Ο θάνατος στον αιώνα της τεχνολογίας

Το θέμα της ευθανασίας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον τρόπο που

αντιμετωπίζεται ο θάνατος στην εποχή μας. Εξετάζοντας τις αντιλήψεις που
επικρατούσαν γύρω από το θέμα αυτό στο παρελθόν, μπορούμε να πάρουμε μια
απόσταση και να αξιολογήσουμε καλύτερα τις σημερινές αντιλήψεις πάνω στο
θάνατο και τις επιπτώσεις που έχουν στη ζωή και τον τρόπο που σκεπτόμαστε
και ενεργούμε.
Είμαστε τόσο εξοικειωμένοι με τις σημερινές αντιλήψεις για το θάνατο και τον
τρόπο αντιμετώπισής του, που έχουμε χάσει επαφή με το γεγονός ότι η
αντιμετώπιση αυτή ήταν πολύ διαφορετική στο παρελθόν, δηλαδή από την εποχή
του Μεσαίωνα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Η διαφορά αυτή σχετίζεται με τις
ευρύτερες εξελίξεις στον ιατρικό και τεχνολογικό τομέα, καθώς και με την
ευημερία που χαρακτηρίζει τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες μετά το Δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η πρώτη αξιοσημείωτη διαφορά στην αντιμετώπιση του θανάτου σε παλαιότερες
εποχές είναι ότι οι άνθρωποι ήταν ειδοποιημένοι για το θάνατο, ήξεραν δηλαδή
από διάφορα σωματικά σημάδια ότι επρόκειτο να πεθάνουν.
Η σημαντική διαφορά με τις σημερινές συνθήκες θανάτου είναι ότι ο άνθρωπος
ήταν ο κύριος του θανάτου του και τον αντιμετώπιζε με απλότητα, σαν κάτι
αναπόφευκτο, και συνεπώς με λιγότερο φόβο απ' ό,τι τον αντιμετωπίζουμε
σήμερα.
Στο τελευταίο τρίτο του εικοστού αιώνα η εξέλιξη της τεχνολογίας και τα
σημαντικά επιτεύγματα της ιατρικής έχουν αποτέλεσμα να πιστεύουμε ότι
μπορούμε να θεραπευτούμε από τις περισσότερες αρρώστιες, πράγμα που μας
απομακρύνει από την επίγνωση του θανάτου και μας δίνει την ψευδαίσθηση ότι
μπορούμε να τον υπερνικήσουμε. Ο θάνατος παύει να είναι κάτι απλό και
αναπόφευκτο και γίνεται κάτι που πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία. Ζούμε σαν
να μην πρόκειται να πεθάνουμε και προσπαθούμε να αγνοούμε το θάνατο, να
μην τον αναφέρουμε και να μην τον βλέπουμε. Οι υλικές και τεχνολογικές
δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα έχουν συμβάλει στη δημιουργία μιας
φιλοσοφίας σύμφωνα με την οποία η ευτυχία είναι ο υπέρτατος στόχος και
αποτελεί δικαίωμα και συγχρόνως υποχρέωση του καθένα. Η αναγκαιότητα της
ευτυχίας έχει γίνει ηθικό καθήκον και οτιδήποτε αποτελεί σημάδι ότι η ευτυχία
αυτή έχει ψεγάδια, όπως η αρρώστια, ο θάνατος ή το παρατεταμένο πένθος,
έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες της σημερινής κοινωνίας, άρα πρέπει να κρυφθεί
και να αγνοηθεί.
Σε αντίθεση με το παρελθόν ο άνθρωπος έχει πάψει να νιώθει το θάνατο που
πλησιάζει και να προετοιμάζεται γι' αυτόν. Αυτή η γνώση έχει περιέλθει στους
γιατρούς και τους συγγενείς, οι οποίοι συχνά κρύβουν από τον ετοιμοθάνατο ότι
πρόκειται να πεθάνει, μια και ο θάνατος θεωρείται το ύστατο κακό. Αυτή η
αντιμετώπιση αφαιρεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με
συγγενείς και φίλους πάνω στο θέμα του επικείμενου θανάτου του, πράγμα που
τον αφήνει σε μια πολύ μεγάλη μοναξιά. Επίσης του αφαιρεί και την αξιοπρέπειά
του, μια και συχνά οι γιατροί και οι συγγενείς τού συμπεριφέρονται σαν να ήταν
ένα μικρό παιδί που δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί αυτό που πρόκειται να
συμβεί.
