ERGONOMIA

Temat : Wysilek fizyczny i psychiczny czlowieka w procesie pracy .

1 . Charakterystyka pracy umyslowej .
Tradycyjnie zostal przyjety poglad , ze fizjologia pracy zajmuje sie glównie dziedzina pracy
miesniowej , a wiec fizycznej , zas psychologia pracy - praca umyslowa . Istotnie psychologia pracy ;
glównie zas ta jej dziedzina, która nazwano psychologia inzynieryjna, zajela sie problematyka odbioru
i przetwarzania informacji oraz podejmowania decyzji, a wiec czynnosciami wykonywanymi przez
uklad nerwowy czlowieka.
Psychologia pracy jednak nie ogranicza sie do badania odbioru i przetwarzania informacji czy
podejmowania decyzji . Zajmuje sie ona takze czynnosciami wykonawczymi , rozwijajac i
usprawniajac nauke o ruchach , a wiec czynnosciach wykonywanych przez uklad miesniowy.
Pod wplywem postepu technicznego w licznych dziedzinach zaczela sie zacierac róznica miedzy praca
fizyczna a praca umyslowa . Taka tendencja spowodowala , ze we wszystkich krajach
zainteresowanych zagadnieniami pracy umyslowej zaczeto dokonywac analizy czynników
okreslajacych zaistnialy stan rzeczy . Wydaje sie , ze mozna wyróznic tutaj trzy glówne przyczyny:
1) postep techniczny w zakresie srodków wytwarzania transportu i lacznosci , w wyniku którego prace
ciezkie i uciazliwe sa w coraz wiekszym stopniu przejmowane przez mechanizmy, robotnicy zas
wykonuja coraz czesciej prace zawierajace znaczny element ladunku intelektualnego , 2) wzrost
zatrudnienia w sektorze uslug ,dla którego przetwarzajacym typem pracownika jest pracownik
umyslowy,
3) wzrost znaczenia tzw. zaplecza technicznego i sluzb spoleczno-ekonomicznych
( biura konstrukcyjne i projektowe, dzialy planowania i analizy ekonomicznej czy
sluzby spoleczne w przedsiebiorstwie ) , co w sposób zasadniczy zmienia strukture
funkcjonalna zatrudnienia .
W rezultacie zaobserwowac mozna szybki wzrost odsetka pracowników umyslowych wsród ogólu
zatrudnionych w wiekszosci krajów swiata . Podobna tendencja wystepuje równiez w Polsce .
Jednoczesnie odbyl sie i odbywa sie nieuchwytny dla statystyki proces coraz wiekszego nasycenia
trescia intelektualna pracy robotników , co jest bezposrednia konsekwencja stosowania w coraz
szerszym zakresie sprawniejszych metod technicznych i organizacyjnych . Zjawiska te w pelni
uzasadniaja blizsze zainteresowanie praca umyslowa nie tylko od strony ekonomicznej i socjologicznej
, ale równiez z punktu widzenia analizy ergonomicznej , tzn. z uwzglednieniem szeroko pojetych
warunków pracy. Wydaje sie w zwiazku z tym celowe zdefiniowanie istoty pracy umyslowej.
Istota pracy umyslowej jest podejmowanie decyzji na podstawie informacji zewnetrznych
( eksteroceptywnych ) i wewnetrznych ( prioprioceptywnych ).Tak wiec w analizie ukladu czlowiek –
praca istota pracy umyslowej skupia sie w pierwszych dwóch etapach procesu pracy : odbiór
informacji oraz przetwarzanie informacji i podjecie decyzji .
Trzeci etap procesu pracy – wykonanie czynnosci – jest elementem pracy przewaznie fizycznej .
Istnieje wiele postaci pracy umyslowej , co stwarza przeszkode przy opracowaniu jednolitego
schematu klasyfikacyjnego .
Najszersze zastosowanie ma schemat klasyfikacyjny , w którym mozna wyróznic nastepujace grupy :
· grupe pracowników umyslowych , których praca nie wymaga zastosowania maszyn lub innych
urzadzen technicznych ,
· grupe pracowników umyslowych , których praca charakteryzuje sie duzym udzialem czynnosci
kontrolnych , sledzacych i sterowniczych , wymagajacych zastosowania róznego rodzaju urzadzen
technicznych i jest ona wykonywana na podstawie stalych algorytmów z mniejsza lub wieksza
swoboda wyboru optymalnych decyzji opartych na docierajacych ze srodowiska roboczego
informacjach ,
· grupe pracowników umyslowych wykonujacych swoje czynnosci na podstawie róznorodnej
informacji docierajacej ze srodowiska roboczego , z minimalna mozliwoscia stalych algorytmów ,
· grupe pracowników umyslowych wykonujacych prace o charakterze twórczym , przebiegajaca na
podlozu czynnosci heurystycznych , polegajaca na opracowaniu nowych algorytmów czynnosci
zawodowych lub tworzeniu dóbr materialnych badz duchowych , stanowiacych swego rodzaju
pierwowzory ,
· grupe pracowników wykonujacych prace o charakterze kierowniczym .
2 . Metody fizjologiczne , psychologiczne i psychofizjologiczne sluzace do pomiaru obciazenia
organizmu wysilkiem umyslowym podczas pracy .
Obecnie wystepuje proces przemian w charakterze jakosci pracy , polegajacy m.in. na zacieraniu sie
ostrego podzialu miedzy praca fizyczna a umyslowa . Tak wiec czlowiek z jednej strony jest w coraz
mniejszym stopniu zaangazowany jako zródlo energii , a z drugiej strony spelnia coraz wieksza role
jako uklad sterujacy i kontrolujacy zlozone maszyny i urzadzenia , jak równiez systemy
organizacyjne . Tak wiec ustalenie wysilku umyslowego na danym stanowisku wydaje sie bardzo
istotne ze wzgledów ergonomicznych i organizacyjnych ( np. w celu racjonalnego ustalenia przerw i
zastepstw w pracy ) . Z oceny wysilku umyslowego moze korzystac równiez ekonomika pracy przy
analizie i kwalifikowaniu pracy .
Istnieje wiele mozliwosci w miare przyblizonego okreslenia obciazenia organizmu wysilkiem
umyslowym . W zaleznosci od rodzaju stosowanych metod i technik badawczych mozna ustalic trzy
podstawowe podejscia : psychologiczne , fizjologiczne i fizjologiczno-psychologiczne . ( tabela 1 )
Pierwsze zostanie omówione podejscie psychologiczne , w którym stosuje sie wiele metod do pomiaru
wysilku umyslowego . Wyodrebnia sie tu trzy grupy obejmujace lacznie 12 metod badawczych .
