Οικογένεια: GRAMINEAE (ΣΙΤΗΡΑ)

Των εύκρατων κλιμάτων ή χειμερινά σιτηρά

Οικογένεια υποοικογένεια φυλή είδος Κοινό

όνομα
Hordeae Triticum spp. Σιτάρι

Hοrdeae Hordeum vulgare Κριθάρι

Gramineae Festucoideae Hordeae Secale cereale Σίκαλη

Hordeae Triticum secalum

Τριτικάλε

Aveneae Avena sativa Βρώμη

Των τροπικών κλιμάτων ή εαρινά σιτηρά

Οικογένεια υποοικογένεια φυλή είδος Κοινό όνομα

Paniceae Panicum spp. Κεχρί

Andropogoneae Sorghum Σόργο
vulgare
Gramineae Panicoideae Maydeae Zea mays Αραβόσιτος
Oryzeae Oryza sativa Ρύζι
Κατάταξη τω ειδών του γένους Triticum ανάλογα με το βαθμό
πλοειδίας και το γονίωμά τους

Πλοείδια γονίωμα Ονοματολογία του

είδους
Διπλοειδή ΑΑ T. monococcum
(2n= 2x=14)

Τετραπλοειδή AABB T. dicoccon

(4n=4x=28) T. turgidum
T. polonicum
T. durum
Εξαπλοειδή AABBDD T. spelta
(6n=6x=42) T. compractum
T. aestivum
 ΒΛΑΣΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ
ΤΟΥ ΣΙΤΑΡΙΟΥ

Ριζικό σύστημα
1. Εμβρυακό ή
πρωτογενές ριζικό
σύστημα
 οι εμβρυακές ρίζες έχουν
τις καταβολές τους στο
έμβρυο
 πρωτογενή εμβρυακή
ρίζα (προέκταση του
ριζιδίου)
 δευτερογενείς
εμβρυακές ρίζες
(εκφύονται από το
μεσοκοτύλιο
 οι εμβρυακές ρίζες είναι
λεπτές
Mόνιμο ή δευτερογενές ριζικό
σύστημα
Οι μόνιμες ρίζες έχουν τις καταβολές τους
στον κόμβο του στελέχους ο οποίος βρίσκεται
αμέσως κάτω από την επιφάνεια του εδάφους
και ονομάζεται σταυρός.
Σε πλήρη ανάπτυξη το μόνιμο ριζικό σύστημα
γίνεται θυσανωτό, χαρακτηριστικό γνώρισμα
όλων των χειμερινών σιτηρών.
Ο αριθμός των μόνιμων ριζών μπορεί να
φτάσει ή και να υπερβεί τις 100.
Οι μόνιμες ρίζες είναι ινώδεις, ισοδιαμετρικές,
φέρουν ριζικά τριχίδια
Είναι παχύτερες , σκληρότερες και
ισχυρότερες σε σχέση με τις εμβρυακές
Η αρχική τους ανάπτυξη είναι οριζόντια και
στη συνέχεια γίνεται κατακόρυφη
Περίπου το 60% των ριζών περιορίζεται στα
ανώτερα επιφανειακά στρώματα του εδάφους
(40-50 cm)
Η έκταση και η ισχύς του ριζικού συστήματος διαφέρει
όχι μόνο από είδος σε είδος αλλά και από ποικιλία σε
ποικιλία μέσα στο ίδιο είδος. Επιπλέον επηρεάζεται από
τους εξής παράγοντες:
 ανταγωνισμός (σε αραιή σπορά, σε βαθιά και
καθαρά από ζιζάνια χωράφια οι ρίζες αναπτύσσονται
καλύτερα)
 Υγρασία (είναι απαραίτητη για την καλή ανάπτυξη του
ριζικού συστήματος, όμως η υπερβολική υγρασία
δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες ανάπτυξης)
Θερμοκρασία ( θερμοκρασίες κάτω του μηδενός
προκαλούν «φούσκωμα» στο έδαφος με αποτέλεσμα να
καταστρέφεται ένας μεγάλος αριθμός ριζών)
Γονιμότητα του εδάφους και φωτοσυνθετική
ικανότητα των φυτών (φυτά τα οποία διαθέτουν
καλή φωτοσυνθετική ικανότητα και καλλιεργούνται σε
πλούσια και καλά στραγγιζόμενα χωράφια σχηματίζουν
ένα ισχυρό ριζικό σύστημα)
Βλαστός