Η έννοια λοιπόν του θανάτου, ο οποίος έρχεται σε μια συγκεκριμένη στιγμή και
για τον οποίο ο άνθρωπος προετοιμάζεται και αποχαιρετά τους δικούς
του, έχει τελείως χαθεί στις μέρες μας. Γίνεται κάτι κρυφό, ταμπού, κάτι για το
οποίο πρέπει κανείς να ντρέπεται. Η πρόοδος της ιατρικής, η οποία ρυθμίζει τη
στιγμή του θανάτου με ένα μηχάνημα, αφαιρεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα
να πεθάνει «όταν έλθει η ώρα του». Με τον τρόπο αυτό παρατείνεται η αγωνία
του θανάτου και ο θάνατος γίνεται ένα γεγονός που μας γεμίζει φόβο.
Το δίλημμα της ευθανασίας είναι ίσως μια προσπάθεια να επανακτήσουμε το
δικαίωμα να ελέγχουμε το θάνατό μας, δικαίωμα που έχουμε χάσει από καιρό.
Συμβολίζει την απόπειρα να μπει ένα τέλος στην ατέλειωτη και επίπονη και
αναξιοπρεπή διαδικασία που έχει γίνει ο θάνατος στις μέρες μας. Όσο ο θάνατος
χάνει την ανθρώπινη διάστασή του τόσο πιο επιτακτικό γίνεται το δίλημμα της
ευθανασίας. Ίσως λοιπόν η απάντηση να είναι ένας θάνατος που θα μας
ξαναφέρει στις ανθρώπινες διαστάσεις μας, ένας θάνατος που θα μπορούμε να
δεχθούμε με περισσότερη ηρεμία και γαλήνη.
Διασκευασμένο κείμενο
της ΜΑΡΙΛΥΝ ΠΙΖΑΝΤΕ, ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις.
Β. Παραγωγή λόγου
« Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ έχει ανοίξει η μεγάλη συζήτηση για
την κατοχύρωση του « δικαιώματος στον αξιοπρεπή θάνατο». Οι σύγχρονες
κοινωνίες απαιτούν τη ρύθμιση των περιπτώσεων και των κανόνων που πρέπει
να εφαρμόζονται έτσι ώστε το άτομο που υποφέρει από ανίατη ασθένεια και έχει
τη δυνατότητα να δώσει τέλος στη ζωή του με αξιοπρέπεια λαμβάνοντας όλη τη
διαθέσιμη επιστημονική βοήθεια. Οι απόψεις σχετικά με τη νομιμοποίηση της
ευθανασίας διχάζονται και κάθε πλευρά εκτιμά πως έχει το δίκιο με το μέρος της.
Αναπτύξτε τις δύο θέσεις και τοποθετηθείτε απέναντι στο θέμα» ( 500- 600
λέξεις).
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Περίληψη
Η συγγραφέας παρατηρεί πως η επιστημονική και γενικότερη εξέλιξη επέφερε την
απώλεια της ανθρώπινης διάστασης του θανάτου. Σε αντίθεση με το παρελθόν ο
άνθρωπος αντιμετωπίζει το θάνατο με δέος , καλλιεργώντας την ψευδαίσθηση ότι
μπορεί να τον νικήσει αποφεύγοντας ακόμη και την αναφορά του όρου σε μια
προσπάθεια να ξορκίσει το «κακό» μια και ο θάνατος θεωρείται ψεγάδι της
επιδιωκόμενης ευτυχίας. Καθώς η γνώση του αναπόφευκτου έχει περιέλθει στους
γιατρούς και στους συγγενείς , ο μελλοθάνατος απομονώνεται και χάνει την
αξιοπρέπειά του. Έτσι όμως , ο θάνατος γίνεται τεχνητό φαινόμενο που ο
ετοιμοθάνατος αδυνατεί να ελέγξει. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη να επανακτήσει
αυτό το δικαίωμα . Η συγγραφέας εκτιμά πως ίσως το δίλημμα της ευθανασίας
αποκαταστήσει τις χαμένες ισορροπίες.
Β. Παραγωγή λόγου
Μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον που ζούμε , καθώς αναφύονται
συνεχώς νέα προβλήματα , προβάλλει έντονη η ανάγκη να κατοχυρωθούν νέες
ελευθερίες και δικαιώματα όπως το δικαίωμα του ατόμου να πεθάνει με
αξιοπρέπεια. Η απόφαση της Ολλανδίας , πριν κάποια χρόνια , να νομιμοποιήσει
υπό αυστηρές προϋποθέσεις την ευθανασία δίχασε την παγκόσμια κοινή γνώμη
εφόσον κανένα άλλο θέμα δεν έχει αγγίξει τόσο τον πυρήνα της ηθικής , της
φιλοσοφικής και της βιολογικής ύπαρξης του ανθρώπου όσο η «διαχείριση» του
θανάτου ενός ανιάτως πάσχοντα.