Najbardziej przydatna z punktu widzenia praktycznego zastosowania jest metoda z pierwszej grupy i
trzy metody z trzeciej grupy .
Metoda badawcza nalezaca do pierwszej grupy metod polega na szacunkowej ocenie procesu pracy ,
obciazenia organizmu wysilkiem umyslowym i reprezentuje podejscie psychologiczne , polegajace na
zmierzeniu obciazenia psychicznego liczba informacji wysylanych przez obslugiwane urzadzenie .
Jednym z interesujacych wyników badan laboratoryjnych jest stwierdzenie , ze jezeli sa dwa zródla
sygnalów , to sprawnosc operatora jest mniejsza anizeli przy nadawaniu tej samej liczby sygnalów
przez jedno zródlo . Wynika z tego , ze dla oceny uciazliwosci pracy nie wystarcza stwierdzic , ile
dane urzadzenie emituje sygnalów, ale jaka jest struktura obslugiwanej aparatury .
Pierwsza metoda zaliczana do trzeciej grupy polega na ocenie liczby bledów lub opuszczen
skladajacych sie na pomylki popelniane przez operatora i wnioskowaniu na tej podstawie o rozmiarach
obciazenia psychicznego (zmeczenia) pracownika .Metoda ta pozwala szczególnie dobrze
przeprowadzic analize jakosciowa pracy .Natomiast przy analizie ilosciowej (ocena wydajnosci pracy )
wystepuja trudnosci wyizolowania tych czynników powodujacych wzrost wydajnosci , które wynikaja
z obciazenia psychicznego praca .W pewnych sytuacjach mozna mierzyc czas rekcji operatora i ta
droga posrednia wnioskowac o stopniu zmeczenia praca .
Druga metoda – cieszaca sie dzis znacza popularnoscia w wielu osrodkach badawczych – jest technika
oceny obciazenia psychicznego za pomoca tzw. Zadania dodatkowego .Polega ona na tym , ze
jednostka badana ma wykonac , obok swego podstawowego zadania , równiez inne czynnosci
dodatkowe . Stopien , w jakim morze ona wykonac dodatkowe zadanie – bez obciazenia poziomu
wykonywania czynnosci podstawowych – jest miara “rezerwowanej zdolnosci do pracy”, pozostajacej
przy danym zaabsorbowaniu praca podstawowa , a wiec posrednia mira obciazenia psychicznego .
Trzecia metoda , która jest czesto stosowana w praktyce do oceny psychicznej uciazliwosci pracy ,
polega na interpolowaniu zadan testowych .Metoda ta pozwala na okreslenie poziomu sprawnosci
psychomotorycznej oraz stanu percepcji i pobudzenia centralnego ukladu nerwowego. Oceny poziomu
dokonuje sie za pomoca dwóch testów : punktowania i kropkowania . Zadania testowe przeprowadza
sie czterokrotnie : przed rozpoczeciem pracy , pod koniec trzeciej godziny , pod koniec szóstej godziny
i w ósmej godzinie pracy . Wykonuje sie równiez pomiary czasu reakcji prostej na bodziec swietlny
oraz próbe sprawnosci dloni i palców przy uzyciu deksterymetru .
W drugim podejsciu – fizjologicznym – stosuje sie wiele metod do pomiaru wysilku umyslowego .
Celowe wydaje sie omówienie trzech metod , które sa stosowane w badaniach laboratoryjnych .
Pierwsza metoda oceny obciazenia umyslowego jest oparta na zmianach zachodzacych w procesach
wegetatywnych ustroju , przejawiajacych sie w zwiekszeniu zapotrzebowania na tlen , zmianach
temperatury , cisnienia krwi , czestosci tetna itp. U podstaw tej metody lezy zalozenie ze praca
umyslowa powoduje zwiekszenie intensywnosci zuzycia tlenu . Mózg pochlania okolo 20 % tlenu
zuzywanego przez organizm w stanie spoczynku , mimo ze ciezar mózgu nie przekracza 2 % masy
ciala . Komórka mózgowa zuzywa bowiem okolo dwudziestokrotnie wiecej tlenu anizeli komórka
miesniowa . Ponadto tego rodzaju pracy towarzysza wyrazne reakcje wegetatywne , takie jak wzrost
przemiany materii ( tabela 2 ) , czestosc tetna , oddychania oraz zewnetrzne wahania sie oporu skóry .
Zmiany te wystepuja wyraznie na poczatku okresu pracy , natomiast dalszy ich przebieg zalezy od
warunków , jakich wykonywana jest praca umyslowa .
Mimo obserwowanego wplywu pracy umyslowej na przemiane materii i inne czynnosci wegetatywne
nie mozna stosowac mierników tej przemiany do okreslania ciezkosci pracy umyslowej . W zwiazku z
tym wielu fizjologów stosuje inne mierniki pracy umyslowej . Duzym zainteresowaniem cieszy sie
druga metoda , okreslajaca poziom zmeczenia psychicznego czlowieka na podstawie zjawiska np. “
krytycznej czestotliwosci migotania swietlnego ” . Migocace zródlo sygnalów swietlnych dostrzegane
jest przy okreslonej czestosci migotania jako zródlo ciagle ( np. film ) . Otóz stwierdzono , ze
zmeczenie powoduje znaczne zmniejszenie sie tej czestosci migotania stwarzajacego wrazenie
ciaglosci . Stosujac to kryterium oceny zmeczenia okazalo sie , ze zmniejszenie sie tej czestosci moze
byc wywolane zmeczeniem zarówno umyslowym , jak i fizycznym . Wobec tego test nie moze byc
wykorzystany do okreslenia specyficznego zmeczenia umyslowego .
Trzecia metoda sluzaca do mierzenia uciazliwosci pracy umyslowej jest analiza czynnosci serca ,
zwlaszcza zas jej komponentu elektrofizjologicznego , tzn. EKG . Instytut Biologiczno – Fizjologiczny
Slaskiej Akademii Medycznej wykonal badania na 33 zdrowych mezczyznach zajmujacych
kierownicze stanowiska w przemysle . Rejestrowano w sposób ciagly na tasmach magnetycznych ich
elektrokardiogramy . Nastepnie uzyskane wyniki poddano analizie komputerowej . Ustalono , ze przy
zmianie jednej czynnosci na druga , jak równiez w trakcie trwania czynnosci , ujawnila sie zmiana
rytmu pobudzania serca ( chodzi tutaj o arytmie fizjologiczna , która mozna uchwycic tylko za pomoca
przyrzadów ) . Jezeli w przyszlosci zaistnieje mozliwosc dokladnego sprecyzowania , jakie zmiany
zachodza w osrodkowym ukladzie nerwowym pod wplywem pracy umyslowej , wówczas uda sie
przyporzadkowac okreslone stany mózgowia okreslonym obrazom EKG . W takiej sytuacji obciazenie
wysilkiem umyslowym bedzie moglo byc identyfikowane za pomoca odpowiednich metod analizy
EKG . Tego rodzaju pomiary , poza nielicznymi wyjatkami realizowane sa w warunkach
laboratoryjnych . Sa one pod wzgledem metodycznym wykonywane bardzo rygorystycznie . Z tego
powodu ich uzytecznosc w praktyce ergonomicznej jest niewielka .
