‫به نام خداوند بخشنده مهربان‬

‫هندبوک ترانسفورماتور‬

‫مترجمین‪:‬‬
‫آرش آقائی فر‬
‫حرمت اله فیروزی‬
 ‫استریکن‪ ،‬اگیل‬ ‫‪:‬‬ ‫سرشناسه‬
‫‪Stryken, Egil‬‬
‫هندبوک ترانسفورماتور ‪[ /ABB‬اگیل استریکن]؛ مترجمین آرش آقائیفر‪،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫عنوان و نام پديدآور‬
‫حرمتاله فیروزی‪.‬‬
‫تهران‪ :‬تحفه‪.۱۴۰۰ ،‬‬ ‫‪:‬‬ ‫مشخصات نشر‬
‫‪ ۲۷۲‬ص‪.‬‬ ‫‪:‬‬ ‫مشخصات ظاهری‬
‫‪ ۹۰۰۰۰۰‬ریال ‪978-600-8243-39-7 :‬‬ ‫‪:‬‬ ‫شابک‬
‫فیپا‬ ‫‪:‬‬ ‫وضعیت فهرست نویسی‬
‫کتاب حاضر از متن انگلیسی با عنوان " ‪ "Transformator handbook‬به‬ ‫‪:‬‬ ‫يادداشت‬
‫فارسی ترجمه شده است‪.‬‬
‫مبدلهای الکترونیکی ‪ --‬طراحی و ساخت ‪ --‬دستنامهها‬ ‫‪:‬‬ ‫موضوع‬
‫‪-- Design and construction -- Handbooks, Electronic transformers‬‬
‫‪manuals, etc.‬‬
‫آقائیفر‪ ،‬آرش‪ ،-۱۳۵۵ ،‬مترجم‬ ‫‪:‬‬ ‫شناسه افزوده‬
‫فیروزی‪ ،‬حرمتهللا‪ ، - ۱۳۶۰ ،‬مترجم‬ ‫‪:‬‬ ‫شناسه افزوده‬
‫نوابپور‪ ،‬ایلناز‬ ‫‪:‬‬ ‫شناسه افزوده‬
‫‪TK۲۵۵۱‬‬ ‫‪:‬‬ ‫رده بندی کنگره‬
‫‪۶۲۱/۳۱۴‬‬ ‫‪:‬‬ ‫رده بندی دیویی‬
‫‪۸۷۱۰۸۰۸‬‬ ‫شماره کتابشناسی ملی ‪:‬‬
‫فیپا‬ ‫‪:‬‬ ‫اطالعات رکورد‬
‫کتابشناسی‬

‫نام کتاب‪ ............................................................................................ :‬هندبوک ترانسفورماتور ‪ABB‬‬

‫مترجمین‪ ....................................................................................... :‬آرش آقائیفر‪ -‬حرمت اله فیروزی‬
‫ویراستار‪ .................................................................................................................... :‬ایلناز نوابپور‬
‫ناشر‪ .................................................................................................................................. :‬نشر تحفه‬
‫نوبت چاپ‪ ....................................................................................................................... :‬اول ‪1400 /‬‬
‫شمارگان‪ 1000 ........................................................................................................................ :‬نسخه‬
‫چاپ و صحافی‪ .................................................................................................................. :‬طیف نگار‬
‫قیمت‪ 90000 ............................................................................................................................. :‬تومان‬

‫نشر تحفه‪ :‬تهران ـ خیابان انقالب ـ ضلع شرقی دانشگاه تهران ـ خیابان قدس ـ پالک ‪ 3‬ـ واحد ‪6‬‬
‫تلفن‪ 66498286 :‬فکس‪66955916 :‬‬
‫خرید کتاب از طریق تلفن‪ 021 – 44288521 :‬و یا آدرس سایت‬
‫‪ www.atecco.ir‬مقدور میباشد‪.‬‬

‫این اثر‪ ،‬مشمول قانون حمایت مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ‪ 1348‬است‪ ،‬هر کس تمام یا قسمتی از این اثر را بدون‬
‫اجازه مؤلف (ناشر) نشر یا پخش یا عرضه کند مورد پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت‪.‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬

‫پیشگفتار‬

‫‪1‬‬ ‫فصل اول‪ :‬اصول کار ترانسفورماتور‬

‫‪1‬‬ ‫‪ .1 .1‬معرفی‬
‫‪1‬‬ ‫‪ .2 .1‬انتخاب ولتاژ سیستم‬
‫‪2‬‬ ‫‪ .3 .1‬نحوه‌ی کار ترانسفورماتور‬
‫‪4‬‬ ‫‪ .4 .1‬مدار معادل‬
‫‪4‬‬ ‫‪ .5 .1‬نسبت تبدیل و افت ولتاژ‬
‫‪7‬‬ ‫‪ .6 .1‬راندمان‬
‫‪8‬‬ ‫‪ .7 .1‬جریان و تلفات بی‌باری‬
‫‪14‬‬ ‫‪ .8 .1‬تلفات بار‬
‫‪15‬‬ ‫‪ .9 .1‬امپدانس اتصال کوتاه‬
‫‪19‬‬ ‫‪ .10 .1‬نیروهای الکترومغناطیسی‬
‫‪23‬‬ ‫‪ .11 .1‬صدای ترانسفورماتور‬
‫‪28‬‬ ‫‪ .12 .1‬اتصاالت ترانسفورماتورهای سه‌فاز‬

