‫از خداوند& مسئلت دارم به ما توفیق& دهد تا پیرو کتاب هللا باش&&یم و ب&&ه‬
‫راه و روش رس&&&ول هللا ج تمس&&&ک ج&&&وئیم و از فتنه‌ه&&&ا و پ&&&یروی از‬
‫خواهش‌های نفسانی در امان بمانیم‪&.‬‬
‫ق بدانیم و از آن پیروی& نماییم و باطل را باطل ب&&دانیم و از‬ ‫ق را ح ّ‬‫ح ّ‬
‫آن اجتناب کنیم‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬فتاوی& نسائیة ص(‪)44،45‬‬

‫آیا پذیرفتن دعوت عروسی که در ان ارگ می‌آورند صحیح‬

‫است؟‬
‫بعض&ی اف&&راد اس&&تدالل می‌کنن&&د م&&ا ک&ه نمی‌رقص&یم و ی&ا موق&ع ارگ‬
‫نمی‌رویم& ام&&ا وقت غ&&ذا م&&یریم و برمی‌گ&&ردیم‪...‬آی&&ا غ&&ذا خ&&وردن در این‬
‫مراسم صحیح ست؟ آی&&ا غ&&ذا خ&&وردن ب&&ه منزل&&ه تایی&&د ک&&ار منک&&ر آن‌ه&&ا‬
‫نیست؟ لطفا کامال توضیح دهید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اس&&&الم ب&&&ا ش&&&ریعت کام&&&ل و فراگ&&&یرش‪ ،‬به‌خ&&&اطر اه&&&داف مهم و‬
‫ارزش&&مندی‪ ،‬همچ&&ون مش&&ارکت& ش&&خص مس&&لمان در مراس &م& ش&&ادی و‬
‫سرور و حضور& در جشن‌های اقشار مختل&&ف جامع&&ه ب&&ه ت&&دارک غ&&ذای‬
‫عروسی امر کرده‪ ،‬تا طیف‌های مختلف مردم گرد هم آین&&د و دوس&&تان و‬
‫نزدیکان و اهالی یک محل ی&&ا روس&&تا& دور هم جم&&ع ش&&وند& و ب&&ا ص&&رف&‬
‫غذا‪ ،‬الفت و اخوّت اسالمی بین آن‌ها قوی‌تر شود‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫واجب است که داماد و کسانی& که غذای عروسی& را تدارک می‌بینند‪،‬‬

‫از هر عمل نامشروع و رفت&ار ناپس&ند& ک&ه ش&ریعت آن را منک&ر دانس&ته‬
‫خ&&ودداری& کنن&&د‪ .‬مانن&&د اختالط زن&&ان و م&&ردان ن&&امحرم‪ &،‬آواز خوان&&دن‪،‬‬
‫خوانن&&دگان ب&&ا اس&&باب و آالت ط&&رب‪ ،‬گذاش&&تن ج&&ام ش&&راب ب&&ر س&&فره و‬
‫فراهم نمودن بساط منقل و بافور ‪...‬‬
‫کسی که برای عروسی دعوت شده‪ ،‬واجب اس&ت ک&&ه حاض&ر ش&&ده و‬
‫در مراسم& عروس&&ی ش&&رکت کن&&د‪ .‬دلی&&ل م&&ا ح&&دیثی اس&&ت ک&&ه بخ&&اری& از‬
‫پیامبر ج روایت نم&&وده ک&&ه حض&&رت فرمودن&&د‪« &:‬اس&&یران را آزاد کنی&&د‪،‬‬
‫دعوت را اجابت کنید و مریضان را عیادت نمایید‪ ».‬همچنین «شیخین»‬
‫و دیگ&&ران از رس&ولج روایت نموده‌ان&&د ک&ه «هرگ&اه یکی از ش&ما ب&رای‬
‫صرف غذا در مراسم عروس&&ی دع&&وت ش&&د‪ ،‬بای&&د در آن ش&&رکت کن&&د و‬
‫کسی که دعوت را قبول نکند از فرمان خدا و رسولش‪ ،‬سرپیچی نم&&وده‬
‫است»‪.‬‬
‫این حدیث دلیلی است بر اینکه اجابت دع&&وت واجب اس&&ت‪ .‬چ&&را ک&&ه‬
‫لفظ [عصیان] که در حدیث شریف& آمده جز بر ترک امر واجبی اطالق‬
‫نمی‌شود‪&.‬‬
‫اما چنان‌چه در مراسم ولیمه یا همان عروس&&ی‪ ،‬معص&&یت و منک&&ری‬
‫مشاهده کند و ت&&وان تغی&&یرش را نداش&&ته باش&&د‪ ،‬در این ص&&ورت ن&&ه تنه&&ا‬
‫اجابت دعوت عروسی واجب نیست بلک&&ه واجب آنس&&ت ک&&ه از حض&&ور&‬
‫در آن مراس&&م خ&&ودداری کن&&د‪ .‬زی&&را «بیهقی» از ابن‌مس&&عودس روایت‬
‫کرده که‪« :‬م&&ردی ب&&رای او [ابن‌مس&&عود] غ&ذایی آم&&اده ک&&رد و او را ب&&ه‬
‫خوردن آن دعوت کرد‪ .‬ابن‌مسعود در منزل میزبان مجس&&مه‌ای مش&&اهده‬
‫کرد‪ ،‬ل&ذا از رفتن ب&ه خان&ه امتن&اع ورزی&د& ت&ا اینک&ه میزب&ان مجس&مه را‬
‫شکست‪ ،‬سپس داخل شد‪».‬‬
‫و ابن‌ماجه از عایشهل روایت نموده که فرمود‪« &:‬غذایی آم&&اده ک&&ردم‬
‫و رسول خدا ج را دعوت نمودم‪ ،‬حضرت تش&&ریف آوردن&&د‪ ،‬ولی چ&&ون‬
‫در خانه تصاویری& مشاهده نمودند‪ ،‬برگشتند‪&».‬‬
‫ابوالحسن حربی از امام اوزاعی روایت نموده که گفته‪« :‬در مراس&&م&‬
‫ولیمه‌ای که آالت طرب و موسیقی& و دهل باشد‪ ،‬حاضر نمی‌شویم»‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪48‬‬
‫لذا وظیفه هر مسلمان و مؤمن با غیرت است که از این منک&&رات در‬
‫شب‌های عروسی& و زفاف& و به نشانه‌ی برائت از آن منک&&رات و نف&&رت‬
‫از عاصیان در آن مجلس اجتناب نماید‪ ،‬اگر می‌خواه&د& ک&&ه روز قی&&امت‬
‫با انبیاء‪ ،‬صدیقین و شهدا و صالحین ک&ه به&&ترین رفق&&اء هس&&تند محش&ور&‬
‫شود‪ ،‬الزم است که چنین باشد‪.‬‬
‫و بر این اساس مسلمان ملتزم و کس&&ی ک&&ه دین و احک&&ام الهی را ب&&ر‬
‫هر کسی ارجح&&تر می‌دان&د& نبایس&&تی ب&&ا توجیه&&ات& ش&&یطان پس&&ند خ&&ود را‬
‫بفریبد و با بهانه‌های واهی در آن مراسمات شرکت جوید چرا که تعاون‬
‫در معصیت در هر مرحله‌ای که صورت گیرد ح&&رام اس&&ت چنان‌ک&&ه هللا‬
‫تعالی می‌فرمایند‪&:‬‬
‫ب‪﴾٢‬‬ ‫ۡ‬ ‫هَّلل‬ ‫هَّلل‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫وا َعلَى ٱِإۡل ث ِم َوٱل ُع& ۡ&د ٰ َو ۚ ِن َوٱتَّقُ&&وا ٱ ۖ َ ِإ َّن ٱ َ َش& ِدي ُد ٱل ِعقَ&&ا ِ‬ ‫&اونُ ْ&‬
‫﴿ َواَل تَ َع& َ‬
‫[المائدة‪.]2 :‬‬
‫یعنی‪ :‬و (هرگ&&ز) در راه گن&&اه و تع& ّدى همک&&ارى ننمایی&&د! و از (مخ&&الفت‬
‫فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است‪.‬‬
‫و این نهی قرآن عام است لذا هرنوع همکاری که منجر به برگذاری‬
‫منکرات و برپ&ایی& گن&اه ش&&ود ح&رام اس&&ت و ب&دون ش&ک ش&رکت در آن‬
‫مراسمات در هر مرحله‌ای که باشد (چه هنگام پذیرایی& و چ&&ه در زم&&ان‬
‫دیگری) همکاری برای برگذاری این نوع مراسمات است‪.‬‬
‫بنابراین رفتن به چنین مکان‌هایی جایز نیست مگر اینک&&ه جهت ام&&ر‬
‫به معروف و نهی از منکر بدانجا رفت‪.‬‬
‫اگر کسی در میان آن‌ها بماند ولی آن‌ها را به مع&&روف ام&&ر نکن&&د ی&&ا‬
‫توانایی آن‌را نداش&&ته باش&&د‪ ،‬پس او ن&یز ش&&ریک گن&&اه آن‌ه&&ا خواه&د ب&&ود‪.‬‬
‫خداوند تبارک و تعالی می‌فرمایند‪:‬‬
‫ت ٱهَّلل ِ ي ُۡكفَ ُر بِهَ&&ا َوي ُۡس &ت َۡه َزُأ‬ ‫ب َأ ۡن ِإذا َس ِمعتمۡ َءايَ ِ‬
‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َوقَۡ&د نَ َّز َل َعلَ ۡي ُكمۡ فِي ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫ث غ َۡي& ِر ِٓۦه ِإنَّ ُكمۡ ِإ ٗذا ِّم ۡثلُهُمۡۗ ِإ َّن ٱهَّلل َ‬ ‫ُوا َم َعهُمۡ َحتَّ ٰى يَ ُخوض ْ‬
‫ُوا فِي َح& ِدي ٍ‬ ‫بِهَا فَاَل ت َۡق ُعد ْ‬
‫َجا ِم ُع ۡٱل ُم ٰنَفِقِينَ َو ۡٱل ٰ َكفِ ِرينَ فِي َجهَنَّ َم َج ِميعًا‪[ ﴾١٤٠‬النساء‪.]140 :‬‬
‫یعنی‪ :‬و خداون&&د (این حکم را) در ق&&رآن ب&&ر ش&&ما ن&&ازل ک&&رده ک&&ه هرگ&&اه‬
‫بشنوید افرادى آیات خدا را انکار و استهزا مىکنند‪ ،‬با آن‌ها ننشینید تا به سخن‬
‫دیگرى بپردازند! و گرنه‪ ،‬شما هم مثل آنان خواهی&&د ب&&ود‪ .‬خداون&د‪ ،‬منافق&&ان و‬
‫ک&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&افران را همگى در دوزخ جم&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&ع مىکند‪.‬‬
 ‫‪49‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫در این آی&&ه می‌ت&&وان ب&&ه این نکت&&ه پی ب&&رد ک&&ه همنش&&ینی در جلس&&ه‌ی‬
‫معصیت و منکرات حرام است و اگ&ر کس&ی بین‌ش&ان حض&ور یاب&د ولی‬
‫آن‌ها را از منکرات‌شان نهی ننماید پس او نیز شریک آن‌ها در گناه‌شان‬
‫خواهد بود هرچند که فقط در موقع پذیرایی حاضر& شود‪.‬‬
‫اگ&&ر همه‌ی مس&&لمانان در آن مراس&&مات ش&&رکت نکنن&&د و ح&&تی موق&&ع‬
‫پذیرایی نیز آنجا را تحریم کنند‪ ،‬آی&ا م&&ا ش&&اهد چ&نین مراس&&ماتی خ&&واهیم‬
‫بود؟‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم جلوگیری از بارداری به سبب عذر یا بدون عذر‬

‫ب&&&رادری در م&&&ورد حکم جلوگ&&&یری& از ب&&&ارداری& ب&&&ه س&&&بب ع&&&ذر‬
‫می‌پرسد‪ .‬عذرهایی که این کار را جایز می‌نمایند‪ ،‬چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫متوقف& کردن زاد و ولد اگر همیشگی& باش&&د ب&&ه تص&&ریح علم&&ا ح&&رام‬
‫است؛ چون این کار با آنچه پی&&امبر ج از امتش خواس&&ته‪ ،‬مخ&&الف اس&&ت‪.‬‬
‫همچنین یکی از عوامل ضعف و ذلت مسلمین خواهد ب&&ود؛ چ&&ون وق&&تی‬
‫مسلمان‌ها زیاد باش&&ند‪ ،‬این م&&ایه‌ی افتخ&&ار& ب&&رای آن‌هاس&&ت‪ ،‬بن&&ابراین هللا‬
‫تعالی بر بنی اسرائیل منت می‌گذارد& که تعدادشان را زیاد کرده اس&&ت و‬
‫می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬و َج َع ۡل ٰنَ ُكۡ&م َأ ۡكثَ& َ‬
‫&ر نَفِ&&يرًا‪[ ﴾٦‬اإلس&&راء‪« &.]6 :‬و تع&&داد نفراتت&&ان را‬
‫بیشتر کرده‌ایم»‬
‫به قوم& شعیب یادآوری می‌نماید& که تعداد آن‌ها را زیاد کرده اس&&ت و‬
‫می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬و ۡٱذ ُك& ر ُٓو ْا ِإ ۡذ ُكنتُمۡ قَلِياٗل فَ َكثَّ َر ُكمۡۖ& ﴾ [األع&&راف‪ « ]86 :‬و ب&&ه ی&&اد‬
‫آورید آنگاه که شما کم بودید و هللا تعالی تعداد شما را زیاد کرد»‪.‬‬
‫واقعیت بر این امر گواه است‪ ،‬چون ملتی که تعدادش زیاد اس&&ت از‬
‫دیگران بی‌نیاز& خواهد بود‪ .‬و در براب&&ر دش&&منان دارای ش&&کوه و ق&&درت‬
‫است‪ .‬بنابراین جایز نیست که انسان برای همیشه زاد و ول&&د را متوق&&ف‬
‫نماید‪ .‬مگر آنکه نیاز باشد مثل این که اگر مادر حامل&&ه ش&&ود‪ ،‬این خط&&ر‬
‫وجود داشته باش&&د ک&ه بم&&یرد در این ص&&ورت متوق&&ف ک&&ردن زاد و ول&&د‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪50‬‬
‫ضرورت و نیاز است‪ ،‬اگر چنین زنی برای همیشه راه باردار& ش&&دن را‬
‫به روی& خود ببندد‪ ،‬اشکالی ندارد‪.‬‬
‫این عذری است که جلوگ&&یری از بچ&&ه دار ش&&دن را ج&&ایز می‌نمای&&د‪،‬‬
‫همچنین اگر زن بیماری در رحم داش&&ته باش&&د ک&&ه بیم آن می‌رود ک&&ه ب&&ه‬
‫دیگ&&ر جاه&&ای ب&&دن س&&رایت کن&&د ک&&ه او را از بین ب&&برد در این ص&&ورت‬
‫بیرون کردن رحم اشکالی ندارد‪.‬‬
‫از فتاوای& شیخ ابن عثیمین – تهیه‪ :‬اشرف بن عبدالمقصود& (‪)2/836‬‬

‫حکم تلقیح مصنوعی چیست؟‬

‫تلقیح مصنوعی& ‪ -‬نوزاد& لوله آزمایشگاهی‪ -‬یعنی این که نطفه‌ی م&&رد‬
‫گرفته می‌شود و توسط پزشک با ابزار مخصوص در رحم زن گذاش&&ته‬
‫می‌شود‪ ،‬حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫تلقیح مصنوعی& یعنی این که آب منی مرد را می‌گیرند و به وس&&یله‌ی‬
‫آمپ&&ول و لول&&ه در رحم زن می‌گذارن&&د‪ &،‬بس&&یار خطرن&&اک اس&&ت‪ .‬چ&&ه‬
‫تض&&مینی& هس&&ت ک&&ه پزش&&ک نطفه‌ی این م&&رد را در رحم زنی دیگ&&ر‬
‫نگذارد؟ بنابراین به نظر ما باید س ّد ب&&اب ش&&ود و جل&&وی این ک&&ار گرفت&&ه‬
‫شود و م&&ا ب&&ه ج&&ایز ب&&ودن آن فت&&وا& نمی‌دهیم؛ مگ&&ر آن ک&&ه م&&رد و زن و‬
‫پزشک را بشناس&یم و ب&رای م&ا قض&یه ک&امالً روش&ن باش&د؛ ام&ا این ک&ه‬
‫دروازه‌ی این کار کامالً ب&&از باش&&د‪ ،‬بیم آن می‌رود& ک&&ه مص&&یبتی& درس&&ت‬
‫شود‪ .‬مسئله‌ی ساده‌ای نیست چون اگر فریبی& رخ دهد‪ ،‬در نسب‌ها ه&&رج‬
‫و مرج پیش می‌آید و این در شریعت حرام است‪ ،‬بنابراین رس&&ول& هللا ج‬
‫ض َع» آلبانی در "ص&&حیح اب&&وداود"&‬ ‫می‌فرماید‪« &:‬اَل تُوطَُأ َذا ِ‬
‫ت َح ْم ٍل َحتَّى تَ َ‬
‫آن را صحیح دانسته است‪)1889(.‬‬
‫«زن حامله تا وقتی& وضع حمل نکرده ازدواج نشود»&‬
‫بنابراین من به این ک&&ار فت&&وا نمی‌دهم؛ مگ&&ر آن ک&&ه قض&&یه‌ی معی&&نی‬
‫باشد که در آن شوهر و زن و پزشک را بشناسم‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬لقاءات الباب المفتوح (س ‪)921‬‬

‫ترک تلقیح مصنوعی از انجام آن بهتر است‬

 ‫‪51‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫همس&&رم& چه&&ار فرزن&&د ب&&ه دنی&&ا آورده و م&&دت چه&&ار س&&ال اس&&ت ک&&ه‬
‫نمی‌تواند& بچه دار شود‪ ،‬پزشکان به اتف&&اق می‌گوین&&د ک&&ه اگ&&ر می‌خواه&د&‬
‫بچه دار شود باید به صورت مص&نوعی ب&اردار& ش&ود ‪ ...‬و می‌دانی&د& ک&ه‬
‫در بیمارس&&تان‌های دول&تی& کش&ور م&ا این ک&ار فق&ط در ش&هر ج& ّده انج&ام‬
‫می‌شود و من از انجام این کار امتناع ورزیده‌ام& حکم چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بعض&&ی از علم&&ای معاص&&ر‪ ،‬تلقیح مص&&نوعی& را ب&&ا ش&&رایطی مهم و‬
‫احتیاطی جایز ش&&مرده‌اند؛ ام&&ا من در این م&&ورد& توق&&ف نم&&وده و اظه&&ار&‬
‫نظ&&ر نمی‌کنم‪ .‬نص&&یحت من این اس&&ت ک&&ه این ک&&ار انج&&ام نش&&ود‪ ،‬چ&&ون‬
‫ممکن است دروازه‌ی ش ّر و بدی را ب&&از کن&&د ک&&ه پای&&ان ن&&دارد‪ .‬اگ&&ر زن‬
‫شما بچه دار نمی‌شود‪ ،‬همان چهار بچه‌ای که داری&&د ک&&افی اس&&ت و ش&&ما‬
‫می‌توانید& با زن دوم و سوم& و چهارمی& ازدواج کنی&&د و از آن‌ه&&ا ص&&احب‬
‫فرزند& شوید‪ .‬پس انجام ندادن تلقیح مصنوعی بهتر است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز ‪ -‬مجموع فتاوی& و مقاالت متنوعة ( ‪)21/1922‬‬

‫حکم کاشت نطفه و تخمک زن و شوهری در رحم زنی‬

‫بیگانه‬
‫آیا این عمل جایز است که زن و شوهری نطفه خ&&ود را در رحم زن‬
‫بیگانه قرار دهند و آن زن بچه را برای آن‌ها به دنی&&ا آورد؟& و بچه‌ی ب&&ه‬
‫دنیا آمده نسبت به کدام داده می‌شود؟&‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر اسپرم& یک شوهر& گرفت&&ه و س&&پس آن‌را ب&&ه تخم&&ک همس&&رش در‬
‫محیط خارج تزریق& کنند و تخمک تلقیح شده را وارد& کنند ب&&ه رحم ی&&ک‬
‫زن دیگر که همسرش نیست‪ ،‬که در این صورت تلقیخ از زن و ش&&وهر&‬
‫می‌باشد ولى رحم یک زن بیگانه براى بارورى& اس&&تفاده ش&&ده‪ ،‬این ن&&وع‬
‫نابارورى حرام هست زیرا اسپرم‪ ،‬تخم&&ک‪ ،‬و ی&&ا رحم اش&&خاص بیگان&&ه‬
‫در عملیات تلقیح و بارورى& دخیل شده است که در نتیجه حکم زنا را به‬
‫خود می‌گیرد‪ ،‬و سبب اختالل در حال و احوال مادرى و پ&&درى‪ ،‬نس&&ب‪،‬‬
‫میراث‪ ،‬محرمیت‪ ،‬و غیره در دین و اجتماع می‌شود‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪52‬‬
‫و قول راجح اهل علم اینست ک&ه این فرزن&د& ب&ه ص&&احب م&&نى نس&&بت‬
‫داده نمی‌ش&&ود‪ ،‬بلک&&ه ب&&ه م&&ادرش ک&&ه ص&&احب تخم&&ک باش&&د نس&&بت داده‬
‫می‌شود و این فرزند چیزى را از صاحب منى به ارث نمی‌برد‪.‬‬
‫ص&&احب م&&نى و مح&&ارمش نمی‌توانن &د& ب&&ا این ن&&وع فرزن&&دان رابط&&ه‬
‫ازدواج داشته باشند‪ ،‬هر چند محرم یک&&دیگر ب&&ه حس&&اب نمی‌این&&د‪ ،‬یع&&نى‬
‫نمی‌توانند& در برابر& یکدیگر کشف حجاب کنند مانند ظ&&اهر ک&&ردن م&&وى‬
‫سر و غیره‪.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حالت‌های سه طالق کردن و احکام آن‬

‫اگ&&ر م&&ردی& زنش را س&&ه طالق داد ‪ ...‬آی&&ا می‌توان&&د& رج&&وع کن&&د؟‬
‫اگرشوهر& امر کند که پیش خانواده‌ات برو طالق ب&&ه حس&&اب می‌آی&&د؟ آی&&ا‬
‫بعد از این می‌تواند رجوع کند؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫از صورت‌های& طالق ثالث یکی این است که م&&رد س&&ه طالق را در‬
‫ی&&ک جمل&&ه بده&&د‪ .‬مثالً بگوی &د& ت&&و س&&ه طالق هس&&تی‪ .‬در این ص&&ورت‪،‬‬
‫جمهور علما می‌گویند‪ &:‬هر سه طالق واق&&ع می‌ش&&ود& و زن ب&&ر ش&&وهرش‬
‫حرام می‌گ&&ردد؛ مگ&&ر آن ک&&ه بع&&د از ازدواج ب&&ا ش&&وهری& دیگ&&ر ن&&زد او‬
‫برگردد‪ .‬جمه&&ور& از آیه‌ی م&&ذکور& دلی&&ل می‌گیرن&د& و از این ک&&ه عم&&ر بن‬
‫خطابس سه طالق را سه تا حساب می‌کرد‪.‬‬
‫گروهی دیگ&&ر از علم&&ا گفته‌ان&&د ک&&ه‪ :‬ی&&ک طالق ب&&ه ش&&مار می‌آی&&د و‬
‫شوهر در دوران ع ّدت می‌تواند& رجوع کند و اگر ع ّدت تمام شد با نکاح‬
‫جدید می‌توان رجوع& کند‪ ،‬و از حدیثی اس&&تدالل کرده‌ان&&د ک&&ه در ص&&حیح‬
‫ق َعلَى َع ْه& ِد‬ ‫مسلم از ابن عباسب روایت شده است ک&&ه گفت‪« :‬ک&&انَ الطَّاَل ُ‬
‫َین ِم ْن ِخاَل فَ&& ِة‬
‫کر رضی هللا عنه َو َسنَت ِ‬ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی ِه َو َسلَّ َم َوَأبِی بَ ٍ‬
‫ُول هَّللا ِ َ‬
‫َرس ِ‬
‫ب رض&&ی هللا‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْنُ‬ ‫ُ‬
‫اح َدة فق&&ا َل ع َم& ُر ب الخطا ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ث َو ِ‬ ‫اَل‬‫َّ‬ ‫اَل‬‫َ‬
‫ُع َم َر رضی هللا عنه ط ق الث ِ‬
‫ُ‬
‫ض&ینَاهُ‬‫َت لَهُ ْم فِی& ِه َأنَ&اةٌ‪ ،‬فَلَ&وْ َأ ْم َ‬ ‫اس&تَ ْع َجلُوا فِی َأ ْم ٍ‬
‫&ر قَ& ْد ک&ان ْ‬ ‫اس قَ& ْد ْ‬‫عن&ه‪ِ :‬إ َّن النَّ َ‬
‫ضاهُ َعلَی ِه ْم» مسلم(‪)1472‬‬ ‫َعلَی ِه ْم‪ ،‬فََأ ْم َ‬
‫«طالق در زمان رس&ول هللا ج و دوران اب&وبکرس و ت&ا دو س&&ال در‬
‫زمان خالفت عمرس به همین ص&&ورت& ب&&ود ک&&ه س&&ه طالق یکی بش&&مار‬
 ‫‪53‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫می‌آمد‪ ،‬آنگاه عمرس گفت‪ :‬مردم در کاری شتاب می‌ورزند& که به آن‌ه&&ا‬

‫مهلت داده شده است‪ .‬اگر طالق را واقع کنیم بهتر است‪ ،‬آنگ&اه ب&&ر آن&&ان‬
‫طالق را واقع کرد‪».‬‬
‫در روایتی دیگر در مسلم آمده است که ابوالص&&هباء ب&&ه ابن عباس&ب‬
‫گفت‪ :‬آیا در زمان پیامبر ج و دوران ابوبکر و دو سال از زمان خالفت‬
‫عمر سه طالق یکی به حساب نمی‌آمد؟ ابن عباسب گفت‪ :‬بله و همچنین‬
‫از حدیثی استدالل کرده‌ان&د ک&ه ام&ام احم&د در مس&ند ب&ا س&ند جیّ&د از ابن‬
‫عباس روایت ک&&رده اس&&ت‪ :‬ک&&ه اب&&ا رکان&&ه همس&&رش را س&&ه طالق داد و‬
‫س&&&پس ن&&&اراحت و غمگین ش&&&د؛ آنگ&&&اه پی&&&امبر& ج همس&&&رش را ب&&&ه او‬
‫بازگرداند& و گفت‪ :‬یک طالق به شمار می‌آید‪.‬‬
‫آن‌ها این حدیث سابق را بر این حمل کرده‌اند ک&&ه دادن س&&ه طالق ب&&ا‬
‫ی&&ک کلم&&ه یکی ب&&ه ش&&مار می‌آی&&د‪ ،‬ت&&ا بین این دو ح&&دیث و آی&&ه ک&&ریمه‌ی‬
‫مذکور جمع ش&&ود‪ ،‬نظ&&ر ابن عب&&اس در روایت ص&&حیحی ک&&ه از او نق&&ل‬
‫شده همین است و در روایتی& دیگر از او نق&&ل ش&&ده ک&&ه ق&&ول اک&&ثریت را‬
‫پذیرفت&&ه اس&&ت و از علی و عب&&دالرحمن ابن ع&&وف و زب&&یر بن ع&&وامش‬
‫روایت ش&&ده ک&&ه آن‌ه&&ا س&&ه طالق ب&&ا ی&&ک کلم&&ه را ی&&ک طالق حس&&اب‬
‫می‌کردن&&د‪ .‬از ت&&ابعین محم&&د بن اس&&حاق ص&&احب س&&یرت و گ&&روهی& از‬
‫علم&&ای متق&&دمین و مت&&أخرین ب&&ر همین عقی&&ده هس&&تند‪ .‬ش&&یخ االس&&الم ابن‬
‫تیمیه و شاگردش& ابن قی ّم رحمة هللا علیهما همین قول را گفته‌اند و ما ب&&ه‬
‫همین فت&&وا می‌دهیم چ&&ون ب&&ه همه‌ی نص&&وص عم&&ل می‌ش&&ود و ب&&رای‬
‫مسلمین آسان‌تر و بهتر است‪.‬‬
‫ام&&&ا مس&&&أله دوم‪ :‬این ک&&&ه ش&&&وهر ب&&&ه همس&&&رش بگوی&&&د‪ :‬ب&&&رو پیش‬
‫خانواده‌ات‪ .‬پاسخ این است‪ :‬اگر منظور& شوهر ب&&ا گفتن این جمل&&ه طالق‬
‫باشد یک طالق واقع می‌شود& و می‌تواند در زمان ع ّده رجوع& کند و اگر‬
‫ع ّده‌ی زن تمام شده با نکاح جدید رجوع کند‪ .‬ام&&ا اگ&&ر منظ&&ورش طالق‬
‫نباشد چیزی بر او واقع نمی‌گردد& و زنش همچنان زن اوست‪ ،‬چ&&ون این‬
‫جمله و امث&&ال آن از کنای&&ات طالق ب&ه ش&&مار می‌آین&د و ب&ا کلم&ات کنای&ه‬
‫طالق واق&&ع نمی‌ش&&ود؛ مگ&&ر آنک&&ه نیت ف&&رد همین باش&&د؛ چ&&ون کعب بن‬
‫مالک انصاری وقتی& دستور داده ش&&د ک&ه از زنش کن&اره گ&یری کن&&د ب&ه‬
‫زنش گفت‪( :‬به خانواده‌ات بپیوند)؛ اما طالق واقع نشد‪ ،‬چون منظور او‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪54‬‬
‫طالق نب&&ود و بلک&&ه او می‌خواس&&ت ت&&ا زنش پیش خ&&انواده‌اش بمان&&د ت&&ا‬
‫زمانی که هللا تعالی در مورد& او و دو همراهش دستور& می‌دهد؛ چون او‬
‫به غزوه‌ی تبوک نرفته بود‪ ،‬که داستانش در کتاب‌های س&&یرت مع&&روف‬
‫است‪ .‬بخاری (‪ )4418‬مسلم (‪)2769‬‬
‫همچنین در تفسیر ﴿ َو َعلَى ٱلثَّ ٰلَثَ ِة ٱل ِذينَ ُخلفوا﴾ [التوبة‪.]118 :‬‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫داستان کعب و همراهانش ذکر شده است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬مجموع& فتاوای ومقاالت متنوعة[‪]21/379‬‬

‫حکم کسی که به طالق سوگند بخوردکه فالن کار را انجام‬

‫می‌دهم؛ در حالی که آن را انجام ندهد‬
‫مردی از آنجا که تازه ازدواج کرده فراموش& کرده و اینگونه س&&وگند&‬
‫خورده است که زنم طالق باشد که سال آینده فالن چیز را می‌خرم‪ .‬اگر‬
‫آن چیز را نخری&&د آی&&ا زنش طالق می‌ش&&ود؟ اگ&&ر آن چ&&یز را نخ&&رد چ&&ه‬
‫چیزی بر او الزم می‌شود؟ باید دانست که او عادت ن&&دارد ک&&ه ب&&ه طالق‬
‫سوگند بخورد‪&.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫حکم چنین سخنی براساس& نیت شوهر ف&&رق می‌کن&&د؛ اگ&&ر منظ&&ورش‬
‫این باشد که با چنین سوگند خوردنی‪ ،‬خودش را موظ &ف& و تحری&&ک ب&&ه‬
‫انجام کاری نماید و هدفش این نباشد که در صورت عدم خرید آنچ&&ه ب&&ر‬
‫خرید آن طالق خورده از زنش جدا شود‪ ،‬در این صورت چ&&نین طالقی‬
‫براس&&اس ص&&حیح‌ترین ق&&ول علم&&ا در حکم قس&&م اس&&ت و بای&&د او کف&&ارهء‬
‫سوگند‪ ،‬غذا دادن به ده نفر مس&&تمند ب&&رای ه&&ر مس&&تمند نص&&ف ص&&اع از‬
‫خرما و غیره که معادل تقریبی یک و نیم کیلو می‌باشد‪ ،‬را بپردازد و یا‬
‫ده فقیر را شام یا نهار دهد یا به ده نفر مسکین لباس دهد؛ که با آن نماز‬
‫خواندن جایز باشد؛ اما اگر منظورش& این باشد که اگر آنچه را که برای‬
‫خرید آن طالق خورده نخرد زنش طالق می‌شود‪.‬‬
‫انسان مؤمن بای&&د از ی&&اد ک&&ردن طالق در چ&&نین م&&واردی& بپره&&یزد‪&.‬‬
‫چون بسیاری& از علما می‌گویند& به صورت& مطلق در ص&&ورت& ع&&دم وف&&ا‬
‫به شرط& زنش طالق می‌شود‪&.‬‬
 ‫‪55‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫اس&&تَ ْب َرَأ لِ ِدینِ&& ِه‬

‫ت‪ ،‬فقَ&&د ْ‬ ‫پی&&امبر اک&&رم ج می‌فرمای&&د‪َ « &::‬م ِن اتَّقَى ُّ‬
‫الش&&بُهَا ِ‬
‫ض ِه» بخاری (‪ )50‬مسلم (‪)2996‬‬ ‫َو ِعرْ ِ‬
‫(هرکس &ی& از ش&&بهات ب&&پر ه&&یزد ب&&ه راس&&تی ک&&ه دین و آب&&رویش& را‬
‫حفاظت کرده است)‬
‫الشیخ ابن باز – مجموع فتاوی& و مقاالت متنوعة (‪)22/108،107‬‬