W badaniach ergonomicznych zwraca sie szczególna uwage na opracowanie fizjologiczno-
psychologicznych mierników wysilku umyslowego – trzecie podejscie . Wychodzi sie przy tym z
zalozenia , ze zmiany zachodzace w osrodkowym ukladzie nerwowym i w niektórych organach i
narzadach czlowieka powinny byc miara stopnia zmeczenia . Istnialaby wówczas mozliwosc ustalenia
kosztu fizjologicznego pracy , jak równiez norm tego kosztu . Jednakze brak rozeznania co do istoty
wysilku umyslowego i trudnosci pomiaru tego wysilku uniemozliwiaja wprowadzenie tego rodzaju
norm dla pracy umyslowej . Niemniej wydaje sie celowe przedstawienie dwóch najczesciej
stosowanych metod badawczych w podejsciu fizjologiczno-psychologicznym .
Pierwsza metoda polega na badaniu aktywnosci elektrycznej kory mózgowej . Opiera sie ona na
zasadzie ze kazda dzialalnosc organizmu powoduje zmiany aktywnosci kory mózgowej . Wynika to z
tego , ze aktywnosc elektryczna mózgu wykazuje daleko idace podobienstwo zmian podczas pracy
umyslowej i fizycznej . W tych warunkach , wobec niemozliwosci ustalenia fizjologicznych kryteriów
pracy umyslowej , zagadnienie to stalo sie przedmiotem badan psychologii eksperymentalnej i
psychologii pracy .
Druga metoda polega na badaniu rezerwy zdolnosci do pracy kory mózgowej . Jest ona rezultatem
prób polaczenia metod fizjologicznych i psychologicznych dla badania obciazenia i zmeczenia
umyslowego . W wyniku badan przeprowadzonych w laboratorium fizjologii pracy Narodowego
Centrum Badawczego w Paryzu , polegajacych na pomiarach encefalograficznych aktywnosci
elektrycznej mózgu osób majacych wykonywac intensywne krótkotrwale czynnosci psychomotoryczne
( reagowanie na sygnaly wzrokowe i akustyczne ) , okazalo sie , ze wywolane potencjaly , bedace
wyrazem rezerwy zdolnosci do pracy kory mózgowej , byly slabsze w czasie wykonywania zadania
glównego , szczególnie jesli polegalo ono na reagowaniu na sygnaly wzrokowe .Przedstawiona
charakterystyka kierunków i metod badania obciazenia psychicznego swiadczy, ze w wiekszosci
przypadków metody te nie wyszly dotad poza stadium eksperymentu. Powoduje to, ze jedynie w
niektórych sytuacjach stosowane sa w praktyce wypróbowane metody badawcze do mierzenia
obciazenia organizmu wysilkiem umyslowym.
Wydaje sie, ze przedstawiona propozycja w zakresie praktycznego stosowania oceny obciazenia
psychicznego procesem pracy wytrzymuje próbe konfrontacji z pozostalymi metodami , przede
wszystkim ze wzgledu na latwosc jej stosowania , nie wymagajacego specjalistycznej aparatury
laboratoryjnej .
W nowych warunkach spoleczno-gospodarczych wdrozenie tej metody do praktyki gospodarczej
byloby celowe . Moze ona sluzyc nie tylko celom analizy ergonomicznej , ale równiez moze byc
zastosowana do analizy pracy oraz jej kwalifikowania . Na podstawie wyników badan uzyskanych
poprzez zastosowanie tej metody mozna wskazac mozliwosci poprawy materialnych warunków pracy ,
dostosowania maszyn do czlowieka , ulatwienia osiagniecia zgodnosci wykonywanej pracy z jego
kwalifikacjami , predyspozycjami psychofizjologicznymi oraz zainteresowaniami . Metoda ta moze
byc takze pomocna w okresleniu norm i systemów plac .
3.Zdolnosc do wysilku i ogólna wydolnosc fizyczna czlowieka .
Zdolnosc do wysilku zalezy zarówno od róznych organizmu czlowieka , a wiec od wlasciwosci i
sprawnosci jego ukladu ruchowego , a takze innych narzadów i ukladów wspóldzialajacych w
zaopatrywaniu pracujacych miesni w tlen i substraty energetyczne oraz usuwaniu nadmiaru ciepla z
organizmu , jak i od niektórych cech psychologicznych i motywacji do wykonania okreslonej pracy .
Sprawnosc ukladu ruchowego charakteryzuje sie tzw. Cechami motorycznymi , do których sie zalicza :
szybkosc , koordynacje , precyzje ruchów oraz zwinnosc i gietkosc ciala , a takze sile miesni i
wytrzymalosc . Cechy te oceniac mozna za pomoca specyficznych testów sprawnosciowych .
W fizjologii pracy duze znaczenie ma pojecie ogólnej wydolnosci fizycznej oznaczajace zdolnosc
organizmu do wykonywania dlugotrwalego wysilku , który angazuje duze grupy miesni , bez szybko
narastajacego zmeczenia i znacznego stopnia zmian w srodowisku wewnetrznym organizmu ( zaburzen
homeostazy ) . Do zmian tych naleza : kwasica , podwyzszenie temperatury wewnetrznej , wzrost
cisnienia tetniczego krwi oraz uposledzenie zdolnosci szybkiej likwidacji tych zmian po zakonczeniu
pracy . Ogólna wydolnosc fizyczna zalezy w znacznym stopniu od zdolnosci pobierania tlenu przez
organizm , której miara jest pulap tlenowy . W praktyce jest on traktowany jako wskaznik ogólnej
wydolnosci fizycznej , chociaz nie ujmuje on wszystkich czynników ksztaltujacych jej poziom . Wsród
czynników decydujacych o wielkosci pulapu tlenowego najwieksze znaczenie u ludzi zdrowych ma
sprawnosc transportu tlenu . Pulap tlenowy jest wiec sumarycznym wskaznikiem dobrze
charakteryzujacym sprawnosc ukladu krazenia i ukladu oddechowego . W tablicy 3 przedstawiono
maksymalne pobieranie tlenu u mezczyzn i kobiet w róznym wieku wraz z klasyfikacja wydolnosci
fizycznej . Wykorzystujac pulap tlenowy jako wskaznik wydolnosci mozna w sposób liczbowy
przedstawic relacje miedzy wydolnoscia a obciazeniem wysilkowym . Intensywnosc wysilku wyrazona
jako tzw. Obciazenie wzgledne , bedace stosunkiem miedzy zapotrzebowaniem na tlen a indywidualna
wielkoscia pulapu tlenowego ( % VO2 max ) okresla lepiej rzeczywiste obciazenie organizmu niz
bezwzgledny wydatek energii lub praca zewnetrzna . Znajac wielkosc obciazenia wzglednego , mozna
z pewnym prawdopodobienstwem przewidywac : czas wykonywania okreslonej pracy bez zmeczenia ,
stopien towarzyszacych jej zaburzen homeostazy i nasilenie niektórych funkcji fizjologicznych , np.
