Kazusy Prawo Karne Ilostruwane

##7#52#aMTUzNTAwMzNBMzYzMTM2Ng==
Olga Sitarz Kazusy.
Prawo karne
Schematy rozwiązań
Komiksy
Autorka: Wydanie i
Olga Sitarz Bielsko-Biała 2016
Druk ukończono w listopadzie 2016 r.
Koncepcja książki:
Andrzej Wiencek isbn 978-83-65101-75-4
Komiksy i rysunek na obwolucie: Wydawnictwo Od.Nowa
Przemysław Piekarski 43-300 Bielsko-Biała
ul. Mieszka I 38
Opracowanie redakcyjne i korekta:
tel. 33 822 90 90
Centrum Korekty | www.centrumkorekty.pl
33 822 97 97
Projekt okładki i układu typograficznego: e-mail: biuro@wydawnictwo-odnowa.pl
Martyna Bargiel i Tomasz Bierkowski strona: www.wydawnictwo-odnowa.pl
Skład i łamanie:
Elżbieta Olma
Wydawca pragnie podziękować Annie i Janowi Talagom od.nowa
Druk i oprawa: oraz Pawłowi Wienckowi za ich twórczy wkład
Białostockie Zakłady Graficzne S.A. w opracowanie koncepcji książki. Bielsko-Biała, 2016
Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366
część i. 4
część ii. 5
Prawo karne Wybrane instytucje prawa karnego

nad Jeziorem Powidzkim w orzecznictwie sn i sądów
powszechnych
kazus 1. 14 kazus 11. 54 kazus 21. 98 kazus 24. 104
kazus 2. 18 kazus 12. 58 kazus 22. 100 kazus 25. 106
kazus 3. 22 kazus 13. 62 kazus 23. 102
kazus 4. 26 kazus 14. 66

Czym są kazusy Przestępstwo
z prawa karnego i przesłanki
odpowiedzialności
karnej
Zmieniające się nadzwyczaj często prawo (w tym prawo Zasady odpowiedzialności, wykształcone w ciągu ostatnich
karne) wymaga od adresata norm szczególnych umie- kilkuset lat, pozwoliły na wypracowanie nowoczesnej
jętności – umiejętności jego interpretowania mimo definicji przestępstwa i to właśnie pojęcie przestęp-
zmieniających się przepisów. Umiejętność tę w zasa- stwa stało się punktem wyjścia schematu rozwiązy-
dzie powinien posiadać każdy człowiek po 17. roku życia, wania kazusów z prawa karnego. Innymi słowy, defi-
ponieważ normy prawa karnego, określające zakazane nicja przestępstwa pozwoliła na stworzenie swoistej
lub nakazane zachowanie, adresowane są do wszyst- check-listy – przewodnika ułatwiającego rozwiązywa-
kich. Nabywanie i utrwalanie wspomnianych umiejęt- nie każdego kazusu: kazusu narysowanego, opisanego
ności ma ułatwiać opracowany schemat rozwiązywania lub odtworzonego z akt prokuratorskich lub sądowych.
kazusów z prawa karnego przedstawiony w niniejszej Przypomnijmy więc, że przestępstwem jest czyn czło-
książce. wieka, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obo-
Kazusy z prawa karnego to nic innego jak – nieco wiązującą w chwili czynu, bezprawny, społecznie szko-
uproszczone – prawo w działaniu. To właśnie mniej dliwy w stopniu większym niż znikomy i zawiniony.
lub bardziej rozbudowane stany faktyczne wymuszają – Katalogując więc przesłanki odpowiedzialności kar-
dla ich karnoprawnej oceny – sprawne poruszanie się nej, otrzymujemy następujący schemat:
w całym obszarze prawa karnego. Zazwyczaj kazus
to opis zdarzenia, wobec którego należy zastosować 1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn
określone przepisy decydujące o tym, czy i jaką odpo- a) przymus bezwzględny
wiedzialność w obszarze prawa karnego ponieść może b) odruchy bezwarunkowe
uczestnik (uczestnicy) zdarzenia. Z reguły historia opo-
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi
wiedziana jest słowem, autor dokonuje więc już wstęp-
d) szczególne stany chorobowe
nej selekcji informacji. W naszej publikacji zdarzenie
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu
opowiedziane jest natomiast obrazem – komiksem.
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych
To oznacza, że czytelnik otrzymuje więcej informacji
oraz zjawiskowych)
i sam – niczym prokurator czy sędzia – musi dokonać
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony
wstępnego wyboru istotnych elementów zdarzenia.
Selekcję tę, a później podejmowanie decyzji odnośnie do b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej
odpowiedzialności, czytelnik powinien podjąć w opar- c) brak realizacji znamion podmiotu
ciu o zasady odpowiedzialności karnej przewidziane d) brak realizacji znamion strony podmiotowej
w obowiązującym prawie. I chociaż same przepisy 3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność
zmieniają się dość często, wspomniane zasady tworzą
a) obrona konieczna
względnie trwały i stabilny kręgosłup, do którego odwo-
b) stan wyższej konieczności
łać się można w każdym czasie.
c) eksperyment poznawczy
przestępstwo
d) kontratyp dotyczący zniesławienia
e) ostateczna potrzeba wojskowa
f) szczególne uprawnienia i obowiązki
g) zwyczaj
h) karcenie małoletnich
i) zgoda dysponenta dóbr
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym niż znikomym
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę
a) nieletniość
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności
wyłączających bezprawność lub winę
f) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności
g) niepoczytalność
h) rozkaz przełożonego
Sposób korzystania 8
Modyfikacje Ustalenie zakresu 9
z check-listy kazusa i podział na ponoszenia

dwie części odpowiedzialności
Wystąpienie w rozpatrywanym stanie faktycznym któ- Trzeba jednak pamiętać, że – co prawda wyjątkowo – W Poziomie II zamieszczono kilka pytań zamkniętych, które Dla przypomnienia warto zestawić jeszcze instytucje wpły-
rejś z wymienionych okoliczności (oznaczone plusem rozpoznać należy także dwa obszary występujące już odnoszą się do zmienionego stanu faktycznego oma- wające na wysokość grożącej kary, co pozwala roz-
w odpowiednim polu) pozwala na stwierdzenie, że nie poza schematem: wianego kazusa. Je również uzupełniono komentarzem, budować uproszczony schemat o kolejne podpunkty.
została zrealizowana określona przesłanka przestępno- w którym znajduje się odpowiedź dotycząca ich karno- Mają one już różnorodny charakter (bezwzględny
ści czynu (punkty 1–5) – stawiamy wtedy minus w odpo- • Ustalenie właściwej jurysdykcji karnej: prawnej oceny. i względny), dlatego nie zawsze warunkują określony
wiednim wierszu-nagłówku. Oznacza to, że sprawca wynik. Jednak ich znajomość jest niezbędna do ustale-
nie popełnił określonego przestępstwa. Przykładowo: a) ze względu na czas popełnienia czynu (art. 4 k.k.); Publikację podzielono na dwie części. Pierwsza zawiera nia zakresu odpowiedzialności sprawcy.
b) ze względu na miejsce popełnienia czynu (art. 5 wymyślone historie, których akcja toczy się nad Jezio-
a) gdy rozpoznamy, że w kazusie zrealizowane zostały i art. 109–113 k.k.). rem Powidzkim. Każdy kazus (poza ostatnim) zaopa-
1. Ustawowy wymiar kary
przesłanki obrony koniecznej, należy postawić plus trzono w dwa schematy: pierwszy służy do samo-
przy pozycji „obrona konieczna”, co skutkuje minu- • Tryb ścigania: dzielnego uzupełnienia, natomiast drugi pozwala na a) wynikający z przepisu części szczególnej
sem przy „bezprawności” (punkt 3), czyli przestęp- sprawdzenie swoich ustaleń. b) art. 37a k.k.
stwo nie zostało popełnione: a) przestępstwa ścigane z urzędu; 2. Nadzwyczajne złagodzenie lub obostrzenie kary obligatoryjne
b) przestępstwa ścigane na wniosek; W części drugiej przedstawiono autentyczne historie, któ- (+ art. 57 k.k.)
c) przestępstwa z oskarżenia prywatnego. rymi zajmowały się polskie sądy. Nie zaopatrzono ich a) nadzwyczajne złagodzenie (nowe granice kary – art. 60
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność -
w check-listy: ale nie dlatego, że są one nieprzydatne. § 6 k.k.) – art. 60 § 3 k.k.
a) obrona konieczna +
Po tych ustaleniach można przejść do ostatniego Wręcz przeciwnie – każdą sprawę (zarówno realną, jak
b) nadzwyczajne obostrzenie (nowe granice kary – art. 38 § 3 k.k
punktu schematu – ustalenia karalności czynu: i fikcyjną) należy rozwiązywać według określonego
• występek o charakterze chuligańskim
b) gdy rozpoznamy, że w kazusie wystąpił deficyt modelu. Jednak specyfika orzeczeń sądowych (zwłasz-
w zakresie umyślności przewidywanej przez prze- cza Sądu Najwyższego) i konstrukcja ich uzasadnień, • powrót do przestępstwa (art. 64 § 2 k.k.)
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność 3. Nadzwyczajne złagodzenie lub obostrzenie kary fakultatywne
pis, stawiamy plus przy pozycji „brak realizacji na bazie których opracowano odpowiedzi, powoduje,
znamion strony podmiotowej”, a zatem stawiamy a) czynny żal że szczegółowej analizie poddane są już tylko wybrane (+ art. 57 k.k.)
minus w punkcie 2 – nie zostały wypełnione zna- b) przekroczenie granic obrony koniecznej instytucje prawa karnego. a) nadzwyczajne złagodzenie (nowe granice kary – art. 60 § 6 k.k.)
miona typu czynu zabronionego, a przestępstwo c) przedawnienie • wymienione w ustawie (np. art. 25 § 3 k.k.)
nie zostało popełnione: d) immunitety • art. 60 § 1 i 2 k.k.
b) nadzwyczajne obostrzenie (nowe granice kary – art. 38 § 3 k.k.)
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu zabronionego • powrót do przestępstwa – recydywa (art. 64 § 1 i 2 k.k.)
(i ewentualnie form stadialnych oraz zjawiskowych) -
Również tu postawienie plusa przy pozycji „przedaw-
• zbieg przestępstw
nienie” zmusza do postawienia minusa przy karalności.
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony 4. Odstąpienie od wymierzenia kary – fakultatywne
Oznacza to, że sprawca popełnił przestępstwo, ale nie
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej +
poniesie odpowiedzialności karnej. a) usiłowanie nieudolne (art. 14 k.k.)
b) podżeganie i pomocnictwo, gdy czynu nie usiłowano
Jeśli nie wystąpi żadna z wymienionych okoliczno- dokonać (art. 22 k.k.)
ści, czyli w wierszach-nagłówkach 1–5 postawimy same
c) przekroczenie granic obrony koniecznej (art. 25 § 2 k.k.)
plusy, oznacza to, że doszło do popełnienia przestępstwa.
d) drobne występki (art. 59 k.k.)
Ważną kwestią jest kolejność badanych przesłanek.
Zasadniczo pierwszy plus postawiony przy określonej e) inne szczególne przypadki i podrzędna rola sprawcy
okoliczności (a zatem minus w danym wierszu-na- (art. 61 k.k.)

główku) powoduje, że dalsza karnoprawna ocena staje f) inne wymienione w ustawie
się zbędna. Przykładowo jeśli osoba działała pod wpły- 5. Inne modyfikacje kary – koniunkcja kary (art. 37b k.k.)
wem usprawiedliwionego błędu co do prawa, a jedno-
cześnie nie zrealizowała znamion strony podmiotowej
(czyli gdy niespełniony został wymóg z punktu 2 – Zaproponowany schemat wymaga czasem modyfi-
„Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu zabro- kacji (a w zasadzie swoistej multiplikacji) w przypadku
nionego” oraz z punktu 5 – „Wina – brak okoliczności wielości czynów lub wielości przestępstw.
wyłączających winę”), badanie kończymy na punkcie 2, Oczywiście, powyższy schemat i dołączone wska-
stwierdzając, że przestępstwo nie zostało popełnione ze zówki mają charakter uproszczony, trudno bowiem na
względu na brak realizacji znamion. kilku stronach przedstawić całą naukę prawa karnego.
Mimo to zdecydowanie ułatwią wykorzystanie nabytej
wiedzy z zakresu prawa karnego materialnego.
10 11
numer kazusa
(+ numer akt sprawy i nazwa
sądu w przypadku pytanie główne uzupełniona litera wskazująca
autentycznych orzeczeń) check-lista na właściwą odpowiedź
2.
18
1. Dokonaj karnoprawnej
Kazuśnik oceny kazus 24. 19
rozwiązanie kazus 2. 20 rozwiązanie kazus 2. 21
zachowania Piotrka, Adama i Pawła
poziom i poziom ii poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdyby okazało się, że po upadku i krótkim omdleniu uzupełniona check-lista
1. Zgodnie z przyjętym schematem rozwiązywania kazu- 2b. Nie ma wątpliwości, że brak skutku śmiertelnego, 3a. Poruszany tu problem dotyczy skomplikowanego pro-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn Marcie nic się nie stało: 1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + sów w prawie karnym, po ustaleniu, że fragment zacho- a nawet uszczerbku na zdrowiu (por. art. 156 i 157 k.k.) blemu jedności i wielości czynów i przestępstw. Przed-
a) przymus bezwzględny a) przymus bezwzględny - wania jest czynem w rozumieniu prawa karnego, należy musi zmienić karnoprawną ocenę czynu. Powstaje jed- stawiony stan faktyczny pozwala jednak przyjąć, że ści-
a) brak jest podstaw do odpowiedzialności karnej.
b) odruchy bezwarunkowe b) są podstawy do odpowiedzialności karnej. b) odruchy bezwarunkowe - ustalić, czy czyn ten realizuje ustawowe znamiona nak pytanie, czy zachowanie Piotrka, Adama i Pawła ganie Marty i wykrzykiwanie gróźb pod jej adresem
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi -
typu czynu zabronionego. Śmierć Marty oznacza, że wyczerpuje znamiona innej typizacji. W grę może stanowi jeden czyn. Zgodnie z art. 11 § 1 k.k. ten sam
pod rozwagę muszą być wzięte przede wszystkim dwa wchodzić przepis art. 160 § 3 k.k., statuujący odpowie- czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Jeżeli
d) szczególne stany chorobowe d) szczególne stany chorobowe -
3. Gdyby w trakcie pogoni za Martą (która to pogoń nie przepisy: art. 148 § 1 k.k. – zabójstwo oraz art. 155 k.k. – dzialność karną za nieumyślne narażenie człowieka czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu 2.. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu
zakończyła się jej śmiercią) chłopcy wykrzykiwali spowodowanie śmierci. Te dwie typizacje różnią się na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych zabronionego (i ewentualnie form stadialnych
pod jej adresem groźby zgwałcenia, to ich zachowanie + de facto stroną podmiotową: zabójstwo cechuje umyśl- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających
oraz zjawiskowych) oraz zjawiskowych)
należałoby uznać jako: ność, zaś spowodowanie śmierci – nieumyślność. Jak wskazuje Sąd Najwyższy, wymóg bezpośrednio- się przepisów i wymierza karę na podstawie przepisu
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony -
Przedstawiony stan faktyczny jednoznacznie wska- ści nastąpienia skutku w postaci niebezpieczeństwa przewidującego karę najsurowszą (§ 2 i 3). Mówimy
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej a) jedno przestępstwo, za które grozi jedna kara. b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej - zuje, że żadnemu z mężczyzn nie towarzyszył zamiar należy rozumieć w ten sposób, że musi charaktery- więc o kumulatywnym zbiegu przepisów – w tym
c) brak realizacji znamion podmiotu b) dwa przestępstwa, za które może być wymierzona c) brak realizacji znamion podmiotu - zabicia Marty. Rozważyć zatem należy, czy mogą zować się wysokim stopniem prawdopodobieństwa przypadku art. 160 § 3 k.k. i art. 190 § 1 k.k., przy czym
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej jedna lub dwie kary. d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - ponieść odpowiedzialność za nieumyślne spowodowa- spełnienia (ii kkn 377/97). Upadek Marty i chwilowa podstawą wymiaru kary będzie przepis art. 190 § 1 k.k.
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność 3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + nie śmierci. Znamię czasownikowe tej typizacji jest tak utrata przytomności w wysokim stopniu upraw- w zw. z art. 11 § 3 k.k.
a) obrona konieczna -
szerokie, że praktycznie może chodzić o każde zacho- dopodabniają wystąpienie niebezpieczeństwa co Pamiętać też należy, że ze względu na nieukończone
a) obrona konieczna
wanie sprawcy. Szczególnego znaczenia nabiera zatem najmniej ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przy 17 lat Adam nie może ponieść odpowiedzialności karnej,
b) stan wyższej konieczności b) stan wyższej konieczności -
inny element strony przedmiotowej – związek przy- ustalaniu odpowiedzialności chłopców należy ponow- a jedynie mogą być zastosowane wobec niego środki
przestępstwo
przestępstwo
c) eksperyment poznawczy c) eksperyment poznawczy - czynowo-skutkowy. Musimy zatem ustalić, czy mię- nie uwzględnić ich wiek i jego wpływ na odpowiedzial- przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach
d) kontratyp dotyczący zniesławienia d) kontratyp dotyczący zniesławienia - dzy zachowaniem Piotrka, Adama i Pawła a śmiercią ność karną. nieletnich.
e) ostateczna potrzeba wojskowa e) ostateczna potrzeba wojskowa - Marty taki związek zaistniał. Niewątpliwie taki zwią-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki f) szczególne uprawnienia i obowiązki - zek w znaczeniu kauzalnym istnieje. Gdyby bowiem
g) zwyczaj - chłopcy nie zaczęli gonić dziewczyny, ona nie zaczę-
g) zwyczaj
łaby uciekać i nie doszłoby do upadku oraz śmierci. Jed-
h) karcenie małoletnich h) karcenie małoletnich -
nak współczesne prawo karne nie pozwala na oparcie
i) zgoda dysponenta dóbr i) zgoda dysponenta dóbr -
przedmiotowych przesłanek odpowiedzialności o zwią-
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym 4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym zek przyczynowo-skutkowy w ujęciu teorii ekwiwalen-
niż znikomym niż znikomym +
cji. Podstawą takiej odpowiedzialności może być zwią-
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę 5.. Wina – brak okoliczności wyłączających winę + zek normatywny, który w obecnej doktrynie przybiera
a) nieletniość a) nieletniość - postać obiektywnego przypisania skutku. Jeśli zatem
b) stan wyższej konieczności b) stan wyższej konieczności - możemy stwierdzić, że chłopcy naruszyli reguły postę-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion -
powania z danym dobrem, a tym samym stworzyli stan
niebezpieczeństwa dla dobra na poziomie nieakcepto-
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających
wanym społecznie, to pozwala nam to na stwierdze-
bezprawność lub winę bezprawność lub winę -
nie, że ich zachowanie było normatywnie powiązane
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności - ze śmiercią Marty – było przyczyną jej śmierci. Wydaje
f) niepoczytalność f) niepoczytalność - się, że rozpoczęcie ścigania dziewczyny na polu namio-
g) rozkaz przełożonego g) rozkaz przełożonego - towym, na którym zwykle namioty przytwierdzone
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność 6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + są „szpilkami” i „śledziami”, a ponadto rozpiętymi lin-
kami, stanowi wspomniane naruszenie reguł ostrożno-
a) czynny żal a) czynny żal -
ści i rzeczywiście wytworzyło stan niebezpieczeństwa
b) przekroczenie granic obrony koniecznej b) przekroczenie granic obrony koniecznej -
ponad poziom akceptowalny społecznie. Zachowanie
c) przedawnienie c) przedawnienie - Piotrka, Adama i Pawła wyczerpało zatem ustawowe
d) immunitety d) immunitety - znamiona czynu opisanego w art. 155 k.k.
Zgodnie z przyjętym schematem, w dalszej kolejno-
ści należy ustalić, czy w przedmiotowej sprawie zacho-
dzą okoliczności wyłączające byt przestępstwa. Z całą
rozwiązanie pewnością brak jest tutaj okoliczności wyłączających
bezprawność, zaś stopień społecznej szkodliwości jest
Piotrek, Adam i Paweł mogą większy niż znikomy. Nie występują też okoliczności
ponieść odpowiedzialność karną. wyłączające winę.
komiks check-lista pytania rozwiązanie rozwiązanie

przedstawiający dodatkowe – kazusa zmodyfikowanych
zdarzenie modyfikacja kazusów
kazusa

część i.
Prawo karne
nad Jeziorem Powidzkim

1.
14
Kazuśnik oceny czynu kazus 24. 15
Marka
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdyby okazało się, że Marek ma 14 lat, jego odpowie-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn dzialność zostałaby wyłączona:
a) przymus bezwzględny
a) ze względu na brak czynu.
b) odruchy bezwarunkowe b) ze względu na brak winy.
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu 3. Gdyby Robert utonął na skutek nie tyle odruchowych
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych zachowań Marka, ale z powodu nadmiernego wysiłku
oraz zjawiskowych) w czasie holowania Marka do brzegu:
a) Marek poniósłby odpowiedzialność karną za śmierć
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej Roberta.
c) brak realizacji znamion podmiotu b) Marek nie poniósłby odpowiedzialności karnej za
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej śmierć Roberta.
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym
niż znikomym
a) nieletniość
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających
bezprawność lub winę
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności
f) niepoczytalność
g) rozkaz przełożonego
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność
a) czynny żal
b) przekroczenie granic obrony koniecznej
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
uzupełniona check-lista
1. Czyn jest pierwszym elementem konstruującym poję- 2b. W myśl art. 10 § 1 k.k. na zasadach określonych w tym utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Obie
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn - cie przestępstwa. Jego zaistnienie warunkuje badanie kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony typizacje uzależniają dokonanie czynu zabronio-
a) przymus bezwzględny - dalszych przesłanek odpowiedzialności karnej, a jego po ukończeniu 17 lat, natomiast nieletni, który po ukoń- nego od wystąpienia określonego w przepisie skutku
b) odruchy bezwarunkowe + brak powoduje, że badanie tych przesłanek staje się czeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego okre- (w postaci śmierci lub wywołania stanu niebezpieczeń-
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi -
bezprzedmiotowe. ślonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, stwa). Przede wszystkim należy więc ustalić, czy mię-
O ile w nauce prawa karnego dość sporna jest defini- art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 dzy zachowaniem Marka a śmiercią Roberta istnieje
d) szczególne stany chorobowe -
cja samego czynu i wytyczanie jego granic (temporali- lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 k.k., związek przyczynowo-skutkowy pozwalający na dalsze
zacja), o tyle okoliczności wyłączające czyn (ich kata- może odpowiadać na zasadach określonych w tym wartościowanie jego czynu i – ostatecznie – poniesienie
log) są przyjmowane przez polską doktrynę w miarę kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień roz- przez niego odpowiedzialności.
oraz zjawiskowych)
zgodnie. Najogólniej rzecz ujmując, okoliczności wyłą- woju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za Nie ma wątpliwości, że w świetle teorii ekwiwa-
czające czyn to okoliczności uniemożliwiające podjęcie tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzed- lencji zachowanie Marka jest kauzalnie powiązane ze
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej zachowania sterowanego wolą – uniemożliwiają uze- nio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze śmiercią Roberta. W świetle testu warunku sine qua
c) brak realizacji znamion podmiotu wnętrznienie wolnej woli człowieka, a innymi słowy – okazały się bezskuteczne (§ 2). Zatem osoba w wieku non, gdyby Marek nie wszedł do wody, Robert by nie
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej paraliżują wolę człowieka, nie pozostawiając żadnego 14 lat nie ponosi odpowiedzialności karnej ze względu utonął. Wiemy jednak, że współczesne prawo karne
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność tzw. luzu decyzyjnego. na brak winy. Jednak w omawianej sprawie do czynu przesłankę odpowiedzialności karnej na płaszczyźnie
a) obrona konieczna Podstawowe znaczenie wśród okoliczności wyłącza- w ogóle nie doszło, zatem problem winy nie ma żad- związku przyczynowo-skutkowego konstruuje bardziej
jących czyn ma przymus bezwzględny (nieodporny, nego znaczenia. rygorystycznie. Zgodnie z teorią obiektywnego przy-
vis absoluta). Przybiera on postać przymusu fizycznego
przestępstwo
3b. Innej karnoprawnej oceny zachowania Marka należy pisania skutku, odpowiedzialność karna za wywołany
i polega na takim zastosowaniu przez osobę trzecią siły, skutek może mieć miejsce, jeżeli skutek wywołany
dokonać w sytuacji, gdyby śmierć Roberta była wyni-
które całkowicie unicestwia wolę człowieka. Przykła- został przy naruszeniu reguł ostrożności stojących na
kiem podjętej przez niego akcji ratowniczej. Powstaje
e) ostateczna potrzeba wojskowa dem mogą być: związanie, skrępowanie, zamknię- straży bezpieczeństwa dóbr prawnych będących w spo-
bowiem pytanie, czy Marek, wywołując swoim zacho-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki cie w pokoju, ale też przesunięcie, popchnięcie czy łecznym obrocie, a stworzone niebezpieczeństwo prze-
waniem stan niebezpieczeństwa, powinien ponieść
g) zwyczaj zepchnięcie człowieka, który takim zachowaniom kroczyło próg akceptowalny społecznie.
odpowiedzialność karną za śmierć Roberta, który
nie może się oprzeć. Zatem zarówno bierność, jak W omawianym stanie faktycznym Marek nie naru-
h) karcenie małoletnich podjął próbę ratunku, co w rezultacie doprowadziło do
i aktywność człowieka wymuszona przymusem bez- szył reguł ostrożności gwarantujących bezpieczeń-
i) zgoda dysponenta dóbr jego własnej śmierci. W tym stanie faktycznym w grę
względnym nie stanowi czynu w rozumieniu prawa
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym może wchodzić ewentualnie odpowiedzialność za czyn stwo dla życia i zdrowia innych ludzi, zatem mię-
wykroczeń. Nie jest więc czynem zniszczenie przed-
niż znikomym z art. 155 k.k. – nieumyślne spowodowanie śmierci – lub dzy jego zachowaniem a śmiercią Roberta brak jest
miotu w muzeum, jeśli do zniszczenia doszło na skutek
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę art. 160 § 1 lub 3 k.k. – umyślne lub nieumyślne nara- powiązania normatywnego, które pozwoliłoby na
popchnięcia przez osobę trzecią.
a) nieletniość
żenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo przypisanie czynu zabronionego.
Czyn wyłączają też odruchy bezwarunkowe
b) stan wyższej konieczności (np. odruch łapania równowagi) oraz stany chorobowe
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion polegające na całkowitym wyłączeniu woli (jako przy-
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających kłady najczęściej wskazuje się epilepsję i konwulsję).
W literaturze operuje się też – jako okolicznością wyłą-
czającą czyn – pojęciem fizycznej niemożności wypeł-
nienia określonego obowiązku.
f) niepoczytalność Nie ma wątpliwości, że tzw. „zespół instynktow-
g) rozkaz przełożonego nego zachowania tonącego”, czyli podświadome czyn-
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność ności podejmowane, aby uniknąć uduszenia w wodzie,
a) czynny żal to jeden z przykładów odruchu bezwarunkowego.
W takiej sytuacji człowiek nie steruje swoją wolą, a jego
ruchy ciała stanowią jedynie pozór czynu.
c) przedawnienie
d) immunitety
rozwiązanie
Zachowanie Marka nie podlega

karze.

