‫امارت اســـــالمی افغانســـتان‬

‫وزارت ارشــاد‪،‬حج واوقاف‬

‫رياست ارشاد و انسجام مساجد‬
‫موضوع خطابت روز جمعه‬
‫و تقرير وبيان تحرير شده که به متام خطباء مرکز و وليات‬
‫به هر دو زبان ملی کشور (دري و پشتو) ارسال ميگردد‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ /23‬صفر‪ ۱۴۴۵/‬هـ‪ ،‬ق موافق ‪ /17‬سنبله‪۱۴۰۲/‬هـ‪،‬ش‬

‫رضورت‪ ،‬حکم وطریقۀ استسقاء(طلب باران)‬

‫إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره‪ ،‬ونعوذ بالله من رشور أنفسنا‪ ،‬وسيئات أعاملنا‪ ،‬من يهده الله فال مضل له‪ ،‬ومن يضلل‬
‫فال هادي له‪ ،‬وأشهد أن ال إله إال الله وحده ال رشيك له‪ ،‬وأشهد أن محمدا عبده ورسوله وأمينه عىل وحيه‪ ،‬وحجته عىل عباده‪،‬‬
‫و ِخريته من خلقه‪ ،‬صىل الله عليه وعىل آله وصحبه وسلم تسليام كثريا‪.‬‬

‫ج َع ْل‬ ‫ُيْ ِد ْدك ُْم ِبأَ ْم َوال َوبَ ِن َ‬

‫ن َويَ ْ‬ ‫الس َام َء َعلَ ْيك ُْم ِمدْ َرارا ‪َ .‬و ُ‬
‫اس َت ْغ ِف ُروا َربَّك ُْم إِنَّهُ كَانَ َغفَّارا ‪ .‬يُ ْر ِسلِ َّ‬ ‫قال الله سبحانه وتعالی‪َ { :‬ف ُقل ُ‬
‫ْت ْ‬
‫ج َع ْل لَك ُْم أَنْ َهارا ‪َ .‬ما لَك ُْم ال تَ ْر ُجونَ لِلَّ ِه َوقَارا } نوح‪)۱۳-۱۰( :‬‬
‫لَك ُْم َج َّنات َويَ ْ‬

‫تعریف استسقاء‪:‬‬

‫استسقاء در لغت طلب کردن آب را گویند‪.‬‬

‫ودر اصطالح طلب باریدن باران است به طور مخصوص ودر وقت رضورت‪ ،‬وآن اینکه باران بند شود مردم چاه ها ودریاها‬
‫نداشته باشند که از آن آب بنوشند‪ ،‬حیوانات خود را سیراب کنند ‪ ،‬کشت وزراعت خود را آبیاری کنند ویا اینکه چاه ها ودریا ها‬
‫موجود می باشد‪ ،‬ولی آب آنها کفایت منی کند ‪.‬حاشية ابن عابدين (‪)18 /2‬‬

‫رضورت استسقاء (طلب باران کردن)‪:‬‬

‫آب نعمت بزرگ الله تعالی است وزندگی متام مخلوقات تعلق به آب دارد‪ ،‬چنانچه الله تعالی فرموده است‪:‬‬

‫َشء َحي أَفَال يُ ْؤ ِم ُنونَ }األنبیاء‪)30( :‬‬ ‫{ َو َج َعلْ َنا ِم َ‬

‫ن ال َْامء ك َُّل َ ْ‬
‫ترجمه‪ -:‬وهر چیز زنده را ازآب آفریدیم آیا پس ایامن منی آورند‪.‬‬
‫آب زمین از آسامن فرود می آید و در سطح زمین ذخیره میشود و از آن متام مخلوقات زنده مانند‪ :‬حیوانات‪ ،‬چهار پایان‪ ،‬مرغان‪،‬‬
‫نباتات‪ ،‬گیاهان رس سبز‪ ،‬حرشات ‪،‬زنده جان و انسانها فائده میگیرند‪.‬‬
‫باران رحمت الله تعالی است هر وقت به آن نیاز است‪ ،‬زیرا که زنذگی هر نفس تعلق به آب دارد‪.‬‬
‫منبع آب در زمین باران و برف است‪ ،‬اگر باران نشود مسئله هویدا است که آب در زمین کم می شود ‪ ،‬وبه باران در این صورت‬
‫رضورت بیشرت پیدا می شود و اگر باران بند شود انسانها‪ ،‬حیوانات‪ ،‬پرندگان‪ ،‬نباتات و متام زنده جان به کمی ونبود آب مواجه‬
‫میشوند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫الس َامء‬
‫ن َّ‬‫ي َر ْح َم ِت ِه َوأَن َزلْ َنا ِم َ‬
‫ن يَدَ ْ‬
‫رشا بَ ْ َ‬
‫اح بُ ْ‬ ‫الله تعالی از نعمت آب در قرآن کریم چنین تذکر منوده است‪َ }:‬و ُه َو الَّ ِذي أَ ْر َ‬
‫س َل ال ِّريَ َ‬
‫َاس كَ ِثريا}الفرقان‪)۴۹-۴۸( :‬‬ ‫حي َِي ِب ِه َبلْدَ ة َّم ْيتا َون ُْس ِق َيهُ ِم َّام َخلَ ْق َنا َأنْ َعاما َو َأن ِ َّ‬
‫ط ُهورا ‪ .‬لِ ُن ْ‬
‫َماء َ‬