czestosc skurczów miesni serca . Zaleznosc miedzy czasem wykonywania wysilku do momentu
pojawienia sie odczucia wyczerpania a wielkoscia obciazenia wzglednego ma charakter krzywoliniowy
, a jej przebieg jest odmienny u osób o duzej i malej wydolnosci . Szybkie skracanie sie czasu pracy
przy duzych obciazeniach ma zwiazek z wystepowaniem progu beztlenowego przy obciazeniu od 50
do 70% pulapu tlenowego i szybkim rozwojem kwasicy po jego przekroczeniu . Próg anaerobowy
wystepuje przy mniejszych obciazeniach wzglednych u osób o malej wydolnosci niz u osób o duzej
wydolnosci . Stanowi on wiec dodatkowy wskaznik ogólnej wydolnosci fizycznej .
Bezposredniego pomiaru pulapu tlenowego mozna dokonac podczas badanie wielkosci obciazenia na
cykloergometrze lub na biezni elektrycznej . Zwykle w tym celu stosuje sie test o wzrastajacej
intensywnosci , podczas którego przy kazdym obciazeniu mierzy sie pulap tlenowy i rejestruje
elektrokardiogram . Test musi byc poprzedzony badaniem lekarskim i musi byc wykonywany w
obecnosci lekarza , który jest obowiazany przerwac test , gdy pojawia sie nieprawidlowe reakcje
zagrazajace zdrowiu badanej osoby . Wówczas gdy test jest przeprowadzony na cykloergometrze
pierwsze obciazenie wynosi 50-75 W u mezczyzn 25-50 W u kobiet , a nastepnie zwieksza sie
obciazenie co 1-3 min o 25-50W , az do momentu , w którym przy wzroscie obciazenia nie zwieksza
sie pulap tlenowy lub badana osoba czuje sie wyczerpana . Dodatkowym wskaznikiem osiagniecia
pulapu tlenowego jest ustalenie sie czestosci skurczów serca na poziomie maksymalnym . W wypadku
zastosowania biezni , test rozpoczyna sie zwykle od chodu z szybkoscia 4,8-5,0 km/h przy kacie
nachylenia o 1,4 o , a nastepnie zwieksza sie kat nachylenia o 1,4 o co 1-2 min ( mozna tez zwiekszyc
odpowiednio szybkosc chodu lub biegu ) . Kryteria osiagniecia pulapu tlenowego sa takie same jak
podczas testu na cykloergometrze . Mierzac podczas testów o wzrastajacym obciazeniu wentylacje
minutowa pluc lub(i) stezenie kwasu mlekowego we krwi pobieranej z opuszki palca ( lub zyly przez
uprzednio zalozony cewnik ) mozna oznaczyc próg beztlenowy . W tym celu okresla sie obciazenie ,
przy którym pojawia sie hiperwentylacja lub zaczyna szybko narastac stezenie kwasu mlekowego we
krwi . Stosujac równania regresji krzywoliniowej ( krzywa wykladnicza ) dla zaleznosci miedzy
obciazeniem mozna takze wyliczyc próg beztlenowy jako obciazenie , przy którym stezenie kwasu
mlekowego wynosi 4 mmol/l . Stosowanie wysilku maksymalnego , zwlaszcza u osób w srednim lub
starszym wieku , jest polaczone z ryzykiem . Z tego powodu opracowano posrednie metody okreslania
wydolnosci fizycznej , które sa oparte glównie na prostoliniowej zaleznosci miedzy czestoscia
skurczów serca a obciazeniem i pobieraniem tlenu . Dzieki tej zaleznosci mozna na podstawie czestosci
skurczów serca przy obciazeniach mniejszych od maksymalnego przewidywac , przy jakim obciazeniu
osoba badana osiagnie pulap tlenowy , czyli maksymalna , odpowiednia do swojego wieku , czestosc
skurczów serca . Przewidywanie takie ulatwia nomogram Astranda-Ryhming . Poslugujac sie tym
nomogramem mozna okreslic pulap tlenowy podczas wysilku na cykloergometrze lub podczas tzw.
Step-testu , czyli wchodzenia na stopien .Wysokosc stopnia wynosi 33 cm dla kobiet i 40 cm dla
mezczyzn , a czestosc wchodzenia 22,5 wejsc na minute . Tempo wchodzenia ustala sie za pomoca
metronomu . Zarówno w przypadku cykloergonomu , jak i step-testu czas wysilku powinien wynosic
5-6 min , tzn. do stabilizacji czestosci skurczów serca . Odczytana z nomogramu wartosc pulapu
tlenowego nalezy pomnozyc przez wspólczynnik wlasciwy dla wieku badanej osoby .
Innym wskaznikiem wydolnosci fizycznej , który wykorzystuje zaleznosci miedzy czestoscia skurczów
a obciazeniem , jest wskaznik PWC170 . Oznacza on wielkosc obciazenia ( w watach ) , przy którym
czestosc skurczów serca osiaga wartosc 170 sk./min . Dla osób w srednim i starszym wieku
analogicznymi wskaznikami sa PWC150 i PWC130 . Zasada pomiaru polega na okresleniu czestosci
skurczów serca podczas trzech wysilków o róznym obciazeniu i wyznaczeniu PWC170 (PWC150 lub
PWC130 ) metoda ekstrapolacji .