‫‪33‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬انواع ترانسفورماتور و راکتور و کاربرد آن‌ها‬

‫‪33‬‬ ‫‪ .1 .2‬معرفی‬
‫‪33‬‬ ‫‪ 2 .2‬مشخصات مشترک در همه‌ی ترانسفورماتورها‬
‫‪35‬‬ ‫‪ 3 .2‬ترانسفورماتورهای توزیع‬
‫‪35‬‬ ‫‪ .1 .3 .2‬ترانسفورماتورهای توزیع بزرگ‬
 ‫‪37‬‬ ‫‪ .2 .3 .2‬ترانسفورماتورهای توزیع متوسط‬
‫‪39‬‬ ‫‪ .3 .3 .2‬ترانسفورماتورهای توزیع کوچک‬
‫‪41‬‬ ‫‪ .4 .3 .2‬ترانسفورماتورهای توزیع خشک‬
‫‪43‬‬ ‫‪ .5 .3 .2‬سایر ترانسفورماتورهای توزیع‬
‫‪47‬‬ ‫‪ 4 .2‬ترانسفورماتورهای قدرت‬
‫‪49‬‬ ‫‪ .1 .4 .2‬ترانسفورماتورهای افزاینده‌ی نیروگاهی‬
‫‪51‬‬ ‫‪ .2 .4 .2‬ترانسفورماتورهای کاهنده‬
‫‪51‬‬ ‫‪ .3 .4 .2‬ترانسفورماتورهای شبکه‌ی انتقال‬
‫‪65‬‬ ‫‪ .4 .4 .2‬ترانسفورماتورهای صنایع‬
‫‪70‬‬ ‫‪ .5 .4 .2‬ترانسفورماتورهای حمل‌ونقل ریلی‬
‫‪72‬‬ ‫‪ .5 .2‬راکتورها‬
‫‪72‬‬ ‫‪ .1 .5 .2‬راکتورهای شنت‬
‫‪78‬‬ ‫‪ .2 .5 .2‬راکتورهای محدود کننده‌ی جریان‬
‫‪81‬‬ ‫‪ .3 .5 .2‬راکتورهای زمین کننده‌ی نوترال‬
‫‪82‬‬ ‫‪ .4 .5 .2‬راکتورهای میراکننده‌ی خازن‬
‫‪82‬‬ ‫‪ .5 .5 .2‬راکتورهای فیلتر‬
‫‪84‬‬ ‫‪ .6 .5 .2‬ترانسفورماتورهای زمین‬
‫‪85‬‬ ‫‪ .7 .5 .2‬راکتورهای خاموش کننده‌ی قوس‬
‫‪97‬‬ ‫‪ .8 .5 .2‬راکتورهای هموارسازی جریان‬
‫‪100‬‬ ‫‪ .6 .2‬اطالعات موردنیاز برای سفارش گذاری ترانسفورماتور‬
‫‪101‬‬ ‫‪ .1 .6 .2‬اطالعات الزامی‬
‫‪102‬‬ ‫‪ .2 .6 .2‬اطالعات ویژه‬
‫‪104‬‬ ‫‪ .3 .6 .2‬بهره‌برداری به‌صورت موازی‬
‫‪105‬‬ ‫‪ .4 .6 .2‬محاسبه‌ی توان نامی با توجه به بارهای هارمونیکی‬
‫‪105‬‬ ‫‪ .5 .6 .2‬محاسبه‌ی توان نامی ترانسفورماتورهای تغذیه‌کننده‌ی بارهای موتوری‬

‫‪109‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬مبانی طراحی و ساختمان ترانسفورماتور‬

