Definicja komunikacji

 Komunikacja pochodzi od łacińskiego słowa communico, communicare- uczynić

wspólnym, udzielić komuś wiadomości, połączyć, a także communio, czyli wspólność,
jedność.
 Najprościej mówiąc komunikacja oznacza przekaz, wymianę informacji. Do XVI wieku
oznaczała jedność. W języku polskim przyjmuje się jednak dwa znaczenia- podróżowanie
lub porozumienie między dwoma jednostkami.
 Komunikacja to proces ciągły. Oznacza to, że jest to najważniejsza umiejętność
człowieka jako istoty społecznej i pozwala na nieustanne jej poszerzenie w zakresie
interpersonalnym.
 W procesie komunikacji istnieje przekaz informacji (komunikat, który podlega
kontekstowi) i następuje on za pomocą mowy, znaków graficznych i pozawerbalnych.
 Istnieją dwa rodzaje komunikacji: jednostronna, dwustronna. Świadczy to o równym
bądź różnym zaangażowaniu obu stron.

TRZY MAKSYMY EFEKTYWNEJ KOMUNIKACJI WG EWY WILCZEK-

RÓŻYCZKI
Skuteczna komunikacja jest kluczowa dla zrozumienia drugiej strony. Ważne jest, by mógł
odbyć się swobodny przepływ informacji, uwzględniając relację nadawca-odbiorca. Empatia i
umiejętność słuchania wzbudza szacunek dla poglądów drugiej strony, podkreślając jej
indywidualizm.
1. Jakość -> jest to wyrażanie stanowiska oraz argumentacja
2. Odpowiedzialność -> wyrażanie subiektywnej opinii podczas wysyłania komunikatu
3. Sposób -> unikanie niejasności, dwuznaczności. Sprawdzi się tu zachowanie logiczności
i zasada decorum (stosowności)

DEFINICJA KOMUNIKACJI WG COLLEYA

,,komunikowanie to swego rodzaju mechanizm, dzięki któremu stosunki międzyludzkie
istnieją i rozwijają się, a wytworzone przez umysł ludzki symbole są przekazywane w
przestrzeni i zachowane w czasie”.
Badacz zwrócił uwagę na formy komunikacji takie jak pismo, mowa oraz znaki niewerbalne:
wyraz twarzy, postawa, gest, ton głosu.

Definicja komunikacji wg Dobek- Ostrowska

,,komunikowanie jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego
celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się
na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych śroków i wywołuje określone skutki”.

Poziomy komunikacji społecznej wg McQaila

Komunikowanie masowe
Komunikowanie organizacyjne
Komunikowanie międzygrupowe
Komunikowanie wewnątrzgrupowe
Komunikwanie interpersonalne
Komunikowanie intrapersonalne

ELEMENTY PROCESU KOMUNIKCJI

 Kontekst -> warunki, w jakich odbywa się komunikacja
 Uczestnicy-> nadawca i odbiorca

1
 Komunikat -> centralny proces komunikacji, przekaz informacji. Organizacja przekazu
polega na kodowaniu i dekodowaniu, czyli podzielenie się swoimi myślami przez
nadawcę i umiejętne zinterpretowanie tych myśli przez odbiorcę.
 Kanał przekazu -> droga, jaką pokonuje komunikat od nadawcy do odbiorcy. W
nadawaniu i odbiorze pomagają nam zmysły. Kanał może być bezpośredni i pośredni.
 Szumy -> element niepożądany, zakłócenia w przekazie. Czynniki, które zniekształcają
pierwotny przekaz. Mogą być semantyczne, wewnętrzne, zewnętrzne.
 Sprzężenie zwrotne -> reakcja odbiorcy na komunikat nadawcy

Model komunikacji między nadawcą, a odbiorcą

Rodzaje komunikacji
 Bezpośrednia -> interpersonalny (Wg Głodowskiego najczęstszy rodzaj komunikacji
zachodzący między dwoma osobami lub małą grupą, wyołujące określone sprzężenia
zwrotne).
 Pośrednia -> masowa za pomocą pośednika (nadawca wtórny) środki masowego
przekazu- mass media.
 Medialna -> związane z rozwojem technologii. Brak bezpośredniego kontaktu. (rozmowy
telefoniczne, wideokonferencje czy poczta elektroniczna).