‫کسی که با شرک از دنیا برود وارثان از او ارث نمی‌برند‬

‫شخصی تمام ارک&&ان اس&&الم را انج&&ام می‌ده&&د‪ ،‬نم&&از می‌خوان&&د روزه‬
‫می‌گیرد و ‪ ...‬اما او به اولیا توسل می‌جوی&د& و از آن&&ان نص&&رت و ی&&اری‬
‫می‌طلبد و معتقد است اولیا ب&&ر جلب من&&افع و دف&&ع ض&&رر ق&&درت دارن&&د‪،‬‬
‫لطفا ً بفرماید آیا فرزندان موحد ایشان از پدرشان ارث می‌برند یا خیر؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫کسی که نماز می‌خواند& روزه می‌گیرد و تمام ارک&&ان اس&&الم را عم&&ل‬
‫می‌کن&&د ام&&ا از مردگ&&ان و غائب&&ان و مالئک&&ه و امث&&ال آن طلب فری&&اد& و‬
‫استغاثه می‌کند‪ ،‬با وجود& این ک&&ه او را نص&&یحت نم&&وده و ب&&ه او گوش&&زد‬
‫نمایند باز هم بر عقیده و عملش اصرار ورزد& و ب&&ا این ح&&ال بم&&یرد‪ ،‬ب&&ا‬
‫شرک از دنیا رفته است و مسلمان نیست؛ و بنابراین غسل ندارد‪ ،‬نم&&از‬
‫جن&&ازه ب&&ر او اقام&&ه نش&&ود‪ ،‬در قبرس&&تان مس&&لمانان دفن نش&&ود‪ ،‬وارث&&ان‬
‫موح&&&دش اعم از فرزن&&&دان‪ ،‬پ&&&در و م&&&ادر‪ ،‬عموه&&&ا و ‪ ...‬از او ارث‬
‫نمی‌برند؛ زیرا از نظر دین و اعتقاد ب&ا هم تض&&اد دارن&د؛ ب&دلیل فرم&&وده‬
‫ث ْال ُم ْسلِ ُم ْالکافِ َر َواَل ْالکافِ ُر ْال ُم ْسلِ َم» بخاری (‪)6764‬‬
‫یر ُ‬
‫رسول هللا ج‪« :‬اَل ِ‬
‫مسلم (‪)4140‬‬
‫[مسلمان از کافر و کافر از مسلمان ارث نمی‌برد‪].‬‬
‫انجمن دائم کتاب فتاوی اسالمیة (‪)3/51‬‬

‫ختنه‌ی مردان و زنان چه حکمی دارد؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪56‬‬
‫در حکم ختن&&ه‪ ،‬اختالف نظ&&ر وج&&ود دارد؛ ق&&ول راجح آن اس&&ت ک&&ه‬
‫ختنه‪ ،‬در حق مردان واجب و در حق زنان سنت است‪.‬‬
‫چرا حکم ختنه در مورد مردان و زنان متفاوت است؟‬
‫در ختنه‌ی مردان دو مصلحت نهفته اس&&ت‪ :‬یکی بهداش&&تی و دیگ&&ری‬
‫شرعی؛ و چنان‌چه پوست اضافه‌ی آله‌ی تناس&&لی م&ردان برداش&ته نش&ود&‬
‫این امر منجر به بیماری و التهاب و س&&وزش می‌گ&&ردد‪ .‬همچ&&نین پس از‬
‫خروج ادرار در آن قسمت از پوست آله‪ ،‬ادرار جمع ش&&ده و زم&&انی& ک&&ه‬
‫شخص حرکت می‌کند اندک اندک خارج شده و موجب نجس شدن لباس‬
‫و بدن او می‌گردد‪.‬‬
‫اما نهایت فایده‌ی ختنه‪ ،‬در زنان این است که شهوت‌ش&&ان را ک&&اهش‬
‫می‌دهد‪ .‬این حکم در حق آنان از باب کمال و تمام است نه از ب&&اب رف&&ع‬
‫زدودن مضرات و پیشگیری& از عوارض جانبی‪.‬‬
‫علما برای وج&&وب ختن&&ه ش&&رایطی ن&&یز گفته‌ان&&د و آن این‌ک&&ه ش&&خص‬
‫ت&&رس هالک ش&&دن و بیم&&اری& را نداش&&ته باش&&د و چنان‌چ&&ه ختن&&ه ب&&رایش‬
‫مشکلی ایجاد می‌کند& ختنه بر او واجب نیست‪ ،‬زی&&را واجب&&ات ب&&ه هنگ&&ام‬
‫عجز‪ ،‬ضرر و ترس از هالک شدن‪ ،‬ساقط می‌گردند‪.‬‬
‫دلیل وجوب ختنه در حق مردان‪:‬‬
‫‪ -1‬پیامبر ج در احادیث متعدد به کسانی که اسالم می‌آوردند& دستور&‬
‫می‌داد تا ختنه شوند و اصل در فعل «امر» وجوب است‪.‬‬
‫‪ -2‬ختن&&ه س&&بب تش&&خیص مس&&لمانان از غ&&یر مس&&لمانان می‌ش&&ود‪ &،‬ب&&ه‬
‫گونه‌ای که مسلمانان در معرکه‌های جنگ کشته‌های خ&&ود را ب&&ه‬
‫س&&بب ختن&&ه ش&&دن آن‌ه&&ا می‌ش&&ناختند& و می‌گفتن&&د‪ :‬ختن&&ه وس&&یله‌ی‬
‫شناخت مسلمان از غیر مس&&لمان اس&&ت‪ .‬پس ب&&ه همین علت ختن&&ه‬
‫واجب اس&&ت چ&&ون تش&&خیص مس&&لمان از ک&&افر واجب اس&&ت‪ .‬از‬
‫همین رهگذر است که تشبه به کفار حرام است‪َ « :‬م ْن ت ََش &بَّهَ بِقَ&&وْ ٍم‬
‫فَهُ َو ِم ْنهُ ْم»‬
‫«هرکس خودش را به قومی& تشبیه کند از همان قوم است»‪ .‬اب&&وداود&‬
‫(‪)4031‬‬
‫‪ -3‬ختنه‪ ،‬عبارت اس&&ت از قط&&ع پ&&اره‌ای از ب&&دن؛ نی&&ک می‌دانیم& ک&&ه‬
‫قطع هیچ جزئی& از اجزای بدن جایز نیس&ت مگ&ر بخ&اطر ام&ری‬
‫واجب‪ .‬بنابراین ختنه واجب است‬
 ‫‪57‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫همه‌ی این‌ه&ا دالیلی نقلی و نظ&ری& در م&&ورد وج&&وب ختنه‌ی پس&&ران‬

‫است نه دختران‪ .‬در این زمینه حدیث ض&&عیفی وج&&ود& دارد ک&&ه ب&&ه علت‬
‫ضعفش نمی‌توان از آن استدالل نمود‪:‬‬
‫ْ‬
‫«ال ِختَانُ ُسنَّةٌ في حق الرجال َمک ُر َمةٌ في حق النساء»‬
‫«ختنه در حق مردان سنت و در حق زنان اکرام است»‪.‬‬
‫اگ&&ر این روایت ص&&حیح باش&&د می‌توان&د& دلیلی ق&&اطع و فیص&&له کنن&&ده‬
‫باشد‪{.‬این حدیث با وجود& ضعف شواهدی دارد‪ .‬مراجعه شود به‪ :‬مس&&ند‬
‫احم&&د (‪« )5/75‬معجم الکب&&یر» ط&&برانی& (‪،11590 &&،7113 &&،7112‬‬
‫‪ )1228 &،12009‬و‪ ...‬مصنف& بن ابی ش&یبه (‪ .)26468‬مال علی ق&اری‬
‫در «مرق&&اة المف&&اتیح»‪ ،‬اس&&ناد ح&&دیث احم&&د را حس&&ن ق&&رار داده اس&&ت (‬
‫‪ ،)8/272‬و لفظ‪( :‬حق) در این روایت موجود نیست‪}.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع فتاوا و رسائل (‪)11/117‬‬

‫حکم مصرف دخانیات و فروش آن‬

‫مصرف دخانیات چه حکمی دارد؟ حرام است ی&&ا مک&&روه؟ معامل&&ه و‬
‫تجارت آن چه حکمی دارد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫مصرف دخانیات حرام است‪ ،‬زیرا پلید هستند و ض&ررهای بس&&یاری‬
‫دارند‪ .‬هللا تعالی برای بندگانش خوردنی‌ها& و نوشیدنی‌های& پ&&اک و حالل‬
‫را مشخص نموده و اشیاء پلید را برای آنان حرام قرار داده است‪.‬‬
‫َك َما َذٓا ُأ ِح َّل لَهُمۡۖ قُ& ۡ&ل ُأ ِح& َّل لَ ُك ُم ٱلطَّيِّ ٰبَ ُ‬
‫ت﴾ [المائ&&دة‪:‬‬ ‫هللا می‌فرماید‪﴿ &:‬يَ ۡ‍َٔ‬
‫سلُون َ&‬
‫‪]4‬‬
‫(از تو سئوال می‌کنند چه چیزه&&ایی ب&&رای آن‌ه&&ا حالل ش&&ده اس&&ت؟ بگ&&و‪:‬‬
‫آنچه پاکیزه است برای شما حالل گردیده‌ است)‪.‬‬
‫در وصف& رسول& هللا ج می‌فرماید‪﴿ :‬يَ ۡأ ُم ُرهُم& بِ ۡٱل َم ۡعر ِ‬
‫ُوف َويَ ۡنهَ ٰىهُمۡ َع ِن‬
‫ث﴾ [األعراف‪.]157 :‬‬ ‫ت َوي َُح ِّر ُم َعلَ ۡي ِه ُم ۡٱلخَ ٰبَِٓئ َ‬
‫ۡٱل ُمن َك ِر َويُ ِحلُّ لَهُ ُم ٱلطَّيِّ ٰبَ ِ‬
‫(آن‌ه&&ا را ب&&ه مع&&روف دس&&تور می‌ده&&د و از منک&&ر ب&&از می‌دارد واش&&یای‬
‫پاکیزه را برای آن‌ها حالل می‌شمارد و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند)‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪58‬‬
‫تمام انواع دخانی&&ات پلی&&د و ح&&رام هس&&تند و هم&&ه مخ&&درات این‌گون&&ه‬
‫هس&&تند‪ .‬مص&&رف‪ ،‬ف&&روش و تج&&ارت دخانی&&ات ح&&رام و ناج&&ایز اس&&ت‪.‬‬
‫مصرف کننده و فروشنده‌ی دخانیات بای&&د توب&&ه کن&&د و ب&&ه س&&وی هللا ب&&از‬
‫گردد و از گذشته پشیمان باشد‪ .‬درآینده ب&&ه این راه ب&&از نگ&&ردد‪ .‬ه&&رکس‬
‫صادقانه توبه کند‪ ،‬هللا تعالی توبه‌اش را می‌پذیرد‪&.‬‬
‫َّ‬ ‫ۡ‬
‫ُ&&و ْا ِإلَى ٱهَّلل ِ َج ِميعً&&ا يُّهَ ٱل ُم ۡؤ ِمنُ&&ونَ لَ َعل ُكمۡ‬
‫َأ‬ ‫هللا تع&&الی می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬وتُوب ٓ‬
‫تُ ۡفلِحُونَ ‪[ ﴾٣١‬النور‪.]31 :‬‬
‫(و همگی به سوی هللا باز گردید‌ای مؤمنان‪ ،‬تا رستگار شوید)‪.‬‬
‫ٱهتَ&د َٰى‬ ‫ص&لِ ٗحا ثُ َّم ۡ‬‫&ل ٰ َ‬ ‫و می‌فرمای&&د‪َ ﴿ :‬وِإنِّي لَ َغفَّ ‪ٞ‬ار لِّ َمن تَ& َ‬
‫&اب َو َءا َمنَ َو َع ِم& َ‬
‫‪[ ﴾٨٢‬طه‪.]82 :‬‬
‫(و من هرکه را توبه کند‪ ،‬و ایمان آورد‪ ،‬وعمل صالح انجام دهد‪ ،‬و آنگ&&اه‬
‫به راه [راست] آید می‌آمرزم)‪.‬‬
‫شیخ‌ابن باز‪ -‬کتاب‌الدعوة (‪)236‬‬

‫حکم جمله‌ی (کاالی فروخته شده پس گرفته نمی‌شود)‬

‫حکم نوشتن این عبارت چیست؟ [ک&&االی فروخت&&ه ش&&ده پس گرفت&&ه و‬
‫تعویض نمی‌ش&&ود] ب&&رخی فروش&&گاه‌ها& این جمل&&ه را روی ف&&اکتور& خ&&ود‬
‫می‌نویسند‪ &،‬آیا از دیدگاه شرعی این کار جایز است؟ لطف&ا ً نظ&&ر خ&&ود را‬
‫بیان کنید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫هیأت فت&&وا پس از تحقی&&ق و بررس&ی& پاس&&خ داد ک&&ه ف&&روش ک&&اال‪ ،‬ب&&ه‬
‫شرط پس نگرفتن و ع&&وض نک&&ردن‪ ،‬ج&&ایز نیس&&ت؛ زی&&را این ش&&رط& ب&&ه‬
‫دلیل زیان آور بودن و مشکل ساز بودن ب&&رای مش&&تری& ص&&حیح نیس&&ت‪.‬‬
‫ه&&دف فروش&&نده از این ش&&رط‪ ،‬وادار ک&&ردن خری&&دار& ب&&ه خری&&د ک&&االی‬
‫معیوب است‪ .‬این ش&رط فروش&&نده را از عی&بی ک&ه در ک&اال اس&ت تبرئ&&ه‬
‫نمی‌کند؛ زی&&را اگ&&ر در ک&&اال عی&&بی باش&&د فروش&&نده بای&&د آن را ب&&ا ک&&االی‬
‫سالمی عوض کند یا ت&&اوان نقص را ب&&ه مش&&تری& ب&&پردازد‪ &.‬اگ&&ر در ک&&اال‬
‫نقصی یا عیبی باشد قسمتی& از پول را فروش&&نده ب&&ه ن&&احق گرفت&&ه اس&&ت‪.‬‬
 ‫‪59‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫شریعت‪ ،‬شرط& عرفی را مانند شرط لفظی می‌دان&&د‪ &.‬س&&المت ک&&اال ش&&رط&‬
‫عرفی است‪ ،‬وجود& عیب مخالف این شرط است‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬وصلی هللا علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم‬
‫فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا(‪)198-13/197‬‬

‫حکم خرید کاالها به صورت قسطی که قیمت آن افزایش پیدا‬

‫می‌کند چیست؟‬
‫آیا چیزهایی& مثل ماشین ویا هروس&&یله دیگ&&ر ک&&ه می‌خ&&ریم وب&&ه علت‬
‫ع&&دم پ&&ول ک&&افی‪ ،‬آن‌را ب&&ه ص&&ورت قس&&طی& می‌خ&&ریم& و بای&&د س&&ود آن‌را‬
‫پرداخت کنیم آیا در این خریدها مشکلی هست لطفا توضیح دهید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫خرید اتومبی&&ل ی&&ا ه&&ر ک&&االیی (بج&&ز طال) بص&&ورت قس&&طی ای&&رادی‬
‫ندارد و اگر بر طبق ظوابط عمل گردد مباح و جایز است‪.‬‬
‫و معموال اگر فردی& کاالیی را بص&ورت ق&رض (ک&ه معامل&ه قس&طی‬
‫ص&&ورتی از آن اس&&ت) می‌خ&&رد‪ ،‬فروش&&نده قیمت آن ک&&اال را اف&&زایش‬
‫می‌دهد و این امر ج&ایز اس&&ت‪ .‬فق&ط دو ام&ر بای&د در این معامل&&ه قس&&طی‬
‫رعایت شود‪:‬‬
‫اول اینکه‪ :‬باید کاال معلوم باشد و اگر فروش&&نده مثال بگوی&&د‪" :‬من این‬
‫ماشین را نقدا به فالن مبلغ می‌فروشم& و بص&&ورت قس&طی ب&ه فالن مبل&&غ‬
‫می‌فروشم"‪ ،‬چنان‌که دو طرف معامله باالخره معلوم نکنند که ماشین ب&&ا‬
‫کدام حالت (نقد یا قسط) خرید شود‪ ،‬در آن صورت این معامله ناجایز و‬
‫حرام است‪ ،‬زیرا این حالت در حقیقت دو معامل&ه در ی&ک معامل&ه اس&ت‬
‫در حالیکه پیامبر ج از انجام دو معامله در یک معامله‌ی کرده‌ان&&د‪ .‬ام&&ام‬
‫احمد و نسائی و ترمذی آن‌را روایت کرده‌اند و آن‌را صحیح دانسته‌اند‪.‬‬
‫ام&&ا اگ&&ر فروش&&نده چ&&نین گفت و خری&&دار یکی از دو ح&&الت (نق&&د ی&&ا‬
‫قرض) را انتخاب نمود؛ و بعد مجلس عقد معامله را ت&&رک ک&&رد‪ ،‬در آن‬
‫صورت معامله جایز است‪ ،‬زیرا قیمت نهایی کاال و نوع نق&&د ی&&ا قس&&طی‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪60‬‬
‫بودن آن مشخص شده است و همین امر باعث جایز بودن معامله خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫در این باره از هیئت دائمی افتاء سوال می‌شود‪&:‬‬
‫رای ش&&ما در م&&ورد خری&&د ی&&ک ماش&&ین ک&&ه نق&&دا ده ه&&زار ی&&ا قس&&طی&‬
‫دوازده هزار است‪ ،‬چیست؟‬
‫جواب می‌دهند‪:‬‬
‫"هرگاه شخصی& ماشینی را از دیگری مثال با ده ه&&زار لایر نق&&دا‪ ،‬ی&&ا‬
‫دوازده هزار لایر تا مدتی خرید (یعنی بص&&ورت& قرض&&ی خری&&د)‪ ،‬و در‬
‫حالی مجلس عقد معامله را ت&&رک کنن&&د ک&&ه ب&&ر یکی از دو ح&&الت‪ :‬قیمت‬
‫نقدی یا قیمت قرضی توافق& نکردند‪ ،‬در این صورت این معامله جایز و‬
‫صحیح نیست‪ ،‬زیرا حالتی که قرار است معامله بر آن منتهی شود (نق&&د‬
‫ی&ا ق&رض) معل&&وم نیس&&ت‪ .‬و بس&یاری& از علم&ا در ممن&&وعیت آن ب&ه نهی‬
‫پیامبر ج از انجام دو معامله در یک معامله اس&&تدالل کرده‌ان&&د‪ ،‬ک&&ه ام&&ام‬
‫احمد و نسائی و ترمذی آن‌را روایت کرده‌اند و آن‌را ص&&حیح دانس&&ته‌اند‪.‬‬
‫اما اگر دو طرف& معامله (یعنی فروشنده و مشتری) قبل از آنک&&ه مجلس‬
‫عقد معامله را ترک کنند بر یکی از دو قیمت نقد یا قیمت ق&&رض تواف&&ق‬
‫کردن&&د و بع&&د از تع&&یین آن ج&&دا ش&&دند‪ ،‬پس این معامل&&ه ج&&ایز و ص&&حیح‬
‫اس&&ت‪ ،‬زی&&را قیمت ک&&اال و ح&&الت (نق&&دی ی&&ا قرض&&ی) آن معل&&وم اس&&ت‪".‬‬
‫فتاوى اللجنة الدائمة (‪. )13/192‬‬
‫دوم اینکه‪ :‬تعداد دفعات قسط و مدت هر قسط دقیق&&ا مش&&خص ش&&ود& و‬
‫اگ&&ر احیان&&ا در زم&&ان مق&&رر خری&&دار& نتوانس &ت& ک&&ل مبل&&غ را ب&&پردازد‪،‬‬
‫فروشنده حق ندارد به ازای تاخییر در پرداخت قسط& مبلغ کاال را باالتر‬
‫ببرد و پول بیشتری طلب نماید‪ ،‬در غیر این ص&&ورت& این معامل&&ه ج&&ایز‬
‫نیست و جزو ربا خواهد بود‪ .‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم تجارت اینترنتی‬

‫در این روزها& کارهای معامالتی از طریق این&&ترنت انج&&ام می‌ش&&ود‪&.‬‬
‫حکم شریعت در این مورد چیست؟‬
 ‫‪61‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫از شرایط& معامله‪ ،‬مشخص بودن جنس و قیمت آن اس&&ت‪ .‬ت&&ا جه&&الت‬
‫از هر دو مورد برداشته شود‪ .‬زیرا نامشخص بودن قیمت یا جنس سبب‬
‫اختالف و درگیری& بین طرفین معامله می‌شود& که بین مسلمانان دشمنی‪،‬‬
‫قهر‪ ،‬و قطع رابط&&ه را ب&&ه دنب&&ال دارد ک&&ه هللا تع&&الی از آن نهی فرم&&وده‬
‫است‪.‬‬
‫شناخت جنس به دیدن یا آگاهی از صفات آشکار در آن بس&&تگی دارد‬
‫دی&&دن جنس و‬
‫ِ‬ ‫و این ج&&ز ب&&ا مالق&&ات حض&&وری& ط&&رفین‪ ،‬س&&خن گفتن‪،‬‬
‫ت نوع و منفعت آن حاص&&ل نمی‌ش&&ود‪ &.‬در م&&واردی ک&&ه معامل&&ه ب&&ه‬ ‫شناخ ِ‬
‫وسیله‌ی اعالمیه‪ ،‬مکالمه از راه دور و پخش آگهی‌ها و اعالمیه‌هایی که‬
‫در روزنامه‌ها و مجالت منتشر می‌شود‪ ،‬ش&&ناخت جنس ب&&ه ط&&ور کام&&ل‬
‫تحق&&ق نمی‌پ&&ذیرد و در اک&&ثر م&&وارد جنبه‌ی تبلیغ&&اتی‪ ،‬بس&&یار پررن&&گ و‬
‫غیر واقعی است‪.‬‬
‫در هر صورت هرگاه شناخت قیمت جنس کامل انجام ش&&د و م&&وارد&‬
‫مبهم از بین رفت خرید و فروش& جایز است‪ .‬فرقی ندارد& ک&&ه معامل&&ه ب&&ا‬
‫تلفن‪ ،‬مکاتبه‪ ،‬اینترنت و یا هر وسیله‌ای دیگر ص&&ورت پ&&ذیرد‪ .‬البت&&ه در‬
‫معامله باید از مفاسدی چون ف&ریب‪ ،‬ی&ک طرف&ه ب&ودن من&افع‪ ،‬تص&احب‬
‫اموال به ناحق‪ ،‬پرهیز ش&&ود و اگ&&ر م&&وردی& از این مفاس&&د در آن باش&&د‪،‬‬
‫معامله با این وسایل جایز نیس&&ت‪ .‬چ&ه بس&&ا ک&&ه ب&ه همین س&بب‪ ،‬س&&رمایه‬
‫داران ب&&&زرگ ورشکس&&&ت ش&&&ده‌اند و عالوه ب&&&ر این‪ ،‬خص&&&ومت‌ها& و‬
‫منازعات شدیدی& بین طرفین معامله صورت گرفته اس&&ت ک&&ه س&&رانجام‪،‬‬
‫کار به دادگاه و قاضی& کشیده شده است‪.‬‬
‫از گفتار و امالی شیخ‌ ابن جبرین ـ‪ 24/7/1420.‬هـ‬

‫حکم کار کردن در بانک‌های ربوی‬

‫حکم کار در بانک‌های ربوی& و معامله با آنان چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫کار در این بانک‌ها حرام اس&&ت؛ زی&&را کم&ک ب&&ه فعالیت‌ه&ای رب&&وی‬
‫اس&ت‪ .‬وق&&تی کم&&ک ب&رای رب&&ا باش&د ش&امل لعنت کمک‌کنن&&دگان ب&ه رب&&ا‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪62‬‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی& ِه‬
‫می‌شود در حدیث صحیح روایت است که [لَ َعنَ َرسُو ُل هَّللا ِ َ‬
‫َو َسلَّ َم آک َل الرِّ بَا َو ُمْؤ کلَهُ َوکاتِبَ&هُ َو َش&ا ِهدَی ِه َو قَ&&ا َل‪ :‬هُ ْم َس& َوا ٌء] [رس&&ول هللا ج‬
‫ربا خوار‪ ،‬ربا دهنده‪ ،‬نویس&&نده و ش&&اهدان معامل&&ه رب&&وی را لعنت ک&&رده‬
‫است‪ ].‬مسلم (‪)1598‬‬
‫اگر کمک به ربا نباشد رضایت و اقرار& به آن اس&&ت ک&&ار ک&&ردن در‬
‫بانک‌ه&&ای رب&&وی& بعن&&وان کارمن &د& ج&&ایز نیس&&ت‪ .‬ا ّم&&ا گذاش&&تن پ&&ول در‬
‫بانک‌ها جهت امنیت پول ایرادی ندارد‪ .‬به ش&&رط آن ک&&ه س&&ود پ&&ولش را‬
‫دریافت نکند‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین من فتاواه‪ ،‬إعداد‪ ،‬اشرف بن‌عبدالمقصود(‪)2/703‬‬

‫حکم حقوق کارمندان بانک‬

‫حقوقی که کارمند بانک از بانک دریافت می‌کند حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر بانک رب&&وی نباش&&د آنچ&&ه را کارمن&د& بعن&&وان حق&&وق‪ ،‬و تش&&ویقی‬
‫دریافت می‌کند جایز است؛ زیرا در مقابل کاری اس&&ت ک&&ه انج&&ام‌داده و‬
‫بعنوان کسب حالل محسوب می‌شود‪ .‬ا ّما اگر بانک ربوی& باشد آنچ&&ه را‬
‫کارمند می‌گیرد& حرام است‪ ،‬زیرا ب&&ا پرس&&نل بان&&ک در گن&&اه و تع&&دی از‬
‫فرامین الهی همکاری نموده است‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ۖ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬وتَ َعا َونُ ْ‬
‫وا َعلَى ٱلبِ&&رِّ َوٱلتَّق& َو ٰى َواَل تَ َع& َ‬
‫&اونُوا َعلَى‬
‫ٱِإۡل ۡث ِم َو ۡٱلع ُۡد ٰ َو ۚ ِن﴾ [المائدة‪.]2 :‬‬
‫(در راه نیکی و پرهیزگ&&اری ب&&ا هم تع&&اون کنی&&د و(هرگ&&ز) در راه گن&&اه‬
‫وتعدی همکاری ننمایید)‪.‬‬
‫وصلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوای& انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)15/52‬‬

‫کار بدون‌ربا در بانک‌های ربوی‬

‫آی&&ا کاره&&ایی& مانن&&د رانن&&دگی& و نگهب&&انی& در مؤسس&&ات& رب&&وی ج&&ایز‬
‫است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫کار در مؤسسات& ربوی ج&&ایز نیس&&ت؛ اگ&&ر چ&ه رانن&&دگی& و نگهب&&انی&‬

‫باشد‪ .‬زیرا داخل شدن به عنوان کارمند در این‌گونه مؤسسات به معن&&ای‬
‫رضایت به کار آن‌هاست و کسی که به کاری معتقد نباشد‪ ،‬ب&&رای من&&افع‬
‫آن‪ ،‬قدمی بر نمی‌دارد و وقتی در جهت منفعت آن ک&&ار می‌کن&&د گوی&&ا ب&&ه‬
‫آن راضی& است و رضایت به ک&&ار ح&&رام‪ ،‬گن&&اه آن ک&&ار را در ب&ر دارد‪.‬‬
‫کسی که در بانک مشغول به کار ارسال پول‪ ،‬تحویل گرفتن سپرده ه&&ا‪،‬‬
‫ثبت قراردادها و امثال آن است‪ ،‬بدون شک به عنوان همکار مستقیم در‬
‫معامالت ربوی& محسوب می‌شود و این ن&&وع فعالیت‌ه&&ا از نظ&&ر ش&&رعی‬
‫حرام است‪.‬‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی ِه َو َسلَّ َم آک َل الرِّ بَا َو ُمْؤ کلَهُ َوکاتِبَ &هُ َو َش &ا ِهدَی ِه‬
‫[لَ َعنَ َرسُو ُل هَّللا ِ َ‬
‫َو قَا َل‪ :‬هُ ْم َس َوا ٌء]‬
‫[رس&&ول هللا ج رب&&ا خ&&وار‪ ،‬رب&&ا دهن&&ده‪ ،‬نویس&&نده‌ی رب&&ا و دو ش&&اهد‬
‫معامله‌ی ربوی& را لعنت نموده و فرموده‪ :‬همه‌ی آن‌ها یکس&&ان هس&&تند‪] .‬‬
‫مسلم(‪)1598‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموعه دروس و فتاوای& حرم مکی (‪)3/369‬‬

‫حکم نقاشی و رنگ‌کاری ساختمان‌های بانک‬

‫در یکی از بانک‌ها به رنگ‌کاری& دفاتر و اتاق‌های بانک مشغول به‬
‫کار هستم و به امور م&&الی ک&&اری ن&&دارم‪ ،‬بلک&&ه وظیفه‌ی من فق&&ط رن&&گ‬
‫آمیزی است‪ .‬آیا این مشارکت در کارهای رب&&وی& محس&&وب می‌ش&&ود ک&&ه‬
‫باید ترک کنم یا این که کارم متفاوت از دیگران است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫کار در بانک شامل همه کارهایی می‌شود& که متعلق به بان&&ک اس&&ت‪،‬‬
‫کار شما هم بمنزله‌ی همکاری با بانک‌های ربوی& و همکاری در گناه و‬
‫تعدی است که باید آن را ترک کنید و کار حالل دیگری جستجو کنید‪-‬‬
‫ق ٱهَّلل َ يَ ۡج َع&&ل لَّ ۥهُ َم ۡخ َر ٗجا&‪َ ٢‬ويَ ۡر ُز ۡق& هُ ِم ۡن‬
‫هللا تع&&الی می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬و َمن يَتَّ ِ‬
‫ث اَل يَ ۡحت َِس ۚبُ ﴾ [الطالق‪:]3-2 :‬‬
‫َح ۡي ُ‬
‫(و هرکسی تقوای الهی پیشه کند‪ .‬هللا راه نجاتی برای او فراهم می‌کند‪ .‬و‬
‫او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد)‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪64‬‬
‫هللا کار ت&&و و ه&&ر مس&&لمانی را آس&&ان کن&&د و هللا ه&&دایت کنن&&ده ب&&ه راه‬
‫راست است‪.‬‬
‫وصلی‌هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوای& انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)15/63‬‬

‫تحریم اجاره امالک به بانک‌ها‬

‫مغازه‌هایی دارم که در مسیر حجاز ق&&رار& دارن&&د‪ ،‬و بان&&ک دول&&تی از‬
‫من خواسته تا آن را اجاره دهم‪ ،‬با توجه ب&&ه این ک&&ه این بان&&ک از جمل&&ه‬
‫بانک‌هایی است که کاره&&ای رب&&وی انج&&ام می‌دهن&&د؛ آی&&ا می‌ت&&وانم& مل&&ک‬
‫خود را به این بانک و یا هر بانکی دیگر از این قبیل اجاره دهم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫جایز نیست؛ زیرا بانک ساختمان شما را محلی برای انج&&ام عملی&&ات‬
‫رب&&وی& ق&&رار& می‌ده&&د‪ ،‬بن&&ابراین ب&&ا توج&&ه ب&&ه این قض&&یه‪ ،‬اج&&اره دادن‬
‫ساختمان به چنین بانکی به معنای مشارکت و تع&&اون ب&&ا او در کاره&&ای‬
‫ربوی است؛ در حالی که هللا ذوالجالل فرموده است‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۖ‬
‫ۚ‬ ‫ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫وا َعلى ٱِإۡل ث ِم َوٱلعُ&&&د َو ِن﴾‬ ‫وا َعلَى ۡٱلبِ&&&رِّ َوٱلتَّ ۡق&&& َو ٰى َواَل تَ َع َ‬
‫&&&اونُ ْ&‬ ‫&&&اونُ ْ‬
‫﴿ َوتَ َع َ‬
‫[المائدة‪.]2 :‬‬
‫«در راه نیکی و پرهیزگ&&اری هم&&دیگر را ی&&اری و پش&&تیبانی نمایی&&د‪ ،‬و‬
‫همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی مکنید»‪.‬‬
‫و صلی هللا نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)37 ،15/36‬‬