2.
18
zachowania Piotrka, Adama i Pawła
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdyby okazało się, że po upadku i krótkim omdleniu
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn Marcie nic się nie stało:
a) brak jest podstaw do odpowiedzialności karnej.
b) odruchy bezwarunkowe b) są podstawy do odpowiedzialności karnej.
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu 3. Gdyby w trakcie pogoni za Martą (która to pogoń nie
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych zakończyła się jej śmiercią) chłopcy wykrzykiwali
oraz zjawiskowych) pod jej adresem groźby zgwałcenia, to ich zachowanie
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony należałoby uznać jako:
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej a) jedno przestępstwo, za które grozi jedna kara.
c) brak realizacji znamion podmiotu b) dwa przestępstwa, za które może być wymierzona
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej jedna lub dwie kary.
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zgodnie z przyjętym schematem rozwiązywania kazu- 2b. Nie ma wątpliwości, że brak skutku śmiertelnego, 3a. Poruszany tu problem dotyczy skomplikowanego pro-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + sów w prawie karnym, po ustaleniu, że fragment zacho- a nawet uszczerbku na zdrowiu (por. art. 156 i 157 k.k.) blemu jedności i wielości czynów i przestępstw. Przed-
a) przymus bezwzględny - wania jest czynem w rozumieniu prawa karnego, należy musi zmienić karnoprawną ocenę czynu. Powstaje jed- stawiony stan faktyczny pozwala jednak przyjąć, że ści-
b) odruchy bezwarunkowe - ustalić, czy czyn ten realizuje ustawowe znamiona nak pytanie, czy zachowanie Piotrka, Adama i Pawła ganie Marty i wykrzykiwanie gróźb pod jej adresem
typu czynu zabronionego. Śmierć Marty oznacza, że wyczerpuje znamiona innej typizacji. W grę może stanowi jeden czyn. Zgodnie z art. 11 § 1 k.k. ten sam
pod rozwagę muszą być wzięte przede wszystkim dwa wchodzić przepis art. 160 § 3 k.k., statuujący odpowie- czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Jeżeli
przepisy: art. 148 § 1 k.k. – zabójstwo oraz art. 155 k.k. – dzialność karną za nieumyślne narażenie człowieka czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub
spowodowanie śmierci. Te dwie typizacje różnią się na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno
+ de facto stroną podmiotową: zabójstwo cechuje umyśl- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających
oraz zjawiskowych)
ność, zaś spowodowanie śmierci – nieumyślność. Jak wskazuje Sąd Najwyższy, wymóg bezpośrednio- się przepisów i wymierza karę na podstawie przepisu
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony -
Przedstawiony stan faktyczny jednoznacznie wska- ści nastąpienia skutku w postaci niebezpieczeństwa przewidującego karę najsurowszą (§ 2 i 3). Mówimy
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej - zuje, że żadnemu z mężczyzn nie towarzyszył zamiar należy rozumieć w ten sposób, że musi charaktery- więc o kumulatywnym zbiegu przepisów – w tym
c) brak realizacji znamion podmiotu - zabicia Marty. Rozważyć zatem należy, czy mogą zować się wysokim stopniem prawdopodobieństwa przypadku art. 160 § 3 k.k. i art. 190 § 1 k.k., przy czym
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - ponieść odpowiedzialność za nieumyślne spowodowa- spełnienia (ii kkn 377/97). Upadek Marty i chwilowa podstawą wymiaru kary będzie przepis art. 190 § 1 k.k.
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + nie śmierci. Znamię czasownikowe tej typizacji jest tak utrata przytomności w wysokim stopniu upraw- w zw. z art. 11 § 3 k.k.
-
szerokie, że praktycznie może chodzić o każde zacho- dopodabniają wystąpienie niebezpieczeństwa co Pamiętać też należy, że ze względu na nieukończone
a) obrona konieczna
wanie sprawcy. Szczególnego znaczenia nabiera zatem najmniej ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przy 17 lat Adam nie może ponieść odpowiedzialności karnej,
b) stan wyższej konieczności -
inny element strony przedmiotowej – związek przy- ustalaniu odpowiedzialności chłopców należy ponow- a jedynie mogą być zastosowane wobec niego środki
przestępstwo
c) eksperyment poznawczy - czynowo-skutkowy. Musimy zatem ustalić, czy mię- nie uwzględnić ich wiek i jego wpływ na odpowiedzial- przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - dzy zachowaniem Piotrka, Adama i Pawła a śmiercią ność karną. nieletnich.
e) ostateczna potrzeba wojskowa - Marty taki związek zaistniał. Niewątpliwie taki zwią-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - zek w znaczeniu kauzalnym istnieje. Gdyby bowiem
- chłopcy nie zaczęli gonić dziewczyny, ona nie zaczę-
g) zwyczaj
łaby uciekać i nie doszłoby do upadku oraz śmierci. Jed-
h) karcenie małoletnich -
nak współczesne prawo karne nie pozwala na oparcie
i) zgoda dysponenta dóbr -
przedmiotowych przesłanek odpowiedzialności o zwią-
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym zek przyczynowo-skutkowy w ujęciu teorii ekwiwalen-
niż znikomym +
cji. Podstawą takiej odpowiedzialności może być zwią-
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę + zek normatywny, który w obecnej doktrynie przybiera
a) nieletniość - postać obiektywnego przypisania skutku. Jeśli zatem
b) stan wyższej konieczności - możemy stwierdzić, że chłopcy naruszyli reguły postę-
-
powania z danym dobrem, a tym samym stworzyli stan
niebezpieczeństwa dla dobra na poziomie nieakcepto-
wanym społecznie, to pozwala nam to na stwierdze-
bezprawność lub winę -
nie, że ich zachowanie było normatywnie powiązane
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności - ze śmiercią Marty – było przyczyną jej śmierci. Wydaje
f) niepoczytalność - się, że rozpoczęcie ścigania dziewczyny na polu namio-
g) rozkaz przełożonego - towym, na którym zwykle namioty przytwierdzone
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + są „szpilkami” i „śledziami”, a ponadto rozpiętymi lin-
kami, stanowi wspomniane naruszenie reguł ostrożno-
a) czynny żal -
ści i rzeczywiście wytworzyło stan niebezpieczeństwa
b) przekroczenie granic obrony koniecznej -
ponad poziom akceptowalny społecznie. Zachowanie
c) przedawnienie - Piotrka, Adama i Pawła wyczerpało zatem ustawowe
d) immunitety - znamiona czynu opisanego w art. 155 k.k.
Zgodnie z przyjętym schematem, w dalszej kolejno-
ści należy ustalić, czy w przedmiotowej sprawie zacho-
dzą okoliczności wyłączające byt przestępstwa. Z całą
rozwiązanie pewnością brak jest tutaj okoliczności wyłączających
bezprawność, zaś stopień społecznej szkodliwości jest
Piotrek, Adam i Paweł mogą większy niż znikomy. Nie występują też okoliczności
ponieść odpowiedzialność karną. wyłączające winę.
3.
22
1. Dokonaj prawnokarnej
rozwiązanie
Kazuśnik oceny kazus 24.
kazus 24. 23
czynu Mieczysława
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Jeżeli dokładnie w chwili poszukiwania lekarza dla
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn nieprzytomnej babci Joasi Mieczysław dostałby z pobli-
skiego ośrodka wczasowego telefon z prośbą o pilne
przybycie, gdyż jeden z wczasowiczów zasłabł, wówczas
b) odruchy bezwarunkowe
Mieczysław:
d) szczególne stany chorobowe a) może odpowiedzieć za nieudzielanie pomocy.
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu b) nie poniesie odpowiedzialności karnej.
oraz zjawiskowych)
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony 3. Jeśli Mieczysław nie udzielił pomocy w mylnym prze-
konaniu, że babcia Joasia już nie żyje:
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej
c) brak realizacji znamion podmiotu a) może odpowiedzieć za nieudzielanie pomocy.
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej b) nie poniesie odpowiedzialności karnej.
a) obrona konieczna
4. Jeśli po kilku dniach okaże się, że wstępna ocena doko-
nana przez lekarza była nieprawidłowa i babcia Joasia
przestępstwo
zmarła już na brzegu, z powodu zawału serca spowodo-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia wanego szokiem termicznym, lecz na wszelką pomoc
e) ostateczna potrzeba wojskowa było za późno, ponieważ zmiany w organizmie były
f) szczególne uprawnienia i obowiązki nieodwracalne, Mieczysław:
g) zwyczaj
a) może odpowiedzieć za nieudzielanie pomocy.
h) karcenie małoletnich b) nie poniesie odpowiedzialności karnej.
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zaniechanie, którego dopuścił się Mieczysław – zgodnie 2b. W tym przypadku mamy do czynienia z kolizją obowiąz- 4a. W tym przypadku mamy do czynienia nie tyle z błę-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + z przyjętą koncepcją czynu – jest czynem. Rodzi się jed- ków w ramach stanu wyższej konieczności. Zgodnie dem, co z późniejszymi ustaleniami prowadzącymi
a) przymus bezwzględny - nak pytanie, czy jest to czyn zabroniony przez ustawę. z art. 26 § 5 k.k., przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio do wniosku, że jakakolwiek udzielona pomoc i tak
b) odruchy bezwarunkowe - Ze względu na śmierć babci Joasi, pod rozwagę należy w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków okazałaby się nieskuteczna. Zarówno w doktrynie,
wziąć trzy przepisy części szczególnej: art. 162 k.k. – tylko jeden może być spełniony. Należy przy tym pod- jak i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości teza, że
nieudzielanie pomocy, art. 148 § 1 k.k. – zabójstwo oraz kreślić, że przy kolizji obowiązków (inaczej niż przy dla bytu przestępstwa z art. 162 § 1 k.k. nieistotne jest
art. 155 k.k. – nieumyślne spowodowanie śmierci. „klasycznym” stanie wyższej konieczności) kontratyp zagadnienie, czy działanie, którego sprawca zanie-
Podstawowe znaczenie dla udzielenia odpowiedzi zachodzi nie tylko wtedy, gdy dobro ratowane ma war- chał, rzeczywiście przyniosłoby ratunek. Decydujące
+ o prawidłową kwalifikację prawną opisanego czynu tość wyższą niż dobro poświęcone, ale także wtedy, gdy jest, że sprawca, widząc utrzymujące się lub nawet
oraz zjawiskowych)
ma ustalenie statusu lekarza – Mieczysława. Rozwa- oba dobra są tej samej wartości. pogłębiające zagrożenia dla życia lub zdrowia czło-
żając odpowiedzialność karną lekarza w powyższej W związku z tym w przypadku wezwania Mie- wieka, nie podejmuje wszelkich dostępnych środ-
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej -
sytuacji, należy zaznaczyć, że w przypadku, gdy lekarz czysława do chorego pacjenta nie może on odpo- ków mogących uchylić lub choćby pomniejszyć
c) brak realizacji znamion podmiotu - nie jest obciążony statusem gwaranta (w rozumieniu wiadać za nieudzielanie pomocy na plaży ze wspomniane zagrożenia. Podkreślić należy, że przed-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - art. 2 k.k.) i umyślnie zaniecha udzielenia pomocy, względu na stan wyższej konieczności wyłączający miotem ochrony omawianego przepisu jest nie tylko
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + odpowie jedynie z art. 162 k.k. Jeśli natomiast mamy bezprawność. życie i zdrowie człowieka, ale też solidaryzm społeczny,
- do czynienia z lekarzem – gwarantem nienastąpienia czyli postawa przejawiająca się udzielaniem pomocy
a) obrona konieczna 3b. Nieudzielanie pomocy ze względu na fakt mylnego
skutku, który mimo to nie udzielił pomocy – może on znajdującemu się w niebezpieczeństwie człowiekowi.
b) stan wyższej konieczności - przekonania, że pokrzywdzona nie żyje, rozpatry-
ponieść odpowiedzialność za nieumyślne spowodowa-
przestępstwo
c) eksperyment poznawczy - wać należy na płaszczyźnie błędu co do ustawowych

nie śmierci (art. 155 k.k.), a nawet za umyślne zabójstwo
d) kontratyp dotyczący zniesławienia -
znamion czynu zabronionego. Po nowelizacji z dnia
(art. 148 § 1 k.k.). Status gwaranta, powiązany z zawo-
20 lutego 2015 r. (Dz.U. Nr 396), w myśl art. 28 § 1 k.k.,
e) ostateczna potrzeba wojskowa - dem lekarza, wynikać może ze stosunku pracy, cywil-
nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawie-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - noprawnej umowy z pacjentem, umowy tzw. kontraktu
dliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej zna-
g) zwyczaj - (umowy o usługi zawieranej z zakładem opieki zdrow-
mię czynu zabronionego. Jeżeli więc przyjmiemy, że
- otnej, podobnej do umowy zlecenia (art. 750 k.c.)),
h) karcenie małoletnich Mieczysław był w usprawiedliwionym błędzie co do
z ustawy (np. lekarze odbywający służbę wojskową,
i) zgoda dysponenta dóbr - stanu ofiary (tzn. nie mógł tego błędu uniknąć), wtedy
w stanie klęski żywiołowej lub epidemii) czy wreszcie
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym nie poniesie odpowiedzialności karnej.
+
aktu nominacji lub decyzji administracyjnej.1
niż znikomym
Mieczysław może ponieść odpowiedzialność za
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę +
nieudzielanie pomocy (art. 162 k.k.), albowiem nie
a) nieletniość - zachodzą żadne okoliczności tę odpowiedzialność
b) stan wyższej konieczności - wyłączające.
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion -
- rozwiązanie
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności - Mieczysław może ponieść
f) niepoczytalność - odpowiedzialność za nieudzielanie
g) rozkaz przełożonego -
pomocy.
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność +
a) czynny żal -
1. Por.: J. Kulesza, Źródła obowiązku gwaranta a odpowiedzialność karna
b) przekroczenie granic obrony koniecznej - lekarza za zaniechanie pomocy, „Prawo i Medycyna”, 1/2008.
c) przedawnienie -
d) immunitety -

4.
26
1. Czy Kamil może
Kazuśnik ponieść kazus 24. 27
odpowiedzialność karną za zabójstwo?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Sebastian, stojący tuż obok Kamila i cały czas obser-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn wujący zdarzenie, może ponieść odpowiedzialność
karną?
b) odruchy bezwarunkowe a) Tak
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi b) Nie
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Jakiej oceny zachowania Kamila należałoby dokonać,
oraz zjawiskowych) gdyby to Grzegorz najpierw lekceważąco zaczepił
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony Kamila, nawiązując do tego, że porzuciła go Grażyna?
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej a) Zachowanie Grzegorza zasadniczo nie ma wpływu
c) brak realizacji znamion podmiotu na byt przestępstwa przypisanego Kamilowi.
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej b) Zachowanie Grzegorza zasadniczo ma wpływ na byt
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność przestępstwa przypisanego Kamilowi.
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Ponieważ zachowanie Kamila było czynem, należy 2b. Odpowiedzialność Sebastiana zależy od odpowiedzi 3a. Wyzywające zachowanie Grzegorza mogło mieć oczy-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + sprawdzić, czy miał on ustawowe znamiona przestęp- na pytanie, czy swoim zachowaniem zrealizował on wiście wpływ na zaistnienie lub przebieg zdarzenia.
a) przymus bezwzględny - stwa zabójstwa (lub ewentualnie innego czynu zabro- znamiona pomocnictwa (art. 18 § 3 k.k.). Przywołać Pytanie jednak, czy takie zachowanie jest prawnie
b) odruchy bezwarunkowe - nionego). Zgodnie z art. 148 § 1 k.k. odpowiedzialności należy orzeczenie Sądu Najwyższego, zgodnie z któ- relewantne. Współcześnie Kodeks karny tylko w kilku
karnej podlega, kto zabija człowieka. Realizacja strony rym „pomocnictwo psychiczne może polegać na takim sytuacjach wprost uwzględnia prowokacyjne uprzed-
przedmiotowej w tym przypadku nie budzi wątpliwo- zachowaniu, które w sposób szczególnie sugestywny nie zachowanie się późniejszego pokrzywdzonego. Sąd
ści, badaniu należy jednak poddać stronę podmiotową manifestuje całkowite solidaryzowanie się z zamia- może odstąpić od wymierzenia kary w dwóch przypad-
zabójstwa. Zabójstwo jest zbrodnią i może być popeł- rem bezpośredniego sprawcy, co może w pewnych kach: gdy wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
+ nione umyślnie: zarówno w zamiarze bezpośrednim, wypadkach stworzyć atmosferę, w jakiej zamiar wywołało zniewagę (art. 216 § 3 k.k.) albo naruszenie
oraz zjawiskowych)
jak i ewentualnym. W myśl art. 9 § 1 k.k. czyn zabro- bezpośredniego wykonawcy kształtuje się, dojrzewa (art. 217 § 2 k.k.). Na odpowiedzialność sprawcy zabój-
niony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma i utwierdza lub umacnia sprawcę w powziętym posta- stwa w nieco innym aspekcie wpływa m.in. zachowa-
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej - nowieniu popełnienia przestępstwa” (v kk 101/07).
zamiar jego popełnienia – chce go popełnić albo prze- nie pokrzywdzonego. Mówimy wtedy o tzw. zabójstwie
c) brak realizacji znamion podmiotu - widując możliwość jego popełnienia, godzi się na to. Ze Co więcej, konstytucyjność przepisu dopuszczającego w afekcie, który jest typem uprzywilejowanym zabój-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - słów Kamila wypowiedzianych bezpośrednio po zda- taką interpretację potwierdził Trybunał Konstytu- stwa. Zatem w myśl art. 148 § 4 k.k. kto zabija czło-
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + rzeniu wynika, że nie miał zamiaru zabicia Grzegorza – cyjny (SK 25/08), powtarzając, że całkowite solidary- wieka pod wpływem silnego wzburzenia uspra-
a) obrona konieczna - nie chciał jego śmierci i nie godził się na nią. Nasuwa się zowanie się pomocnika, sugestywne manifestowanie wiedliwionego okolicznościami, podlega karze
oczywiście pytanie, czy wypowiedź sprawcy jest wła- z zamiarem bezpośrednim sprawcy (w rozpatrywanej pozbawienia wolności od roku do lat 10. Jak zazna-
ściwym sposobem ustalania strony podmiotowej. Sąd sprawie: przyjazd na miejsce przestępstwa ze sprawcą, cza się w doktrynie, owo silne wzburzenie może być
przestępstwo
c) eksperyment poznawczy - przebywanie w samochodzie w oczekiwaniu na wyj-