Proces komunikacji interpersonalnej wg Balawajdera

 Fatyczny -> swobodna rozmowa bez wywierania wpływu na odbiorcę
 Instrumentalny -> przekonanie partnera do swoich racji. Dyskusja na temat poglądów
 Afektywny -> głębokie poznanie i zrozumienie drugiego człowieku; empatia, emocje,
wartości i idee, jakie się pokazują podczas procesu komunikacji.

Ekspresja niewerbalna
W komunikacji niewerbalnej dużą rolę odgrywają bodźce, działające na zmysły.
Utożsamianie się z rozmówcą poprzez dotyk pozwala dać jakiś obraz o sobie.

DEFINICJA KOMUNIKACJI TERAPEUTYCZNEJ

 Ten rodzaj komunikacji wiąże się ze wsparciem psychicznym pacjenta.
 Powinniśmy zapewnić mu komfort, okazać zrozumienie i wykazać zaangażowanie w
stosunku do niego. Ważne jest jednak, by w relacji pielęgniarka- pacjent nie wystąpiło
przywiązanie emocjonalne żadnej ze stron. Pielęgniarka powinna mieć dystans
emocjonalny, by obiektywnie podejść do pacjenta.
 Pomoc kierowana jest do ludzi, którzy gubią się we własnych myślach, emocjach, nie
umieją prowadzić monologu wewnętrznego i czują niejasność swojej roli na świecie.
Taki będzie więc cel tej komunikacji- ułatwienie choremu wyrażania emocji względem
otaczających go ludzi.

ZAŁOŻENIA
Ważne jest, by nauczyć pacjenta komunikacji z samym sobą poprzez dialog wewnętrzny,
refleksja nad własnym życiem, sensem istnienia. Jest to podstawa do poprawnej komunikacji
z innymi.
 Nawiązanie relacji z pacjentem
 Indentyfikacja problemu
 Zaangażowanie w procesie komunikacji pacjenta, pielęgniarki i jego bliskich.
 Cel komunikacji dostosowany do potrzeb pacjenta (obniżenie lęku, wzrost poczucia
własnej wartości, ulepszenia relacji z innymi, nauka samodzielności itp.)

2
 Osoba pomagająca udziela pozytywnych informacji i uświadamia mocne strony
pacjenta i jego możliwości
 Wzrost samoświadomości i samorealizacji pacjenta
 Wsparcie psychiczne dla pacjenta
 Ocena rozwoju pacjenta po zakończonym procesie terapeutycznym.

Wyznaczniki poprawnej komunikacji

Samoakceptacja- zadowolenie z siebie, szacunek do siebie, akceptowanie swojego ,,ja”,
budowanie pozytywnej postawy wobec siebie, a tym samym innych, tolerancja swojej
odmienności i innych. Związana jest z wiarą w siebie, kierowanie się swoimi zasadami,
niekierowanie się opinią innych, otwartością na pomysły, pragnienia, poczucie własnej
wartości i wyjątkowości, nauka na błędach, przyjmowanie komplementów
Samoświadomość- określa, czego człowiek pragnie w danej chwili, co czuje, w co wierzy,
jaki ma system wartości. Potrafi zgodnie z nim postępować.
Odpowiedzialność
decydowanie o własnym życiu i szczęściu, dokonywanie wyborów i liczenie się z
konsekwencjami.
Celowość
ustalanie celów i dążenie do nich. Powinny być realne, bezpieczne i dokładnie określone.
Asertywność
Konkretne i zdecydowane zachowanie, które przekazuje potrzeby, wartości i uczucia innym
ludziom. Wyrażanie swojego zdania wiąże się z szacunkiem do samego siebie. Człowiek
asertywny wie, czego chce, wyraża swoje zdanie, broni go i nie boi się przyjąć krytyki ze
strony innych. Podstawowymi elementami w asertywnym komunikacie są fakty, uczucia i
oczekiwania.
Prawość, uczciwość, integralność
Życie z w zgodzie i harmonii ze swoim systemem wartości i widzeniem świata. Wiedza, że
każdy ma prawo do błędu. Nienaruszenie systemu wartości drugiego człowieka. Pomoc
opiera się na dążeniu do samoakceptacji, która ostatecznie umożliwi akceptację innych ludzi.
Budujemy z pacjentem zaufanie i empatię.
Akceptacja
Pozytywny stosunek do drugiego człowieka, brak osądu, życzliwość, szacunek dla jego
indywidualności. Dostrzeganie mocnych stron i możliwości człowieka. Wiąże się to ze
zrozumieniem, słuchaniem i empatią.
Otwartość
Dostępność dla innych, ujawnienie swoich potrzeb i oczekiwań, umiejętność rozmawiania o
uczuciach, zrozumienie i zaangażowanie. Ułatwia rozwój siebie i poznanie swoich potrzeb.
Empatia
Wczuwanie się w emocje innych ludzi, umiejętność spojrzenia na problem z perspektywy
drugiej osoby. Zakomunikowanie pacjentowi, że jest zrozumiany. Pomoc pacjentowi w
uzewnętrznieniu się.
Autentyczność
 Gotowość do bycia sobą w różnych sytuacjach
 Brak sztuczności i udawania
 Szczerość i uczciwość wewnętrzna
 spontaniczność