4. Odczucie ciezkosci wysilku i zmeczenie .
Sygnaly z pracujacych miesni i narzadów wewnetrznych , które sa przenoszone przez nerwy
czuciowe , sa integrowane w osrodkowym ukladzie nerwowym i przekazuja informacje o odczuciu
ciezkosci pracy . W czasie wysilku dynamicznego odczucie to jest na ogól proporcjonalne do wielkosci
obciazenia wzglednego , czyli wyrazonego w procentach stosunku zapotrzebowania tlenowego do
indywidualnej wielkosci pulapu tlenowego . Do oceny odczucia ciezkosci wysilku stosuje sie
najczesciej skale Borga ( tablica 4 ) , która zostala skonstruowana w ten sposób , zeby u mlodych ludzi
wskazania ( punkty ) po pomnozeniu przez 10 odpowiadaly w przyblizeniu ich aktualnej czestosci
skurczów serca . Nie oznacza to jednak , ze wzrost czestosci skurczów serca decyduje o odczuciu
ciezkosci pracy . Zaleznosc miedzy tym odczuciem a czestoscia skurczów serca wynika z relacji obu
zmiennych do obciazenia wzglednego . Zaklócenia w prawidlowym odczuwaniu ciezkosci pracy moga
byc spowodowane przez silne pobudzenie emocjonalne , zmeczenie , niekorzystne warunki
mikroklimatu , chorobe lub przyjmowanie niektórych srodków farmakologicznych .
4.Odczucie ciezkosci wysilku i zmeczenie
Sygnaly z pracujacych miesni i narzadów wewnetrznych, które sa przenoszone przez nerwy czuciowe,
sa integrowane w osrodkowym ukladzie nerwowym i przekazuja informacje o odczuciu ciezkosci
pracy. W czasie wysilku dynamicznego odczucie to jest na ogól proporcjonalne do wielkosci
obciazenia wzglednego, czyli
wyrazonego w procentach stosunku zapotrzebowania tlenowego do indywidualnej wielkosci pulapu
tlenowego. Do oceny odczucia ciezkosci wysilku stosuje sie najczesciej skale Borga (tabl. ), która
zostala skonstruowana w ten sposób, zeby u mlodych ludzi wskazania (punkty) po pomnozeniu przez
10 odpowiadaly w przyblizeniu ich aktualnej czestosci skurczów serca. Nie oznacza to jednak, ze
wzrost czestosci skurczów serca decyduje o odczuciu ciezkosci pracy. Zaleznosc miedzy tym
odczuciem a czestoscia skurczów serca wynika z relacji obu zmiennych do obciazenia wzglednego.
Zaklócenia w prawidlowym odczuwaniu ciezkosci pracy moga byc
spowodowane przez silne pobudzenie emocjonalne, zmeczenie, niekorzystne warunki mikroklimatu,
chorobe lub przyjmowanie niektórych srodków farmakologicznych.
Zmeczenie jest to zmniejszenie zdolnosci do pracy spowodowane przez wysilek. Rozróznia sie
zmeczenie osrodkowe i zmeczenie obwodowe, zwane tez lokalnym. Jest to podzial umowny, poniewaz
obydwa rodzaje zmeczenia sa ze soba scisle powiazane.
Zmeczenie osrodkowe oznacza narastanie odczucia ciezkosci pracy i bólu miesni, zmniejszenie
motywacji, koncentracji uwagi i sprawnosci psychomotorycznej. Mianem zmeczenia obwodowego
okresla sie natomiast zmeczenie pracujacych miesni, przejawiajace sie zmniejszeniem sily i szybkosci
ich skurczów, az
do calkowitej utraty zdolnosci do pracy. Mechanizm zmeczenia zalezy od rodzaju wysilku. Podczas
krótkotrwalego, ciezkiego wysilku zwiazanego z duzym nasileniem procesów beztlenowych, które
zachodza w miesniach, duza role w rozwoju zmeczenia przypisuje sie kwasicy zwiazanej z produkcja
kwasu mlekowego.
Brane sa równiez pod uwage zaklócenia równowagi w stezeniu jonów potasowych w srodowisku
wewnetrznym i zewnetrznym komórek miesniowych, które uposledzaja proces ich pobudzania przez
nerwy ruchowe. Jednoczesnie wystepuje zmniejszenie czestotliwosci pobudzen komórek miesniowych,
które wskazuja na
rozwój zmian w ukladzie nerwowym kontrolujacym czynnosc miesni. W czasie dlugotrwalego wysilku
o umiarkowanej lub malej intensywnosci, czynnikami prowadzacymi do rozwoju zmeczenia moga byc,
np.: wyczerpanie zasobów glikogenu w komórkach miesniowych, odwodnienie czy wzrost temperatury
ciala.
Duzy wplyw na rozwój zmeczenia ma wystepowanie obciazen statycznych miesni. Chodzi tu nie tylko
o grupy miesni, które bezposrednio sa zaangazowane w wykonywanie okreslonych operacji roboczych,
ale równiez o miesnie spelniajace role pomocnicza, np. utrzymujace okreslona pozycje ciala. W czasie
wysilku statycznego dochodzi szybko do rozwoju zmeczenia w zwiazku z utrudnionym odplywem i
doplywem krwi do pracujacych miesni, co sprzyja gromadzeniu sie w nich produktów przemiany
materii i ciepla, a takze powoduje zmniejszenie sily skurczu na skutek uposledzenia funkcji aparatu
skurczu komórek miesniowych oraz szybkie narastanie bólu miesni w zwiazku z draznieniem
zakonczen bólowych nerwów czuciowych znajdujacych sie miedzy komórkami miesniowymi.
Rozwojowi zmeczenia sprzyja takze praca monotypowa w której te same ruchy sa wielokrotnie
powtarzane.
Mechanizm bólu miesni wystepujacy w drugiej dobie po ciezkim wysilku nie jest w pelni poznany. Ból
ten wystepuje najczesciej po wysilku, w czasie którego miesnie sa rozciagane (praca ujemna), i
przypuszczalnie jego przyczyna jest uszkodzenie ultrastruktury miesni.
Opracowano wiele metod oceny zmeczenia miesniowego. Nalezy do nich pomiar sily maksymalnego
skurczu dowolnego okreslonej grupy miesni lub pomiar sily rozwijanej w odpowiedzi na draznienie
miesnia pradem elektrycznym o malej czestotliwosci. Do oceny zmeczenia ma obecnie zastosowanie
elektromiografia (emg),
dzieki której mozna rejestrowac aktywnosc elektryczna miesni w czasie wykonywania róznych
czynnosci za pomoca elektrod umocowanych na skórze nad badanymi miesniami. Analiza
komputerowa sygnalu
emg umozliwia pomiar usrednionej wielkosci amplitudy oraz widma mocy sygnalu. Wykazano, ze
amplituda sygnalu jest proporcjonalna do wielkosci sily skurczu miesni i moze byc wykorzystana do
oceny jej
zmian. Przesuwanie sie medialnej wartosci widma mocy sygnalu emg oraz charakterystycznych dla
jego obrazu, tzw. dolków (dip) w kierunku nizszej czestotliwosci uwaza sie za wyraz procesów
zmeczenia . Innym sposobem analizy sygnalu emg jest czestosc, tzw. przejsc przez zero krzywej
elektromiograficznej.