Najwyższy wskazał, że rekonstrukcja strony podmio- spowodowane krzywdzącym zachowaniem pokrzyw-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - towej musi opierać się na analizie osobowości sprawcy, ście pokrzywdzonych, a następnie obserwowanie, jak dzonego. Czy to oznacza, że w innych przypadkach
e) ostateczna potrzeba wojskowa - a także na okolicznościach popełnionego czynu. Prze- sprawca oddaje strzały) jest sposobem pomocnictwa prowokacyjne zachowanie późniejszego pokrzywdzo-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - bieg zdarzenia sugeruje, że Kamil chciał wyłącznie pod- psychicznego, który w ciągu kilkudziesięciu lat został nego nie ma znaczenia dla zakresu odpowiedzialności?
g) zwyczaj - topić Grzegorza, nie miał też świadomości konieczności utrwalony w orzecznictwie sądów. tk oceniał co Odpowiedź jest prosta – ma znaczenie wyłącznie dla
wystąpienia skutku w postaci jego śmierci. To oznacza, prawda przepis art. 18 § 2 k.k. z 1969 r., jednak wniosek wymiaru kary, w myśl art. 53 k.k., a przede wszystkim
h) karcenie małoletnich -
że Kamil nie może odpowiadać za zabójstwo ze względu ekstrapolował również na przepis art. 18 § 3 k.k. z 1997 r. w myśl jego § 2, stanowiącego, że wymierzając karę, sąd
na brak realizacji znamion strony podmiotowej. Warto zauważyć, że obecnie obowiązujący przepis uwzględnia m.in. motywację sprawcy, a także zacho-
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym dotyczący pomocnictwa zawiera sformułowanie nie-
+
W dalszej kolejności należy rozważyć, czy Kamil wanie się pokrzywdzonego.
niż znikomym obecne w Kodeksie karnym z 1969 r. In fine stanowi on
będzie odpowiadał za nieumyślne spowodowanie
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę + bowiem: „odpowiada za pomocnictwo także, kto wbrew
śmierci (art. 155 k.k.). Nieumyślność, zgodnie z art. 9
a) nieletniość - § 2 k.k., cechuje brak zamiaru, przewidywanie możli- prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszcze-
b) stan wyższej konieczności - wości popełnienia czynu zabronionego lub możliwość nia do popełnienia czynu zabronionego swoim zanie-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - takiego przewidywania, a ponadto niezachowanie chaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie”. Należy
ostrożności wymaganej w danych okolicznościach skut- więc podzielić stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
kujących popełnieniem czynu zabronionego. Z pew- w innym orzeczeniu, zgodnie z którym sama obecność
nością Kamil naruszył reguły postępowania z dobrem, na miejscu zdarzenia w czasie akcji przestępczej i nie-
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności - przeciwdziałanie jej może być rozpatrywane w kate-
jakim jest życie drugiego człowieka. Jego stan intelek-
f) niepoczytalność - tualny (jak i emocjonalny) z pewnością umożliwiały gorii pomocnictwa jedynie w sytuacji, gdy na osobie
g) rozkaz przełożonego - przewidywanie, że „podtapianie” człowieka może być obecnej tam ciążył prawny szczególny obowiązek
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + śmiertelnie niebezpieczne. Zatem Kamil swoim zacho- niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego
waniem zrealizował znamiona typu czynu zabronio- (LEX nr 55184). Ponieważ na Sebastianie nie ciążył
a) czynny żal -
nego określonego w przepisie art. 155 k.k., a jego czyn ten obowiązek, nie może ponieść odpowiedzialno-
był bezprawny, społecznie szkodliwy w stopniu więk- ści za pomocnictwo.
c) przedawnienie - Odpowiedzialność Sebastiana można jednak roz-
szym niż znikomym i zawiniony.
d) immunitety - ważyć na gruncie przepisu art. 162 § 1 k.k. („Kto czło-
wiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym
bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo
rozwiązanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
Kamil może ponieść odpowiedzial- mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby
na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego
ność karną za przestępstwo nie- uszczerbku na zdrowiu”), o ile Sebastian był świadomy
umyślnego spowodowania śmierci. niebezpieczeństwa grożącego Grzegorzowi.
5.
30
1. Czy Sebastian może odpowiadać
Kazuśnik kazus 24. 31
za przestępstwo zniszczenia mienia Michała?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdyby spodenki (z całą zawartością, o której Sebastian
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn wiedział) złapał w locie obecny na żaglówce Tomek:
a) Sebastian nie mógłby odpowiadać za popełnione
b) odruchy bezwarunkowe przestępstwo.
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi b) Sebastian mógłby odpowiadać za popełnione prze-
d) szczególne stany chorobowe stępstwo.
oraz zjawiskowych) 3. Gdyby Sebastian złożył natychmiast deklarację odku-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony pienia smartfona:
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej a) Sebastian nie mógłby odpowiadać za popełnione
c) brak realizacji znamion podmiotu przestępstwo.
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej b) Sebastian mógłby odpowiadać za popełnione prze-
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność stępstwo.
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zniszczenie mienia jest tzw. czynem przepołowio- 2b. Załóżmy, że mimo działań podjętych przez Sebastiana, acja, w której znalazł się Sebastian. Jego ewentualny
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + nym – w zależności od wartości zniszczonego mienia który wiedział o smartfonie w spodniach Michała, nie czynny żal ma charakter „podokonaniowy”. Oznacza
a) przymus bezwzględny - jest przestępstwem (art. 288 k.k.) bądź wykroczeniem dochodzi do dokonania czynu zabronionego ze względu to, że ten czyn podlega karze, sąd może jednak zasto-
b) odruchy bezwarunkowe - (art. 124 k.w.). Kwotą graniczną jest ¼ minimalnego na działanie osoby trzeciej – Tomka. Brak dokonania sować dwa inne przepisy. Pierwszy z nich to przepis
wynagrodzenia, ustalanego na podstawie ustawy z dnia jest cechą charakterystyczną usiłowania, zbadać więc art. 295 k.k. – wobec sprawcy przestępstwa określo-
10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu należy, jakie są pozostałe cechy tego stadium iter delicti nego m.in. w art. 288 k.k., który dobrowolnie naprawił
za pracę (Dz.U. Nr 157, poz. 1314). Deklarowana wartość oraz jego karnonoprawne konsekwencje. szkodę w całości, sąd może zastosować nadzwyczajne
smartfona sytuuje omawiany stan faktyczny w reżimie Zgodnie z art. 13 § 1 k.k. odpowiada za usiłowanie, kto złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierze-
- odpowiedzialności za przestępstwo. w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim nia. Nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić też
oraz zjawiskowych)
Przestępstwo zniszczenia mienia, w myśl reguł zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokona- w oparciu o art. 60 § 2 pkt 1 k.k. – sąd może również
określonych w art. 8 k.k., jest występkiem umyślnym, nia, które jednak nie następuje. W przedstawionym zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczegól-
które może być popełnione zarówno w zamiarze bez- stanie faktycznym wszystkie przesłanki usiłowania nie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa
c) brak realizacji znamion podmiotu - pośrednim, jak i ewentualnym. Umyślność dookreślono (podmiotowe – zamiar zniszczenia mienia, jak i przed- kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspół-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - w art. 9 § 1 k.k., który stanowi: „Czyn zabroniony popeł- miotowe – bezpośrednie zmierzanie) zostały zrealizo- miernie surowa, w szczególności jeżeli pokrzywdzony
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność niony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego wane. Zatem Sebastian odpowiada za usiłowanie pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona
a) obrona konieczna popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując zniszczenia mienia, a sąd będzie mógł wymierzyć albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób napra-
możliwość jego popełnienia, na to się godzi”. W analizo- karę w granicach zagrożenia przewidzianego dla wienia szkody.
wanym stanie faktycznym nie ma wątpliwości, że Seba- danego przestępstwa (art. 14 § 1 k.k.). Na gruncie prawa wykroczeń sprawa wygląda nieco
przestępstwo
stian nie miał zamiaru zniszczenia telefonu Michała, Gdyby jednak przyjąć, że Sebastian o smartfonie nie inaczej. Gdyby Sebastian zechciał odkupić zniszczony
d) kontratyp dotyczący zniesławienia ponieważ nie wiedział o jego istnieniu. wiedział, wtedy właściwą płaszczyzną oceny staje się smartfon, o którym wcześniej nie wiedział, to wobec
e) ostateczna potrzeba wojskowa Jak wcześniej wskazano, przestępstwo określone prawo wykroczeń. Zgodnie z jego przepisami, odpo- braku odpowiedzialności za jego zniszczenie chęć
f) szczególne uprawnienia i obowiązki w art. 278 § 1 k.k. jest przestępstwem umyślnym. wiedzialność za usiłowanie zachodzi wyjątkowo – tylko naprawy nie ma znaczenia dla jego odpowiedzialności.
g) zwyczaj Ustawa nie przewiduje dla tego typu czynu zabronio- wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 11 § 2 k.k.). Prze- Należy więc nieco zmodyfikować kazus, przyjmując, że
nego odmiany nieumyślnej. pis części szczególnej Kodeksu wykroczeń odnoszący Sebastian chce naprawić/odkupić zniszczone ubranie
W tym stanie prawnym Michałowi przysługuje możli- się do niszczenia cudzej rzeczy został zaopatrzony Michała, które to zniszczenie stanowiło wykroczenie.
wość skierowania pozwu cywilnego przeciwko Sebastia- w klauzulę karalności za usiłowanie, a to oznacza, że Naprawienie zniszczonych wcześniej rzeczy (o war-
nowi o odszkodowanie za zniszczony/utracony smartfon. Sebastian może odpowiadać za usiłowanie zniszczenia tości nieprzekraczającej ¼ minimalnego wygrodzenia)
niż znikomym
Odrębną kwestią jest odpowiedzialność Sebastiana ubrań Michała. nie uprawnia do zastosowania przepisu art. 11 § 4 k.w.,
za zniszczone ubrania Michała. Jeśli przyjąć, że war- uchylającego karalność w przypadku czynnego żalu
3b. Weźmy teraz pod rozwagę tzw. czynny żal sprawcy
a) nieletniość tość tych ubrań nie przekracza ¼ minimalnego wyna-
popełnionego przestępstwa/wykroczenia. Odrębnie okazanego na etapie usiłowania. Zatem zniszczenie
b) stan wyższej konieczności grodzenia, to czyn taki należy zakwalifikować jako ubrań Michała, a później ich odkupienie, to wykro-
więc należy omówić kwestię czynnego żalu związa-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion wykroczenie (wspomniany art. 124 § 1 k.w.). Warto czenie karalne. Prawo wykroczeń nie przewiduje przy
nego z przestępstwem (gdy Sebastian o smartfonie
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających zauważyć, że zniszczenie mienia jako wykroczenie tym odpowiednika przepisu art. 295 k.k. Na płaszczyź-
w spodniach Michała wiedział), odrębnie zaś – czynny
jest również czynem umyślnym. Pewną odmiennością nie prawa wykroczeń występuje jednak instytucja nad-
bezprawność lub winę żal w prawie wykroczeń (gdy Sebastian o smartfonie
jest jedynie to, że klauzula umyślności została zamiesz- zwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności nie wiedział).
czona wprost w przepisie art. 124 § 1 k.w. (czego nie wymierzenia z bardzo pojemnymi przesłankami. Usta-
W przypadku przestępstwa karnoprawne konse-
ma w art. 288 k.k.), a wynika to z odmiennej reguły wodawca zezwala na zastosowanie nadzwyczajnego
kwencje czynnego żalu mogą być różne w zależności
g) rozkaz przełożonego ustalania strony podmiotowej przyjętej przez ustawo-
od etapu iter delicti, na którym ten żal został okazany. złagodzenia kary lub odstąpienie od jej wymierzenia
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność dawcę w prawie wykroczeń. Przepis art. 5 k.w. stanowi
Przypomnijmy więc, że zgodnie z art. 15 § 1 k.k. nie w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnie-
a) czynny żal bowiem, że wykroczenie można popełnić zarówno
podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstą- nie – biorąc pod uwagę charakter i okoliczności czynu
umyślnie, jak i nieumyślnie, chyba że ustawa przewi-
b) przekroczenie granic obrony koniecznej pił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy (art. 39
duje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.
c) przedawnienie znamię czynu zabronionego. Nie jest to jednak sytu- § 1 k.w.).
d) immunitety
rozwiązanie
Sebastian może ponieść odpowie-

dzialność jedynie za wykroczenie
polegające na zniszczeniu ubrań
Michała.
6.
34
1. Czy Gabriela może odpowiadać za podżeganie
do przestępstwa z art. 339 § 1 k.k.?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Gabriela mogłaby odpowiadać za współsprawstwo

1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn do takiego przestępstwa?
a) Tak
b) odruchy bezwarunkowe b) Nie
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu 3. Czy Gabriela może odpowiadać karnie, jeśli zmieni
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych zdanie i zacznie namawiać Kacpra do powrotu do jed-
oraz zjawiskowych) nostki, ale on tego nie zrobi?
a) Tak
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej b) Nie
c) brak realizacji znamion podmiotu
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Nie ma wątpliwości, że wypowiadane przez Gabrielę 2b. Nieco trudniej przedstawia się problem współspraw- 3a. Kazus ten wzbogacono czynnym żalem okazanym przez
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + słowa są czynem – należy zatem zbadać, czy jest to czyn stwa do przestępstwa indywidualnego niewłaściwego, Gabrielę. Czynny żal odnoszący się do współdziałają-
a) przymus bezwzględny - zabroniony przez obowiązującą ustawę. Zastosowanie a takim czynem jest przestępstwo potocznie określane cych uregulowano w przepisie art. 23 § 1 k.k. – przewi-
b) odruchy bezwarunkowe - znajdzie tu przepis art. 339 § 1 k.k. – zgodnie z nim żoł- mianem dezercji (art. 339 § 1 k.k.). Formalnie rzecz duje on niepodleganie karze współdziałającego, który
nierz, który w celu trwałego uchylenia się od służby ujmując, odpowiedzialność karna współsprawcy nie dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.
wojskowej opuszcza swoją jednostkę lub wyznaczone jest wykluczona (na podstawie art. 21 § 2 k.k.). Wszak W przedstawionej scence nie została jednak zrealizo-
miejsce przebywania lub w takim celu poza nimi pozo- przepis ten mówi o współdziałających, a współsprawca wana podstawowa przesłanka umożliwiająca bezkar-
staje, podlega karze pozbawienia wolności od 3 mie- niechybnie do tej kategorii się zalicza. W rzeczywisto- ność – Kacper, przekonany wcześniej przez Gabrielę,
+ sięcy do lat 5. Jest to więc przestępstwo indywidualne, ści jednak trudno sobie nawet wyobrazić (nie jest to rzeczywiście nie wrócił do jednostki, a zatem przestęp-
oraz zjawiskowych)
właściwe. Jego sprawcą może być tylko żołnierz, a cecha pojęciowo możliwe), aby współsprawcą przestępstwa stwo dezercji zostało dokonane. Gabrieli nie udało się
ta warunkuje byt przestępstwa. indywidualnego właściwego była osoba nieposiadająca zapobiec dokonaniu, podlega więc odpowiedzialno-
Ponieważ Gabriela nie jest żołnierzem, jej odpowie- cechy warunkującej byt przestępstwa. Zatem nieżoł- ści za podżeganie do dezercji.
c) brak realizacji znamion podmiotu - dzialność karna musi wynikać z innej normy ustawo- nierz nie jest w stanie popełnić we współspraw- Należy rozważyć możliwość zastosowania przepisu
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - wej – chodzi o art. 21 § 2 k.k. Zgodnie z jego treścią, jeżeli stwie przestępstwa dezercji, podobnie jak osoba, art. 23 § 2 k.k., w myśl którego sąd może zastosować
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca która nie pełni funkcji publicznej, nie jest w stanie nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współ-
a) obrona konieczna - chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię we współsprawstwie przyjąć korzyści majątkowej działającego, który dobrowolnie starał się zapobiec
czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowie- lub osobistej. Dzieje się tak, nawet jeśli intraneus dokonaniu czynu zabronionego. Sąd zatem rozstrzy-
dzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, i extraneus wykonują w porozumieniu identyczne gnie, czy zachowanie Gabrieli, po zmianie zamiaru,
przestępstwo
c) eksperyment poznawczy -
gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie doty- czynności. Wszelkie więc zachowania extraneusa można ocenić jako starania zmierzające do zapobie-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - czyła. Oznacza to, że czynem zabronionym jest m.in. zbliżone rodzajowo do współsprawstwa powinny być żenia dokonania dezercji i czy starania te zasługują na
e) ostateczna potrzeba wojskowa - podżeganie (jako jedna z postaci współdziałania) do oceniane na płaszczyźnie pomocnictwa, co zgodne jest zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary, któ-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - czynu zabronionego stanowiącego przestępstwo indy- z faktyczną oceną tych zachowań (przy czym „wspólne rego mechanizm określono w art. 60 § 6 k.k.
g) zwyczaj - widualne, o ile sprawca o tej indywidualizującej cesze wykonywanie czynu” należy uznać za pomocnictwo
- wiedział. psychiczne).
Gabriela wiedziała, że Kacper jest żołnierzem,
a pozostawanie poza jednostką jest wbrew jego obo-
+
wiązkom. Ponieważ nie zachodzą żadne okoliczności
niż znikomym
wyłączające zaprawność i winę (Gabriela wiedziała, że
pozostawanie poza jednostką jest przestępstwem), sto-
a) nieletniość - pień społecznej szkodliwości jej czynu też jest większy
b) stan wyższej konieczności - niż znikomy, zatem Gabriela może ponieść odpowie-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - dzialność karną. Równocześnie, zgodnie z przepisem
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających art. 21 § 3 k.k., sąd może zastosować wobec niej nad-
-
zwyczajne złagodzenie kary.
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności -
f) niepoczytalność - rozwiązanie
-
Gabriela może ponieść
a) czynny żal - odpowiedzialność karną.
c) przedawnienie -
d) immunitety -

7.
38
1. Czy BłażejKazuśnik
może odpowiadać za dokonanie kazus 24. 39
przestępstwa z art. 196 k.k.?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Błażej mógłby odpowiadać za dokonanie przestęp-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn stwa z art. 196 k.k., gdyby do swojej „mszy” użył auten-
tycznej Biblii?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Błażej mógłby odpowiadać za dokonanie
oraz zjawiskowych) przestępstwa z art. 196 k.k., gdyby jeden z kolegów – już
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony na początku – zaprotestował, mówiąc, że Błażej nie liczy
się z jego przekonaniami religijnymi?
c) brak realizacji znamion podmiotu a) Tak
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej b) Nie
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Jednym z pierwszych warunków poniesienia odpo- 2b. W modyfikacji kazusu należy rozważyć, czy użyta 3b. Gdyby mimo uwag kolegi Błażej kontynuował swą
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + wiedzialności karnej jest realizacja ustawowych zna- przez Błażeja prawdziwa Biblia jest przedmiotem kultu „mszę”, jego dalsze postępowanie byłoby nacechowane
a) przymus bezwzględny - mion typu czynu zabronionego. W przypadku paro- religijnego. Zgodnie z doktryną Kościoła katolickiego umyślnością. Kontynuując „mszę”, Błażej co najmniej
b) odruchy bezwarunkowe - dii mszy wchodzi w grę przepis art. 196 k.k. Zgodnie żadna rzecz nie może być przedmiotem kultu religij- godziłby się na obrażenie uczuć religijnych swego
z nim grzywnie, karze ograniczenia wolności albo nego (bałwochwalstwo), dlatego też przyjąć należy – za kolegi. Nie przesądza to jeszcze o odpowiedzialności
pozbawienia wolności do lat 2 podlega, kto obraża Andrzejem Wąskiem – że Biblia to przedmiot służący karnej ani nawet konstatacji, że zrealizowane zostały
uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie oddawaniu czci. Zatem ten fragment ustawowych zna- ustawowe znamiona typu czynu zabronionego. Ponie-
przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone mion – przedmiot czynności wykonawczej – znalazł waż dla przyjęcia kryminalizowanej obrazy uczuć
- do publicznego wykonywania obrzędów religijnych. swoje odbicie w rzeczywistości. Nie zmienia to jed- religijnych konieczne jest zachowanie publiczne,
oraz zjawiskowych)
Strona przedmiotowa kryminalizowanego zachowa- nak oceny całego czynu, albowiem wciąż niezrealizo- a ponadto osoby, których uczucia obrażono, muszą być
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony +
nia polega na obrażaniu uczuć religijnych w dwojaki wane zostało znamię publiczności oraz – co ważniej- co najmniej dwie, również w tym przypadku Błażej
sposób. Po pierwsze, sprawca publicznie znieważa sze – umyślnego obrażania uczuć religijnych. Z tego nie powinien ponosić odpowiedzialności karnej ze
c) brak realizacji znamion podmiotu - przedmiot czci religijnej lub, po drugie, znieważa względu Błażej nie mógłby odpowiadać za dokona- względu na niewypełnienie znamion typu czynu
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania nie przestępstwa z art. 196 k.k. zabronionego.
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność obrzędów religijnych. W przedstawionej historii żaden
a) obrona konieczna z tych sposobów nie miał miejsca. Błażej w swej paro-
dii nie użył żadnego przedmiotu kultu religijnego ani
też nie wykonywał jej w miejscu obrzędów religijnych.
przestępstwo
Co prawda w piśmiennictwie można spotkać poglądy,
d) kontratyp dotyczący zniesławienia że dla Kościołów chrześcijańskich przedmiotami czci
e) ostateczna potrzeba wojskowa religijnej, oprócz krzyża, relikwii i hostii, są też rytuały
f) szczególne uprawnienia i obowiązki czy słowa mające charakter sprawowania sakramen-
g) zwyczaj tów, jednak należy uznać, że stanowisko takie nie jest
uprawnione. Podzielić należy więc stanowisko Janusza
Wojciechowskiego, który stwierdził, że „Niektóre czyny,
ewidentnie obrażające uczucia religijne określonych
osób, mogą znaleźć się (…) poza zakresem odpowie-
niż znikomym
dzialności, choć ciężar gatunkowy takiej obrazy może
niekiedy być większy od zniewagi przedmiotu lub miej-
a) nieletniość sca kultu”. Autor słowa te odnosił do kwestii obrazy
b) stan wyższej konieczności samego Boga (uznając ten fakt za tzw. lukę w prawie),
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion nie mniej aktualizują się one również w przypadku
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających używania przez sprawcę słów zaczerpniętych z liturgii.
Warto też zaznaczyć, że wskazane zachowania muszą
mieć charakter publiczny, czego nie można utożsamiać
z miejscem publicznym. „Publiczny” oznacza, że dany
f) niepoczytalność przekaz, informacja czy treść są dostępne bliżej nie-
g) rozkaz przełożonego określonej liczbie osób. Bardzo istotnym elementem
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność ustalania realizacji ustawowych znamion jest także
a) czynny żal strona podmiotowa. Prazestępstwo obrazy uczuć reli-
gijnych ma charakter umyślny – oznacza to, że świado-
mością sprawcy objęte być muszą wszystkie elementy
c) przedawnienie
strony przedmiotowej. Zatem aby mówić o zrealizowa-
d) immunitety
niu znamion czynu opisanego w przepisie art. 196 k.k.,
rozwiązanie Błażej swoim zamiarem musiałby obejmować nie tylko
fakt obrażania uczuć religijnych innych osób, ale też
Błażej nie zrealizował ustawo- publicznego znieważania przedmiotu czci religijnej lub
wych znamion czynu zabronione- miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania
go, a tym samym nie może ponieść obrzędów religijnych.
odpowiedzialności karnej.
8.
42
1. Czy RobertKazuśnik
może odpowiadać kazus 24. 43
za usiłowanie zabójstwa?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Robert poniósłby odpowiedzialność karną, gdyby
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn broń, którą się posługiwał, była wierną repliką auten-
tycznej broni palnej, o czym on sam by nie wiedział?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Robert poniósłby odpowiedzialność karną, gdyby
oraz zjawiskowych) jego strzał okazał się całkowicie niecelny, a on – ze stra-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony chu przed karą – nie ponowiłby strzału?
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej a) Tak
c) brak realizacji znamion podmiotu b) Nie
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Ustalenie odpowiedzialności Roberta zależy od wypeł- 2a. Również w tym przypadku nie doszło do dokonania (mimo takiej możliwości) byłoby sprzeczne z kryminal-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + nienia znamion typu czynu zabronionego. Nie ma wąt- zabójstwa, ale – co istotne – do dokonania dojść nie no-politycznym założeniem tego przepisu, a ponadto
a) przymus bezwzględny - pliwości, że punktem wyjścia karnoprawnej oceny jego mogło, czego Robert sobie nie uświadamiał. W lite- wysoce niesprawiedliwe. Dlatego też proponuje się
b) odruchy bezwarunkowe - zachowania musi być przepis art. 148 § 1 k.k., statuujący raturze taką postać usiłowania określa się mianem zastosowanie przepisu art. 15 § 1 k.k. per analogiam,
odpowiedzialność za zabójstwo. Już na wstępie zauważyć usiłowania nieudolnego. Ustawodawca przewidział choć wydaje się, że przepis ten może być zastosowany
można, że nie zostały zrealizowane wszystkie ustawowe odpowiedzialność za ten rodzaj usiłowania na zasa- wprost – ustawa nie uzależnia bowiem formy czynnego
znamiona tego typu czynu zabronionego – Robert swoim dzie rozszerzenia zakresu karalności, ale wyłącznie żalu od rodzaju zachowania. Cezary odstąpił zatem od
zachowaniem nie spowodował śmierci, która – jako zna- w dwóch przypadkach: gdy sprawca nie uświadamia dokonania, a jego odstąpienie polega na niepowtórze-
+ mię skutku – do ustawowych znamion należy. Jednak sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na niu strzału.
oraz zjawiskowych)
brak realizacji tego znamienia nie wyłącza odpowie- brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim Drugą kwestią jest ocena dobrowolności. Najczę-
dzialności karnej ze względu na przepis art. 13 § 1 k.k. – czynu zabronionego, lub ze względu na użycie środka ściej charakteryzuje się ją znanym powiedzeniem
przewiduje on rozszerzenie kryminalizacji na przedpole nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego „sprawca mógł, ale nie chciał dokonać przestępstwa”.
c) brak realizacji znamion podmiotu - dokonania. Zgodnie z tym przepisem odpowiada za usi- (art. 13 § 2 k.k.). W omawianym przypadku nieświa- Dość powszechnie przyjmuje się zatem, że czynny
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - łowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronio- dome posłużenie się wierną imitacją broni jest wła- żal spowodowany strachem przed karą czyni zadość
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + nego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego śnie użyciem środka nienadającego się do popełnienia wymogom przewidzianym w art. 15 § 1 k.k. i sprawca
a) obrona konieczna - dokonania, które jednak nie następuje. Natomiast w myśl czynu zabronionego. Robert zatem dopuścił się nie- ma zagwarantowaną bezkarność.
art. 14 § 1 k.k. sąd wymierza karę za usiłowanie w grani- udolnego, karalnego usiłowania zabójstwa. W tej sytu- I wreszcie pojawia się pytanie, czy w opisanej sytu-
cach zagrożenia przewidzianego dla danego przestęp- acji sąd może wymierzyć karę przewidzianą jak za
przestępstwo
acji sprawca powinien odpowiadać za narażenie czło-