‫حکم بیمه عمر و بیمه کاال‬

‫بیمه عمر و بیمه کاال چه حکمی دارند؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بیمه عمر ناجایز اس&ت؛ زی&را کس&ی ک&ه خ&ود را بیمه‌ی عم&ر نم&وده‬
‫است‪ ،‬اگر در لحظه‌ی مرگ قرار گیرد و ملک الموت به سراغش بیای&&د‬
‫نمی‌تواند& فرشته مرگ را به ش&&رکت بیم&&ه ارج&&اع ده&&د‪ -‬ک&&ه من‪ ،‬بیمه‌ی‬
‫عمر هس&&تم لطف&ا ً ش&&ما س&&راغ بن&&ده نیایی&&د و‪ -..‬این ک&&ار نه&&ایت ن&&ادانی& و‬
 ‫‪65‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫نفهمی است‪ ،‬ایشان با بیمه نمودن خود‪ -‬در مورد ع&&واقب پس از م&&رگ‬
‫و مخارج ورثه‌اش‪ -‬به شرکت بیم&&ه اعتم&&اد نم&&وده اس&&ت و از هللا تع&&الی‬
‫س&&لب اعتم&&اد می‌کن&&د‪ .‬اص&&ل موض&&وع بیم&&ه در حکم قم&&ار& و عین قم&&ار‬
‫اس&&ت‪ .‬هللا تع&&الی قم&&ار را در ق&&رآن در کن&&ار ش&&رک و بخت آزم&&ایی& و‬
‫می‌خوارگی‪ &،‬ذکر نموده است‪.‬‬
‫به طوری که در موض&&وع بیم&&ه‪ ،‬انس&&ان اگ&&ر خ&&ود را بیم&&ه نم&&ود و‬
‫عمرش طوالنی شد‪ ،‬باید چندین سال حق بیمه پرداخت کند و با این کار‬
‫ضرر و زیان می‌بیند‪ .‬اگر خود را بیمه نم&&ود و بالفاص&&له وف&&ات نم&&ود‪،‬‬
‫ش&&رکت بیم&&ه ض&&رر می‌کن&&د؛ در ه&&ر ص&&ورت مس&&ئله‌ی بیم&&ه و ی&&ا ه&&ر‬
‫قراردادی& که بین برد و باخت‪ ،‬دور بزند‪ ،‬در حکم قمار است‪.‬‬
‫(توضیح مطلب این که شخصی ک&&ه خ&&ود را بیم&&ه می‌کن&&د‪ ،‬اگ&&ر زود‬
‫بمیرد بدون هیچ زحمت و مشقتی مبلغ زیادی& به عنوان ح&&ق بیم&&ه عم&&ر‬
‫از طرف شرکت به ورثه‌اش پرداخت می‌شود‪ &.‬اگر عمرش طوالنی ش&&د‬
‫باید در طول این س&ال‌ها مب&الغ زی&ادی ب&ه عن&وان ح&ق بیم&ه ب&ه ش&رکت‬
‫پرداخت کند که در واقع بدون ارتکاب هیچ جرم و جنایتی پول پرداخت‬
‫می‌کند و از نظر مالی ضرر& می‌کند)‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع دروس و فتاوی الحرم المکی(‪)3/192‬‬

‫حکم بیمه‌ی کاال‬

‫از مردم شنیده‌ام که می‌توان کاال و مایملک خ&&ود را بیم&&ه نم&&ود‪ ،‬ک&&ه‬
‫در زمان بروز حوادث‪ ،‬شرکت بیمه خسارت آن را پرداخت می‌کند؛ آیا‬
‫این نوع بیمه از نظر شرع جایز است؟ از ان&&واع بیمه‌ه&&ایی ک&&ه معم&&ول‬
‫است کدام نوع آن جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بیمه بدان معنا است که شخصی& ماهانه یا ساالنه مبلغی را به شرکت‬
‫بیمه پرداخت می‌کند تا شرکت بیمه‪ ،‬ض&&مانت ش&ئ م&ورد& نظ&ر را تعه&د‬
‫کن&&د و هنگ&&ام ب&&روز& حادث&&ه خس&&ارت آن را ب&&ه ش&&خص پ&&رداخت نمای&&د؛‬
‫بدیهی است که بیمه گزار در هر حال خسارت می‌کند ام&&ا ش&&رکت بیم&&ه‬
‫گاهی ضرر& می‌کند و گاهی نفع می‌کند‪ ،‬در صورتی که خس&&ارت وارده‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪66‬‬
‫بیشتر از مبلغی باشد که بیمه گزار به بیمه گر‪ -‬شرکت‪ -‬پ&&رداخت ک&&رده‬
‫است شرکت بیمه ضرر کرده؛ اما اگ&&ر خس&&ارت وارده‪ ،‬ان&&دک باش&&د ی&&ا‬
‫اصالً خسارتی& در ک&&ار نباش&&د ش&&رکت بیم&&ه س&&ود ک&&رده اس&&ت‪ .‬بن&&ابراین‬
‫معامله‌ای که همیشه بین برد و ب&&اخت دور می‌زن&&د از ن&&وع قم&&ار& اس&&ت‪.‬‬
‫«هللا تعالی» قمار را حرام نم&&وده و آن را در ردی&&ف ش&&راب و پرس&&تش‬
‫بت‌ها ذکر نموده است‪ .‬بنابراین این نوع بیمه حرام است‪.‬‬
‫تمام انواع بیمه‌هایی که مشتمل بر ض&رر باش&ند& ح&رام هس&تند‪ .‬ب&دلیل‬
‫ص &لَّى هَّللا ُ َعلَی & ِه َو َس &لَّ َم‪:‬‬
‫حدیثی که ابوهریرهس روایت می‌کند‪« :‬ان الن&&بي َ‬
‫یع ْال َغ َرر» مسلم (‪)1513‬‬
‫نَهَی ع َْن بَ ِ‬
‫[رسول هللا ج از معامله‌ای که در آن ضرر باشد‪ ،‬نهی نموده است‪].‬‬
‫فتوا با امضای شیخ ابن عثیمین‬

‫حکم بیمه‌ی اموال تجاری‪ ،‬بخصوص ماشین‬

‫بیمه اموال تجاری& مخصوصاً& ماشین حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بیمه‌ی اموال تجاری ناجایز است بدلیل گفتار «هللا سبحانه و تع&&الی»‬
‫که می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬واَل ت َۡأ ُكلُ ٓو ْا َأمۡ ٰ َولَ ُكم بَ ۡينَ ُكم بِ ۡٱل ٰبَ ِ‬
‫ط ِل﴾ [البق&&رة‪« ]188 :‬و ام&&وال‬
‫خودتان را به باطل در میان خود نخورید»‪.‬‬
‫شرکت بیمه‪ ،‬اموال بیم&&ه ش&&دگان را ب&ه ن&&احق حی&&ف و می&&ل می‌کن&&د؛‬
‫بیمه شده هر ماه مبلغی را به عن&&وان ح&&ق بیم&&ه پ&&رداخت می‌کن&&د ک&&ه در‬
‫مجموع به مبلغ هنگفتی می‌رسند‪ -‬بسیار اتفاق می‌افتد‪ -‬که بیم&&ه ش&&ده در‬
‫طول این مدت یک بار هم ماشینش نی&&ازی& ب&ه تعم&&یر نداش&&ته باش&&د و از‬
‫طرفی پولش به او برگردانده نمی‌شود‪ .‬در مواردی& بیم&&ه ش&&ده مبلغی ب&&ه‬
‫شرکت بیمه پرداخت می‌کند و حادثه‌ای اتفاق می‌افتد‪ ،‬در نتیج&&ه ش&&رکت‬
‫بیمه ناچار می‌شود مبلغی چندین برابر آنچه که دریافت& نم&&وده پ&&رداخت‬
‫کند‪ .‬در چنین وضعیتی& بیم&ه ش&&ده از پ&&ول ش&رکت بیم&ه ب&ه ن&&احق به&ره‬
‫برداری می‌کند‪.‬‬
‫از طرفی& بسیاری از کسانی که حق بیمه پرداخت می‌کنند ب&&ا ج&&رأت‬
‫تم&ام ب&ه اس&تقبال ح&وادث می‌رون&د و ب&ا بی‌ب&اکی& و بی‌پ&روایی از خط&ر‬
‫اس&&تقبال می‌کنن &د& و می‌گوین&&د‪ :‬اگ&&ر ح&&ادثه‌ای اتف&&اق افت&&د ش&&رکت بیم&&ه‬
 ‫‪67‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫خسارت آن را پرداخت می‌کند‪ .‬این موضوع پیام&&دهای ن&&اگواری ب&&رای‬

‫شهروندان در پی خواهد داشت‪ .‬حتی بس&&یاری& را ب&&ه ک&&ام م&&رگ خواه&&د‬
‫برد‪.‬‬
‫شیخ ابن جبرین‪ -‬اللؤلؤ المکین‪ ،‬ص(‪)191 ،190‬‬

‫حکم بیمهء درمانی‬

‫شرکت ما با یکی از شرکت‌های بیمه‪ ،‬قراردادی امضا نموده اس&&ت؛‬
‫ک&&ه در مقاب&&ل پ&&&رداخت مبلغی از ط&&رف& ش&&رکت م&&ا‪ ،‬اداره‌ی بیم&&ه‪،‬‬
‫کارمندان و کارکنان شرکت و خانواده‌های& ایشان را بیمه درمانی& کند‪...‬‬
‫آیا کارمندان شرکت می‌توانند& از خدمات درمانی استفاده کنند؟ ب&&ا توج&&ه‬
‫ب&&ه این ک&&ه کارمن&&دان مبلغی را ب&&ه ش&&رکت بیم&&ه پ&&رداخت نمی‌کنن&&د& و‬
‫اجباری هم در کار نیست‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بیمه درمانی یک نوع‪ ،‬از انواع بیمه‌های تج&&اری اس&&ت ک&&ه از نظ&&ر‬
‫شرعی حرام هستند؛ زیرا (جزئیات) این قرارداده &ا& نامش&&خص اس&&ت و‬
‫در برگیرنده‌ی مصادیق& قمار می‌باش&&د‪ &،‬ش&&رکت‌های بیم&&ه از این طری&ق&‬
‫سرمایه های‪ -‬مردمی و ملی‪ -‬را به ناحق تصاحب می‌کنند‪&.‬‬
‫«هیأت علمای بلند پایه» نظ&&ر خ&&ود را در این م&&ورد اعالم نموده‌ان&&د‬
‫که بیمه‌ی تجاری حرام است‪.‬‬
‫بن&ابراین ش&&رکت ش&&ما اج&ازه‌ی ق&رار داد ب&ا ش&رکت بیم&&ه را ن&دارد‪،‬‬
‫کارمندان شرکت حق ندارند از این بیمه اس&&تفاده نم&&وده و خ&&ود را بیم&&ه‬
‫کنند‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا(‪)15/310‬‬

‫حکم گرفتن اضافه کاری بدون انجام مأموریت‬

‫کارمن&&د یکی از ادارات دول&&تی هس&&تم بعض&&ی از اوق&&ات مب&&الغی را‬
‫بدون این که کاری یا مأموریتی انجام دهیم و یا سر کار حاضر شویم& به‬
‫عنوان اضافه کاری به ما می‌دهن&&د‪ ،‬در ض&&من رئیس اداره از موض&&وع&‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪68‬‬
‫مطلع است و آن را امضا می‌کند‪ .‬لطف&ا ً در این م&&ورد توض&&یح دهی&&د ک&ه‬
‫حکمش چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر حقیقت آن‌گونه است که گفته اید گرفتن چنین مبلغی ناجایز اس&&ت‬
‫و خیانت محسوب می‌شود‪ ،‬مبالغ گرفته ش&&ده را در ص&&ورت& امک&&ان ب&&ه‬
‫بیت الم&ال تحوی&ل دهی&&د و اگ&ر مق&دور نیس&&ت آن را ب&&ه فق&رای مس&&لمان‬
‫صدقه کنید یا صرف امور خیریه نمایید‪ ،‬و از این عمل خویش به درگاه‬
‫هللا تعالی توبه نموده‪ ،‬تصمیم& جدی بگیری&د& ت&&ا این ک&&ار را تک&&رار نکنی&&د‬
‫زیرا هیچ مسلمانی اج&&ازه ن&&دارد چ&&یزی را از بیت الم&&ال دری&&افت کن&&د‪،‬‬
‫مگر از راه‌های قانونی که دولت اجازه داده است‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬فتاوای& للموظفین والعمال‪ ،‬ص(‪)52‬‬

‫تحریم اجاره‌ی امالک به قهوه‌خانه‌ها‬

‫من و ب&&رادرم س&&اختمانی ش&&ریکی داریم نزدی&&ک مدین&&ه من&&وره ک&&ه‬
‫می‌خواهیم آن را اجاره دهیم ولی تنها کسی که حاضر& شده آن را اج&&اره‬
‫کند شخصی& است که می‌خواهد آن را قهوه خانه کند‪ ،‬با توجه به این ک&&ه‬
‫در قهوه‌خانه به مشتریان قلیان می‌دهند و از طریق& تلویزی&&ون (فیلم‌ه&&ای‬
‫مختلفی) پخش می‌کنند‪ ،‬از طرفی قهوه‌خانه روبروی مسجد جامع ق&&رار&‬
‫دارد که در وسط فقط خیاب&&ان فاص&&له اس&&ت‪ .‬آی&&ا از نظ&&ر ش&&رعی اج&&ازه‬
‫داریم ملک خود را برای چنین امری به اجاره دهیم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اجاره دادن ملک به کسی که استفاده حرام می‌کند جایز نیست؛ زی&&را‬
‫چ&&نین ک&&اری ب&&ه م&&نزله‌ی تع&&اون در ام&&ر ح&&رام اس&&ت ک&&ه خداون&&د نهی‬
‫وا َعلَى ٱِإۡل ۡث ِم َو ۡٱلع ۡ‬
‫ُ&&د ٰ َو ۚ ِن﴾‬ ‫&&اونُ ْ&‬
‫فرم&&وده‪ ،‬هللا ذوالجالل می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬واَل تَ َع َ‬
‫[المائدة‪.]2 :‬‬
‫«و همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی مکنید»‪.‬‬
‫مورد سؤال نیز در این امر داخل است با توجه به این که اهل مسجد‬
‫و نیز نمازگزاران& با این کار اذیت می‌شوند‪ ،‬بنابراین باید صبر کنی&&د ت&&ا‬
‫شخصی دیگر آن را برای منظوری& دیگر اجاره کند‪ ،‬شما را بشارت به‬
 ‫‪69‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫ق ٱهَّلل َ يَ ۡج َع&&ل لَّ ۥهُ َم ۡخ َر ٗجا&‪٢‬‬

‫خ&&یر ب&&اد‪ ،‬زی&&را هللا تع&&الی می‌فرمای &د& ﴿ َو َمن يَتَّ ِ‬
‫بُ ﴾ [الطالق‪]3-2 :‬‬ ‫ث اَل يَ ۡحت َِس ۚ‬
‫َويَ ۡر ُز ۡقهُ ِم ۡن َح ۡي ُ‬
‫«هرکس از خدا بترسد و پرهیزگاری کند خدا راه نجات (از هر تنگنایی)‬
‫را ب&رای او ف&راهم می‌س&&ازد و ب&&ه او از ج&ایی ک&&ه تص&&ورش نمی‌کن&&د روزی‬
‫می‌رساند»‪.‬‬
‫و صلی هللا نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوای& انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)4/444‬‬

‫آیا حمل مواد آرایشی برای کشورهای مسلمان که مطمئنیم‬

‫بیرون از منزل از آن‌ها استفاده می‌شود‪ ،‬جایز است؟‬
‫اینجانب ساکن چین و شاغل در شرکت بازرگانی& می‌باشم فعالیت م&&ا‬
‫در شاخه حمل و ترانزیت& کاال به کشورهای اسالمی می‌باشد آیا حمل و‬
‫نقل مواد آرایشی مورد مصرف& برای صورت در قس&&مت لب و چش&&م و‬
‫ابرو جایزاست؟ برای مقصدی که مطمئنا& حجاب شرعی در آن رع&&ایت‬
‫نمی‌شود& و صرفا& برای محیط خارج از خانواده محرم همس&&ران و زوج‬
‫مصرف می‌شود‪&.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر این مواد برای مسلمانان فرستاده می‌ش&&ود‪ ،‬و چنان‌ک&&ه در س&&وال‬
‫اش&&اره ش&&ده اس&&ت بیش&&تر& اف&&راد زن&&ان بی‌حج&&اب و در خ&&ارج از م&&نزل‬
‫استفاده می‌کنند‪ ،‬در اینصورت همکاری در این ک&&ار ج&&ایز نیس&&ت زی&&را‬
‫شما با انجام کمک در این کار‪ ،‬در انتقال فساد و گناه به می&ان مس&لمانان‬
‫شریک خواهید شد در حالیکه هللا تعالی می‌فرمایند‪&:‬‬
‫ب‪﴾٢‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫هَّلل‬ ‫وا َعلَى ٱِإۡل ۡث ِم َو ۡٱل ُع& ۡ&د ٰ َو ۚ ِن َوٱتَّقُ& ْ‬
‫&وا ٱهَّلل ۖ َ ِإ َّن ٱ َ َش& ِدي ُد ٱل ِعق&&ا ِ‬ ‫&اونُ ْ&‬
‫﴿ َواَل تَ َع& َ‬
‫[المائدة‪.]2 :‬‬
‫یعنی‪ :‬و (هرگ&ز) در راه گن&اه و تع& ّدى همک&ارى ننمایی&د! و از (مخ&الفت‬
‫فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!‬
‫و این آیه ع&ام اس&&ت و ش&&امل ه&ر ن&&وع همک&اری ک&&ه منج&ر ب&ه گن&&اه‬
‫خواهد شد می‌باشد‪ ،‬پس اگر شما در انتقال آن به میان مس&&لمانان مطمئن‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪70‬‬
‫هستید توصیه می‌کنیم که از خداوند پروا داش&&ته باش&&ید و در این ک&&ار ب&&ا‬
‫کسی همکاری ننمائید‪.‬‬
‫ً‬
‫از پیامبر ج روایت اس&&ت ک&&ه فرم&&ود‪َ « &:‬م ْن تَ & َرك َش &یئا هلل َع َّو َ‬
‫ض &هُ هللا‬
‫خیراً منه» «هرکسی& چیزی را به خاطر خداوند& ترک کند خداوند چیزی‬
‫بهتر از آن به او خواهد داد»‬
‫رِۦه ي ُۡس ٗرا‪[ ﴾٤‬الطالق‪:‬‬ ‫َأ‬ ‫َّ‬ ‫هَّلل‬
‫ق ٱ َ يَ ۡج َعل لهۥُ ِم ۡن مۡ ِ‬ ‫خداوند می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬و َمن يَتَّ ِ‬
‫‪ ]4‬اب&&ونعیم در «الحلی&&ة» (‪« ) 2/196‬و ه&&رکس از خ&&دا پ&&روا دارد [خ&&دا]‬
‫براى او در کارش تسهیلى فراهم سازد»‬
‫وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم خوردن غذای کسی که درآمدش از راه حرام است‬

‫چنان‌چه پدرم درآمدش از راه حرام و نامشروع باشد آیا ما فرزن&&دان‬
‫از آن تغذیه کنیم؟ اگ&&ر اج&&ازه ن&&داریم راه ح&&ل چیس&&ت؟ در این ص&&ورت‬
‫چکار باید بکنیم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫چنان‌چ&&ه پ&&در‪ ،‬دارای کس&&بی ح&&رام و نامش&&روع& اس&&ت بای&&د او را‬
‫نص&&یحت نم&&ود‪ ،‬ش&&ما می‌توانی&&د& خودت&&ان او را نص&&یحت کنی&&د‪ ،‬ی&&ا از‬
‫دوستانش بخواهید& با او صحبت کنند شاید قانع شود‪ ،‬اگر نصیحت قب&&ول‬
‫نکرد‪ ،‬شما اج&&ازه داری&د ب&&ه ان&دازه‌ی نی&از از درآم&د پ&&در تغذی&&ه کنی&&د و‬
‫گناهی بر شما نیست‪ ،‬یک نکته حایز اهمیت است و آن این که به خاطر‬
‫شبهه‌ای که درآمد پدرتان دارد به اندازه‌ی نیازت&&ان از درآم&&د او اس&&تفاده‬
‫کنید‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬کتاب الدعوة ص‪)2/63()5( ،‬‬

‫سنّی که در آن حجاب واجب می‌شود‬

‫در چه سنّی باید دخ&&تر حج&&اب کن&&د؟ آی&&ا بای&&د پوش&&یدن حج&&اب را ب&&ر‬
‫دختران دانش آموز گر چه آن را نخواهند الزم قرار& دهیم؟‬
 ‫‪71‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫وقتی دختر بالغ ش&&د بای&&د حج&&اب کن&&د و س&&ر و ص&&ورت خ&&ود را ک&&ه‬
‫عورت هستند بپوشاند‪ ،‬دانش آموز باشد یا خیر‪ ،‬سرپرست دختر باید او‬
‫را به حجاب ملزم کند؛ حتی اگ&&ر دوس&&ت نداش&&ته باش&&د‪ ،‬سرپرس&ت& بای&&د‬
‫دختر را قبل از رسیدن به سن بل&&وغ‪ ،‬ب&&ه داش&&تن حج&&اب تم&&رین ده&&د ت&&ا‬
‫عادت کن&د‪ ،‬ب&&ا این ش&یوه‪ ،‬وق&تی& ک&ه دخ&تر ب&&زرگ ش&&د پوش&یدن حج&&اب‬
‫برایش آسان می‌شود‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و اإلفتاء(‪)17/219‬‬

‫ورزش کردن با شلوار کوتاه‬

‫ورزش کردن با شلوار کوتاه چه حکمی دارد؟ حکم تماشای& کسی که‬
‫با این وضعیت ورزش می‌نماید& چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫ورزش کردن جایز است به ش&&رطی& ک&&ه انس&&ان را از ام&&ری واجب‪،‬‬
‫غاف&&ل نکن&&د‪ .‬اگ&&ر ورزش& انس&&ان را از ام&&ری واجب غاف&&ل نمای&&د ح&&رام‬
‫می‌ش&&ود‪ ،‬و اگ&&ر ف&&ردی& ع&&ادت نم&&وده ک&&ه بیش&&تر وقت خ&&ود را ورزش‬
‫می‌نمای&&د& او وقتش را ض&&ایع ک&&رده اس&&ت و در این ص&&ورت ح&&داقل‪،‬‬
‫ورزش مکروه است‪.‬‬
‫اما کسی که ورزش می‌نماید شلوارش& کوتاه است؛ ط&&وری& ک&&ه ران‬
‫یا قسمت بیشتر آن نمای&ان باش&د‪ ،‬ج&ایز نیس&ت‪ .‬ب&ر جوان&ان واجب اس&ت‬
‫ران خود را بپوشانند‪ .‬تماشای بازیکنان در حالی ک&&ه ران هایش&&ان لخت‬
‫است جایز نیست‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین – فتاوی& اسالمیة (‪)431 /4‬‬

‫حکم بلند بودن موی سر مردان‬

‫درباره‌ی افرادی& که موی سرشان بلند است چه می‌گویید؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪72‬‬
‫تقلید از مدها و امور سودمند که شریعت آن‌ها را ممنوع نکرده جایز‬
‫است؛ ام&&ا تقلی&&د از ام&&ور زی&&ان‌آور و ع&&ادتی ک&&ه ش&&ریعت از آن‌ه&&ا نهی‬
‫کرده جایز نیست‪.‬‬
‫به کسانی& که موی‌شان را بلند نگه می‌دارند& می‌گوییم‪ :‬این ک&&ار عملی‬
‫است برخالف عادت و ع&&رف زم&&ان م&&ا بلن&&د گذاش&&تن م&&وی س&&ر م&&ورد&‬
‫اختالف اهل نظر است‪:‬‬
‫‪ -‬آیا از سنن مطلوب است؟‬
‫‪ -‬آیا از عاداتی است که شخص بر حسب م&&د دوران آن را اختی&&ار‬
‫می‌کند؟‬
‫از نظر من قول راجح آن است ک&&ه عم&&ل بلن&&د گذاش&&تن م&&وی س&&ر از‬
‫عاداتی است که شخص بر حسب مد و رسم زمان از آن تبعیت می‌کن&&د؛‬
‫اگ&&ر م&&ردم& م&&وی بلن&&د می‌گذارن&د& او ن&&یز از آن&&ان پ&&یروی می‌‌کن&&د و اگ&&ر‬
‫بتراشند او نیز می‌تراشد‪.‬‬
‫واقع&&ا ً ش&&گفت‌آور اس&&ت ک&&ه م&&وی سرش&&ان بلن&&د اس&&ت ولی م&&وی‬
‫صورت‌شان را اصالح می‌کنند و ب&&ا این وج&&ود ادع&&ا می‌کنن&&د ک&&ه پ&&یرو‬
‫رسول هللا ج هستند‪ .‬حقا ً که این‌ها از هوا و هوس خود پ&&یروی نم&&وده و‬
‫از سیرت رسول هللا به دوران&&د؛ می‌بی&&نی ک&&ه بخش&&ی از واجب&&ات دین را‬
‫تضییع می‌کنن&&د‪ ،‬مگ&&ر غ&&یر از این اس&&ت ک&&ه این‌ه&&ا ب&&ه گذاش&&تن ریش و‬
‫خواندن نماز مأمور& هستند ولی می‌بینی که هر دو را ضایع می‌کنند‪.‬‬
‫پس معلوم می‌شود& که مقصود& این‌ها از گذاشتن موی سر‪ -‬موی بلند‪-‬‬
‫تقرب به سوی هللا و پیروی& از سنت رسول هللا ج نیست بلکه ب&&ه خ&&اطر‬
‫مدگرایی این کار را انجام می‌دهند‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین – مجموعه فتاوا و رسایل (‪)11/119‬‬

‫حکم به گردن آویختن زنجیر برای مردان‬

‫حکم انداختن زنجیر به گردن برای مردان چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫زنج&&یر& ب&&ه گ&&ردن آویختن ب&&رای زیب&&ایی& ح&&رام اس&&ت‪ ،‬چ&&ون این از‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی & ِه‬
‫عادات زنان است و مشابهت زنان می‌باشد‪[ .‬لَ َعنَ الرسول َ‬
 ‫‪73‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫َو َسلَّ َم ال ُمتَ َشبِّ ِهینَ ِمنَ الرِّ َج& ِ‬

‫&ال بالنِّس&&ا ِء] «پی&&امبر ج م&&ردانی را ک&&ه خ&&ود را‬
‫همانند زنان قرار می‌دهند& لعنت کرده است‪ ».‬بخاری(‪.)5885‬‬
‫اگر زنجیر& طالیی باشد گناه و حرمت آن بیشتر& است‪ ،‬زی&&را از ی&&ک‬
‫جهت مشابهت با زنان است و از طرف دیگر طال می‌باشد‪&.‬‬
‫بدتر و زشتتر& از آن‪ ،‬این است ک&&ه در آن عکس حی&&وان ی&&ا پادش&&اهی‬
‫باشد‪ .‬بدتر و زشت‌تر این که صلیبی در آن باش&&د‪ ،‬چ&&نین زنج&&یری& ح&&تی‬
‫برای زنان حرام است‪ .‬برای زنان پوش&&یدن زی&&وری ک&&ه عکس&&ی داش&&ته‬
‫باشد خواه عکس انسان باشد یا عکس حیوان یا پرنده‌ای یا صلیبی باشد‪،‬‬
‫حرام است‪ .‬یعنی پوشیدن زنجیری که در آن عکس باشد برای مردان و‬
‫زنان حرام است‪ ،‬پس زنجیری& که در آن عکس حیوان یا عکس ص&&لیب‬
‫باشد برای هیچ کس جایز نیست‪.‬‬
‫ابن عثیمین‪ -‬فتاوی& معاصرة ص(‪)66‬‬

‫حکم استفاده از طالی سفید برای مردان چیست؟‬

‫حکم استعمال طالی سفید که امروزه رواج زیادى پیدا کرده و قیمت‬
‫آن از طالی معمولی بیشتر است برای مردان چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫طال در حقیقت زرد رنگ است‪ (.‬المعجم الوسیط)‬
‫و بعد از سوال از اهل فن و خبره در امور ج&&واهرات‪ ،‬اعالم کردن&&د‬
‫که "طالی سفید" بر چند شیء اطالق می‌شود‪:‬‬
‫اول) بر معدن پالتین اطالق می‌شود‪ ،‬که در این صورت& استعمال آن‬
‫برای مردها ایرادی ندارد زیرا در ش&&رع ب&&ر اس&&تعمال آن ب&&رای مرده&&ا‬
‫نهی شرعی وارد نیست هر چند که مردم& به آن طالی سفید بگویند‪ ،‬ب&&از‬
‫هم اس&&تعمال آن ح&&رام نخواه&&د ب&&ود زی&&را اطالح مش&&هور آن ن&&زد م&&ردم‬
‫باعث تغییر حکم آن بمانند طالی حقیقی نخواهد بود‪.‬چنان‌که معموال در‬
‫بین مردم رواج شده که به پنب&&ه طالی س&&فید گوین&&د! و ی&&ا ب&&ه نفت گوین&د&‬
‫طالی سیاه‬
‫و ن&یز اگ&ر فل&زی گ&رانقیمت باش&د – مادامیک&ه طال نیس&ت – همانن&د‬
‫الم&&اس‪ ،‬اس&&تعمال آن ب&&رای مرده&&ا ج&&ایز ب&&وده چنان‌ک&&ه ه&&یئت علم&&ای‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪74‬‬
‫سعودب بر اس&&تعمال الم&&اس ب&&رای مرده&&ا فت&&وا داده‌ان&&د‪" .‬فت&&اوى& اللجن&&ة‬
‫الدائمة لإلفتاء" (‪.)24/76‬‬
‫دوم) طالی سفید بر طالی زرد اطالق می‌شود‪ ،‬ولی با یک طبق&&ه ی&&ا‬
‫روکش پالتین آبکاری شده است‪ .‬استعمال این مورد برای مرده&&ا ح&&رام‬
‫است‪ ،‬زیرا در حقیقت از طالی زرد استفاده شده است و به اجماع علما‬
‫اس&&تعمال آن ب&&رای مرده&&ا ح&&رام اس&&ت‪.‬چنان‌ک&&ه ام&&ام ن&&ووی ‪ /‬در"ش&&رح‬
‫صحیح مسلم" بیان کرده است‪.‬‬
‫سوم) طالی سفید بر طالی زرد اطالق می‌شود& ولی مق&&داری از فل&&ز‬
‫پالتیوم یا فلز دیگری& با آن ترکیب شده است‪.‬و عیار آن برحسب استفاده‬
‫از ترکیب فلزات دیگر فرق می‌کند‪.‬‬
‫و بر طبق گفته‌ی اهل فن؛ برای تهیه یک کیلو از طال ب&&ا عی&&ار ‪،21‬‬
‫‪ 875‬گرم از طالی خالص (یعنی طالی ب&&ا عی&&ار ‪ )24‬را ب&&ا ‪ 125‬گ&&رم‬
‫از نقره و فلز برنج ترکیب می‌کنند‪ .‬پس اگر بج&&ای نق&&ره و ب&&رنج‪125 ،‬‬
‫گرم از فلز پالتیوم را با طالی خالص ترکیب کنند‪ ،‬یک کیل&&و از طالی‬
‫سفید با عیار ‪ 21‬بدست می‌آید‪.‬‬
‫و همچنین برای تهیه ی&&ک کیل&&و از طال ب&&ا عی&&ار ‪ 750 &،18‬گ&&رم از‬
‫طالی خالص (یعنی طالی با عیار ‪ )24‬را با ‪ 250‬گ&&رم از نق&&ره و فل&&ز‬
‫برنج ترکیب می‌کنند‪.‬ح&&ال اگ&&ر بج&&ای نق&&ره و ب&&رنج‪ 250 ،‬گ&&رم از فل&&ز‬
‫پالتیوم را ب&&ا طالی خ&&الص ت&&رکیب کنن&&د‪ ،‬ی&&ک کیل&&و از طالی س&&فید ب&&ا‬
‫عیار ‪ 18‬بدست می‌آید‪.‬‬
‫و خالصه اینکه طال در حقیقت زرد رنگ است و رنگ سفید ن&&دارد‬
‫و به خودی خود بصورت& خ&&الص وج&&ود ن&&دارد و این طالی زرد اس&&ت‬
‫ک&&ه ب&&ا تغ&&یر و ت&&رکیب ب&&ا اش&&یای دیگ&&ری رن&&گ آن را ب&&ه س&&فید تغی&&یر‬
‫می‌دهند‪.‬‬
‫یعنی طالی سفید چیزی جز طالی زد همراه ب&&ا ترکی&&بی از پالتی&&وم‪-‬‬
‫بجای نقره و برنج نیست و به همین سبب در فروشگاه‌ها& می‌توان طالی‬
‫سفید را با عی&ارات متف&اوت ی&افت‪.‬و بن&ابراین ج&ایگزینی پالتی&وم& بج&ای‬
‫نقره و برنج سبب نخواه&&د ش&&د ک&&ه آن‌را از حکم طالی معم&&ولی خ&&ارج‬
‫سازیم و استعمال آن برای مردها مباح نمی‌شود‪.‬‬
 ‫‪75‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫و براین اساس‪ ،‬استعمال طالی سفید برای مرده&&ا ح&&رام اس&&ت زی&&را‬
‫در حقیقت طالی زرد است ولی بجای(نقره و برنج) مقداری پالتی&&وم& را‬
‫با آن ترکیب کرده‌اند تا رنگ آن‌را عوض کنند و سفید شود‪.‬‬
‫در این خصوص سوالی از ه&&یئت علم&&ای دایمی ش&&ده اس&&ت مب&&نی‌بر‬
‫استفاده اشیایی همچون س&اعت ک&ه در آن مق&&داری از طالی س&&فید بک&&ار‬
‫برده شده اس&&ت و ه&&یئت علم&&ا در ج&&واب می‌گوین&د& ک&&ه‪ ":‬چنان‌ک&&ه ب&&دان‬
‫صورت باش&&د ک&&ه در س&&وال آم&&ده یع&&نی ت&&رکیب مق&&داری فل&&ز دیگ&&ر در‬
‫طالی زرد‪ ،‬اس&&تعمال آن ب&&رای مرده&&ا ح&&رام اس&&ت" "فت&&اوى& اللجن&&ة‬
‫الدائمة" (‪. )24/60‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬
‫سایت اسالم سوال و جواب (‪)IslamQA.Com‬‬