Πολλά επιχειρήματα υπέρ και κατά της ευθανασίας έχουν διατυπωθεί από
πολλές πλευρές και το θέμα δεν μπορεί να κλείσει εύκολα αφού στην ουσία
παλεύουν δύο δικαιώματα , το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στο θάνατο.
Επιχειρήματα υπέρ της ευθανασίας :
-αποφυγή του εξευτελισμού του ανθρώπου και υπεράσπιση του δικαιώματός του
να ζει και να πεθαίνει με αξιοπρέπεια
-προσφορά βοήθειας στο συνάνθρωπο , για παράδειγμα με τη δωρεά οργάνων ,
εφόσον ο πάσχων είναι καταδικασμένος και δεν υπάρχει περίπτωση
καλυτέρευσης της υγείας του
-αποφυγή της τραγικής κατάστασης των συγγενών να βλέπουν τον άνθρωπό
τους να περνά τις τελευταίες μέρες της ζωής του «βουτηγμένος» στον πόνο και
την απόγνωση και ενώ ο ίδιος να θέλει , όσο τίποτα άλλο , να φύγει από τη ζωή ,
να μην έχει αυτό το δικαίωμα επιλογής
-ανάγκη να αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο ως σκοπό και όχι ως μέσο, κινούμενοι
με γνώμονα τον ανθρωπισμό και το καθήκον του γιατρού να απαλύνει τον πόνο
του ασθενή.
Πολλοί ωστόσο είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η ευθανασία δεν θα πρέπει να
νομιμοποιηθεί ποτέ καθώς :
-ισοδυναμεί , σύμφωνα με τη θρησκεία, με αυτοκτονία, οπότε και αποτελεί
θανάσιμο αμάρτημα που σε καμία περίπτωση δεν τη βρίσκει σύμφωνη
-ιατρικά δεν θα πρέπει να γίνει αποδεκτή , καθώς υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο ο
ασθενής να επανακτήσει την υγεία του
-η προοπτική αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δόλιους σκοπούς και χωρίς τη
συγκατάθεση του ίδιου του ασθενή
-επηρεάζεται η ελεύθερη βούληση λόγω του συνεχούς πόνου. Το αίτημα ενός
ανίατου ανθρώπου για θανάτωση θα μπορούσε να εκληφθεί πως λαμβάνει χώρα
κάτω από απελπισία και άρα κατ’ ουσίαν από μια εξασθενημένη , αλλοιωμένη κι
όχι υγιή βούληση
-ο άνθρωπος που αποφασίζει να βάλει τέλος στη ζωή του με οποιονδήποτε
τρόπο σίγουρα δεν σκέφτεται λογικά άρα δεν πρέπει να του επιτραπεί μία τέτοια
επιλογή.
Το πρόβλημα της ευθανασίας είναι εξαιρετικά πολυδιάστατο και πολύπλοκο ,
κινείται στις παρυφές της ηθικής και της υφισταμένης νομολογίας και η
προσέγγιση του απαιτεί πάρα πολύ μεγάλη προσοχή.
Αυτοί που συμφωνούν με την ευθανασία , προτάσσουν κυρίως το δικαίωμα του
αρρώστου να πεθάνει με αξιοπρέπεια , ενώ οι πολέμιοι επικεντρώνονται κυρίως
στα ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν. Και πάλι όμως δημιουργούνται
αδιέξοδα καθώς οι δύο θεωρήσεις είναι διάτρητες.
Ωστόσο , για να καταστεί δυνατή η νομιμοποίησή της , θα πρέπει να οριστούν
κάποιες προϋποθέσεις . Έτσι καταρχήν , είναι ανάγκη να υπάρξει ιατρική
γνωμάτευση για την επιβεβαίωση του ανίατου της ασθένειας , καθώς επίσης και
βεβαίωση από ψυχίατρο ότι ο ασθενής έχει σώας τας φρένας. Τέλος είναι
σημαντικό ο ασθενής πριν από τη λήψη της απόφασης να έχει ψυχολογική
υποστήριξη και απαραίτητο να πιστοποιείται η συγκατάθεσή του.
Δεν είναι ακόμη ώριμες οι συνθήκες για να τεθεί κανείς απόλυτα υπέρ της μίας ή
της άλλης θέσης. Όταν όμως η ζωή είναι στο τέλος της και οι γιατροί έχουν
σηκώσει τα χέρια ψηλά , όταν κάθε εισπνοή είναι και πόνος , όταν το ανθρώπινο
βογγητό κάνει έναν ολόκληρο όροφο νοσοκομείου να κλαίει , πολλοί είναι εκείνοι
που αναρωτιούνται γιατί να μην επιτρέπεται η επίσπευση του μοιραίου .