stwa. Równocześnie jednak ustawodawca przewidział dokonanie lub – w myśl art. 14 § 2 k.k. – zastosować wieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - nadzwyczajną instytucję odnoszącą się do usiłowania, nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić (art. 160 § 1 k.k.). Innymi słowy, czy niecelny strzał
e) ostateczna potrzeba wojskowa - której skutkiem jest uchylenie karalności. Jest to tzw. od jej wymierzenia. jest przykładem tzw. usiłowania kwalifikowanego, co
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - czynny żal, którego przesłanki i karnoprawne konse- w konsekwencji powoduje – w przypadku skutecz-
3b. W tak zmodyfikowanym kazusie pojawiają się aż trzy
g) zwyczaj - kwencje zamieszczono w art. 15 § 1 k.k. Stanowi on, iż nie nego czynnego żalu – bezkarność za czyn usiłowany,
problemy. Pierwszy to pytanie o możliwość zastoso-
- podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od ale karalność za czyn dokonany. Mimo sporów co do
h) karcenie małoletnich wania przepisu art. 15 § 1 k.k. W piśmiennictwie pre-
dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię zakresu usiłowania kwalifikowanego, w doktrynie
i) zgoda dysponenta dóbr - zentowane są bowiem poglądy, że w takiej sytuacji
czynu zabronionego. Warto przy tym podkreślić dwie raczej zgodnie przyjmuje się, że w przypadku usiło-
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym sprawca ani nie odstąpił od dokonania (z uwagi na
kwestie. Po pierwsze, dla zastosowania przepisu art. 15
niż znikomym + zakończone usiłowanie), ani – tym bardziej – nie zapo- wania zabójstwa kwestia narażenia na niebezpieczeń-
§ 1 k.k. nie ma znaczenia motywacja, którą sprawca się
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę + biegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronio- stwo nie stanowi odrębnego przedmiotu karnoprawnej
kierował, podejmując działania zapobiegające skut-
-
nego. Równocześnie niezastosowanie przepisu art. 15 oceny. Cezary, nie ponawiając strzału ze strachu
a) nieletniość kowi. Ustawa nie wymaga wyrzutów sumienia czy
§ 1 k.k. w przypadku nieponowienia strzału do ofiary przed karą, nie podlega więc karze.
b) stan wyższej konieczności - też zmiany postawy sprawcy wobec własnego czynu.
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - Po drugie, fakt, iż to osoba trzecia zapobiegła śmierci,
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających nie niweczy możliwości skorzystania z przepisu art. 15
-
§ 1 k.k., o ile to sprawca usiłowania tę osobę wezwał.
Innymi słowy, inicjatywa zapobieżenia dokonaniu musi
całkowicie leżeć po stronie sprawcy usiłowania.
f) niepoczytalność - Konsekwencją skutecznego czynnego żalu jest nie-
g) rozkaz przełożonego - podleganie karze. Zgodnie zaś z art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.,
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność - nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy
a) czynny żal + ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze.
c) przedawnienie -
rozwiązanie
d) immunitety -
Robert popełnił przestępstwo
w postaci usiłowania zabójstwa
(art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 13
§ 1 k.k.), ale nie podlega za ten czyn
karze na podstawie art. 15 § 1 k.k.
9.
46
1. Czy Krzysiek może odpowiadać 47
za pomocnictwo w dokonaniu
przestępstwa przez Joannę?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy gdyby Joanna sama podrobiła stosowny dokument,
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn poniosłaby za to odrębną odpowiedzialność karną (nie-
zależną od ewentualnej odpowiedzialności za śmierć lub
narażenie na niebezpieczeństwo chłopców)?
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi a) Tak
d) szczególne stany chorobowe b) Nie
oraz zjawiskowych) 3. Gdyby Joanna nie wydała osobiście skutera, ale rozka-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony załaby to zrobić Staszkowi – swojemu pracownikowi –
wiedząc, że chłopcy nie mają uprawnień, czy Staszek
mógłby ponieść odpowiedzialność karną?
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej a) Tak
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność b) Nie
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zgodnie z art. 18 § 3 k.k. za pomocnictwo odpowiada, 2b. Chociaż poplecznictwo jest przestępstwem powszech- 3a. Prawo karne przewiduje instytucję rozkazu jako oko-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabro- nym, to jednak sprawcą poplecznictwa nie może być liczności wyłączającej winę. Jednak w myśl przepisu
a) przymus bezwzględny - nionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, sam sprawca przestępstwa, który podejmuje działania art. 318 k.k. nie popełnia przestępstwa żołnierz, który
b) odruchy bezwarunkowe - w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, pozwalające na uniknięcie odpowiedzialności karnej – dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykona-
udzielając rady lub informacji. W doktrynie nie budzi tzw. autopoplecznictwo (samopoplecznictwo) nie jest niem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz, umyślnie
wątpliwości teza, że pomocnictwo, jako jedna z tzw. form czynem przestępnym z art. 239 § 1 k.k. Problem sta- popełnia przestępstwo. Jasno z tego wynika, że okolicz-
zjawiskowych, musi zostać zrealizowane przed popełnie- nowi ocena czynu sprawcy, który dla uniknięcia odpo- ność ta odnosi się jedynie do żołnierzy, a na mocy prze-
niem czynu zabronionego lub w czasie jego popełnienia. wiedzialności karnej za przestępstwo podstawowe pisów szczególnych – do innych służb mundurowych.
+ Natomiast czynności będące udzieleniem pomocy przed- realizuje znamiona innego typu czynu zabronionego. Zgodnie z art. 115 § 18 k.k. rozkazem jest polecenie okre-
oraz zjawiskowych)
sięwzięte po popełnieniu przestępstwa mogą być oce- Najczęściej w takiej sytuacji sprawca nie poniesie ślonego działania lub zaniechania wydane służbowo
niane wyłącznie z perspektywy przestępstwa poplecz- odrębnej odpowiedzialności karnej za czyn sta- żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żoł-
nictwa, o którym stanowi art. 239 k.k. Zgodnie z nim nowiący współukarany czyn następczy. Wyjątek nierza starszego stopniem. Zatem chociaż potocznie
c) brak realizacji znamion podmiotu - karze podlega, kto utrudnia lub udaremnia postępowanie stanowi sytuacja, gdy drugi czyn cechuje znacznie posługujemy się pojęciem „rozkazu”, w prawie karnym
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - karne, pomagając sprawcy przestępstwa (również skar- wyższy stopień społecznej szkodliwości w porów- ma ono ścisłe i bardzo wąskie znaczenie. Innymi słowy,
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność bowego) uniknąć odpowiedzialności karnej, w szczegól- naniu ze stopniem społecznej szkodliwości czynu przepis art. 318 k.k. nie może być – jako okoliczność
a) obrona konieczna ności kto sprawcę ukrywa, zaciera ślady przestępstwa głównego. wyłączająca winę – zastosowany odnośnie do Staszka –
albo odbywa za skazanego karę. Katalog zachowań może on w takim razie ponieść odpowiedzialność
poplecznika jest katalogiem otwartym, a sporządzanie karną. Rozpoznając sprawę odpowiedzialności Staszka,
przestępstwo
fałszywej dokumentacji z pewnością mieści się w katego- oczywiście należy wziąć pod uwagę, czy nie zachodziła
d) kontratyp dotyczący zniesławienia rii „pomaganie w uniknięciu odpowiedzialności karnej”. inna okoliczność uchylająca winę, np. stan wyższej
e) ostateczna potrzeba wojskowa W orzecznictwie przeważa pogląd, że o pomocy w myśl konieczności (wobec zagrożenia utraty pracy), wydaje
f) szczególne uprawnienia i obowiązki art. 239 § 1 k.k. można mówić w przypadku wszelkich się jednak, że wina Staszka nie budzi większych wąt-
g) zwyczaj zachowań podejmowanych od momentu, gdy sprawca pliwości.
główny popełnił przestępstwo (nie ma zatem znaczenia
dla odpowiedzialności poplecznika faza ewentualnego
postępowania karnego). Warunkiem odpowiedzialności
poplecznika jest jednak fakt popełnienia przez sprawcę
niż znikomym
głównego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego
(zatem nie wykroczenia lub przewinienia dyscyplinar-
a) nieletniość nego). Ponieważ ustawa posługuje się pojęciem „prze-
b) stan wyższej konieczności stępstwa”, czyn sprawcy głównego musi być czynem
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion zabronionym, bezprawnym, społecznie szkodliwym
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających w stopniu większym niż znikomy i zawinionym. Oznacza
to, że w praktyce za poplecznictwo odpowiadać można
dopiero po prawomocnym orzeczeniu potwierdzającym
fakt popełnienia przestępstwa przez sprawcę głównego.
f) niepoczytalność Krzysiek jest bratem Joanny, warto więc zwrócić
g) rozkaz przełożonego uwagę na kolejny paragraf art. 239 k.k., uchylający
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność karalność poplecznika ukrywającego osobę najbliższą
a) czynny żal (a taką właśnie jest rodzeństwo, co wynika z art. 115
§ 11 k.k.). W przypadku innych form poplecznictwa
podjętych wobec osoby najbliższej sąd może zastoso-
c) przedawnienie
wać nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić
d) immunitety
od jej wymierzenia (art. 239 § 3 k.k.).
W przypadku stwierdzenia, że Joanna, wydając sku-
ter wodny osobom nieposiadającym stosownych umie-
rozwiązanie jętności, popełniła przestępstwo, Krzysiek może odpo-
Krzysiek nie może odpowiadać

wiadać za poplecznictwo, przy czym sąd – uznając go
za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu – może
za pomocnictwo. nawet odstąpić od wymierzenia mu kary.
10.
50
czynu Igora
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Igor mógłby ponieść odpowiedzialność karną, gdyby
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn zrezygnował z rozboju na skutek płaczu Marzeny, jesz-
cze zanim zorientował się, że ona i Bartek nie mają żad-
nego telefonu?
oraz zjawiskowych) 3. Igor przed zrezygnowaniem z zabrania telefonu uderzył
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony tak silnie Marzenę, że spowodował u niej tzw. średni
uszczerbek na zdrowiu. Czy w takiej sytuacji mógłby
odpowiadać karnie mimo okazania czynnego żalu?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Igor usiłował dokonać rozboju, czyli kradzieży przy 2a. Ten zmodyfikowany stan faktyczny odnosi się do pro- 3a. W tej sytuacji mamy do czynienia z tzw. usiłowaniem
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + użyciu groźby karalnej (art. 280 § 1 k.k.). W tym przy- blemu czynnego żalu okazanego w trakcie usiłowania kwalifikowanym, gdy sprawca nie dokonuje zamie-
a) przymus bezwzględny - padku należy rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia nieudolnego – bowiem wobec braku jakiegokolwiek rzonego czynu, jednak równocześnie dokonuje innego.
b) odruchy bezwarunkowe - z usiłowaniem udolnym, czy nieudolnym. Zasadni- przedmiotu Igor rzeczywiście nie mógł dokonać roz- Nasuwa się tu pytanie o zakres niekaralności jako kar-
cza różnica między nimi sprowadza się do stwierdze- boju. W literaturze czasem prezentowany jest pogląd, noprawnej konsekwencji okazanego przez sprawcę
nia możności lub braku możności dokonania czynu że w przypadku usiłowania nieudolnego czynny żal nie czynnego żalu. Pojawia się bowiem wątpliwość, czy
zabronionego (czego sprawca sobie nie uświadamia). jest możliwy, a mówiąc precyzyjniej – wobec sprawcy bezkarność usiłowania, o której mowa w art. 15 § 1 k.k.,
W omawianym przypadku sprawa jest o tyle skompli- usiłowania nieudolnego nie ma zastosowania przepis odnosi się też do czynu dokonanego przez sprawcę nie-
+ kowana, że ofiara miała telefon komórkowy generalnie art. 15 § 1 k.k. Rzecz jest jednak nieco bardziej złożona. jako przy okazji. Należy przyjąć ogólną zasadę, że prze-
oraz zjawiskowych)
„nadający się do popełnienia na nim czynu zabronio- Wszystko bowiem zależy od czynnika powodującego pis art. 15 § 2 k.k. nie zwalnia z odpowiedzialności za
nego”, mimo że cechy tego konkretnego aparatu nie odstąpienie od dokonania. Gdy jest nim brak możliwo- czyn dokonany. Czasem w literaturze zaznacza się jed-
satysfakcjonowały sprawcy. W takiej sytuacji w litera- ści dokonania (tak jak w przypadku Poziomu I), wtedy nak, iż wyjątek stanowi dokonanie, które integralnie
c) brak realizacji znamion podmiotu - turze przyjmuje się dwie koncepcje. Zgodnie z pierw- nie można mówić o dobrowolnym odstąpieniu. Jeśli związane jest z konstrukcją usiłowania (tak np. Andrzej
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - szą, skoro istniał przedmiot czynności wykonawczej, jednak decyzja o rezygnacji wynika z innych przesła- Zoll) lub istotą danego typu czynu zabronionego (Olga
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + dokonanie kradzieży było możliwe, zatem zdarzenie nek (np. prośby ofiary) i została podjęta, zanim sprawca Sitarz). Innymi słowy, sprawca usiłowanego zabójstwa,
a) obrona konieczna - należy ocenić jako usiłowanie udolne. Zgodnie z drugą uświadomił sobie, że dokonanie nie jest możliwe, czyn który odstąpił od dokonania, ale równocześnie naraził
zaś, brak indywidualnie oznaczonej rzeczy, objętej taki nie podlega karze zgodnie z przepisem art. 15 życie pokrzywdzonego na niebezpieczeństwo (art. 160
zamiarem sprawcy, powoduje, że dokonanie nie było § 1 k.k. § 1 k.k.), w konsekwencji czynnego żalu nie poniesie
przestępstwo
możliwe, a zatem mamy do czynienia z usiłowaniem kary ani za usiłowanie zabójstwa, ani za narażenie na
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - nieudolnym. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny niebezpieczeństwo. Igor, który odstąpił od dokonania
e) ostateczna potrzeba wojskowa - w Katowicach, stwierdzając, że „w wypadku rozboju rozboju, spowodował u Marzeny średni uszczerbek
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - obliczonego na zdobycie konkretnej rzeczy, której na zdrowiu (art. 157 § 1 k.k.), który nie jest integralnie
g) zwyczaj - ofiara po prostu nie ma, dokonanie przestępstwa związany z usiłowaniem lub rozbojem jako takim. Dla-
- rozboju jest niemożliwe „ze względu na brak przed- tego też Igor nie poniesie odpowiedzialności za usi-
miotu nadającego się do popełnienia na nim czynu łowanie rozboju, ale może ponieść odpowiedzial-
zabronionego w ujęciu art. 13 § 2 k.k.” (II Aka 114/05, ność karną za spowodowanie średniego uszczerbku
+
KZS 12/2005). Wynika stąd nie tylko zróżnicowanie na zdrowiu.
niż znikomym
na płaszczyźnie kary (w przypadku usiłowania nie-
udolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złago-
a) nieletniość - dzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia –
b) stan wyższej konieczności - art. 14 § 2 k.k.), ale także odmienna ocena zachowania
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - Igora „rezygnującego” z kradzieży. W pierwszym uję-
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających ciu, zakładającym, że skoro generalnie istniał telefon
-
nadający się do zabrania, mamy do czynienia z usiło-
waniem udolnym; rezygnacja z kradzieży jest w tym
przypadku czynnym żalem, skutkującym niepodlega-
f) niepoczytalność - niem karze (art. 15 § 1 k.k.). W tej sytuacji nie można
g) rozkaz przełożonego - mówić o usiłowaniu kwalifikowanym i dokonaniu
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + przestępstwa groźby karalnej, ponieważ stosowanie
a) czynny żal - takiej groźby należy do znamion samego rozboju. Jeśli
jednak przyjmiemy, że zachowanie Igora było usiłowa-
niem nieudolnym, „rezygnacja” z kradzieży nie może
c) przedawnienie -
być odczytywana jako odstąpienie od dokonania – Igor
d) immunitety - nie mógł dokonać czynu zabronionego, nie ma więc
dobrowolnego odstąpienia. Innymi słowy nie zostały
zrealizowane przesłanki niekaralności przewidziane
rozwiązanie w art. 15 § 1 k.k. Przychylając się do drugiej z zaprezen-
towanych koncepcji, stwierdzić ostatecznie należy, że
Igor może odpowiadać Igor może odpowiadać za usiłowanie nieudolne (i nie
za usiłowanie nieudolne. może być mowy o czynnym żalu).
11.
54
czynu Iwony
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy gdyby Przemek, który miał porwać Anię, od samego
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn początku nie wyrażał na to zgody, Iwona mogłaby
ponieść odpowiedzialność karną?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy gdyby Iwona sama porwała dziewczynkę, a potem
oraz zjawiskowych) ją zwróciła, mogłaby uniknąć kary?
a) Tak
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Przedmiotem niniejszego kazusu jest jedna z form 2a. Również odpowiedź na pytanie o karnoprawną ocenę 3a. Niewątpliwie w takim stanie faktycznym nie może
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + zjawiskowych – podżeganie. O ile istota podżegania, zachowania Iwony w przypadku odmowy popełnienia być mowy o klasycznym czynnym żalu skutkującym
a) przymus bezwzględny - wskazana w art. 18 § 2 k.k., nie budzi większych wąt- porwania przez Przemka zależy od przyjętej koncep- bezkarnością (art. 15 § 1 k.k.) – Iwona dokonała już
b) odruchy bezwarunkowe - pliwości, o tyle ocena jego bezskutkowości lub skutko- cji skutkowości podżegania. Jeśli przyjąć, że podże- bowiem przestępstwa. Zasadniczo zachowanie sprawcy
wości wywołuje liczne dyskusje. Zasadniczo przyjmuje ganie ma charakter formalny, to zachowanie Iwony po dokonaniu przestępstwa może mieć wpływ jedynie
się jedną z trzech możliwości. Po pierwsze, podżeganie jest dokonanym podżeganiem. Zgodnie jednak z tezą, na rodzaj lub wysokość orzeczonej kary (np. zgodnie
jest przestępstwem formalnym, zatem samo podjęcie że podżeganie jest czynem materialnym, a skutkiem z art. 60 § 2 pkt. 1 lub 2 k.k.), Kodeks karny nie prze-
nakłaniania do popełnienia czynu zabronionego jest jest powzięcie zamiaru przez sprawcę wykonawczego, widuje bowiem ogólnej konstrukcji czynnego żalu
+ już dokonaniem. Według drugiej koncepcji podżeganie zachowanie Iwony musi być ocenione jako usiłowanie okazanego po dokonaniu. Mimo to ustawodawca spo-
oraz zjawiskowych)
jest skutkowe, przy czym skutkiem jest wzbudzenie podżegania. Również dla zwolenników idei skutkowo- radycznie przewidział dla poszczególnych typizacji
zamiaru u sprawcy wykonawczego. Natomiast zgod- ści podżegania, ze skutkiem w postaci dokonania czynu „indywidualny” czynny żal z różnymi prawnokarnymi
nie z trzecią koncepcją, podżeganie jest skutkowe, ale przez sprawcę wykonawczego, zachowanie Iwony to konsekwencjami. Jeden z takich przypadków wymie-
c) brak realizacji znamion podmiotu - skutkiem jest wykonanie czynu przez sprawcę wyko- usiłowanie podżegania. nia art. 252 § 4 k.k. Zgodnie z nim nie podlega karze za
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - nawczego. Ostateczna ocena zachowania podżegacza Nadmienić przy tym należy, że zgodnie z art. 22 przestępstwo określone w § 1, kto odstąpił od zamiaru
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + jest siłą rzeczy konsekwencją opowiedzenia się za któ- § 2 k.k., jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano doko- wymuszenia i zwolnił zakładnika. Oznacza to, że
a) obrona konieczna - rymś z tych stanowisk. Podkreślić przy tym należy, iż nać, sąd może m.in. wobec podżegacza zastosować Iwona nie będzie podlegała karze, chociaż jej czyn
nie budzi wątpliwości fakt, że Kodeks karny dopuszcza nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić stanowi przestępstwo. Warto zauważyć, że ta postać
możliwość usiłowania podżegania. od jej wymierzenia. czynnego żalu (wyjątkowo) nie stawia wymogu dobro-
przestępstwo
Ocena zachowania Iwony stanowi więc wypadkową wolności, co uzasadniane jest potrzebami kryminalno-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - przyjęcia jednej z trzech koncepcji oraz niekwestiono- -politycznymi.
e) ostateczna potrzeba wojskowa - wanej zasadniczo tezy o „krzyżowaniu się” form zjawi-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - skowych i stadialnych. Uznając za najbardziej przeko-
g) zwyczaj - nującą tezę o skutkowości podżegania, z zastrzeżeniem,
- że skutkiem jest wzbudzenie zamiaru u sprawcy wyko-
nawczego, należy przyjąć, że Iwona dokonała podżega-
nia do czynu z art. 252 § 1 k.k.
niż znikomym +

rozwiązanie
a) nieletniość -
b) stan wyższej konieczności - Iwona dokonała podżegania
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - do czynu z art. 252 § 1 k.k.
f) niepoczytalność -
a) czynny żal -
c) przedawnienie -
d) immunitety -

12.
58
czynu Mateusza
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdy o pomoc poprosi wcześniejsza użytkowniczka