‫حکم کاشتن مو‬

‫در آمریکا افرادی& که م&&وی آن&&ان ری&&زش دارد‪ ،‬در آن قس&&مت ط&&اس‬
‫شده مو می‌کارند‪ .‬به این ص&&ورت ک&&ه از پش&&ت س&&ر م&&و می‌گیرن&&د و در‬
‫جایی که طاس شده می‌کارند& ‪ ...‬آیا این جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫بله این کار جایز است؛ چون از نوع برگرداندن آن چیزی اس&&ت ک&&ه‬
‫خداوند آفریده اس&&ت‪ .‬این ک&&ار بم&&نزله‌ی برداش&&تن عیب اس&&ت و از ن&&وع‬
‫آرایش و ی&&ا اض&&افه ک&&ردن ب&&ر آف&&رینش الهی ب&&ه ش&&مار نمی‌آی&&د‪ .‬بلک&&ه‬
‫برگردان&&دن آن چ&&یزی اس&ت ک&ه کم ش&&ده و مانن&&د برط&رف نم&&ودن عیب‬
‫است‪ .‬داستان سه نفری که یکی از آن‌ه&&ا کچ&&ل ب&&ود و گفت دوس&&ت دارم‬
‫خداوند موهایم را ب&ه من برگردان&&د‪ ،‬آنگ&اه فرش&ته ب&ر او دس&تی کش&ید و‬
‫خداون&د& موه&&ایش را ب&&ه او ب&&از گردان&&د و ب&&ه او م&&وی زیب&&ایی& داده ش&&د‪.‬‬
‫بخاری (‪ )3464‬و مسلم (‪ )2964‬تقریبا ً داستان مشهوری است‪.‬‬
‫شیخ ابن عثیمین‪ -‬کتاب الدعوة (‪)75 -74 /205‬‬

‫حکم عمل ج ّراحی زیبایی‬

 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪76‬‬
‫حکم انجام جراّحی برای زیبایی& چیست؟ و حکم آم&&وختن علم آرایش‬
‫و زیبایی& چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫آرایش و زیبایی دو نوع است‪:‬‬
‫آرایش برای رفع عیبی ک&&ه ب&&ر اث&&ر ح&&ادثه‌ای ی&&ا چ&&یزی دیگ&&ر پدی&&د‬
‫آمده ‪ ...‬این اشکالی ندارد‪ ،‬به دلیل این روایت که پیامبر& ج به مردی& ک&&ه‬
‫بینی‌اش در جنگ قط&ع ش&ده ب&ود اج&ازه داد ک&ه از بی&نی طالیی اس&تفاده‬
‫کند‪ .‬نسائی& (‪.)5162،5161‬‬
‫نوع د ّوم‪ :‬آرایش و زیبایی زاید و اضافه‪ ،‬این آرایش برای رفع عیب‬
‫انجام نمی‌شود؛ بلکه ب&&رای بیش&&تر ک&&ردن زیب&&ایی& انج&&ام می‌ش&&ود ‪ ...‬این‬
‫حرام و ناجایز است‪.‬‬
‫چون پیامبر ج زنی را که عمل وصل موها را انجام می‌ده&&د و زنی‬
‫را که از دیگران می‌خواهد این عم&&ل را ب&&رایش انج&&ام دهن&&د و زنی ک&&ه‬
‫موهای صورت زن&&ان را می‌گ&&یرد و زنی ک&&ه موه&&ای ص&&ورتش گرفت&&ه‬
‫می‌شود و زنی که خالکوبی& می‌کن&&د و آنک&&ه خ&&الکوبی می‌ش&&ود را لعنت‬
‫کرده است‪ .‬بخاری(‪ )4884‬و مسلم (‪)2125-2122‬‬
‫زیرا با این کار می‌خواهند زیب&&ایی& بیش&&تر گ&&ردد و ب&&رای رف&&ع عیب‬
‫نیست‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اما در مورد دانش&&جویی& ک&&ه دانش ج&&راحی پالس&&تیک و ی&&ا ج&&راحی‬
‫زیب&&ایی را ض&&من برنام&&ه درس&&ی& می‌آم&&وزد& اش&&کالی ن&&دارد ک&&ه آن را‬
‫بیاموزد‪ &.‬اما در موارد ح&رام نبای&&د آن را ک&ارگیرد‪ .‬بلک&ه کس&&انی را ک&&ه‬
‫می‌خواهند برای زیبایی‪ ،‬جراّحی پالستیک انجام دهند‪ ،‬نصیحت کند ک&ه‬
‫از چ&&نین ک&&اری پره&&یز نماین&&د‪ .‬چ&&ون ح&&رام اس&&ت‪ ،‬و ممکن اس&&ت اگ&&ر‬
‫نصیحت از زبان پزشک گفته شود& بیشتر مؤثر باشد‪.‬‬
‫از فتاوای& شیخ ابن عثیمین‪ -‬گرد آورنده‪ :‬اشرف عبد المقصود(‪)2/833‬‬

‫اگر بینی بزرگ و کلفت باشد‪ ...‬آیا جایز است برای زیبا کردن‬
‫آن و برای آنکه مناسب با صورت باشد تحت عمل جراحی‬
‫قرار گیرد؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫قاعده در این امور این است که عمل جراحی برای دور ک&&ردن عیب‬
‫جایز است‪ ،‬و عمل جراحی برای زیب&ایی ج&ایز نیس&ت‪ ،‬چ&ون پی&امبر& ج‬
‫می‌فرماید‪« &:‬لعنت خدا بر زن‌هایی باد که در بین دن&&دان‌های خ&&ود جهت‬
‫زیب&&&&&&&ایی ش&&&&&&&کاف و فاص&&&&&&&له ایج&&&&&&&اد می‌کنن&&&&&&&د» بخ&&&&&&&اری& (‬
‫‪ )5943،5939،5931،4886‬مسلم (‪)2125‬‬
‫اما با این حال ب&&ه یکی از ص&&حابه وق&&تی ک&&ه بی&&نی‌اش مج&&روح ش&&دو‬
‫قطع گردید پیامبر ج به او اجازه داد که از بی&&نی‌ای طالئی اس&&تفاده کن&&د‪.‬‬
‫أبوداوود& (‪)4232‬‬
‫پس قاعده این است آنچه برای دور کردن عیب باش&&د ج&&ایز اس&&ت‪ ،‬و‬
‫آنچه برای زیبایی باشد جایز نیست‪ .‬به عنوان مثال اگر بینی کج باش&د و‬
‫برای راس&&ت ک&&ردن‪ ،‬تحت عم&&ل ج&&راحی ق&&رار بگ&&یرد اش&&کالی ن&&دارد؛‬
‫چون این برای دور کردن عیب است‪ ،‬اگر چشم کج باشد و برای راست‬
‫کردن آن تحت عمل ج&راحی ق&&رار گ&&یرد اش&کال ن&دارد؛ زی&را این ک&&ار‬
‫ب&&رای دور ک&&ردن عیب اس&&ت‪ .‬م&&وردی& ک&&ه در س&&ؤال مط&&رح ش&&ده اگ&&ر‬
‫بزرگی بینی عیب تلقی شود‪ ،‬جراحی آن اشکالی ندارد؛ اما اگر ب&&زرگ‬
‫است و کوچک کردن آن زیباترش می‌کند‪ ،‬این زیب&&ایی ش&&مرده می‌ش&&ود&‬
‫که مانند ایجاد فاصله بین دندان‌ها می‌ماند که جایز نیست‪.‬‬
‫الشیخ ابن عثیمین‪ -‬فتاوی في احکام الجنائز ص(‪،)51‬‬
‫جمع و ترتیب‪ :‬فهد بن ناصر السلیمان‬

‫روکش طالیی دندان‬

‫برای معالجه دندان‌هایم به دندان پزشک مراجعه ک&&ردم‪ ،‬این پزش&&ک‬
‫دن&&دان‌ها را روکش طالیی می‌ده&&د‪ ...‬آی&&ا روکش طالیی ب&&رای دن&&دان‌ها‬
‫جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫«کمیت&&ه افت&&ا» پس از بررس&&ی اس&&تفتاء م&&ذکور& چ&&نین پاس&&خ می‌ده&&د‪:‬‬
‫مردان اگر نیاز داشته باشند می‌توانند& دن&&دان‌ها را روکش طالیی بدهن&&د‪،‬‬
‫چون طال در دهان زنگ نمی‌زند‪ &.‬اما اگر این کار فق&&ط ب&&ه قص&د آرایش‬
‫انجام شود جایز نیست‪ ،‬چون پوشیدن طال برای مردان حرام است؛ امام‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪78‬‬
‫احم&&د و دیگ&&ران از علی روایت کرده‌ان&&د ک&&ه پی&&امبر ج فرم&&ود‪« &:‬هَ& َذ ِ‬
‫ان‬
‫کور ُأ َّمتِی‪ِ ،‬حلٌّ ِإِل نَاثِ ِه ْم» «این دو (طال و نقره) ب&&ر م&&ردان‬
‫ان َعلَى ُذ ِ‬
‫َح َرا َم ِ‬
‫امت من حرامند و برای زنان امت من جایزند»&‬
‫اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و االفتاء‬
‫من کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب‪)...‬ص(‪)260‬‬

‫حکم موسیقی‬
‫حکم ترانه چیست آیا حرام است یا ن&ه؟ ب&ا توج&ه ب&ه این ک&ه من فق&ط‬
‫جهت آرامش خاطر موسیقی گوش می‌کنم‪ .‬حکم نواختن پیانو و موسیقی‬
‫با خوان&&دن ترانه‌ه&&ای ق&&دیمی چیس&&ت؟ آی&&ا طب&&ل زدن در مراس&&م ازدواج‬
‫حرام است‪ ،‬من شنیده‌ام که حالل است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫گوش کشیدن به ترانه حرام و منکر است‪ ،‬و از اسبابی اس&&ت ک&&ه دل‬
‫را بیمار می‌کند‪ .‬موسیقی باعث سنگدلی و قساوت قلب می‌شود& و دل را‬
‫از ذکر خدا و از نماز باز می‌دارد‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ث﴾ [لقم&&ان‪:‬‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬و ِمنَ ٱلنَّ ِ‬
‫اس َمن يَشت َِري له& َو ٱل َح& ِدي ِ‬
‫‪]6‬‬
‫«بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند»‪.‬‬
‫بیشتر علما «لهو الحدیث» را به ترانه تفسیر کرده‌اند‪.‬‬
‫اگر با ترانه آلتی از آالت لهو همچون رباب پیانو و عود و کمانچه و‬
‫طبل همراه باشد حرمت آن بیشتر& است‪ .‬یکی از علما می‌گوید‪ :‬ترانه ب&&ا‬
‫آلت لهو به اجماع حرام است‪ .‬پس باید از آن پرهیز کرد‪.‬‬
‫در حدیث صحیح از پیامبر ج روایت شده است که فرمود‪« :‬لَیک&&ون ََّن‬
‫&ازفَ » بخ&&اری& (‬ ‫ِم ْن ُأ َّمتِي َأ ْق & َوا ٌم ْ‬
‫یس &ت َِحلُّونَ ْال ِح& َر َو ْال َح ِری & َر َو ْال َخ ْم& َر َو ْال َم َع& ِ‬
‫‪ )5590‬و ابوداود& (‪)4039‬‬
‫«از میان امت من اقوامی& خواهند ب&&ود ک&&ه زن&&ا و پوش&&یدن ابریش&&م و‬
‫نوشیدن شراب و نواختن موسیقی& را حالل می‌شمارند»‪.‬‬
‫بنده شما و دیگران را به گوش کشیدن تالوت آیات قرآن از شبکه‌ی‬
‫رادیو قرآن و برنامه «ن&&ور علی ال&&درب» توص&&یه می‌کنم‪ .‬دنب&&ال ک&&ردن‬
 ‫‪79‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫برنامه‌های این دو شبکه فواید& زیادی دارن&&د و ش&&ما را از گ&&وش کش&&یدن‬

‫ترانه و موسیقی مشغول به برنامه‌های مفید می‌نمایند‪&.‬‬
‫ام&&ا در ازدواج دف زدن ب&&ه هم&&راه تران&&ه مت&&داول و معم&&ول ج&&ایز‬
‫است‪ .‬ترانه‌ای که در آن به چیز حرامی دعوت داده نشود و چ&&یز ح&&رام‬
‫در آن ستایش نگردد‪ ،‬و آن هم در قسمتی از شب‪ ،‬فقط زنان این ک&&ار را‬
‫برای اعالم نکاح انجام دهند‪ ،‬همان طور که در سنت صحیح از پی&&امبر&‬
‫ج روایت اس&&ت (ابن ابی ش&&یبه در مص&&نفه خ&&ود (‪ )16406‬و ترم&&ذی& (‬
‫‪ )1018‬روایت کرده است) اما زدن طبل در عروسی جایز نیست بلک&&ه‬
‫فقط باید با دف بسنده کرد‪.‬‬
‫استفاده از بلندگو& ب&&رای اعالم نک&&اح و خوان&&دن ترانه‌ه&&ای معم&&ول و‬
‫متعارف در آن جایز نیست‪ ،‬چون در آن فتنه‌ی بزرگی اس&&ت و ع&&واقب‬
‫وخیمی دارد و سبب آزار و اذیت مسلمین می‌شود‪.‬‬
‫جایز نیست که زدن دف با رعایت شرایطی& که ذکر نموده‌ایم& ت&&ا دی&&ر‬
‫وقت ادامه پیدا کند‪ ،‬بلک&&ه ب&&ه وقت ان&&دکی ک&ه ب&&رای اعالم نک&&اح کف&&ایت‬
‫می‌کند باید بسنده شود؛ چون طوالنی& کردن وقت سبب می‌ش&&ود ت&&ا نم&&از‬
‫صبح قضا گردد و مردم خواب روند& و نتوانند& آن را در وقتش& بخوانند‪،‬‬
‫و ترک نماز از بزرگترین کار‌های& حرام و از اعمال منافقین است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز – مجله الدعوة شماره (‪)902‬شوال ‪1403‬هـ‬

‫حکم اسقاط جنین و احکام بعد از سقط‬

‫بعض&&ی از مراک&&ز& بهداش&&تی پرس&&ش‌هایی& را ب&&ه وزارت بهداش&&ت‬
‫فرستاده‌اند& که چه وقت سقط ج&&نین م&&رگ ب&&ه ش&&مار می‌آی&&د و چ&&ه وق&&تی&‬
‫اسقاط اس&&ت‪ ،‬از آن ج&&ا ک&&ه ام&&وری& ش&&رعی و ق&&انونی& ب&&ه این موض&&وع&‬
‫مرتبط است لطفا ً دیدگاه شریعت را در این م&&ورد توض&&یح دهی&&د ک&&ه در‬
‫دوران بارداری تا چه وقت اسقاط به حساب می‌آید و چه وقت وفات ب&&ه‬
‫شمار می‌آید‪.‬‬
‫«کمیته افتا» پس از بررسی اینگونه پاسخ می‌دهد‪:‬‬
‫اول حکم اسقاط‪:‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪80‬‬
‫‪ -1‬اص&&ل این اس&&ت ک&&ه اس&&قاط حم&&ل در مراح&&ل مختل&&ف آن ج&&ایز‬
‫نیست‪.‬‬
‫‪ -2‬در مرحل&ه اول یع&&نی م&&دت چه&&ل روز اول‪ ،‬اس&&قاط ج&نین ج&&ایز‬
‫نیست؛ مگ&ر ب&رای دف&ع ض&رر ی&ا تحق&ق مص&لحت ش&رعی؛ ک&ه‬
‫پزشکان متخصص آن را تأیید کرده باشند و در تحقیق مص&&لحت‬
‫شرعی‪ ،‬علمای شریعت آن را تأیید کرده باشند‬
‫اما اسقاط جنین در این مدت به خ&&اطر مس&&ائل تربی&&تی ی&&ا مش&&کالت‬
‫اقتص&&ادی‪ ،‬تک&&الیف زن&&دگی و تعلیم و آم&&وزش و ی&&ا اکتف&&ا ب&&ه‬
‫فرزندانی& که دارند‪ ،‬جایز نیست‪.‬‬
‫‪ -3‬اسقاط حمل‪ ،‬وقتی که به صورت خون بسته ی&&ا تک&&ه گوش&&تی در‬
‫آم&&ده اس&&ت ج&&ایز نیس&&ت مگ&&ر آنک&&ه کمیته‌ای پزش&&کی& و م&&ورد‬
‫اعتماد تأیید کند ک&ه وج&&ود حم&&ل ب&رای س&&المت م&&ادر خطرن&اک‬
‫اس&&ت‪ ،‬در این ص&&ورت اس&&قاط آن ج&&ایز اس&&ت ام&&ا بای&&د از هم&&ه‬
‫وسایل و امکانات برای جلوگ&&یری از آن خطره&&ا اس&&تفاده ش&&ود‪،‬‬
‫اگر جواب نداد در نهایت اقدام به اسقاط نمایند‪.‬‬
‫‪ -4‬اسقاط بعد از مرحله سوم و بع&د از تکمی&ل ش&دن چهارم&اه ج&ایز‬
‫نیست مگر آن که جمعی از پزشکان متخصص و م&&ورد& اعتم&&اد‬
‫تأیی&&د کنن&&د ک&&ه مان&&دن ج&&نین در ش&&کم م&&ادر‪ ،‬س&&بب م&&رگ م&&ادر‬
‫می‌ش&ود‪ &،‬آن هم در ص&ورتی ک&ه هم&ه راه‌ه&ا ب&رای زن&ده مان&دن‬
‫ج&&واب نده&&د‪ .‬در این ص&&ورت& ج&&ایز اس&&ت ت&&ا از وارد آم&&دن دو‬
‫ضرر‪ ،‬ضرر& بزرگتر دفع شود‪.‬‬
‫دوم‪ :‬احکام بعد از سقط جنین بر حسب مراحل چهارگانه متفاوتند‪:‬‬
‫حکم اول‪ :‬اگر حمل در دو مرحله اول سقط شود‪ ،‬یعنی در م&&رحله‌ای‬
‫که نطفه یا خون بسته است یع&&نی در چه&&ل روز اول ب&&ه ص&&ورت& خ&&ون‬
‫اس&&ت و در چه&&ل روز& دوم تب&&دیل ب&&ه خ&&ون بس&&ته می‌ش&&ود‪ ،‬در این دو‬
‫مرحله اگ&&ر س&&قط ش&&ود احک&&امی ب&&ه دنب&&ال ن&&دارد‪ ،‬در این دو م&&ورد& ک&&ه‬
‫هشتاد روز از مدت حاملگی گذشته است زن به نم&&از و روزه‌اش ادام&&ه‬
‫دهد‪ ،‬گویا سقطی در کار نبوده اس&&ت‪ .‬زن‪ ،‬ب&&رای ه&&ر وقت نم&&از وض&و&‬
‫بگیرد مانند کسی که خون استحاضه دارد‪.‬‬
 ‫‪81‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫حکم دوم‪ :‬در مرحله سوم که جنین تبدیل به تکه گوشتی& اس&&ت‪ ،‬یع&&نی‬
‫در چهل روز سوم قرار& دارد‪ ،‬در این مرحله اعض&&ا و ص&&ورتش ش&&کل‬
‫می‌گیرد‪ ،‬اگر سقط شود‪ ،‬دو حالت دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬این تک&&ه گوش&&ت ن&&ه ب&&ه ص&&ورت& ظ&&اهر و ن&&ه پوش&&یده ش&&کل و‬
‫صورت& آدمی را نداشته باشد و بنا به شهادت ماما (ک&&ه ج&&نین را‬
‫از نزدیک مشاهده کرده) شکل اولی&&ه انس&&ان را نداش&&ته باش&&د در‬
‫این صورت هیچ حکمی بر سقط آن مرتب نمی‌گردد‪&.‬‬
‫‪ -2‬تکه گوشت به صورت انسان باشد یا دارای تص&&ویر& ظ&اهری از‬
‫انسان مانند داشتن دس&&ت و ی&&ا پ&&ا و امث&&ال آن را داش&&ته باش&&د‪ ،‬ی&&ا‬
‫تصویر غیر ظاهری& از انسان داشته باشد یا ماما گواهی دهد که‬
‫به صورت انسان است‪ ،‬در این صورت سقط جنین‪ ،‬خون نف&&اس‬
‫به دنبال دارد و با سقط آن عده زن تمام شده به حساب می‌آید‪.‬‬
‫‪ -3‬وقتی& که حمل در مرحله چهارم سقط ش&&ود‪ :‬یع&&نی بع&&د از آن ک&&ه‬
‫روح در آن دمی&ده ش&ود یع&نی بع&د از تکمی&ل ش&دن چه&ار م&اه و‬
‫آغاز ماه پنجم در این صورت دو حالت دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬هنگام سقوط سر و ص&&دایی نداش&&ته باش&&د‪ ،‬در این ص&&ورت حکم‬
‫ح&&الت دوم& (تک&&ه گوش&&ت) را دارد و اض&&افه ب&&ر آن غس&&ل و کفن‬
‫ش&&ود و ب&&ر آن نم&&از اقام&&ه ش&&ود و ب&&رایش ن&&امی انتخ&&اب کنن&&د و‬
‫عقیقه‌ای ذبح کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬هنگام سقوط سر و صدا داشته باشد‪ ،‬در این صورت حکم نوزاد‬
‫کامل را دارد که همه احکامی ک&&ه در ص&&ورت اول ذک&&ر ش&&د را‬
‫دارا می‌باشد و اضافه بر آن از وصیت وارث بهره می‌برد‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و االفتاء‬
‫من کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب‪)...‬ص(‪)280‬‬

‫آیا جایز است جنینی که با آزمایش مشخص شده که ناقص‬

‫است‪ ،‬سقط کنیم؟‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪82‬‬
‫من و همس&&رم ه&&ر دو مبتال ب&&ه تاالس&&مى هس&&تیم اکن&&ون دخترهش &ت&‬
‫ساله‌اى دارم که ب&&ا آزم&&ایش خ&&ونى ک&&ه درم&&اه دوم ب&&اردارى انج&&ام دادم‬
‫سالم است از انج&&ایى ک&ه عالق&ه زی&&ادى ب&ه بچ&ه دارم س&&ه ب&ار اق&دام& ب&ه‬
‫باردارى& کردم اما به دلیل سالم نبودن مجب&ور ب&ه س&قط آن ش&دم آی&ا اگ&ر‬
‫بار دیگر باردار& شوم از نظر شرعى حرام نیس&&ت اگ&&ر س&&الم نب&&ود آن‌را‬
‫سقط کنم چون دک&&تر می‌گوی&د& ش&&انس اس&&ت و قب&&ل از س&&ه م&&اهگى س&&قط‬
‫می‌شود لطفا مرا راهنمایى& کنید و از این سر درگمى نجات دهید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫سقط جنین دو حالت دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر سقط بعد از چهار ماهگی (یعنی ‪ 120‬روز& از ش&&کل گ&&یری‬
‫جنین) باشد‪ ،‬در این صورت سقط آن جنین ب&&ه ه&&ر عل&&تی باش&&د‪،‬‬
‫چه سالم باشد و چه ناقص حرام است‪.‬‬
‫‪ -2‬اما اگ&ر قب&ل از چه&&ار م&اهگی باش&د یع&&نی هن&وز روح در جس&م‬
‫جنین دمیده نشده است‪ ،‬در این ص&&ورت چنان‌ک&&ه ج&&نین مرض &ی&‬
‫العالج بگیرد و یا خطر مرگ مادر را تهدید کند‪ ،‬سقط آن جایز‬
‫است‪.‬‬
‫شیخ سعد الحمید گوید‪":‬در مورد& س&قط ج&نین‪ ،‬ب&رخی از علم&ا ب&ا در‬
‫نظر گرفتن شروط زیر آن را جایز دانسته‌اند‪:‬‬
‫‪ -1‬اوال نباید روح در جنین دمیده شده باشد‪ ،‬یعنی س&&قط بای&&د قب&&ل از‬
‫چهار ماهگی آن باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬بایس&&تی& در س&&قط ج&&نین ض&&رورتی باش&&د؛ مانن&&د خلقت ن&&اقص ی&&ا‬
‫مرض‌های العالج یا خط&&ری ک&&ه ج&&ان م&&ادر را تهدی&&د نمای&&د‪ .‬و‬
‫البته باز هم افضل آنست ک&&ه انس&&ان ب&&ه خ&&دا توک&&ل کن&&د و ب&&ر آن‬
‫صبر نماید‪(".‬یعنی& در غیر ضرورت به هیج وج&&ه ج&&ایز نیس&&ت‬
‫حتی قبل از چهار ماهگی)(منبع‪ :‬اإلسالم سؤال وجواب)‬
‫اما اگر چهار ماه از ش&کل گ&یری ج&نین گذش&ت س&قط ج&نین فق&ط در‬
‫یک حالت جایز است و آنهم خطر مرگ برای مادر‪:‬‬
‫"چنان‌که جنین ناقص&&ی ب&&ر آن ص&&دو بیس&&ت روز& بگ&&ذرد و روح در‬
‫وی دمی&&ده ش&&ود‪ ،‬در این ص&&ورت س&&قط آن ب&&ه ه&&ر دلیلی ول&&و نقص وی‬
‫جایز نیست‪ ،‬مگر اینکه حیات مادر را به خطر بیاندازد‪ &،‬زیرا جنین بعد‬
‫از آن زمان در او روح دمیده می‌شود& و او دیگر ص&&احب نفس مس&&تقلی‬
 ‫‪83‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫است‪ ،‬و الزمست که از او صیانت و محافظت شود‪ ،‬حال آن جنین سالم‬

‫باشد یا دارای آفات و امراضی باشد‪ ،‬یا اینکه به مص&&یبتی& گرفت&&ار ش&&ود‬
‫و ف&&رق& نمی‌کن&&د ک&&ه امی&&د بهب&&ودی& در او ی&&افت ش&&ود ی&&ا خ&&یر‪ ،‬زی&&را هللا‬
‫سبحانه و تعالی برای هر خلقتی حکمتی قرار& داده است که م&&ردم& از آن‬
‫بی‌خبرن&&د و هللا تع&&الی آگ&&اه‌تر اس&&ت ک&&ه چ&&ه چ&&یزی ب&&ه مص&&لحت خلقش‬
‫ق َوه َُو ٱللَّ ِطيفُ ۡٱلخَ بِ&ي ُر‪﴾١٤‬‬
‫است‪ ،‬چنان‌که می‌فرماید‪َ﴿ : :‬أاَل يَ ۡعلَ ُم َم ۡن خَ لَ َ‬
‫[الملك‪ ]14 :‬یعنی‪ :‬آیا آن کسى که موجودات را آفریده از حال آن‌ها آگ&&اه‬
‫نیس&&ت؟! در ح&&الى ک&&ه او (از اس&&رار دقی&&ق) ب&&اخبر و آگ&&اه اس&&ت!" (من‬
‫کتاب أحکام الجنین في الفقه اإلسالمي لعمر بن محمد بن إبراهیم غانم)‬
‫بنابراین اگ&ر پزش&ک تش&خیص ب&دون خط&ایی ده&د ک&ه ج&نین دارای‬
‫مرض تاالسمی است‪ ،‬بنا به فتوای& برخی از علما جایز است که قب&&ل از‬
‫چهار ماهگی جنین را سقط کرد ولی بعد از چهار ماهگی ب&&ه هیج وج&&ه‬
‫جایز نیست مگر خطر مرگ برای مادر باشد‪ .‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫مصوبه مجلس علمای عالی رتبه در مورد پیوند اعضا‬

‫الحمد هلل والصالة والسالم علی عبد هللا ورسوله نبین&&ا محم&&د‪ ،‬وعلی آل&&ه‬
‫وصحبه‪...‬وبعد‪:‬‬
‫مجلس«هیئت علمای عالی رتبه» در بیستمین نشس&&ت خ&&ود در ش&&هر‬
‫طایف در ماه ذی القعده‪ 1402‬ه حکم پیوند& عضو انسانی به انسان دیگر‬
‫را بر اساس پرسش هایی که ب&&ه ریاس&&ت ک&&ل پژوهش‌ه&&ای& علمی و افت&&ا‬
‫ارائه شده بود م&ورد& بررس&ی& ق&رار& داد‪ ،‬از آن جمل&ه س&&ؤال دک&&تر ن&زار‬
‫فتیح‪ ،‬م&دیر اج&&رایی مع&اونت و مس&ؤل در بیمارس&&تان تخصص&&ی مل&ک‬
‫فیصل در ریاض‪ ،‬که در طی نامه‌ای در ت&&اریخ ‪15/8/1401‬ه ب&&ه اداره‬
‫پژوهش‌های علمی و افتا رسیده بود‪ ،‬سؤال شیخ عبد المل&&ک بن محم&&ود&‬
‫رئیس دادگاه اس&&تیناف& در نیجری&&ه‪ ،‬ک&&ه ه&&ر دو نام&&ه ب&&ه ش&&ماره‪ 1427‬و‬
‫ت&&اریخ ‪ 16/6/1402‬و ش ‪/590‬ب و ت&&اریخ ‪ 1/5/1402‬ب&&ه «مجلس»‬
‫عرضه گردید‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪84‬‬
‫مجلس ب&&ا مراجع&&ه ب&&ه مص&&وبه ش&&ماره ‪ 47‬ت&&اریخ‪ 20/8/1396‬ه در‬
‫م&&&&ورد& حکم کالب&&&&د ش&&&&کافی و ب&&&&ه مص&&&&وبه ش&&&&ماره (‪ )62‬ت&&&&اریخ‬
‫‪ 25/10/1398‬و به مصوبه شماره (‪ )65‬تاریخ ‪7/2/1399‬ه ص&&ادر در‬
‫مورد حکم اهدای خون و ایجاد بانک خون‪ .‬سپس موضوع پیوند& عض&&و‬
‫انس&&انی ب&&ه انس&&ان دیگ&&ر را م&&ورد بررس&&ی ق&&رار داده و بع&&د از بحث و‬
‫تبادل آرا‪ ،‬مجلس چنین رأی داد‪:‬‬
‫پیوند عضوی از اعضای انسان مسلمان زنده یا ذمی به خ&&ودش اگ&&ر‬
‫نیاز باشد و خطری در ب&&یرون آوردن آن نباش&د و گم&ان غ&&الب م&وفقیت‬
‫پیوند باشد جایز است‪.‬‬
‫«کمیسیون فتوا» با رأی اکثریت اینگونه نظر داد‪:‬‬
‫‪ -1‬جدا کردن عضوی از انسانی& مرده و پیوند& آن به مسلمانی دیگ&&ر‬
‫اگر نیاز باشد و فتنه‌ای در بیرون آوردن آن نباشد و گمان غ&&الب‬
‫این باشد که پیوند آن با موفقیت صورت می‌گیرد‪ ،‬جایز است‪.‬‬
‫‪ -2‬انسان زنده می‌تواند عض&&وی از ب&&دنش را ب&&ه مس&&لمانی& ک&&ه نی&&از‬
‫دارد هدیه کند‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‪.‬‬
‫[قرار هیئة کبار العلماء] رقم(‪ )99‬و تاریخ ‪1402 /6/11‬‬
‫من کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب‪ )...‬ص(‪)336‬‬

‫آیا اهدای عضو کسانی که مرگ مغزی شده‌اند از نظر شرعی‬

‫جایز است؟‬
‫شخصی مسلمانی مرگ مغزی کرده خانواده‌اش ندانس&&ته عض&&و ب&&دن‬
‫این شخص را به یک کافر اهدا می‌کنند آیا در قی&&امت این عض&&و م&&ا ک&&ه‬
‫مسلمان بوده با شخص کافر به جهنم می‌رود؟&‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫آنچه که امروز& در مورد& مرگ مغزی مط&&رح اس&&ت اینس&&ت ک&&ه‪ ،‬آی&&ا‬
‫این پدیده بعنوان مرگ معتبر است‪ ،‬بگونه ایکه بر شخصی& که دچار آن‬
‫شده است بتوان تمامی احکام وف&&ات ش&&رعی را ج&&اری ک&&رد‪ .‬ی&&ا اینک&&ه؛‬
 ‫‪85‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫م&&&رگ وی اعتب&&&ار دارد ولی احک&&&ام ش&&&خص زن&&&ده ب&&&ر وی ج&&&اری‬