‫ترجمه‪ -:‬او آن کسی است که میفرستد باد هارا مژده رسان‪ ،‬پیشاپیش باران رحمتش وما هستیم که از آسامن آب پاکی را فرو‬
‫می ریزیم‪ ،‬تا به وسیله آن آب رسزمین مرده را زنده سازیم وبه مخلوقات خود از آن جمله چهار پایان ومردمان بسیاری آنرا‬
‫بنوشانیم‪.‬‬
‫و در رابطه به اینکه آب نعمت است الله تعالی فرموده است که آورنده باران من هستم اگر من آب را توسط زمین فرو بربم پس‬
‫کسی هست که آب رشین به شام بدهد؟‪.‬‬
‫ن يَأْ ِتيك ُْم ِبِ َاء َم ِعن{ امللک‪)30( :‬‬
‫{ق ُْل أَ َرأَيْ ُت ْم إِنْ أَ ْصبَ َح َما ُؤك ُْم َغ ْورا َف َم ْ‬
‫ترجمه‪ -:‬بگو به من خرب دهید اگر آب مورد استفاده تان در زمین فرو رود پس چه کسی برای شام آب روان می آورد‪.‬‬
‫در بعضی اوقات به طور آزمایش ویا هم از جهت رسکشی وفساد انسانها الله جل جالله باران رحمت خود را بند میکند که به‬
‫همین خاطر زمین به نبود آب وخشکسالی روبرو میشود‪ ،‬وزمین و دشت ها نیز خشک میگردد‪ ،‬ذخیره آب در کوه ها‪ ،‬بحرها‪،‬‬
‫جوچه ها و در یاها کم میشود‪ ،‬آب چاها نیز کم شده ودر بعضی حاالت خشک میشود؛ واز همین جهت زندگی همه انسانها‪،‬‬
‫حیوانات اهلی وغیر اهلی به قحطی روبرو میشوند واز نعمت الله تعالی محروم میگردند‪.‬چنانچه الله تعالی فرموده‬
‫َري ِف ْت َنة َو ِإلَ ْي َنا تُ ْر َج ُعونَ } األنبیاء‪)35( :‬‬
‫ِالرش َوالْخ ْ ِ‬
‫است‪َ {:‬ونَ ْبلُوكُم ب َّ ِّ‬

‫ترجمه‪ -:‬وشامرا به سختی وآسودگی کامال می آزمائیم وبسوی ما بازگردانده میشوید‪.‬‬

‫ض َوإِنَّا َع َىل َذهَاب ِب ِه‬

‫ف األ ْر ِ‬ ‫الس َامء َماء ِب َقدَ ر َفأَ ْ‬
‫سكَنَّا ُه ِ‬ ‫ن َّ‬‫الله تعالی در مورد بند شدن باران چنین فرموده است‪َ {:‬وأَن َزلْنَا ِم َ‬
‫لَقَا ِد ُرونَ { املؤمنون‪)18( :‬‬

‫ترجمه‪ -:‬وما از آسامن آب اززشمندی را به اندازه الزم فرو ریخته ام ‪ ،‬پس آنرا در زمین جای دادیم وشکی نیست که ما بر دور‬
‫ساخنت آن توانائیم‪.‬‬

‫اگر ما به حالت کنونی متوجه شویم در می یابیم که در اکرث والیت های کشور بارندګی منی شود وچاه ها نیز خشک گردیده‬
‫است وهمچنان در کوه ها‪ ،‬چشمه ها نیز خشک شده است‪ ،‬اگر خشک نشده باشد آب آن؛ کم شده است‪.‬‬

‫واین حالتی است که ماباید به خالق خود رجوع کنیم واز الله تعالی برای خطا ها وگناهان خود معافی بخواهیم وبسوی پروردگار‬
‫خویش توبه گار شویم وبه گناهان خود اعرتاف منایم واز ذات الله تعالی طلب باران منائیم که او مترصف باران آسامنها است‪.‬‬

‫تا آنکه الله تعالی باالی ما رحم منوده وباالی این رسزمین باران خود را بریزاند‪ ،‬ت دشت ها رس سبز شود‪ ،‬آب سطح زمین‬
‫پوره شود‪،‬چاه ها دوباره زنده شود وآب چشمه ها زیاد گردد ‪ ،‬کشت وزراعت آبیاری شود‪ ،‬وآب دریاها وجوچه ها دوباره زیاد ګردد‪.‬‬

‫این کار و طلب باران بسیار مهم است زیرا که زندگی وآبادی به آن بستگی دارد‪ .‬از گناهان خود بخشش خواسنت و از الله تعالی‬
‫اس َت ْغ ِف ُروا َر َّبك ُْم ثُ َّم‬
‫طلب باران کردن چیزی هست که هود علیه السالم بر آن امر کرده است که برای قوم خود فرمود‪َ { :‬و َيا َق ْو ِم ْ‬
‫ج ِر ِم َ‬
‫ن} هود‪)۵۲( :‬‬ ‫الس َام َء َعلَ ْيك ُْم ِمدْ َرارا َويَ ِز ْدك ُْم ُق َّوة إِ َ‬
‫َل ُق َّوتِك ُْم َوال تَ َت َولَّ ْوا ُم ْ‬ ‫تُوبُوا إِلَيْ ِه يُ ْر ِسلِ َّ‬

‫ترجمه‪ -:‬ای قوم من از پرودرگار تان آمرزش بخواهید باز بسوی او باز گردید تا برشام باران پی در پی بفرستد ونیرویی را بر‬
‫نیروی شام بیفزاید ومجرمانه از حق روی متابید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫در روایاتی آمده است که الله تعالی سه سال باران رحمت را باالی قوم هود علیه السالم بند کرده بود‪ ،‬سپس هود علیه السالم‬
‫رضورت باران را احساس کرده وبرای قوم خود گفت ‪:‬از الله تعالی برای محو گناهان خود آمرزش خواسته واز گناهان خود‬
‫توبه منائید‪[.‬تفسیر قرطبي]‬

