Funkcje terapeutyczne pracy pielęgniarki na oddziale psychiatrycznym.

Według H. Peplau podstawową funkcją pielęgniarki jest funkcja terapeutyczna. Jest

ona realizowana poprzez nawiązanie i podtrzymywanie relacji terapeutycznej pielęgniarka-
pacjent.
W relacji terapeutycznej pielęgniarka przyjmuje i pełni określone role, dzięki którym
buduje poczucie bezpieczeństwa pacjenta w procesie leczenia i zapewnia pomoc w każdej
sytuacji. H. Peplau uznała,że aby poprawnie wypełniać role zawodowe, pielęgniarka musi być
świadoma zakresu swoich obowiązków zawodowych, jak również konieczności ciągłego
uzupełniania wiedzy w danym działaniu. Według Peplau, istnieje sześć ról, które pielęgniarka
pełni. Stanowią one filar pielęgniarstwa psychiatrycznego [1].
Rola ,,obcego’’- czas wzajemnego zapoznawania się z pacjentem. Ta rola wymaga
większego zaangażowania się pielęgniarki, a tym samym większej aktywności z powodu
budowania pierwszych relacji z pacjentem. Umiejętność prawidłowego komunikowania się z
otoczeniem jest konieczna w połączeniu z prawidłowym przekazem i spójnością sygnałów
werbalnych i pozawerbalnych [2]. Niezależnie od postawionej diagnozy typu zaburzeń
psychicznych, do każdego pacjenta należy podejść indywidualnie. H. Peplau wskazała na
zasady, na których pielęgniarka powinna opierać swoje działanie, a są to:
 akceptowanie pacjenta takim, jakim jest i wyraźne tego okazywanie
 traktowanie go jako silnego emocjonalnie, aż do czasu, gdy okaże się, że tak nie jest
[1].
Te zasady dotyczą szczególnie pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, ponieważ,
towarzyszący pacjentowi brak poczucia bezpieczeństwa, nadmierna wrażliwość na reakcje
otoczenia oraz poczucie osamotnienia wymagają od pielęgniarki szczególnego podejścia i
okazania pozytywnych emocji. Pielęgniarka oprócz akceptacji powinna być empatyczna. To
fundament komunikowania się z pacjentem.
Zasady stosowane przez pielęgniarkę, które mogą pomóc choremu w wyrażaniu
emocji i towarzyszących uczuć związanych z chorobą.
 dawanie pacjentowi czasu na znalezienie właściwych słów do wyrażenia uczuć
 bycie empatycznym wobec pacjenta
 stawianie pytań otwartych
 pytanie o kwestie psychospołeczne i problemy fizyczne
 wyjaśnianie psychospołecznych komentarzy pacjenta, jego gestów lub tonów
 podsumowanie tego, co-twoim zdaniem-mówi pacjent
 proponowanie wyjaśnienia tego, co pacjent może czuć lub chce powiedzieć
[2].
Tylko profesjonalne działanie, świadomość znaczenia rozwoju zawodowego i
analizowanie własnych uczuć wobec chorego są szansą na poprawne pełnienie roli
pielęgniarki.
Pielęgniarka jako ,,źródło informacji’’ jest pomocna w znalezieniu odpowiedzi na
wszelkiego rodzaju pytania nurtujące chorych. Doświadczenie choroby psychicznej bardzo
1
wpływa na sposób życia pacjenta, dlatego tak ważne jest, aby pielęgniarka potrafiła to
zrozumieć i potrafiła odpowiedzieć choremu na wiele nurtujących go pytań. W zależności od
poziomu intelektualnego pacjenta oraz gotowości przyjmowania treści powinna udzielić
informacji na temat istoty i rokowania danej choroby, przeprowadzonych badań
diagnostycznych, czy też działania i skutkach ubocznych podawanych leków [4]. Jednak nie
zawsze udzielanie gotowych odpowiedzi i analizowanie tego co jest trudne lub niezrozumiałe
jest dobre dla pacjenta, ogranicza to bowiem możliwość konstruktywnego uczenia się. Trzeba
pacjentowi pozostawić obszar do poszukiwania własnych rozwiązań [1].
Według H. Peplau pielęgniarstwo jest zawodem, w którym pielęgniarka pełni także
rolę ,,nauczyciela’’ . Pielęgniarka powinna budować ją ,,na podstawie znajomości potrzeb i
możliwości pacjenta, wykorzystując wiedzę o jego środowisku i jego wpływie na pacjenta’’
[5]. Oznacza to, że pielęgniarka nie powinna pominąć faktu, iż w całym procesie uczenia się
istotne znaczenie dla pacjenta ma jego najbliższe otoczenie, gdzie pacjent zdobywa taką
wiedzę, jakie są jego możliwości intelektualne i sposób radzenia sobie oraz jego
funkcjonowanie w danym środowisku domowym. Pielęgniarka jest tą osobą, która
przygotowuje pacjenta do jego funkcjonowania w społeczeństwie, do radzenia sobie w
sytuacjach trudnych dla pacjenta, do rozwiązywania problemów i wyciągania wniosków na
przyszłość.
W modelu relacji międzyludzkich H. Peplau wskazuje również na rolę ,,przywódcy”,
jaką pełni pielęgniarka. Autorka zanacza jednak, że przywództwo ma charakter
demokratyczny i jest ,,zadaniem, a równocześnie celem pielęgniarstwa’’ [1]. Ważne jest, aby
pozyskać pacjenta do współpracy w całym procesie jego leczenia w chwili obecnej , jak i w
późniejszym czasie. Chodzi tu o to, aby pacjent potrafił sobie poradzić w różnych sytuacjach,
także takich, które mogą zdarzyć się w przyszłości. Pielęgniarka powinna pamiętać, iż
zapraszając chorego do aktywnego uczestnictwa powinna wykazywać zainteresowanie jego
problemami. Chory powinien odczuwać szczere intencje ze strony pielęgniarki, a więc jej
sposób komunikowania oraz postawa powinny wzbudzać w pacjencie zaufanie.
W procesie pielęgnowania i umacniania więzi terapeutycznej z pielęgniarką, pacjent
często w sposób nieuświadomiony przenosi na pielęgniarkę uczucia i emocje, jakie żywił do
innych osób [1]. Wynika to z podobieństwa, jakie chory dostrzegł w zachowaniu lub mimice
twarzy, czy tonie głosu pielęgniarki. Jest zjawisko przyjęcia przez pielęgniarkę roli
,,zastępcy’’. Niejednokrotnie podobieństwo do osób bliskich może być przyczyną trudności
w budowaniu relacji terapeutycznej. Należy przypominać choremu różnice ,jakie występują
między nią, a bliskimi chorego. Rola zastępcy wynika także z aktywności wynikających ze
stanu chorego. W początkowej fazie choroby pacjent nie jest w stanie zaspokoić swoich
podstawowych potrzeb życiowych, czy pełnić określonych zadań, dlatego pielęgniarka
powinna tutaj zaoferować swoją pomoc, ale nie wolno jej całkowicie wyręczać pacjenta.
Rola ,,konsultanta’’ została przez H. Peplau uznana za najważniejszą funkcję w
pielęgniarstwie psychiatrycznym. Wynika ona z odpowiedniego przygotowania
merytorycznego, umiejętności posługiwania się technikami komunikowania terapeutycznego
oraz trafnego stawiania diagnozy pielęgniarskiej. ,,Podstawowe zasady przyjmowania roli
konsultanta wskazują na konieczność zapewnienia pacjentowi pomocy przydatnej w
pogłębianiu rozumienia przeżywanych doświadczeń i uświadamiania wiążących się z nim
uczuć, w stosunku do siebie i w relacjach z innymi ludźmi’’ [1]. Staramy się, aby pacjent