1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn kajaka, twierdząc, że zostawiła w nim swoje lekarstwa:
a) Mateusz poniesie odpowiedzialność za przestępstwo.
b) odruchy bezwarunkowe b) Mateusz nie poniesie odpowiedzialności za przestęp-
c) fizyczna niemożność sprostania obowiązkowi stwo.
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Fakt, że Mateusz nie jest osobą pełnoletnią, ma
oraz zjawiskowych) znaczenie:
a) dla bytu przestępstwa/wykroczenia.
b) brak realizacji znamion strony przedmiotowej b) dla wymiaru kary.
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Przepis art. 178a k.k. przewiduje odpowiedzialność 2b. Gdyby jednak na kajaku znajdowały się ważne 3b. Przepisy prawa karnego ustalają granicę tzw. dorosłości
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + dla nietrzeźwych kierujących nie tylko w ruchu dro- lekarstwa, ocena całej sytuacji byłaby zupełnie inna. na poziomie 17 lat. W myśl art. 10 § 1 k.k., na zasadach
a) przymus bezwzględny - gowym, ale też wodnym. Zgodnie z jego treścią, karze W takim bowiem przypadku Mateusz zrealizowałby określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popeł-
b) odruchy bezwarunkowe - podlega ten, kto znajdując się w stanie nietrzeźwo- znamiona typu czynu z art. 178a k.k., jednak ze względu nia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Podobną
ści lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na stan wyższej konieczności nie można mówić o prze- regułę znajdziemy w prawie wykroczeń (art. 8 k.w.).
pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub stępstwie. Zatem niepełnoletność Mateusza nie wyłącza bytu
powietrznym. Pamiętać przy tym należy, że w art. 115 W myśl art. 26 § 1 k.k. nie popełnia przestępstwa, kto czynu zabronionego. Jednak wiek Mateusza może
§ 16 k.k. objaśniono pojęcie „stanu nietrzeźwości”, poświęca dobro, działając w celu uchylenia bezpośred- mieć znaczenie dla ustalenia rodzaju odpowie-
+ a motorówka jest pojazdem mechanicznym. Mateusz niego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dzialności i wymiaru kary. Zgodnie z art. 10 § 4 k.k.
oraz zjawiskowych)
zrealizował więc swoim zachowaniem ustawowe zna- dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa w stosunku do sprawcy, który popełnił występek po
miona czynu określonego w art. 178a k.k. nie można inaczej uniknąć. Nie ma zatem wątpliwo- ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd
Następnie należy rozważyć, czy w prezentowanym ści, że można powołać się na stan wyższej konieczności zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze
c) brak realizacji znamion podmiotu - stanie faktycznym zachodzi okoliczność wyłączająca dla ratowania jakiegokolwiek i czyjegokolwiek dobra. albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli oko-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - przestępność czynu. W grę wchodzi jedynie stan wyż- Prośba o pilne dostarczenie lekarstw powoduje, że liczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + szej konieczności. Jest on – w zależności od proporcji wymóg subsydiarności także został spełniony – jeśli właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
a) obrona konieczna - między dobrem poświęconym a ratowanym – okolicz- w danym momencie nie było nikogo innego, kto Natomiast art. 54 § 1 k.k. nadaje priorytet dyrektywie
nością wyłączającą bezprawność lub winę. Zgodnie z art. mógłby po kajak natychmiast wyruszyć. Dla dokona- prewencji indywidualnej przy wymiarze kary dla (nie-
26 § 1 k.k. nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu nia pełnej karnoprawnej oceny czynu Mateusza istotna letniego) młodocianego.
przestępstwo
uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jest też proporcja między wartością dobra ratowanego Czy Mateusz jest młodocianym w rozumieniu
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli i poświęconego. Jeżeli przyjmiemy, że dobrem rato- Kodeksu karnego? Można to stwierdzić dopiero w cza-
e) ostateczna potrzeba wojskowa - niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro wanym jest życie wcześniejszej użytkowniczki kajaka, sie orzekania w jego sprawie. Art. 115 § 10 k.k. stanowi
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra rato- a dobro poświęcone to bezpieczeństwo w ruchu wod- bowiem, że młodocianym jest sprawca, który w chwili
g) zwyczaj - wanego (ze względu na brak bezprawności). Natomiast nym, mamy do czynienia ze stanem wyższej konieczno- popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat,
- § 2 stanowi, że nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ści wyłączającym bezprawność (art. 26 § 1 k.k.). Gdyby a w czasie orzekania w I instancji – 24 lat.
ratując dobro chronione prawem w warunkach określo- lekarstwa były potrzebne, ale nie ratowały życia, w grę
nych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia warto- może wchodzić stan wyższej konieczności wyłączający
+
ści oczywiście wyższej od dobra ratowanego (brak winy). winę (art. 26 § 2 k.k.). Znaczenie dla powyższego roz-
niż znikomym
Niewątpliwie w przypadku braku reakcji na zerwanie różnienia ma też stan nietrzeźwości Mateusza (tzn. na
się kajaka dobro – własność/posiadanie kajaka – zosta- ile jego stan był zagrożeniem dla ruchu wodnego) i rze-
a) nieletniość - łoby unicestwione. Ponadto do uchylania niebezpie- czywisty ruch na danym obszarze jeziora.
b) stan wyższej konieczności - czeństwa uprawniony jest każdy, do kogo informacja
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - o niebezpieczeństwie dociera. Rozważyć należy więc
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających dwie okoliczności: czy niebezpieczeństwa dla okre-
ślonego dobra (utraty kajaku) nie można było uniknąć
w inny sposób oraz czy nie została zachwiana proporcja
dóbr. Kajak mógł zostać przyholowany przez wezwa-
f) niepoczytalność - nego właściciela wypożyczalni lub inną trzeźwą osobę –
g) rozkaz przełożonego - przesłanka subsydiarności stanu wyższej konieczności
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + w prezentowanym kazusie nie została spełniona. Nie-
a) czynny żal - spełniona została także inna przesłanka – zachowanie
proporcji dóbr. Dobrem ratowanym w niniejszej spra-
wie było prawo własności kajaku, natomiast dobrem
c) przedawnienie -
poświęcanym było bezpieczeństwo w ruchu wodnym,
d) immunitety - zatem bezpieczeństwo ludzi (i mienia), którzy na tym
rozwiązanie akwenie się znajdowali. Nie został zatem zachowany
minimalny próg dopuszczalny przez ustawę, dotyczący
Mateusz może ponieść dysproporcji między dobrami znajdującymi się w kolizji.
odpowiedzialność karną za swój Mateusz, kierując w stanie nietrzeźwości motorówką
czyn, albowiem nie występuje dla „ratowania” kajaku, poświęcił dobro, które przed-
stawia wartość oczywiście wyższą od dobra ratowanego.
żadna okoliczność ją wyłączająca.
13.
62
zachowania Jacka i Staszka
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy zachowanie Jacka i Staszka nosi znamiona występku
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn o charakterze chuligańskim?
a) Tak
b) odruchy bezwarunkowe b) Nie
2. Wypełnienie ustawowych znamion typu czynu 3. Czy w tej sprawie może być zastosowana mediacja?
a) Tak
oraz zjawiskowych)
b) Nie
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zachowanie Jacka i Staszka realizuje znamiona czynu 2a. Definicję chuligańskiego charakteru występku zawiera nego mediatora. Zgodnie z art. 23a k.p.k. sprawę do
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + zabronionego określonego w art. 158 § 2 k.k. – pobicia art. 115 § 21 k.k. Zgodnie z nim jest to występek polega- mediacji mogą skierować sąd lub referendarz sądowy
a) przymus bezwzględny - ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdro- jący na: (a w postępowaniu przygotowawczym – prokurator)
b) odruchy bezwarunkowe - wiu (w zbiegu z przepisem art. 159 k.k., czyli użyciem 1) umyślnym zamachu na: zdrowie, wolność, cześć lub na wniosek stron lub z własnej inicjatywy za ich zgodą.
noża i innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu). nietykalność cielesną, bezpieczeństwo powszechne, Sprawę kieruje się do instytucji lub osoby godnej
Wątpliwości w tym zakresie nie budzi ani strona przed- działalność instytucji państwowych lub samorządu zaufania.
miotowa, ani podmiotowa. Kolejną przesłanką odpo- terytorialnego, porządek publiczny albo Na mocy art. 53 § 3 k.k. „pozytywne wyniki media-
wiedzialności jest ustalenie bezprawności. Wypowie- 2) na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu cji uzyskały status jednej z dyrektyw wymiaru kary
+ dzi Jacka i Staszka każą rozważyć obronę konieczną niezdatną do użytku cudzej rzeczy, i orzekania innych środków karnych”, chociaż treść
oraz zjawiskowych)
jako jedną z okoliczności wyłączających bezprawność. jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo samej ugody nie wiąże sądu. Warto więc podkreślić,
Zgodnie z art. 25 k.k. nie popełnia przestępstwa ten, z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące że udział w mediacji i zawarcie ugody nie zapewnia
kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bez- lekceważenie porządku prawnego. Jest to przepis wpro- bezkarności sprawcy – ugoda nie stoi na przeszkodzie
c) brak realizacji znamion podmiotu - prawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione wadzony (ponownie) do polskiego porządku prawnego wymierzeniu (i wykonaniu) kary, nawet w najsurow-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - prawem. A zatem obrona przysługuje na bezpośredni, w 2006 r. i budzi sporo kontrowersji. O ile precyzyjny szym wymiarze.
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + bezprawny i – dodajmy – rzeczywisty zamach na jakie- jest bowiem katalog czynów, którym taki charakter Należy zatem wskazać podstawowe karnoprawne
a) obrona konieczna - kolwiek dobro. Rzeczywiście zachowanie Olka było można przypisać, o tyle wątpliwości (zwłaszcza prak- konsekwencje mediacji i zawartej w jej toku ugody.
zamachem bezpośrednim i rzeczywistym, ale czy bez- tyczne) budzą pozostałe przesłanki. Prawo karne materialne przewiduje wiele różnych
prawnym? Olek kopnął Jacka i Staszka po wcześniej- W przedstawionej historii sprawcy działali publicz- instytucji, które mogą być zastosowane jako konse-
przestępstwo
szym zaatakowaniu przez nich, a więc to jego zacho- nie (ich zachowanie było widoczne dla bliżej nieokre- kwencje zawartej ugody, chociaż wśród ich przesłanek
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - wanie było działaniem w ramach obrony koniecznej. ślonej liczby osób), a niemożność kupienia płyty ulu- nie wspomina się wprost ani o mediacji, ani o ugodzie.
e) ostateczna potrzeba wojskowa - Zatem zachowanie Olka, jako wtórnie legalne, nie bionego zespołu można uznać za działanie z błahego Z pewnością do takich „dobrodziejstw” należy warun-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - posiadało cechy bezprawności. Z tego też powodu Jacek powodu. Wydaje się, że swym zachowaniem Jacek kowe umorzenie postępowania (art. 66 k.k.). Pojedna-
g) zwyczaj - i Staszek nie mogą powołać się na kontratyp obrony i Staszek rzeczywiście okazali rażące lekceważenie nie się ze sprawcą, naprawienie szkody lub uzgodnienie
- koniecznej. W przedstawionej sytuacji nie zachodził porządku prawnego. Innymi słowy, ich czyn był jej naprawienia jest też przesłanką nadzwyczajnego
też żaden inny kontratyp, zatem czyn Jacka i Staszka występkiem o charakterze chuligańskim. złagodzenia kary (art. 60 § 2 k.k.). Inne instytucje mogą
był czynem bezprawnym i – niewątpliwie – społecznie Na marginesie warto odnotować szczególne kar- być wykorzystane na zasadach ogólnych, jednak ugoda
+
szkodliwym w stopniu większym niż znikomy. Ponie- noprawne konsekwencje takiej kwalifikacji prawnej jest z pewnością silnym argumentem za ich stosowa-
niż znikomym
waż nie zachodziła też żadna okoliczność wyłączająca czynu. Przede wszystkim, zgodnie z art. 57a § 1 k.k., niem. Zaliczyć do nich należy odstąpienie od wymierze-
winę, Jacek i Staszek mogą ponieść pełną odpowiedzial- skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd nia kary (art. 59 k.k.) i warunkowe zawieszenie wyko-
a) nieletniość - ność karną. wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy nania kary (art. 69 k.k.).
b) stan wyższej konieczności - przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy Ustawodawca nie sformułował przesłanek, jakimi
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Zatem należy się kierować, podejmując decyzję o skierowaniu
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających rozwiązanie minimalna kara wymierzona sprawcom będzie wyno- sprawy do mediacji; nie sporządził też katalogu czynów,
siła 9 miesięcy pozbawienia wolności. Ponadto sąd
Czyn Jacka i Staszka był czynem obligatoryjnie orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzo-
w sprawach których można podjąć mediację. Z pew-
nością musi to być sprawa, w której pojawia się kon-
bezprawnym i społecznie nego, chyba że orzeka obowiązek naprawienia szkody, kretny i ustalony pokrzywdzony, a sprawca nie neguje
-
szkodliwym w stopniu większym obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub podstawowych faktów związanych z popełnionym
g) rozkaz przełożonego nawiązkę na podstawie art. 46 k.k. Jeżeli pokrzywdzony
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + niż znikomy. Mogą ponieść pełną nie został ustalony, sąd może orzec nawiązkę na rzecz
czynem. Przeciwwskazaniem do prowadzenia media-
cji jest szczególny charakter przestępstwa (przestęp-
a) czynny żal - odpowiedzialność karną. Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Post- czość zorganizowana, zawodowa, multirecydywa) oraz
penitencjarnej (art. 57a § 2 k.k.). Kolejną dolegliwością rażąca nierównowaga stron (ekonomiczna, społeczna,
dla sprawcy występku o charakterze chuligańskim jest psychiczna, emocjonalna). Nie ma natomiast katalogu
c) przedawnienie -
generalny zakaz warunkowego zawieszenia wykonania poszczególnych typizacji nadających się do przeprowa-
d) immunitety - kary – można to uczynić wyjątkowo, „jedynie w szcze- dzenia mediacji; stosunkowo najczęściej kwestionuje
gólnie uzasadnionych wypadkach” (art. 69 § 4 k.k.). się możliwość prowadzenia mediacji w sprawach o znę-
3a. Mediacja to próba osiągnięcia porozumienia mię- canie się (art. 207 k.k.). Oznacza to, że sprawa Jacka
dzy sprawcą przestępstwa a pokrzywdzonym w celu i Staszka może być skierowana do mediacji, o ile
naprawienia szkód wyrządzonych przestępstwem (nie zgodzi się na to pokrzywdzony, jak i sami sprawcy
tylko materialnych) z pomocą bezstronnego i neutral- pobicia.

14.
66
1. Czy Aleksandra
Kazuśnik może odpowiadać kazus 24. 67
za dokonanie średniego uszczerbku na zdrowiu,

o którym mowa w art. 157 § 1 k.k.?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy gdyby Aleksandra zaatakowała studenta bardziej
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn bezpośrednio (np. uderzając go siekierą), mógłby on
skutecznie bronić się w warunkach obrony koniecznej?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Aleksandra poniosłaby odpowiedzialność, gdyby
oraz zjawiskowych) to rzeczywiście uciekinier z zakładu karnego próbo-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony wał wejść do jej domu, a ona, po ogłuszeniu go ciężkim
przedmiotem, oddałaby do niego strzał, powodując
śmierć?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zachowanie Aleksandry jest czynem realizującym zna- 2a. Problem poruszony w tej modyfikacji wiąże się 3b. Gdyby autentyczny zbieg zaatakował Aleksandrę, nie-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + miona przepisu art. 157 § 1 k.k. (o ile biegły ustali, że z dostrzeżeniem różnicy między okolicznościami wątpliwie kobieta mogłaby podjąć obronę prowadzącą
a) przymus bezwzględny - jest to naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój wyłączającymi bezprawność a okolicznościami wyłą- do naruszenia dóbr napastnika. Przepis art. 25 § 1 k.k.
b) odruchy bezwarunkowe - zdrowia, inne niż określone w art. 156 § 1 k.k., i trwało czającymi winę – mimo że wszystkie oczywiście pro- stawia jednak pewne wymogi takiej obrony. Jednym
dłużej niż 7 dni). Rozważyć zatem należy, czy zachowa- wadzą do uchylenia przestępności czynu. Jednak kon- z nich jest współczesność zamachu i obrony. Oznacza
nie to jest czynem bezprawnym. sekwencją kontratypów (okoliczności wyłączających to, że obrona nie może być podejmowana zbyt wcześnie
Z opisanego stanu faktycznego wynika, że Aleksan- bezprawność) jest wtórna legalność czynu, natomiast (gdy niebezpieczeństwo związane z zamachem jeszcze
dra działała w obronie własnej, zbadać więc należy, okoliczności wyłączające winę takiej legalności nie się nie urzeczywistniło) lub zbyt późno (gdy niebez-
+ czy zrealizowane zostały przesłanki obrony koniecz- przywracają – czyn nie jest przestępstwem, ale jest pieczeństwo związane z zamachem już się oddaliło).
oraz zjawiskowych)
nej. Art. 25 § 1 k.k. stanowi, że nie popełnia przestęp- czynem bezprawnym. Równocześnie pamiętać należy, Naruszenie tego wymogu określane jest mianem prze-
stwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, że obronę konieczną można skutecznie podejmować kroczenia granic obrony koniecznej w postaci ekscesu
bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione wyłącznie wobec czynów bezprawnych, a nie wobec ekstensywnego i stanowi przestępstwo. Ustawodawca
c) brak realizacji znamion podmiotu - prawem. Ustawa zezwala na naruszenie określonego legalnych. To oznacza, że student może się skutecznie jednak, mając na uwadze niezwykle dynamiczny prze-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - dobra prawnie chronionego, o ile dojdzie do zamachu bronić przed Aleksandrą, która – działając w błę- bieg zdarzeń, w czasie których dochodzi do zamachu
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + (dodajmy, że rzeczywistego). W przedstawionym kazu- dzie – dopuszcza się czynu bezprawnego. Dodajmy i obrony, podczas ustalania zakresu odpowiedzialności
a) obrona konieczna - sie do zamachu w ogóle nie doszło, a więc Aleksandra też, że takiej obrony nie mógłby podjąć zbiegły Tadeusz dla sprawcy przekroczenia granic bierze pod uwagę
nie może powołać się na obronę konieczną jako oko- Małecki, gdyby to on wcześniej próbował wtargnąć do szczególnie trudną sytuację napadniętego. Dlatego
liczność wyłączającą bezprawność. Jej zachowanie było domu Aleksandry. Obrona przed rzeczywistym ata- w zależności od przyczyn przekroczenia tych granic
przestępstwo
więc czynem bezprawnym i – bezsprzecznie – społecz- kiem, nawet jeśli narusza określone dobra, jest legalna przewiduje daleko idącą modyfikację tej odpowiedzial-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - nie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy. i nie przysługuje wobec takiej obrony „inna” („wtórna”) ności. Jeśli więc przekroczenie granic obrony koniecz-
e) ostateczna potrzeba wojskowa - Następnie trzeba rozstrzygnąć, czy może jej w takim obrona konieczna. nej nastąpiło pod wpływem strachu lub wzburzenia
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - razie zostać przypisana wina – należy przeanalizować usprawiedliwionych okolicznościami zamachu, osoba
g) zwyczaj - regulację z art. 29 k.k., który przewiduje okoliczność przekraczająca te granice nie podlega karze (art. 25
- wyłączającą winę w postaci błędu co do kontratypu § 3 k.k.). Natomiast w razie przekroczenia granic
lub innej okoliczności wyłączającej winę. Nie popełnia obrony koniecznej z innej przyczyny sąd może zasto-
bowiem przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabro- sować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstą-
+
nionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, pić od jej wymierzenia (art. 25 § 2 k.k.). Strzelając do
niż znikomym
że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność nieprzytomnego napastnika, Aleksandra z pewnością
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę -
albo winę. Aleksandra, zrzucając na intruza monitor, przekroczyła granice obrony koniecznej i popełniła
a) nieletniość - działała w błędnym przekonaniu, że działa w obro- przestępstwo. Sąd zatem musiałby ustalić, czy strze-
b) stan wyższej konieczności - nie koniecznej. Okoliczności zdarzenia – komunikat lając do napastnika działała pod wpływem strachu
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - o zbiegu z zakładu karnego, burza, noc, szczekania psa – usprawiedliwionego okolicznościami zamachu. Jeśli
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających świadczą o tym, że błąd co do istnienia zamachu był tak (a chyba świadczy o tym komunikat o zbiegłym
błędem usprawiedliwionym. więźniu, karanym wcześniej za poważne przestępstwa),
bezprawność lub winę +
jej zachowanie nie podlega karze, co stanowi ujemną
przesłankę procesową.
f) niepoczytalność - rozwiązanie
-
Aleksandra nie poniesie
a) czynny żal - odpowiedzialności karnej
b) przekroczenie granic obrony koniecznej - ze względu na brak winy.
c) przedawnienie -
d) immunitety -

15.
70
oceny czynu Agnieszki
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Agnieszka może ponieść odpowiedzialność karną,
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn jeśli okaże się, że w trakcie zdarzenia była tak pijana, że
„nie wiedziała, co robi”?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Tomasz – zaatakowany przez Agę – może sprawić,
oraz zjawiskowych) aby nie została ona ukarana za swój czyn?
a) Tak
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Zachowanie Agnieszki, sterowane jej wolą, niewąt- 2a. Stan Agnieszki, która „nie wiedziała, co robi”, w języku nia (tzw. zasada legalizmu). Stanowisko pokrzywdzo-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + pliwie było czynem, a przy tym czynem zabronio- prawnym określany jest mianem niepoczytalności. nego zasadniczo nie ma tu znaczenia.
a) przymus bezwzględny - nym przez ustawę. Problematyczne jest jednak to, czy Prawnokarne konsekwencje niepoczytalności prze- Czyn Agnieszki wyczerpuje znamiona dwóch typizacji:
b) odruchy bezwarunkowe - możemy mówić o jednym czynie czy o dwóch: zniewa- widuje przepis art. 31 § 1 k.k., definiując równocześnie zniewagi (art. 216 k.k.), która jest przestępstwem ściga-
żeniu i spowodowaniu uszczerbku na zdrowiu. samą niepoczytalność metodą psychiatryczno-psycho- nym z oskarżenia prywatnego, oraz średniego uszczerbku
Kodeks karny nie definiuje pojęcia czynu i nie wska- logiczną – nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu na zdrowiu (art. 157 § 1 k.k.), ściganego z urzędu. Oznacza
zuje też kryteriów pozwalających na ocenę jego jed- choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub to, że niezależnie od woli pokrzywdzonego, postępowa-
ności lub wielości. Kryteria takie sformułowały judy- innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł nie przeciwko Agnieszce musi być wszczęte przynaj-
+ katura i doktryna, wyróżniając ostatecznie kryteria: w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokiero- mniej o czyn z art. 157 § 1 k.k. Ponadto warto zauważyć,
oraz zjawiskowych)
naturalistyczne, subiektywne oraz normatywne. Mimo wać swoim postępowaniem. Innymi słowy, niepoczytal- że prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do
to ocena jedności czynu budzi wciąż olbrzymie wąt- ność jest okolicznością wyłączającą winę, a tym samym postępowania już wszczętego w sprawach o przestęp-
pliwości. Niemniej, poddając karnoprawnej ocenie i odpowiedzialność karną. Ale nie zawsze. Na uwadze stwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli wymaga
c) brak realizacji znamion podmiotu - zachowanie Agnieszki, znieważanie Tomasza i spowo- należy mieć bowiem treść § 3 tego przepisu, który sta- tego interes społeczny (art. 60 § 1 k.p.k.).
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - dowanie u niego uszczerbku na zdrowiu jest w świetle nowi zakaz powoływania się na niepoczytalność, gdy Warto też zauważyć, że nowelizacja Kodeksu karnego
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + wskazanych kryteriów jednym czynem (a zwłaszcza sprawca sam wprawił się w stan nietrzeźwości lub z 2014 r. przyznała pokrzywdzonemu pewną swobodę,
a) obrona konieczna - z uwagi na zwięzłość czasowo-przestrzenną). Zgodnie odurzenia powodujący wyłączenie poczytalności, które wprowadzając instytucję umorzenia kompensacyjnego
z art. 11 § 1 k.k. ten sam czyn może stanowić tylko jedno przewidywał albo mógł przewidzieć. Wypijając sporo (art. 59a k.k.). Zgodnie z nim w przypadku określonych
przestępstwo – niezależnie od tego, ile norm różnych piwa, Agnieszka mogła przewidzieć, że straci kontrolę
przestępstwo
kategorii czynów i po spełnieniu wskazanych przesłanek

typizacji realizuje. nad swoim zachowaniem, a zatem utrata poczytal- organ prowadzący postępowanie miał względny obo-
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - Agnieszka swoim zachowaniem zrealizowała ności w tym przypadku nie będzie okolicznością wiązek umorzenia postępowania na wniosek pokrzyw-
e) ostateczna potrzeba wojskowa - ustawowe znamiona przepisu art. 216 § 1 k.k. oraz znoszącą przestępność czynu. dzonego. Dotyczyło to sytuacji, w której przed rozpoczę-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - art. 157 § 1 k.k. Ponieważ między stosownymi nor- ciem przewodu sądowego w I instancji sprawca, który
3b. W polskim systemie prawa karnego pokrzywdzony
g) zwyczaj - mami nie zachodzą relacje wyłączające wielość ocen nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne
ma bardzo ograniczoną możliwość dysponowania
- (tzw. pozorny i pomijalny zbieg przepisów), mamy do z użyciem przemocy, pojednał się z pokrzywdzonym,
h) karcenie małoletnich procesem w sprawie, której jest stroną. Jego wola
czynienia z rzeczywistym, niepomijalnym zbiegiem w szczególności w wyniku mediacji, i naprawił szkodę
i) zgoda dysponenta dóbr - zaniechania ścigania sprawcy ma zasadniczo znacze-
przepisów, uregulowanym w art. 11 § 2 k.k. Wynika lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie. Wówczas
4. Społeczna szkodliwość w stopniu większym nie w przypadku przestępstw dwóch rodzajów: ściga-
+
z niego, że jeżeli czyn wyczerpuje znamiona okre- umarzało się, na wniosek pokrzywdzonego, postępo-
niż znikomym nych z oskarżenia prywatnego i ściganych na wniosek
ślone w dwóch albo więcej przepisach ustawy kar- wanie karne o występek zagrożony karą nieprzekra-
5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę + pokrzywdzonego. W tych sytuacjach brak inicjatywy
nej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podsta- czającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występek
-
pokrzywdzonego powoduje, że postępowanie karne
a) nieletniość wie wszystkich zbiegających się przepisów. Karę sąd
się nie toczy. Pod pewnymi warunkami pokrzywdzony przeciwko mieniu zagrożony karą nieprzekraczającą
b) stan wyższej konieczności - wymierza na podstawie przepisu przewidującego karę
może także unicestwić już toczące się postępowanie. 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występek okre-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu ślony w art. 157 § 1 k.k. Przepisu nie stosowało się, jeżeli
Większość przestępstw jest jednak ścigana z urzędu
innych środków przewidzianych w ustawie na pod-
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających i – zgodnie z art. 10 k.p.k. – organ powołany do ścigania zachodziła szczególna okoliczność uzasadniająca, że
stawie wszystkich zbiegających się przepisów (art. 11
bezprawność lub winę - przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowa- umorzenie postępowania byłoby sprzeczne z potrzebą
§ 3 k.k.). Oznacza to, że Agnieszka popełniła jeden czyn
e) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności - dzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel realizacji celów kary. Niestety, kolejną nowelizacją
zabroniony określony w art. 216 § 1 k.k. w zw. z art. 157
publiczny – także do wniesienia i popierania oskarże- z 2016 r. przepis ten został uchylony.
f) niepoczytalność - § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i po ustaleniu pozostałych
g) rozkaz przełożonego - przesłanek odpowiedzialności (które tu nie budzą wąt-
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + pliwości), sąd może wymierzyć jej karę na podstawie
a) czynny żal - art. 157 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k.
c) przedawnienie -
rozwiązanie
d) immunitety -
Agnieszka popełniła czyn
zabroniony określony w art. 216
§ 1 k.k. w zw. z art. 157 § 1 k.k.
w zw. z art. 11 § 2 k.k.