‫همچنان نوح علیه السالم به قوم خود گفت‪:‬اگر شام بسوی الله تعالی باز گردید واز آن از گناهان خود آمرزش بخواهید‪ ،‬الله‬
‫اس َت ْغ ِف ُروا َربَّك ُْم ِإنَّهُ كَانَ َغفَّارا ‪ .‬يُ ْر ِ‬
‫سلِ َّ‬
‫الس َام َء‬ ‫تعالی باالی شام رحم منوده وباران رحمت خود را از آسامن رسازیر میکند‪َ { :‬ف ُقل ُ‬
‫ْت ْ‬
‫ج َع ْل لَك ُْم َأنْ َهارا‪َ .‬ما لَك ُْم ال تَ ْر ُجونَ لِلَّ ِه َوقَارا } نوح‪)۱۳-۱۰(:‬‬‫ج َع ْل لَك ُْم َجنَّات َو َي ْ‬ ‫ُيْ ِد ْدك ُْم ِبأَ ْم َوال َو َب ِن َ‬
‫ن َو َي ْ‬ ‫َعلَ ْيك ُْم ِمدْ َرارا ‪َ .‬و ُ‬

‫ترجمه‪ -:‬پس به ایشان گفتم از پروردگار خود آمرزش بخواهید چرا که او بسیار آمرزنده است ‪،‬اگر چنین کنید بر شام باران پر‬
‫خیر وبرکت را پیاپی میفرستد‪ ،‬وشامرا به مالهای وفرزندان امداد میکند وبرای شام باغهای رس سبز میدهد وبرای شام نحرهای‬
‫پر از آب پدید می آورد؛ شامرا چه شده است که به عظمت وشکوه الله معتقد نیستید؟‪.‬‬

‫در روایات آمده است که هر گاه قوم نوح علیه السالم سخن اورا نپذیرفتند‪ ،‬الله تعالی باران خود را بند کرد وزنان آنها را چهل‬
‫سال عقیم گذاشت‪،‬چهار پایان آنها هالک شدند‪ ،‬رس سبزی هایشان تباه شدند‪،‬سپس ایشان به نزد نوح علیه السالم مراجعه‬
‫منوده واز آن کمک خواستند پس نوح علیه السالم برایشان گفت‪ :‬از گناهان خود توبه گار شوید تا آنکه الله تعالی باالی شام‬
‫رحم منوده واز آسامن باران رحمت را فرود بیاورد‪ .‬الجامع ألحكام القرآن (‪(302 /18‬‬

‫در این آیات مبارک از برای ما این درس است که ما هم در وقت بند شدن باران آن کاری را انجام دهیم که آنرا هود علیه السالم‬
‫ونوح علیه السالم برای قوم خود نشان داده وبرای قوم خود طلب باران کرده بود‪.‬‬

‫در یک روایت آمده است‪(:‬شكا رجل إَل الحسن الجدوبة فقال له ‪ :‬استغفر الله‪ .‬وشكا آخر إليه الفقر فقال له ‪:‬استغفر الله‪.‬‬
‫وقال له آخر‪.‬ادع الله أن يرزقني ولدا ؛ فقال له ‪ :‬استغفر الله‪.‬وشكا إليه آخر جفاف بستانه ؛فقال له ‪:‬استغفر الله‪ .‬فقلنا له ف‬
‫س َت ْغ ِف ُروا َربَّك ُْم إِنَّهُ كَانَ َغفَّارا‪ .‬يُ ْر ِسلِ َّ‬
‫الس َام َء َعلَ ْيكُ ْم‬ ‫ذلك ؟ فقال‪:‬ما قلت من عندي شيئا ؛ إن الله تعاَل يقول ف سورة "نوح" ‪{:‬ا ْ‬
‫ِمدْ َرارا)‪.‬‬
‫الجامع ألحكام القرآن (‪(302 /18‬‬
‫ترجمه‪ -:‬يک شخص به حسن برصی رحمه الله از خشکسالی شکایت کرد‪،‬او برایش گفت‪:‬استغفار بگو وشخص دیگر از فقر‬
‫شکایت کرد برایش گفت‪ :‬استغفار بگو‪ ،‬وشخص دیگر گفت‪:‬که برای من از الله فرزند بخواه ! برایش گفت‪ :‬اسغفار‬
‫بخواه‪،‬شخص دیگر از خشکی باغ شکایت کرد؛ برایش گفت‪ :‬استغفار بگو‪.‬ما برایش گفتیم‪ :‬همه را گفتید که استغفار‬
‫(اس َت ْغ ِف ُروا َربَّك ُْم ِإنَّهُ كَا َ‬
‫ن‬ ‫بگویند؟حسن برصی رحمه الله کفت‪:‬این را من از خود نگفتم؛ الله تعالی در سوره نوح فرموده است‪ْ :‬‬
‫ج َع ْل لَك ُْم َأنْ َهارا}‬
‫ج َع ْل لَك ُْم َجنَّات َويَ ْ‬ ‫ُيْ ِد ْدك ُْم ِبأَ ْم َوال َوبَ ِن َ‬
‫ن َويَ ْ‬ ‫الس َام َء َعلَ ْيك ُْم ِمدْ َرارا ‪َ .‬و ُ‬
‫َغفَّارا‪ .‬يُ ْر ِسلِ َّ‬
‫در این شک نیست که عذاب الهی غالبا به اساس گناهان نازل میګردد‪ ،‬بارانیکه باالی قوم نوح علیه السالم و قوم هود علیه‬
‫السالم بند شده بود ‪ ،‬آن هم از جهت گناهان آنها بود و اگر باالی کدام کسی در وازه ای ازآسامن بند شود‪ ،‬آنهم از خاطر‬
‫ض الَّ ِذي َع ِملُوا‬ ‫ت أَ ْي ِدي ال َّن ِ‬
‫اس لِ ُي ِذي َق ُه ْم َب ْع َ‬ ‫ْرب َوالْ َب ْ‬
‫ح ِر ِبِ َا ك ََس َب ْ‬ ‫ف ال َ ِّ‬ ‫گناهان آنها است ‪ .‬الله تعالی فرموده است ‪{ :‬ظَ َه َر الْف َ‬
‫َسا ُد ِ‬
‫لَ َعلَّ ُه ْم يَ ْرجِ ُعونَ } الروم‪)41(:‬‬

