Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 1

INTERDYSCYPLINARNE CENTRUM ETYKI UJ INCET

ARTYKUŁ PRZEGLĄDOWY
DATA WYDANIA: 13.04.2017
DOI: 10.26106/T47V9V91

KATARZYNA MARCHEWKA
Uniwersytet Jagielloński

ETYKA W PSYCHOTERAPII

Słowa kluczowe: świadoma zgoda w psychoterapii, kodeks etyczny psychologa, tajemnica zawodowa,
granice poufności, psychoterapia dzieci i młodzieży, kontrakt terapeutyczny, relacja terapeutyczna,
psychoterapia online, psychoterapia transkulturowa

Abstrakt: Cel artykułu stanowi przedstawienie wybranych etycznych aspektów procesu psycho-
terapii w oparciu o najważniejsze polskie i zagraniczne pozycje bibliograficzne. Autorka analizuje
w tekście kolejno kwestię: zasady uzyskiwania świadomej i dobrowolnej zgody na udział w procesie
psychoterapii, zasady zachowania tajemnicy zawodowej, konfliktu ról, obowiązku superwizji, zasady
neutralności światopoglądowej, zagadnień etycznych w psychoterapii dzieci i młodzieży, psychoterapii
on-line oraz psychoterapii wrażliwej kulturowo. W większości z powyższych tematów podaje również
treść omawianej zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz
psychoterapeuty.

Spis treści:
Zasada uzyskiwania świadomej i dobrowolnej zgody na udział w procesie psychoterapii
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz
psychoterapeuty
2. Zdolność klienta do podjęcia świadomej dobrowolnej decyzji na udział w procesie psychoterapii
Zasada zachowania tajemnicy zawodowej
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz psycho-
terapeuty
2. Granice poufności (1) – rozszerzania kręgu osób objętych tajemnicą zawodową psychoterapeuty
3. Granice poufności (2) – nieabsolutny charakter tajemnicy zawodowej
4. Granice poufności a organy wymiaru sprawiedliwości
Problematyka konfliktu ról
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz psycho-
terapeuty
2. Konsekwencje dla klienta przekroczenia roli zawodowej przez psychoterapeutę
3. Wchodzenie w relację o charakterze seksualnym z klientem po zakończeniu procesu psychoterapii
4. Relacja psychoterapeutyczna a przyjacielska
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 2
Obowiązek superwizji
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz psy-
choterapeuty
2. Częstotliwość superwizji
Zasada neutralności światopoglądowej
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz psycho-
terapeuty
2. Współczesne rozumienie zasady neutralności światopoglądowej
3. Zachowywanie zasady neutralności światopoglądowej
Zagadnienia etyczne w psychoterapii dzieci i młodzieży
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych psychologa oraz psycho-
terapeuty
2. Konieczność uwzględniania przez psychoterapeutę kontekstu rodzinnego oraz rozwojowego klienta
3. Problematyka poufności w psychoterapii dzieci i młodzieży
Psychoterapia on-line
1. Etyczne standardy dotyczące pomocy psychologicznej i psychoterapii on-line
2. Różnica między psychoterapią tradycyjną a psychoterapią on-line
3. Kwestie etyczne związane z udzielaniem pomocy terapeutycznej przez Internet
Psychoterapia wrażliwa kulturowo
1. Szacunek dla odmiennych wartości, w tym religijnych, w polskich kodeksach etyczno-zawodowych
psychoterapeutów
2. Etyczne standardy dotyczące psychoterapii transkulturowej

ZASADA UZYSKIWANIA ŚWIADOMEJ I DOBROWOLNEJ ZGODY

NA UDZIAŁ W PROCESIE PSYCHOTERAPII

Obowiązkiem psychoterapeuty jest uzyskanie od klienta dobrowolnej świadomej zgody na

udział w psychoterapii. Aby zgoda klienta mogła spełnić te warunki, psychoterapeuta powi-
nien podczas zawierania kontraktu terapeutycznego dostarczyć klientowi niezbędnych infor-
macji, które pozwolą mu podjąć decyzję dotyczącą udziału w procesie terapeutycznym. Klient
powinien uzyskać informacje o stanie swojego zdrowia w oparciu o wyniki przeprowadzonej
przez terapeutę diagnozy, wspólnie z terapeutą ustalić cel spotkań psychoterapeutycznych,
dowiedzieć się na czym polega metoda w ramach której pracuje terapeuta oraz jakie są jej
techniki terapeutyczne, zostać poinformowanym o zasadach poufności obowiązujących te-
rapeutę, jak również o sytuacjach, w których może dojść do złamania tajemnicy zawodowej.
Klient powinien mieć również możliwość zapoznania się z alternatywnymi, także nie psy-
chologicznymi, metodami leczenia problemu z którym zgłosił się na terapię oraz uzyskania
informacji na temat wad proponowanej przez terapeutę metody1. Informacje powinny być
przekazywane klientowi w sposób zrozumiały, język należy dostosować do poziomu rozwoju
intelektualnego klienta – ma to szczególne znaczenie w przypadku terapii dzieci i młodzieży.
Psychoterapeuta powinien przekazywać klientowi informacje w sposób systematyczny i za-
planowany, jak również odpowiedzieć na każde jego pytanie czy wątpliwość.
1
Tryjarska B. (2004).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 3
1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych
psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego: „Osoby

zgłaszające się do psychologa nie z własnej inicjatywy zarówno dorośli jak dzieci (kierowane
na badania diagnostyczne lub zabiegi psychokorekcyjne) powinny być przez niego informo-
wane o celu postępowania, stosowanych metodach, wynikach i sposobie ich udostępnienia.
Psycholog stara się uzyskać akceptację planowanych czynności zawodowych przez te osoby.”
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„Proces psychoterapii powinien być poprzedzony określeniem kontaktu terapeutyczne-
go oraz ram psychoterapii, czyli tzw. settingu. Ustalenia te szczególnie powinny odnosić
się do metody pracy, długości oraz częstotliwości spotkań, miejsca spotkań oraz zasad
finansowania.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psycho-
terapeuta poznawczy i/lub behawioralny dba o poprawny, to jest uczciwy i jednoznaczny
kontakt z powierzonymi jego opiece osobami. W tym celu poprzedza działania terapeu-
tyczne zawarciem kontraktu określającym cele, metody i zasady pracy terapeutycznej.”

2. Zdolność klienta do podjęcia świadomej dobrowolnej decyzji na udział w procesie

psychoterapii

Klient, aby móc podjąć świadomą i dobrowolną decyzję na udział w procesie psychoterapii,
musi posiadać umiejętność przewidywania i oceny konsekwencji własnych wyborów. Część
osób, które zgłaszają się na psychoterapię, nie spełnia tego warunku, gdyż ich zdolności po-
znawcze są ograniczone – dotyczy to na przykład:
(1) dzieci – ze względu na stopień rozwoju poznawczego i emocjonalnego mogą mieć
problem ze zrozumieniem nie tylko warunków kontraktu terapeutycznego2, ale także samej
istoty relacji terapeutycznej; często zdarza się, że dzieci nie dostrzegają również problemu
z powodu którego zostają przyprowadzone na terapię przez rodziców. Terapeuta musi zatem
mieć na uwadze potencjalne trudności w objaśnianiu dzieciom warunków terapii. Powinien
także być świadomy możliwości pojawienia się dylematu „zgoda rodziców vs niezgoda dziec-
ka” na terapię. Problem zgody na udział w terapii może wystąpić również w sytuacji, w której
do terapeuty zgłasza się po pomoc nastolatek i prosi o nieinformowanie rodziców o swojej
decyzji. Zgodnie z zaleceniami prawnymi terapeuta powinien poinformować rodziców
o objęciu opieką terapeutyczną ich dziecka, jednak co należy zrobić w momencie, w którym
niepoinformowanie rodziców będzie korzystne dla klienta?
(2) osób z określonymi zaburzeniami psychicznymi, np. z rozpoznaniem psychozy czy
ciężkiej depresji – osoby te mogą nie dostrzegać potrzeby udziału w psychoterapii lub mieć
problemy ze zrozumieniem warunków kontraktu terapeutycznego, technik terapeutycznych
czy specyfiki relacji terapeutycznej ze względu na ograniczone możliwości poznawcze. Try-
jarska3 wskazuje na potrzebę opowiedzenia się przez terapeutę za stanowiskiem liberalnego
paternalizmu wobec osób, które nie są w stanie czasowo podjąć w pełni świadomej decyzji
o udziale w psychoterapii.
2
Schier K. (2007).
3
Tryjarska B. (2004).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 4
Na terapii pojawić się również mogą klienci, którzy zostali zmuszeni do wzięcia w niej
udziału, np. osoby uzależnione od alkoholu. Zatem podjętą przez nich decyzję o udziale
w psychoterapii nie można uznać na dobrowolną. Terapeuta powinien dołożyć wszelkich
starań, aby mimo to zachęcić takie osoby do skorzystania z procesu terapii – o ile bowiem
można zmusić kogoś do przyjścia na spotkanie terapeutyczne, o tyle on sam musi mieć moty-
wację do skorzystania z pomocy terapeuty, aktywnego udziału w metodach terapeutycznych
i podjęcia się współpracy z terapeutą w ramach relacji terapeutycznej.

ZASADA ZACHOWANIA TAJEMNICY ZAWODOWEJ

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej stanowi jedną z najważniejszych zasad psy-

choterapii. Relacja terapeutyczna musi opierać się na wzajemnym zaufaniu, dzięki któremu
klient jest pewny, że wszystko o czym opowie terapeucie zostanie przez niego zachowane
dla siebie. Terapeuta ma obowiązek utrzymywać w tajemnicy wszystkie informacje dotyczą-
ce klienta (także po jego śmierci), w tym również fakt uczestniczenia przez niego w terapii.
Tajemnica dotyczy zarówno terapeuty, jak i klienta. Klient powinien zostać poinformowany
przez terapeutę o sytuacji superwizji – jednak nawet podczas superwizowania swojej pracy
terapeuta ogranicza informacje dotyczące klienta do niezbędnego minimum. Tajemnica
zawodowa psychoterapeuty ma charakter nieabsolutny, może zostać złamana w sytuacji
zagrożenia życia lub zdrowia klienta lub osób trzecich.