‫‪109‬‬ ‫‪ .1 .3‬معرفی‬
‫‪109‬‬ ‫‪ .2 .3‬هسته‬
‫‪113‬‬ ‫‪ .3 .3‬سیم‌پیچ‌ها‬
‫‪115‬‬ ‫‪ .1 .3 .3‬انواع سیم‌پیچ‌ها‬
‫‪120‬‬ ‫‪ .2 .3 .3‬عایق‌بندی اصلی ترانسفورماتور‬
‫‪122‬‬ ‫‪ .3 .3 .3‬خنک‌کندگی سیم‌پیچ‌ها‬
‫‪123‬‬ ‫‪ .4 .3 .3‬استقامت در برابر اتصال کوتاه‬
‫‪125‬‬ ‫‪ .4 .3‬مخزن‬
‫‪127‬‬ ‫‪ .5 .3‬آماده‌سازی سطوح‬
‫‪128‬‬ ‫‪ .6 .3‬استقامت در برابر زلزله‬
‫‪129‬‬ ‫‪ .7 .3‬درجه‌ی حفاظت ‪IP‬‬
‫‪129‬‬ ‫‪ .1 .7 .3‬کلیات‬
‫‪129‬‬ ‫‪ .2 .7 .3‬درجه‌ی حفاظت در برابر اشیاء جامد‬
‫‪130‬‬ ‫‪ .3 .7 .3‬درجه‌ی حفاظت در برابر آب‬
‫‪130‬‬ ‫‪ .4 .7 .3‬مقایسه با استاندارد ‪NEMA‬‬
‫‪131‬‬ ‫‪ .8 .3‬نام‌گذاری ترمینال‌ها‬
‫‪131‬‬ ‫‪ .1 .8 .3‬ترانسفورماتورهای تکفاز‬
‫‪132‬‬ ‫‪ .2 .8 .3‬ترانسفورماتورهای سه‌فاز‬
‫‪133‬‬ ‫‪ .9 .3‬پالک مشخصات‬
‫‪134‬‬ ‫‪ .10 .3‬تاب آوری در برابر امواج الکترومغناطیسی‬
‫‪134‬‬ ‫‪ .1 .10 .3‬تعریف‬
‫‪135‬‬ ‫‪ .2 .10 .3‬اختالل الکترومغناطیسی در ترانسفورماتور‬
‫‪138‬‬ ‫‪ .3 .10 .3‬میدان الکترومغناطیسی در مجاورت ترانسفورماتور‬
‫‪139‬‬ ‫‪ .4 .10 .3‬تاثیر میدان‌های الکترومغناطیسی بر انسان‬

‫‪143‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬مواد‪ ،‬متعلقات و تجهیزات حفاظتی ترانسفورماتور‬

‫‪143‬‬ ‫‪ .1 .4‬معرفی‬
‫‪143‬‬ ‫‪ .2 .4‬مواد ترانسفورماتور‬
‫‪143‬‬ ‫‪ .1 .2 .4‬مواد هسته‬
‫‪144‬‬ ‫‪ .2 .2 .4‬هادی‌ها‬
‫‪144‬‬ ‫‪ .3 .2 .4‬مواد عایقی‬
‫‪147‬‬ ‫‪ .3 .4‬متعلقات ترانسفورماتور‬
‫‪147‬‬ ‫‪ .1 .3 .4‬ترمینال و بوشینگ‬
‫‪156‬‬ ‫‪ .2 .3 .4‬سیستم‌های خنک کننده‬
‫‪160‬‬ ‫‪ .3 .3 .4‬تنظیم کننده‌های ولتاژ (تپ‌چنجر)‬
‫‪167‬‬ ‫‪ .4 .4‬تجهیزات جانبی و حفاظت‌های ترانسفورماتور‬
‫‪167‬‬ ‫‪ .1 .4 .4‬رله‌ی بوخهلتس‬
‫‪167‬‬ ‫‪ .2 .4 .4‬ترمومترها‬
‫‪168‬‬ ‫‪ .3 .4 .4‬ترانسفورماتور جریان بوشینگی‬
‫‪168‬‬ ‫‪ .4 .4 .4‬رطوبت‌گیر‬
‫‪169‬‬ ‫‪ .5 .4 .4‬سیستم‌های حفاظت از روغن‬
‫‪169‬‬ ‫‪ .6 .4 .4‬روغن‌نما‬
‫‪170‬‬ ‫‪ .7 .4 .4‬فشارشکن‬
‫‪170‬‬ ‫‪ .8 .4 .4‬رله‌ی فشار ناگهانی‬
‫‪170‬‬ ‫‪ .9 .4 .4‬تجهیزات حفاظت در برابر اضافه‌ولتاژ‬
‫‪171‬‬ ‫‪ .10 .4 .4‬چرخ‌های حمل‬
‫‪172‬‬ ‫‪ .11 .4 .4‬مونیتورینگ آنالین گاز‬
‫‪172‬‬ ‫‪ .12 .4 .4‬نشان‌دهنده‌ی گردش روغن‪/‬آب‬
‫‪172‬‬ ‫‪ .13 .4 .4‬حداقل تجهیزات حفاظتی ترانسفورماتورهای قدرت و راکتورهای روغنی‬
‫‪173‬‬ ‫‪ .14 .4 .4‬سیستم‌های مونیتورینگ آنالین‬
‫‪173‬‬ ‫‪ .15 .4 .4‬تجهیزات جانبی و حفاظتی ترانسفورماتورهای توزیع‬

‫فصل پنجم‪ :‬نصب‪ ،‬راه‌اندازی‪ ،‬بهره‌برداری‪ ،‬سرویس و نگهداری از ترانسفورماتور ‪177‬‬