‫ترجمه‪ -:‬تباهی وخرابی در خشکه ودریا به خاطر اعاملی پدیدارگشته است که دستهای مردمان انجام داده اند‪ ،‬تا الله جزای‬
‫برخی از کارهای را که انجام داده اند به آنها بچشاند‪ ،‬تا از کارهای بد بازگردند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ت أَ ْي ِديك ُْم َو َي ْعفُو َع ْ‬
‫ن كَ ِثري} الشوری‪)30( :‬‬ ‫و درآیه مبارک دیگری آمده است‪َ { :‬و َما أَ َصا َبك ُْم ِم ْ‬
‫ن ُم ِصي َبة َفب َِام ك ََس َب ْ‬

‫ترجمه‪ -:‬وآن مصیبت وبالئی که به شام میرسد به سب گناهانی است که دستهای شام انجام داده است واز بسیار از گناهان‬
‫شام در گذر میکند‬

‫قوتهای کفری مرصوف اند که سالح های کشتار جمعی بسازند وگاز های گلخانه ای تولید کنند ودر این کار خود تالشهای‬
‫خستگی ناپذیر را انجام میدهند ودر این راستا یکی به دیگر سبقت میگیرند‪ ،‬پس گراف گرمای زمین رو به افزایش است‪ ،‬این‬
‫هامنجایی است که الله تعالی میفرماید‪ :‬چیزی که به شام از عذاب میرسد نتیجه اعامل بد شام است‪ ،‬البته وقتیکه عذاب‬
‫الهی فرا رسد باز مردمان صالح وغیر صالح در آن یکسان می باشند‪.‬‬

‫بنا ما مسلامنان که به پروردگار خود عقیده داریم‪ ،‬باید در وقت سختی ها ومشکالت به خالق وذات مدبر خود رجوع منوده وتوبه‬
‫َل اللَّ ِه َج ِميعا َأيُّ َها الْ ُم ْؤ ِم ُنونَ لَ َعلَّك ُْم تُ ْف ِل ُ‬
‫حونَ } النور‪)31( :‬‬ ‫منائیم‪ ،‬زیرا که الله تعالی به توبه کردن مارا امر کرده است‪َ {.‬وتُو ُبوا ِإ َ‬

‫ترجمه‪ -:‬وای مومنان همه به سوی الله توبه کنید تا رستگار شوید‪.‬‬

‫در یک حدیث رشیف قدسی آمده است‪( :‬يا عبادي ‪ ،‬إنكم تُخطئون بالليل والنهار ‪ ،‬وأنا أَ ْغ ِفر ال ُّذ َ‬
‫نوب جميعا ‪ ،‬فاستغفروين أغ ِف ْر‬
‫لكم)‪.‬صحیح مسلم‬

‫ترجمه‪ -:‬ای بندگان من! شام شب وروز نافرمانی میکنید ومن همه گناهان شامرا می بخشم سپس از گناهان خود از من‬
‫بخشش بخواهید ومن گناهان را می آمرزم‪.‬‬

‫ما اگر براستی توبه کنیم وگناهان را ترک کنیم‪ ،‬عقیده ما بر این است که خالق آسامن وزمین باالی ما رحم میکند وباران را‬
‫ح ِميدُ }‬
‫ل الْ َ‬
‫رش َر ْح َمتَهُ َو ُه َو الْ َو ِ ُّ‬ ‫ن بَ ْع ِد َما َق َن ُ‬
‫طوا َويَنْ ُ ُ‬ ‫ث ِم ْ‬
‫باالی ما میفرستد‪ ،‬طوریکه الله تعالی میفرماید‪َ { :‬و ُه َو الَّ ِذي يُ َن ِّز ُل الْ َغ ْي َ‬
‫الشوری‪)28(:‬‬

‫ترجمه‪ -:‬و اوست که باران را فرو می ریزد بعد ازآنکه مردم از نزول باران نا امید میشوند ورحمت خود را می گسرتاند واو کار‬
‫ساز ستوده شده است‪.‬‬
‫اسباب قطع وتأخیر باران‪:‬‬
‫بعضی اسباب تأخیر وبند شدن باران قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪ -۱‬تکرب وبزرگی کردن در زمین‪ ،‬خود را باالی مردم بزرگ شمردن و به مال‪ ،‬اوالد و منصب افتخار کردن‪ ،‬زیرا باران باالی کسانی‬
‫نازل میشود که آنها متواضع وعاجزی کننده می باشند‪.‬‬
‫از همین جهت است وقتیکه پیامربعلیه السالم طلب باران میکردند عاجزی وترضع را اختیار میکردند‪.‬‬