1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych

psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego:

„Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości
objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest
bezpieczeństwo klienta lub innych osób.”
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„Psychoterapeuta psychodynamiczny ma obowiązek dbać o tajemnicę procesu psychote-
rapeutycznego, co oznacza zachowanie poufności wszystkich informacji przekazywanych
przez pacjenta oraz faktu jego udziału w procesie psychoterapii.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psycho-
terapeuta poznawczy i/lub behawioralny zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy
wszelkich informacji uzyskanych od pacjenta w toku psychoterapii.”
• Kodeks Etyki Zawodowej Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt: „Terapeuta Gestalt
dba o to, by żadne informacje pozwalające na identyfikację klienta nie zostały ujawnione
w wyniku łączenia z terapią innych relacji wymagających zachowania tajemnicy, takich
jak interwizja czy superwizja.”
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 5
2. Granice poufności (1) – rozszerzania kręgu osób objętych tajemnicą zawodową
psychoterapeuty.

Psychoterapeuta ma obowiązek zachowywać w tajemnicy wszelkie informacje dotyczące

klienta, w tym sam fakt zgłoszenia się na terapię i brania w niej udziału oraz wyniki prze-
prowadzonej diagnozy. Terapeuta musi uzyskać od klienta zgodę na ewentualne konsultacje
z innymi specjalistami, np. lekarzem psychiatrą, wykorzystanie historii klienta do celów
naukowych czy szkoleniowych, a także odpowiednio zabezpieczyć dokumentację dotyczącą
klienta (testy diagnostyczne, notatki z sesji, rysunki itp.). Ponieważ terapeuta ma obowią-
zek poddawać swoją pracę superwizji, w związku z tym powinien wytłumaczyć klientowi
na czym polega superwizja oraz zapewnić, że superwizor pozna tylko te szczegóły z życia
klienta, które są niezbędne do prawidłowego przebiegu superwizji. W sytuacji, gdy klientem
jest dziecko lub nastolatek, terapeuta powinien wyjaśnić rodzicom, że nie mogą oczekiwać
od niego przekazywania wszystkich informacji uzyskanych w procesie psychoterapii. To-
eplitz-Winiewska4 podkreśla, że niektórzy psychoterapeuci umawiają wspólne z rodzicami
spotkanie przedterapeutyczne, na którym ustalane są zasady poufności. Kwestia ochrony
prywatności jest szczególnie ważna w przypadku nastolatków, gdyż stanowi warunek uzy-
skania zaufania klienta5. Psychoterapeuta jest zobowiązany do zachowania poufności danych
po śmierci klienta oraz powinien zabezpieczyć informacje dotyczące przebiegu psychoterapii
na wypadek własnej śmierci6. Terapeuta musi uzyskać od klienta zgodę w sytuacji, gdy chce
posłużyć się historią jego problemu do celów naukowych lub szkoleniowych, przy czym po-
winien pamiętać o możliwych negatywnych skutkach poproszenia klienta o wyrażenie zgody
na opublikowanie jego problemu, np. klient może zacząć się zastanawiać, czy nie stanowił
jedynie środka do osiągnięcia celu psychoterapeuty, jakim jest publikacja naukowa albo czy
jego problemy nie są na tyle specyficzne, że terapeuta pragnie je opisać w materiałach szko-
leniowych. Po uzyskaniu zgody psychoterapeuta musi opisać problemy klienta w taki sposób,
aby zminimalizować ryzyko rozpoznania go przez osoby trzecie7.

3. Granice poufności (2) – nieabsolutny charakter tajemnicy zawodowej

Tajemnica zawodowa psychoterapeuty jest ograniczona prawem i okoliczności. Terapeuta ma

obowiązek uchylenia tajemnicy zawodowej, jeśli klient zagraża swojemu życiu lub zdrowiu
albo życiu lub zdrowiu innych osób. Obowiązek ten powstał po tragicznej śmierci Tatiany
Tarasoff (Tarasoff v. Regents of the University of California). Również w sytuacji, gdy psy-
choterapeuta uzyska od klienta informacje, że dopuszcza się on przemocy domowej lub sam
jest ofiarą tego typu przemocy, powinien rozważyć poinformowanie odpowiednich służb.
W momencie, gdy klient podczas sesji terapeutycznej wysuwa groźby w stosunku do osób
trzecich, psychoterapeuta musi ocenić, czy słowa te mogą zostać wprowadzone w czyn czy
raczej złowrogie uwagi wypowiadane są w przypływie gniewu. Podobnie terapeuta powinien
postąpić w sytuacji, w której klient przejawia tendencje samobójcze. W obu przypadkach tera-
peutę czeka niełatwe zadanie, w którym z jednej strony musi ocenić powagę sytuacji i stopień
4
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
5
Schier K. (2007).
6
Casemore R. (2005).
7
Shillito-Clarke C. (2005a).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 6
cierpienia psychicznego klienta, a drugiej zaś rozważyć konsekwencje utraty zaufania klienta
poprzez uchylenie tajemnicy zawodowej. Aby słusznie ocenić sygnalizowane przez klienta
tendencje samobójcze, psychoterapeuta powinien posiadać odpowiednie kompetencje oraz
doświadczenie. Napięcie towarzyszące terapeutom podczas podejmowania decyzji o złamaniu
zasady poufności może poważnie utrudniać ocenę gróźb klienta w stosunku do osób trze-
cich czy ryzyka targnięcia się na swoje życie, w związku z czym zanim terapeuta podejmie
decyzję o uchyleniu tajemnicy zawodowej warto, aby omówił sytuację z doświadczonym
i bezstronnym kolegą po fachu lub superwizorem, może również zasięgnąć porady prawnej.
Toeplitz-Winiewska8 proponuje odwołanie się do modelu oceny ryzyka, w ramach którego
terapeuta ocenia prawdopodobieństwo cierpienia klienta oraz jego nasilenie na wymiarach
„małe – duże”. Im wyższe okazują się wskaźniki prawdopodobieństwa i nasilenia, tym więk-
sze jest ryzyko spełnienia gróźb przez klienta, a tym samym wzrasta konieczność podjęcia
decyzji o uchyleniu tajemnicy zawodowej. Z kolei Shapiro9 uważa, że zanim terapeuta oceni
groźby klienta jako realne powinien spróbować dotrzeć do motywacji, która stoi za tymi
groźbami. Przywołuje historię mężczyzny, który przez kilka kolejnych spotkań terapeutycz-
nych opisywał plany zamordowania psychiatry i prawnika będących winnymi odebrania mu
możliwości refundacji leczenia psychoterapeutycznego. Terapeuta oznajmia klientowi, że
jest zmuszony złamać tajemnicę zawodową i zawiadomić potencjalne ofiary o grożącym im
niebezpieczeństwie – wówczas klient wyraża zadowolenie, że osoby te będą żyły w strachu
i przestaje planować morderstwo. Shapiro10 stwierdza, że odkrycie motywacji klienta, jaką
była chęć posiadania poczucia kontroli nad życiem innych osób, uchroniła poufność relacji
terapeutycznej i wzajemne zaufanie pomiędzy nim a jego klientem.
Jeśli terapeuta zdecyduje o złamaniu tajemnicy zawodowej, musi nie tylko poinformować
o groźbach klienta odpowiednie służby, ale również osobę, w stosunku do której groźby były
kierowane. Trudności pojawiają się, gdy psychoterapeuta nie ma możliwości kontaktu z daną
osobą lub nie wie komu dokładnie klient chce wyrządzić krzywdę. Poważne dylematy rodzić
może także sytuacja, w której klientem jest osoba nieletnia będąca ofiarą przemocy ze stro-
ny opiekuna. W polskim prawodawstwie do zgłaszania przemocy wobec dzieci i młodzieży
zobowiązuje psychoterapeutę Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie. Jedną ze szczególnie trudnych sytuacji pod kątem oceny stopnia zagrożenia osób
trzecich ze strony klienta, jest sytuacja w której klient pracujący z dziećmi i młodzieżą zwierza
się terapeucie ze skłonności pedofilnych, jednocześnie zapewniając, że nigdy nie skrzywdził
żadnego dziecka i nie zamierza tego zrobić. Terapeuta musi rozważyć, na ile może zaufać
osądowi klienta na temat własnej samokontroli oraz rozważyć stopień potencjalnego zagro-
żenia dobra dzieci znajdujących się pod opieką klienta.
Przeciwnicy obowiązku ostrzegania11 argumentują, że nakaz uchylania tajemnicy zawo-
dowej wywiera negatywny wpływ na relację terapeutyczną, gdyż zmniejsza poczucie bezpie-
czeństwa klienta i zaufania w stosunku do terapeuty. Z jednej strony konieczność uchylania
tajemnicy zawodowej obarcza terapeutę rolą policjanta, czyli osoby, która ma chronić innych
przed zagrożeniem, z drugiej zaś zmniejsza zaufanie do specjalistów od zdrowia psychicznego,
co może doprowadzić do niechęci przed zgłaszaniem się do terapeuty czy psychiatry, a to
z kolei przekładać się będzie na wzrost nieleczonych chorób psychicznych w społeczeństwie.
8
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
9
Shapiro D.L. (2011).
10
Tamże.
11
Bersoff D. (2008).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 7
Inny problem stanowi enigmatyczność wyrażenia „zagrożenie życia lub zdrowia”. Shillito-
-Clarke12 wylicza i opisuje zobowiązania, jakie nakłada na terapeutę sytuacja zagrożenia
życia lub zdrowia osób trzecich ze strony klienta. M.in. podkreśla wagę oceny realności tych
gróźb. Terapeuta musi rozważyć, czy klient posiada indywidualne predyspozycje do bycia
agresywnym lub skłonność do rozwiązywania problemów poprzez użycie przemocy oraz
wziąć pod uwagę możliwość ograniczenia podejmowania świadomych decyzji przez klienta,
np. z powodu leków przyjmowanych ze względu na chorobę somatyczną lub psychiczną.
Powinien również posiadać kompetencje do pracy terapeutycznej z osobami przejawiającymi
zachowania agresywne.