Czestosc przejsc przez zero zmniejsza sie wraz z rozwojem zmeczenia .
Zmeczenie osrodkowe jest oceniane na ogól metodami psychologicznymi. Stosuje sie w tym celu na
przyklad specjalnie skonstruowane skale odczucia zmeczenia, badanie nastroju czy pomiary czasu
reakcji prostej lub róznicowej. Duze zastosowanie w ocenie zmeczenia zyskala tez tremorometria,
czyli ocena drzenia (tremoru) miesniowego. Typowy test tremometryczny polega na wodzeniu
elektrycznym pisakiem wzdluz naciec w metalowej plycie, tak aby nie dotknac do brzegu naciecia.
Rejestruje sie kazde dotkniecie i czas wykonania zadania.
Eliminacja zmeczenia nastepuje w czasie wypoczynku. Pelny wypoczynek oznacza calkowity powrót
do normy wszystkich wskazników fizjologicznych, które ulegly zmianie podczas wysilku, i pelne
przywrócenie zdolnosci do wysilku. Niepelny wypoczynek powoduje kumulowanie sie odczucia
zmeczenia i wystepowanie, tzw. zmeczenia przewleklego. Jesli stan ten utrzymuje sie przez dluzszy
czas, dochodzi do rozwoju zaburzen w dzialaniu mechanizmów kontrolujacych funkcje fizjologiczne
organizmu (przede wszystkim ukladu nerwowego)
i rozwoju stanów patologicznych. Proces wypoczynku przyspiesza obciazenie lekkim lub
umiarkowanym wysilkiem miesni, które wczesniej nie ulegly zmeczeniu. Jest to, tzw. wypoczynek
czynny w odróznieniu od spedzanego w bezczynnosci wypoczynku biernego. Korzystne znaczenie
wypoczynku czynnego zaznacza sie nie tylko w wypadku zmeczenia praca fizyczna. Jakakolwiek inna
aktywnosc od tej, która spowodowala zmeczenie, przyspiesza proces jego neutralizacji. Dzieki temu
praca zawodowa o zmiennej aktywnosci jest mniej uciazliwa
niz praca o charakterze monotypowym. W wypadku tej ostatniej korzystne znaczenie moga miec
krótkie, ale czeste przerwy w pracy, w czasie których sa podejmowane przez pracownika czynnosci
odmienne od wykonywanych w pracy.
5.Fizjologiczna klasyfikacja wysilku
Obciazenia fizyczne zwiazane z wykonywana praca mozna sklasyfikowac nastepujaco:
- w zaleznosci od rodzaju skurczów miesni: wysilek dynamiczny, w czasie którego miesnie skracajac
sie lub wydluzajac wykonuja prace w sensie fizycznym, wysilek statyczny, w czasie którego wzrasta
napiecie miesni bez zmiany jego dlugosci (przewaga skurczów izometrycznych) oraz wysilek
mieszany, w którym wystepuja obie formy ruchu
- w zaleznosci od wielkosci grup miesni bioracych udzial w wykonywaniu pracy: wysilek lokalny, w
czasie którego jest zaangazowane mniej niz 30% masy miesni, i wysilek ogólny, angazujacy ponad
30% muskulatury
- w zaleznosci od czasu wykonywania pracy: wysilek krótkotrwaly (do 15 min), wysilek o srednim
czasie trwania (do 30 min) i wysilek dlugotrwaly (ponad 30 min)
- w zaleznosci od stosunku obciazenia do wysokosci progu beztlenowego: wysilek podprogowy i
ponadprogowy. Mozna na tej podstawie wyrazac wielkosc obciazenia w procentach progu
beztlenowego. Podzial ten, chociaz fizjologicznie uzasadniony, rzadko jest stosowany w celu
charakterystyki pracy zawodowej, ze wzgledu na stosunkowo skomplikowana procedure okreslania
progu anaerobowego.
6.Fizjologiczne kryteria dopuszczalnosci obciazen wysilkowych
w pracy zawodowej
Wysilek fizyczny, nawet pozornie lekki, lecz wykonywany przez kilka godzin przez ludzi o malej
wydolnosci fizycznej moze powodowac: znaczny stopien zmeczenia, glebokie niekorzystne zmiany w
srodowisku wewnetrznym organizmu i zaklócenia czynnosci róznych narzadów.
Granica tolerancji wysilkowej u ludzi o malej wydolnosci nie przekracza obciazen od 30 do 35% Vo2
max podczas gdy u ludzi duzej wydolnosci siega 50% Vo2 max Kryterium dopuszczalnosci obciazen w
wypadku dlugotrwalego, ciaglego wysilku w pracy zawodowej powinno wiec byc zróznicowane w
zaleznosci od róznej wydolnosci osób. Przyjmuje sie wiec, ze dla ludzi o duzej wydolnosci obciazenia
nie powinny przekraczac 50% Vo2 max , dla ludzi o przecietnej wydolnosci - 40% Vo2max, natomiast
dla ludzi o malej wydolnosci - 30% Vo2 max .
Prosty pomiar Vo2 max (metoda posrednia) i zestawienie jego wyniku z danymi dotyczacymi
zapotrzebowania na tlen podczas okreslonej pracy mozna przyjac za wlasciwy sposób kwalifikowania
ludzi zdrowych
do pracy fizycznej. W wypadku ludzi z przewleklymi chorobami nalezy jednak dazyc do zbadania
indywidualnej tolerancji wysilkowej i dokonac pomiarów wlasciwie dobranych wskazników
fizjologicznych w ciagu dnia na stanowisku pracy. Ocena wskazników charakteryzujacych funkcje
ukladu krazenia podczas pracy zawodowej
nie nastrecza obecnie wiekszych trudnosci, dzieki wykorzystywaniu urzadzen, które umozliwiaja 24-
godzinna rejestracje czestosci skurczów serca, np. elektrokardiogramu (metoda Holtera) lub rejestracje
cisnienia tetniczego. Proporcja miedzy zapotrzebowaniem na tlen a zdolnoscia pobierania tlenu przez
organizm stanowi dobre kryterium kwalifikowania ludzi do pracy o charakterze glównie
dynamicznym. Inne kryterium jest niezbedne podczas kwalifikowania do prac, w których przewaza
wysilek statyczny. W tym wypadku jest niezbedny pomiar sily maksymalnej odpowiednich grup
miesniowych i ustalenie, jaki procent sily maksymalnej stanowi okreslone obciazenie. W badaniach
tego typu czesto znajduje zastosowanie elektromiografia. Metoda ta sluzy nie tylko do oceny rozwoju
zmeczenia, ale umozliwia równiez zbadanie udzialu róznych miesni w wysilku i okreslenie ich
obciazenia w procentach MVC, przez porównanie sredniej amplitudy sygnalu emg podczas
maksymalnego skurczu dowolnego i podczas wykonywania okreslonych czynnosci roboczych. Praca
moze byc wykonywana dlugotrwale, gdy sila wymagana do pokonania oporu nie przekracza 15 + 20%
MVC. Ze wzgledu na duzy wzrost cisnienia tetniczego w czasie wysilku statycznego, ludzie z
przewleklymi chorobami ukladu krazenia nie powinni byc kwalifikowani do prac, których stalym
elementem sa obciazenia statyczne.