16.
74
1. Czy CezaryKazuśnik
może odpowiadać za popełnienie kazus 24. 75
kradzieży w ramach czynu ciągłego?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy odpowiedzialność Cezarego mogłaby być nadzwy-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn czajnie obostrzona, gdyby był stałym mieszkańcem
Powidza i korzystał z różnych okazji na dokonanie dość
regularnych kradzieży w ciągu ostatniego roku?
oraz zjawiskowych) 3. Czy gdyby Czarek tuż przed przyjazdem do Powidza
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony skończył odbywanie rocznej kary pozbawienia wolności
za kradzież z włamaniem, zastosowanie miałby przepis
art. 64 § 2 k.k.?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Cezary dopuścił się pięciu czynów zabronionych, sta- 2a. Taka modyfikacja kazusu usuwa okoliczności umoż- 3b. Druga modyfikacja historii Cezarego wymaga zbada-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + nowiących kradzieże (art. 278 § 1 k.k.). Zasadniczo liwiające zastosowanie art. 12 k.k. (czynu ciągłego, nia przesłanek przyjęcia wspomnianej już recydywy
a) przymus bezwzględny - wielość czynów sprawcy oznacza wielość przestępstw ze względu na brak tożsamości zamiaru) oraz art. 91 szczególnej wielokrotnej (art. 64 § 2 k.k.); może być
b) odruchy bezwarunkowe - przez niego popełnianych. Mimo to polski ustawodawca § 1 k.k. (ciągu przestępstw, z powodu braku takiej samej ona zastosowana, jeżeli sprawca był uprzednio ska-
przewiduje pewne odstępstwa od tej zasady. Zgodnie sposobności). Jednak pewna regularność i powtarzal- zany w warunkach art. 64 § 1 k.k., odbył łącznie co
z art. 12 k.k. dwa lub więcej zachowań, podjętych w krót- ność przestępnych zachowań Cezarego może zostać najmniej rok kary pozbawienia wolności, a także gdy
kich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego oceniona na płaszczyźnie przepisu art. 65 § 1 k.k. Prze- w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej
zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony. Warun- widuje on możliwość nadzwyczajnego obostrzenia kary kary popełnił ponownie: umyślne przestępstwo prze-
+ kami przyjęcia tej konstrukcji są krótki odstęp czasu (właściwego dla sprawców czynów popełnianych w tzw. ciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia,
oraz zjawiskowych)
między poszczególnymi zachowaniami i z góry powzięty recydywie szczególnej wielokrotnej – art. 64 § 2 k.k.) przestępstwo rozboju, kradzieży z włamaniem albo
zamiar. W prezentowanej historii pierwszy z warunków w stosunku do sprawcy, który z popełnienia prze- inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione
został zrealizowany – w czasie wakacji (czyli w ciągu jed- stępstwa uczynił stałe źródło dochodu. Zasadniczą z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. Oznacza to,
c) brak realizacji znamion podmiotu - nego–dwóch miesięcy) Cezary dokonał pięciu kradzieży. cechą „stałego źródła dochodu” jest pewna regularność, że aby mówić o recydywie szczególnej wielokrotnej,
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - Ustawa wymaga jednak również tożsamości zamiaru – natomiast nie musi to być wyłączne lub główne źró- (co najmniej) trzecie przestępstwo sprawcy musi
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + o czynie ciągłym możemy mówić, gdy wszystkie przed- dło utrzymania sprawcy, a nawet źródło przynoszące należeć do katalogu wymienionego w tym przepi-
a) obrona konieczna - siębrane zachowania realizowały jeden powzięty wcze- dochód mający znaczniejszy udział w ogólnej struktu- sie. Ponieważ kradzież zwykła (art. 278 k.k.) nie
śniej i wspólny zamiar. Jednak z wypowiedzi Cezarego rze dochodów sprawcy. została umieszczona w tym katalogu, niezależnie
wynika, że podejmował zamiar kradzieży każdorazowo Wspomnieć zatem należy, że w myśl przywołanego od liczby dokonanych kradzieży i czasu spędzonego
przestępstwo
przed czynem, a zatem nie może odpowiadać na podsta- art. 64 § 2 k.k. sąd wymierza karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, ich sprawca nie ma statusu
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - wie przepisu art. 12 k.k. – dopuścił się pięciu odrębnych przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości recydywisty wielokrotnego w rozumieniu przepi-
e) ostateczna potrzeba wojskowa - przestępstw będących kradzieżami. powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może sów Kodeksu karnego.
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - Równocześnie należy podkreślić, że zachowanie ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia W tej sytuacji wobec Cezarego może mieć zastosowa-
g) zwyczaj - Cezarego wypełnia znamiona instytucji zwanej ciągiem zwiększonego o połowę. Ponadto z recydywą wielo- nie co najwyżej przepis art. 64 § 1 k.k., zgodnie z któ-
- przestępstw. Przepis art. 91 § 1 k.k. stanowi bowiem, że krotną, a zatem i z uczynieniem sobie z popełnie- rym jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne
jeżeli sprawca popełnia w krótkich odstępach czasu, nia przestępstwa stałego źródła dochodu, wiąże się na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po
z wykorzystaniem takiej samej sposobności, dwa lub więcej dolegliwości dla sprawcy. Po pierwsze, zawie- odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestęp-
+
więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, cho- szenie wykonania kary stosuje się jedynie w szczegól- stwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany,
niż znikomym
ciażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych nie uzasadnionych wypadkach (art. 69 § 4 k.k.), a dozór sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane
przestępstw, sąd orzeka jedną karę określoną w prze- jest obowiązkowy (art. 73 § 2 k.k.). Ponadto skazanego sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy
a) nieletniość - pisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego określonego w art. 64 § 2 k.k. można warunkowo zwol- ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
b) stan wyższej konieczności - z tych przestępstw, w wysokości do górnej granicy nić dopiero po odbyciu 3/4 kary (art. 78 § 2 k.k.), a okres
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Przy- próby nie może być krótszy niż 3 lata (art. 80 § 2 k.k.).
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających jęcie tej konstrukcji w podstawie skazania wymaga
-
nieco innych ustaleń: krótkich odstępów czasu mię-
dzy poszczególnymi przestępstwami popełnionymi
zanim zapadł wyrok co do któregokolwiek z nich oraz
f) niepoczytalność - wykorzystanie takiej samej sposobności. Ponadto
g) rozkaz przełożonego - poszczególne przestępstwa musi cechować szcze-
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + gólna więź – każdorazowo sprawca swoim zachowa-
a) czynny żal - niem musi naruszać ten sam przepis (chociaż nie musi
to być jedyny przepis przez niego naruszany), który
stanowić będzie podstawę wymiaru kary. W przy-
c) przedawnienie -
padku Cezarego każde przestępstwo naruszało przepis
d) immunitety - art. 278 § 1 k.k. Dokonywanie kradzieży wyłącznie na
rozwiązanie
polu namiotowym, gdy z powodu ładnej pogody było
ono praktycznie niestrzeżone, stanowiło wypełnienie
Cezary dopuścił się pięciu odrębnych znamion w postaci „wykorzystania takiej samej spo-
przestępstw będących kradzieżami, sobności”. W konsekwencji orzeczona zostanie jedna
które nie będą rozpatrywane kara, która – w myśl art. 91 § 1 k.k. – może maksymalnie
wynosić nie 5 lat, a 7 lat i 6 miesięcy.
w ramach czynu ciągłego. Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366
17.
78
czynu Tadeusza
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Tadeusz odpowiadałby za swoje zachowanie, gdyby
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn poszedł do kina w gronie dziewięciu znajomych i tylko
oni uczestniczyliby w projekcji?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Tadeusz odpowiadałby za swoje zachowanie, gdyby
oraz zjawiskowych) w kinie było więcej nieznanych mu osób, a on sam twier-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony dziłby, że nie wiedział, iż chwalenie Hitlera to przestęp-
stwo?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Przestępstwo, które należy wziąć pod rozwagę w związ- 2b. Rozwiązanie tak zmodyfikowanego kazusu wiąże się 3b. W tym przypadku Tadeusz dokonałby czynu zabro-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + ku z zachowaniem się Tadeusza, potocznie nazywane z wykładnią pojęcia „publicznie”. Niewątpliwie istota nionego realizującego znamiona z art. 256 § 1 k.k. (jeśli
a) przymus bezwzględny - jest propagowaniem faszyzmu. Zgodnie z art. 256 „publiczności” polega na tym, że dane zachowanie może w kinie znajdowałoby się więcej postronnych osób),
b) odruchy bezwarunkowe - § 1 k.k., kto publicznie propaguje faszystowski lub inny być dostrzeżone przez bliżej nieokreśloną liczbę osób do tego bezprawnego i społecznie szkodliwego. Pod
totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści i niekoniecznie odbywać się musi w miejscu publicz- rozwagę należy wziąć możliwość przypisania Tade-
na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, nym. W praktyce znamię to może przysparzać wielu uszowi winy ze względu na przywołany przez niego tzw.
wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, kłopotów interpretacyjnych, niemniej w prezento- błąd co do prawa. Potocznie posługujemy się premią
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo wanym stanie faktycznym przyjąć można, że liczba ignorantia iuris nocet oznaczającą, że nieznajomość
- pozbawienia wolności do lat 2. wyłącznie dziewięciu znajomych osób nie spełnia zna- prawa szkodzi. Jednak przepisy prawa karnego nieco
oraz zjawiskowych)
Tadeusz nie zrealizował wszystkich ustawowych mienia publiczności, mimo że zdarzenie odbywało się ją łagodzą: w myśl art. 30 k.k. nie popełnia przestęp-
znamion tego typu czynu zabronionego, bowiem w sta- w miejscu publicznym. Zatem i w tym przypadku stwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w uspra-
nie faktycznym nie wystąpił element „publiczności”. mamy do czynienia z niekaralnym usiłowaniem wiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli
c) brak realizacji znamion podmiotu - Oznacza to, że Tadeusz nie dokonał przestępstwa pro- nieudolnym, jeśli oczywiście Tadeusz błędnie zało- błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - pagowania faszyzmu, ale ponieważ jego zachowanie żył w czasie haniebnych okrzyków, że w kinie są zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Kluczem
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + bezpośrednio do niego zmierzało, dopuścił się usiłowa- postronni widzowie. do oceny zachowania Tadeusza jest więc możliwość
a) obrona konieczna - nia. Należy jednak zwrócić uwagę, że dokonanie propa- Natomiast gdyby Tadeusz od razu zauważył, że on usprawiedliwienia jego nieświadomości, iż publiczne
gowania faszyzmu od początku było niemożliwe, czego i jego znajomi są jedynymi widzami, i wykrzykiwałby propagowanie faszyzmu stanowi czyn zabroniony
Tadeusz sobie nie uświadamiał – mamy zatem do czy- faszystowskie okrzyki, myśląc, że stanowi to w tych (bezprawny). Wydaje się jednak, że wiek Tadeusza
przestępstwo
nienia z usiłowaniem nieudolnym. Polski ustawodawca okolicznościach przestępstwo, to mielibyśmy do czy- i publiczna, a nawet medialna dyskusja o przypadkach
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - przewiduje karalność i za taką postać usiłowania, ale nienia z tzw. przestępstwem urojonym, które oczywi- ukarania sprawców podobnych czynów uprawniają
e) ostateczna potrzeba wojskowa - tylko w dwóch przypadkach: gdy sprawca nie uświada- ście nie podlega karze. do postawienia tezy, że błąd Tadeusza był błędem nie-
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - mia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na usprawiedliwionym i jako taki nie wyłącza winy (i co
g) zwyczaj - brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim za tym idzie – odpowiedzialności karnej). Sąd może
- czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka jedynie rozważyć, czy zastosować wobec Tadeusza
nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60 k.k.), czy
(art. 13 § 2 k.k.). Tadeusz miał zamiar dokonania prze- też wymierzyć karę w jej ustawowych granicach.
+
stępstwa, ale nie uświadamiał sobie, że jego dokonanie
niż znikomym
jest niemożliwe; jego błąd odnosił się do tzw. znamion
modalnych – nie wiedział, że kino jest puste, a więc
a) nieletniość - nie miało przymiotu publiczności. Ta postać usiło-
b) stan wyższej konieczności - wania nieudolnego nie mieści się w zakresie przepisu
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - art. 13 § 2 k.k., jest zatem usiłowaniem nieudolnym
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających niekaralnym.
rozwiązanie
g) rozkaz przełożonego - Tadeusz nie poniesie
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + odpowiedzialności ze względu
a) czynny żal - na brak znamion typu czynu
b) przekroczenie granic obrony koniecznej - zabronionego w formie stadialnej
c) przedawnienie -
usiłowania.
d) immunitety -

18.
82
1. Czy Jacek może
Kazuśnik odpowiadać za czyn kazus 24. 83
z art. 233 k.k.?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdyby Jacek został prawomocnie skazany za przestęp-
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn stwo z art. 177 § 1 k.k., które jeszcze nie uległo zatarciu,
czy mógłby ponieść odpowiedzialność karną za czyn
z art. 233 § 6 k.k.?
oraz zjawiskowych) 3. Gdyby trzy miesiące wcześniej wobec Jacka prawomoc-
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony nie warunkowo umorzono postępowanie o przestęp-
stwo umyślne, czy mógłby ponieść odpowiedzialność
karną za czyn z art. 233 § 6 k.k.?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Ustalając ewentualną odpowiedzialność Jacka, należy 2b. W zmodyfikowanym kazusie Jacek zataja fakt, że został 3b. W tym przypadku Jacek – wobec którego orzeczono
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + rozważyć dwie kwestie: czy może odpowiadać za tzw. skazany za spowodowanie wypadku w komunikacji, warunkowe umorzenie postępowania karnego w spra-
a) przymus bezwzględny - składanie fałszywych zeznań oraz czy rzeczywiście jest które to skazanie jeszcze nie uległo zatarciu. Ponownie wie o przestępstwo umyślne – składa oświadczenie, iż
b) odruchy bezwarunkowe - osobą skazaną. należy sięgnąć do przepisu art. 26 ust. 3 pkt 5 ustawy nie był skazany. Problematyczny staje się tu charakter
Oświadczenia składane wobec pracodawcy nie są z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. orzeczenia sądu o warunkowym umorzeniu postępo-
zeznaniami, o których stanowi przepis art. 233 § 1 k.k., z 1997 r., Nr 114, poz. 740 ze zm.), zgodnie z którym na wania. Nie ma wątpliwości, że podstawą zastosowania
statuujący odpowiedzialność karną za składanie fałszy- listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej tego środka probacyjnego musi być ustalenie wszyst-
wych zeznań. Wymogiem odpowiedzialności są bowiem wpisuje się osobę, która nie była skazana prawomoc- kich przesłanek odpowiedzialności. Zatem warun-
- zeznania mające służyć za dowód w postępowaniu sądo- nym wyrokiem za przestępstwo umyślne i przeciwko kowe umorzenie postępowania oznacza przypisanie
oraz zjawiskowych)
wym lub w innym postępowaniu prowadzonym na pod- której nie toczy się postępowanie karne o takie prze- sprawcy popełnienia przestępstwa, ale – jak zaznacza
stawie ustawy. Równocześnie jednak § 6 przywołanego stępstwo. Przestępstwo, za które Jacek został skazany, się w piśmiennictwie – przypisanie to ma charakter
przepisu przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów stypizowano w art. 177 § 1 k.k. Zgodnie z nim, kto, prowizoryczny. W doktrynie i w orzecznictwie dość
c) brak realizacji znamion podmiotu - § 1–3 oraz 5 art. 233 k.k. do osoby, która składa fałszywe naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpie- powszechnie panuje pogląd, że wyrok warunkowo
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możli- czeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrz- umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazu-
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + wość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowie- nym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna jącym. Zatem Jacek, składając oświadczenie, iż
a) obrona konieczna - dzialności karnej. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyż- osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 nie jest osobą skazaną, nie zrealizował znamion
szego, w myśl art. 233 § 6 k.k., sprawca odpowiada za § 1 k.k., podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. czynu określonego w art. 233 § 6 k.k. Warto jednak
podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadcze- Jacek został więc skazany za przestępstwo nieumyślne, pamiętać, że informacja o prawomocnym warunko-
przestępstwo
niu, które ma służyć za dowód w postępowaniu (innym a informacji o takim skazaniu nie musi ujawniać – nie wym umorzeniu postępowania jest przesyłana do
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - niż sądowe) prowadzonym na podstawie ustawy, jeżeli stanowi ono przeszkody w zatrudnieniu go jako ochro- Krajowego Rejestru Karnego, a dane tej osoby usuwa
e) ostateczna potrzeba wojskowa - przyjmujący oświadczenie, działając w zakresie swo- niarza. Jacek nie może więc ponieść odpowiedzial- się stamtąd po upływie terminu określonego w art. 68
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - ich uprawnień nadanych przez tę ustawę, uprzedził ności karnej za czyn z art. 233 § 6 k.k. § 4 k.k. – po 6 miesiącach od zakończenia okresu próby
g) zwyczaj - oświadczającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe (art. 14 ust. 1a ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym
- oświadczenie. Ponadto upoważnienie do uprzedzenia Rejestrze Karnym, Dz.U. z 2015 r., poz. 1036).
o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego
oświadczenia musi wynikać z ustawy, na podstawie
+
której prowadzone jest postępowanie (iv kk 459/08).
niż znikomym
Ustawa o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 1997 r., Nr 114,
poz. 740 ze zm.) wymaga od kwalifikowanego pracow-
a) nieletniość - nika ochrony fizycznej, aby nie był skazany prawomoc-
b) stan wyższej konieczności - nym wyrokiem za przestępstwo umyślne, przy czym
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - zaznacza, że spełnienie m.in. tego wymogu pracownik
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających ochrony potwierdza własnym oświadczeniem złożonym
-
pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fał-
szywych zeznań. Ponieważ Jacek aplikował na stanowi-
sko ochroniarza, jego zachowanie może zostać poddane
f) niepoczytalność - karnoprawnej ocenie w świetle przepisu art. 233 § 6 k.k.
g) rozkaz przełożonego - Równocześnie jednak z wypowiedzi Jacka wynika,
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + że został skazany (prawdopodobnie na karę pozbawie-
a) czynny żal - nia wolności), ale wykonanie kary warunkowo zawie-
szono. Ponieważ upłynął rok od zakończenia okresu
próby, aktualizuje się przepis art. 76 § 1 k.k., zgodnie
c) przedawnienie -
z którym skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upły-
d) immunitety - wem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Zgodnie
z art. 106 k.k. z chwilą zatarcia skazania uważa się je
rozwiązanie za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru ska-
Ponieważ Jacek nie jest już skazany, zanych. Oznacza to, że Jacek nie jest już osobą skazaną.
Zatem oświadczenie, o którym mowa w art. 233 § 6 k.k.
nie poniesie odpowiedzialności nie było oświadczeniem fałszywym, i Jacek nie poniesie
karnej za czyn z art. 233 § 6 k.k. odpowiedzialności karnej.
19.
86
1. Czy Borys (Rosjanin)
Kazuśnik może odpowiadać kazus 24. 87
za śmierć Michaiła (Rosjanina) na podstawie

polskiego Kodeksu karnego?
poziom i poziom ii
schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Borys odpowiadałby na podstawie polskiego

