‫به نام خدای هستی بخش‬

‫اصول و روش های توانبخشی‬

 ‫مفهوم و تعریف پیشگیری‬
‫جلوگيري از به وجود آمدن بيماري قبل از وقوع آن‬ ‫•‬
‫ضمنا پيشگيري شامل كلّيه اقداماتي ميشود كه از آن ها براي قطع يا‬ ‫•‬
‫آهسته كردن سير بيماري‪ ،‬استفاده ميشود‬
‫اهداف علم پزشكي‪ :‬حفظ سالمتي افراد سالم و بازگرداندن آن به‬ ‫•‬
‫هنگام بيماري‪ ،‬ارتقاي سالمتي و كاهش و رفع رنج و ناراحتي مردم‪.‬‬
‫اين اهداف در واژه "پيشگيري" گنجانده شده اند‬
‫كليّه اقداماتي است كه به منظور جلوگيري از بروز‪ ،‬قطع يا كاهش‬ ‫•‬
‫سرعت سير بيماري استفاده ميشود‬
 ‫سطوح پیشگیری‬
‫‪ )1‬پيشگيري نخستين يا ابتدايي (‪:)Primordial‬‬ ‫•‬
‫جلوگيري از پيدايش و برقراري عوامل خطرزاي بيماري‬ ‫•‬
‫‪ )2‬پيشگيري سطح اوّل (‪:)Primary‬‬ ‫•‬
‫پيشگيري از بروز بيماري در اشخاص سالم‬ ‫•‬
‫‪ )3‬پيشگيري سطح دوّم (‪ :)Secondary‬بر كساني كه بيماري در آن ها ظاهر‬ ‫•‬
‫شده است توجه دارد‬
‫به مرحله قبل از بروز عاليم باليني مربوط است و موضوع آن كشف به موقع و درمان‬ ‫•‬
‫بيماري ها قبل از ايجاد عاليم و نشاني هاي واضح باليني است‬
‫‪ )4‬پيشگيري سطح سوّم (‪ :)Tertiary‬مربوط به مراحل پيشرفته بيماري يا ايجاد‬ ‫•‬
‫ناتواني است‬
‫عبارت است از كاهش ناتواني‪ ،‬معلوليت و بيماري و كوشش هايي كه براي برگرداندن‬ ‫•‬
‫اعمال اعضاء و دستگاه ها به حالت موثر به كار گرفته ميشود‬
‫نكته ‪ :‬اگر چه پيشگيري نخستين و پيشگيري سطح اوّل بيشتر در سالمت و رفاه كل‬ ‫•‬
‫جامعه سهيمند ولي تمام سطوح پيشگيري‪ ،‬مهم و مكمل يكديگرند‬
 ‫مفهوم ناتوانی وتوانبخشی‬