7.Metody pomiaru wydatku energii podczas wysilku
Wydatek energii w spoczynku wynosi ok. 4 kJ/min, natomiast podczas wysilku moze przekraczac 50
kJ/min, Tempo wydatkowania energii stanowi bezwzgledna miare intensywnosci wysilku fizycznego.
Pomiaru ilosci wydatkowanej energii mozna dokonac metoda kalorymetrii bezposredniej, która
polega na pomiarze ilosci ciepla produkowanego przez organizm w specjalnych komorach
kalorymetrycznych lub metoda kalorymetrii posredniej, której podstawa jest pomiar ilosci
pobieranego przez organizm tlenu. Ta druga metoda znalazla duze
zastosowanie w róznych galeziach medycyny i w ergonomii. Mozna za jej pomoca zmierzyc z duza
dokladnoscia wydatek energii w spoczynku i podczas wysilku o przewadze procesów tlenowych. W
obu tych sytuacjach pobieranie tlenu (Vo2) jest proporcjonalne do wielkosci wydatku energii. Czesto
tez jako miare intensywnosci wysilku przyjmuje sie zasade pomiaru Vo2 lub zapotrzebowanie tlenowe
(l/min lub ml/min/kg masy ciala). Intensywnosc pracy bywa tez okreslana jako wielokrotnosc
spoczynkowego pobierania tlenu i oznaczana w jednostkach zwanych metami (I Met = 3,5 m I 02 na
kg masy ciala, co odpowiada przecietnej wielkosci spoczynkowego Vo2).
Zasada pomiaru Vo2 polega na pomiarze objetosci powietrza wydychanego w jednostce czasu przez
osobe badana (wentylacji minutowej pluc) i okresleniu zawartosci tlenu w powietrzu wdychanym i
wydychanym. Osoba badana oddycha podczas pomiaru przez ustnik (lub maske) z wentylem
wdechowo - wydechowym umozliwiajacym kierowanie powietrza wydechowego do aparatu, który
mierzy objetosc przeplywajacego powietrza i analizuje jego sklad. Do wyliczenia objetosci
pobieranego w ciagu minuty tlenu sluzy nastepujacy wzór:
gdzie: Vo2- pobieranie tlenu, w l/min; F e02- zawartosc procentowa tlenu w powietrzu wydychanym;
FeC02 - zawartosc procentowa dwutlenku wegla w powietrzu wydychanym; Fi02 - zawartosc
procentowa tlenu w powietrzu wdychanym (do oddychania powietrzem atmosferycznym w
normalnych warunkach przyjmuje sie wartosc 20,93%); Ve - objetosc powietrza wydychanego w ciagu
l min (wentylacja minutowa).
Jak widac z przedstawionego wyzej równania, do wyliczenia Vo2 jest niezbedny nie tylko pomiar
zawartosci tlenu w powietrzu wydychanym, ale równiez zawartosc w nim dwutlenku wegla, poniewaz
objetosci obieranego tlenu i wydalanego dwutlenku wegla nie sa równe. Objetosci tych gazów
oddechowych zaleza od temperatury , cisnienia i preznosci pary w0dnej. Aby wiec wyniki pomiar ów,
które byly dokonywane w róznych warunkach, mozna bylo ze soba porównywac, nalezy objetosci gazu
sprowadzic do, tzw- warunków normalnych, okreslanych symbolem STPD (objetosc suchego gazu w
temperaturze 0°C i pod cisnieniem 760 mmHg). W tym celu wartosc zmierzonej objetosci gazu mnozy
sie przez wartosc wspólczynnika, która dla róznych warunków cisnienia temperatury znalezc mozna w
tablicach.
Zuzycie 1l tlenu w procesach utleniania, które zachodza w organizmie, wyzwala taka sama ilosc
energii jak w czasie spalania substancji organicznych poza organizmem i nosi nazwe równowaznika
energetycznego tlenu (Eq02). Znajac wiec objetosc pobranego tlenu mozna latwo wyliczyc wydatek
energii mnozac jej wartosc przez wartosc równowaznika energetycznego . Wartosc równowaznika
zalezy od rodzaju utlenianych substancji.
Podczas spalania glukozy Eq02 wynosi 21,1 kJ, natomiast podczas spalania tluszczu - 19,6 kJ na 11
02.
W organizmie sa równoczesnie spalane rózne substraty. dlatego wartosc Eq02 waha sie od 19,6 do 21,
I kJ. Wyboru wlasciwego równowaznika mozna dokonac na podstawie tzw. ilorazu oddechowego,
okreslanego symbolem R lub RQ (zwanego tez wspólczynnikiem oddechowym). Wspólczynnik ten
oznacza stosunek
objetosci wydalonego dwutlenku wegla do zuzytego w tym samym czasie tlenu. Podczas utleniania
weglowodanów jego wartosc wynosi 1,00, natomiast podczas spalania tluszczów - 0,70. Wartosci R
posrednie miedzy 0,70 a 1,00 wystepuja podczas spalania mieszaniny róznych substratów. Podczas
intensywnych wysilków, w czasie których pojawia sie kwasica metaboliczna, C02 jest wypierany przez
jon mleczanowy z dwuweglanów osocza i wartosc R osiaga wartosci przewyzszajace 1,00. W takiej
sytuacji przy obliczaniu wydatku energetycznego przyjmuje sie taki sam równowaznik energetyczny
jak dla R = 1,00,
Do powszechnego uzycia w laboratoriach stosuje sie obecnie aparaty do pomiaru wymiany gazowej
zaopatrzone w komputer, który bezposrednio podaje:
wyliczona minutowa wentylacje pluc, pobieranie tlenu, wydalanie dwutlenku wegla, wspólczynnik
oddechowy i wydatek energii. W warunkach terenowych sa stosowane lekkie respirometry w formie
plecaka przystosowane do umocowania na plecach osoby badanej . Aparaty te mierza automatycznie
wentylacje minutowa i analizuja
sklad powietrza wydychanego. Prostsze urzadzenia umozliwiaja ciagla rejestracje na stanowisku pracy
objetosci powietrza wydychanego .