κυλινδρικός, όρθια ανάπτυξη και

ονομάζεται καλάμι
Ύψος 180-220 cm (παλιές ποικιλίες
σιταριού)
ύψος 70-80 cm (στις σημερινές)
ο βλαστός αποτελείται από 5-8
κόμβους ή γόνατα, τα οποία
εναλλάσσονται με ισάριθμα
μεσογονάτια
οι κόμβοι είναι συμπαγείς και
επιτρέπουν στο φυτό να διατηρεί την
κατακόρυφη θέση του
τα μεσογονάτια είναι κοίλα (χωρίς
εντεριώνη)
εξαίρεση το υβώδες σιτάρι ( T.
turgidum) και μερικές ποικιλίες του
σκληρού σιταριού (Τ. Durum)
Ο σταυρός, φέρει οφθαλμούς
όπου αναπτύσσονται τα
αδέλφια

Η θέση δημιουργίας του

σταυρού επηρεάζεται από
τους εξής παράγοντες:
• γενετική δομή του
φυτού (καλλιεργούμενο
είδος ή την ποικιλία)
• θερμοκρασία (>σε
υψηλές θερμοκρασίες, 25ο C
κοντά στην επιφάνεια του
εδάφους)
• ένταση φωτισμού
(>χαμηλές εντάσεις μακριά
από το σπόρο)
Φύλλα
 τοποθετημένα σε δύο
σειρές (φυλλοταξία
δίστοιχη)
 το τελευταίο φύλλο
ονομάζεται σημαία
(έντονη φωτοσυνθετική
δραστηριότητα κατά το
γέμισμα)
 ο αριθμός των φύλλων
κυμαίνεται από 4 μέχρι 8
(βιολογικό κύκλο,
συνθήκες του
περιβάλλοντος και τη
γονιμότητα του
εδάφους)
 το χρώμα τους είναι
έντονα πράσινο
Κολεός είναι το κατώτερο
μέρος του φύλλου
Έλασμα στενόμακρο και
λογχοειδές με νεύρα
Δύο επιδερμίδες
 με στομάτια, (περισσότερα
στην επάνω επιδερμίδα)
 σκληρεγχυματικό ιστό
 κύτταρα πυριτίου
 μηχανικά κύτταρα, τα
οποία διευκολύνουν τη
συστροφή των φύλλων σε
περιόδους ξηρασίας
Γλωσσίδα άχρωμη
μεμβρανώδης εκβλάστηση.
Ωτία είναι μεμβρανώδεις
προεκτάσεις του ελάσματος
και παρέχουν ένα
αποτελεσματικό σύστημα για
την αναγνώριση του
σιταριού από συγγενικά είδη
Ταξιανθία
Είναι στάχυς,
αποτελείται:
 κεντρικό άξονα
(ράχη),
• στα καλλιεργούμενα
είδη η ράχη είναι
ισχυρή
•Στα αρχέγονα (T.
monococcum, T.
dicoccum, T. spelta)
είναι εύθραστη
Σταχύδια,
εναλλακτικά
τοποθετημένα πάνω
στη ράχη (ένα για
κάθε κόμβο)
άνθη
Η πυκνότητα του στάχυ:

D= N x 100/L D= πυκνότητα του στάχυ

N= αριθμός των σταχυδίων
L= μήκος της ράχης σε χιλιοστά

• Αραιοί [έχουν πυκνότητα μικρότερη του 22 (D<22)]

• Hμισυμπαγείς [η πυκνότητα κυμαίνεται από 22-32 (D= 22-
32)]
• Συμπαγείς [έχουν πυκνότητα μεγαλύτερη του 32 (D>32)]
• στους συμπαγείς στάχεις το μήκος της ράχης είναι μικρότερο,
• στους αραιούς στάχεις το μήκος της ράχης το μήκος της ράχης
είναι μεγαλύτερο
• ο τελικός αριθμός των σταχυδίων/στάχυ είναι περίπου
σταθερός
Κάθε στάχυς έχει τέσσερις επιφάνειες:
 δύο όψεις (η επιφάνεια όπου διακρίνεται μόνο μια
σειρά σταχυδίων)
 δύο πλευρές (στην πλευρά διακρίνονται δύο σειρές
σταχυδίων)
Το σχήμα του στάχυ μπορεί να είναι
 ορθογώνιο (έχει παράλληλες τις πλευρές του),
 ελλειπτικό (έχει στενότερη τη βάση και την κορυφή
του),
 ροπάλου (τα μεσογονάτια της βάσης είναι
μεγαλύτερα)
Κάθε σταχύδιο
 ένα άξονα (ραχίδιο)
Δύο βράκτεια φύλλα (εξωτερικά λέπυρα)
3-8 άνθη στα μαλακά και σκληρά σιτάρια
 τα ανώτερα άνθη είναι στείρα
Παράγονται μόνο 2-3 σπόροι
Εξωτερικά μέρη του άνθους
 χιτώνας θα καλύψει τη νωτιαία πλευρά (ράχη) του σπόρου,
 λεπίδα θα καλύψει την κοιλιακή πλευρά
 ένα ισχυρό νεύρο, που καταλήγει στο άγανο
 τα άγανα είναι μεταμορφωμένα φύλλα (φωτοσυνθέτουν)
 συνεισφέρουν στην τελική απόδοση (υπολογίζεται στο 41%
για τη δημιουργία της ολικής ξηρής ουσίας των καρπών)
•Στην επάκρια θέση τους
(δεν σκιάζονται)
•Στην υψηλή τους
φωτοσυνθετική
δραστηριότητα κατά το
γέμισμα
•Στη φυσική τους
γειτνίαση με τους
καρπούς
•Στην ξηροθερμική τους
προσαρμογή λόγω της
έλλειψης ελάσματος
Εσωτερικά μέρη του άνθους
Στο εσωτερικό μέρος κάθε άνθους
υπάρχει:
Ο ύπερος αποτελείται
Μια μονόχωρη ωοθήκη,
Ένα πολύ κοντό στύλο,
Ένα δισχιδές και θυσανωτό σχήμα
Δύο σαρκώδη λέπυρα (γλωχίνες),
αντιπροσωπεύουν το περιάνθιο
Όταν οι γλωχίνες βρεθούν σε
σπαργή φουσκώνουν να
απομακρύνεται ο χιτώνας από τη
λεπίδα και να εξέρχονται οι
στήμονες, δηλαδή να
πραγματοποιείται η άνθηση .