1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn Kodeksu karnego, gdyby Michaił przyjął piwo, ale wypił
je dopiero po powrocie do Moskwy i tam poniósł śmierć?
zabronionego (i ewentualnie form stadialnych 3. Czy Borys odpowiadałby za śmierć Michaiła, gdyby
oraz zjawiskowych) ten zmarł po kilku dniach, a powołani w sprawie biegli
a) brak realizacji znamion przedmiotu ochrony orzekliby, że w momencie śmierci Michaiła Borys był
niepoczytalny?
a) obrona konieczna
przestępstwo
g) zwyczaj
niż znikomym
a) nieletniość
a) czynny żal
c) przedawnienie
d) immunitety

poziom i poziom ii
1. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy zacząć od usta- 2a. W tak zmodyfikowanym kazusie problem prawny jest 3b. Taka modyfikacja kazusu wymaga już innych ustaleń.
1. Czyn człowieka – brak okoliczności wyłączających czyn + lenia, gdzie i kogo obowiązuje polskie prawo karne. ten sam – ponownie badamy właściwą jurysdykcję Mamy tu do czynienia z okolicznością wyłączającą
a) przymus bezwzględny - Zagadnienie to reguluje kilka zasad z części ogólnej karną. Należy więc znów odwołać się do definicji miej- winę – niepoczytalnością (art. 31 § 1 k.k.). Całkowite
b) odruchy bezwarunkowe - polskiego Kodeksu karnego: art. 5 k.k. i przepisy wyod- sca popełnienia czynu zabronionego, z której wynika, zniesienie poczytalności skutkuje brakiem prze-
rębnione w rozdziale xiii, zatytułowanym „Odpowie- że jest to miejsce, w którym sprawca działał lub zanie- stępstwa, a co za tym idzie – brakiem kary (w grę
dzialność za przestępstwa popełnione za granicą”. chał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie mogą wchodzić wyłącznie środki zabezpieczające –
Zgodnie z zasadą terytorialności (art. 5 k.k.) ustawę skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastą- por. art. 93c pkt 1 k.k.). Jednak zgodnie z art. 31 § 1 k.k.
karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn pił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić (art. 6 wyłączenie przestępności czynu powoduje niepoczy-
+ zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, § 2 k.k.). Borys swe działania podjął wprawdzie w Niem- talność występująca w czasie czynu – konieczne jest
oraz zjawiskowych)
jak również na polskim statku wodnym lub powietrz- czech, a skutek, będący znamieniem czynu zabronio- więc sięgnięcie do mechanizmu ustalania czasu czynu.
nym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzecz- nego, nastąpił w Rosji, jednak według zamiaru Borysa Zgodnie z przepisem art. 6 § 1 k.k. czyn zabroniony
pospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. O ile nie Michaił miał zginąć w Polsce. I to właśnie planowane uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca
c) brak realizacji znamion podmiotu - ma wątpliwości, że plaża nad Jeziorem Powidzkim miejsce śmierci pokrzywdzonego skutkuje przyjęciem działał lub zaniechał działania, do którego był obowią-
d) brak realizacji znamion strony podmiotowej - stanowi polskie terytorium, o tyle ustalenia wymaga założenia, że czyn Borysa został popełniony w Polsce. zany. Innymi słowy, czasem czynu zabronionego jest
3. Brak okoliczności wyłączających bezprawność + miejsce czynu popełnionego przez Borysa. W rezultacie należy sięgnąć po zasadę terytorialno- wyłącznie czas działania lub czas zaniechania – ozna-
a) obrona konieczna - Odwołać się należy do regulacji przewidzianej ści (art. 5 k.k.), zgodnie z którą czyn Borysa ocenia cza to, iż nie jest czasem czynu zabronionego moment
w art. 6 § 2 k.k. Stanowi ona, iż czyn zabroniony uważa się wedle polskiej ustawy karnej. wystąpienia skutku (chociaż najczęściej to właśnie
się za popełniony w miejscu, w którym sprawca dzia- wtedy dociera do nas informacja o popełnionym czy-
przestępstwo
łał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, nie zabronionym). W omawianym kazusie czasem
d) kontratyp dotyczący zniesławienia - albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronio- popełnienia przestępstwa jest czas, w którym Borys
e) ostateczna potrzeba wojskowa - nego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastą- faszerował puszkę z piwem trucizną, i czas, kiedy tę
f) szczególne uprawnienia i obowiązki - pić. Zasada ustalania miejsca popełnienia czynu zabro- puszkę podawał Michaiłowi. Nie ma natomiast znacze-
g) zwyczaj - nionego nazywana jest czasami zasadą wszędobylską; nia (z tej perspektywy), kiedy Michaił poniósł śmierć.
- zdarzyć się może, że jedno przestępstwo ma kilka Reasumując, skoro Borys był w pełni poczytalny
miejsc popełnienia. Tak jest i w tym przypadku. Czyn w momencie preparowania puszki i wręczania jej
Borysa popełniony został w Niemczech (gdzie kupił Michaiłowi, może w pełni odpowiadać karnie nie-
+
truciznę) i w Polsce (gdzie podał ją Michaiłowi); ozna- zależnie od tego, w jakim stanie mentalnym znaj-
niż znikomym
cza to, że w myśl przywołanego art. 5 k.k. do Borysa dował się w chwili śmierci Michaiła.
stosuje się polski Kodeks karny.
a) nieletniość - W dalszej kolejności należy sprawdzić, czy spełnione
b) stan wyższej konieczności - zostały przesłanki odpowiedzialności karnej przewi-
c) usprawiedliwiony błąd co do ustawowych znamion - dziane przez polską ustawę. Przypuszczać należy, że
d) usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających Borys dopuścił się czynu zabronionego, bezprawnego
-
i społecznie szkodliwego w stopniu większym niż zni-
komym i zawinionego, a do tego nie zachodzą żadne
okoliczności wyłączające karalność.
6. Czyn karalny – brak okoliczności wyłączających karalność + rozwiązanie
a) czynny żal -
Do czynu Borysa ma zastosowanie
polski Kodeks karny.
c) przedawnienie -
d) immunitety -

20.
90 91

1.
rozwiązanie
Dokonaj prawnokarnej oceny czynu kazus 20. 92 rozwiązanie kazus 20. 93
Łukasza, Bartka, Macieja, Tomasza i Andżeliki.

Wskaż również grożącą im ewentualnie
karę i inne prawnokarne konsekwencje
ich czynów.
Rozwiązując kazus, należy przyjąć konstrukcję współdzia- Łukasz i jego towarzysze dopiero na miejscu zauważyli, eksces odpowiada wyłącznie bezpośredni sprawca, Łukasz odmianą koncepcji przedmiotowej, a określaną mianem
łania wymienionych w nim osób. W polskim ustawodaw- że w domu nie ma przedmiotów nadających się do popeł- nie będzie ponosił odpowiedzialności za zabójstwo kuzynki formalno-obiektywnej. Zgodnie z nią usiłowanie wyty-
stwie przyjęto koncepcję wyodrębniającą poszczególne nienia na nich przestępstwa kradzieży – „zamówionych” właściciela domu. czają dwa punkty odniesienia: znamię czasownikowe
postacie współdziałania i przyjmującą, że zachodzi tyle obrazów Beksińskiego. Łukasz może więc ponieść odpo- typu czynu zabronionego oraz określenie treści przy-
przestępstw, ile jest osób współdziałających. To oznacza, wiedzialność za usiłowanie nieudolne, a sąd może zasto- gotowania. Mając bowiem na uwadze, że między przygo-
że każdy ze współdziałających popełnia własne przestęp- sować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić Bartłomiej towaniem a usiłowaniem nie ma „pola niczyjego”, każde
stwo i odpowiada za własny czyn zasadniczo niezależnie od jej wymierzenia (art. 14 § 2 k.k.). zachowanie zmierzające do dokonania wykraczające
od pozostałych osób. Doniesienie na policję, złożone przez Łukasza bezpośred- Bartłomiej został namówiony do dokonania kradzieży. poza granice przygotowania jest usiłowaniem.
Należy zatem dokonać karnoprawnej oceny czynu każdej nio po czynie, powinno być ocenione w kontekście art. 60 Początkowo wyraził na to zgodę, ale po przybyciu na miej- W świetle takiego ujęcia zachowanie Bartłomieja osią-
osoby uczestniczącej w opisanym zdarzeniu. § 3 k.k., zgodnie z którym sąd stosuje nadzwyczajne złago- sce zmienił zdanie i odszedł, zanim pozostali współdzia- gnęło etap usiłowania, zasadniczo karalnego.
dzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wyko- łający weszli do domu. Rola, jaką Bartłomiej odegrał (lub Odrębną kwestię stanowi przyjęcie, że zachowanie
nanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi miał odegrać) w przestępnym przedsięwzięciu, to współ- zarówno Łukasza, jak i Bartłomieja stanowiło usiłowanie
Łukasz osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on sprawstwo – miał wykonać czyn zabroniony wspólnie nieudolne. Co prawda Bartłomiej zrezygnował z zamiaru
wobec organu powołanego do ścigania przestępstw infor- i w porozumieniu z Łukaszem i Maciejem (art. 18 § 1 k.k.). dokonania kradzieży z włamaniem, zanim przekonał się
Łukasz został skutecznie nakłoniony do popełnienia czynu macje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu prze- Bartłomiej ostatecznie zrezygnował z dokonania kradzieży o braku możliwości kradzieży zamówionych obrazów, ale
zabronionego – podjął stosowny zamiar i przedsięwziął stępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Gdyby z włamaniem, rozstrzygnąć zatem należy, czy jego rezy- wydaje się, że nie wyklucza to zastosowania konstrukcji usi-
adekwatne czynności do jego zrealizowania. Jednak skutku sąd zdecydował się na nadzwyczajne złagodzenie kary, to – gnacja nastąpiła na etapie przygotowania czy usiłowania. łowania nieudolnego również w stosunku do niego. W takim
w postaci kradzieży „zamówionych” obrazów Beksińskiego zgodnie z art. 57 § 1 k.k. – jeżeli zachodzi kilka niezależ- Dla odpowiedzialności Bartłomieja jest to kwestia zasad- przypadku sąd może orzec nadzwyczajne złagodzenie kary,
nie osiągnął, ponieważ we wskazanym domu ich nie było. nych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia, sąd nicza, ponieważ ustawodawca nie przewidział karalności a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 14 § 2 k.k.).
Należy więc odpowiedzieć na pytanie, czy usiłowanie Łuka- może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić, biorąc dla przygotowania przestępstwa kradzieży z włamaniem Ponieważ jednak brak dokonania w jego przypadku
sza było usiłowaniem udolnym, czy nieudolnym. Zasadni- pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia albo (por. art. 16 § 2 k.k.), natomiast usiłowanie – zgodnie z usta- wynikał z własnej decyzji, rozważyć należy, czy w tym przy-
cza różnica między tymi postaciami usiłowania sprowadza obostrzenia. wową zasadą karalności za usiłowanie – jest zawsze karalne. padku nie można mówić o uchyleniu karalności w związku
się do możliwości dokonania. W przypadku usiłowania W przypadku usiłowania zawsze należy rozważyć ewen- Rezygnacja Bartłomieja nastąpiła, gdy razem z Łukaszem z czynnym żalem. Zgodnie z przepisem art. 23 § 1 k.k. nie
udolnego dokonanie było możliwe, a w przypadku nieudol- tualną odpowiedzialność w związku z tzw. usiłowaniem i Maciejem przybyli w okolice domu biznesmena. Zatem podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapo-
nego – nie było możliwe, czego sprawca sobie nie uświa- kwalifikowanym. Ma ono miejsce wówczas, gdy sprawca odpowiedź na pytanie, czy Bartłomiej zrezygnował na eta- biegł dokonaniu czynu zabronionego. Zatem czynny żal
damiał (art. 13 § 2 k.k.). Na omawiany przypadek można nie osiąga zamierzonego celu stanowiącego znamię czynu pie przygotowania, czy usiłowania, zależy od oceny, czy w przypadku przestępnego współdziałania nie może ogra-
jednak spojrzeć w dwojaki sposób. Po pierwsze, przyjąć zabronionego, jednak swoim zachowaniem powoduje przybycie na miejsce popełnienia planowanego czynu jest niczyć się do odstąpienia od usiłowania – współdziałający
można, że co prawda w domu pokrzywdzonego nie było inny skutek stanowiący o dokonaniu innego typu czynu „zachowaniem bezpośrednio zmierzającym do jego dokonanie podlega karze, gdy uda mu się zapobiec dokonaniu
obrazów Beksińskiego, jednak były inne obrazy, a zatem zabronionego, a skutek ten sprawca co najmniej przewi- nia” (art. 13 § 1 k.k.). W teorii i w praktyce prawa karnego czynu zabronionego przez pozostałych współdziałających.
dokonanie kradzieży było możliwe. Mamy więc do czy- dywał i nań się godził. W doktrynie prawa karnego istnieją ukształtowały się zasadniczo trzy różne podejścia do zagad- Bartłomiej próbował przekonać Łukasza do rezygnacji
nienia z usiłowaniem udolnym (art. 13 § 1 k.k.), ale wtedy spory co do rodzaju zachowań sprawcy, jakie można pod- nienia „bezpośredniości”. z kradzieży, nie podjął jednak starań, aby do kradzieży
rezygnację z kradzieży innych obrazów należy odczytać dać takiej karnoprawnej ocenie (np. czy zniszczenie zam- 1) Teorie przedmiotowe (obiektywne) akcentują bliskość w ogóle nie doszło. Oznacza to, że sąd nie może zastoso-
jako skuteczny czynny żal, powodujący niepodleganie ków w drzwiach wejściowych do domu pokrzywdzonego czasowo-przestrzenną – znamię bezpośredniości utoż- wać nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 23
karze (art. 23 § 1 k.k.). Możliwa jest też inna interpretacja: przy usiłowaniu kradzieży z włamaniem może stanowić samia się z początkiem dokonania lub z niebezpieczeń- § 2 k.k. (sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie
ponieważ sprawcy włamali się do domu pokrzywdzonego przedmiot odrębnej karnoprawnej oceny). W moim prze- stwem dla dobra prawnego, które sprawa zamierza naru- kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie
w celu kradzieży ściśle określonych obrazów, to wobec ich konaniu nie (podobnie jak np. naruszenie miru domowego), szyć. starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego). Sąd
braku przyjąć można, że dokonanie (od początku) było ponieważ takie zachowania są immanentnie związane 2) Teorie podmiotowe (subiektywne) za zachowanie może jednak ewentualnie zastosować nadzwyczajne zła-
niemożliwe – jest to więc usiłowanie nieudolne. Ustawa z przestępstwem kradzieży z włamaniem i zastosowanie zmierzające do dokonania uznają te wszystkie czyn- godzenie kary w oparciu o art. 60 § 2 k.k., o ile uzna, że
wprowadza karalność usiłowania nieudolnego (na zasa- ma zasada pochłaniania (lex consumens derogat legi con- ności sprawcy, które pozwalają (w sposób nieulegający nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby
dzie wyjątku) w dwóch ściśle określonych przypadkach: sumptae). wątpliwości) na ustalenie zamiaru naruszenia normy niewspółmiernie surowa (bowiem katalog okoliczności
gdy dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przed- Na koniec należy rozważyć ewentualną odpowiedzial- sankcjonowanej (w piśmiennictwie mówi się o dojrza- uzasadniających taką ocenę, wymieniony w przywołanym
miotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabro- ność Łukasza za zabójstwo dokonane przez Tomasza. łości, stanowczości lub nieodwołalności zamiaru). przepisie, jest katalogiem otwartym).
nionego lub ze względu na użycie środka nienadającego Zachowanie jednego ze współdziałających wykraczające 3) Jednak za najbardziej udaną i funkcjonalną należy uznać Jeżeli sąd przyjmie konstrukcję usiłowania nieudol-
się do popełnienia czynu zabronionego (art. 13 § 2 k.k.). poza porozumienie nazywane jest ekscesem. Ponieważ za koncepcję przedstawioną przez Andrzeja Wąska, będącą nego i na tej podstawie zdecyduje się na nadzwyczajne

złagodzenie kary, sięganie po ogólną regułę przewidzianą wątpliwości teza, że zachowanie Macieja zrealizowało słanki przewidziane w art. 85 § 1 k.k. (tzw. realny zbieg polegające na umocnieniu bezpośredniego wykonawcy
w przepisie art. 60 § 2 k.k. stanie się bezprzedmiotowe. znamiona współsprawstwa. przestępstw) i sąd będzie musiał wymierzyć mu karę w zamiarze popełnienia czynu zabronionego. W jednym
Gdyby sąd nie zdecydował się na zastosowanie przepisu Odnośnie do oceny rodzaju usiłowania należy odesłać do łączną na podstawie kar orzeczonych za zbiegające się prze- ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy uznał, że porozumie-
art. 60 § 2 k.k., stosowne zróżnicowanie (rodzaju i) wyso- uwag poczynionych na tle czynu Łukasza. Skłonić należy stępstwa, w oparciu o reguły przewidziane w przepisach nie pasera ze sprawcą kradzieży jeszcze przed jej dokona-
kości kary, już w ramach ustawowego zagrożenia, nastąpi się więc do tezy, że zachowanie Macieja nosi znamiona usi- art. 85a, art. 86 i ewentualnie art. 88 k.k. niem i zapewnienie, że rzecz uzyskana z kradzieży zostanie
przy uwzględnieniu dyrektyw i zasad wymiaru kary okre- łowania nieudolnego (art. 13 § 2 k.k.), a w związku z tym sąd Ponieważ w przytoczonej historii nie ma konkretnej nabyta, jest pomocnictwem (v kr 111/77). Jeśli zatem Andże-
ślonych w art. 53 § 1 i 2 k.k. może wymierzyć karę w pełnym wymiarze, nadzwyczajnie informacji o wcześniejszym skazaniu Tomasza, trudno pre- lika zawczasu obiecała odkupić od Macieja skradzione
Na marginesie należy zauważyć, że uwagi odnośnie do ją złagodzić, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 14 cyzyjnie określić, jak jego uprzednia karalność będzie wpły- obrazy, może odpowiadać za pomocnictwo w popełnieniu
rodzaju usiłowania (udolnego lub nieudolnego) nie mają § 2 k.k.). Jeśli swym zachowaniem Maciej, poszukując wać na wymiar kary. Warto jednak zauważyć, że – zgodnie kradzieży z włamaniem.
znaczenia przy rozważaniu instytucji czynnego żalu. obrazu, nie wyrządził żadnych szkód, nie będzie wchodziła z art. 53 § 2 k.k. – wymierzając karę, sąd musi uwzględnić Z wypowiedzi Macieja wynikać może jeszcze większe
Ewentualna nieudolność usiłowania nie wyklucza bowiem w grę – podobnie jak w przypadku Łukasza – konstrukcja sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa. zaangażowanie Andżeliki w popełnione przestępstwo.
bezkarności przy okazaniu czynnego żalu, jeżeli decyzja tzw. usiłowania kwalifikowanego. Być może zrealizowane zostały przesłanki tzw. recydywy Jeżeli obrazy rzeczywiście były przez nią zamówione, jej
o rezygnacji nie wynikała z rozpoznania nieudolności. Ostatnią kwestią jest ewentualna odpowiedzialność szczególnej podstawowej (art. 64 § 1 k.k.) lub wielokrotnej zachowanie należy ocenić w kategorii podżegania. Jeżeli
Macieja za zabójstwo dokonane przez Tomasza. Podobnie (art. 64 § 2 k.k.), co wiąże się z różnymi postaciami nadzwy- czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podżegacz
jak Łukasz, Maciej nie będzie ponosił odpowiedzialności za czajnego obostrzenia kary. odpowiada jak za usiłowanie (w myśl art. 22 § 1 k.k.), co
Maciej eksces Tomasza (wykraczający poza porozumienie). Ponieważ z wypowiedzi Tomasza wynika, że zabił może prowadzić do łagodniejszej odpowiedzialności karnej
kuzynkę właściciela ze strachu, że wyda się jego przestęp- Andżeliki.
Zachowanie Macieja wymaga nieco innej oceny. To on zor- stwo, a jest na warunkowym przedterminowym zwolnieniu, Oczywiście również Andżelika, nawet jeśli zleciła kra-
ganizował całą grupę, a następnie wziął udział w kradzieży Tomasz warto zasygnalizować, że w myśl art. 160 § 1 k.k.w. sąd peni- dzież obrazu, nie może odpowiadać za zabójstwo dokonane
z włamaniem, która ostatecznie nie doszła do zamierzonego tencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwol- przez Tomasza, gdyż był to jego eksces.
skutku. Początkowo zachowanie Macieja nosiło znamiona Tomasz do współsprawców dołączył później – gdy Maciej niony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za
podżegania (art. 18 § 2 k.k.), potem jednak aktywnie współ- i Łukasz znajdowali się już w domu pokrzywdzonego. Poja- które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności
uczestniczył w popełnianiu przestępstwa. Jak w takim razie wia się więc problem zakresu jego odpowiedzialności. Czy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
kształtować się winna jego odpowiedzialność? będzie odpowiadał za usiłowanie kradzieży z włamaniem
Nie budzi większych wątpliwości teza, że podżeganie (art. 279 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.k.), czy za usiłowanie kra-
w stosunku do sprawstwa – które ma walor podstawowy – dzieży zwykłej (art. 278 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.k.)? Jest Andżelika
ma charakter pochodny. Oznacza to, że nakłanianie innej to tzw. współsprawstwo sukcesywne. Zasadniczo należy
osoby do popełnienia czynu zabronionego rodzi odpowie- przyjąć, że tzw. współsprawca spóźniony odpowiada tylko Andżelika nie brała osobiście udziału w popełnianym prze-
dzialność karną za podżeganie, gdy podżegacz nie podej- za współdziałanie w realizacji znamion typu czynu zabro- stępstwie, nie oznacza to jednak, że w stosunku do niej nie
muje zachowania charakterystycznego dla form spraw- nionego, w których brał udział. Nieco innej oceny należy można rozważyć którejś z form przestępnego współdziałania.
czych. Jeśli podżeganie przerodzi się w formę sprawczą, jednak dokonać, gdy wcześniej zawarte porozumienie Przepisem stanowiącym podstawę odpowiedzialności
wówczas – zgodnie z zasadą uprzednich czynów współ- zakłada późniejsze przybycie danego współsprawcy, przy Andżeliki jest przede wszystkim przepis art. 291 § 1 k.k.,
ukaranych – odpowiadać będzie wyłącznie za daną formę czym i te wcześniejsze zachowania objęte zostały porozu- w myśl którego kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu
sprawczą. W omawianym przypadku Maciej odpowiadać mieniem. W prezentowanym kazusie samo włamanie było zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę
będzie więc za sprawstwo. objęte telefonicznym porozumieniem z Maciejem, dlatego rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze
W dalszej kolejności należy rozstrzygnąć, którą z form też nie ma przeszkód, aby Maciej odpowiadał za całe zda- pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Przyznać jed-
sprawstwa można mu przypisać: współsprawstwo, spraw- rzenie. Natomiast kwestię rodzaju usiłowania (udolne lub nak należy, że mimo zamiaru Andżeliki do przestępstwa
stwo kierownicze czy poleceniowe (art. 18 § 1 k.k.). Sprawca nieudolne) rozstrzygnąć należy podobnie jak w przypadku nie doszło ze względu na brak czynu, a sam zamiar, nawet
kierowniczy kieruje wypełnieniem znamion przez inną Łukasza i Bartłomieja. najbardziej naganny, nie może być podstawą odpowiedzial-
osobę – rzeczywiście panuje nad zachowaniem bezpo- Równocześnie pamiętać należy, że Tomasz dopuścił się ności karnej.
średniego wykonawcy, natomiast sprawca poleceniowy, jeszcze jednego czynu – zabójstwa kuzynki właściciela Rozważyć jednak należy odpowiedzialność karną Andże-
wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca domu, które wykraczało poza zawarte porozumienie. Dla- liki za pomocnictwo udzielone Maciejowi przy popełnianiu
jej wykonanie czynu zabronionego (bez sprawowania tego za ten czyn odpowiadać będzie wyłącznie Tomasz. kradzieży z włamaniem. Jedną bowiem z odmian pomoc-
kontroli). W świetle powyższych konstatacji nie budzi Oznacza to, że swym zachowaniem zrealizował on prze- nictwa jest tzw. pomocnictwo psychiczne (intelektualne),

część ii. 97
Wybrane instytucje prawa karnego

w orzecznictwie sn i sądów
powszechnych
kazus 21. 98 kazus 24. 104
kazus 22. 100 kazus 25. 106
kazus 23. 102

21.
iv kkn 289/99, 98
Dokonaj trafności zarzutu 99
Sąd Najwyższy
analiza prawna
Zofia prawomocnym wyrokiem została uznana za winną Sąd Najwyższy nie negował potrzeby uwzględniania
zarzucanego czynu i na podstawie art. 25 § 2 k.k. sąd stanu nietrzeźwości napastnika przy ocenie współmier-
odstąpił wobec niej od wymierzenia kary. Ryszard ności podejmowanych działań przez broniącego się, sta-
został uznany za winnego popełnienia zarzucanego nowczo przeciwstawiając się wynikającemu rzekomo
mu czynu i sąd, na podstawie art. 159 k.k. w zw. z art. 11 stąd generalnemu nakazowi „schodzenia nietrzeźwemu
§ 3 k.k. przy zastosowaniu art. 25 § 2 k.k., art. 60 § 1 k.k., napastnikowi z drogi”. Sąd ten zauważył przy tym, że
art. 60 § 6 pkt 3 k.k., art. 33 § 1 i 3 k.k., skazał go na alkohol bardzo często wzmaga agresję.
karę 60 stawek dziennych grzywny, przyjmując stawkę W opinii Sądu Najwyższego przewrócenie Stanisława
dzienną za równą kwocie 10 zł. na ziemię i przytrzymywanie go w tej pozycji przez
Rozstrzygnięcie to zaskarżył skargą kasacyjną obrońca Ryszarda było jedynie czasowym obezwładnieniem
skazanych, a Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną napastnika i oboje mogli się w każdej chwili spodziewać
za zasadną. kontynuowania zamachu, o czym świadczył uprzedni
Sąd Najwyższy nie zgodził się ze stanowiskiem sądu odwo- przebieg zajścia. Uderzając pokrzywdzonego kawał-
ławczego, który rozumiał instytucję obrony koniecz- kiem kołka w głowę i kopiąc go w narządy płciowe,
nej w sposób sprzeczny z jej istotą. Jak Sąd Najwyższy oskarżona nie mściła się na nim, nie odwzajemniała
wskazał w swoim judykacie, sąd odwoławczy nakazał krzywdy po ustaniu zamachu, ale nadal broniła się
broniącemu się, by zamiast aktywnej obrony przed przed realnym zamachem (art. 25 § 1 k.k.).
napastnikiem salwował się ucieczką z miejsca zdarze- Dla oceny współmierności podejmowanych działań obron-
nia („wystarczającym było oddalenie się z miejsca zda- nych przez Ryszarda, jak i współczesności tych dzia-
rzenia”). Taki sposób postępowania miał być, w ocenie łań przez Zofię, istotne znaczenie ma okoliczność, iż
Sądu Okręgowego, uzasadniony tym bardziej, że napast- w trakcie całego długotrwałego zdarzenia napastni-
nik (występujący w niniejszej sprawie w roli pokrzyw- kiem był zawsze Stanisław, zaś oskarżeni, broniąc się
dzonego) był w stanie nietrzeźwości i nie używał przed nim, zdani byli wyłącznie na siebie, ponieważ
niebezpiecznego narzędzia. Tymczasem w doktrynie telefoniczne zawiadomienie policji i prośby o interwen-
i orzecznictwie jest oczywiste – co podkreślił Sąd Naj- cję nie odniosły skutku.
wyższy – że działający w obronie koniecznej może użyć Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy uchylił
takich środków, jakie uważa w konkretnych okoliczno- zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
ściach za niezbędne dla odparcia zamachu. Mogą być wyrok Sądu Rejonowego i uniewinnił Zofię oraz
nimi nawet niebezpieczne narzędzia. „Użycie, zwłasz- Ryszarda na podstawie art. 25 § 1 k.k. od dokonania
cza z umiarem, niebezpiecznego narzędzia, nie może zarzucanych im czynów.
być uznane za przekroczenie granic obrony koniecznej, Gdyby zastosować zaproponowany schemat ustalania odpo-
jeżeli odpierający zamach nie rozporządzał wówczas wiedzialności wobec Zofii i Ryszarda, należałoby uznać,
innym, mniej niebezpiecznym, ale równie skutecznym że nie zostały zrealizowane wszystkie przesłanki prze-
środkiem obrony, a z okoliczności zajścia wynika, że stępności czynu – czyn ich nie był czynem bezprawnym
zamach ten zagrażał życiu lub zdrowiu napadniętego”. 3.a , nie stanowi więc przestępstwa.