Disability & Rehabilitation

 ‫نقص ‪Impairment‬‬
‫• مفهوم نقص‪ ،‬که از آن با عنوان اختالل هم نام برده می شود‪،‬‬
‫مرتبط است با غیرعادی بودن ساختار‪ ،‬نمود ظاهری اندام و‬
‫عملکرد بدن‪ ،‬به هر دلیل که باشد‪ .‬به عبارت دیگر هرگونه‬
‫فقدان یا ناهنجاری در زمینۀ جسمانی‪ ،‬روانی‪ ،‬عملکردی یا‬
‫آناتومی انسان‪ ،‬نقص نامیده می شود‪.‬‬
 ‫‪Disability & Handicap‬‬
‫تعریف ناتوانی ‪: Disability‬‬ ‫•‬
‫ناتوانی منعکس کننده پیامدهای نقص(اختالل) در عملکرد و‬ ‫•‬
‫فعالیت فرداست؛ به عبارت دیگر هرگونه فقدان یا محدودیت در‬
‫توانایی انجام دادن فعالیت هایی که در سطح طبیعی‪ ،‬از هر‬
‫انسانی انتظار می رود‪ ،‬ناتوانی نامیده می شود‪.‬‬
‫معلولیت ‪ :Handicap‬معلولیت مرتبط است با محرومیت هایی که‬ ‫•‬
‫فرد در نتیجۀ نقص(اختالل) و ناتوانی تجربه می کند؛ به عبارت‬
‫دیگر هر گونه فقدان یا کاهش فرصت برای مشارکت در زندگی‬
‫اجتماعی در سطحی برابر با دیگران معلولیت نامیده می شود‪.‬‬
‫معلولیت که از آن با عنوان«محدودیت مشارکت» هم نامبرده می‬ ‫•‬
‫شود‬
 ‫• انواع ناتوانی‬
‫• عکس العمل های روحی روانی به ناتوانی‪ :‬شامل انکار‪،‬‬
‫سوگ‪ ،‬اندوه‪ ،‬تردید‪ ،‬نا امیدی‪ ،‬امیدواری و سازگاری با شرایط‬
‫است‪.‬‬
 ‫تعریف توانبخشی (‪)Rehabilitation‬‬
‫• جامعترين تعريف توانبخشي‪ ،‬تعريف پرفسور ‪ Helander‬كارشناس ارشد‬
‫امور معلوالن سازمان بهداشت جهاني در سال ‪ 1994‬است‪:‬‬
‫• توان بخشي شامل همۀ اقدامات هدفمند براي كاهش اثر معلوليت‬
‫بر فرد‪ ،‬قادر ساختن وي براي دست يابي به استقالل‪ ،‬مراودۀ اجتماعي‪،‬‬
‫كسب كيفيت زندگي بهتر و خودشكوفايي است‪ .‬توانبخشي عالوه بر‬
‫آموزش افراد معلول‪ ،‬شامل مداخله در ساختار عمومي جامعه به‬
‫منظور متناسب سازي و حفظ رعايت حقوق انساني افراد ناتوان است‪.‬‬
 ‫توانبخشی (‪)Rehabilitation‬‬
‫• يک فرآيند خالق و پويا است که نيازمند کار حرفه اي‬
‫تيمي با بيماران و خانواده ها مي باشد ( پرستاران‪،‬‬
‫پزشکان‪ ،‬فيزيوتراپيست‪،‬کاردرمانگر‪ ،‬تفريح درمانگر‪،‬‬
‫گفتاردرمانگر‪ ،‬روان شناس‪ ،‬روان پرستار‪ ،‬روحاني‪ ،‬مددکار‬
‫اجتماعي‪ ،‬مشاوران حرفه اي‪ ،‬متخصص اندامهاي‬
‫مصنوعي و‪) ...‬‬
 ‫اصول و فلسفه بازتوانی‬
‫توانبخشي يک فرآيند پويا و سالمت مدار (‪)Health-oriented‬‬ ‫•‬
‫است که به بيمار مبتال به اختالالت حاد‪ ،‬مزمن يا فرد ناتوان براي‬
‫رسيدن به باالترين سطح ممکن عملکرد جسمي‪ ،‬رواني‪ ،‬ذهني‬
‫اجتماعي و اقتصادي کمک مي کند تا به يک کيفيت زندگي قابل‬
‫قبول‪ ،‬باوقار و احترام همراه با استقالل برسد‬
‫در فرآيند توانمندسازي (‪ )Habilitation‬بيماران با استفاده از‬ ‫•‬
‫منابع و تمرکز روي تواناييهاي موجود‪ ،‬با ناتواني ها کنار مي آيند‬
‫اصول توانبخشي‪ ،‬اساس مراقبت از تمام بيماران است‬ ‫•‬
‫در اولين تماس با بيمار آغاز مي شود‬ ‫•‬
‫توانبخشي شامل فعاليت هاي ياددهي‪-‬يادگيري در ارتباط با‬ ‫•‬
‫اعمال مربوط به زندگي روزانه مي باشد‪.‬‬
 ‫اصول زیربنایی فرآیند مراقبتهای مبتنی بر توانبخشی‬