4. Granice poufności a organy wymiaru sprawiedliwości

Z obowiązku zachowania tajemniczy zawodowej zwalnia psychoterapeutę prokurator

(w toku postępowania przygotowawczego) lub sąd (w postepowaniu sądowym karnym –
w cywilnym psychoterapeuta może odmówić składania zeznań powołując się na tajemnicę
zawodową, gdyż Kodeks Postępowania Cywilnego nie daje możliwości zwolnienia z obo-
wiązku zachowania tajemnicy służbowej). Psychoterapeuta zostaje zawiadomiony, że jego
zeznania są nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego wyroku. Terapeuta nie jest zobligo-
wany do udzielenia odpowiedzi na pytania adwokata czy radcy prawnego, tak samo jak nie
ma obowiązku stawiać się w sądzie na prośbę prawników. Jeżeli sąd wezwie psychoterapeutę
na świadka, musi on odpowiadać na pytania oraz – na polecenie sądu – przedstawić sto-
sowne dokumenty. Odmowa udzielenia odpowiedzi zostanie potraktowana jako obraza sądu
i ukarana13.

PROBLEMATYKA KONFLIKTU RÓL

Konflikt ról może pojawić się w sytuacji, w której terapeuta pełni wiele ról zawodowych jed-
nocześnie, np. jest terapeutą, ale również superwizorem i nauczycielem, a także wtedy, gdy
rola zawodowa terapeuty wchodzi w konflikt z rolą prywatną, np. terapeuta zaprzyjaźnia
się z klientem14. Kodeksy etyki zawodowej jednoznacznie formułują zakaz angażowania się
przez psychoterapeutę w relacje inne niż zawodowe z klientami (por. np. Kodeks Etyczny
Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Tryjarska15 podkreśla, że celem
tego zakazu jest uniknięcie sytuacji, w której terapeuta chciałby wykorzystać swoją uprzy-
wilejowaną pozycję w relacji terapeutycznej. Złamanie zakazu narusza zaufanie klienta do
psychoterapeuty oraz zmniejsza zdolność terapeuty do profesjonalnego osądu, a tym samym
uniemożliwia mu dalsze wykonywanie obowiązków. Często dyskutowanym w literaturze
przedmiotu przykładem konfliktu ról jest zaangażowanie się terapeuty w kontakty o charak-
terze seksualnym z klientem – wykroczenie to uważa się za jedno z najpoważniejszych wykro-
12
Shillito-Clarke C. (2005b).
13
Fiutak A. Dąbrowski J. (2012).
14
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
15
Tryjarska B. (2010).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 8
czeń przeciwko etyce zawodowej16. Zasada wstrzemięźliwości, jak określa nie przekraczanie
granic roli terapeutycznej Tryjarska17, dotyczy również nie podejmowania się psychoterapii
osób znanych terapeucie, w tym przyjaciół, partnerów czy członków rodziny.

1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych

psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego: „nieetyczne

jest nawiązywanie jakiejkolwiek formy bliskości seksualnej z osobami pozostający w terapii
lub chorymi, którzy uczestniczą w badaniach naukowych.”
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„Jeśli psychoterapeuta psychodynamiczny pełni różne role zawodowe, w relacji z pacjen-
tem przestrzega zasady niełączenia pozostałych ról zawodowych z rolą psychoterapeuty.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psychotera-
peuta poznawczy i/lub behawioralny nie może przenosić relacji z pacjentem poza obszar
działań psychoterapeutycznych. Z tego też tytułu za niewskazane uznaje się pozostawanie
w relacji terapeutycznej z osobami znajomymi.”
• Kodeks Etyki Zawodowej Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt: „Gestaltowska
terapia szkoleniowa osoby uczącej się będzie chroniona przed możliwymi zakłóceniami
spowodowanymi przez mieszanie ról ze strony terapeuty nauczającego, który winien po-
wstrzymać się od brania udziału w oficjalnej procedurze oceny przewidywanej w ewaluacji
postępów i przydatności osoby która nauczał.”

2. Konsekwencje dla klienta przekroczenia roli zawodowej przez psychoterapeutę

Jednym z najpoważniejszych skutków przekroczenia roli terapeutycznej przez psychotera-

peutę jest zranienie klienta i narażenie go na cierpienie18. Jeśli terapeuta zostaje przyjacie-
lem klienta, zaczyna oczekiwać od niego wzajemności, zrozumienia, pozytywnych emocji,
tymczasem klient wciąż potrzebuje pomocy od terapeuty. Jednocześnie ich relacja nadal
pozostaje niesymetryczna, gdyż terapeuta posiada większą wiedzę o kliencie. Co więcej,
zaangażowanie terapeuty zaburza obiektywne odniesienie się do problemów klienta, a tym
samym uniemożliwia kontynuowanie procesu leczenia.
Wśród skutków zaangażowania się w relację intymną z klientem wskazuje się (por.
np.19 wspomniane już wyżej zaburzenie wzajemnych oczekiwań i profesjonalnego osądu te-
rapeuty, ale także możliwość wystąpienie u klienta Therapist-Patient Sex Syndrome (TPSS) –
dotyczy to klientów, którzy weszli w kontakt o charakterze seksualnym z terapeutą20. Zaburze-
nie to cechują objawy takie jak: poczucie winy, uczucie izolacji, osłabienie zdolności do zaufa-
nia drugiej osobie, labilność emocjonalna czy zwiększone ryzyko popełnienia samobójstwa.
Natomiast Coleman i Schaefer21 wskazują na możliwość wystąpienia epizodu depresyjnego
16
Rakowska J. (2006).
17
Tryjarska B. (2004).
18
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
19
Coleman E., Schaefer S. (1986), Pope K.S. (1988), Toeplitz-Winiewska M. (2009).
20
Pope K.S. (1988).
21 Coleman E., Schaefer S. (1986).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 9
u klientów, którzy zaangażowali się w relacje seksualne z terapeutą. Co więcej klienci którzy
czuli, że po kontakcie intymnym z terapeutą ich problemy uległy pogorszeniu, odczuwali
wątpliwości przed zgłoszeniem się na psychoterapię u innego terapeuty.

3. Wchodzenie w relację o charakterze seksualnym z klientem

po zakończeniu procesu psychoterapii.

Kodeksy etyki zawodowej jednoznacznie definiują zakaz utrzymywania relacji seksualnych

z klientem podczas procesu psychoterapii – pojawia się pytanie, czy kontakt o charakterze
seksualnym terapeuty z klientem może mieć miejsce po zakończeniu psychoterapii. Od-
powiedź nie jest jednoznaczna, szkoły psychoterapeutyczne przyjmują różne stanowiska
w tej kwestii. Terapeuci psychoanalityczni i psychodynamiczmi są przeciwni wchodzeniu
w jakiekolwiek relacje, w tym seksualne, po zakończeniu terapii, co związane jest z trudny-
mi do rozwiązania kwestiami przeniesienia. Terapeuci humanistyczni twierdzą, że zasada
niewchodzenia w bliskie relacje po zakończeniu terapii może zostać uznana za objaw braku
szacunku dla podmiotowości klienta – klient jest dorosłą osobą, która ma prawo podejmować
autonomiczne decyzje, w tym dotyczące ewentualnych kontaktów z terapeutą po zakończeniu
spotkań terapeutycznych. W dyskusjach odnoszących się do tej problematyki podkreśla się
również aspekt ewentualnego powrotu klienta do terapii – np. Toeplitz-Winiewska22 wskazuje,
że nawiązanie takiej relacji już po zakończeniu sesji terapeutycznych może znacznie utrudnić
klientowi powrót do terapii, jeżeli zaistnieje taka potrzeba. Z kolei kodeks Amerykańskiego
Towarzystwa Psychologicznego dopuszcza wchodzenie w intymne relacje z byłymi klien-
tami, przyjmując za cezurę okres 2 lat od zakończenia sesji terapeutycznych. Wiąże się to
z argumentem mówiącym, że można wchodzić w relacji z klientem po zakończeniu terapii,
ale powinno się to robić po pewnym okresie „wyciszenia”, trwającym od kilku miesięcy do
kilku lat, wtedy każda ze stron relacji zyskuje czas na refleksję oraz możliwość spojrzenia
z dystansu na relację.

4. Relacja psychoterapeutyczna a przyjacielska

Klient może zacząć spostrzegać relację terapeutyczną jako przyjacielską: w terapii psychody-
namicznej ważna w tym kontekście jest kwestia przeniesienia i przeciwprzeniesienia, z kolei
w terapii humanistycznej terapeuta ma za zadanie stworzyć ciepłą, empatyczną relację z klien-
tem, co również może być mylnie odbierane przez klienta jako przyjaźń czy koleżeństwo23.
Klient powinien zdawać sobie sprawę, że relacja terapeutyczna nie jest relacją przyjacielską.
Po pierwsze, psychoterapia nie jest relacją bezinteresowną – stanowi formę zatrudnienia dla
psychoterapeuty, otrzymuje on za nią wynagrodzenie. W kontrakcie terapeutycznym psycho-
terapeuta i klient określają cel wspólnej pracy, czas jej trwania oraz formę zapłaty, ustalają
zasady wzajemnej współpracy. Ustalenie ram czasowych współpracy, zarówno jeśli chodzi
o długość jej trwania, jak i dzień oraz godzinę spotkań, pokazuje, że relacja terapeutyczna ma
swoją dynamikę, nie jest relacją mogącą trwać nawet do końca życia jak relacja przyjacielska.
Po drugie, psychoterapia nie zakłada wzajemności emocji, pozytywnych uczuć – terapeuta

22
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
23
Jones C. (2005).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 10
wysłuchuje klienta, pomaga mu w rozwiązywaniu problemów, radzeniu sobie z trudnymi
sytuacjami, zwiększaniu własnej autonomii i odpowiedzialności za swoje życie, z kolei klient
płaci za tę profesjonalną pomoc terapeucie – potrzeby terapeuty, jego przekonania powinny
pozostać w cieniu.