22.
v kkn 9/01, 100
Sąd Najwyższy
analiza prawna
Sąd Rejonowy skazał Sławomira za to, że w dniu 1 czerwca dzenie, że określone zachowanie nosi znamiona nie-
2000 r. usiłował dokonać kradzieży z włamaniem w ten udolnego usiłowania dokonania czynu zabronionego
sposób, że po uprzednim wprowadzeniu kart banko- nie przesądza jeszcze o tym, że sprawca ponosi za nie
matowych Visa Electron do bankomatu pko bp oraz odpowiedzialność karną. Przestępne są bowiem takie
wprowadzeniu błędnego pin-u zamierzał dokonać tylko rodzaje usiłowania nieudolnego, na które wska-
wypłaty i zaboru w celu przywłaszczenia pieniędzy zuje się w art. 13 § 2 k.k., tj.:
z konta Andrzeja, lecz zamierzonego celu nie osią- 1) ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popeł-
gnął na skutek zablokowania kart bankomatowych po nienia na nim czynu zabronionego albo
trzeciej błędnej próbie ich użycia – tj. za przestępstwo 2) ze względu na użycie środka nienadającego się do popeł-
z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k. i w zw. z art. 64 nienia czynu zabronionego.
§ 1 k.k. – na karę 2 lat pozbawienia wolności. Po rozpo- Sądy orzekające w obu instancjach, poprzestając na zakwa-
znaniu apelacji Sąd Okręgowy w J. utrzymał w mocy lifikowaniu czynów skazanego jako usiłowań udolnych,
zaskarżony wyrok. uznały, że samo posłużenie się kartą bankomatową
W kasacji obrońca Sławomira, skarżąc prawomocny wyrok stanowiło użycie środka nadającego się do dokona-
w całości, podniósł zarzut rażącej obrazy prawa mate- nia kradzieży pieniędzy z włamaniem. Zdaniem Sądu
rialnego, tj. art. 13 § 2 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k., pole- Najwyższego nie można aprobować tego stanowiska.
gającej na zaniechaniu zakwalifikowania przypisanych Jak wskazuje najwyższa instancja, w piśmiennictwie
skazanemu czynów z tych przepisów, zamiast, jak orze- przyjmuje się, że „środek” w rozumieniu przepisu defi-
czono, z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 k.k. Sąd Najwyż- niującego usiłowanie nieudolne nie oznacza wyłącz-
szy w tym zakresie uznał kasację za zasadną. nie narzędzi jako materialnych atrybutów, którymi
Sąd Najwyższy podzielił stanowisko obrońcy, że doko- sprawca posługuje się w celu realizacji znamion czynu
nanie zaboru pieniędzy przez próbę pokonania elek- zabronionego. Określenie „środek nie nadający się
tronicznego zabezpieczenia nieprawidłowym kodem do popełnienia czynu zabronionego”, użyte w art. 13
dostępu było obiektywnie niemożliwe. Osiągnięcie § 2 k.k., odnosi się do całokształtu warunków charak-
skutku uniemożliwiły techniczne zasady funkcjono- teryzujących sposób działania sprawcy, ukierunkowa-
wania bankomatu. Skuteczność zabezpieczenia gwa- nego na dokonanie takiego czynu. W tym rozumieniu
rantowana jest dwustopniowo. Po pierwsze, przypi- środkiem prowadzącym do realizacji znamion prze-
sanie pin-u do karty bankomatowej następuje przez stępstwa zaboru pieniędzy z bankomatu przy użyciu
wybór określonej kombinacji cyfr, jednej z tak wiel- karty bankomatowej jest także wprowadzenie pra-
kiej liczby, że prawdopodobieństwo losowego trafienia widłowego PIN-u jako jedynie skutecznego sposobu
w sekwencję cyfr odnoszącą się do konkretnej karty pokonania przeszkody elektronicznej zabezpieczają-
jest praktycznie równe zeru. Po drugie, liczba dopusz- cej pieniądze umieszczone w bankomacie. Należy więc
czalnych prób wprowadzenia pin-u po umieszczeniu stwierdzić, że jeśli rzecz ruchoma chroniona jest
karty w bankomacie jest ograniczona, gdyż trzykrotne zabezpieczeniem elektronicznym, które umożli-
wskazanie nieprawidłowego pin-u powoduje zatrzy- wia dostęp do niej wyłącznie przez wprowadzenie
manie karty w bankomacie i zablokowanie możliwości prawidłowego kodu, to usiłowanie zaboru tej rze-
kontynuowania czynności zmierzających do wypłaty czy przez zastosowanie innego kodu dostępu jest
gotówki. Tak więc samo dysponowanie kartą banko- użyciem środka nienadającego się do popełnienia
matową i dostęp do bankomatu nie zapewniają jesz- kradzieży z włamaniem i przesądza o uznaniu
cze wypłaty pieniędzy z konta bankowego właściciela takiego czynu za usiłowanie nieudolne w rozumie-
karty. Posłużenie się kartą przez wprowadzenie za niu art. 13 § 2 k.k.
pośrednictwem klawiatury bankomatu nieprawidło- Gdyby zastosować zaproponowany schemat ustalania odpo-
wego PIN-u jest działaniem, które obiektywnie nie wiedzialności wobec Sławomira, należałoby uznać, że
prowadzi do wypłaty gotówki i jako takie stanowi zostały zrealizowane wszystkie przesłanki przestępno-
nieudolne usiłowanie dokonania czynu zabronionego ści czynu będącego usiłowaniem nieudolnym kradzieży
określonego w art. 279 § 1 k.k. Samo jednak stwier- z włamaniem 1. – 5. oraz jego karalności 6. .

23.
v kkn 78/04, 102
Sąd Najwyższy
analiza prawna
Sąd Najwyższy rozpoznawał kasację obrońców Piotra odstąpienie od współdziałania w popełnieniu czynu
i Kuby, którzy zostali uznani – prawomocnym wyro- zabronionego oznacza zapobiegnięcie dokonania tego
kiem – za winnych popełnienia przestępstwa z art. 18 czynu. Taka sytuacja ma miejsce, gdy podżegacz ma
§ 2 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. i na podsta- pełnić aktywną rolę w dokonywaniu przestępstwa.
wie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. Przy Tak właśnie było w analizowanym przypadku. Rola Piotra
zastosowaniu art. 22 § 2 k.k. w zw. z art. 60 § 1 i 6 i Kuby była na tyle istotna, że ich decyzja o odstąpieniu
pkt 1 k.k. wymierzył im kary po 4 lata pozbawienia od dokonania zabójstwa spowodowała, że do zabicia
wolności. Ireny w ogóle nie doszło.
Sąd Najwyższy uznał kasację obrońców za zasadną, uchy- Przyjąć zatem należy, że jeżeli wspomniane odstąpienie
lił wyroki i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do miało charakter dobrowolny (a wszystko na to wska-
ponownego rozpoznania w I instancji. zuje), spełnione zostały przesłanki bezkarności, o któ-
Zdaniem Sądu Najwyższego nie ma wątpliwości, że zacho- rych wspomina art. 23 § 1 k.k. Oznacza to, że czyn pod-
wanie Piotra i Jakuba realizowało znamiona podżega- żegacza, który odstępując od dokonania, zapobiega
nia, o którym mowa w art. 18 § 2 k.k. Sąd ten nie zgodził temu dokonaniu, jest przestępstwem, ale nie pod-
się jednak z wywodami sądów orzekających w sprawie, lega karze, co stanowi ujemną przesłankę proce-
że „fakt, iż oskarżeni odstąpili od dokonania planowa- sową (art. 17 pkt 4 k.p.k.).
nej zbrodni, w żaden sposób nie może wpłynąć na byt Na marginesie dodać również należy, iż według Sądu Naj-
uprzednio zrealizowanego przez nich przestępstwa wyższego w niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania
w formie podżegania do dokonania zabójstwa”, „a póź- art. 22 k.k., przewidujący zredukowaną odpowiedzial-
niejsze zachowanie podżegacza powinno mieć odzwier- ność karną podżegającego w sytuacji, gdy czynu zabro-
ciedlenie jedynie w wymiarze kary”. nionego tylko usiłowano dokonać albo w ogóle nie usiło-
W opinii Sądu Najwyższego podżegacz (tak jak pomocnik) wano go dokonać. Przepis ten dotyczy bowiem sytuacji,
należy do kategorii osób współdziałających w popeł- gdy brak dokonania (usiłowania czy nawet karalnego
nieniu czynu zabronionego, objętych regulacją art. 23 przygotowania) nie był wynikiem zachowania podżega-
§ 1 k.k. Wobec braku ustawowego ograniczenia pojęcie jącego, ale innych okoliczności (np. decyzji podżeganego).
„współdziałający” odnosi się do wszystkich form współ- Reasumując, gdyby zastosować zaproponowany schemat
działania przestępnego wymienionych w art. 18 k.k., wobec Piotra i Jakuba, należałoby uznać, że zostały zre-
a zatem nie tylko do współsprawstwa, sprawstwa kie- alizowane wszystkie przesłanki przestępności czynu
rowniczego i poleceniowego, ale właśnie także pomoc- 1. – 5. – dopuścili się przestępstwa. Natomiast nie
nictwa i podżegania. zostały zrealizowane przesłanki karalności 6. – wystą-
Równocześnie należy podkreślić, że w stosunku do pod- pił skuteczny czynny żal skutkujący niepodleganiem
żegacza może mieć zastosowanie art. 23 § 1 k.k., o ile karze.

24.
ii kk 193/11, 104
Sąd Najwyższy
analiza prawna
Sądy Rejonowy i Okręgowy uniewinniły oskarżoną od każde przyczynienie się do powstania nagannego
popełnienia zarzucanych jej czynów. Kasację wniósł skutku uzasadnia postawienie sprawcy takiego przy-
jednak pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej, Natalii, czynienia zarzutu winy rozumianej jako przypisanie
domagając się uchylenia wyroku i przekazania sprawy mu negatywnej oceny moralnej powstałych skutków.
do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy podzielił pogląd wyrażony w wielu
Sąd Najwyższy oddalił kasację. Jego zdaniem dla oceny judykatach, że prawnokarną odpowiedzialność
tego, na ile użycie w scenariuszu otwartego ognia za skutek uzasadnia jedynie takie przyczynienie
zwiększyło stopień wystąpienia skutków określonych się, które istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia
w art. 156 § 1 k.k. lub 160 § 1 k.k. miał niewątpliwie tego skutku. Powyższa teza jest szczególnie istotna
fakt, że w życiu społecznym akceptuje się używanie w przypadku przestępstw nieumyślnych, bowiem
otwartego ognia w trakcie różnych zgromadzeń czy wówczas brak jest co do zasady szczególnej, podmio-
uroczystości, jeżeli posługują się nim osoby odpowied- towej komponenty negatywnej moralnej oceny czynu
nio dojrzałe, a takimi niewątpliwie są siedemnastoletni w postaci nagannego zamiaru lub nagannego celu dzia-
uczniowie. Owa akceptacja wynika z faktu oszacowania łania sprawcy. Z tego też powodu dla przyjęcia karygod-
niewielkiego ryzyka spowodowania zapłonu odzieży nego charakteru przyczynienia się do powstania skutku,
czy strojów osób posługujących się zapalonymi świe- zwłaszcza przy tej kategorii przestępstw, konieczne
cami, a tym bardziej zniczami, choć nie zawsze prze- jest ustalenie, że sprawca – niezależnie od innych
cież ubrania te wykonane są z materiałów niepalnych. warunków obiektywnego przypisania skutku – swoim
W opinii Sądu Najwyższego przedmiotem oceny Sądu nie zachowaniem znacząco zwiększył ryzyko wystąpienia
mógł być hipotetyczny przebieg zdarzeń zgodnych skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego,
ze scenariuszem (czyli najpierw podejście uczennic co najczęściej można wnioskować z faktu istotnego
z lampionami do sceny, a potem zapalenie ognia), ale naruszenia reguł ostrożnego postępowania z dobrem
ustalenie – z perspektywy ex ante – na ile sama orga- prawnym w danych warunkach.
nizacja przedstawienia zwiększyła ryzyko takiego roz- Sąd Najwyższy dodał również, że niekiedy, mimo narusze-
woju wypadków, który w rzeczywistości miał miejsce, nia owych reguł, z uwagi na specyficzne okoliczności
a więc zapalenia zniczy przez uczennice jeszcze na faktyczne, do takiego istotnego zwiększenia ryzyka nie
widowni i zapłonu stroju pokrzywdzonej w czasie dochodzi. Taki przypadek miał miejsce w omawianej
przechodzenia między rzędami. Sąd uznał, że praw- sprawie: stwierdzony przez biegłego fakt naruszenia
dopodobieństwo takiego właśnie przebiegu zdarzeń nie reguł bezpieczeństwa przeciwpożarowego polegający
było wysokie, zwłaszcza że po pierwszym przedstawie- na organizacji przedstawienia, w którym posługiwano
niu uczennice zostały wyraźnie pouczone o konieczno- się otwartym ogniem, nie przesądzał jeszcze o tym, że
ści postępowania zgodnie ze scenariuszem. charakter tego naruszenia istotnie zwiększył ryzyko
Jak zauważył Sąd Najwyższy, proces ustalania odpowie- powstania skutku w postaci ciężkiego uszczerbku
dzialności za skutek w prawie karnym ma charakter na zdrowiu (lub bezpośredniego niebezpieczeństwa
złożony. Nie jest bowiem dla ustalenia tej odpowie- takiego uszczerbku) na drodze, na której skutek ten
dzialności wystarczające jakiekolwiek przyczynienie się zrealizował (przez zapalenie się stroju jednej z osób
się konkretnej osoby (w płaszczyźnie empirycznej) biorących udział w przedstawieniu).
do powstania skutku. Przyczynienie to musi spełniać Gdyby zastosować zaproponowany schemat ustalania odpo-
dodatkowe kryteria o charakterze normatywnym. wiedzialności wobec nauczycielki, należałoby uznać,
Mając na uwadze, że podstawą odpowiedzialności że nie zostały zrealizowane wszystkie przesłanki prze-
karnej może być wyłącznie taki czyn, który w ocenie stępności czynu – czyn nie zrealizował znamion typu
społecznej charakteryzuje się szczególnym stopniem czynu w stronie przedmiotowej 2.b , nie stanowi więc
naganności i zasługuje na moralne potępienie, to nie przestępstwa.

25.
106 107
II K 44/13,
Sąd Okręgowy w Sieradzu

analiza prawna
Sąd Okręgowy w Sieradzu uznał Krzysztofa winnego tego, że Ocena ta nie oznacza jednak, w opinii Sądu Okręgowego,
mogąc udzielić pomocy bez narażenia siebie lub innych iż zachowanie oskarżonego, zrealizowane w stosunku
osób na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego do nowonarodzonego dziecka jego siostry, nie było bez-
uszczerbku na zdrowiu, nie udzielił pomocy dziecku prawne i niezawonione. Stosownie do art. 162 § 1 k.k.
urodzonemu przez siostrę, wiedząc, że znajduje się odpowiedzialności karnej podlega także ten, kto zanie-
ono, w następstwie porzucenia przez matkę, wieczo- cha udzielenia pomocy człowiekowi, co do którego ma
rem, w warunkach niskiej temperatury zewnętrznej, świadomość, iż znajduje się on w stanie zagrażającym
w pojemniku na śmieci stojącym na zewnątrz, w poło- bezpośrednio jego życiu lub zdrowiu, a ma świadomość,
żeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem iż pomocy takiej może udzielić bez narażenia siebie lub
utraty życia, tj. dokonania czynu wyczerpującego dys- innej osoby na bezpośrednie niebezpieczeństwo.
pozycję art. 162 § 1 k.k. Sąd wymierzył Krzysztofowi Omawiane przestępstwo jest występkiem umyślnym.
karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której Strona podmiotowa przewiduje obie odmiany umyśl-
wykonanie – na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 ności. Sprawca musi obejmować co najmniej zamiarem
§ 1 pkt 1 k.k. – warunkowo zawiesił na okres próby 4 lat. ewentualnym istniejący stan zagrożenia oraz własne
Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z art. 18 § 3 k.k. pomoc- możliwości udzielenia zagrożonemu pomocy. Warun-
nictwo polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia kiem karalności jest niepodjęcie działań zmierzających
czynu zabronionego. Musi ono przy tym realnie uła- do udzielenia pomocy – nawet gdy szanse uchylenia
twiać sprawcy popełnienie czynu. Pomocnictwo może niebezpieczeństwa były niewielkie. Przestępstwo to
mieć charakter fizyczny lub psychiczny. To ostatnie jest dokonane z chwilą uchylenia się od udzielenia
polega na udzieleniu rady, informacji lub utwierdze- pomocy w warunkach opisanych w tym przepisie,
niu innej osoby w zamiarze popełnienia czynu zabro- chociażby nie nastąpił żaden efektywny skutek
nionego. Taką czynnością jest także manifestowanie w postaci śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdro-
solidarności z zachowaniem sprawcy. Takiej pomocy wiu osoby zagrożonej.
Krzysztof nie udzielił. W żaden sposób nie solidaryzo- Sąd Okręgowy podniósł, iż bez wątpienia Krzysztof uświa-
wał się z nią w jej planach pozbycia się dziecka. Wręcz damiał sobie, że noworodek porzucony w śmietniku
przeciwnie, próbował ją odwieść od wyrzucenia nowo- znajduje się w położeniu bezpośrednio zagrażającym
rodka na śmieci, a nawet prosił ją, by tego nie robiła. jego życiu, skoro – jak sam wyjaśnił – w chwili, gdy sio-
Sam zaś fakt, że udał się za siostrą na zewnątrz, nie stra poinformowała go, że zamierza wyrzucić dziecko,
może być postrzegany jako manifestacja solidarności ocenił to zachowanie jako nietypowe i odwodził ją od
oskarżonego z zachowaniem siostry. tego zamiaru. Zdawał sobie zatem sprawę, że porzuce-
Sąd podkreślił, iż Kodeks karny przewiduje także pomoc- nie dziecka w śmietniku, w tamtych warunkach pogo-
nictwo przez zaniechanie. Dotyczy to jednak tylko osoby, dowych, zagraża bezpośrednio życiu noworodka.
która ma szczególny prawny obowiązek niedopuszcze- Zdaniem Sądu Krzysztof działał umyślnie i w zamiarze
nia do popełnienia czynu. O ile źródłem owego prawnego bezpośrednim. Nie udzielając pomocy noworodkowi,
szczególnego obowiązku rodziców dziecka jest norma miał świadomość, iż znajduje się on w stanie grożącym
art. 95 § 1 ustawy z 24 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo
i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.), to już nie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
sposób ani w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuń- Gdyby zastosować zaproponowany schemat wobec Krzysz-
czego ani w innych regulacjach prawnych dopatrzyć się tofa, należałoby uznać, że zostały zrealizowane wszyst-
normy, która nakładałaby obowiązek sprawowania pie- kie przesłanki przestępności czynu 1. – 5. oraz jego
czy nad dzieckiem przez brata matki dziecka. karalności 6. .


Kazusy Prawo Karne Ilostruwane

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kazusy Prawo Karne Ilostruwane

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

##7#52#aMTUzNTAwMzNBMzYzMTM2Ng==

Prawo karne Wybrane instytucje prawa karnego

kazus 1. 14 kazus 11. 54 kazus 21. 98 kazus 24. 104

kazus 2. 18 kazus 12. 58 kazus 22. 100 kazus 25. 106

kazus 3. 22 kazus 13. 62 kazus 23. 102

kazus 4. 26 kazus 14. 66

kazus 5. 30 kazus 15. 70

kazus 6. 34 kazus 16. 74

kazus 7. 38 kazus 17. 78

kazus 8. 42 kazus 18. 82

kazus 9. 46 kazus 19. 86

kazus 10. 50 kazus 20. 90

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

z check-listy kazusa i podział na ponoszenia

okoliczności (a zatem minus w danym wierszu-na- (art. 61 k.k.)

zachowania Piotrka, Adama i Pawła

poziom i poziom ii poziom i poziom ii

komiks check-lista pytania rozwiązanie rozwiązanie

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

kazus 1. 14 kazus 11. 54

kazus 2. 18 kazus 12. 58

kazus 3. 22 kazus 13. 62

kazus 4. 26 kazus 14. 66

kazus 5. 30 kazus 15. 70

kazus 6. 34 kazus 16. 74

kazus 7. 38 kazus 17. 78

kazus 8. 42 kazus 18. 82

kazus 9. 46 kazus 19. 86

kazus 10. 50 kazus 20. 90

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Zachowanie Marka nie podlega

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

zachowania Piotrka, Adama i Pawła

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

c) eksperyment poznawczy - wać należy na płaszczyźnie błędu co do ustawowych

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

odpowiedzialność karną za zabójstwo?

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

c) eksperyment poznawczy - przebywanie w samochodzie w oczekiwaniu na wyj-

za przestępstwo zniszczenia mienia Michała?

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Sebastian może ponieść odpowie-

do przestępstwa z art. 339 § 1 k.k.?

schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Czy Gabriela mogłaby odpowiadać za współsprawstwo

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

przestępstwa z art. 196 k.k.?

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

acji sprawca powinien odpowiadać za narażenie czło-

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Krzysiek nie może odpowiadać

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

5. Wina – brak okoliczności wyłączających winę +

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

schemat (uproszczony) rozwiązywania kazusów 2. Gdy o pomoc poprosi wcześniejsza użytkowniczka

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

zachowania Jacka i Staszka

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 15350033A3631366

za dokonanie średniego uszczerbku na zdrowiu,