‫توانبخشي فرآيندي مستمر است‬ ‫•‬

‫مستلزم مشارکت فعال بيمار و بيمار محور است‬ ‫•‬
‫شناسايي افراد کليدي خانواده‬ ‫•‬
‫فرآيندي هدف محور است‪ :‬تعيين توافقي اهداف بين بيمار و تيم‬ ‫•‬
‫نيازمند کار تيمي چندتخصصي است (پري يور و اوکئتنل ‪)2009‬‬ ‫•‬
‫بيمار يک عضو کليدي از تيم توانبخشي است که تالش تيم بر‬ ‫•‬
‫روي او متمرکز است‬
‫هر بيماري صرفنظر از سن‪ ،‬جنس‪ ،‬وضعيت اقتصادي اجتماعي‬ ‫•‬
‫و‪ ...‬حق دريافت خدمات بازتواني را دارد‬
‫خانواده به عنوان يک سيستم پويا در فرآيند توانبخشي نقش‬ ‫•‬
‫حمايت‪ ،‬تطابق‪ ،‬مشارکت را بر عهده دارد‬
 ‫اصول و فلسفه توانبخشی‬
‫• دست يافتن به هدف توانبخشي سبب مي شود بيمار در نهايت به توانايي خود‬
‫مديريتي در ارتباط با بيماري مزمن يا ناتواني دست يابد‪.‬‬
‫• تالش جهت بازگشت هر چه سريعتر بيمار به جامعه‬
‫• براي رسيدن به سطح کيفيت زندگي قابل قبول بايستي به ويژگيها و شرايط هر‬
‫بيمار و خانواده وي توجه نمود‪.‬‬
‫• هدف پرستاري توانبخشي‪:‬‬
‫کمک به بيمار در دستيابي به حفظ سالمت بهينه از منظر بيمار (هومن ‪)2008‬‬
‫• اهداف‪ :‬بازگرداندن بيمار به استقالل يا سطح عملکرد قبل از بيماري و صدمه در‬
‫کوتاهترين زمان ممکن؛ در صورت عدم امکان‪ ،‬به حداکثر رساندن استقالل و‬
‫پيشگيري از ناتواني ثانويه و ارتقاء کيفيت زندگي قابل قبول در بيمار‬
‫• پرستار‪ ،‬مسوول هماهنگي طرح کلي توانبخشي و همسان سازي خدمات ارائه‬
‫شده از سوي تيم اعضاي مراقبت سالمتي در بيمارستان و منزل مي باشد‬
 ‫انواع توانبخشی‬
‫• پزشکی‬
‫• حرفه ای‬
‫‪‬زمینه های تدابیر پرستاری در توانبخشی‬
‫سازش با ناتوانی‪ ،‬مراقبت از خود‪ ،‬حرکت و جابجایی‪،‬‬
‫مراقبت از پوست‪ ،‬کنترل دفعی‪ ،‬نقش های مراقبتی‪،‬‬
‫آموزشی‪ ،‬مشاوره‪ ،‬هماهنگ کننده و مدیریت کننده تیم‬
‫توانبخشی‬
 ‫انواع بازتوانی‬
‫حیطه های تخصصی توانبخشی‬
‫برنامه هاي بعد از بهبود از سكته مغزي و توانبخشي صدمه مغزي ناشي از‬ ‫•‬
‫ضربه‬
‫برنامه هاي توانبخشي در صدمه نخاعي‪ ،‬ارتقاء درک آثار و عوارض‬ ‫•‬
‫برنامه هاي توانبخشي ارتوپدي ( قطع عضو‪ ،‬آرتريت‪ ،‬تعويض مفصل )‬ ‫•‬
‫توانبخشي قلبي ( انفاركتوس ميوكارد )‪ :‬ورزش و فعاليت‪ ،‬مشاوره غذايي‪،‬‬ ‫•‬
‫كنترل استرس‪ ،‬فعاليت جنسي و كاهش خطر‬
‫برنامه هاي توانبخشي ريوي ( ‪ ،COPD‬دستگاه تهويه ريوي )‬ ‫•‬
‫برنامه هاي جامع مديريت درد ( درد مزمن )‬ ‫•‬
‫برنامه هاي توانبخشي جامع سوختگي‬ ‫•‬
‫برنامه هاي توانبخشي كودكان ( ناتوانيهاي تكاملي و اكتسابي )‬ ‫•‬
‫سوءمصرف مواد‬ ‫•‬
‫تجهیزات و امکانات و کاربرد آنها در رفع مشکالت جسمی‪،‬‬
‫روانی و اجتماعی‬
‫ارائه مداخالت پرستاری از پیشگیری تا توانبخشی‬