‫‪177‬‬ ‫‪ .1 .5‬معرفی‬
‫‪177‬‬ ‫‪ .2 .5‬نصب‬
‫‪177‬‬ ‫‪ .1 .2 .5‬مسئولیت‌ها‬
‫‪177‬‬ ‫‪ .2 .2 .5‬اینکوترمز‬
‫‪178‬‬ ‫‪ .3 .2 .5‬ترانسفورماتورهای قدرت و توزیع بزرگ‬
‫‪179‬‬ ‫‪ .4 .2 .5‬ترانسفورماتورهای توزیع‬
‫‪185‬‬ ‫‪ .3 .5‬راه‌اندازی‬
‫‪185‬‬ ‫‪ .1 .3 .5‬برق‌دار کردن‬
‫‪187‬‬ ‫‪ .2 .3 .5‬مدارک و مستندات‬
‫‪187‬‬ ‫‪ .4 .5‬بهره‌برداری از ترانسفورماتور‬
‫‪187‬‬ ‫‪ .1 .4 .5‬اقدامات احتیاطی و ایمنی‬
‫‪187‬‬ ‫‪ .2 .4 .5‬بارگیری و کاهش عمر ترانسفورماتور‬
‫‪199‬‬ ‫‪ .3 .4 .5‬عملکرد موازی‬
‫‪200‬‬ ‫‪ .4 .4 .5‬فرکانس‬
‫‪200‬‬ ‫‪ .5 .4 .5‬حفاظت‌های ترانسفورماتور‬
‫‪201‬‬ ‫‪ .5 .5‬پایش وضعیت ترانسفورماتور‬
‫‪201‬‬ ‫‪ .1 .5 .5‬کلیات‬
‫‪202‬‬ ‫‪ .2 .5 .5‬پایش وضعیت سطح باال‬
‫‪203‬‬ ‫‪ .3 .5 .5‬پایش وضعیت سطح پایین‬
‫‪204‬‬ ‫‪ .4 .5 .5‬بازرسی از ترانسفورماتور در شرایط برق‌دار بودن‬
‫‪204‬‬ ‫‪ .5 .5 .5‬بازرسی از ترانسفورماتور در شرایط خاموشی‬
‫‪205‬‬ ‫‪ .6 .5‬سرویس و نگهداری‬
‫‪205‬‬ ‫‪ .1 .6 .5‬کلیات‬
‫‪205‬‬ ‫‪ .2 .6 .5‬سرویس و نگهداری در شرایط تحت بار بودن ترانسفورماتور‬
‫‪205‬‬ ‫‪ .3 .6 .5‬سرویس و نگهداری در شرایط خاموشی ترانسفورماتور‬
‫‪206‬‬ ‫‪ .4 .6 .5‬بررسی عیوب احتمالی در ترانسفورماتور‬
‫‪212‬‬ ‫‪ .5 .6 .5‬روغن و سیستم عایقی ترانسفورماتور‬
‫‪212‬‬ ‫‪ .6 .6 .5‬بوشینگ‌ها و اتصاالت‬
‫‪213‬‬ ‫‪ .7 .6 .5‬تپ‌چنجر آفسیرکت‬
‫‪213‬‬ ‫‪ .8 .6 .5‬تپ‌چنجر تحت‌بار‬
‫‪213‬‬ ‫‪ .9 .6 .5‬موتور درایو‬
‫‪214‬‬ ‫‪ .10 .6 .5‬فیلتر روغن‬
‫‪214‬‬ ‫‪ .11 .6 .5‬سیستم خنک‌کننده‬
‫‪214‬‬ ‫‪ .12 .6 .5‬منبع انبساط با ایربگ‬
‫‪214‬‬ ‫‪ .13 .6 .5‬واشرها‬
‫‪214‬‬ ‫‪ .14 .6 .5‬ترانسفورماتورهای خشک‬
‫‪215‬‬ ‫‪ .15 .6 .5‬حفاظت سطوح‬
‫‪215‬‬ ‫‪ .7 .5‬اسقاط پس از پایان بهره‌برداری‬
‫‪215‬‬ ‫‪ .1 .7 .5‬مقررات محلی‬
‫‪216‬‬ ‫‪ .2 .7 .5‬استفاده‌ی مجدد‬
‫‪216‬‬ ‫‪ .3 .7 .5‬پسماند‬
‫‪216‬‬ ‫‪ .4 .7 .5‬روغن آلوده به ‪PCB‬‬