‫سنن الرتمذي‬ ‫رضعا)‪.‬‬ ‫واضعا‪ُ ،‬م َتخ ِ‬

‫َشعا‪ُ ،‬م َت َ ِ‬ ‫رسول الل ِه صىل الله عليه وسلم لالستسقَاء ُم َت َذلِال‪ُ ،‬م َت ِ‬
‫ُ‬ ‫قال ابن عباس ريض الله عنه‪َ (:‬خ َر َج‬

‫ترجمه‪ -:‬عبدالله بن عباس ريض الله عنه میفرماید ‪ :‬نبي علیه السالم استسقاء وبه (طلب باران ) در حالی بیرون می شدند که‬
‫حالت عاجزی وترضع را اختیار می کردند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪-۲‬گسرتش فساد در میان مردم‪ ،‬این فساد به هر شکلی که باشد مانند‪ :‬تزویر‪ ،‬رشوت‪ ،‬دزدی وخیانت‪ .‬و یک منونه از خیانت‬
‫کمی وکاستی در پیامنه ووزن میباشد‪.‬‬

‫‪ -۳‬ندادن زکات؛ ندادن مال زکات سبب بندشدن وتأخیر باران میگرد‪.‬در حدیث رشیف آمده است‪(:‬ومل ُينعوا زكاة أموالهم إال‬
‫منعوا القطر من السامء‪ ،‬ولوال البهائم مل ُيطروا)‪ .‬سنن ابن ماجه‬

‫ترجمه‪ -:‬منع منی کنند زکات مال خود را‪ ،‬مگر اینکه منع میشود باران از آسامن‪ ،‬اگر حیوانات منی بود هیچ وقت باالی ایشان‬
‫باران منی شد‪.‬‬

‫‪ -۴‬کرثت گناهان ومعاصی‪ ،‬این عمل باعث بند شدن باران‪ ،‬خشکسالی وقحطی میگردد‪ .‬زیرا که گناهان سبب قهر وغضب‬
‫پروردگار گردیده و الله تعالی رحمت خود را بند میکند‪ ،‬از جهت گناهان انسان ها همه حیوانات از رحمت الله تعالی محروم‬
‫میشوند‪.‬‬

‫عمر بن عبدالعزیز رحمه الله میفرماید‪( :‬گفته میشود که به اثر گناهان مردم خواص عام مردم عذاب منیشوند‪ ،‬مگر آنکه منکر‬
‫عام شود باز همه مردم مستحق عذاب میگردد‪ .).‬املوطأ ‪(991 /2( -‬‬

‫بلکه به اثر گناهان مردم حیوانات وحرشات هم در معرض آزرا قرار میگیرند‪.‬‬

‫در یک روایت آم ده است‪ :‬عن أيب هريرة ريض الله عنه أنه سمع رجال يقول‪( :‬إن الظامل ال يرض إال نفسه)‪ .‬فقال أبو هريرة‪(:‬‬
‫َتموت ف وكرها هزاال من ظلم الظامل)‪ .‬شعب اإلُيان ‪ -‬البيهقي (‪(54 /6‬‬
‫ُ‬ ‫حبا َرى ل‬
‫بىل والله‪ ،‬حتى ال ُ‬

‫ترجمه‪ -:‬از ابوهریره ريض الله عنه روایت است که او از یک مردی شنیده که میگفت‪(:‬که ظامل به کس دیگری رضر رسانده‬
‫ی‬
‫منی تواند مگر به نفس خود) ابوهریره رضی الله عنه به او گفت‪:‬بلی! قسم به الله که (رضر ظلم ظامل) می رسد به مرغ ُحبار َ‬
‫که در النه ای خود می میرند از لحاظ ضعیفی به سبب ظلم ظامل‪.‬‬

‫یعنی به پرندگان هم رضر میرسد به اثر ظلم ظامل وقتیکه به سبب ظلم ظامل خشکسالی وقحطی بیایید پس پرندگان هم‬
‫درالنه های خود می میرند‪.‬‬
‫حکم استسقاء (وطلب باران)‪:‬‬
‫استسقاء (وطلب باران)به بیان کردن ثنا وصفت الله تعالی وفریاد کردن به او‪ ،‬وبه گفنت استغفار در کتاب الله‪ ،‬سنت نبوی‬
‫وبه اجامع امت ثابت است‪.‬‬
‫‪-۱‬کتاب الله ‪:‬در قرآن کریم استسقاء(طلب باران) به دعای نوح علیه الصالة والسالم ثابت است که او به قوم خود گفت‪َ {:‬ف ُقلْت‬
‫الس َام َء َعلَ ْيك ُْم ِمدْ َرارا } نوح‪)10 ( :‬‬
‫اس َت ْغ ِف ُروا َر َّبك ُْم إنَّهُ كان َغفَّارا ُي ْر ِس ْل َّ‬
‫ْ‬

‫‪ -۲‬سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم ‪ :‬درباره استسقاء (طلب باران)احادیث زیادی آمده است که چند بار پیامرب علیه السالم‬
‫به طور مکرر استسقاء کرده است واز الله تعالی به باریدن باران تقاضا کرده است‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ -۳‬اجامع ‪ :‬همچنان بعد از نبی علیه الصالة والسالم‪ ،‬خلفای راشدین استسقاء وطلب باران کرده اند وامت اسالمی به استسقاء‬
‫سلفا وخلفا اجامع کرده اند‪.‬البحر الرائق البحر الرائق( ‪)181 /2‬‬