OBOWIĄZEK SUPERWIZJI

Wosket24 definiuje superwizję jako „(…) ustrukturalizowany i formalny układ współpracy

między doradcą psychologicznym lub psychoterapeutą a innym doświadczonym terapeutą
pełniącym funkcję superwizora – podczas regularnych spotkań terapeuta poddawany super-
wizji zastanawia się nad swoją pracą kliniczną”. Superwizja umożliwia ulepszanie warsztatu
zawodowego, rozwój kompetencji terapeutycznych, udoskonalanie relacji terapeutycznej
między terapeutą a klientem, klientowi zapewnia więc utrzymanie przez terapeutę najwyż-
szej jakości usług terapeutycznych25. Niektórzy autorzy (por. np.26) zwracają uwagę na fakt,
że superwizja stanowi mechanizm chroniący terapeutę przed stresem i wypaleniem zawo-
dowym, przy czym należy podkreślić że jest ona czymś zdecydowanie innym niż terapia
własna terapeuty.

1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych

psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego: „Psy-

cholog jako psychoterapeuta jest świadomy niebezpieczeństw wynikających z jego możli-
wości wpływania na innych ludzi, w związku z czym poddaje się superwizji lub konsultacji.”
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„Psychoterapeuta psychodynamiczny zobowiązany jest do korzystania z superwizji swojej
pracy zawodowej, jak również do współpracy z innymi specjalistami w celu dbania o jakość
prowadzonych procesów terapeutycznych i minimalizowania ryzyka popełniania błędów.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psychote-
rapeuta poznawczy i/lub behawioralny ma obowiązek zasięgnąć konsultacji superwizora
w każdym przypadku, gdy problemy osobiste terapeuty mogą wpływać na przebieg i skutki
prowadzonej psychoterapii.”
• Kodeks Etyki Zawodowej Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt: „W przypadku
kryzysu osobistego lub (poważnej/długotrwałej/zmieniającej kontakt z klientem) choroby
terapeuty Gestalt korzysta on z superwizji, aby ponownie zbudować terapeutyczna relacje
z klientem.”

24
Wosket V. (2012).
25
Popiel A., Pragłowska E. (2013).
26
Wosket V. (2012).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 11
2. Częstotliwość superwizji

Wosket27 przywołuje zalecenia Brytyjskiego Towarzystwa Doradztwa Psychologicznego we-

dług których każdy terapeuta, zarówno szkolący się, jak i doświadczony zawodowo, powinien
poddawać swoja pracę regularnej superwizji w wymiarze dwóch i pół godziny w miesiącu –
jest to niezbędne minimum aby otrzymać akredytację stowarzyszenia. Pomimo tych zaleceń
warto, aby terapeuta indywidualnie decydował ile sesji supewizyjnych potrzebuje, biorąc pod
uwagę liczbę klientów, których przyjmuje w gabinecie, naturę ich problemów oraz swoje
własne doświadczenie zawodowe. Syme28 podkreśla wagę ciągłej superwizji oraz zauważa,
że korzystanie z superwizji kiedy zajdzie taka potrzeba może powodować, że terapeuci zbyt
rzadko będą umawiać się na spotkania superwizyjne, gdyż mogą mieć trudności z oceną
konieczności superwizowania swojej pracy. Autor zwraca uwagę, że przeciwnicy regularnej
superwizji uważają, iż jest ona potrzebna jedynie niedoświadczonym terapeutom, którzy
mają trudności z rozpoznaniem przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Tymczasem skuteczna
superwizja nie ogranicza się tylko do analizy przeniesień, ale także stanowi gwarancję jakości
wykonywanej przez terapeutę pracy oraz możliwość kontroli jego działalności pod katem etyki
zawodu, poza tym umożliwia terapeucie szczere porozmawianie o trudnych emocjach i do-
świadczeniach związanych z terapią, których nie może on ujawnić osobie bliskiej ze względu
na obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej. Syme29 zwraca również uwagę na fakt, że
superwizja pomaga doskonalić terapeucie swoje umiejętności, jest więc również elementem
samorozwoju i zwiększania kompetencji.

ZASADA NEUTRALNOŚCI ŚWIATOPOGLĄDOWEJ

Zgodnie z zasadą neutralności światopoglądowej psychoterapeucie nie wolno wpływać na

system wartości klienta – terapeuta powinien być świadomy wyznawanych przez siebie war-
tości oraz kontrolować wpływ własnego systemu wartości na relację terapeutyczną i proces
psychoterapii. Zgodnie z zasadą zachowania neutralności światopoglądowej psychoterapeuta
nie ocenia klientów, akceptuje i szanuje ich wartości, także – a może szczególnie – wtedy,
gdy nie są one zbieżne z jego wartościami30.

1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych

psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego: „terapeuta

nie może osobom uczestniczącym w terapii narzucać wprost ani pośrednio własnego
systemu wartości.”

27
Tamże.
28
Syme G. (2005).
29
Tamże.
30
Papanek H. (1991).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 12
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„psychoterapeuta psychodynamiczny podczas procesu leczenia nie narzuca pacjentom,
w sposób świadomy, własnego systemu przekonań i wartości, jak również szanuje prawo
pacjenta do posiadania własnych, odmiennych przekonań.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psychotera-
peuta poznawczy i/lub behawioralny zobowiązany jest do poszanowania godności pacjenta
i jego prawa do samostanowienia. W szczególności respektuje jego prawo do wolności
wyboru, prawo do intymności i prywatności i z szacunkiem odnosi się do wyznawanych
przez niego wartości.”
• Kodeks Etyki Zawodowej Europejskiego Stowarzyszenia Terapii Gestalt: „terapeuta Gestalt
ma świadomość znaczenia relacji terapeutycznej dla procesu efektywnej terapii, zdaje so-
bie też sprawę ze swej pozycji w tej relacji, jak również możliwości wpływania na klienta
i tworzenia się zależności, jako nieodłącznych elementów procesu terapeutycznego.”

2. Współczesne rozumienie zasady neutralności światopoglądowej

Zgodnie ze współczesnymi stanowiskami terapeutów na temat zasady neutralności światopo-

glądowej, do obowiązków psychoterapeuty należą: „(1) nienarzucanie swojego światopoglądu
klientowi, unikanie manipulowania, powstrzymywanie się od głoszenia swoich wartości, jeżeli
nie prosi on o ich ujawnienie (por. m.in.31), (2) nieocenianie klientów pod kątem etycznym,
niewystępowanie w roli moralisty (por.32), (3) podejmowanie prób zrozumienia, w jaki sposób
przekonania i poglądy klienta wpływają na ujawniane przez niego problemy (por. m.in.33)
oraz (4) uznawanie, że każdy nurt psychoterapeutyczny opiera się na określonym światopo-
glądzie i określonej hierarchii wartości (por. m.in.34). Zasada neutralności światopoglądowej
ma szczególne znaczenie w psychoterapii transkulturowej (por. np.35).

3. Zachowywanie zasady neutralności światopoglądowej

W jaki sposób powinien zachować się terapeuta w sytuacji, gdy jego system wartości zna-
cząco różni się o przekonań klienta? Jaspers36 mówi o umiejętności czasowego „zawieszenia”
własnego systemu wartości przez psychoterapeutę. Bricklin37 podkreśla, że w początkowych
fazach psychoterapii terapeuta musi „odłożyć na bok” swój system wartości oraz zadać sobie
pytania, mające mu pomóc dostrzec różnice pomiędzy własnym a klienta systemem wartości:
1. „Jakie są moje przekonania dotyczące tego co dobre, a co złe? 2. Czy jestem przekonany,
że niektóre zachowania są ze swej natury dobre lub złe? 3. Czy cel uświęca środki? 4. Przeko-
nania dotyczące niektórych ważnych problemów społecznych i interpersonalnych – np. oszu-
stwo, kary cielesne, przemoc, prawa rodzicielskie, odpowiedzialność za innych, kłamstwo itp.

31
Bergin A.E. et al. (1996), Tjeltveit A.C. (1999), Holmes J., Adshead G. (2009).
32
Tjeltveit A.C. (1999).
33
Tamże; Holmes J., Adshead G. (2009).
34
Jaspers K. (1990b), Toeplitz-Winiewska M. (2009), Marchewka K., Sikora K. (2013).
35
Corey G. (2005).
36
Jaspers K. (1990b).
37
Za Toeplitz-Winiewska M. (2009).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 13
5. Czy jestem przekonany, że pewne zachowania są w porządku tak długo, dopóki nie zo-
stanie się na nich przyłapanym? 6. Czy mam normy moralne, które stanowią drogowskazy
postępowania w każdej sytuacji? 7. Czy są sytuacje, w których mógłbym złamać swoje zasady
etyczne? Jakie to sytuacje?”
Odpowiedzi na te pytania pomogą terapeucie dostrzec różnice pomiędzy własnym a klien-
ta system wartości, dzięki czemu psychoterapeuta będzie wiedział, czego ma się wystrzegać
w kontakcie z danym klientem, by nie przekroczyć cienkiej granicy narzucania własnych
przekonań etycznych. Jednocześnie psychoterapeuta musi pamiętać, że jego obowiązkiem
jest ciągłe poddawanie pod refleksję własnych przekonań dotyczących człowieka, zdrowia
psychicznego, szczęścia itp. Jak zauważa Morasiewicz38: „granice dialogu psychoterapeu-
tycznego wyznacza z jednej strony światopogląd i zasady moralne psychoterapeuty, z dru-
giej światopogląd i zasady moralne pacjenta. W tym obszarze może dokonywać się proces
zdrowienia pacjenta.”