3
Reguły dobrej komunikacji z pacjentem
CECHY DOBREGO SŁUCHACZA
 Silna motywacja do słuchania- często wiąże się z autentyczną chęcią poznania
problemów i udzielenia pomocy
 Zdolność do pełnego odbioru i możliwie trafnej interpretacji- skupienie na uwagi na
sygnałach werbalnych i niewerbalnych pacjenta
 Brak tendencji do generalizowania i okazywania wyższości, nie przerywanie pacjentowi
 Koncentracja na całym sensie komunikatu
 Odróżnienie obserwacji od wnioskowania
 Otwartość i życzliwość wobec nadawcy
 Trafna selekcja głównych punktów wypowiedzi
 Tworzenie przyjemnej atmosfery
 Reagowanie na fakty, uczucia i oczekiwania nadawcy
 Samoświadomość nawyków w słuchaniu i jak wpływają na chorego
 Zwracanie uwagi na chorego- nawet szczegóły i małe zmiany, które wprowadził w życie
 Dzielenie odpowiedzialności za komunikowanie
 Obecność fizyczna
 Kontakt wzrokowy
 Empatia
 Akceptacja chorego, tolerancja jego odmienności
 Zakończenie procesu słuchania z oceną

Techniki komunikacji terapeutycznej

 Dostrzeganie pacjenta i spostrzeganie u niego zmian- nawet tych najmniejszych
dotyczących wyglądu zewnętrznego jak i zmianie nawyków. Zwrócenie uwagi na szczegóły
pomoże pacjentowi wzmocnić siebie. WARTOŚĆ: KONCENTRACJA, OBSERWACJA
 Oferowanie siebie- dać poczucie, że na oddziale zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie
chciał wysłuchać pacjenta. To nic innego jak tworzenie atmosfery ciepła i bezpieczeństwa.
Skupienie i uwaga na pacjencie i sprawienie, że poczuje się on mile widziany. WARTOŚĆ:
ZAANGAŻOWANIE
 Aktywne słuchanie- słuchać tak, by być w stanie odtworzyć ton głosu i tempo
wypowiedzi czy ładunek emocjonalny. Wymaga się od pielęgniarki cierpliwości, koncentracji
i maksymalnej energii oraz samodyscypliny. Zasada ,,audi multa, loquere pauca” (słuchaj
dużo, mów mało) WARTOŚĆ: SŁUCHANIE
 Klaryfikacja- pokazuje pacjentowi, że go słuchamy. Przekazywanie własnej
wypowiedzi do nadawcy, co pokazuje choremu jak odebraliśmy jego komunikat.
WARTOŚĆ: ZAUFANIE.
 Odzwierciedlenie- równorzędne traktowanie chorego w rozmowie. Kierowanie do
niego jego pragnień, związane to jest z aktywnym słuchaniem i współodczuwaniem.
Wykazanie zrozumienia i pokazanie pacjentowi, że jest ważny. WARTOŚĆ: EMPATIA
 Poświadczenie- aktywne słuchanie, podtrzymanie rozmowy. Pacjent sprawdza, czy
jest zrozumiany. WARTOŚĆ: SŁUCHANIE, ZROZUMIENIE
 Informowanie- przekazywanie pacjentowi istotnych wiadomości odnośnie stanu zdrowia,
metod leczenia, interwencji pielęgniarskiej, wyjaśnienie wątpliwości pacjentowi, co
zmniejsza niepokój. WARTOŚĆ: SZCZEROŚĆ, BEZPIECZENSTWO.
 Wyjaśnienie i uzgadnianie znaczeń- unikanie nieścisłości podczas rozmowy oraz
błędnych interpretacji WARTOŚĆ: BEZPIECZEŃSTWO
 Identyfikowanie mocnych stron- podkreślenie jego mocnych stron i odnajdywanie jego
możliwości. WARTOŚĆ: SAMOŚWIADOMOŚĆ
4
  Milczenie terapeutyczne- zachowanie balansu między odpowiedzią zwerbalizowaną, a
niezwerbalizowaną. Jest to tzw. Cisza twórcza, podczas której pacjent zastanawia się nad
sobą. Ma skłaniać do refleksji. Jest to trudna technika do wypracowania, ale kiedy się ją
wypracuje, przynosi ogromne rezultaty. Czasem wystarczy sama obecność, by pacjent
czuł się ważny. Zachęcamy pacjenta do wspólnego milczenia sygnałami niewerbalnymi
(uśmiech, gest, dotyk), świadczącymi o tym, że rozmowa wciąż się toczy. WARTOŚĆ:
WSPARCIE
 Eksploracja- kontynuowanie rozważań pacjenta i docieranie do głębii problemu.
WARTOŚĆ: WSPARCIE, SŁUCHANIE
 Modelowanie- komentarz słowny, którym za pomocą przenośni obrazujemy pacjentowi
jego nastrój. WARTOŚĆ: WSPARCIE
 Umożliwienie szerokiego otwarcia i zachęcenie do kontynuowania- pozwolenie
pacjentowi kierować rozmową. Dawanie pacjentowi czasu na przemyślenie, empatia,
zadawanie pytań otwartych, dodawanie komentarzy obrazujących nastroje pacjenta,
podsumowanie jego wypowiedzi, propozycja wyjaśnienia, co może czuć pacjent.
WARTOŚĆ: ZAUFANIE, BEZPIECZEŃSTWO, EMPATIA
 Urealnianie i słowne wyrażanie wątpliwości- konfrontacja z rzeczywistością,
przedstawienie swojego punktu widzenia pacjentowi. WARTOŚĆ: AKCEPTACJA,
ZROZUMIENIE
 Proponowanie współpracy i planowanie- równorzędne traktowanie w rozmowie, pacjent
sam może podejmować decyzję i w miarę możliwości wprowadzać je w życie.
WARTOŚĆ: ODPOWIEDZIALNOŚĆ, POCZUCIE WAŻNOŚCI, AKCEPTACJA
 Parafrazowanie- zbliżona do klaryfikacji, powtarzanie z pacjentem najistotniejszych
elementów jego wypowiedzi. WARTOŚĆ: SŁUCHANIE
 Wspieranie- działania wzmacniające pacjenta w trudnych dla niego tematach,
motywowanie do współpracy, pokazywanie mu jego mocnych stron i możliwości.
WARTOŚĆ: WSPARCIE, UZNANIE, ZROZUMIENIE
 Interpretowanie- odtworzenie, skomentowanie wypowiedzi pacjenta. Pomaga pacjentowi
zrozumieć swoje uczucia lub dopowiedzieć coś. WARTOŚĆ: ZROZUMIENIE,
EMPATIA
 Podsumowanie- podobne do interpretowania, stosowana na zakończenie. Utrwalenie
treści komunikatów. WARTOŚĆ: ZROZUMIENIE, SŁUCHANIE
 Budowanie nadziei i pocieszanie- mobilizacja do działania WARTOŚĆ: WSPARCIE,
WIARA, ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Fazy komunikowania terapeutycznego

Techniki komunikowania pomagają zrealizować cel terapeutyczny, który jest indywidualny
dla każdego pacjenta dzięki 4 fazom:
1. Faza zapoczątkowująca komunikowanie- koncentracja, skupienie uwagi na
szczegółach, obecność, wsparcie, życzliwość, podtrzymanie rozmowy i chęć oferowania
siebie.
2. Faza podtrzymująca komunikowanie- Akceptacja, za pomocą technik pokazanie
pacjentowi, że odbieramy informację, zrozumienie, zaangażowanie, milczenie terapeutyczne,
skłanianie pacjenta do refleksji, dzielenie się istotnymi rzeczami, rejestrowanie werbalnych i
niewerbalnych sygnałów przez pielęgniarkę, co przyda się na dalszym etapie rozwoju
kontaktu terapeutycznego.
3. Faza porządkująca komunikowanie- porządkowanie, interpretacja, wyjaśnienie
niezrozumiałych słów w wypowiedzi pacjenta, eliminuje szczegóły nieistotne, pomaga
mu zrozumieć problem i zdarzenia, skupianie się na przeżyciach wewnętrznych pacjenta,
powtórzenie najistotniejszych rzeczy.
5
4. Faza pogłębiająca komunikowanie- zachęcanie do eksploracji własnych przeżyć,
zrozumienia otoczenia, w jakim znalazł się pacjent, opisanie jego obaw, lęków, urojeń.
Werbalizacją nazwać to, co pacjent opisuje. Wykazać sedno tego, co pacjent chce powiedzieć.
Przekazanie pacjentowi swojego widzenia świata, wskazanie alternatywnej możliwości
postrzegania rzeczywistości.
Nawiązanie z pacjentem dobrego kontaktu i pokazanie mu, że jest dla nas ważny.
Ofiarowanie mu podstawowych wartości dobrej komunikacji pomoże w zaufaniu pacjenta, a
to z kolei przełoży się na efektywność celu terapeutycznego.