‫سنَة َع َىل َع ْه ِد النَّب ِِّي‪-‬صلی الله علیه وسلم‪َ -‬ف َب ْي َنا ال َّنب ُِّي ‪-‬‬ ‫اس َ‬‫ت ال َّن َ‬ ‫َس بْنِ َمالِك ق ََال أَ َ‬
‫صابَ ِ‬ ‫ن َأن ِ‬ ‫ودر حدیث رشیف آمده است‪َ ( :‬ع ْ‬
‫ول الل ِه َهلَكَ ال َْام ُل َو َجا َع الْ ِع َي ُال فَا ْد ُع اللهَ لَ َنا َف َر َف َع َيدَ ْي ِه َو َما‬
‫س َ‬‫َال َيا َر ُ‬ ‫ف َي ْو ِم ُج ُم َعة قَا َم أَ ْع َر ِ ي‬
‫ايب َفق َ‬ ‫ب ِ‬‫خطُ ُ‬
‫صلی الله علیه وسلم َي ْ‬
‫ت الْ َمطَ َر‬‫رب ِه َح َّتى َرأَ ْي ُ‬
‫ن ِم ْن َ ِ‬ ‫اب أَ ْمث ََال الْ ِ‬
‫ج َبالِ ثُ َّم ل َْم َي ْنز ِْل َع ْ‬ ‫ح ُ‬ ‫الس َ‬ ‫الس َام ِء َق َز َعة َف َوالَّ ِذي نَف ِ‬
‫ْس ِب َي ِد ِه َما َوضَ َع ُه َام َح َّتى ثَا َر َّ‬ ‫ف َّ‬ ‫نَ َرى ِ‬
‫األُ ْخ َرى َوقَا َم َذلِكَ‬ ‫ج ُم َع ِة ْ‬ ‫ن الْ َغ ِد َوبَ ْعدَ الْ َغ ِد َوالَّ ِذي يَلِي ِه َح َّتى الْ ُ‬ ‫ح َي ِت ِه ‪-‬صلی الله علیه وسلم َف ُم ِط ْرنَا يَ ْو َمنَا َذلِكَ َو ِم َ‬ ‫حا َد ُر َع َىل لِ ْ‬
‫يَ َت َ‬
‫ول الل ِه تَ َهدَّ َم الْ ِب َنا ُء َو َغر َِق ال َْام ُل فَا ْد ُع اللهَ لَنَا َف َرف ََع يَدَ يْ ِه َفق َ‬
‫َال اللَّ ُه َّم َح َوالَ ْي َنا َو َال َعلَ ْي َنا)‪.‬صحيح‬ ‫س َ‬‫َال يَا َر ُ‬ ‫ايب أَ ْو ق َ‬
‫َال غ َْريُ ُه َفق َ‬ ‫األَ ْع َر ِ ُّ‬
‫ْ‬
‫البخاري‪-‬نسخة طوق النجاة (ص‪(23 :‬‬

‫ترجمه‪ -:‬از انس بن مالک ريض الله عنه روایت است او میگوید که به مردم در زمانه پیامرب علیه السالم قحطی رسید‪ ،‬یک بار‬
‫پیامرب علیه السالم در روز جمعه خطبه ای ایراد میفرمود‪ :‬ومرد اطرافی ایستادشده وگفت‪ :‬ای رسول خدا! مال واوالد هالک شد‬
‫‪ ،‬برای ما دعا کن‪ ،‬نبی علیه السالم هردو دستان مبارک خود را بلند کرد در حالیکه در آسامن ابری دیده منیشد‪ ،‬قسم به آن‬
‫ذاتی که نفس من در اختیار او هست هر دو دستان مبارک خود را پائین نکرده بود مگر اینکه ابرها پراگنده شد مانند کوه ها‬
‫ونبی علیه السالم از منرب پائین نشده بود‪ ،‬مگر اینکه مادیدیم که باران در ریش مبارکش می چکید ‪.‬به ما در آن روز وفردای آن‬
‫هم باران شد ودر روز سوم هم باران شد تا جمعه آینده‪ ،‬هامن اطرافی ایستاده شد وراوی میگوید یا شخص دیگری گفت‪ :‬ای‬
‫رسول خدا ! آبادی ها ویران شده‪ ،‬مالها غرق شدند دعا کن برای ما (بخاطر بندش باران) ‪ ،‬نبی علیه الصالة والسالم هر دو‬
‫دستان خود را بلند کردند واینطور گفت‪ :‬ای الله ! باران رحمت به اطراف ما ببار ‪ ،‬نه باالی ما‪.‬‬

‫امام ابن عابدین میگوید که مناز استسقاء مستحب ومندوب است‪.‬‬

‫)قلت ‪ :‬والظاهر أن املراد به الندب واالستحباب(‪.‬حاشية ابن عابدين (‪(184 /2‬‬

‫در ظاهر الروایه به نزد امام ابوحنيفه رحمه الله در استسقاء (طلب باران ) مناز با جامعت به طور مسنون ثابت نیست‪ ،‬اگر مردم‬
‫تنها تنها مناز میخوانند باکی ندارد‪ ،‬بلکه استسقاء وطلب باران دعا است طوریکه الله تعالی میفرماید‪{ :‬فقلت‪ :‬استغفروا ربكم‬
‫إنه كان غفارا‪ ،‬يرسل السامء عليكم مدرارا} ونبی علیه السالم وقتیکه استسقاء کرده اند از ایشان مناز روایت نشده است‪،‬‬
‫ایشان تنها دعا کرده است‪.‬هنگامیکه به نزد امام ابو حنیفه رحمه الله مناز جامعت در استسقاء ثابت نیست خواندن خطبه‬
‫و(قلب رداء) نیز ثابت منی باشد‪ ،‬زیرا که سبب استسقاء تنها دعا است ‪ .‬الهداية رشح البداية (‪(88 /1‬‬