ZAGADNIENIA ETYCZNE W PSYCHOTERAPII DZIECI I MŁODZIEŻY

W psychoterapii dzieci i młodzieży pojawia się szereg problemów natury etycznej, specy-
ficznych dla tego typu działalności. Jednym z najczęściej poruszanych zagadnień jest kwestia
określenia dobra klienta w perspektywie jego relacji z osobami bliskim takimi jak rodzice
czy opiekunowie – trudność stanowią sytuacje, w których uwzględnianie dobra klienta stoi
w sprzeczności z potrzebami czy aspiracjami jego opiekunów.

1. Treść zasady według wybranych polskich kodeksów etyczno-zawodowych

psychologa oraz psychoterapeuty

• Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego: „Podstawową

zasadą psychologa w pracy z osobami małoletnimi jest ich dobro, co oznacza, że osoby
te w kontaktach z psychologiem maja prawa nie mniejsze niż klienci dorośli. Kontakty
z psychologiem w żadnym razie nie mogą być realizowane pod presją ze strony instytucji
i osób dorosłych decydujących w imieniu małoletniego. W takim przypadku oraz z razie
stwierdzenia naruszenia przez instytucję lub osoby dorosłe dobra małoletniego psycholog
ma prawo odmówić współpracy z tymi instytucjami i osobami. Psycholog ma moralny
obowiązek stać w obronie praw małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek re-
spektować decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z nim.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „(…) psycho-
terapeuta poznawczy i/lub behawioralny winien każdorazowo rozpatrzyć na ile przekazanie
określonych informacji o przebiegu terapii (wniosków i zaleceń) rodzicom lub opiekunom
dziecka może służyć dobru pacjenta. Koniecznym jest natomiast poinformowanie praw-
nych opiekunów dziecka o objęciu go opieką terapeutyczną.”

38
Morasiewicz J. (b.d).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 14
2. Konieczność uwzględniania przez psychoterapeutę kontekstu rodzinnego
oraz rozwojowego klienta

Jedną z podstawowych zasad psychoterapii dzieci i młodzieży jest konieczność uwzględniania

przez psychoterapeutę perspektywy rodzinnej oraz rozwojowej klienta. Kontrakt zawierany
z dzieckiem czy nastolatkiem musi być dostosowany do rozwoju intelektualnego i emocjo-
nalnego klienta – tylko wtedy można mówić o świadomej i dobrowolnej zgodzie na terapię,
jeśli klient rozumie na czym polega relacja terapeutyczna i z czym wiąże się uczestniczenie
w procesie psychoterapii. Na przykład dziecko 3-letnie będzie mieć ogromne trudności ze
zrozumieniem czym są pieniądze i do czego służą, dlatego próba wyjaśnienia mu aspektów
finansowych relacji terapeutycznej jest pozbawiona sensu. Psychoterapeuta powinien roz-
ważyć, które elementy kontraktu przekazać klientowi przy uwzględnieniu poziomu rozwo-
ju intelektualnego klienta, musi również pamiętać o dostosowaniu swojej wypowiedzi do
możliwości intelektualnych dziecka. O ile nigdy, nawet w kontakcie z klientem dorosłym, nie
jest uzasadnione używanie skomplikowanego żargonu medycznego czy psychologicznego,
o tyle w przypadku dzieci reguła dostosowywaniu przekazu językowego do ich możliwości
poznawczych nabiera szczególnego znaczenia.
Wspomniana już konieczność uzyskania od klienta małoletniego świadomej i dobrowolnej
zgody na udział w procesie terapii może stanowić trudność z kilku powodów39. Po pierwsze,
dziecko nie zawsze potrafi dostrzec, że jego zachowanie jest problematyczne z psycholo-
gicznego punktu widzenia. Po drugie, może pojawić się konflikt pomiędzy oczekiwaniami
rodziców, którzy chcą, aby dziecko uczęszczało do psychoterapeuty, a odmową ze strony
dziecka – im młodsze dziecko, tym trudniej mu odmówić udziału w psychoterapii, czasem
nie jest ono nawet świadome posiadania prawa do takiej odmowy. Terapeuci, którzy prze-
strzegają zasady szacunku dla podmiotowości klienta, powinni szanować odmowę udziału
w psychoterapii ze strony dziecka czy nastolatka.
Również techniki terapeutyczne należy dostosować do etapu rozwojowego dziecka.
Schier40, rozważając etyczne aspekty psychoterapii dzieci prowadzonej metodą psychoana-
lityczną, zauważa, że dziecko może mieć znaczne problemy z wglądem czy metodami psycho-
analitycznymi takimi jak np. metoda wolnych skojarzeń oraz cechuje je większa aktywność
motoryczna niż werbalna. Dlatego też psychoterapeuta powinien posiadać wiedzę z zakresu
psychologii rozwojowej, a także odpowiednie kompetencje do pracy psychoterapeutycz-
nej z dzieckiem, która często opiera się na zabawie czy analizowaniu wytworów dziecka,
np. rysunków.
Natomiast kontekst rodzinny przejawia się w terapii dzieci i młodzieży dwojako: po pierw-
sze, rodzina jest najważniejszym środowiskiem życia dziecka i w toku terapii może się okazać,
że problemy dziecka w jakiejś mierze wynikają z nieprawidłowości w systemie rodzinnym, po
drugie zaś, do czasu osiągnięcia pełnoletności przez klienta psychoterapeuta musi uzyskać
zgodę rodziców na wszelkie działania mające na celu pomoc dziecku. Zgoda rodziców jest
więc wymagana podczas zawierania kontraktu, konsultacji z innym specjalistą (np. lekarzem)
czy stosowania określonych technik terapeutycznych. Przykład stanowić może terapia beha-
wioralna, w której psychoterapeuci mają obowiązek uzyskiwać zgodę rodziców na poddanie
ich dziecka interwencjom terapeutycznym zaliczanym do tzw. drugiego i trzeciego poziomu

39
Toeplitz Z. (2007).
40
Schier K. (2007).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 15
restrykcyjności stosowanych metod41. Dotyczy to szczególnie technik, które mogą wywoływać
znaczny dyskomfort klienta czy powodować silne negatywne reakcje emocjonalne.

3. Problematyka poufności w psychoterapii dzieci i młodzieży

Zgodnie z Kodeksem Etyczno-Zawodowym Psychologa, dzieci „mają prawa nie mniejsze niż
klienci dorośli” (reguła nr 19). Psychoterapeuta pracujący z dziećmi i młodzieżą powinien
respektować zasadę poufności, dlatego też musi poinformować rodziców, że ma obowiązek
przestrzegać zasadę zachowywania tajemnicy zawodowej oraz wyjaśnić im, iż nie będą in-
formowani o tym, co dziecko mówi podczas sesji, jak również nie będą im przekazywane
żadne wytwory dziecka (np. rysunki). Natomiast nie ma przeszkód, aby byli informowani
o wnioskach wysnutych przez psychologa po sesji terapeutycznej oraz mają pełne prawo do
uzyskania pisemnej opinii psychologicznej. Psychoterapeuta pracujący z dziećmi i młodzieżą
musi umieć wyważać interesy obu stron – klienta i jego rodziców. Nie powinien sprzymie-
rzać się np. z nastolatkiem przeciwko rodzicom, jak również nie może przyjmować na siebie
roli „szpiega”, który przekazuje opiekunom intymne zwierzenia swojego klienta42. Dziecko
czy nastolatek – tak jak klient dorosły – musi mieć poczucie bezpieczeństwa w relacji tera-
peutycznej oraz ufać terapeucie. W przeciwnym razie nie zostanie zbudowane przymierze
terapeutyczne, co z kolei wpłynie na efektywność procesu psychoterapii.
Tak jak i w innych sytuacjach odnoszących się do konieczności uchylenia tajemnicy za-
wodowej, również w przypadku klienta małoletniego nie jest to łatwa decyzja dla terapeuty.
Rozważając złamanie zasady poufności należy wziąć pod uwagę m.in. wiek pacjenta, stopień
rozwoju poznawczego, emocjonalnego i społecznego, charakter i wielkość zagrożenia, jakie
stwarza pacjent, albo jakiego może paść ofiarą43. Gdy psychoterapeuta dowiaduje się od
swojego małoletniego klienta o przemocy fizycznej czy psychicznej stosowanej względem
niego przez rodziców czy opiekunów, zobowiązany jest do powiadomienia odpowiednich
służb o zaistniałej sytuacji. Jednak co powinien zrobić psychoterapeuta w momencie, gdy
w jego własnej ocenie rodzice szkodą dziecku – np. nie chcą się pogodzić z diagnozą choroby
psychicznej dziecka, w związku z czym nie widzą potrzeby skonsultowania się z psychiatrą
czy kontynuowania leczenia psychoterapeutycznego? Czy wolno mu w takich sytuacjach
interweniować? Czy ma prawo decydować za rodziców czym jest dobro ich dziecka?