‫بررسي و شناخت‬ ‫•‬

‫تشخيص پرستاري‬ ‫•‬
‫برنامه ريزي و اجرا‬ ‫•‬
‫ارزشيابي‬ ‫•‬
 ‫بررسی و شناخت‬
‫• بررسي توانايي عملكردي‪ ،‬اساس تدوين يک برنامه جامع توانبخشي‬
‫است‬
‫• ‪ -1‬انجام فعاليتهاي روزانه زندگي ( ‪ADI: Activities of Daily‬‬
‫‪ :)Living‬فعاليتهاي مراقبت از خود‬
‫• ‪ -2‬فعاليتهاي مفيد و كارساز روزانه زندگي ( ‪IADLs:‬‬
‫‪ :)Instrumental Activities of Daily Living‬مهارتهاي‬
‫پيچيده مورد نياز براي داشتن زندگي مستقل ( درست كردن غذا‪،‬‬
‫خريد‪ ،‬مديريت خانه‪ ،‬امور مالي‪ ،‬اياب و ذهاب )‬
 ‫بررسی و شناخت‬
‫بررسي وضعيت جسمي‪ ،‬روحي رواني‪ ،‬معنوي‪ ،‬اجتماعي اقتصادي و‪...‬‬ ‫•‬
‫تعيين و ثبت درجه استقالل بيمار‪ ،‬زمان صرف شده‪ ،‬حركت بيمار‪،‬‬ ‫•‬
‫هماهنگي و دوام و ميزان كمک مورد نياز‬
‫بررسي حركات مفاصل‪ ،‬قدرت عضالني‪ ،‬انرژي ذخيره شده در قلب و‬ ‫•‬
‫عروق‪ ،‬عملكرد عصبي‪ ،‬عملكرد روده و مثانه‪ ،‬تماميت پوست‬
‫استفاده از ابزارها براي استاندارد كردن ويژگيهاي بررسي شده(مقياس‬ ‫•‬
‫استقالل عملكردي‪ ،FIM :‬اندكس استقالل بارتل‪ ،‬سيستم مشاوره‬
‫ارزيابي بيمار‪ ، PECS :‬نيمرخ ‪)PULSES‬‬
 ‫تشخیص پرستاری‬
‫• کمبود مراقبت از خود‪ :‬استحمام ‪ /‬بهداشت‪ ،‬لباس‬
‫پوشيدن‪ /‬آراستگي‪ ،‬تغذيه‪ ،‬توالت رفتن‬
‫• در رابطه با‬
‫• ناتواني ( فلج‪ ،‬آمپوتاسيون‪ ،‬صدمات عصبي عضالني )‬
 ‫برنامه ریزی و اجرا‬
‫اهداف‪:‬‬ ‫•‬
‫استحمام ‪ /‬بهداشت بطور مستقل يا با كمک‪ ،‬استفاده از وسايل تطابقي‬ ‫•‬
‫مناسب‬
‫توالت رفتن مستقل يا با كمک‪ ،‬استفاده از وسايل تطابقي مناسب‬ ‫•‬
‫تغذيه مستقل يا با كمک‪ ،‬استفاده از وسايل تطابقي مناسب‬ ‫•‬
‫اظهار كردن رضايت از ميزان استقالل در فعاليتهاي مراقبت از خود‬ ‫•‬
 ‫مداخالت پرستاری‬

‫ايجاد انگيزه و تشويق كردن بيمار براي يادگيري روشهاي مراقبت از خود‬ ‫•‬
‫كمک به بيمار در تعيين محدوديتهاي استقالل بيمار‬ ‫•‬
‫تعيين زماني كه بيمار به كمک نياز دارد‬ ‫•‬
‫آموزش ‪ ،‬راهنمايي و حمايت بيمار در مورد انجام فعاليتهاي مراقبت از خود‬ ‫•‬
‫تداوم آموزش‬ ‫•‬
‫ثبت انجام كارها به عنوان پايه اي براي بررسي ميزان پيشرفت و منبع‬ ‫•‬
‫انگيزش بيمار ( يادداشت كردن‪ ،‬عكس گرفتن )‬
‫تطابق تكنيكها با تفاوتهاي فردي و شيوه زندگي بيمار‬ ‫•‬
‫تشويق بيمار به شركت در فعاليتهاي گروهي حمايتي‬ ‫•‬
‫استفاده از وسايل تطابقي ‪ /‬كمكي‬ ‫•‬
 ‫ارزشیابی‬
‫بيمار در باالترين سطح استقالل حمام کند‬ ‫•‬
‫بيمار از وسايل تطبيقي حمايتي بطور موثر استفاده مي کند‬ ‫•‬
‫افزايش عالقه به ظاهر را نشان مي دهد‬ ‫•‬
‫احساس مثبت خود را از سطح استقالل کسب شده بيان مي کند‬ ‫•‬
‫( نشان مي دهد )‬ ‫•‬