‫می‌شود؟!؟‬
‫علم&&ای معاص&&ر در این ام&&ر اختالف دارن&&د‪ ،‬ب&&رخی از علم&&ا م&&رگ‬
‫مغزی را بعنوان مرگ معتبر می‌دانند& و از جمل&&ه این علم&&ا‪ ،‬مجم&&ع فق&&ه‬
‫اسالمی است که مرگ مغزی را بعنوان مرگ شرعی معتبر دانس&&ته‌اند؛‬
‫البت&&ه ب&&ه ش&&رطیکه تم&&امی وظ&&ایفی& ک&&ه مغ&&ز دارد تعطی&&ل ش&&ده باش&&د و‬
‫پزشکان متخصص اعالم نمایند که به هیچ وجه مریض به حالت قبل از‬
‫مرگ مغزی باز نخواهد گشت‪ ،‬گرچه بعضی از اعضای بدن مانند قلب‬
‫همچنان به کار خود توسط& دستگاه‌های مربوطه ادامه می‌دهند‪.‬‬
‫ولی بعضی دیگر از علمای معاصر& مرگ مغزی را ب&&ه دلی&&ل اینک&&ه‬
‫در این حالت قلب مریض در حال طپش است و نبض وی عمل ک&&رده و‬
‫نفس می‌کشد‪ ،‬را بعنوان مرگ شرعی معتبر نمی‌دانند‪.‬‬
‫و بنظر می‌رسد& که این قول اخ&&یر ارجح باش&&د زی&&را چ&&ه بس&&ا بس&&یار&‬
‫اتفاق می‌افتد& که شخصی& که دچار م&&رگ مغ&&زی ش&&ده اس&&ت‪ ،‬بع&&د از آن‬
‫بهب&&ود& یافت&&ه و ب&&ه زن&&دگی خ&&ود ادام&&ه داده اس&&ت‪ .‬مثال روزنام&&ه ش&&رق‬
‫االوس&&&ط& در نس&&&خه اینترن&&&تی خ&&&ود ب&&&ه ت&&&اریخ ‪ 30/6/2001‬خ&&&بر دا؛‬
‫دانشمندی بریتانیایی& که متخصص مرکز مطالع&&ات بیم&&ارانی& ک&&ه دچ&&ار‬
‫حمله قلبی شده‌اند است اعالم کرد که دالئلی مبنی بر ادامه هوش&&یاری و‬
‫بیداری انسان حتی بعد از توقف& اعمال مغز وجود& دارد و اظهار داش&&ت‬
‫که او در ح&&ال مطالع&&ه م&&وارد ب&&الینی اس&&ت ک&&ه پزش&&کان از آن بعن&&وان‬
‫موارد معتبری& می‌دانند که پس از مرگ مغزی باعث حیات می‌شود‪.‬‬
‫و عالمه محمد محمد مختار الشنقیطیدر کتاب خود " الجراحة الطبیة‬
‫" از عالمهبکر أبی زی&&دنقل می‌کن&&د ک&&ه گفت‪" :‬جمعی از پزش&&کان حکم‬
‫بر م&&رگ مغ&&زی شخص&&ی کردن&&د و ل&&ذا از خ&&انواده‌ی& وی خواس&&تند& ک&&ه‬
‫اجازه دهند تا برخی از اعضای ب&&دن وی را (ب&ه محت&اجین) پیون&&د زنن&&د‬
‫ولی خانواده وی با آن مخالفت کردند‪ ،‬بعد از آن هللا تعالی (ادامه)حی&&ات‬
‫را بر وی نوشت و او تا به االن به زندگی خود ادامه می‌دهد‪".‬‬
‫همچنین مجله "المسلمون" در شماره‪ 232 :‬بتاریخ ‪11/12/1409‬هـ‬
‫نوشت که‪ ":‬کودکی& بدون مغز متولد شد و پزش&کان اعالم کردن&د ک&ه او‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪86‬‬
‫بیشتر از دو هفت&&ه زن&&ده نخواه&د& ب&&ود‪ ،‬در حالیک&&ه پنج س&&ال از آن اعالم‬
‫گذشته (و کودک همچنان زنده است)‪" ...‬‬
‫و آنچه که نزد پزش&&کان مس&&لم اس&&ت اینس&&ت ک&&ه ؛ ب&&دن شخص&ی& ک&&ه‬
‫دچار مرگ مغزی شده است دوا و درمان را قبول کرده و ب&&ا آن نش&&و و‬
‫نما می‌کند و اگر ش&&خص م&&رده باش&&د هیچگون&&ه وس&&ایل حی&&ات را قب&&ول‬
‫نمی‌کند‪.‬‬
‫همچنین کتاب و سنت احکام وفات را جز ب&&ر کس&&ی ک&&ه تمام&&ا م&&رده‬
‫باشد مترتب نمی‌سازد و اصل بقای حی&&ات اس&&ت و حی&&ات از وی س&&اقط&‬
‫نمی‌شود& مگر با یقین کامل‪.‬‬
‫و پزشکانی& که مرگ مغزی را معت&&بر می‌دانن&د؛ در براب&&ر خطاه&ای&‬
‫احتمالی در تشخیص خود معترف هستند و این مسئله بسیار خطیر است‬
‫که حکم بر مرگ انسانی شود در حالیکه حفظ و صیانت از جان وی از‬
‫ضروریات& شرعی است‪.‬‬
‫و فقها عالمت‌های فوت را چ&&نین ذک&&ر کرده‌ان&&د‪ :‬قط&&ع تنفس‪ ،‬ازک&&ار‬
‫افتادن پاها‪ ،‬ازکار افتادن چشم ها‪ ،‬باز شدن لبها‪،‬ج&&دا ش&&دن و ش&&ل ش&&دن‬
‫مچ‪ ،‬کج شدن بینی‪ ،‬شل شدن پوست صورت‪ ،‬و چن&&د م&&ورد دیگ&&ر ذک&&ر‬
‫کرده ند‪(".‬منبع‪ :‬اسالم وب)‬
‫به هرحال آنچه که در مورد& م&رگ مغ&زی می‌ت&وان گفت اینس&ت ک&ه‬
‫بین علمای معاصر اختالف نظر است که آی&&ا می‌ت&&وان م&&رگ مغ&&زی را‬
‫بعنوان مرگ حقیقی و شرعی بحس&&اب آورد ی&&ا خ&&یر؟ (ک&&ه اگ&&ر بعن&&وان‬
‫م&&رگ ش&&رعی ب&&ه حس&&اب آورده ش&&ود بن&&ا ب&&ه ق&&ول راجح علم&&ا اه&&دای‬
‫اعضای وی به مسلمانان جایز است)‬
‫ولی شایسته است ک&&ه مس&&لمانان ج&&انب احتی&&اط را درنظ&&ر بگیرن&د& و‬
‫نبایستی حکم به مرگ شرعی شخصی& که دچار مرگ مغزی شده اس&&ت‬
‫داد‪ .‬وهللا اعلم‬
‫"اما اه&&دا ک&&ردن عض&&وی از اعض&&ای مس&&لمان (زن&&ده) ب&&ه مس&&لمانی&‬
‫دیگر‪ ،‬ما بین علما محل اختالف اس&&ت؛ ب&&رخی& از علم&&ا مطلق&&ا هرگون&&ه‬
‫پیون&&د اعض&&ا را از مس&&لمان ب&&ه مس&&لمان ک&&ه ه&&ر دو زنده‌ان&&د را ج&&ایز‬
‫می‌دانند حال آن عضو قلب باشد یا دست ی&&ا کلی&&ه‪ ،‬ولی ب&&رخی دیگ&&ر از‬
‫علما آن‌را مطلقا ناجایز دانسته و فرقی را بین نوع عضو نمی‌گذارند‪&.‬‬
 ‫‪87‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫در این میان برخی دیگر از علما قائل بر تفصیل شده‌اند‪ ،‬بدین معنی‬
‫که؛ اهدای عضوی از بدن مسلمان که با آن عضو دچار مرگ نمی‌ش&&ود&‬
‫و به اصطالح حیات وی دچار خطر نمی‌گردد& را جایز دانسته‌اند‪ ،‬مانن&&د‬
‫کسی که کلی&ه خ&ود را اه&دا می‌کن&د ولی اه&دای ب&رخی دیگ&ر از اعض&ا‬
‫همچون قلب را جایز نمی‌دانند زی&&را حی&&ات وی از بین رفت&&ه و این ام&&ر‬
‫را جزو انتحار (خودکش&&ی) دانس&&ته‌اند ک&&ه ح&&رام اس&&ت‪ .‬زی&&را هللا تع&&الی‬
‫می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬واَل ت َۡقتُلُ ٓو ْا َأنفُ َس ُكمۡۚ ﴾ [النساء‪ ]29 :‬یعنی‪ :‬خودکشى نکنید‪.‬‬
‫اما اهدای (هر نوع) عضو بدن مسلمان به کافر (که اهل ذمه نباش&&د)‬
‫جایز نیست" (منبع‪ :‬اسالم وب)‪.‬‬
‫ام&ا اگ&ر کس&ی از روی& جه&ل یکی از اعض&&ای ب&دن مس&&لمانی را ب&ه‬
‫ک&&افری& اه&&دا کن&&د‪ ،‬ح&&ال آی&&ا آن عض&&و ن&&یز ب&&ا آن ک&&افر در آتش خواه&&د‬
‫سوخت یا خیر؟! بنظر امری ناصحیح باش&&د‪ ،‬زی&&را مثال کس&&ی ک&&ه قلبش‬
‫را به شخص دیگری اهدا می‌کند در قیامت آن قلب نیز زن&&ده خوه&&د ش&&د‬
‫و نزد صاحب اصلی خود بازمی گردد‪ .‬به هر ح&&ال این مس&&ئله مجه&&ول‬
‫است و کسی نمی‌تواند بدان حکم دهد زیرا ما ب&&دان خ&&بر داده نش&&ده‌ایم و‬
‫به آن اندازه از حقایق ب&&اخبریم& ک&&ه هللا تع&&الی و رس&&ولش ج ب&&ه م&&ا خ&&بر‬
‫داده‌اند‪ .‬بنابراین می‌گوییم& خداوند بدان آگاه‌تر است‪ .‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫اهدا یا فروش اعضای یک انسان چه حکمی دارد؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اما فروش& اعضای ب&&دن ب&ه دیگ&ری& مطلق&ا ص&حیح نیس&&ت‪ ،‬زی&&را هللا‬
‫تعالی می‌فرماید‪&:‬‬
‫﴿ َواَل ت َۡقتُلُ ٓو ْا َأنفُ َس ُكمۡۚ ﴾ [النساء‪ ]29 :‬یعنی‪ :‬خود را نکشید‪.‬‬
‫و از طرفی انسان مال&&ک اعض&&ای ب&&دن خ&&ود نیس&&ت بلک&ه مال&&ک هللا‬
‫تعالی است‪.‬‬
‫و پیامبر& ج فرمودند‪« :‬وال تبع ما لیس عندك»(ابوداود و احمد)‬
‫یعنی‪ :‬چیزی را مفروش که ملک تو نیست‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪88‬‬
‫و بر همین اساس جمعی از علما فروش اعضای بدن را به هر دلیلی‬
‫جایز ندانسته‌اند و فقط ب&&رخی از علم&&ا اه&&دای آن‌را ب&&ه شخص&&ی محت&&اج‬
‫جایز دانسته‌اند که بدون آن باعث مرگش خواهد ب&&ود‪ ،‬و ن&&یز بش&&رطیکه‬
‫آن عضو اهدایی باعث مرگ اهدا کننده نشود (مانند قلب)‪.‬‬
‫ک&&ه البت&&ه ب&&رخی دیگ&&ر از علم&&ا ح&&تی اه&&دای ه&&ر عض&&وی را ج&&ایز‬
‫نمی‌دانن&د& ک&&ه ب&&ا مراجع&&ه ب&&ه لین&&ک فت&&اوای داده ش&&ده ب&&ه این مس&&ئله پی‬
‫خواهید برد‪ .‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫معالجه بیماری‌های جسمی با قرآن‬

‫آیا بیماری‌هایی مانند سرطان ب&&ا ق&&رآن معالج&&ه می‌ش&&ود‪ ،‬آنگون&&ه ک&&ه‬
‫بیماریهای& روحی مانند چشم زخم و غ&&یره ب&&ا آن عالج می‌ش&&ود؟ آی&&ا در‬
‫این مورد دلیلی هست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫قرآن و دعا از هر بیماری به حکم خدا شفا می‌دهد‪ ،‬دالیل زیادی در‬
‫این مورد هست‪ ،‬از آن جمل&&ه اینک&&ه خداون&&د می‌فرمای&&د‪﴿ &:‬قُ& ۡ&ل هُ& َو لِلَّ ِذينَ‬
‫شفَٓاء‪[ ﴾ ۚٞ‬فصلت‪]44 :‬‬ ‫َءا َمنُ ْ‬
‫وا ه ُٗدى َو ِ‬
‫«بگو‪ :‬قرآن برای مومنان مایه‌ی راهنمایی و شفاست»‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫و می‌فرماید‪َ ﴿ :‬ونُن َِّز ُل ِمنَ ۡٱلقُ& ۡ&ر َءا ِن َم&&ا هُ& َ‬
‫&و ِش&فَٓاء‪َ ٞ‬و َر ۡح َم& ‪ٞ‬‬
‫&ة لِّل ُم& ۡ&ؤ ِمنِينَ ﴾‬
‫[اإلسراء‪.]82 :‬‬
‫«و م&&ا آی&&اتی از ق&&رآن را ف&&رو می‌فرس&&تیم ک&&ه م&&ایه‌ی بهب&&ودی و رحمت‬
‫مومنان است‪»،‬‬
‫پیامبر ج وقتی& که ناراحتی& داشت به هنگام خواب سوره ﴿قُ ۡل هُ َو ٱهَّلل ُ‬
‫َأ َح&&& ٌد‪[ ﴾١‬اإلخالص‪ ]1 :‬و مع&&&وذتین (س&&&وره فل&&&ق و ن&&&اس) را س&&&ه ب&&&ار‬
‫می‌خوان &د& و در دس &ت‌هایش ف&&وت می‌ک&&رد‪ ،‬و ه&&ر ب&&ار آن را ب&&ه ب&&دنش‬
‫می‌مالید دست کشیدن را از سر و صورت سینه شروع& می‌کرد‪ .‬بخ&&اری‬
‫(‪ )5735‬و مسلم (‪)2192‬‬
‫الشیخ ابن باز‪ -‬مجموع& فتاوی و مقاالت متنوعه(‪)8/364‬‬
 ‫‪89‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫حکم مداوا با مخدرات‬

‫آیا معالجه با مواد مخدر و مش&&روباتی ک&&ه ب&&ه ش&&راب نزدیکن&د& مانن&&د‬
‫سرکه جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫مداوا با آنچه خداوند حرام کرده است از قبی&&ل‪ :‬افی&&ون‪ ،‬حش&&یش و ی&&ا‬
‫شراب و امثال آن از مخدرات جایز نیست‪ .‬همچنین از گذاشتن مق&&داری‬
‫از این مواد در دوا جایز نیست‪ ،‬اما اگر مقداری با دوا ترکیب ش&&ود ک&&ه‬
‫حالت نشه و مستی نیاورد‪ ،‬تداوی با آن جایز است؛ چون اض&&افه ک&&ردن‬
‫ماده‌ی مخدر به دوا تأثیری ندارد‪ .‬پس گویا اصالً استفاده نشده است‪.‬‬
‫اما سرکه اگر اصل آن شراب نباشد ی&&ا در اص&&ل ش&&راب ب&&وده و ب&&ه‬
‫خودی خود تبدیل به سرکه شده‪ ،‬مخدر و مست کننده نیس&&ت‪ ،‬از این رو‬
‫مداوا با آن جایز است‪ ،‬اما اگر در اصل شراب بوده و ب&&ا دس&&تکاری& آن‬
‫را تبدیل به سرکه کرده‌اند‪ ،‬استفاده از آن جایز نیست‪.‬‬
‫اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و االفتاءمن‬
‫کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب‪،)...‬ص(‪)208‬‬

‫حکم چت با نامحرم چیست؟ اگر برای بحث راجع به مسائل‬

‫دینی باشد چطور؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫هیچ ایرادی ندارد که زن و یا مرد مسلمانی از این&&ترنت اس&&تفاده کن&&د‬
‫و در اثنای آن وارد& شبکه چت مانند پالتاک و یا شبیه آن (برای اس&&تفاده‬
‫از اینترنت) شود‪ .‬به شرطیکه در آن امری مخالف شرع وج&&ود& نداش&&ته‬
‫باشد‪ ،‬مانند گفتگوی ویژه زنان با م&&ردان‪ ،‬ک&&ه معم&&وال در این گفتگوه&&ا‬
‫گاه&&ا در س&&خن گفتن تس&&اهلی از ط&&رفین روی می‌ده&&د ک&&ه ب&&ه ن&&وعی‪،‬‬
‫دعوت به فتنه بینشان می‌نماید‪ ،‬و بنابراین واجب است که در این مواق&&ع‬
‫گفتگو را ببندند و از آن دوری کنند‪ ،‬تا دچار فتنه نشوند‪&.‬‬
‫و در بیش&&تر& مواق&&ع در این گفتگوه&&ا ب&&ر ط&&رفین ش&&ر و بالیی واق&&ع‬
‫می‌شود‪ ،‬و آن‌ها را در عشق و شیفتگی می‌اندازد‪ ،‬و بعضی از آن‌ها را‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪90‬‬
‫ط&&وری& دچ&&ار هیج&&ان می‌کن&&د ک&&ه از آن هم ( عش&&ق) ب&&االتر می‌ب&&رد‪ ،‬و‬
‫شیطان طرفین& را به بازگو نمودن اوصاف دیگ&&ری ک&&ه منج&&ر ب&&ه فس&&اد&‬
‫است می‌کشاند‪&.‬‬
‫از جناب شیخ ابن جبرین‪ /‬سوال می‌شود‪ &:‬حکم مبادله پیام بین پسران‬
‫و دختران جوان چیست؟ با توجه به اینک&&ه این ارتب&&اط خ&&الی از فس&&ق و‬
‫عشق است‪.‬‬
‫ایشان پاسخ دادند‪:‬‬
‫بر هیچ انسانی جایز نیست که به زنی بیگانه پیام بفرستد‪ ،‬با توجه به‬
‫اینکه فتنه است‪ ،‬و با وجود اینک&&ه پی&&ام دهن&&ده فک&&ر می‌کن&&د ک&&ه در آنج&&ا‬
‫فتنه‌ای نیست‪ ،‬اما شیطان دست از سر او ب&رنمی دارد ت&ا اینک&ه م&رد را‬
‫بوسیله زن و زن را بوسیله مرد می‌فریب&د& و دچ&&ار وسوس&&ه می‌نمای&&د‪ .‬و‬
‫پیامبر ج امر فرموده‌اند& که از گ&&وش دادن ب&&ه ش&&خص زب&&ان ب&&از دوری‬
‫نماید‪ ،‬و خبر داده‌اند که مردی خواه&&د آم&&د درحالیک&&ه م&&ومن اس&&ت‪ ،‬ام&&ا‬
‫سخن باز دست از سر او بر نمی‌دارد& تا اینکه او را دچار فتنه می‌کند‪.‬‬
‫و در رد و بدل نمودن پیام بین پسران و دخ&&تران ج&&وان فتنه‌ی عظیم‬
‫و خطر بزرگی& وجود دارد که واجب است از آن دوری& شود هرچند که‬
‫سوال کننده بگوید‪ :‬در این امر عش&&ق و هیج&&انی وج&&ود& ن&&دارد‪(.‬نق&&ل از‪:‬‬
‫فتاوى المرأة‪ ،‬جمع محمد المسند‪ ،‬ص ‪.)96‬‬
‫ل&&ذا شایس&&ته اس&&ت ک&&ه جوان&&ان مس&&لمان از چت ک&&ردن ب&&ا دخ&&تران و‬
‫پس&&ران بیگان&&ه و ی&&ا ن&&امحرم& خ&&ودداری نماین&&د‪.‬و ف&&رق نمی‌کن&&د ک&&ه این‬
‫ارتباط به چه منظوری صورت& بگیرد‪.‬‬
‫سایت اسالم سوال جواب (‪)IslamQA.Com‬‬

‫حکم همنشینی با مرتدین‬

‫من یک دانشجوی مذهبی در تهران هستم اما هم اتاقی‌هایم انسان‌های‬
‫بی‌دینی هستند و مدام به خدا و پی&&امبر و ص&&حابه و مقدس&&ات دین اس&&الم‬
‫ت&&وهین می‌کنن&&د و من فق&&ط س&&اکت می‌ش&&وم& ب&&ه آن‌ه&&ا ک&&اری ن&&دارم ‪.‬‬
‫می‌خواستم& بپرسم آیا بر من گناه است که سکوت می‌کنم‪&.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫در این باره هللا تعالی مومنین را راهنمایی& نموده است‪:‬‬
 ‫‪91‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫اول‪ :‬اینکه بر مسلمان شایسته است که برای حفظ دینش با انسان‌های‬

‫مسلمان و صادق همراه شود چنان‌که هللا تعالی می‌فرمایند‪ٰ ﴿ :‬يََٓأ ُّيهَ&&ا ٱلَّ ِذينَ‬
‫ٱلص & ِدقِينَ ‪[ ﴾١١٩‬التوب&&ة‪ .]119 :‬یع&&نی‪ :‬اى‬ ‫&وا َم& َع ٰ َّ‬‫&وا ٱهَّلل َ َو ُكونُ& ْ&‬
‫&وا ٱتَّقُ& ْ‬
‫َءا َمنُ& ْ‬
‫کسانى که ایمان آوردهاید از خدا پروا کنید و با راستان باشید‪.‬‬
‫َّ‬
‫و هللا تعالی در توصیف& بندگان پرهیز گارش می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬وٱل ِذينَ اَل‬
‫ٱلزو َر﴾ [الفرقان‪« ]72 :‬آنان که در محل دروغ حاضر نمی‌شوند»‬ ‫يَ ۡشهَ ُدونَ ُّ‬
‫پس نبایستی این ارشاد باری تعالی را ازیاد برد چ&&را ک&&ه مای&&ه حف&&ظ‬
‫دین و خوشنودی& باری تعالی است‪.‬‬
‫دوم‪ :‬در مجلسی که محل استهزاء و کف&ر ب&ه دین اس&ت نبای&&د حاض&ر&‬
‫ش&&د و اگ&&ر مس&&یر مجلس ب&&ه چ&&نین ام&&ری رس&&ید بای&&د آن مجلس را ت&&ا‬
‫زمانیکه از استهزاء دست بر می‌دارند‪،‬بیرون رفت‪:‬‬
‫ض‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬وِإ َذا َرَأ ۡيتَ ٱلَّ ِذينَ يَ ُخوضُونَ فِ ٓي َءا ٰيَتِنَا فَ&&َأ ۡع ِر ۡ‬
‫ٱلش & ۡي ٰطَنُ فَاَل ت َۡق ُع& ۡ&د بَ ۡع& َد‬
‫ُنس &يَنَّكَ َّ‬
‫ث غ َۡي ِرۦۚ ِه َوِإ َّما ي ِ‬
‫ُوا فِي َح ِدي ٍ‬ ‫ع َۡنهُمۡ َحتَّ ٰى يَ ُخوض ْ&‬
‫َّٰ‬
‫ٱل ِّذ ۡك َر ٰى َم َع ۡٱلقَ ۡو ِم ٱلظلِ ِمينَ ‪[ ﴾٦٨‬األنعام‪.]68 :‬‬
‫«هرگاه کسانی را دیدی که در مورد آی&&ات م&&ا س&&خنان ن&&احق می‌گوین&&د از‬
‫آنان رویگردانی کن تا آن که به سخنی دیگر بپردازند‪ ،‬و اگ&&ر ش&&یطان از ی&&اد‬
‫تو برد بعد از به یاد آوردن با گروه ستمگران منشین»‪.‬‬
‫علما گفته‌اند‪ :‬پرداختن به آیات خدا در اینجا یعنی س&&خنی ک&&ه ب&&ا ح&&ق‬
‫مخالف باشد از قبیل زیبا جلوه دادن سخنان باطل‪ ،‬دعوت به آن‪ ،‬ستودن‬
‫اهل باطل و روی گردانی از حق و عیب جویی آن‪ .‬این آی&&ه دلیلی اس&&ت‬
‫بر این که همنشینی با اهل منکر جایز نیست‪.‬‬
‫ت‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬وقَ& ۡ&د نَ& َّز َل َعلَ ۡي ُكمۡ فِي ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫ب َأ ۡن ِإ َذا َس& ِم ۡعتُمۡ َءا ٰيَ ِ‬
‫ث غ َۡي& ِر ِٓۦه‬‫ُوا فِي َح ِدي ٍ‬ ‫ُوا َم َعهُمۡ َحتَّ ٰى يَ ُخوض ْ‬ ‫ٱهَّلل ِ ي ُۡكفَ ُر بِهَا َوي ُۡست َۡه َزُأ بِهَا فَاَل ت َۡق ُعد ْ‬
‫ِإنَّ ُكمۡ ِإ ٗذا ِّم ۡثلُهُمۡۗ ﴾ [النساء‪.]140 :‬‬
‫«و در کتاب قرآن برای شما نازل کرده است که هرگاه شنیدید که به آیات‬
‫خدا کفر ورزیده می‌شود و مورد مسخره قرار می‌گیرن&&د‪ ،‬ب&&ا آن&&ان ننش&&ینید ت&&ا‬
‫آنکه به سخنی دیگ&&ر بپردازن&&د اگ&&ر ب&&ا آن&&ان بنش&&ینید آنگ&&اه ش&&ما همانن&&د آن‌ه&&ا‬
‫خواهید بود»‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪92‬‬
‫علما گفته‌اند‪ :‬آیه به طور عام حض&&ور در مج&&الس گن&&اه و فس&&ادی را‬
‫که در آن مجالس به اوام&&ر و ن&&واهی هللا تع&&الی اهمیت داده نمی‌ش&&ود را‬
‫شامل می‌شود‪&.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫آیا خوردن قرص‌های آرام بخش مانند ترامادول و بایامادول‬

‫جایز است یا خیر؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر این قرص‌ها مست‌آور باشند بدون شک حرامن&&د زی&&را هللا تع&&الی‬
‫می‌فرمایند‪:‬‬
‫س ِّم ۡن‬ ‫ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫َأۡل‬
‫نصابُ َوٱ زلَ ُم ِر ۡج ‪ٞ‬‬
‫َ‬ ‫َأۡل‬‫﴿ ٰيََٓأ ُّيهَا ٱل ِذينَ َءا َمنُ ٓوا ِإنَّ َما ٱلخَ مۡ ُر َوٱل َم ۡي ِس ُ&ر َوٱ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ٱجتَنِبُوهُ﴾ [المائدة‪]90 :‬‬ ‫َع َم ِل ٱل َّش ۡي ٰطَ ِن فَ ۡ‬
‫یعنی‪ :‬اى کسانى که ایمان آوردهاید! ش&&راب و قم&&ار و بت‌ه&&ا و ازالم [=‬
‫نوعى بختآزمایى]‪ ،‬پلید و از عمل شیطان است‪ ،‬از آن‌ها دورى کنید‪.‬‬
‫و علما گفته‌اند که هر ماده‌ای که مست آور باشد حرام است‪.‬‬
‫و نیز اگر استفاده از آن قرص‌ها برای بدن مضر باش&&د ن&&یز حرامن&&د‬
‫زیرا پیامبر ج می‌فرمایند‪&:‬‬
‫«ال ضرر وال ضرار» (صحیح – روایت ابن ماجة)‪ ،‬یع&&نى‪" :‬ن&&ه ب&&ه‬
‫خود ضرر برسانید& و نه به دیگران"‬
‫و ما در مورد& این دو قرص تحقیق ک&&ردیم& و متوج&&ه ش&&دیم ک&&ه آن دو‬
‫داروئی ض&&د درد ک&&ه از دس&&ته داروه&&ای مس&&کن مخ&&در می‌باش&&ند ‪.‬و‬
‫متخصص&&ان& گفته‌ان&&د ک&&ه ع&&وارض س&&وء مص&&رف داروی& «ترام&&ادول»&‬
‫خطرناک‌تر از تریاک است و سوء مصرف «ترام&&ادول» ب&&ه م&&دت س&&ه‬
‫روز به آسیب‌ جبران‌ناپذیر& مغز منج&&ر می‌ش&&ودو& آن را ج&&زو داروه&&ای‬
‫روانگردان بحساب آورده‌اند‪.‬‬
‫به نقل از سایت دانشگاه علوم پزشکی ته&&ران‪" :‬این دارو در درم&&ان‬
‫دردهای نسبتا ً شدید حاد یا مزمن از قبیل دردهای بعد از عم&&ل ج&&راحی‬
‫و یا دردهای سرطانی& توسط پزشکان تجویز می‌شود‪ .‬با توجه ب&ه اینک&&ه‬
‫این دارو از گروه ضد درد مخدر می‌باشد& اثرات وابستگی& و عوارض&ی&‬
‫شبیه ب&&ه داروه&&ای مخ&&در از قبی&&ل س&&رگیجه‪ ،‬خ&&واب آل&&ودگی‪ ،‬یبوس&&ت‪،‬‬
 ‫‪93‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫تعریق‪ ،‬خارش و در مواردی نادر کاهش فع&&الیت سیس&&تم تنفس در ب&&دن‬

‫ایج&&اد می‌کن&&د و در نتیج&&ه ب&&ا قط&&ع ناگه&&انی& ترام&&ادول بع&&د از مص&&رف&‬
‫طوالنی مدت آن‪ ،‬عالیم ترک مورفین در بدن مانند بی‌خوابی‪ &،‬تحری&&ک‬
‫پ&&ذیری‪ ،‬تش&&نج‪ ،‬ل&&رزش‪ ،‬ته&&وع‪ ،‬اس&&تفراغ‪ ،‬درد عض&&الت و ش&&کم و‪...‬‬
‫(عالیم ‪ )withdrawal‬ظاهر می‌گردد"‬
‫و به نقل از سایت پزشکان بدون مرز‪" :‬مواداعتیاد آور طیف بس&&یار‬
‫وس&&یعی& را در برگرفت&&ه و عم&&دتا ش&&امل م&&واد مخ&&در( مث&&ل تری&&اک‪،‬‬
‫ه&&&روئین‪ ،‬ش&&&یره‪ ،‬ک&&&دئین‪ ،‬دیفنوکس&&&یالت‪ ،‬م&&&رفین‪ ،‬پت&&&دین‪ ،‬مت&&&ادون‪،‬‬
‫ترامادول‪ ،‬کرک‪ ،‬تمجزیک یا بوپرنورفین& …)‪ ،‬م&&واد مح&&رک و ت&&وهم‬
‫زا(مثل کوکائین‪ ،‬شیشه‪ ،‬قرص اکستازی‪ &،‬حشیش‪،)… LSD،‬‬
‫یع&&نی متخصص&&ان این ن&&وع ق&&رص را ج&&زو م&&واد مخ&&در محس&&وب‬
‫می‌کنند‬
‫و گفته شده اس&&ت ک&&ه ق&&رص ترام&&ادول مع&&ادل ‪ 62‬میلی‌گ&&رم تری&&اک‬
‫است‪.‬‬
‫و ن&&یز متوج&&ه ش&&دیم ک&&ه مص&&رف آن‌ه&&ا ب&&اعث ایج&&اد سرخوش&ی& در‬
‫مصرف کننده آن می‌شود‪.‬بنابراین مصرف این قرص‌ها با چنین ویژگی‬
‫جایز نیست مگر جهت ضرورت& و اضطاری ک&&ه ش&&رع تع&&یین می‌کن&&د‪.‬‬
‫وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫آیا زرتشت پیامبر بود؟ و لطفا راجع به زرتشت و کتابش‬