PSYCHOTERAPIA ONLINE

Toeplitz-Winiewska44 wymienia trzy obszary rozważań dotyczących pomocy psychologicz-

nej na odległość: (1) pomoc udzielana przez telefon, (2) porady prasowe, (3) pomoc przez
Internet. Telefonu nie wolno przeznaczać do prowadzenia systematycznej psychoterapii,
można go natomiast używać jako wsparcie dla osób ze szczególnymi problemami, np. tele-
41
Suchowierska M., Ostaszewski P., Bąbel P. (2012).
42
Sikora K. (2011).
43
Pilecki M., Orwid M. (2004).
44
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 16
fon zaufania dla osób cierpiących na uzależnienie od alkoholu. Porady prasowe, jak również
wypowiedzi psychologów jako ekspertów w telewizji czy radio, są coraz częściej występują-
cym zjawiskiem w Polsce. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego nie zawiera żadnych konkretnych wskazówek dotyczących udzielania
takich porad. Również w kodeksach poszczególnych szkół terapeutycznych niełatwo znaleźć
wskazówki w tym zakresie, raczej twórcy kodeksów koncentrują się na reklamowaniu usług
przez terapeutów (por. np. Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psycho-
terapii Psychodynamicznej – część „Wystąpienia publiczne, reklama” czy Kodeks Etyczny
Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Gestalt – część B.5. „Reklama usług terapeutycznych”).
Toeplitz-Winiewska45 wymienia zasady, które powinny być przestrzegane przez terapeutę
udzielającego porad psychologicznych w prasie, m.in. zadbać należy o anonimowość osoby
przedstawiającej swój problem, nie wolno stawiać diagnozy nie mając bezpośredniego kon-
taktu z osobą diagnozowaną, unikać należy stwierdzeń, które mogłyby zostać potraktowane
jako osąd czy etykietowanie innych ludzi, a także należy pamiętać o przedstawieniu różnych
alternatywnych rozwiązań problemu, tak, aby osoba zgłaszająca się po pomoc mogła dokonać
własnego wyboru. Brakuje również wskazówek etycznego postępowania podczas prowadzenia
psychoterapii przez Internet w kodeksach etycznych polskich szkół psychoterapii.

1. Etyczne standardy dotyczące pomocy psychologicznej i psychoterapii on-line

Jak zostało już wspomniane w polskich kodeksach psychologicznych i psychoterapeutycznych

nie ma wytycznych dotyczących udzielania pomocy on-line czy e-terapii. Aouil i współpra-
cownicy46 podkreślają dwa punkty Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego, na które szczególną uwagę powinni zwrócić psychote-
rapeuci zajmujący się e-terapią czy pomocą psychologiczną on-line. Pierwszy stanowi, że
„[o]bowiązkiem psychologa jest stały rozwój zawodowy i dążenie do stałego rozwoju oso-
bistego. Kwalifikacje psychologa powinny odzwierciedlać aktualny poziom wiedzy i technik
psychologicznych. Psycholog korzysta z dorobku nauki światowej. Przyjmowanie twierdzeń
i metod wypracowanych w innych warunkach społecznych i kulturowych powinna poprze-
dzać krytyczna analiza możliwości ich wykorzystania w naszych warunkach.” Natomiast
zgodnie z drugim postulatem, „psycholog ustosunkowuje się twórczo do zastanego dorobku
swojej dyscypliny. Przyczynia się do rozwoju wiedzy, ulepszania metod badawczych, narzę-
dzi diagnostycznych i technik terapeutycznych. Jest krytyczny wobec własnych dokonań,
rozpowszechniając je ujawnia sposoby dotychczasowej weryfikacji. Dąży do bezstronności
i obiektywizmu w ocenie nowych technik oddziaływania psychologicznego i nieprofesjonal-
nych form pomocy psychologicznej oraz powstrzymuje się od działań utrudniających ich roz-
wój, nie mając po temu merytorycznych powodów.” Toeplitz-Winiewska47 mówi o potrzebie
kierowania się ogólnymi wytycznymi dotyczącymi pracy psychoterapeutycznej ze względu
na brak zasad szczegółowych dotyczących e-terapii.
Psychoterapeuta czy psycholog oferujący pomoc lub terapię on-line może korzystać z mię-
dzynarodowych wytycznych odnoszących się do tego rodzaju działalności, przy czym zawsze

45
Tamże.
46
Aouil B., Rowińska-Włodarczyk J., Rowiński T., Wrocławska E. (2011).
47
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 17
powinien pamiętać o odpowiedzialnym stosowaniu zaleceń z innych kręgów kulturowych
czy obyczajowych w stosunku do klienta wywodzącego się z kultury polskiej. Międzyna-
rodowe Towarzystwo Na Rzecz Zdrowia Online (International Society for Mental Health
Online, ISMHO) stworzyło kodeks etyczny dotyczący e-terapii. Można w nim znaleźć m.in.
wskazówki ułatwiające zawarcie świadomej dobrowolnej zgody na korzystanie z usług psy-
choterapeutycznych przez Internet. Zdaniem ISMHO aby uzyskać zgodę klienta na udział
w terapii, psychoterapeuta powinien przedstawić mu informacje dotyczące następujących
obszarów problemowych: „(1) na czym będzie polegał proces terapeutyczny, jaka jest jego
specyfika w Internecie (m.in. uprzedzenie o utrudnieniach w przesyłaniu informacji, uzgod-
nienie czasu odpowiedzi); (2) Kim jest terapeuta (ujawnienie imienia i nazwiska, kwalifikacji
oraz kontaktów, które mogą uwiarygodnić dane); (3) Jakie są zalety kontaktu; (4) Jakie są
utrudnienia kontaktu (możliwość pomyłek przy przesyłaniu poczty, przechwytywania jej
przez osoby trzecie, przypadkowe wykasowanie informacji), (5) Jakie mogą być ewentualne
zabezpieczenia (potwierdzenie odbioru wiadomości, hasło zabezpieczające komputer przed
dostępem osób trzecich); (6) Jakie możliwe alternatywne formy pomocy może wybrać klient;
(7) W jaki sposób będą regulowane płatności; (8) Czy zapis kontaktu będzie przez terapeutę
przechowywany i do jakich celów wykorzystywany (konieczna zgoda klienta); (9) Jakie moż-
liwości posiada klient na wypadek nagłych sytuacji (ewentualnie drugi terapeuta zastępujący
aktualnego terapeutę na wypadek jego wyjazdu, inny terapeuta w pobliżu miejsca zamieszka-
nia itp.)” (za:48). Wytyczne w zakresie prowadzenia poradnictwa on-line przygotowało również
Amerykańskie Stowarzyszenie Poradnictwa (ACA) – są one następujące: „(1) Należy używać
jedynie tak zwanych bezpiecznych stron www lub internetowych aplikacji komunikacyjnych
w celu zmniejszenia ryzyka naruszenia poufności; (2) dozwala się korzystać ze stron www lub
internetowych aplikacji komunikacyjnych, które nie spełniają bezpieczeństwa przekazu jedy-
nie dla podawania ogólnych informacji, nieodnoszących się do żadnego konkretnego klienta
serwisu, a potencjalnie istotnych dla klientów w ogólności; (3) należy kontrolować i aktuali-
zować zawartość informacyjnych stron internetowych serwisu, zwłaszcza jeśli obsługiwane
są przez osoby trzecie; (4) należy informować klientów o możliwym ograniczeniu poufności
w sytuacjach przewidzianych przez prawo; (5) należy uprzedzić klienta, że nawet tak zwane
bezpieczne obszary i aplikacje internetowe nie chronią w pełni przed możliwością ingerencji
osób trzecich; (6) należy poinformować klienta, że informacje przesyłane w trakcie komu-
nikacji między stronami są kodowane, i że klient będzie potrzebował jakiegoś specjalnego
oprogramowania oraz kto będzie miał dostęp do zapisów sesji (na przykład superwizor) i na
jakich zasadach; (7) należy znać tożsamość klienta i mieć alternatywne sposoby komunikowa-
nia się z nim w sytuacjach awaryjnych; (8) powinno się uzyskać od klienta potwierdzenie, że
jest świadomy możliwych ograniczeń poufności; (9) należy rejestrować i w wysoce bezpieczny
sposób przechowywać zapisy sesji; (10) należy każdorazowo ocenić, czy zgłaszająca się osoba
kwalifikuje się do tego rodzaju profesjonalnego kontaktu i czy oferujący ma odpowiednie
kompetencje w danym przypadku; (11) należy zaproponować klientowi indywidualny plan
wzajemnych kontaktów po rozpoznaniu problemu i oferować w sytuacji awaryjnej inne niż
zwykłe czas i formy kontaktu; (12) nie należy udzielać porad nieletnim bez jednoznacznej
zgody osób sprawujących nad nimi opiekę prawną.” (za:49).

48
Artymiak M. (2004).
49
Żylicz P.O., Wolniewicz J. (2004).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 18
2. Różnica między psychoterapią tradycyjną a psychoterapią on-line

Pod względem merytorycznym e-terapia nie różni się od psychoterapii w tradycyjnej formie
– różnica polega głównie na charakterze kontaktu: nie jest to kontakt bezpośredni, który
umożliwia kontrolowanie zachowania pacjenta, mimiki twarzy itp50. Terapia on-line wymaga
od psychoterapeuty rozwinięcia trochę innych umiejętności niż w przypadku tradycyjnej
formy psychoterapii lub modyfikacji już posiadanych umiejętności – przykład stanowić może
proces diagnozy: terapeuta pracujący on-line musi umieć przeprowadzić diagnozę klienta na
podstawie informacji, które klient przekazuje drogą elektroniczną (np. analiza stylu pisania,
komunikowania się, używanych emotikonów itp.). E-terapia jest dobrym rozwiązaniem dla
osób o konkretnych cechach podmiotowych lub społecznych, np. mieszkających za granicą
(posługiwanie się przez terapeutę tym samym językiem, zbliżona mentalność); posiadających
pracę związaną z koniecznością częstego podróżowania (biznesmeni); o wysokim poziomie
lęku społecznego czy nieśmiałości (łatwiej im wykonać pierwszy krok ku poradzeniu sobie
z problemem poprzez drogę elektroniczną).