Κάθε στημόνας αποτελείται

Τον ανθήρα
Ένα λεπτό νήμα (επιμηκύνεται
κατά την άνθηση)
Στον ανθήρα παράγονται άφθονοι
γυρεόκοκκοι
ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ TRITICUM

T. monococcum L. (μονόκοκκο σιτάρι)

 πρόγονος όλων των καλλιεργούμενων ειδών του
Triticum
 στην Ελλάδα (Θράκη και στην Κατερίνη) καλ/ται
η ποικ. Καλπουτζάς
 είναι διπλοειδές (2n=14) AA
 ράχη εύθραυστη
 σπόροι ντυμένοι
Στέλεχος λεπτό με τριχωτά γόνατα και φύλλα
Στάχυς αγανώδης (στενότερη την όψη από την
πλευρά)
Μοιάζει πολύ με το δίστοιχο κριθάρι
Κάθε σταχύδιο φέρει 3 άνθη
Παράγεται ένας σπόρος (διατηρεί τα λέπυρα μετά
τον αλωνισμό)
Δίνει πολύ μικρές αποδόσεις
Προϊόν κακής ποιότητας
Αποτελεί αξιόλογο υλικό για διασταυρώσεις με
άλλα είδη
T. monococcum L.
T. durum Desf (σκληρό
σιτάρι)
 είναι τετραπλοειδές (2n=28) AABB
 ράχη ισχυρή
Καρποί γυμνοί
 ύψος 110-125 cm (καλ/νες ποικ. 70
cm)
 στέλεχος γεμάτα με εντεριώνη
Στάχυς αγανώδης,(όψη στενότερη από
την πλευρά)
 άγανα μεγάλο μήκος και τραχιά
 σταχύδιο με 5-7 άνθη
Παράγονται 2-4 σπόροι
Χρώμα σπόρων κεχριμπαρένιο
 σχήμα περίπου τριγωνικό
Υαλώδες ενδοσπέρμιο
Χρησιμοποιείται στη βιομηχανία
ζυμαρικών
T. durum
T. spelta L.
 εξαπλοειδές (2n= 42) ΑABBDD
 ράχη σχετικά εύθραυστη
 καρποί ντυμένοι
 το στέλεχος είναι κοίλο
Ύψος του κυμαίνεται από 70-120 cm
 στάχυς αραιός, μακρύς, χωρίς ή με άγανα
 κάθε σταχύδιο αποτελείται από 5-6 άνθη
 ενδοσπέρμιο αλευρώδες
T. aestivum L. (μαλακό σιτάρι)
Το καταλληλότερο για την παρασκευή
ψωμιού
Εξαπλοειδές (2n=42) AABBDD
Έχει τη ράχη ισχυρή
Τους καρπούς γυμνούς
Το στέλεχος είναι κοίλο
Ύψος του κυμαίνεται από 70-120 cm
Στάχυς αραιός, μακρύς (πλατύτερη την όψη
και στενότερη την πλευρά)
Οι ποικιλίες είναι με ή χωρίς άγανα
Τα άγανα είναι μικρότερα και μαλακότερα σε
σχέση με εκείνα του σκληρού σιταριού
Κάθε σταχύδιο αποτελείται από 5-9 άνθη
Παράγονται 3-5 σπόροι
Χρώμα καρπού λευκό, κίτρινο, πορτοκαλί ή
κοκκινωπό
Ενδοσπέρμιο αλευρώδες
T. aestivum
http://www.ftiaxno.gr/2014/11/sigritiki-aksiologisi-5-idon-
sitariou4.html
http://pgsb.helmholtz-muenchen.de/plant/wheat/