‫توضیح بفرمایید‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫زرتشت پیامبر نبوده است‪ ،‬زیرا ب&رخالف تم&&امی انبی&ا معتق&&د ب&ه دو‬
‫ن&&یرو& ش&&ر و خ&&یر ب&&وده اس&&ت و ه&&ر دو را در سرنوش&&ت ع&&الم م&&وثر‬
‫می‌دانست!‬
‫بن&&ابر اوس&&تایی& ک&&ه ام&&روز& در دس&&ت اس&&ت‪ ،‬آئی&&نی ک&&امال ثن&&وی و‬
‫شرک‌آمیز شمرده می‌شود‪ .‬در «وندیداد» آفرینش& را میان اه&&ورامزدا و‬
‫اهریمن تقسیم نم&&وده‪ ،‬و ه&&ر بخش را ب&&ه یکی از آن دو نس&&بت می‌ده&&د!‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪94‬‬
‫مثالً می‌نویسد‪« :‬من اهورامزاد& دومین کشور& با نزهت که آفریدم& دش&&تی‬
‫است که اقوام سغد در سکونت دارند‪ ،‬اهریمن پرمرگ ب&&ر ض&&د آن آفت‬
‫ملخ پدید آورد»& (وندیداد اوستا‪ ،‬ترجمۀ دکتر موسی جوان‪ ،‬صفحۀ ‪)59‬‬
‫یا می‌نویسد‪« :‬چهارمین کشور ب&&ا ن&&زهت ک&&ه من اه&&ورامزاد آفری&&دم&‬
‫بلخ زیبا با پرچم افراشته است‪ ،‬اهریمن پرمرگ بر ضد آن مورچه پدید‬
‫آورد» (وندیداد اوستا‪ ،‬ترجمۀ دکتر موسی& جوان‪ ،‬صفحۀ ‪)61‬‬
‫به همین ترتیب و ندیداد ن&&زاع اه&&ورامزدا ب&&ا اه&&ریمن (انگ&&ر) را در‬
‫س&&رزمین‌های& گون&&اگون نش&&ان می‌ده&&د‪ ،‬و خداون&&د هس&&تی‌بخش& را ب&&ه‬
‫ناتوانی در برابر رقابت اهریمن متهم می‌سازد!‬
‫اگر در وندیداد& «شرکت در خالقیت» ترویج شده‪ ،‬در گاتها که مورد‬
‫افتخ&&ار زرتش&&تیان اس&&ت ب&&ه «ش&&رک در عب&&ادت» س&&فارش می‌ش&&ود! و‬
‫بهم&&راه اه&&ورامزدا& فرش&&تگان ی&&ا امشاس&&پندان ن&&یز م&&ورد پرس&&تش ق&&رار&‬
‫می‌گیرند! چنان‌که در قطعات& ذیل مالحظه می‌شود‪&:‬‬
‫[آنچه از من س&&ر می‌زن&د‌ای& «و ه&&ومن» و ای«اش&&ا» نم&&ازی ک&&ه از‬
‫مثل من تقدیم مانند ش&&ما کس&&انی می‌ش&&ود& و س&&خنانی& ک&&ه ب&&رای نیایش&&تان‬
‫می‌سرایم‪ ،‬آن‌ها را راست و درس&&ت بش&&مرید‪( ]...‬گات‌ه&&ا‪ ،‬ترجم&&ۀ پ&&ور‬
‫داود‪ ،‬صفحۀ ‪.) 45‬‬
‫در گات‌ها گاهی دیده می‌شود که زرتشت از اه&&ورامزدا ِگلِ&&ه می‌کن&&د‬
‫که چرا گاو و گوسفند& بیشتری به او نداده است! چنان‌که می‌خوانیم‪&:‬‬
‫[من می‌دانم‌ای& مزاد که چرا کاری از پیش نتوانیم ب&&رد‪ ،‬ب&&رای آنک&ه‬
‫گله و رمه‌ام اندک و ک&&ارگرانم& کم اس&&ت ن&&زد ت&&و گله‌من&&دی‌ای اه&&ورا‪]...‬‬
‫(گات‌ها‪ ،‬ترجمۀ پور داود‪ ،‬ص ‪.)87‬‬
‫آیا اینست معنای توحید اوستایی؟!‬
‫در گات‌ه&&ا‪ ،‬اه&&ورامزدا ب&&ا فرش&&تگان «مش&&ورت» می‌کن&&د! آی&&ا دانش‬
‫مطلق نیاز به رایزنی& با آفریدگان خود دارد؟! در گات‌ها آمده است‪:‬‬
‫[ای م&&&زدا ت&&&ویی پ&&&در مق&&&دس این خ&&&رد‪‌،‬ای کس&&&ی ک&&&ه جه&&&ان‬
‫شادمانی‌بخش& آفریدی و پس از مشورت& با منش(منش پاک‪ ،‬ترجم&&ۀ ن&&ام‬
‫فرشته «وهومن» است) پاک به توس&&ط آرم&&تی ب&&ه آن ص&&لح و مس&&المت‬
‫دادی] (گات‌ها‪ ،‬ترجمۀ پور داود‪ ،‬ص ‪.)101‬‬
‫در گات‌ه&ا ق&درت اه&ورا م&ورد تردی&د ق&رار& گرفت&ه اس&ت‪ ،‬چ&را ک&ه‬
‫زرتشت از مزاد می‌پرسد‪&:‬‬
 ‫‪95‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫[از تو می‌پرسم ای اهورا‪ ،‬به راستی مرا از آن آگاه فرما& آی&&ا ت&&و را‬
‫قدرت آن خواهد ب&&ود ک&&ه او را (دش&&من را) ب&ه دس&&تیاری راس&&تی از من‬
‫دور داری؟] (گات‌ها‪ ،‬ترجمۀ پور& داود‪ ،‬ص ‪.)77‬‬
‫آیا چنین معبود و خدایی با خدایی ک&&ه ق&&رآن مع&&رفی& می‌کن&&د‪ ،‬یکس&&ان‬
‫است؟‬
‫ما اگر بخواهیم از مقررات آئین زرتش&ت& آگ&&اه ش&&ویم‪ ،‬نمی‌ت&&وانیم& ب&&ه‬
‫گات‌ها بسنده کنیم ک&&ه در آنج&&ا مق&&داری نی&&ایش و س&&رود& و پرس&&ش آم&&ده‬
‫است‪ ،‬بلکه باید به بخش‌های دیگر از اوستا‪ ،‬همچ&ون وندی&داد& بنگ&ریم و‬
‫در آنجا به تماشا بنشینیم! در وندیداد& احک&&ام عجیب و غری&&بی آم&&ده ولی‬
‫چ&&اره چیس&&ت؟ دین ک&&ه بی‌ق&&انون& و ش&&ریعت نمی‌آی&&د‪ ،‬پس ن&&اگزیر& بای&&د‬
‫دوران این دین را «ب&&&ه آخ&&&ر رس&&&یده» ب&&&دانیم! در اینج&&&ا ب&&&ه آوردن‬
‫نمونه‌ه&&ایی چن&&د از این احک&&ام ش&&گفت بس&&نده می‌ک&&نیم و داوری را ب&&ه‬
‫زرتشتیان منصف می‌سپاریم‪&.‬‬
‫در وندیداد تکلف زنی را که کودکی م&&رده بزای&&د چ&&نین تع&&یین ک&&رده‬
‫است‪:‬‬
‫[این آفرینن&&دۀ جه&&ان جس&&مانی و ای مق&&دس‪ ،‬بگ&&و ب&&دانم‪ ،‬نخس&&تین‬
‫خوراک و غذای این زن چه خواهد ب&&ود؟ اه&&ورامزدا پاس&&خ داد و گفت‪:‬‬
‫این زن باید یک مقدار خاکستر آمیخته باشاش گاو ب&&ه ان&&دازۀ س&&ه لقم&&ه‪،‬‬
‫شش لقمه یا نه لقمه میل کند] (وندیداد‪ ،‬ترجمۀ دکتر موس&&ی ج&&وان‪ ،‬ص‬
‫‪) 128‬‬
‫در وندیداد سرانجام& کسی که بر روی جس&&د م&&رده‪ ،‬ی&&ک نخ بیافکن&د&‬
‫چنین تعیین شده است‪:‬‬
‫[اگر یک مزادپرست روی& جسد م&&رده ی&&ک ش&&یء کم‌ارزش ول&&و ب&&ه‬
‫ق&&در آنچ&&ه از دوک‌ج&&والیی و نخ‌ریس&&ی ی&&ک دخ&&تر ج&&وان ب&&اقی& مان&&ده‪،‬‬
‫بیدازد تا زنده اس&&ت پارس&&ا ش&&مرده نمی‌ش&&ود& و پس از م&&رگ در بهش&&ت‬
‫جای نخواهد& داشت] (وندیداد‪ ،‬ترجمۀ دکتر موسی جوان‪ ،‬ص ‪).140‬‬
‫در وندیداد نسبت به زنانی که حائض شده‌اند چنین آمده است‪:‬‬
‫[این زن هرگ&&اه پس از ن&&ه ش&&ب ب&&ازهم در خ&&ون حیض باش&&د چ&&نین‬
‫معلوم خواهد شد که دیوها در جشن و بزرگداشت خودشان آفت خ&ود را‬
‫ب&&ه این زن ن&&ازل س&&اخته‌اند‪ .‬مزداپرس&&تان در این موق&&ع بای&&د ی&&ک مع&&بر‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪96‬‬
‫(گذرگاه) که از درخت و گیاه خالی باش&&د انتخ&&اب نماین&&د و س&ه س&&وراخ‬
‫در زمین بکنند و زن را در دو سوراخ اول با ش&&اش گ&&او و در س&&وراخ‬
‫سوم ب&&ا آب شستش&و& دهن&&د] (وندی&&داد‪ ،‬ترجم&&ۀ دک&&تر موس&&ی ج&&وان‪ ،‬ص‬
‫‪)240‬‬
‫البته این شستشو و یژۀ زن حائض نیست‪ ،‬وضوء ب&&ا گم&&یز ی&ا گ&&ومز‬
‫یعنی ادرار گاو! در آئین زرتشت شهرت دارد (برای دیدن این حکم ب&&ه‬
‫وندی&داد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 725‬ب&ا پ&ژوهش آق&ای هاش&م رض&ی نگ&اه کنی&د‪ ).‬و‬
‫ظاهرا خبر همین قانون به أبی العالء معری (شاعر ع&&رب) رس&&یده ک&&ه‬
‫گفته است‪:‬‬
‫در شگفتم از خسرو و پیروانش&‬
‫که چهره‌ها را با شاش (ادرار) گاو می‌شویند!‬
‫زنی که حیض بیند که اصطالحا او را «زن دش&&تان» گوین&&د‪ ،‬احک&&ام‬
‫غریبی دارد‪ .‬از جمله آن که در وندیداد می‌خوانیم‪&:‬‬
‫[ای آفرینندۀ جهان جسمانی و ای مقدس‪ ،‬بگو بدانم م&&ردی ک&&ه ب&&رای‬
‫این زن غذا و خوراک همراه آورد – زنی که نشان حیض دیده و ی&&ا در‬
‫قاعدگی زنانه باشد – باید از وی در چه فاصله باشد؟‬
‫اهورامزدا& پاسخ داد و گفت‪ :‬مردی& که برای این زن غذا و خ&&وراک‬
‫همراه آورد – زنی که نشان حیض دیده و یا در قاعدگی باشد – بای&&د از‬
‫وی سه گام فاصله داشته باشد‪.‬‬
‫در کدام ظرف باید نان برای وی هم&&راه آورد‪ ،‬در ک&&دام ظ&&رف بای&&د‬
‫آب جو برای وی همراه آورد؟‬
‫در یک ظرف آهنی یا سربی& و یا هر ظرف فلزی معمولی‪&.‬‬
‫چه مقدار نان و چه مقدار آب جو باید همراه آورد؟‬
‫اهورامزدا& پاسخ داد و گفت‪ :‬دو قطعه ن&&ان خش&&ک و ی&&ک مق&&دار آب‬
‫جو – یا ش&ربت ج&و – و از خ&وراک کم ممکن اس&ت ن&اتوان و ض&عیف‬
‫شود‪.‬‬
‫هرگ&&اه وی را ک&&ودک لمس نمای&&د بای&&د دس &ت‌ها و س&&پس تن ک&&ودک‬
‫شستشو شود]( وندیداد‪ ،‬ترجمۀ دکتر موسی& جوان‪ ،‬ص ‪).239‬‬
‫خویت&&ودس ی&&ا ازدواج ب&&ا ارح&&ام (مانن&&د خ&&واهر و غ&&یره) در آئین‬
‫زرتشتی& نیک شمرده شده و زرتشتیان بدان ترغیب گشت‌اند!‬
 ‫‪97‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫در ض&&&من یکی از اس&&&تفتاء‌هایی ک&&&ه از هیرب&&&دان زرتش&&&تی ش&&&ده‪،‬‬

‫پرسیده‌اند‪:‬‬
‫[اگر ازدواج با محرم با مادر یا خ&&واهری باش&&د ک&&ه امی&&د ب&&ه بچه‌دار‬
‫ش&&دن آن‌ه&&ا نیس&&ت‪ ،‬آی&&ا این ی&&ک «ازدواج ب&&ا مح&&رم» کام&&ل محس&&وب‬
‫می‌شود و اصوال حکم بر چنین ازدواجی& چگونه خواهد ب&&ود؟ آی&&ا ث&&واب‬
‫ه&&ر ازدواج ب&&ا مح&&رم یکس&&ان اس&&ت ی&&ا بخش‌ه&&ایی از آن دارای م&&زیت‬
‫بیشتری خواهند بود؟]‪.‬‬
‫پاسخ هیربد زرتشتی& چنین است‪:‬‬
‫[ازدواج با محرم‪ ،‬با هریک از سه (مادر‪ ،‬خواهر‪ ،‬دختر) قطع نظر‬
‫از سن‪ ،‬ازدواج کامل محسوب می‌شود& به این جهت اگر هم فرزندی ب&&ه‬
‫وجود نیابد‪ ،‬ثواب این ازدواج کاهش نمی‌پذیرد]{ به کتاب روایت «اِمید‬
‫اَ َش َوهیشتان» صفحۀ ‪ 181‬و ‪ 182‬که به وسیلۀ خانم دکتر نزهت ص&&فای‬
‫اصفهانی از متن پهلوی به فارسی& ترجمه شده نگاه کنید‪ ،‬ض&منا ً ب&ه جل&د‬
‫‪ 2‬وندیداد‪ ،‬با پژوهش آقای هاشم رضی‪ ،‬ص ‪ 925‬به بعد هم بنگرید}‪&.‬‬
‫این‌ها نمونه‌های اندکی از احکام و شرایع زرتشتی است!!‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫آیا انداختن سفره برای تحویل سال نو و دید وبازدید در این‬

‫روز جایز است؟ گفتن تبریک سال نو جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر منظور از تبریک گفتن به دیگران‪ ،‬تبریک به مناسبت عید باشد‬
‫این امر جایز نیست بجز عید رمضان یا فطر& و عید قربان‪ ،‬زی&&را اعی&&اد‬
‫مسلمین س&ه ت&ا هس&تند‪ :‬عی&د فط&ر‪ ،‬عی&د قرب&ان‪ ،‬و ج&ز این اعی&اد ب&رای‬
‫مسلمان عید دیگری وجود& ندارد و مسلمانان نباید بغیر از دو عید (فط&&ر‬
‫و قربان) به هم تبریک گویند زیرا ثابت شده است که صحابه بزرگ&&وار&‬
‫این اعی&&اد را ب&&ه هم تبری&&ک می‌گفتن&&د (منب&&ع‪ :‬الفتح ‪ 2/446‬و "الفت&&اوى‬
‫الکبرى" (‪.))2/228‬‬
‫اما در مورد سفره هفت سین؛ این رسم جزو رسوم& مس&&لمانان نیس&&ت‬
‫و بلکه جزو رسومات& غیرمسلمانان است و لذا ج&&ایز نیس&&ت‪ ،‬خصوص&ا&‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪98‬‬
‫که انداختن این سفره بمناسبت عید نوروز& مجوسیان است و ل&&ذا پ&&یروی‬
‫از رسومات& آن‌ها برای مسلمانان جایز نیست‪ .‬بطور& کلی مناسبات س&&ال‬
‫جدید ای&&رانی از جمل&&ه چهارش&&نبه س&&وری& و عی&&د ن&&وروز و س&&یزده ب&&در‬
‫هیچیک از اعیاد یا مناسبات اسالمی و مسلمانان نیس&&ت و برگ&&زاری& آن‬
‫رس&&ومات& و اعی&&اد ح&&رام اس&&ت خصوص&&ا برگ&&ذاری& مراس&&م چهارش&&نبه‬
‫س&&وری& ک&&ه ن&&ه تنه&&ا ج&&زو رس&&مات مجوس&&یان اس&&ت بلک&&ه آن‌ه&&ا یع&&نی‬
‫زرتشتیان آن را یکی از شعائر دی&&نی خ&&ود می‌دانن&&د و ل&&ذا برگ&&ذاری& آن‬
‫حرام است‪.‬‬
‫و صله رحم در اسالم نه تنها جایز است بلکه واجب و مستحب است‬
‫ولی اگ&&ر انج&&ام این حکم ش&&رعی ب&&ه س&&بب بزرگداش&&ت& رس&&وم& غ&&یر‬
‫مسلمانان باشد‪ ،‬بهتراست دیدوبازدید& را به زمان دیگری موکول& کرد‪.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم بزرگداشت مناسبت‌های ملی ومذهبی‬

‫بزرگداشت مناسبت‌های& ملی و مذهبی‪ ،‬جشن تولد‪ ،‬س&&الگرد ازدواج‪،‬‬
‫عید نوروز& و روز& سیزده بدر ازخانه رفتن بیرون و سایر مناسبت‌ها از‬
‫نظر اسالم چه حکمی دارند؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫در شرع پاک اسالم به رسومات و آداب و فرهنگ‌های مل&&ل مختل&&ف‬
‫احترام گذاشته می‌شود& البته به شرطیکه مخالف با تعالیم اسالم نباش&&د‪ .‬و‬
‫شکی نیست که مراسمات چهارشنبه سوری و ن&&وروز و س&&یزده ب&&در از‬
‫رسومات جاهلی ایران قبل از اسالم هستند و بخشی از یک آیین خرافی&‬
‫است و شکی وجود& ندارد ک&ه آن اعی&&اد و رس&&ومات ب&&ا تع&&الیم اس&&الم در‬
‫تضاد هستند و لذا بر مسلمانی که محبت خدا و رسولش& را در قلب خود‬
‫می‌پروراند شایسته نیست که چنین اعیاد و رسومی& را انج&&ام ده&&د و ب&&ر‬
‫او حرام است‪ .‬سیزده بدر یکی از رسومات جاهلی اس&&ت ک&&ه ش&&اید ن&&زد‬
‫برخی بص&ورت ع&رف درآم&ده باش&د ولی از آن‌جائیک&ه این رس&م و این‬
‫یادبود جزوی& از یک آیین خرافی بوده و منشاء اص&&لی آن ع&&رف نب&&وده‬
‫بلک&&ه آیین ب&&وده اس&&ت‪ ،‬ل&&ذا انج&&ام و برگ&&ذاری و ی&&ادبود این روز ی&&ا‬
‫چهارشنبه سوری به هر قصد و نیتی که ص&&ورت بگ&&یرد ح&&رام اس&&ت و‬
 ‫‪99‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫الی االبد تحت هیچ شرایطی و با هیچ نی&تی ب&&ر مس&&لمانان مب&اح نخواه&&د‬
‫شد‪.‬‬
‫پیامبر ج هنگامی که در مدینه تش&&ریف داش&&تند جش&&ن ن&&وروز& را ک&&ه‬
‫اعراب به تقلید ایرانیان گرامی می‌داشتند نفی نمودند‪&:‬‬
‫ص&لَّى هَّللا ُ َعلَی& ِه َو َس&لَّ َم ْال َم ِدینَ&ةَ‬ ‫انس بن مالک می‌گوید‪« :‬قَ ِد َم َر ُس&و ُل هَّللا ِ َ‬
‫&ان قَ&&الُوا کنَّا ن َْل َعبُ فِی ِه َم&&ا فِي‬ ‫ان ْالیوْ َم& ِ‬‫ان ْیل َعبُونَ فِی ِه َم&&ا فَقَ&&ا َل َم&&ا هَ& َذ ِ‬
‫َولَهُ ْم یوْ َم ِ‬
‫َأ‬ ‫هَّللا‬ ‫َّ‬
‫صلى ُ َعلَی& ِه َو َس&ل َم ِإ َّن َ قَ& ْد ْب& َدلَک ْم بِ ِه َم&&ا َخ&&یرًا‬ ‫هَّللا‬ ‫َّ‬ ‫ْال َجا ِهلِی ِة فَقَا َل َرسُو ُل ِ َ‬
‫هَّللا‬
‫ط ِر» [ابوداود]‬ ‫ِم ْنهُ َما یوْ َم اَأْلضْ َحى َویوْ َم ْالفِ ْ‬
‫رسول خ&&دا ج (پس از هج&&رت از مک&&ه) ب&&ه مدین&&ه تش&&ریف آوردن&د&‬
‫واهالی مدینه دارای دو روز بودند[روز ن&&وروز و مهرگ&&ان(یکی دیگ&&ر‬
‫از اعیاد مجوسیان)] که در آن دو به بازی پرداخته و ش&&ادی می‌کردن&&د‪،‬‬
‫پی&&امبر ج فرم&&ود‪ :‬این دو روز چیس&&ت؟ ع&&رض کردن&&د‪ :‬م&&ا در زم&&ان‬
‫جاهلیت در این دو روز& به بازی و ش&&ادی می‌پرداخ&&تیم‪ ،‬رس&&ول خ&&دا ج‬
‫فرمود‪ &:‬خداوند دو روز دیگر را به جای آن دو برایتان ق&&رار داده اس&&ت‬
‫که خیر و نیکی دنیا و آخ&&رت در آن دو ق&&رار دارد‪ :‬روز& عی&&د قرب&&ان و‬
‫روز عید فطر‪.‬‬
‫همچنان‌که مشاهده می‌شود& رسول خدا ج آن دو عید را تأیید نفرمود‪،‬‬
‫و آن‌ها را به حال خود ره&&ا نک&&رد ت&&ا طب&&ق معم&&ول ب&&ه ب&&ازی در آن دو‬
‫روز بپردازد‪ ،‬بلکه فرمود‪ :‬خداون&&د آن دو را برایت&&ان ب&&ا دو روز دیگ&&ر‬
‫عوض کرده است‪ .‬و تع&&ویض چ&&یزی ب&&ا چ&&یز دیگ&&ر اقتض&ا& می‌کن&&د ک&&ه‬
‫مورد دوم ترک شود‪ ،‬چرا که امکان جمع شدن مورد تعویضی با ش&&یء‬
‫تعویض شده وجود ن&&دارد و ب&&دین علت لف&&ظ تب&&دیل و تع&&ویض(در زب&&ان‬
‫عرب) استعمال نمی‌شود& مگر آنکه جمع بین دو چ&&یز ت&&رک گفت&&ه ش&&ود‪.‬‬
‫پس این قول رسول خدا ج ک&&ه می‌فرمای&&د‪ِ« :‬إ َّن هَّللا َ قَ& ْد َأ ْب& َدلَک ْم بِ ِه َم&&ا َخ&&یرًا‬
‫ِم ْنهُ َم&&ا» اقتض&&ا می‌کن&&د ک&&ه از جم&&ع بین (ن&&وروز و مهرگ&&ان)ب&&ا دو عی&&د‬
‫قربان و فطر و انجام همزمان آن‌ها خودداری& شود‪.‬‬
‫و سیزده بدر از خود ن&&وروز& ح&&رمتش بیش&&تر اس&&ت اللخص&&وص ک&&ه‬
‫برخی از مردم در آنروز& مرتکب برخی از اعمال خرافی و شرک آلود‬
‫می‌شوند& بعنوان مثال در مناطق& کردستان در این روز ه&&ر شخص&&ی ب&&ه‬
‫نیت پاک کردن خ&&ود از ع&&دد ب&&ه اص&&طالح نحص س&&یزده‪ ،‬س&&یزده ع&&دد‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪100‬‬
‫سنگ را درون چاهی می‌اندازند یا اینکه سیزده سنگ را ب&&ه پش&&ت س&&ر‬
‫خود می‌اندازند! تا بدین طریق سالی خالی از بدیمنی و بدشگونی ب&&رای‬
‫خود تضمین کنند!! و شکی نیست که این اعمال ج&&زو ام&&ورات ش&&رکی‬
‫است که با تعالیم اسالم در باب توحید در تضاد& آشکار است‪.‬‬
‫بنابراین حرمت برگزاری رسومات& چهارشنبه سوری و س&&یزده ب&&در‬
‫ثابت است و آن بعلت مخالفت با اعیاد مسلمین اس&&ت و برگ&&زاری اعی&&اد‬
‫کفار حرام است‪.‬‬
‫اما جشن تولد و سالگرد ازدواج نیز در اسالم وجود ن&&دارد& و ب&&دعتی‬
‫منکر است ک&ه بای&د از آن اجتن&&اب ورزی&&د زی&&را هم&انطور ک&ه در ف&&وق‬
‫اشاره شد مسلمانان فقط در دو روز عید و جش&&ن برگ&&زار می‌کنن&&د و آن‬
‫دو روز عید فطر و عید قربان است و غیر این دو جشن برای مسلمانان‬
‫جایز نیست حال شخص به هر نیتی که بخواهد آن جشن‌های مورد نظر‬
‫خود را برگزار& نماید‪.‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫قواعدی در رعایت انتخاب اسم برای فرزندان‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫"اصل در نامگذاری& فرزندان بر مباح بودن تمامی اسم‌ها است مگر‬
‫آن دسته از اسم‌هایی که شرع از نامگذاشتن آن‌ها نهی ک&رده باش&د‪ .‬و از‬
‫جمله موارد ممنوع می‌توان گفت‪:‬‬
‫‪ -1‬بکار بردن اسماء الهی همانند (مجید‪ ،‬حمید‪ ،‬کریم‪ ،‬رحیم و ‪.)...‬‬
‫البته اگر کلمه‌ی "عب&&د" را ب&&ه ابت&&دای آن اف&&زود& یع&&نی بص&&ورت‬
‫(عبدالمجید‪ ،‬عبدالحمید‪ ،‬عبدالکریم و عبدالرحیم‪ )...‬جایز است‪.‬‬
‫امام مسلم در ص&&حیح خ&&ود از ح&&دیث ابن عمرب روایت می‌کن&&د ک&&ه‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَی ِه َو َسلَّ َم‪ِ (:‬إ َّن َأ َحبَّ َأ ْس& َماِئک ْم ِإلَى هَّللا ِ َع ْب& ُد‬
‫گفت‪« :‬قَا َل َرسُو ُل هَّللا ِ َ‬
‫هَّللا ِ َو َع ْب ُد الرَّحْ َم ِن )»‪ .‬مسلم (‪)2132‬‬
‫یعنی‪ :‬براستی که محب&&وترین اس&م‌های ش&&ما ن&&زد هللا تع&&الی‪ ،‬عبدهللا و‬
‫عبدالرحمن است‪.‬‬
‫پس بکاربردن اس&&ماء الهی ب&&دون کلمه‌ی "عب&&د" در ابت&&دای آن ج&&ایز‬
‫نیست‪.‬‬
 ‫‪101‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫همچنین گذاشتن اسم "الهه" (یا "اله") بر روی دختران ح&&رام اس&&ت‪.‬‬
‫زیرا اله به معنای معبود است‪ ،‬یعنی کسی که پرستش می‌شود‪.‬‬
‫‪ -2‬گذاشتن اسم‌هایی& با عناوین‪( :‬عبدالعلی‪ ،‬عبدالرسول‪ ،‬عبدالحسین‬
‫و امثال آن‌ها) جایز نیست‪ .‬البته "عبدالرض&&ا" ج&&ایز اس&&ت زی&&را‬
‫"الرضا" یکی از اسماء الهی است‪.‬‬
‫البته برخی گفته‌اند که گذاشتن اسم با نام "عبدالمطلب" جایز اس&&ت و‬
‫برای ادعای خود به حدیث زیر استناد کرده‌ان&&د‪ :‬پی&&امبر ج فرم&&ود‪« &:‬أن&&ا‬
‫الن&&بي ال ک&&ذب‪ ،‬أن&&ا ابن عب&&د المطلب» یع&&نی‪ :‬من پی&&امبر& هس&&تم و دروغ&‬
‫نمی‌گویم‪ ،‬من فرزند& عبدالمطلب هستم‪.‬‬
‫حال می‌گویند& چون پیامبر ج لفظ "عبدالمطلب" را بکار برده اس&&ت‪،‬‬
‫این دلیلی بر جواز آن خواهد بود وگرنه پیامبر ج از بکار بردن آن لف&&ظ‬
‫امتناع می‌کردند‪.‬‬
‫اما مخالفین این رای گویند که‪ :‬استعمال این لفظ توسط ایشان از باب‬
‫خبر دهی بوده است تا مخ&&اطبین از گفته‌ی او متوج&&ه منظ&&ورش ش&&وند‪.‬‬
‫لذا بطور& مطلق هرگون&ه نامگ&ذاری& ب&ا ت&رکیب (عب&د ‪ +‬اس&م انس&ان) را‬
‫حرام می‌دانند حتی عبدالمطلب‪ ،‬و رای ارجح نیز همین رای است‪.‬‬
‫‪ -3‬نام گذاشتن بوسیله‌ی اسم کف&&اری ک&&ه مش&&هور هس&&تند ی&&ا در ح&&ال‬
‫حرب با اسالمند‪ :‬مانند (پطرس‪ ،‬جورج‪ ،‬و ‪)..‬‬
‫‪ -4‬نام گذاشتن بوسیله‌ی اسم بت‌ها و طواغیت؛مانن&&د (ب&&ودا‪ ،‬ش&&یطان‬
‫و میترا و آناهیتا و امثال آن‌ها)"‪.‬‬
‫اما یکسری از نام‌ها هستند که حرام نیستند ولی مکروهند‪ &.‬مانند‪:‬‬
‫‪ -1‬اسم‌هایی که معموال بشر از معن&&ای آن ن&&اراحت می‌ش&&ود‪ &.‬مانن&&د‪:‬‬
‫(هیام) که در حقیقت اسم یکی از امراض شتر است‪.‬‬
‫‪ -2‬گذاش&&&تن اس&&&م‌هایی& ک&&&ه مع&&&انی ش&&&هوت و رخ&&&وت می‌دهن&&&د‪.‬‬
‫اللخصوص برای دخ&&تران‪ ،‬مانن&&د (س&&اقی‪ ،‬آین&&از‪ ،‬فتان&&ه و امث&&ال‬
‫آن‌ها)‬
‫‪ -3‬گذاشتن اسم فاسقین و کس&&انی& ک&&ه ب&&ه انج&&ام منک&&رات مش&&هورند‪&.‬‬
‫مانند اسم خوانندگان& و هنرپیشگان‬
‫‪ -4‬گذاشتن اسم‌هایی& که حاکی از گناهی هستند‪ .‬مانند (سارق‪ ،‬ظالم)‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪102‬‬
‫‪ -5‬گذاشتن نام حیوان&&ات مش&&هور& ب&&ه ص&&فات زش&&ت ی&&ا پس&&ت‪ .‬مانن&&د‬
‫(حمار‪ ،‬کلب)‬
‫‪ -6‬ه&&ر اس&&می ک&&ه ب&&ه "اس&&الم" و "دین" اض&&افه ش&&ده باش&&د‪ .‬مانن&&د‬
‫(نورالدین‪ ،‬نوراالسالم‪ ،‬شمس الدین و ‪)..‬‬
‫‪ -7‬هر اسمی ک&ه ب&ه "هللا" اض&افه ش&ود بج&&ز عبدهللا‪ .‬مانن&د‪(:‬رحمت‬
‫هللا‪ ،‬حسیب هللا و ‪)..‬‬
‫‪ -8‬گذاشتن نام مالئکه بر روی فرزن&&دان‪ .‬مانن&&د (جبرئی&&ل‪ ،‬میکائی&&ل‬
‫و ‪ )...‬البته تسمیه دختران ب&ا ن&&ام مالئک&ه ح&&رام اس&ت‪ .‬زی&&را این‬
‫امر تشبه به مشرکین اس&&ت ک&&ه مالئک&&ه را م&&ونث و دخ&&تران هللا‬
‫می‌دانستند‪&.‬‬
‫‪ -9‬گذاش&&تن اس&&م س&&وره‌های ق&&رآن ب&&ر روی& فرزن&&دان‪ .‬مانن&&د‪( :‬ط&ه‪،‬‬
‫یاسین‪ ،‬و ‪ )...‬و اسم‌های& قرآن مانند‪ :‬فرق&ان‪ ،‬بی&ان – ب&رخی اس&م‬
‫"بیان" را از اسماء قرآن نمی‌دانند و لذا آن‌را جایز دانسته‌اند‪.‬‬
‫‪ -10‬اسم‌هایی که نش&&انگر تزکی&&ه باش&&ند ب&&ر فرزن&&دان& ‪ .‬مانن&&د‪( :‬عاب&&د‪،‬‬
‫متقی‪ ،‬زاهد‪ ،‬ایمان و هر اسم دیگ&&ری ک&&ه چ&&نین مفه&&ومی داش&&ته‬
‫باشند)‬
‫‪ -11‬گذاشتن اس&&م انس&&ان‌های ظ&&الم و جب&&ار ب&&ر فرزن&&دان ن&&یز مک&&روه‬
‫است‪ .‬مانند حجاج‬
‫اما بهترین اسم‌ها را می‌توان بصورت زیر ترتیب گذاری کرد‪:‬‬
‫مرتبه‌ی اول‪ :‬عبدهللا و عبدالرحمن‪.‬‬
‫مرتبه‌ی دوم‪ :‬اضافه کردن "عبد" به "اسماء هللا"‪ ،‬مانند (عبدالعزیز‪،‬‬
‫عبدالمجید و ‪)...‬‬
‫مرتبه‌ی سوم‪ :‬اسم انبیاء و رسوالن الهی‪ .‬و بدون شک بهترین آن‌ه&&ا‬
‫اسم پیامبرمان ج یعنی "محمد" است‪ .‬بعد از آن سایر& پیامبران اولولعزم‬
‫مانند (ابراهیم‪ ،‬عیسی‪ ،‬موسی‪ ،‬نوح) علیهم الصالة والسالم می‌باش&&ند‪ .‬و‬
‫بعد از آن‌ها نیز بقیه انبیاء الهی همچ&&ون‪ :‬یوس&&ف‪ ،‬اس&&ماعیل‪ ،‬یعق&&وب و‬
‫دیگرن علیهم الصالة والسالم‪.‬‬
‫مرتبه‌ی چهارم‪ :‬اسم بندگان صالح خداوند‪ .‬همچ&&ون اص&&حاب پی&&امبر‬
‫رضی هللا عنهم اجمعین‪.‬‬
‫مرتبه‌ی پنجم‪ :‬هر اس&&م زیب&&ایی& ک&ه معن&&ای زیب&&ایی& داش&&ته باش&&د‪ .‬وهللا‬
‫اعلم‬
 ‫‪103‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫وصلی هللا وسلم علی محمد وعلى آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلى‬
‫یوم الدین‬
‫سایت اسالم سوال جواب (‪)IslamQA.Com‬‬