3. Kwestie etyczne związane z udzielaniem pomocy terapeutycznej przez Internet

W literaturze dotyczącej etycznych aspektów psychoterapii on-line znaleźć można zarówno

zwolenników, jak i przeciwników tej formy terapii (por. np.51). Sprzeciw wynika z trudności
etycznych, które dotyczą podstawowych reguł etycznych psychoterapii. Na przykład Toeplitz-
-Winiewska52 wskazuje na niemożność uzyskania świadomej zgody klienta uwzględniającej
wszystkie potrzebne informacje czy zachowanie poufności kontaktu, który ma miejsce w In-
ternecie. Z kolei Ragusea i VandeCreek53 uważają, że nie powinno się prowadzić psychoterapii
on-line obecnie – natomiast w przyszłości rozwój technologii może pomóc w zwiększeniu
standardów tego typu opieki. Podstawowe obszary problemowe dotyczące prowadzenia
psychoterapii on-line są następujące:
• Poufność. Każdy klient, który rozpoczyna psychoterapię musi otrzymać od terapeuty
pakiet informacji wstępnych dotyczących czasu spotkań, opłat, przebiegu sesji, obowiąz-
ków terapeuty oraz swoich obowiązków (np. zagadnienie wykonywania tzw. zadań do-
mowych przez klientów uczestniczących w terapii poznawczo-behawioralnej). Zwraca
się uwagę, że psychoterapeuta pracujący online powinien posiadać odpowiednią wiedzę
informatyczną, która pozwoli mu uniknąć sytuacji niebezpiecznych, takich jak np. ataki
hakerów czy wyciek danych. Każdy psychoterapeuta ma etyczny obowiązek zapewnić
klientowi poufność i prywatność w gabinecie terapeutycznym. Poza przypadkiem
zagrożenia życia lub zdrowia klienta lub osób trzecich terapeuta nie może opowiadać
o problemie klienta nawet najbliższej rodzinie czy kolegom po fachu, chyba, że dany ko-
lega jest oficjalnym superwizorem terapeuty. Jednakże o konsultacjach superwizyjnych
klient zawsze musi zostać poinformowany przez psychoterapeutę. Natomiast wszelkie
konsultacje z innymi specjalistami (np. lekarzem) mogą odbywać się jedynie za zgodą
klienta. Klient musi także wyrazić zgodę na użycie określonych technik terapeutycz-
50
Aouil B., Berndt J. (2011).
51
Toeplitz-Winiewska M. (2009), Ragusea A.S., VandeSreek L. (2003).
52
Toeplitz-Winiewska M. (2009).
53
Ragusea A.S., VandeSreek L. (2003).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 19
nych. Zapewnienie klimatu bezpieczeństwa i zaufania jest więc niezwykle ważne dla
relacji terapeutycznej. Ragusea i VandeCreek54 podkreślają konieczność stosowania
różnego rodzaju zabezpieczeń w postaci firewalls, IDS czy programów antywirusowych,
gdyż ich zdaniem czynią one interakcję online podobnie bezpieczną do relacji twarzą
w twarz. Terapeuta powinien przestrzec klienta, aby chronił swoją wirtualną tożsamość
oraz dostęp do swoich danych (np. hasło do skrzynki mailowej czy Skype’a). Podobne
wytyczne dotyczą terapeuty. Ragusea i VandeCreek55 sugerują korzystanie z drugiego
komputera, nie podłączonego do sieci, na którym terapeuta powinien przechowywać
zebrane dane.
• Diagnozowanie. Diagnoza w świecie wirtualnym może być utrudniona ze względu na
brak testów do stosowania online – terapeuci powinni wypracować odpowiednie na-
rzędzia do diagnozowania poprzez Internet. Inny problem stanowi trafność diagnozy,
np. pierwsze, ze względu na ograniczony kontakt terapeucie trudniej dostrzec pewne
sygnały niewerbalne świadczące o występowaniu określonego problemu emocjonal-
nego – z drugiej strony komunikacja niewerbalna nie jest niezawodnym narzędziem
pomocniczym w diagnozie. Określony wyraz oczu czy intonacja głosu mogą zostać
zinterpretowane w rozmaity sposób i wcale nie ułatwiać procesu diagnozowania. Co
więcej, diagnoza przeprowadzona w psychoterapeutycznym gabinecie wirtualnym może
być nawet bardziej skuteczna od tradycyjnej, chociażby ze względu na większe poczucie
bezpieczeństwa klienta i swobodę w rozmowie z terapeutą, np. w przypadku klientów
cierpiących na zaburzenia lękowe. Często łatwiej „otworzyć się” klientowi w świecie
wirtualnym niż rzeczywistym.
• Sytuacje, w których nie powinno dojść do kontaktu terapeutycznego on-line56: (1)
klient ma myśli dotyczące samookaleczeń i samobójstwa, (2) klient ma myśli dotyczą-
ce skrzywdzenia lub zabicia drugiej osoby, (3) klient jest w sytuacji zagrożenia życia
własnego lub bliskich, (4) klient miał epizody związane z samobójstwem, przemocą lub
zrachowaniami agresywnymi, (5) klient przejawia objawy „myślenia magicznego”; (6)
klient widzi i słyszy rzeczy nieobecne i nieistniejące (halucynacje), (7) klient naduży-
wa alkoholu, narkotyków lub innych używek. Tak więc terapia on-line jest odradzana
w sytuacji konkretnych problemów natury psychicznej, np. u osób przejawiających
tendencje samobójcze. W standardowej terapii psychoterapeuta często udostępnia
numer swojego prywatnego telefonu klientowi, który w razie nasilających się my-
śli samobójczych ma możliwość skontaktowania się z terapeutą. W obecnej sytuacji
wielu psychoterapeutów skłania się do rozwiązania mówiącego, że każdy klient cier-
piący np. na depresję, który uczęszcza na terapię online, powinien mieć zapewnioną
opiekę psychoterapeuty mającego gabinet w pobliżu miejsca zamieszkania klienta.
W sytuacjach kryzysowych terapeuta „miejscowy” może pomóc klientowi lub zastąpić
terapeutę wirtualnego.

54
Tamże.
55
Tamże.
56
Kraus R., Stricker G., Zack J. (2004).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 20
PSYCHOTERAPIA WRAŻLIWA KULTUROWO

1. Szacunek dla odmiennych wartości, w tym religijnych, w polskich kodeksach

etyczno-zawodowych psychoterapeutów

• Kodeks Etyczny Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego: „Psycho-

terapeuta ma obowiązek powstrzymać się od działań wynikających z wszelkich uprzedzeń
rasowych, religijnych, narodowościowych oraz z jego stosunku do płci, wieku i orientacji
seksualnych pacjenta, zarówno w toku terapii, jak i w swoim życiu zawodowym.” oraz
„Terapeuta nie może osobom uczestniczącym w terapii narzucać wprost ani pośrednio
własnego systemu wartości.”
• Kodeks Etyki Psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej:
„Psychoterapeuta psychodynamiczny podczas procesu leczenia nie narzuca pacjentom,
w sposób świadomy, własnego systemu przekonań i wartości, jak również szanuje prawo
pacjenta do posiadania własnych, odmiennych przekonań.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Gestalt: „Odnosimy się z szacunkiem
do różnic rasowych, etnicznych, pochodzenia, płci, orientacji lub preferencji seksualnych,
niepełnosprawności, wieku, religii, języka, statusu społecznego lub ekonomicznego oraz
potrzeb duchowych.”
• Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Psycho-
terapeuta poznawczy i/lub behawioralny zobowiązany jest do poszanowania godności
pacjenta i jego prawa do samostanowienia. W szczególności respektuje jego prawo do
wolności wyboru, prawo do intymności i prywatności i z szacunkiem odnosi się do wyzna-
wanych przez niego wartości.” oraz „Psychoterapeuta poznawczy i/lub behawioralny jest
zobowiązany do równego traktowania pacjentów bez względu na wiek, płeć, stan cywilny,
orientację seksualną, narodowość, wyznanie, przekonania polityczne, sytuację materialną,
stan zdrowia, rasę, kolor skóry oraz inne preferencje i cechy osobiste.”
• Kodeks etyki zawodowej psychoterapeuty Polskiej Federacji Psychoterapii: „W swojej ak-
tywności zawodowej psychoterapeuta szanuje prawo innych osób do posiadania wartości,
poglądów i postaw odmiennych od jego własnych.” oraz „Psychoterapeuta nie dyskryminuje
pacjenta/klienta z uwagi na wiek, płeć, rasę, narodowość, religię, orientację seksualną, nie-
pełnosprawność, światopogląd, wykształcenie, język czy status społeczno-ekonomiczny.”