‫امام اعظم ابوحنيفه رح میگوید در کدام وقتیکه پیامرب علیه السالم استسقاء کرده او تنها دعا منوده است ومنازی اداء نکرده‬
‫ودر کدام روایتیکه مناز ذکر شده آن روایت شاذ است‪ .‬حاشية الطحطاوي عىل مراقي الفالح (ص‪)359 :‬‬
‫وبه نزد امام محمد و امام ابویوسف رحمهام الله دو رکعت مناز در استسقاء از نبی علیه السالم ثابت است وابن عباس رضی‬

‫‪6‬‬
‫الله عنهام از پیامربعلیه السالم نقل کرده است ومناسب است که از سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم پیروی شود مانند‬
‫اداءکردن دو رکعت مناز در روز های عید ‪.‬‬

‫از امام ابویوسف رحمة الله علیه در این باره دو قسم روایت‪ ،‬نقل شده است‪،‬در یک روایت امام ابویوسف با امام ابو حنیفه‬
‫موافق است ودر روایت دیگر با امام محمد رح است‪ .‬اما امام طحاوی میگوید‪ :‬که امام ابو یوسف با امام محمد همنظر اند‬
‫األَ َص ُّح) بدائع الصنائع (‪(282 /1‬‬ ‫ِي َق ْولَهُ مع َق ْولِ ُم َ‬
‫ح َّمد وهو ْ‬ ‫واین سخن صحیح تر است‪َ ( .‬و َذكَ َر الطَّ َ‬
‫حاو ُّ‬

‫امام محمد رح می ګوید که مناز استسقاء را مانند مناز عید میداند که قرآئت جهری در آن خوانده میشود وبعد از مناز خطبه‬
‫خوانده میشود‪.‬‬

‫امام مرغیناين رحمه الله بعد از ذکر قول امام ابوحنیفه رح میگوید‪( :‬قلنا فعله مرة وتركه أخرى فلم يكن سنة)‬

‫ترجمه‪ -:‬ما میگوئیم که نبی علیه الصالة والسالم بعضی وقت مناز خوانده وبعضی وقت نخوانده است‪ ،‬پس سنت نشد‪.‬‬

‫امام ابن عابدین میگوید که اختالف در بین امام اعظم ابوحنیفه و امام محمد و ابویوسف در باره سنت بودن جامعت است نه‬
‫در مرشوعیت آن ‪ ،‬زیرا که مناز استسقاء را با جامعت اداء کردن قائل نیست اما در نفس مرشوعیت آن امام ابوحنیفه رح هم‬
‫قائل است ‪،‬البته موقف مصنف الدر املختار مانند امام نسفی است که ایشان میگویند اختالف میان آنها جامعت در مرشوعیت‬
‫وعدم مرشوعیت است‪.‬‬

‫ف أَ ْصلِ الْ َم ْ ُ‬
‫رشو ِع َّي ِة)‪.‬رد املحتار (‪)194 /6‬‬ ‫الس ِّن َّي ِة َال ِ‬
‫ف ُّ‬ ‫ن أَنَّ الْ ِ‬
‫خ َال َ‬
‫ف ِ‬ ‫ِس َال ِم ِم ْ‬ ‫( َو َه َذا ُم َوا ِفق لِ َام َذكَ َر ُه شَ ْيخُ ْ‬
‫اإل ْ‬

‫در فتاوی حقانیه آمده است که در این مسئله قول صاحبین قول مفتی به است‪.‬فتاوی حقانیه ج‪ ،۲‬ص‪)۵۴( :‬‬

‫طریقه استسقاء وطلب باران‪:‬‬

‫از احادیث رشیف استسقاء (طلب باران) سه طریقه معلوم میشود‪:‬‬

‫‪ -۱‬عالوه از مناز تنها استغفار ودعا خواسنت‪.‬‬

‫‪ -۲‬در اثنای خواندن خطبه مناز جمعه طلب باران ودعا کردن‪ ،‬مانند‪ :‬حدیث فوق که از انس ابن مالک رضی الله عنه روایت شده است‪.‬‬

‫‪ -۳‬برای طلب باران مستقل دو رکعت مناز خواندن‪.‬‬

‫البته طریقه بهرت در استسقاء این صورت است که همه مردم در یک صحرای بزرگ جمع شوند وبه بسیار عاجزی وترضع دو‬
‫رکعت مناز به جهر بخوانند باز امام به روی زمین ایستاده شده خطبه ایراد مناید بعد از آن رو به قبله ایستاد شده ودعا طلب کنند‪.‬‬

‫اس قَا ِعدُ ونَ ُم ْس َت ْق ِبلُونَ الْ ِقبْلَ َة)‪ .‬تبين الحقائق (‪(231 /1‬‬ ‫امام زيلعي میگوید‪َ ( :‬ويَ ْس َت ْقب ُِل بِالدُّ َعا ِء الْ ِق ْبلَ َة ق ِ‬
‫َاِئا َوال َّن ُ‬

‫ترجمه‪ -:‬امام در وقت دعا رو به قبله بگرداند در حالت ایستاده دعا کند در حالیکه مردم رو به قبله نشسته باشند‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫به نزد امام محمد امام درخطبه استسقاء مانند خطبه جمعه می نشیند‪ ،‬واز امام ابو یوسف درین مورد دو نوع روایت نقل است‪،‬‬
‫در یک روایتی از امام ابویوسف رح آمده است که امام در خطبه ننشیند و در روایت دیگری آمده است اگر امام یک خطبه‬
‫بخواند در حالت ایستاده بهرت است ‪.‬‬