‫‪219‬‬ ‫فصل ششم‪ :‬اضافه‌ولتاژ و محدودیت‌های ناشی از اضافه‌ولتاژ‬

‫‪219‬‬ ‫‪ .1 .6‬معرفی‬
‫‪221‬‬ ‫‪ .2 .6‬محدودیت‌های ناشی از اضافه‌ولتاژهای موقت‬
‫‪221‬‬ ‫‪ .1 .2 .6‬اضافه‌ولتاژهای ناشی از خطای زمین‬
‫‪222‬‬ ‫‪ .2 .2 .6‬اضاف‌ولتاژهای ناشی از حذف ناگهانی بار‬
‫‪223‬‬ ‫‪ .3 .2 .6‬اضافه‌ولتاژهای ناشی از فرورزونانس‬
‫‪224‬‬ ‫‪ .3 .6‬محدودیت‌های ناشی از اضافه‌ولتاژهای گذرا‬
‫‪224‬‬ ‫‪ .1 .3 .6‬انواع تجهیزات حفاظتی در برابر اضافه‌ولتاژ‬
‫‪226‬‬ ‫‪ .2 .3 .6‬مشخصات فنی برقگیرهای اکسید فلزی‬
‫‪236‬‬ ‫‪ .3 .3 .6‬اضافه‌ولتاژهای داخلی ناشی از نوسانات فرکانس باال‬
‫‪242‬‬ ‫‪ .4 .3 .6‬اضافه‌ولتاژهای انتقالی در ترانسفورماتور‬
‫‪243‬‬ ‫‪ .5 .3 .6‬اقدامات احتیاطی ویژه برای ترانسفورماتورهای خشک‬
‫‪247‬‬ ‫فصل هفتم‪ :‬ارزش تلفات و طراحی بهینه‌ی ترانسفورماتور‬
‫‪247‬‬ ‫‪ .1 .7‬معرفی‬
‫‪249‬‬ ‫‪ .2 .7‬تلفات بی باری‬
‫‪249‬‬ ‫‪ .3 .7‬تلفات بار‬
‫‪250‬‬ ‫‪ .4 .7‬پارامترهای تاثیرگذار بر محاسبه‌ی ارزش تلفات‬
‫‪252‬‬ ‫‪ .5 .7‬ارزش‌گذاری تلفات بی‌باری‬
‫‪256‬‬ ‫‪ .6 .7‬ارزش‌گذاری تلفات بار‬
‫‪259‬‬ ‫‪ 7 .7‬محاسبه‌ی هزینه‌ی توان مصرفی تجهیزات خنک‌کنندگی‬
‫‪260‬‬ ‫‪ .8 .7‬نتیجه‌گیری‬
‫کتابـی کـه در پیـش رو داریـد ترجمـه‌ی ویرایش سـوم هندبوک ترانسـفورماتور ‪ ABB‬اسـت که توسـط‬
‫‪9‬نفـر از متخصصیـن باتجربـه‌ی ایـن شـرکت تالیـف شـده اسـت‪ .‬همـان گونه کـه در پیشـگفتار کتاب‬
‫انگلیسـی نیـز ذکر شـده اسـت‪ ،‬هـدف از تالیـف هندبوک علاوه بر آشـنایی کلی بـا ترانسـفورماتورهای‬
‫توزیـع و قـدرت‪ ،‬ارائـه‌ی راهنمایی‌هـای الزم بـرای تسـهیل فرایندهای طراحـی‪ ،‬تولید‪ ،‬سـفارش‪ ،‬خرید‪،‬‬
‫حمـل‪ ،‬نصـب‪ ،‬بهره‌بـرداری‪ ،‬سـرویس و نگهـداری از ایـن تجهیز می‌باشـد‪ .‬آنچه که در ترجمه‌ی فارسـی‬
‫خواهیـد خوانـد به‌ترتیـب منـدرج در کتـاب اصلـی نیسـت و ترتیـب فصـول در نسـخه‌ی فارسـی بنا به‬
‫موضـوع مـورد بحـث و حجـم فصـول‪ ،‬جابه‌جـا شده‌اسـت‪ .‬کتـاب حاضـر شـامل هفـت فصل اسـت‪ :‬در‬
‫فصـل اول اصـول کار و تئـوری ترانسـفورماتور به زبان سـاده و کاربـردی (و کمی متفـاوت از کتب تئوری‬
‫ماشـین‌های الکتریکی) تشـریح شـده اسـت‪ .‬فصل دوم انواع ترانسـفورماتورها و راکتورهای مورد استفاده‬
‫ثو‌بررسـی قـرار می‌دهـد‪ .‬بـا توجـه بـه اینکـه شـرکت ‪ ABB‬در طـول‬ ‫در شـبکه و صنایـع را مـورد بح ‌‬
‫فعالیـت بیـش از صدسـاله‌ی خـود تقریبـا همـه‌ی انـواع ترانسـفورماتور و راکتـور را تولید و نصـب کرده‬
‫اسـت‪ ،‬ایـن فصـل بسـیار جامع بـوده و می‌تـوان آن را خالصه‌ی تجارب این شـرکت در رابطـه با طراحی‪،‬‬
‫تولیـد و مسـائل مربـوط به بهره‌بـرداری از این تجهیـزات قلمداد کرد‪ .‬در فصل سـوم تحـت عنوان مبانی‬
‫طراحـی و سـاختمان ترانسـفورماتور‪ ،‬سـاختار داخلـی این تجهیـز به‌ویژه انواع هسـته‪ ،‬سـیم‌پیچ‌‪ ،‬مخزن‬
‫و‪ ...‬شـرح داده شـده اسـت‪ .‬در فصل چهارم‪ ،‬مواد مورد استفاده در ترانسـفورماتور‪ ،‬متعلقات ترانسفورماتور‬
‫به‌ویـژه بوشـینگ‪ ،‬تپ‌چنجر‪ ،‬سیسـتم‌های خنک‌کنندگی و تجهیـزات حفاظتی مانند رلـه‌ی بوخهلتس‪،‬‬
‫فشارشـکن‪ ،‬رلـه‌ی فشـارناگهانی‪ ،‬روغن‌نما‪ ،‬رطوبت‌گیر‪ ،‬ترمومترها و‪ ...‬مورد بحث‌وبررسـی قـرار گرفته‌اند‪.‬‬
‫نـکات مهـم مربوط به نصـب‪ ،‬راه‌انـدازی‪ ،‬بهره‌برداری‪ ،‬سـرویس ‌و ‌نگهداری و همچنین جـداول عیب‌یابی‬
‫ترانسـفورماتورهای روغنی و خشـک در فصل پنجم شـرح داده ‌شـده‌اند‪ .‬در فصول ششـم و هفتم کتاب‬
‫مباحثـی مطـرح می‌شـود کـه تاکنون در سـایر کتب ترانسـفورماتور که به زبان فارسـی ترجمـه یا تالیف‬
‫شـده انـد‪ ،‬کمتـر مورد توجـه قرار گرفته‌اند‪ .‬فصل ششـم به مسـئله‌ی اضافه‌ولتـاژ بر روی ترانسـفورماتور‬
‫و روش‌هـای حفاظـت در برابـر اضافه‌ولتاژ می‌پـردازد‪ .‬در فصل هفتم نیز نحوه‌ی محاسـبه‌ی ارزش تلفات‬
‫ترانسـفورماتور به‌منظـور طراحـی و سـفارش بهینـه و اقتصادی این تجهیز توضیح داده شـده اسـت‪.‬‬
‫بـا توجـه بـه ایـن کـه مخاطبیـن اصلـی ایـن کتـاب سـازندگان‪ ،‬خریـداران‪ ،‬مشـاورین‪ ،‬بهره‌بـرداران و‬
‫پیمانـکاران حمـل‪ ،‬نصـب‪ ،‬سـرویس‪ ،‬نگهداری‪ ،‬تسـت و تعمیـرات ترانسـفورماتور هسـتند‪ ،‬در ترجمه‌ی‬
‫فارسـی کتـاب تالش شـده به‌جای معادل‌سـازی فارسـی‪ ،‬از واژه‌های معمـول در دسـتورالعمل‌ها و متون‬
‫فنـی و عملیاتـی و اصطالحـات رایـج بیـن مهندسـین در صنعت برق و ترانسـفورماتور اسـتفاده شـود تا‬
‫خواننـده‌ی متخصـص بـرای درک معنـی واژه دچـار چالش نشـود‪ .‬همچنیـن در ترجمه تالش بسـیاری‬
‫شـده اسـت کـه متـن‪ ،‬دقیـق و روان بـوده و وفـاداری بـه متـن اصلی نیـز حفظ شـود‪ .‬هرجا بـه توضیح‬
‫بیشـتری توسـط مترجمیـن نیـاز بـوده در انتهـای فصل با عالمت (م‪ ).‬مشـخص شـده اسـت‪ .‬در پایان از‬
‫کلیه‌ی خوانندگان محترم تقاضا داریم انتقادات‪ ،‬پیشـنهادات و همچنین ایرادات مشـاهده شـده در متن‬
‫را به‌منظـور اصلاح در ویرایش‌هـای آتـی بـه پسـت الکترونیـک‪ info@atecco.ir :‬ارسـال نمایند‪.‬‬