2
podejmował większą aktywność i zaangażowanie w rozwiązywanie własnych problemów.
Analiza sytuacji pacjenta, w jakiej się znalazł, uświadomienie sobie istoty choroby może
spowodować łatwiejszy proces readaptacji.
Pielęgniarka jako konsultant jedynie towarzyszy choremu, ponieważ nie może
dokonywać za niego analizy jego uczuć i przeżyć. Może natomiast zwrócić choremu uwagę
na fakt, które z jego zachowań są pożądane i akceptowane.
Podsumowując funkcja terapeutyczna będąca wyznacznikiem w pracy z pacjentem
chorym psychicznie jest nieodzownym elementem terapii chorego. Dzięki niej chory
otrzymuje pomoc, szczególnie wtedy, gdy przeżywa frustrację, lęk i wtedy właśnie, dzięki
pomocy pielęgniarki uczy się, jak sobie z tym radzić i utrzymać kontrolę nad własnym
zachowaniem. Dzięki umiejętności chorego w redukowaniu lęku oraz kształtowania
zachowań konstruktywnych zarówno wobec siebie, jak i otoczenia pacjent podejmie
prawidłowe, efektywne komunikowanie się z otoczeniem, jak również pozyskamy pacjenta
do współdziałania z zespołem terapeutycznym w całym jego procesie leczenia.

Piśmiennictwo:
1.Poznańska S.: H. Peplau. Model relacji międzyludzkich w pielęgniarstwie. [w:] Poznańska
S., Płaszewska- Żywko L. (red.): Wybrane teorie pielęgnowania, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2001, 62-76.
2.Salmon P.: Psychologia w medycynie-wspomaga współpracę z pacjentem i proces leczenia.
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, 140,141.
3.Schoen Johnson B.: Psychiatric-Mental Health Nursing 3 wyd. J. B Lippincott Company,
New York, USA 1993, 80-81.
4.Tobiasz- Adamczyk B.: Relacje lekarz-pacjent w perspektywie socjologii medycyny.
Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
2002, 99.
5.Wolska-Lipiec K.: Wykorzystanie teorii relacji międzyosobowych w pielęgniarstwie
psychiatrycznym. Pielęgniarstwo 2000, 3/4 (38/39)’98, 21-23.

3
4