FAZY RELACJI TERAPEUTYCZNEJ WG H. PEPLAU

W procesie pomocy terapeutycznej rola pielęgniarki jest szczególnie istotna do zbudowania
zaufania pacjenta i jego otwartości. Relacja terapeutyczna pielęgniarka-pacjent rozpoczyna
się już w chwili spotkania podmiotów i tę relację w głównej mierze buduje pielęgniarka,
ponieważ chory nie potrafi budować relacji.
 FAZA ORIENTACJI
 FAZA INDENTYFIKACJI
 FAZA EKSPLOATACJI
 FAZA ROZWIĄZANIA

Faza orientacji
 Zapoznanie dwóch osób i określenie ról w relacji pielęgniarka-pacjent
 Dialog z zastosowaniem technik komunikacji (słuchanie, informowanie, wyjaśnianie
wątpliwości, oferowanie siebie)
 Mamy za zadanie unikać sytuacji stresowych. Pokazanie mu, że dbamy o niego, służymy
pomocą i jesteśmy dostępni dla niego.
 Interpretacja wypowiedzi pacjenta zgodnie z zasadą empatii oraz łącząc to z
obiektywizmem.
 Poczucie zrozumienia wzmocni poczucie bezpieczeństwa i zwiększy zaufanie w relacji
terapeutycznej.

Faza indentyfikacji
W tej fazie wyszczególnia zachowania pacjenta:
 Partycypowanie i współdziałanie
 Niezależność albo izolowanie się od pielęgniarki
 Bezradność i pełną zależność
Od pielęgniarki oczekuje się akceptacji tych zachowań bez wyrażania opinii i sądu, wzajemny
szacunek.
Pielęgniarka ma pokazywać inną rzeczywistość, pomaga dokonać hierarchizacji wydarzeń w
życiu pacjenta, zrozumieć objawy i sytuacje, w których należy podjąć zachowania
prozdrowotne. Ma nauczyć pacjenta samodzielności w funkcjonowaniu w świecie poprzez
skłanianie go do refleksji i podejmowanie decyzji. Osiąganie celów będzie możliwe przez
wypieranie bezradności, bezsilności w zamian za spontaniczność, produktywność, twórczość.
Chory rozwija swoją osobowość w tej fazie, radzi sobie z trudnymi dla niego rzeczami.

Faza eksploatacji
 Pojawia się większa niezależność
 Pacjent czuję odpowiedzialność za własne wybory
 Rozwój samoświadomości

6
 Z pomocy pielęgniarki stara się korzystać mniej, choć wiadomo że pielęgniarka dalej
powinna być dostępna w każdym momencie dla pacjenta. Pacjent musi czuć troskę,
wsparcie i bezpieczeństwo, ale stara sam sobie radzić.
 Jest to trudny etap dla pacjenta, często wiąże się z przygotowanie wejścia w nowe
postrzeganie świata. Pacjent potrzebuje zadawać pytania, tworzyć cele oraz wzmożonego
wsparcia pielęgniarki.

Faza rozwiązania
 Powstaje wtedy, gdy poprzednie fazy nie zostały pominięte i zostały prawidłowe
przeprowadzone.
 Pacjent powinien utrzymywać niezależność
 Poczucie stabilności, bezpieczeństwa, równowagi stanowi podwalinę powrotu do
prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

BIBLIOGRAFIA
E. Wilczek- Różyczka, Komunikowanie się z chorym psychicznie, PZWL, Warszawa 2019.
E. Wilczek- Różyczka, Podstawy pielęgniarstwa psychiatrycznego, Czelej, Lublin 2007.
Zimbardo P.G., Ruch F.L., Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1988.