W celu przyblizonego oszacowania wydatku energii w warunkach terenowych wykorzystuje sie
równiez ciagla rejestracje skurczów serca. Jak juz wczesniej stwierdzono, pobieranie tlenu wykazuje
liniowa zaleznosc od czestosci skurczów serca. Nachylenie prostej ilustrujacej te zaleznosc zalezy
jednak od wydolnosci fizycznej badanej osoby, a takze od tego czy praca jest wykonywana za pomoca
grup miesniowych duzych (np. konczyn dolnych), czy malych (np. konczyn górnych).
Do wyliczenia Vo2 na podstawie czestosci skurczów serca jest niezbedne przeprowadzenie zawsze
testu wysilkowego w warunkach laboratoryjnych i porównanie wyników osiaganych w warunkach
terenowych z wynikami otrzymanymi w badaniach laboratoryjnych podczas wysilku o znanym koszcie
energetycznym (np. na
cykloergometrze), wykonywaneg0 za pomoca tych samych grup miesni.
Nalezy równiez pamietac o tym , ze na czestosc skurczów serca moga wywierac wplyw róznorodne
dodatkowe czynniki, jak np. temperatura otoczenia, halas czy emocje towarzyszace pracy. Czynniki te
sprawiaja, ze pomiar czestosci skurczów serca jest malo przydatny do oceny wydatku energii w pracy
zawodowej. Stanowi on nato-
miast wazny element kompleksowej oceny obciazenia organizmu.
Tabela 1.Metody badawcze stosowane do pomiaru obciazenia organizmu wysilkiem umyslowym .
METODY PSYCHOLOGICZNE METODY FIZJOLOGICZNEMETODY FIZJOLOGICZNO-
PSYCHOLOGICZNEPierwsza grupa metod badajaca obciazenie psychiczne nadmiarem informacji: -
metoda szacunkowej oceny obciazenia psychicznego procesem pracy ,opracowana w Centralnym
Instytucie Ochrony Pracy w Warszawie -wzory matematyczne do oceny ilosci informacji odbieranej
przez czlowieka -testy do oceny zmian w poziomie koncentracji uwagi pod wplywem pracy
umyslowej Druga grupa metod badania obciazenia psychicznego ogólna sytuacja: -analiza rekcji
czlowieka na sytuacje stresowe -ergonomiczna lista kontrolna analizy ukladów ( tzw. lista
dortmundzka ), obejmujaca jedna ze swoich czesci problematyke badania obciazenia psychicznego
praca Trzecia grupa obejmujaca pozostale metody badania obciazenia psychicznego praca: -ocena
obciazenia psychicznego liczba bledów lub opuszczen skladajacych sie na omylki popelnione przez
operatora -badanie czasu reakcji operatora na bodzce -technika oceny za pomoca zadania
dodatkowego -interpolowanie zadan testowych -badanie wartosci progu bez wzglednego ,
okreslajacego najmniejsza wartosc bodzca -mierzenie precyzji koordynowania czynnosci
sensomotorycznych -subiektywna ocena zmeczenia -badanie zmeczenia psychicznego poprzez
zastosowanie mierników wydajnosci i jakosci pracy .-Mierniki charakteryzujace zmiany zachodzace w
procesach wegetatywnych -Krytyczna czestotliwosc migotania swietlnego -Arytmia serca jako
wykladnik obciazenia wysilkiem umyslowym -Aktywnosc elektryczna kory mózgowej -Rezerwa
zdolnosci do pracy kory mózgowej Tabela 2. Podwyzszenia poziomu przemiany materii podczas pracy
umyslowej .
Rodzaj pracyWzrost przemiany materii w stosunku do podstawowej przemiany materii w % ppm -
100,0 %Czytanie ciche w pozycji siedzacej Czytanie glosne w pozycji siedzacej Wyglaszanie
referatów w pozycji stojacej Wykladanie w pozycji stojacej Gra na trabce Gra na skrzypcach
( skrzypek zawodowy ) Gra na skrzypcach ( amator ) Nauczanie (zajecia praktyczne )16 48 45 94 44
52 77 9,9-83,5Tabela 4. Skala subiektywnej oceny ciezkosci pracy w punktach .
Ocena pracy PunktyWyjatkowo lekka 6 7Bardzo lekka 8 9Dosyc lekka 10 11Dosyc ciezka12
13Ciezka14 15Bardzo ciezka16 17Niezwykle ciezka18 19Tabela 3 . Maksymalne pobieranie tlenu u
ludzi w róznym wieku .
Wiek , lataWydolnosc , l/min ( ml/min/kg )b. malamalaprzecietnaduzab. duzaKobiety :20-29<1,69
(28)1,70-1,99 (29-34)2,0-2,49 (35-43)2,50-2,79 (44-48)>2,80 (49)30-39<1,59 (27)1,60-1,89 (28-
33)1,90-2,39 (34-41)2,40-2.69 (42-47)>2,70 (48)40-49<1,49 (25)1,50-1,79 (26-31)1,80-2,29 (32-
40)2,30-2,59 (41-45)>2,60 (46)50-65<1.29 (21)1,30-1,59 (22-28)1,60-2,09 (29-36)2,10-2,39 (37-
41)Mezczyzni :20-29<2,79 (38)2,80-3,09 (39-43)3,10-3,69 (44-51)3,70-3,99 (52-56)>4,00 (57)30-
39<2,49 (34)2,50-2,79 (35-39)2,80-3,39 (40-47)3,40-3,69 (48-51)>3,70 (52)40-49<2,19 (30)2,20-2,49
(31-35)2,50-3,09 (36-43)3,10-3,39 (44-47)>3,40 (48)50-59<1,89 (25)1,90-2,19 (26-31)2,20-2,79 (32-
39)2,80-3,09 (40-43)>3,10 (44)60-69<1,59 (22)1,60-1,89 (22-26)1,90-2,49 (27-35)2,50-2,79 (36-
39)>2.80 (40)
http://www.studenci.pl/zarzadzanie/metody/e_sem_69.html
<http://misioss.republika.pl/>