‫آرش آقائی فر‬

‫حرمت اله فیروزی‬
‫زمستان ‪1400‬‬
 ‫اصول کار ترانسفورماتور‬

‫‪ .1 .1‬معرفی‬
‫ترانسـفورماتور یـک تجهیـز اسـتاتیک شـامل دو یـا تعـداد بیشـتری سـیم‌پیچ اسـت کـه بـه واسـطه‌ی‬
‫یـک میـدان مغناطیسـی قـوی بـا هـم مرتبـط هسـتند‪ .‬ترانسـفورماتور برای اهـداف مشـخصی طراحی‬
‫می‌شـود ماننـد اندازه‌گیـری ولتـاژ یـا جریان‪ ،‬انتقـال توان یا انتقال سـیگنال الکتریکـی‪ .‬ازایـن‌رو الزامات‬
‫طراحـی ترانسـفورماتور نیـز بـه نـوع کاربـرد آن بسـتگی دارد‪ .‬در ترانسـفورماتورهای اندازه‌گیری‪ ،‬کمیت‬
‫اندازه‌گیـری شـده بایـد با دقت بسـیار بـاال از سـیم‌پیچ اولیه به سـیم‌پیچ ثانویـه انتقال یابـد‪ .‬درحالی‌که‬
‫در ترانسـفورماتورهای انتقـال سـیگنال‪ ،‬هـدف آن اسـت کـه انتقال سـیگنال بـا حداقل اعوجـاج صورت‬
‫گیـرد‪ .‬تمرکـز ایـن کتاب بـر روی ترانسـفورماتورهای قدرت اسـت‪ .‬این ترانسـفورماتورها بایـد یک مقدار‬
‫مشـخص از تـوان الکتریکـی را در فرکانـس ثابـت‪ ،‬بـا تغییـر ولتـاژ از سـطحی به سـطح دیگر بـا حداقل‬
‫تلفات منتقـل کنند‪.‬‬