2. Etyczne standardy dotyczące psychoterapii transkulturowej

Jakie kwestie etyczne należy mieć szczególnie na względzie w sytuacji, gdy terapeuta i klient po-
chodzą z odmiennych kręgów kulturowych? W literaturze odnoszącej się do psychoterapii tran-
skulturowej (por. np.57) wymienia się trzy obszary umiejętności, które musi posiadać psycho-
terapeuta oraz postawy, jakie powinien reprezentować. Po pierwsze, terapeuta transkultu-
rowy musi być świadomy własnych uprzedzeń i przekonań dotyczących odmiennych kultur
czy religii, aby mógł przeciwdziałać ich negatywnemu wpływowi na relację terapeutyczną.
Ponadto powinien szanować wartości i przekonania swoich klientów, starać się zrozumieć

57
Corey G. (2005), Sue D.W., Arredondo R., McDavis R.J. (1992).
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 21
ich sposób spostrzegania świata oraz zdawać sobie sprawę, w jaki sposób na jego osobowość
i zachowanie wpływa kultura w której się wychował. Po drugie, obowiązkiem terapeuty jest
posiadanie wiedzy na temat kultury danego klienta, jak również zdawanie sobie sprawy czym
jest rasizm, dyskryminacja i siła stereotypu oraz jak te zjawiska mogą wpływać na zaburzenia
emocjonalne klientów. Co więcej, rozległa wiedza dotycząca kręgu kulturowego z którego
wywodzi się klient ma niebagatelne znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy oraz
planowania skutecznych interwencji terapeutycznych. Po trzecie, terapeuta stara się dosto-
sowywać techniki terapeutyczne do klienta, bierze odpowiedzialność na edukację klienta
dotyczącą procesu terapeutycznego, oraz stale poszerza swoją wiedzę i umiejętności poprzez
uczestnictwo w dodatkowych szkoleniach czy kursach.
Corey58 poleca terapeutom pracującym z osobami wywodzącymi się z innej kultury aby
zastanowili się nad następującymi kwestiami: (1) jak można zwiększyć wiedzę na temat kul-
tury klienta, jak i terapeuty?, (2) w jaki sposób założenia terapeuty, zwłaszcza te odnoszące
się do różnorodności kulturowej, rasy, płci, klasy społecznej, religii i orientacji seksualnej
wpływają na pracę terapeutyczną, (3) skąd terapeuta ma wiedzę dotyczącą danej kultury, czy
jest ona przemyślana?, (4) co łączy ludzi wywodzących się z różnych kultur?, (5) w jaki sposób
przekazywać wiedzę terapeutyczną klientom, aby mogli oni rozwiązać swoje problemy? Pod-
kreśla dwie szczególnie ważne dla terapii wrażliwej kulturowo kwestie, mianowicie postulat
elastyczności w korzystaniu w technik terapeutycznych oraz posiadania pozytywnego podej-
ścia do praktyki terapeutycznej z perspektywy wielokulturowości. Zdaniem Coreya59 refleksja
nad tymi zagadnieniami zwiększy skuteczność terapii transkulturowej.

Bibliografia

Aouil B. et al. (red.) (2011), Internet w psychologii – psychologia w Internecie, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń.
Aouil B., Berndt J. (2011), Uwagi i sugestie wobec praktyki pomocy psychologicznej online [w:] Aouil
B. et al. (2011), 13-27.
Aouil B., Rowińska-Włodarczyk J., Rowiński T., Wrocławska E. (2011), Rozważania na temat kon-
tekstu etycznego pomocy psychologicznej, w której wykorzystywany jest Internet [w:] Aouil B. et al.
(2011), 307-338.
Artymiak M. (2004), Etyczne aspekty pomocy psychologicznej online [w:] Margasińki A., Probucka D.
(2004), 213-220.
Bergin A.E et al. (1996), Values in psychotherapy [w:] Shafranske E.P. (1996), 297-325
Bersoff D. (red.) (2008), Ethical conflicts in psychology (4th edition), American Psychological Asso-
ciation, Washington DC.
Bloch S., Green S.A (red.) (2009), Psychiatric ethics, Oxford University Press, Oxford.
Brzezińska A.I., Toeplitz Z. (red.) (2007), Problemy etyczne w badaniach i interwencji psychologicznej
wobec dzieci i młodzieży, Academica Wydawnictwo SWPS, Warszawa.
Brzeziński J. et al. (red.) (2009), Etyka zawodu psychologa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Brzeziński J., Toeplitz-Winiewska M. (red.) (2004), Praktyka psychologiczna w świetle standardów
etycznych, Academica Wydawnictwo SWPS, Warszawa.

58
Corey G. (2005).
59
Tamże.
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 22
Casemore R. (2005), Jakie kwestie natury etycznej i praktycznej mogą być związane z przechowywaniem
dokumentacji dotyczącej poszczególnych przypadków? [w:] Jones C. et al. (2005), 97-101.
Coleman E., Schaefer S. (1986), Boundaries of sex and intimacy between client and counselor, “Journal
of Counseling and Development” 64(5), 341-344.
Corey G. (2005), Teoria i praktyka poradnictwa i psychoterapii, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
Feltham C., Horton I. (red.) (2012), Psychoterapia i poradnictwo, t. 1, Gdańskie Wydawnictwo Psy-
chologiczne, Gdańsk.
Fiutak A., Dąbrowski J. (2012), Udzielanie pomocy terapeutycznej. Aspekty prawne, Wydawnictwo
Difin, Warszawa.
Grzesiuk L. (red.) (2006), Psychoterapia. Badania i szkolenie, Eneteia Wydawnictwo Psychologii
i Kultury, Warszawa.
Grzesiuk L., Suszek H. (red.) (2010), Psychoterapia. Integracja, Eneteia Wydawnictwo Psychologii
i Kultury, Warszawa.
Holmes J., Adshead G. (2009), Ethical aspects of the psychotherapies [w:] Bloch S., Green S.A. (2009),
367-384.
Jaspers K. (1990a), Filozofia egzystencji: wybór pism, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Jaspers K. (1990b), Istota i krytyka psychoterapii [w:] Jaspers K. (1990a), 378-436
Johnson W.B., Koocher G.P. (red.) (2011), Ethical Conundrums, Quandaries, and Predicaments in
Mental Health Practice. A Casebook from the Files of Experts, Oxford University Press, Oxford.
Jones C. (2005), Czy dopuszczalna jest sytuacja, gdy doradca utrzymuje z byłym klientem stosunki
o charakterze przyjacielskim lub seksualnym? [w:] Jones C. et al. (2005), 59-64.
Jones C. et al. (red.) (2005), Co wolno, a czego nie wolno terapeucie. Zagadnienia etyczne w pytaniach
i odpowiedziach, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Kraus R., Stricker G. Zack J. (2004), Online counselling: A handbook for online professionals. Academic
Press, Londyn.
Marchewka K., Sikora K. (2013), Poza tabula rasa. Współczesne rozumienie postulatu neutralności
światopoglądowej psychoterapeuty, “Psychoterapia” 4(167), 67-78.
Margasińki A., Probucka D. (red.) (2004), Etyka. Psychologia. Psychoterapia, Wydawnictwo Aureus, Kraków.
Morasiewicz J. (b.d), Etyka w psychoterapii – etyka psychoterapeuty; http://www.diametros.iphils.
uj.edu.pl/?l=1&p=deb5&m=43&ii=453 (dostęp 31.07.2020)
Papanek H. (1991), Ethical values in psychotherapy, “Indiv Psychol J Adlerian Theory Res Pract”
47(1), 86-92.
Pilecka W. (red.) (2011), Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży. Perspektywa kliniczna, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Pilecki M., Orwid M. (2004), Zagadnienia etyczne w psychoterapii wieku rozwojowego [w:] Margasińki
A., Probucka D. (2004), 75-88.
Pope K.S. (1988), How clients are harmed by sexual contact with mental health professionals: The
syndrome and its prevalence. “Journal of Couseling and Development” 67(4), 222-226.
Popiel A., Pragłowska E. (red.) (2013), Superwizja w psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Koncep-
cje, procedury, narzędzia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Ragusea A.S., VandeSreek L. (2003), Sugesstion for the ethical practice of online psychotherapy. “Psycho-
tehrapy: Theory, Research, Practice, Training” 40(1-2), 94-102.
Rakowska J. (2006), Skutki nawiązywania przez terapeutę kontaktów seksualnych z pacjentem [w:]
Grzesiuk L. (2006).
Schier K. (2007), Problemy etyczne w psychoterapii dzieci i młodzieży [w:] Brzezińska A.I., Toeplitz Z.
(2007), 223-236.
Katarzyna Marchewka | Etyka w psychoterapii 23
Shafranske E.P. (red.) (1996), Religion and the clinical practice of psychology, US: American Psycho-
logical Association, Washington, DC.
Shapiro D.L. (2011), To warn nor not to warn: that is the question [w:] Johnson W.B., Koocher G.P.
(2011), 55-61.
Shillito-Clarke C. (2005a), Do czego jestem zobowiązany, kiedy działania lub zachowanie klienta
zagrażają innym lub gdy zachowanie innych osób zagraża mojemu klientowi? [w:] Jones C. et al.
(2005), 52-56.
Shillito-Clarke C. (2005b), Jak powinienem postąpić, kiedy osoba, z którą pracuję, sygnalizuje poważne
zamiary popełnienia samobójstwa? Jakie problemy należy wziąć pod uwagę? [w:] Jones C. et al.
(2005), 72-75.
Sikora K. (2011), Zagadnienia etyczne i prawne w psychologii zdrowia dzieci i młodzieży [w:] Pilecka
W. (2011), 497-516.
Suchowierska M., Ostaszewski P., Bąbel P. (2012), Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria,
badania i praktyka stosowanej analizy zachowania, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk.
Sue D.W., Arredondo R., McDavis R.J. (1992), Multicultural counselling competencies and standards.
A call to the profession, “Journal of Counseling and Development” 7(4), 477-486.
Syme G. (2005), Jakie jest etyczne uzasadnienie ciągłej superwizji doradczej? BAC zobowiązuje swoich
członków do regularnego korzystania z superwizji, podczas gdy od członków UKCP wymaga się
jedynie poddania się superwizji wtedy, gdy jest taka potrzeba – czego powinnam się trzymać? [w:]
Jones C. et al. (2005), 135-138.
Tjeltveit A.C. (1999), Ethics and values in psychotherapy, Routledge, Nowy Jork 1999
Toeplitz Z. (2007), Zawieranie kontraktu psychologicznego z dzieckiem [w:] Brzezińska A.I., Toeplitz
Z. (2007), 237-245.
Toeplitz-Winiewska M. (2009), Udzielanie pomocy psychologicznej [w:] Brzeziński J. et al. (2009),
235-263.
Tryjarska B. (2004), Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii [w:] Brzeziński J. Toeplitz-Winiewska M.
(2004), 117-131.
Tryjarska B. (2010), Problemy etyczne w psychoterapii [w:] Grzesiuk L., Suszek H. (2010), 381-396.
Wosket V. (2012), Superwizja kliniczna [w:] Feltham C. Horton I. (2012).
Żylicz P.O., Wolniewicz J. (2004), Psycholog w trudnym świecie biznesu [w:] Brzeziński J. Toeplitz-
-Winiewska M. (2004).