‫آیا امکان احضار روح وجود دارد؟‬

‫(کاری به افرادی& که چنین ادعاهایی دارند و اینکه راس&&ت می‌گوین &د&‬
‫یا دروغ ندارم) فقط آیا چنین امکانی اص&&ال وج&&ود دارد ی&&ا خ&&یر؟ واگ&&ر‬
‫وجود دارد چگونه؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫احضار ارواح امکان پذیر نیست‪ ،‬زیرا ارواح در عالم برزخ‪ ،‬ی&&ا در‬
‫نعیم هس&&تند و ی&&ا در ع&&ذاب‪ ،‬و چ&&نین نیس&&ت ک&&ه کس&&ى بتوان&&د آن‌ه&&ا را‬
‫احض&&ار کن&&د‪ ،‬و کس&&انى ک&&ه این ادع&&ا را می‌کنن&&د و س&&پس معلوم&&ات‬
‫ص&حیحى& را از گذش&&ته ی&&ک ش&خص ارائ&&ه می‌دهن&د& در واق&&ع از جنی&&ان‬
‫کمک می‌طلند‪ ،‬و آن‌ها شیاطین را احض&&ار می‌کنن&د& و معلوم&&ات گذش&&ته‬
‫را کسب می‌کنند‪ ،‬ولى به دروغ ب&&ه م&&ردم می‌گون&&د ک&&ه مثال پدرش&&ان را‬
‫احض&&ار& کرده‌ان&&د و معلوم&&ات ص&&حیحى& را در م&&ورد& پدرش&&ان ارائ&&ه‬
‫می‌دهن&&د‪ ،‬ولى این ش&&یاطین هس&&تند ک&&ه این معلوم&&ات گذش&&ته در م&&ورد&‬
‫پدرشان را به گوش این کاهن و یا ساحر می‌رسانند تا مردم& را بفریبن&&د‪،‬‬
‫و آمدن نزد چ&&نین اشخاص&ى& و س&&ؤال ک&&ردن از آن‌ه&&ا از گناه&&ان کب&&یره‬
‫است‪.‬وهللا اعلم‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫حکم افرادی که از روی مزاح و شوخی سخنانی می‌گویند که‬

‫در آن استهزا به هللا و رسول و دین دیده می‌شود چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫استهزا به هللا و رسول هللا ج و دین و قرآن اگر چ&ه بمنظ&ور& ش&وخی‬
‫و مزاح و خنداندن دیگران باشد کف&&ر و نف&&اق اس&&ت‪ .‬این موض&&وع دقیق&ا ً‬
‫شبیه جریانی است که در زمان رسول هللا ج اتف&&اق افت&&اد‪ .‬در ارتب&&اط ب&&ا‬
‫گروهی ک&&ه در م&&ورد پی&&امبر& ج و ص&&حابهش ب&&ه گم&&ان خ&&ویش ش&&وخی&‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪104‬‬
‫می‌کردند& و می‌گفتند‪ :‬از این‌ها ش&&کم پرس &ت‌تر‪ ،‬دروغگ&&وتر& و ترس&&وتر‬
‫هنگام روبرو& ش&&دن ب&&ا دش&&من ندی&&ده‌ایم‪ .‬پس از آن‪ ،‬هللا تع&&الی این آی&ه را‬
‫بُ ﴾ [التوبة‪]65 :‬‬ ‫نازل کرد‪َ ﴿ :‬ولَِئن َسَأ ۡلتَهُمۡ لَيَقُولُ َّن ِإنَّما ُكنَّا نَ ُخوضُ َون َۡل َع ۚ‬
‫َ‬
‫(واگر از آنان (درباره‌ی س&&خنان ن&&اروا و کرداره&&ای ناهنجارش&&ان)‬
‫باز خواست کنی‪ ،‬می‌گویند‪( :‬مراد م&&ا طعن و مس&&خره نب&&وده و بلک&&ه ب&&ا‬
‫همدیگر) برای سرگرمی و شوخی سخنانی می‌گفتیم‪).‬‬
‫این افراد نزد پیامبر ج آمدند و گفتند‪ :‬ای رسول هللا ج م&&ا در راه ب&&ا‬
‫هم ص&&حبت می‌ک&&ردیم& ت&&ا دوری& س&&فر و خس&&تگی آن را احس&&اس نک&&نیم‪.‬‬
‫پیامبر ج مطابق& با فرمان الهی به آنان گفت‪﴿ :‬قُ& ۡ&ل َأبِٱهَّلل ِ َو َءا ٰيَتِِۦه َو َر ُس &ولِِۦه‬
‫ُوا قَ ۡد َكفَ ۡرتُم بَ ۡع َد ِإي ٰ َمنِ ُكمۡۚ ﴾ [التوبة‪.]66-65 :‬‬ ‫ُكنتُمۡ ت َۡست َۡه ِزءُونَ ‪ ٦٥‬اَل ت َۡعتَ ِذر ْ&‬
‫(ای پیامبر! بگو‪ :‬آیا هللا و آی&&ات او را و پیغم&&برش را تمس&&خر می‌کردی&&د‪،‬‬
‫( بگو‪ :‬با چنین مع&&ذرت‌های بیه&&وده ع&&ذر خ&&واهی نکنی&&د) ش&&ما پس از ایم&&ان‬
‫آوردن‪ ،‬کافر شده‌اید)‪.‬‬
‫بنابراین هللا و رسول و دین از اح&ترام وی&ژه‌ای ب&ر خ&وردار& هس&تند‪،‬‬
‫کسی اجازه ندارد از طریق& ش&&وخی‪ ،‬مس&&خره و خندان&&دن دیگ&&ران آی&&ات‬
‫الهی را به بازی بگیرد‪ ،‬اگر کسی چنین نمود ک&&افر& اس&&ت؛ زی&&را معل&&وم‬
‫می‌ش&&ود& ایش&&ان‪ ،‬هللا و رس&&ول و کت&&اب و ش&&ریعت را ب&&ه ب&&اد تمس&&خر‬
‫گرفته‌اند که این عملی منافقانه است‪.‬‬
‫مرتکب چنین اعمالی باید توبه و اس&&تغفار نم&&وده و خ&&ود را اص&&الح‬
‫نماید و محبت‪ ،‬تعظیم و خوف هللا را در قلبش جای دهد‪.‬‬
‫الشیخ ابن عثیمین‪ -‬مجموع فتاوی& و رسائل(‪)2/156‬‬

‫حکم کسانی که یهود و نصارا را کافر ندانند‪.‬‬

‫قرآن صراحتاً& اه&&ل کت&&اب را ک&&افر& دانس&&ته اس&&ت؛ مگ&&ر آن&&ان ک&&ه ب&&ه‬
‫رسالت پیامبر ج ایمان بیاورند‪ ،‬یهود معتقدند که عزیر÷ پسر هللا تع&&الی‬
‫است و نصاری که معتقدند عیسی÷ پسر هللا تعالی است‪ ،‬والعیاذ باهلل‪.‬‬
‫قرآن کریم به کفر یهود و نصاری& تص&&ریح نم&&وده و فرم&&وده اس&&ت‪:‬‬
‫ث ثَ ٰلَثَ ٖ ۘة﴾ [المائدة‪« ]73 :‬به تحقیق‪ ،‬کسانی که‬
‫﴿لَّقَ ۡد َكفَ َر ٱلَّ ِذينَ قَالُ ٓو ْا ِإ َّن ٱهَّلل َ ثَالِ ُ‬
‫گفتند‪ :‬هللا‪ ،‬سوم سه کس است‪ ،‬کافر شدند»‬
 ‫‪105‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫با این وجود‪ ،‬برخی از علما می‌گویند‪ :‬اهل کتاب کافر‬

‫نیستند‪ ،‬بلکه فقط اهل کتاب بوده‌اند‪ .‬لطفا ً در این مورد‬
‫توضیح دهید؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫کسی که بگوید‪ :‬اهل کت&&اب‪ ،‬ک&&افر& نیس&&تند و فق&&ط اه&&ل کت&&اب هس&&تند‬
‫خ&ودش ک&&افر اس&ت؛ زی&&را این ش&خص آن چ&ه را ک&&ه ق&رآن و س&&نت ب&ه‬
‫صراحت‪ ،‬مبنی بر کفر اهل کتاب‪ ،‬بیان داشته تکذیب نموده است‪.‬‬
‫هللا تع&&&&الی می‌فرمای&&&&د‪ٰ ﴿ &:‬يََٓأ ۡه&&&& َل ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫ب لِ َم ت َۡكفُ&&&&رُونَ ‍َٔبِا ٰيَ ِ‬
‫ت ٱهَّلل ِ َوَأنتُمۡ‬
‫ت َۡشهَ ُدونَ ‪[ ﴾٧٠‬آل عمران‪]70 :‬‬
‫«ای اه&&ل کت&&اب! چ&&را آی&&ات الهی را انک&&ار می‌کنی&&د ب&&ا این ک&&ه ش&&ما[ب&&ه‬
‫حقانیت آن] گواهی می‌دهید»‬
‫&ر ٱلَّ ِذينَ قَ&&الُ ٓو ْا ِإ َّن ٱهَّلل َ هُ & َو ۡٱل َم ِس &ي ُح ۡٱبنُ‬‫هللا تع&&الی می‌فرمای&&د‪﴿ &:‬لَقَ& ۡ&د َكفَ& َ‬
‫َم ۡريَ ۖ َم﴾ [المائدة‪]72 :‬‬
‫«آن‌ها که گفتند‪ :‬هللا تعالی‪ ،‬همان مسیح پسر مریم است‪ ،‬کافر شدند»‪.‬‬
‫&ة﴾ [المائ&&دة‪:‬‬ ‫ث ثَ ٰلَثَ& ٖ ۘ‬
‫هللا تعالی می‌فرماید‪﴿ &:‬لَّقَ ۡد َكفَ َر ٱلَّ ِذينَ قَالُ ٓو ْا ِإ َّن ٱهَّلل َ ثَالِ ُ‬
‫‪]73‬‬
‫«به تحقیق‪ ،‬کسانی که گفتند‪ :‬هللا‪ ،‬سوم سه کس است‪ ،‬کافر شدند»‪.‬‬
‫ص& َرى‬ ‫ت ٱلنَّ ٰ َ‬ ‫ت ۡٱليَهُ&&و ُد ع ۡ‬
‫ُزَي& ٌر ۡٱبنُ ٱهَّلل ِ َوقَ&الَ ِ‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬وقَالَ ِ‬
‫ُوا ِمن قَ ۡب& ۚ ُل‬ ‫ُض& ِ‍هُٔونَ قَ& ۡ&و َل ٱلَّ ِذينَ َكفَ&ر ْ‬ ‫ۡٱل َم ِسي ُح ۡٱبنُ ٱهَّلل ۖ ِ ٰ َذلِ& َ‬
‫ك قَ& ۡ&ولُهُم& بِ&َأ ۡف ٰ َو ِه ِهمۡۖ ي ٰ َ‬
‫ٰقَتَلَهُ ُم ٱهَّلل ۖ ُ َأنَّ ٰى ي ُۡؤفَ ُكونَ ‪[ ﴾٣٠‬التوبة‪.]30 :‬‬
‫«و یهود گفتند‪ :‬عُزیر پسر هللا است و نصاری گفتند‪ :‬مسیح پسر هللا است‪.‬‬
‫این سخن[باطلی] است که بر زبان می‌آورن&&د و ب&&ه گفت&&ار کس&&انی ک&&ه پیش از‬
‫این کافر شدند‪ ،‬شباهت دارد‪ .‬هللا بکشدشان‪ ،‬به کجا منحرف می‌شوند؟»‬
‫ين‬ ‫ُوا ِم ۡن َأ ۡه ِل ۡٱل ِك ٰتَ ِ‬
‫ب َو ۡٱل ُم ۡش& ِر ِك َ&‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪﴿ &:‬لَمۡ يَ ُك ِن ٱلَّ ِذينَ َكفَر ْ‬
‫حتَّ ٰى ت َۡأتِيَهُ ُ&م ۡٱلبَيِّنَةُ‪[ ﴾١‬البينة‪]1 :‬‬
‫ُمنفَ ِّكينَ َ‬
‫«کافران‪ ،‬اهل کتاب و مشرکان [از آئین خود] دست بردار نبودند تا اینکه‬
‫دلیل روشنی برایشان بیاید»‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪106‬‬
‫ۡ‬ ‫هللا تعالی می‌فرمای&&د‪ٰ ﴿ &:‬قَتِلُ& ْ‬
‫&وا ٱلَّ ِذينَ اَل ي ُۡؤ ِمنُ&&ونَ بِٱهَّلل ِ َواَل بِ&&ٱليَ ۡو ِم ٱأۡل ٓ ِخ& ِ‬
‫&ر‬
‫ق ِمنَ ٱلَّ ِذينَ ُأوتُ ْ‬
‫&وا‬ ‫َواَل يُ َحرِّ ُمونَ َما َح َّر َم ٱهَّلل ُ َو َر ُس&ولُهۥُ َواَل يَ& ِدينُونَ ِدينَ ۡٱل َح& ِّ‬
‫ص ِغرُونَ ‪[ ﴾٢٩‬التوبة‪]29 :‬‬ ‫وا ۡٱل ِج ۡزيَةَ عَن يَ ٖد َوهُمۡ ٰ َ‬ ‫ۡٱل ِك ٰتَ َ‬
‫ب َحتَّ ٰى ي ُۡعطُ ْ‬
‫«ب&&ا کس&&انی ک&&ه ب&&ه هللا و روز واپس&&ین ایم&&ان نمی‌آورن&&د و آنچ&&ه را هللا و‬
‫رسولش ح&رام ک&رده‪ ،‬ح&رمت نمی‌دارن&د و ب&ه دین ح&ق نمی‌گراین&د‪ ،‬ک&ارزار‬
‫کنید‪ ،‬تا زمانی که با ذلت و خواری جزیه دهند»‬
‫در این مورد& آیات دیگری در قرآن وجود& دارد‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه أجمعین‬
‫انجمن دائم پژوهش‌های علمی و افتاء(‪)2/18‬‬

‫آیا نسل انسان از میمون است؟!‬

‫گروهی معتقدند انسان در گذش&&ته‌های دور& میم&ون ب&وده و ب&ه م&&رور‬
‫زمان به انسان تبدیل شده است‪ .‬آیا این نظری&&ه ب&&ر مبن&&ای دلی&&ل اس&&ت ی&&ا‬
‫خیر؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫این گفتار نادرست است‪ .‬هللا تعالی در قرآن‪ ،‬مراح&&ل آف&&رینش آدم را‬
‫ذکر نموده و فرموده است‪ِ﴿ :‬إ َّن َمثَ َل ِعي َس ٰى ِعن َد ٱهَّلل ِ َك َمثَ&& ِل َءا َد ۖ َم خَ لَقَ ۥهُ ِمن‬
‫اب ثُ َّم قَا َل لَ ۥهُ ُكن فَيَ ُكونُ ‪[ ﴾٥٩‬آل عمران‪.]59 :‬‬
‫تُ َر ٖ‬
‫«حک&&ایت عیسی÷ ن&&زد هللا تع&&الی چ&&ون حک&&ایت آدم÷ اس&&ت ک&&ه او را از‬
‫خاک آفرید؛ سپس به او گفت‪ :‬باش‪ ،‬پس وجود یافت»‬
‫سپس این خاک‪ ،‬مرطوب گشت تا این که ب&&ه گلی چس&&بنده تب&&دیل ش&&د‬
‫که به دست می‌چسبد‪.‬‬
‫ٰ‬ ‫ۡ‬
‫&&د خَ لَقنَ&&ا ٱِإۡل ٰ َ‬
‫هللا تع&&الی فرم&&وده‪َ ﴿. :‬ولَقَ ۡ‬
‫ين‪﴾١٢‬‬ ‫نس&&نَ ِمن ُس&&لَلَ ٖة ِّمن ِط ٖ‬
‫[المؤمن&&ون‪« ]12 :‬و همانا انس&&ان را از عص&&اره‌ی گ&&ل آفری&&دیم» و فرموده‪:‬‬
‫ٰ‬
‫ب‪[ ﴾١١‬الصافات‪« ]11 :‬آن‌ه&&ا را از گلی چس&&بنده‬ ‫﴿ِإنَّا َخلَ ۡقنَهُم ِّمن ِط ٖ‬
‫ين اَّل ِز ۢ ِ‬
‫آفریدیم»‬
‫در مرحله‌ی بعد این گل چسبنده به گلی خشک و بدبو تبدیل گردید‪.‬‬
 ‫‪107‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫ص ۡل ٰ َ‬
‫ص & ٖل ِّم ۡن َح َم& ٖإ َّم ۡس &نُ ٖ‬
‫ون‬ ‫هللا تعالی فرموده‪َ ﴿ :‬ولَقَ ۡد خَ لَ ۡقنَا ٱِإۡل ٰ َ‬
‫نس &نَ ِمن َ‬
‫‪[ ﴾٢٦‬الحجر‪.]26 :‬‬
‫ک بوی گرفته آفریده‌ام»‬
‫گل خش ِ‬
‫«همانا من آدمی را از ِ‬
‫گل خشکیده‌ی سفال مانند تبدیل شد‪.‬‬ ‫این گل پس از خشک شدن به ِ‬
‫ۡ‬ ‫ص ۡل ٰ َ‬ ‫ق ٱِإۡل ٰ َ‬
‫ص&& ٖل َكٱلفَ َّخ ِ‬
‫ار‪[ ﴾١٤‬ال&&رحمن‪]14 :‬‬ ‫نس&&نَ ِمن َ‬ ‫و فرم&&وده‪﴿ :‬خَ لَ&& َ‬
‫گل خشکیده‌ی سفال مانند آفرید»‬
‫«انسان را از ِ‬
‫هللا تعالی‪ ،‬انسان را به شکلی ک&&ه اراده فرم&&ود‪ ،‬آفری &د& و در آن روح‬
‫دمید‪.‬‬
‫ۢ‬ ‫ٓ‬ ‫ٰ‬
‫ص & ٖل‬‫ص ۡل ٰ َ‬
‫ق بَ َش & ٗرا ِّمن َ‬ ‫ال َربُّكَ لِ ۡل َملَِئ َك ِة ِإنِّي ٰخَ لِ ُ‬
‫هللا تعالی فرمود‪َ ﴿ :‬وِإ ۡذ قَ َ‬
‫وحي& فَقَ ُع& ْ‬
‫&وا لَ ۥهُ ٰ َس& ِج ِدينَ‬ ‫ت فِي ِه ِمن رُّ ِ‬ ‫ون‪ ٢٨‬فَ&ِإ َذا َس& َّو ۡيتُ ۥهُ َونَفَ ۡخ ُ‬
‫ِّم ۡن َح َم ٖإ َّم ۡسنُ ٖ‬
‫‪[ ﴾٢٩‬الحجر‪.]29-28 :‬‬
‫«( ویاد کن) هنگامی را ک&&ه پروردگ&&ار ت&&و ب&&ه فرش&&تگان گفت‪ :‬من ب&&رآنم‬
‫گل سیاه بو گرفته بیافریدیم‪ .‬پس چ&&ون راس&&ت‬ ‫بشری از گل خشکیده‪ ،‬از نوع ِ‬
‫کنمش و بدمم در وی از روح خود پس برای او به سجده در افتید»‬
‫مراحل آفرینش& آدم÷ در پرت&و& آی&&ات ق&&رآن ذک&&ر گردی&&د‪ .‬ام&&ا مراح&&ل‬
‫آفرینش نسل آدم÷ به شرح ذیل است‪:‬‬
‫ين‪ ١٢‬ثُ َّم‬ ‫ٰ‬ ‫هللا تع&&الی می‌فرمای&&د‪َ ﴿ &:‬ولَقَ& ۡ&د خَ لَ ۡقنَ&&ا ٱِإۡل ٰ َ‬
‫نس&نَ ِمن ُس&لَلَ ٖة ِّمن ِط ٖ‬
‫ض&غ َٗة‬ ‫ين‪ ١٣‬ثُ َّم خَ لَ ۡقنَا ٱلنُّ ۡطفَةَ َعلَقَ ٗة فَخَ لَ ۡقنَ&&ا ۡٱل َعلَقَ&ةَ ُم ۡ‬ ‫َج َع ۡل ٰنَهُ نُ ۡطفَ ٗة فِي قَ َر ٖ&‬
‫ار َّم ِك ٖ‬
‫ك ٱهَّلل ُ‬ ‫ض َغةَ ِع ٰظَ ٗما فَ َك َس ۡونَا ۡٱل ِع ٰظَ َم لَ ۡح ٗما ثُ َّم َأن َش ۡأ ٰنَهُ خَ ۡلقًا َءا َخ ۚ َر فَتَبَ& َ‬
‫&ار َ&‬ ‫فَ َخلَ ۡقنَا ۡٱل ُم ۡ‬
‫َأ ۡح َسنُ ۡٱل ٰ َخلِقِينَ ‪[ ﴾١٤‬المؤمنون‪.]14-12 :‬‬
‫«و همانا انسان را از عصاره‌ای از گل آفریدیم‪ ،‬س&&پس او را ب&&ه ص&&ورت‬
‫نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم‪ .‬آنگ&&اه نطف&&ه را لخت&&ه خ&&ونی ک&&ردیم‪،‬‬
‫ولخته‌ی خون را به پاره گوشتی مبدل نمودیم‪ ،‬پس آن را اس&&تخوان‌ها ک&&ردیم‪،‬‬
‫آنگاه به استخوان‌ها گوشتی پوشاندیم‪ ،‬سپس آن را آفرینشی دیگر دادیم [و در‬
‫آن روح دمی&&&دیم]‪ ،‬پس واال و دارای خ&&&یر ف&&&راوان اس&&&ت‪ ،‬هللا ک&&&ه به&&&ترین‬
‫آفرینندگان است»‬
‫در مورد& آفرینش همسر آدم (حوا)‪ ،‬هللا تعالی بیان داشته است ک&&ه او‬
‫ۡ‬ ‫را از آدم آفری&&&د‪ٰ ﴿ .‬يََٓأ ُّيهَ&&&ا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُ ْ‬
‫&&&وا َربَّ ُك ُم ٱلَّ ِذي خَ لَقَ ُكم ِّمن نَّف ٖ‬
‫س ٰ َو ِح&&& د َٖة‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪108‬‬
‫&&يرا َونِ َس &ٓاءٗۚ َوٱتَّقُ& ْ‬
‫&وا ٱهَّلل َ ٱلَّ ِذي‬ ‫ث ِم ۡنهُ َم&&ا ِر َج&& ااٗل َكثِ ٗ‬
‫ق ِم ۡنهَ&&ا ز َۡو َجهَ&&ا َوبَ َّ‬‫َو َخلَ&& َ‬
‫تَ َسٓا َءلُونَ بِِۦه َوٱَأۡل ۡر َحاۚ& َم ِإ َّن ٱهَّلل َ َكانَ َعلَ ۡي ُكمۡ َرقِيبٗ ا‪[ ﴾١‬النساء‪.]1 :‬‬
‫«ای م&&ردم! از پروردگارت&&ان بترس&&ید ک&&ه ش&&ما را از ی&&ک نفس آفری&&د و‬
‫همس&&رش را از او آفری&&د و از آن دو‪ ،‬م&&ردان و زن&&ان بس&&یاری را منتش&&ر‬
‫ساخت‪ ،‬و بترسید از آن خدا که از یکدیگر به نام او س&ؤال می‌کنی&د و بترس&ید‬
‫از قطع خویشاوندی‪ ،‬همانا هللا تعالی مراقب شماست»‪.‬‬
‫وباهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه أجمعین‬
‫انجمن دائم پژوهش‌های& علمی و افتاء(‪) 2/308،309‬‬

‫سکوالریسم چیست؟ حکم اسالم در مورد طرفداران این تفکر‬

‫چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫سکوالریسم مذهب جدیدی& است و در ردیف حرکت‌ها و فعالیت‌ه&&ای&‬
‫فاسد و خرابکاری است که تز اصلی آن جدایی دین از حکومت است و‬
‫اساس کارش شکم پرستی و شهوت رانی است‪.‬‬
‫توجه آن فقط به زندگی مادی و دنیوی و غفلت از آخرت اس&&ت ‪ .‬این‬
‫س َع ْب& ُد ال&دِّین ِ‬
‫َار‬ ‫حرکت مصداق& گفتار رسول& هللا ج است ک&&ه فرم&&ود‪« :‬تَ ِع َ‬
‫س‬ ‫یص & ِة ِإ ْن ُأ ْع ِطي َر ِ‬
‫ض &ي وَِإ ْن لَ ْم ی ْع& طَ َس & ِخطَ تَ ِع َ‬ ‫َو َع ْب & ُد ال &دِّرْ ه َِم َو َع ْب & ُد ْال َخ ِم َ‬
‫ش»‬‫َکس وَِإ َذا ِشیك فَاَل ا ْنتَقَ َ‬ ‫َوا ْنت َ‬
‫«هالک باد بنده‌ی دینار و نابود ب&&اد بن&&ده‌ی درهم و پ&&ارچه‌ی نفیس و‬
‫زیبا؛ زیرا اگر به او بدهند‪ ،‬خرسند می‌گردد& و اگ&&ر ندهن&&د‪ ،‬خش&&مگین و‬
‫ناراحت می‌شود‪( .‬چنین شخصی ) هالک و سرنگون باد ( تا جایی که )‬
‫اگ&&ر خ&&اری ب&&ه پ&&ایش ف&&رو& رود‪ ،‬کس&&ی پی&&دا نش&&ود& ک&&ه آن را در آورد»‬
‫بخاری (‪{ )2887‬این حدیث‪ ،‬دعایی است علیه چنین بنده‌ای ک&&ه هرگ&&اه‬
‫به مصیبتی& گرفتار& شود‪ ،‬رحمت الهی شامل حالش نشود}‬
‫همه کسانی& که در چیزی از دستورات اسالم در گفتار و یا در عم&&ل‬
‫عیب و طعن وارد کنن&&د مص&&داق این ح&&دیث ق&&رار& می‌گیرن&&د؛& بن&&ابراین‬
‫کسی که اجرای احکام شرعی را لغو کند و قوانین بش&&ری را ج&&ایگزین‬
‫قوانین شرعی کند او علمانی و بی‌دین است‪.‬‬
 ‫‪109‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫کسی که امور ح&&رام را مانن&&د زن&&ا و ش&&راب و موس&&یقی& و مع&&امالت‬

‫ربوی را حالل بداند و معتقد باشد حرمت این‌ها ن&&وعی تحج&&ر و ض&&رر‬
‫بر روح و روان انسانی است و ممنوعیت آن بر خالف مصلحت انس&&ان‬
‫هاست‪ .‬او علمانی و الئیک است‪.‬‬
‫کسی که مانع و یا منکر اجرای حدود& شرعی مانند قص&&اص از قات&&ل‬
‫و رجم زنا کار و اجرای ح&&د ش&&رعی ب&&ر زن&&ا ک&ار و قط&&ع دس&ت دزد و‬
‫محارب باشد و یا مدعی باشد که اج&&رای ح&&دود الهی ب&&ر خالف ش&&أن و‬
‫شخص&&یت و ک&&رامت و ش&&رافت انس&&انی& اس&&ت او ن&&یز علم&&انی و بی‌دین‬
‫است‪.‬‬
‫بنابر این از نظر شریعت اسالمی کسی ک&ه از ام&&ور ش&رع م&&واردی‬
‫را که می‌پسندد& و آن را به نفع خ&&ود می‌دان&&د‪ ،‬مانن&&د‪ :‬اح&&وال شخص&&یه و‬
‫آن‌ها را قبول می‌کند و م&&واردی را ک&ه نمی‌پس&&ندد و ب&&اب طبعش نیس&&ت‬
‫ض‬ ‫رد می‌کند‪ &.‬مانند یهود& مصداق این آیه قرار& می‌گیرد‪َ﴿ .‬أفَتُ ۡؤ ِمنُ&&ونَ بِبَ ۡع ِ‬
‫ض فَ َما َجزَ ٓا ُء َمن يَ ۡف َع ُل ٰ َذلِكَ ِمن ُكمۡ ِإاَّل ِخ ۡز ‪ٞ‬ي فِي ۡٱل َحيَ& ٰ&و ِة‬ ‫ب َوتَكفُرُونَ بِبَ ۡع ۚ ٖ‬
‫ۡٱل ِك ٰتَ ِ ۡ‬
‫&ل َع َّما ت َۡع َملُ&&ونَ ‪﴾٨٥‬‬ ‫ب َو َما ٱهَّلل ُ بِ ٰ َغفِ& ٍ‬
‫ٱل ُّد ۡنيَ ۖا َويَ ۡو َم ۡٱلقِ ٰيَ َم ِة ي َُر ُّدونَ ِإلَ ٰ ٓى َأ َش ِّد ۡٱل َع َذا ۗ ِ‬
‫[البقرة‪.]85 :‬‬
‫«آیا به بخشی از تورات ایمان می‌آورید و بخش&&ی را انک&&ار می‌کنی&&د؟ پس‬
‫سزای کسی از شما که چنین کند‪ ،‬جز خ&واری در زن&&دگی دنی&ا نیس&&ت و روز‬
‫قیامت به سخت‌ترین عذاب باز گردانده می‌شوند‪ ،‬و هللا از آنچه می‌کنید غاف&&ل‬
‫نیست»‪.‬‬
‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬من َكانَ ي ُِري ُد ۡٱل َحيَ ٰوةَ ٱل& ُّد ۡنيَا َو ِزينَتَهَ&ا& نُ& َوفِّ ِإلَ ۡي ِهمۡ‬
‫ٓ‬
‫س لَهُمۡ فِي ٱأۡل ٓ ِخ& َر ِة ِإاَّل‬ ‫َس &ونَ ‪ُ ١٥‬أوْ ٰلَِئكَ ٱلَّ ِذينَ لَ ۡي َ‬ ‫َأ ۡع ٰ َملَهُمۡ فِيهَا َوهُمۡ فِيهَا اَل ي ُۡبخ ُ‬
‫وا يَ ۡع َملُونَ ‪[ ﴾١٦‬هود‪]16-15 :‬‬ ‫ُوا فِيهَا َو ٰبَ ِط ‪ٞ‬ل َّما َكانُ ْ‬
‫صنَع ْ‬ ‫ٱلنَّا ۖ ُر َو َحبِطَ َما َ‬
‫«هر که زندگی این دنی&&ا و تجم&&ل آن را بخواه&&د [م&&زد] اعمال‌ش&&ان را ب&ه‬
‫تمامی در همین دنیا به آن‌ها می‌دهیم و چیزی از آن کم داده نمی‌ش&&ود‪ .‬ایش&&ان‬
‫کسانی هستند ک&&ه در آخ&&رت ج&&ز آتش برایش&&ان نخواه&&د ب&&ود و آنچ&&ه در دنی&&ا‬
‫انجام داده‌اند بر باد رفته و آنچه عمل می‌کردند باطل است»‪.‬‬
‫هدف علمانی‌ها دنیا طلبی‪ ،‬شکم پرستی& و شهوترانی اس&&ت ه&&ر چن&&د‬
‫که مرتکب حرام شوند و سبب فوت واجبات شرعی و دینی شود‪.‬‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪110‬‬
‫این‌ها مصداق عملی این آیه هستند ک&&ه هللا تع&&الی فرم&&وده‪َّ ﴿ :‬من َك&&انَ‬
‫ي ُِري ُد ۡٱل َعا ِجلَةَ َعج َّۡلنَا لَهۥُ فِيهَا َم&&ا ن ََش&ٓا ُء لِ َمن نُّ ِري ُد ثُ َّم َج َع ۡلنَ&&ا لَ ۥهُ َجهَنَّ َم يَ ۡ‬
‫ص&لَ ٰىهَا&‬
‫ُورا&‪[ ﴾١٨‬اإلسراء‪.]18 :‬‬ ‫وما َّم ۡدح ٗ‬ ‫َم ۡذ ُم ٗ‬
‫«هر کس خواهان دیناری زود گ&&ذر اس&&ت‪ ،‬ب&&ه زودی ه&&ر ک&&ه را خ&&واهیم‬
‫نص&&یبی ازآن می‌دهیم‪ ،‬س&&پس جهنم را ب&&رایش مق&&رر می‌ک&&نیم ت&&ا نکوهی&&ده و‬
‫مطرود در آن وارد شود»‪.‬‬
‫شیخ ابن جبرین _ فتوای& في التوحید‪ ،‬ص (‪)39،40‬‬

‫تندروی به چه معناست؟‬
‫در رس&&انه‌های& گ&&روهی مختل&&ف‪ ،‬اته&&ام جوان&&ان بی&&داری اس&&المی ب&&ه‬
‫تندرو واصولگرا مطرح اس&&ت‪ ...‬اس&&تاد مح&&ترم! نظ&&ر ش&&ما در این‌ب&&اره‬
‫چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫در کل‪ ،‬این اتهام غلط است‪ .‬و از غرب و ش&رق از س&وی نص&اری‪،‬‬
‫کمونیست‌ها و یهودیانی& که قصد& دارند دع&وت اس&&المی را از بین ببرن&د‬
‫مطرح می‌شود‪ .‬دعوتگران مسلمان را ب&&ه تن&&دروی و اص&&ولگرایی و ی&&ا‬
‫هر مارک دیگری متهم می‌کنند تا دیگران را از دعوتگران و از کسانی‬
‫که با دعوتگران همکاری& می‌نماین&&د‪ ،‬متنف&&ر س&&ازند‪ &.‬تردی&&دی نیس&&ت ک&&ه‬
‫دع&&وت الی هللا‪ ،‬دین پی&&امبران و راه و روش آن&&ان اس&&ت‪ .‬اه&&ل علم بای&&د‬
‫دعوت الی هللا را سرلوحه‌ی کار خویش ق&&رار دهن&&د و در این زمین&&ه ب&&ا‬
‫تمام توان تالش کنند‪ .‬جوان&&ان بای&&د متقی باش&&ند و ب&&دون کم و کاس&&ت ب&&ه‬
‫حق عمل کنند؛ نه اهل افراط باشند و نه اهل جمود‪.‬‬
‫البته برخی از جوانان کم علم یا بدون علم زی&&اده روی می‌کنن&&د؛ ام&&ا‬
‫بر تمام جوانان و غیر جوانان از علما واجب اس&&ت ک&&ه از هللا بترس&&ند و‬
‫با دلیل در جستجوی& حق باشند و از قرآن و سنت صحیح پ&یروی& نم&وده‬
‫و آن را ابالغ کنن&&د و از ب&&دعت و اف&&راط& و تفری&&ط بپرهیزن&&د‪ &.‬بای&&د از‬
‫نادانی و کوتاهی& بر حذر باشند‪ .‬قابل ذکر است که هیچ کس از این علما‬
‫و جوانان معصوم& نیستند‪ .‬برخی از برادران کمی و کاس&&تی‌هایی& دارن&&د‪.‬‬
‫وقتی که یک نفر اشتباه می‌کند نباید آن را به حساب جمع گذاشت؛ بلک&&ه‬
‫ب&&ه حس&&اب هم&&ان ی&&ک نف&&ر اس&&ت؛ ام&&ا بای&&د دانس&&ت ک&&ه دش&&منان هللا‪ ،‬از‬
 ‫‪111‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫نصاری و همفکران‌آنان ب&&رای ض&&ربه زدن ب&&ه بی&&داری& اس&&المی‪ ،‬اته&&ام‬