‫‪ .2 .1‬انتخاب ولتاژ سیستم‬

‫نیروگاه‌هـا اغلـب در محل‌هایـی دور از محـل مصـرف قـرار دارنـد‪ .‬دلیل اسـتفاده از سـطوح ولتـاژ باال در‬
‫انتقـال تـوان الکتریکـی می‌توانـد بدیـن صـورت توضیح داده شـود‪ :‬تلفـات ‪ L‬در یک خط انتقال سـه فاز‬
‫بـا مقاومـت ‪ R‬در هـر فـاز و جریان ‪ I‬مطابق ذیل محاسـبه می‌شـود‪:‬‬

‫)‪L = 3.R .I 2 (W) (1-1‬‬

‫توان اکتیو انتقالی در ولتاژ سیستم ‪ U‬مطابق ذیل است‪:‬‬

‫)‪P = 3.U .I .cos ϕ (W) (2-1‬‬

‫ی (‪ )2-1‬را می‌توان به‌صورت ذیل نوشت‪:‬‬
‫معادل ‌ه ‌‬
 ‫‪2‬‬

‫‪P‬‬
‫= ‪I‬‬ ‫)‪ (A) (3-1‬‬
‫‪3.U .cos ϕ‬‬
‫و با توجه به معادل ‌هی‌ (‪ )1-1‬داریم‪:‬‬
‫‪R‬‬ ‫)‪ (W) (4-1‬‬
‫‪L = P2‬‬
‫‪U .cos 2 ϕ‬‬
‫‪2‬‬

‫معادلـه‌‌ی (‪ )4-1‬نشـان می‌دهـد تلفـات انتقـال بـا مجـذور تـوان انتقالـی رابط ‌هی‌ مسـتقیم و بـا مجذور‬
‫ولتـاژ سیسـتم رابطـ ‌هی‌ عکـس دارد‪ .‬بـه عبـارت دیگر بـا افزایش ولتـاژ‪ ،‬تلفـات کاهش می‌یابـد‪ .‬انتخاب‬
‫ولتـاژ سیسـتم در حقیقـت موازنـه‌ای اقتصـادی اسـت‪ .‬ولتـاژ بـاال تلفـات انتقـال را کاهـش می‌دهد ولی‬
‫در عیـن حـال هزینـه‌‌ی خطـوط انتقـال‪ ،‬کابل‌هـا و ترانسـفورماتورها افزایـش می‌یابـد‪ .‬ولتـاژ خطوطـی‬
‫کـه بـرای انتقـال توان‌هـای بـاال بـه فواصـل طوالنـی مـورد اسـتفاده قرار‌می‌گیـرد‪ ،‬در محـدوده‌ی چند‬
‫صـد کیلوولـت هسـتند‪ .‬تـوان در نزدیک محـل مصرف با سـطح ولتاژ کمتـری توزیع می‌گـردد‪ .‬بنابراین‬
‫ولتـاژ در چنـد مرحله کاهـش می‌یابد‪ .‬درحالی‌کـه ترانسـفورماتورهای اصلی نیروگاهی افزاینده هسـتند‪،‬‬
‫ترانسـفورماتورهای انتقـال و توزیـع معمـوال کاهنـده می‌باشـند‪ .‬هرچه ترانسـفورماتور به مصـرف کننده‬
‫نزدیک‌تـر باشـد تـوان نامـی آن نیز کمتر اسـت‪.‬‬

‫‪ .3 .1‬نحوه‌ی کار ترانسفورماتور‬

‫ترانسـفورماتور بـر مبنـای دو پدیده‌ی فیزیکی کار می‌کنـد‪ .‬یکی از این دو پدیده‪ ،‬القاء الکترومغناطیسـی‬
‫اسـت کـه توسـط فـارادی‪ 1‬در دهه‌ی ‪ 1830‬کشـف شـد‪ .‬قانـون القاء مدتی بعد توسـط نیومن‪ 2‬در سـال‬
‫‪ 1845‬بـه شـکل فرمـول ارائـه گردیـد‪ .‬حلقـه‌ای از جنـس هـادی مطابق شـکل ‪ 1-1‬که در یـک میدان‬
‫مغناطیسـی ‪ ϕ‬قرار دارد را درنظربگیرید‪ .‬اگر شـار مغناطیسـی ‪ ∆ϕ‬در بازه‌ی زمانی کم ‪ ∆t‬تغییرکند‪،‬‬
‫ولتـاژی در حلقـه القـاء شـده و جریانـی را از آن عبـور خواهـد داد‪ .‬ولتاژ القاء شـده ‪ U i‬تابعی از نسـبت‬
‫تغییرات شـار به تغییرات زمان ‪ ∆ϕ‬بوده و مطابق معادله‌‌ی دیفرانسـیلی (‪ )5-1‬نشـان داده می‌شـود‪:‬‬
‫‪∆t‬‬
‫‪dϕ‬‬
‫= ‪Ui‬‬ ‫)‪ (V) (5-1‬‬
‫‪dt‬‬