‫در تحفة الفقها آمده است‪(:‬وهل يجلس ف خطبة االستسقاء عن أيب يوسف روايتان ف رواية ال يجلس وف رواية أخرى إن‬
‫خطب خطبة واحدة قاِئا فحسن)‪.‬تحفة الفقهاء (‪(185 /1‬‬

‫به نزد امام محمد وابو یوسف رح مناز استسقاء مانند مناز جمعه است که جهرا خوانده شود و افضل این است که در رکعت اول‬
‫{ سبح اسم ربك األعىل } را بخواند ودر رکعت دوم { هل أتاك حديث الغاشية }‪.‬تحفة الفقهاء (‪)185 /1‬‬

‫مردم به خطبه امام گوش فرا دهند‪.‬‬

‫منرب را بیرون نکنن د واگر منرب را بیرون آوردند جواز دارد‪ ،‬اما طریقه مسنونه این است که امام به روی زمین ایستاده وخطبه را‬
‫بخواند‪.‬‬

‫رب َجازَ)‪ .‬البحر الرائق (‪(182 /2‬‬ ‫س ِت ْسقَا ِء ِم ْن َرب َب ْل َيقُو ُم ْ ِ‬

‫اإل َما ُم َوالْ َق ْو ُم ُق ُعود َفإِنْ أخرجو الْ ِم ْن َ َ‬ ‫خ َر ُج ف ِ‬
‫اال ْ‬ ‫ابن نجیم رح میگوید‪َ (:‬و َال ُي ْ‬

‫وقتیکه امام از خطبه فارغ ګردید به قصد فالی نیک چادر خود را میگرداند وآن چنین که الله تعالی قحطی را به فراوانی مبدل‬
‫يب ال ِّردَا ِء إنْ كان‬
‫گرداند وسختی را به آسانی‪ .‬وطریقه گرداندن چادر در فتاوای عاملگیری اینطور ذکر شده است‪َ (:‬و ِص َف ُة تَ ْقلِ ِ‬
‫الفتاوى الهندية (‪(154 /1‬‬ ‫األَ ْ‬
‫ُيَنِ )‪.‬‬ ‫األَيْ َ َ‬
‫س عىل ْ‬ ‫األَيْ َ ِ‬
‫س َو ْ‬ ‫ن عىل ْ‬ ‫األَ ْ‬
‫ُيَ َ‬ ‫ب ْ‬‫جانِ َ‬ ‫س َفلَهُ أَ ْع َال ُه َوأَ ْع َال ُه أَ ْ‬
‫س َفلَهُ َوإِنْ كان ُمدَ َّورا َج َع َل الْ َ‬ ‫ُم َربَّعا َج َع َل أَ ْ‬

‫اگر چادر چهار کنجه بود ‪ ،‬طرف پائین آنرا باال بگرداند وطرف باالی آنرا پایان بیاورد واگر چادر گرد بود پس طرف راست آنرا به‬
‫طرف چپ بگرداند وطرف چپ آنرا به طرف راست بگرداند ‪.‬‬

‫وقتیکه امام از گرداندن چادر فارغ شد ؛ پس امام ومردم همه دستان خود را به سوی آسامن بلند کرده و حمد وثنای الله تعالی‬
‫را گفته واستغفار بگویند واز الله تعالی به بسیار عاجزی وترضع طلب باران کنند وکوشش کنند که صدقه وخیرات بدهند تا‬
‫اینکه الله به اساس مهربانی خود باران را فرو آورد‪.‬‬

‫نبی علیه الصالة والسالم به این اندازه دستان خود را در جای دیگری بلند نکرده طوریکه دراستسقاء بلند کرده است‪.‬‬

‫در فتاوی حقانیه آمده است که در مناز استسقاء دستهارا رس چپه گرفته طلب دعا کنند‪ ،‬از جناب رسول الله صلی الله علیه وسلم‬
‫ثابت است‪ ،‬از این جهت فقهای امت در اثنای مناز استسقاء در وقت دعا کردن دست هارا رس چپه گرفنت سنت قرار داده اند‪.‬‬

‫اگر باران باز هم نشد مستحب است که سه روز مناز استسقاء را اداء کنند واز الله تعالی نا امید نشوند‪ .‬تحفة الفقهاء (‪(186 /1‬در‬
‫اللباب ف رشح الكتاب آمده است‪ (:‬ويستحب الخروج له إَل الصحراء؛ إال ف مكة وبيت املقدس فيخرجون إَل‬

‫املسجد ثالثة أيام مشاة ف ثياب خلقة غسيلة متذللن متواضعن خاشعن للّه تعاَل ناكسن رءوسهم مقدمن الصدقة كل‬
‫(ص‪(59 :‬‬ ‫يوم قبل خروجهم‪ ،‬ويحددون التوبة‪ ،‬ويستسقون بالضعفة والشيوخ والعجائز واألطفال)‪ .‬اللباب ف رشح الكتاب‬

‫‪8‬‬
‫ترجمه‪ -:‬مستحب این است که در مناز استسقاء به صحرا بیرون شوند عالوه در مکه مکرمه وبیت املقدس‪ ،‬وبه سوی مسجد‬

‫سه روز پیاده بیایند‪ ،‬در لباسهای کهنه که شسته شده باشد ودر این حالت متواضع وعاجزی کنان باشند‪ ،‬وبه سوی الله تعالی‬

‫خشوع کننده باشند ‪ ،‬رسهای خودرا پائین منوده وهر روز پیش از بیرون شدن صدقه کنند و به جدیت توبه منایند واستسقاء‬

‫را همرای ضعیفان‪ ،‬پیرمردان واطفال منایند‪.‬‬

‫‪9‬‬