‫تن&&دروی و ی&&ا اص&&ول‌گرایی& را وس&&یله ق&&رار می‌دهن&&د ت&&ا راه دع&&وت را‬
‫مسدود نمایند‪.‬‬

‫بنیاد‌گرایی چیست؟‬
‫اگر اصول‌گرایی به معنای پایبندی به ق&&رآن و س&&نت ص&&حیح اس&&ت‪ ،‬ک&&ه‬
‫مدح است نه مذمت و عمل ب&&ه دو اص&&ل ق&&رآن و س&&نت ص&&حیح‪ ،‬بط&&ور‬
‫قطع مدح اس&ت و خ&یر‪ ،‬ن&ه م&ذمت و ب&دگویی‪ .‬تنه&ا تن&دروی& ب&ه معن&ای‬
‫فراتر از مقتضیات قرآن و سنت و یا کوتاهی در عم&&ل ب&ه این دو اص&&ل‬
‫مذموم و نکوهیده است‪.‬‬
‫و ه&رکس ب&ه اص&ول و مب&انی معت&بر ق&رآن و س&نت پی&امبر& ج پایبن&د‬
‫باش&&د‪ ،‬ن&&ه تنه&&ا ب&&رایش عیب نیس&&ت بلک&&ه م&&دح و نش&&انه تکام&&ل اس&&ت‪.‬‬
‫وظیفه‌ی طالب‪ ،‬دانشجویان و دعوت‌گران است ک&&ه ب&&ه اص&&ول کت&&اب و‬
‫سنت رسول هللا ج و قواعد معتبر در فقه و عقی&&ده و اص&&ول مص&&طلح و‬
‫دیگر ادله‌ی معتبری که مورد استدالل قرار می‌گیرند‪ ،‬پایبند باشند‪ .‬بای&&د‬
‫اص&&ول و مب&&انی مشخص&&ی داش&&ته باش&&ند& ک&&ه براس&&اس آن عم&&ل کنن&&د؛‬
‫بنابراین بای&&د گفت‪ :‬اته&&ام دع&&وتگران ب&&ه اص&&ول‌گرایی‪ ،‬س&&خن مجم&&ل و‬
‫گنگی است که حقیقتی ندارد و جز مذمت و عیب و نفرت چیزی نیست‪،‬‬
‫پس اصول گرایی مذمت نیست بلکه در حقیقت مدح است‪ ،‬وقتی& طلبه و‬
‫دانشجو به اصول و مبانی شریعت پایبند باشد و آنچ&&ه در ق&&رآن و س&&نت‬
‫صحیح آمده و علما مقرر کرده‌اند‪ ،‬عامل باشد‪ ،‬هیچ ایرادی ندارد[و باید‬
‫این‌گونه باشد] ولی تندروی در بدعت و زیاده روی و غلو و یا تن&&دروی&‬
‫و یا کوتاهی در عمل به مبانی اسالم از روی جه&&الت‪ ،‬عیب ب&&ه حس&&اب‬
‫می‌آید‪.‬‬
‫لذا بر دعوت‌گران واجب است که به اصول و مب&&انی ش&&ریعت پایبن&&د‬
‫باشند‪ ،‬راه و روش میان&&ه را در پیش گیرن&&د؛ چ&&را ک&&ه هللا‪ ،‬آن&&ان را امت‬
‫میانه قرار داده است‪ .‬پس بر دعوت‌گران الزم است که میانه‌رو باشند و‬
‫از قرآن و س&&نت فرات&&ر نرون&د& و کوت&&اهی نکنن&&د و بای&&د ب&&دون هیچ‌گون&&ه‬
‫افراط و تفریطی بر حق استواربوده و طبق ادله‌ی ش&&رعی ب&&ر آن ث&&ابت‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪112‬‬
‫قدم باشند و هیچ‌گونه افراط و تفریطی& روا نیست‪ ،‬بلکه تنها راه میانه‌ای‬
‫درست است که هللا به آن دستور داده است‪.‬‬
‫شیخ ابن باز‪ -‬مجموع& فتاوی و مقاالت متنوعة (‪)8/235،233‬‬

‫حکم‌ درس خواندن در رشته‌ی قانون وکالت‬

‫مسایلی ما را نگران و مشغول& ک&&رده اس&&ت از جمل&&ه‪ :‬درس خوان&&دن‬
‫در دانش&&کده‌ی حق&&وق و رش&&ته‌ی ق&&انون و قض&&اوت‪ ،‬در این موض&&وع‬
‫نظریات متفاوتی وجود& دارد‪ .‬از ا هلل تعالی می‌خواهم& که ش&&ما را توفی&&ق‬
‫دهد امور زیر را برای ما توضیح دهید‪:‬‬
‫‪ -1‬حکم درس خواندن در رشته‌ی قانون ساختگی‪.‬‬
‫‪ -2‬حکم داشتن شغل وکالت و قضاوت&‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫اگر کسی ک&&ه می‌خواه&&د در رش&&ته‌ی ق&&وانین س&&اختگی درس بخوان&&د‬
‫دارای نیروی فکری& و علمی است که حق را از باطل تشخیص می‌ده&&د‬
‫و برای خود قدرت اندیشه‌ی اسالمی را حفظ می‌کند‪ .‬بگونه‌ای ک&&ه او را‬
‫از انحراف از حق و گرفت&&ار ش&&دن ب&&ه فتنه‌ی باط&&ل در ام&&ان می‌دارد و‬
‫ه&&دفش از درس خوان&&دن در رش&&ته‌ی ق&&انون و حق&&وق غ&&یر ش&&رعی؛‬
‫مقایسه‌ی بین احکام اسالمی و فرا گیری آن بر تم&&ام نیاز‌ه&&ای& بش&&ری و‬
‫مصلحت‌های دینی و دنی&&وی اس&&ت‪ ،‬ت&&ا ح&&ق ث&&ابت گ&&ردد و بطالن باط&&ل‬
‫روشن شود و پاسخ کسانی& را بدهد که قوانین س&&اختگی& آن‌ه&&ا را گم&&راه‬
‫ک&رده اس&ت و تص&ور می‌کنن&د& ک&ه ق&وانین س&اختگی دارای ص&الحیت و‬
‫جامعیت کافی& هستند‪ ،‬اگر درس خواندن به این هدف باشد‪ ،‬جایز اس&&ت‪،‬‬
‫در غیر این صورت& ج&ایز نیس&&ت و ب&ر ف&رد مس&&لمان الزم اس&&ت ک&ه ب&ا‬
‫درس خوان&&دن در احک&&ام اس&&المی ق&&رآن و س&&نت و ش&&رح و توض&&یحات‬
‫علم&&ای اس&&المی و روش س&&لف امت‪ ،‬در تحص&&یل و اس&&تنباط‪ ،‬از درس‬
‫خواندن در رشته‌ی حقوق و قانون‪ ،‬بی‌نیاز باشد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اگر در شغل وکالت و قضاوت می‌توان&&د طب&&ق ش&&ریعت ح&&ق را‬
‫به حق دار برساند و جلوی باط&&ل را بگ&&یرد و حق&&وق را ب&&ه ص&&احبانش&‬
‫برگرداند& و مظلوم& را یاری دهد‪ ،‬کار کردن در چنین مقامی جایز است؛‬
 ‫‪113‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫چرا که این همکاری در کارهای نی&&ک و عین تق&&وا اس&&ت‪ ،‬در غ&&یر این‬
‫صورت جایز نیست‪ ،‬چون همکاری& بر گناه ودشمنی& است‪.‬‬
‫وا َعلَى ٱِإۡل ۡث ِم َو ۡٱل ُع& ۡ&د ٰ َو ۚ ِن َوٱتَّقُ& ْ‬
‫&وا ٱهَّلل ۖ َ ِإ َّن‬ ‫اونُ ْ&‬
‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬واَل تَ َع َ‬
‫ب‪[ ﴾٢‬المائدة‪.]2 :‬‬ ‫ٱهَّلل َ َش ِدي ُد ۡٱل ِعقَا ِ‬
‫(بر کارهای نی&&ک و تق&&وا همک&&اری کنی&&د و ب&&ر گن&&اه و ع&&داوت همک&&اری‬
‫نکنید)‪.‬‬
‫«وباهلل التوفیق وصلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم»‬
‫انجمن دایم پژوهش‌های علمی وافتاء (‪)1/548‬‬

‫احترام ملی یا احترام پرچم ملی‬

‫آیا ایستادن به احترام& جشن‌های ملی یا پرچم ملی جایز است؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫خیر‪ ،‬برای فرد مسلمان ج&ایز نیس&&ت ب&ه خ&&اطر تعظیم پ&&رچم ملی ی&&ا‬
‫احترام ملی بایستد‪ ،‬بلکه این از ب&&دعت‌های منک&&ری اس&&ت ک&&ه در زم&&ان‬
‫پیامبر ج و خلف&&ای راش&&دین نب&&وده اس&&ت و چ&&نین عملی ب&&ا توحی&&د کام&&ل‬
‫منافات دارد‪.‬‬
‫اح&&ترام و تعظیم& فق&&ط ب&&رای هللا اس&&ت و این عم&&ل‪ ،‬وس&&یله‌ای ب&&رای‬
‫مشارکت با کفار و تقلید از رسوم& زشت آنان است و همانندی با آنان در‬
‫غل&&و و اح&&ترام فرمان&&دهان و مراس&م& آن&&ان اس&&ت ک&&ه پی&&امبر& ج م&&ا را از‬
‫مشابهت به آن‌ها نهی فرموده است‪.‬‬
‫و باهلل التوفیق و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‬
‫انجمن دایم پژوهش‌های علمی و افتا(‪)1/149‬‬

‫حکم جشن روز عید دوستی‬

‫بعضی از مردم& در روز& ‪ 14‬ماه فوریه (‪ )14/2‬هر س&&ال میالدی ب&&ه‬
‫نام روز& دوستی (والنتین){در ‪ day Valentine‬روز عی&&د والن&&تین ک&&ه‬
‫برای محبوب یا محبوبه‌ی خویش کارت می‌فرستد}& جشن می‌گیرند و به‬
‫هم&&دیگر دس&&ته گ&&ل س&&رخ هدی&&ه می‌دهن&&د و لب&&اس س&&رخ می‌پوش&&ند‪ ،‬ب&&ه‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪114‬‬
‫هم‌دیگر تبریک می‌گویند و بازارچه‌های شیرینی‌فروشی& برپ&&ا می‌ش&&ود‪،‬‬
‫در آن‌ها شیرینی‌هایی ب&&ه رن&&گ س&&رخ درس&&ت می‌کنن&&د‪ ،‬روی آن عکس‬
‫قلب را می‌کش&&&ند و در بعض&&&ی از بازارچه‌ه&&&ا روی کااله&&&ا تبلیغ&&&ات‬
‫مخصوص این روز را پخش می‌کنند‪ ،‬با توجه به این مس&&ایل‪( ،‬توض&&یح‬
‫دهید)‪:‬‬
‫حکم جشن در این روز چیست؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫ادلهی صریحی& از قرآن‪ ،‬سنت‪ ،‬اجم&&اع س&&لف امت بی&&انگر این اس&&ت‬ ‫‌‬
‫که اعیاد اسالمی‌فقط دوتاست‪ ،‬عید فطر و عید قرب&&ان ‪ -‬ل&&ذا ه&&ر عی&&دی‬
‫غیر از این دو‪ ،‬برابر است که متعلق به شخص یا گروه می‌باشد& یا تازه‬
‫به وجود& آمده باشد‪ ،‬یا معنا و مفهوم عید را داشته باشد‪ ،‬از اعیاد ب&&دعت‬
‫است که عید گرفتن‪ ،‬اعتراف به آن‪ ،‬اظهار خوشحالی ب&&ه مناس&&بت آن و‬
‫همکاری در آن به هیچ عنوان برای فرد& مسلمان جایز نیست‪ ،‬چ&&ون این‬
‫کار تجاوز از حدود الهی است و فرد متجاوز ازحدود& الهی بر خود ظلم‬
‫کرده است‪.‬‬
‫اگر (کسی خود را) به یکی از این اعیاد تازه به وج&&ود& آم&&ده‌ی کف&&ار‬
‫نسبت دهد مرتکب گناه روی& گن&&اه ش&&ده اس&&ت‪ ،‬چ&&ون مش&&ابهت و ن&&وعی‬
‫مواالت با آن‌هاس&&ت‪ ،‬در ح&&الی ک&&ه هللا تع&&الی مؤمن&&ان را از مش&&ابهت و‬
‫دوس&&تی ب&&ا آن&&ان و مواالت‌ش&&ان در کت&&اب خ&&ود من&&ع فرم&&وده اس&&ت و از‬
‫پیامبر ج ثابت است که فرمودند‪َ « &:‬م ْن تَ َشبَّهَ بِقَوْ ٍم فَهُ & َو ِم ْنهُ ْم»‪( :‬کس&&ی ک&&ه‬
‫خود را شبیه به قومی کند او از آن‌هاست)‪.‬‬
‫عی&&د دوس&&تی ن&&یز از جنس همین اعی&&اد اس&&ت‪ ،‬چ&&را ک&&ه از اعی&&اد‬
‫بت‌پرستان نصرانی است‪ ،‬لذا ب&&رای مس&لمانی& ک&ه ب&ه هللا و روز& آخ&رت‬
‫ایمان دارد‪ ،‬روا نیست که این روزها& را عی&&د بگ&&یرد ی&&ا عی&&د بدان&&د و ی&&ا‬
‫تبریک بگوید‪.‬‬
‫بلکه ترک عی&&د گ&&رفتن و پره&&یز از آن واجب اس&&ت ت&&ا فرم&&ان هللا و‬
‫رسول را اجابت ک&رده باش&د‪ ،‬عالوه ب&&ر این از اس&باب نارض&ایتی هللا و‬
‫عذاب الهی خود را نجات داده است‪.‬‬
‫به همین صورت& بر فرد مسلمان همکاری در چنین عیدی و یا دیگر‬
‫اعیاد کف&ار ح&رام اس&ت‪ ،‬ه&ر ن&وع همک&اری& اعم از خ&وردن‪ ،‬نوش&یدن‪،‬‬
 ‫‪115‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫خری&&د‪ ،‬ف&&روش‪ &،‬ی&&ا س&&اختن چ&&یزی‪ ،‬ی&&ا هدی&&ه دادن‪ ،‬ی&&ا ک&&ارت تبری&&ک‬
‫فرستادن‪ ،‬یا اعالن و‪ ...‬حرام است؛ چرا که این همکاری بر گن&&اه اس&&ت‬
‫و دشمنی& و نافرمانی از هللا و رسولج است‪.‬‬
‫ۖ‬
‫وا َعلَى‬ ‫وا َعلَى ۡٱلبِ&&رِّ َوٱلتَّ ۡق& َو ٰى َواَل تَ َع& َ‬
‫&اونُ ْ‬ ‫هللا تعالی می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬وتَ َعا َونُ ْ‬
‫ب‪[ ﴾٢‬المائدة‪.]2 :‬‬ ‫وا ٱهَّلل ۖ َ ِإ َّن ٱهَّلل َ َش ِدي ُد ۡٱل ِعقَا ِ‬
‫ٱِإۡل ۡث ِم َو ۡٱلع ُۡد ٰ َو ۚ ِن َوٱتَّقُ ْ‬
‫(در راه نیکی و تقوا با هم هم‌کاری کنید و در راه گناه و تعدی همک&اری‬
‫ننمایید‪ ،‬و از مخالفت با فرمان هللا بپرهیزید که مجازات هللا سخت است)‪.‬‬
‫لذا بر مسلمان واجب است که در هم&&ه ح&&ال ب&&ه ق&&رآن و س&&نت عم&&ل‬
‫کن&د‪ ،‬ب&ه وی&ژه در دوران فتن&&ه و ک&ثرت فس&اد‪ ،‬بای&&د هوش&&یار باش&&د و از‬
‫وقوع در انحرافات غضب‌شدگان‪ ،‬گمراهان و افراد& فاسقی که امید عف&&و‬
‫از هللا ندارند و به اسالم توجهی& نمی‌کنند‪ ،‬برحذر باشد‪ .‬لذا مس&&لمان بای&&د‬
‫برای ثبات و طلب هدایت ب&&ه هللا پن&&اه ب&&برد‪ ،‬چ&&ون غ&&یر از هللا ه&&دایتگر‬
‫دیگری که قلب‌ها را ثبات و پایداری& بخشد‪ ،‬نیست‪.‬‬
‫و هللا ولی التوفیق و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‬
‫انجمن دایم پژوهش‌های& علمی و افتا‪ ،‬ش(‪)21203‬تاریخ(‬
‫‪)22/11/1420‬‬

‫علوم شرعی افضل علوم است‬

‫یکی از برادرانم& در مورد& درس و تحص&&یلش دچ&&ار تردی&&د و دو دلی‬
‫ش&&ده اس&&ت‪ ،‬ایش&&ان در ریاض&&یات و فیزی&&ک عالق&&ه و اس&&تعداد ف&&راوانی&‬
‫دارد‪ ،‬با این وجود& می‌خواهد سال آینده در رش&&ته‌ی عل&&وم ش&&رعی درس‬
‫بخواند‪ -‬إن شاءهللا – برادرم& به من می‌گوید‪ &:‬اکنون که به علم ریاضیات‬
‫و فیزیک دست یافته‌ام‪ ،‬می‌خواهم& در علوم شرعی مهارت حاص&&ل کنم‪.‬‬
‫ایشان واقعا ً دو دل اس&&ت ک&&ه ک&&دام رش&&ته ب&&رایش م&&وفقیت می‌آورد& و از‬
‫طرفی می‌خواهد& ک&ه ب&ه دین اس&الم خ&دمت کن&د‪ .‬ش&ما ایش&ان را چگون&ه‬
‫نصیحت می‌کنید‪ ،‬خود من در موضوع& برادرم متردد& و نگ&&ران هس&&تم و‬
‫ناگفته نماند که برادرم& از هللا تعالی استخاره خواه&&د ک&&رد‪ ،‬ولی می‌گوی&د&‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪116‬‬
‫که علم دنیوی& فرض کفایه است وعلم شرعی از هر نظر از علم دنی&&وی&‬
‫بهتر است‪ .‬لطفا ً ما و ایشان را راهنمایی بفرمایید‪.‬‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫برادر شما باید درسش را در رشته‌ی ریاضی& ادامه بده&د و در کن&ار‬
‫آن علم شرعی را نیز از علما فرا بگیرد‪ ،‬یا بعد از فارغ& التحصیل شدن‬
‫از رشته‌ی مذکور به یکی از آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های الهیات پیوسته‬
‫و امور دینی را فرا گرفته و دانشمند بش&&ود‪ .‬چنان‌چ&&ه بیم آن را دارد ک&ه‬
‫علم ریاض&&ی و فیزی&&ک وی را از کس&&ب عل&&وم ش&&رعی ب&&از می‌دارد‪&،‬‬
‫می‌توان&&د از آن رش&&ته ص&&رف نظ&&ر ک&&رده و ب&&ه خوان&&دن علم ش&&رعی‬
‫بپردازد‪ ،‬چه علوم شرعی مهمتر و س&&ودمندتر& از بقیه‌ی عل&&وم اس&&ت؛ و‬
‫انسان آفریده شده تا از روی بصیرت و دانش پروردگ&&ارش& را پرس&&تش‬
‫کند و این ممکن نیست جز با عنایت به خواندن علوم شرعی‪.‬‬
‫‪ -‬هللا تعالی کار ب&&رادرت را آس&&ان نم&&وده و درعلم و اوق&&اتش ب&&رکت‬
‫بدهد‪-‬‬
‫و باهلل التوفیق‪ ،‬و صلی هللا علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم‬
‫فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (‪)103 -12/102‬‬

‫حکم گرفتن وام‌هایی با کارمزد‪ 4‬درصد چیست؟‬

‫الحمدهلل‪،‬‬
‫گرفتن وام با هرکارمزد& یا بهره‌ای حرام است زی&&را هللا تع&&الی آن را‬
‫حرام گردانیده است‪:‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫هَّلل‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َأ‬‫ٓ‬ ‫ٰ‬
‫هللا تعالی می‌فرماید‪﴿ &:‬يَ ُّيهَ&ا ٱل ِذينَ َءا َمنُ&وا ٱتق&وا ٱ َ َوذرُوا َم&ا بَقِ َي ِمنَ‬
‫ب ِّمنَ ٱهَّلل ِ َو َر ُس &ولِ ِۖۦه‬‫&ر ٖ‬‫وا بِ َح& ۡ‬‫وا فَ& ۡ&أ َذنُ ْ‬
‫ٱل ِّربَ ٰ ٓو ْا ِإن ُكنتُم ُّم ۡؤ ِمنِينَ ‪ ٢٧٨‬فَِإن لَّمۡ ت َۡف َعلُ ْ‬
‫ظلَ ُمونَ ‪[ ﴾٢٧٩‬البق&&رة‪-278 :‬‬ ‫َوِإن تُ ۡبتُمۡ فَلَ ُكمۡ ُر ُءوسُ َأمۡ ٰ َولِ ُكۡ&م اَل ت َۡظلِ ُمونَ َواَل تُ ۡ‬
‫‪]279‬‬
‫(ای کسانی که ایمان آورده‌ای&د! از (مخ&&الفت ب&ا) هللا بپرهیزی&&د و آنچ&ه از‬
‫(مطالبات) ربا باقی مان&&ده ره&ا کنی&د‪ ،‬اگ&ر ایم&&ان داری&د‪ .‬اگ&ر چ&نین نمی‌کنی&&د‬
‫بدانید هللا و پیامبرش‪ ،‬با شما پیکار خواهند کرد‪ ،‬اگ&&ر توب&&ه کنی&&د س&&رمایه‌های‬
‫شما از آن شماست‪ .‬نه ستم می‌کنید و نه بر شما ستم می‌شود)‪.‬‬
 ‫‪117‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫این آیه به صراحت بی&&انگر این مطلب اس&&ت ک&&ه گ&&رفتن هیچ س&&ودی‬
‫جایز نیست‪.‬‬
‫از عبدهللا بن حنظل&&ه روایت اس&&ت ک&&ه پی&&امبر ج فرم&&ود‪« :‬درهم رب&&ا‬
‫یأکله الرجل و هو یعلم أشد من س&&تة و ثالثین زنی&&ة» «ی&&ک درهم رب&&ا ک&&ه‬
‫شخص آگاهانه می‌خورد‪ ،‬از سی و شش بار زنا کردن ش&&دیدتر اس&&ت»‪.‬‬
‫ابن ماجه‬
‫از ابن مس&&عود روایت اس&&ت ک&&ه پی&&امبر ج فرم&&ود‪« &:‬الرب&&ا ثالث&&ة و‬
‫سبعون بابا أیسرها مث&&ل أن ینکح الرج&&ل أم&&ه» «ربا هفت&&اد و س&&ه دروازه‬
‫است‪ ،‬ساده‌ترین صورت آن مانند این است که مرد با مادرش زنا کند»‪.‬‬
‫ابن ماجه‬
‫وعلما اجماع دارند بر اینکه هر مق&&دار اض&&افه‌ای ک&&ه ب&&ر اص&&ل م&&ال‬
‫افزوده شود‪ ،‬ربا و حرام اس&&ت و ل&&ذا م&&یزان چه&&ار درص&&دی& ک&ه بان&&ک‬
‫بعنوان ک&&ارمزد می‌گ&&یرد ن&&یز ب&&ه ه&&ر دلیلی ک&&ه گرفت&&ه ش&&ود‪ ،‬اض&&افه‌ای‬
‫براصل موجودی& است و این اضافه ربا و حرام است‪:‬‬
‫ابن قدام&&ه گفت&&ه‪" :‬بین علم&&اء اختالفى نیس&&ت ک&&ه ه&&ر قرض&&ى ک&&ه‬
‫مشروط& بر پرداخت بیشتر باشد حرام است"‪ ،‬و ابن منذر گفت‪" :‬علم&&اء‬
‫اجماع کرده‌اند که هرگاه قرض دهنده ب&&ر ق&&رض گیرن&&ده ش&&رط کن&&د ک&&ه‬
‫پول بیشتر& و یا هدیه‌اى اضافه بر مبلغ بر گرداند‪ ،‬آن مبل&&غ زی&&ادى و ی&&ا‬
‫هدیه ربا محسوب می‌شود"‪"..‬المغنی" (‪. )6/436‬‬
‫بن&&ابراین ک&&ارمزدی& ک&&ه ام&&روزه بانک‌ه&&ا از وام گیرن&&دگان خ&&ود‬
‫می‌گیرند‪ ،‬نیز شامل همان میزان اضافی ب&&ر اص&&ل م&&ال اس&&ت و م&&یزان‬
‫اضافی با هر بهانه و دلیلی ک&&ه باش&د مهم نیس&ت! و مهم آنس&&ت ک&ه؛ آن‪،‬‬
‫اضافه بر اصل مال است‪ ،‬و اضافه بر اصل مال ب&&ه ه&&ر م&&یزانی ج&&زو‬
‫ربا محسوب می‌گردد‪.‬‬
‫همچنین هیئت دائمی افتای علمای سعودی چنین فتوا داده‌اند‪:‬‬
‫"برای هیچ مسلمانی چه فقیر و چه غنی جایز و روا نیست از بان&&ک‬
‫وامی بگیرد که ‪ %5‬یا ‪ % 15‬درصد& یا حتی کمتر ی&&ا بیش&&تر ب&&ر آن وام‬
‫اضافه داشته باشد‪ ،‬زیرا این مقدار اضافه ربا است و ربا از بزرگ&&ترین‬
‫گناهان است‪ ،‬بلکه خداوند تبارک و تع&&الی او را از طری&ق& کس&&ب حالل‬
‫مانند کارکردن برای صاحب کاری& و یا کارمباح در بخش‌های دولتی و‬
 ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬ ‫‪118‬‬
‫یا اینکه با تجارت از راه مضاربه بی‌نی&&از& خواه&&د ک&&رد"‪ .‬فت&&اوى اللجن&&ة‬
‫الدائمة للبحوث العلمیة واإلفتاء ‪.13/269‬‬
‫رِۦه ي ُۡس ٗرا‪[ ﴾٤‬الطالق‪:‬‬ ‫َأ‬
‫ق ٱهَّلل َ يَ ۡج َعل لهۥُ ِمن مۡ ِ‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫خداوند می‌فرماید‪َ ﴿ &:‬و َمن يَتَّ ِ‬
‫‪]4‬‬
‫«و ه&رکس از خ&دا پ&روا دارد [خ&دا] ب&راى او در ک&ارش تس&هیلى ف&راهم‬
‫سازد»‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫از پیامبر ج روایت اس&&ت ک&&ه فرم&&ود‪َ « &:‬من ت & َرك ش &یئا هلل َع َّو َ‬
‫ض &هُ هللا‬
‫خیراً منه» «هرکسی& چیزی را به خاطر خداوند& ترک کند خداوند چیزی‬
‫بهتر از آن به او خواهد داد » ابونعیم& در «الحلیة» (‪)2/196‬‬
‫پیامبر ج می‌فرمایند‪« &:‬یأتي على الناس زم&&ان یس&&تحلون الرب&&ا ب&&البیع»‬
‫(نسایی ‪ 4455‬و ابوداود& ‪ 3331‬و ابن ماجه ‪)2278‬‬
‫یعنی‪ :‬زمانی بر مردم& خواهد آمد که در آن‌وقت (کسانی) ربا را (ب&&ه‬
‫بهانه‌ی) معامله حالل می‌کنند‪.‬‬
‫در حقیقت کسانی هستند که رب&&ا می‌خورن&د& ولی آن‌را رب&&ا ندانس&&ته و‬
‫می‌گویند& این یک نوع معامله حالل است! و اگر این حدیث صحیح باشد‬
‫می‌توان گفت که کارمزد& و حالل دانس&&تن آن‪ ،‬مص&&داق ب&&ارز این ح&&دیث‬
‫است هرچند که شیخ البانی آن‌را تضعیف ک&&رده اس&&ت ولی او می‌گوی&&د‪:‬‬
‫"معنی حدیث امروز& واقع شده است چنان‌ک&&ه ام&&روزه ش&&اهد آن هس&&تیم"‬
‫( غایة المرام ص ‪)25‬‬
‫وصلی هللا وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین‬

‫چگونه از شر سودی که در بانک بر سرمایه‌ی سپرده شده‬

‫تعلق گرفته خالص شویم؟‬
‫الحمدهلل‪،‬‬
‫برای رهایی از آن سود بانکی به&&تر اس&&ت آن را انف&&اق کنی&&د؛ و بی&&اد‬
‫داشته باشید که انفاق با صدقه دادن تفاوت دارد‪.‬‬
‫صدقه عبادت است و جز از م&&ال حالل ج&&ایز نیس&ت ک&ه ص&دقه داده‬
‫شود و لذا شما برای خالصی از شر سود& ب&&انکی می‌بایس&ت& آن در ص&&د‬
‫پول اضافی را به نیت "رهایی از ربا" انفاق کنید نه به نیت "صدقه" و‬
‫یا "رسیدن ثواب" !‬
 ‫‪119‬‬ ‫یکصد سوال و جواب پیرامون مسائل شرعی و اجتماعی‬

‫یعنی دادن س&ود گرفت&&ه ش&ده از بان&ک بعن&&وان ص&&دقه ب&&ه فق&را ج&ایز‬
‫نیست‪ ،‬زیرا صدقه عبادت است و کسی که صدقه می‌دهد دارای اج&&ر و‬
‫پاداش خواهد شد‪ ،‬از طرفی& طبق شرع اسالم چون صدقه از م&&ال حالل‬
‫پذیرفت&&ه می‌ش&&ود‪ ،‬ل&&ذا ص&&دقه از م&&ال ح&&رامی (مانن&&د س&&ود& ب&&انکی و ی&&ا‬
‫جایزه‌ی بانکی) پاداشی بر آن وجود& نخواهد داشت و اصال جایز نیس&&ت‬
‫که مال حرام را بعنوان صدقه بخشید‪.‬‬
‫پیامبر ج می‌فرماید‪َ " :‬من کسب ماالً من حرام‪ ،‬ثم تصدق به لم یکن ل&&ه‬
‫فیه أجر‪ ،‬وکان إصره علیه" یعنى‪« :‬کسى که مالى را از حرام کسب کن&&د‬
‫و س&پس آن‌را ص&دقه بده&د پداش&ى ن&دارد و گن&اهش ب&ر گ&ردنش هس&ت‪.‬‬
‫(صحیح‪ ،‬روایت ابن خزیمة در صحیحش کتاب زکاة (‪)4/110‬‬
‫و نیز می‌فرمایند‪" :‬إن هللا طیب‪ ،‬ال یقبل إال طیبا" (روایت مسلم)‪،‬‬
‫یعنى‪" :‬خداوند پاکیزه است و چیزى جز پاکیزکى& را نمی‌پذیرد&"‪،‬‬
‫و در حدیثى دیگر از پیامبر& ج وارد ش&&ده ک&&ه فرمودن&&د‪" :‬من تص&&دق‬
‫بعدل تمرة من کسب طیب‪ ،‬وال یقبل هللا إال الطیب‪ ،‬فإن هللا یقبلها بیمین&&ه ‪...‬‬
‫" (متفق علیه)‪،‬‬
‫یعنى‪" :‬کسى که به ان&دازه ی&ک خرم&ا از م&ال حالل ص&دقه بده&د‪ ،‬و‬
‫خداون&&&د& چ&&&یزى را ج&&&ز حالل نمی‌پ&&&ذیرد‪ ،‬خداون&&&د& آن‌را ب&&&ا یمینش‬
‫می‌پذیرد‪."&...‬‬
‫پس خالصه اینکه برای خالص شدن از شر سود بانکی باید آن پ&&ول‬
‫را ب&&ه نیت خالص ش&&دن از آن بین فق&&را انف&&اق نم&&ود و ب&&ابت این انف&&اق‬
‫انتظ&&ار& ث&&واب اخ&&روی& را نداش&&ت زی&&را ث&&واب ب&&ر م&&ال حالل م&&ترتب‬
‫می‌گردد ولی ربایی که از بانک گرفته می‌شود& ناچاری و اجباری اس&&ت‬
‫و لذا جهت خالصی از آن شر و مال حرام آن‌را بین فقرا پخش می‌کنیم‪.‬‬

‫وصلی هللا وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین‪.‬‬
‫وآخر دعوانا أن الحمدهلل رب العالیمن‪.‬‬
‫پایان‬
‫مرداد ‪ 1389‬شمسی – رمضان ‪ 1431‬قمری‬