‫ایـن مقـدار عـددی (اسـکالر) ولتـاژ القایی اسـت‪ .‬به‌منظور نشـان دادن جهت ولتـاژ القایی‪ ،‬قانـون القاء را‬
‫می‌تـوان مطابق معادلـ ‌هی‌ (‪ )6-1‬بازنویسـی کرد‪:‬‬

‫)‪d ϕ (V) (6-1‬‬

‫‪Ui = −‬‬
‫‪dt‬‬

‫در ایـن معادلـه عالمـت منفـی نشـان دهند‌هی‌ این اسـت که ولتاژ القاء شـده‌ی ‪ U i‬جریانـی را در حلقه‬
‫بـه گـردش درآورده و میدان مغناطیسـی ایجاد می‌کند که با تغییرات شـار اصلی ‪ d ϕ‬مخالف اسـت‪ .‬به‬
‫عبـارت دیگـر‪ ،‬جریـان القایی در مقابـل هرگونه تغییر در میدان مغناطیسـی مقاومت می‌کنـد‪ .‬با افزایش‬
‫شـار مغناطیسـی‪ ،‬جهـت جریان القایـی به‌گونه‌ای اسـت که جهت شـار منتجه با شـار اصلی ‪ ϕ‬مخالف‬
‫اسـت‪ .‬وقتـی شـار اصلـی کاهش می‌یابـد جهت جریان القایی‪ ،‬هم‌راسـتا با شـار اصلی ‪ ϕ‬اسـت‪.‬‬
‫اصول کار ترانسفورماتور ‪3‬‬

‫شکل ‪ : 1-1‬القاء ولتاژ و عبور جریان در یک حلقه داخل شار مغناطیسی متغیر‬

‫اگـر حلقـه را بـا یـک سـیم‌پیچ بـه تعـداد ‪ N‬دور کـه به‌صورت سـری پیچیده شـده باشـد عـوض کنیم‪،‬‬
‫ولتـاژ بـرروی همـه‌ی دورهـا القاء خواهد شـد‪ .‬ولتاژ القاء شـده در کل سـیم‌پیچ مطابق معادلـه‌‌ی (‪)7-1‬‬
‫می‌باشـد‪:‬‬
‫‪dϕ‬‬
‫‪U i = −N‬‬ ‫)‪ (V) (7-1‬‬
‫‪dt‬‬

‫پدیـده‌ی فیزیکـی دیگـر ایـن اسـت کـه حلقـه‌ای کـه از آن جریـان عبور کنـد‪ ،‬در اطـراف خـود‪ ،‬میدان‬
‫مغناطیس�ی ب�ه ‌وجود م�ی‌آورد‪( .‬شـکل ‪)2-1‬‬

‫شکل ‪ :2-1‬ایجاد میدان مغناطیسی در اطراف سیم حامل جریان‬

‫به‌منظـور ایجـاد میـدان مغناطیسـی متغیـر بـا زمـان در ترانسـفورماتور‪ ،‬بایـد یـک ولتـاژ سینوسـی به‬
‫سـیم‌پیچ اولیـه اعمـال نمـود که یـک جریـان مغناطیس‌کننده بـه ‌وجود مـی‌آورد‪ .‬سـیم‌پیچ‌ها به‌صورت‬
‫پوسـته‌های متحدالمرکـز بـه‌دور یک هسـت ‌هی‌ آهنی پیچیده می‌شـوند‪ .‬هسـته به‌صـورت صفحات فلزی‬
‫الیه‌الیـه بـوده و تشـکیل یـک حلقه‌ی بسـته‌‌‌ی مغناطیسـی می‌دهـد‪ .‬به دلیـل ویژگی‌های مغناطیسـی‬
‫هسـته‪ ،‬شـار مغناطیسـی هـزاران بـار قوی‌تـر از هـوا اسـت کـه تزویـج مغناطیسـی بیـن سـیم‌پیچ‌ها را‬
‫قوی‌تـر می‌کنـد‪ .‬زمانـی‌ کـه ترمینال‌هـای خروجی سـیم‌پیچ ثانویه باز باشـد‪ ،‬رابطـ ‌هی‌ بین ولتـاژ اعمال‬
‫شـده در سـمت اولیـه و ولتـاژ خروجی در سـمت ثانویه برابر با نسـبت بین تعـداد دورهای اولیـه و ثانویه‬
‫خواهد بـود‪( .‬معـادالت ‪ 8-1‬و ‪)9-1‬‬
‫)‪U 1 N 1 (8-1‬‬
‫=‬
‫‪U2‬‬ ‫‪N2‬‬
‫‪N2‬‬
‫‪U 2 = U 1.‬‬ ‫)‪ (9-1‬‬
‫‪N1‬‬