A.

Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

ANALIZA ANIONÓW
ANALIZA ANIONÓW (Analityka Medyczna)

Analiza anionów przebiega odmiennie niż wykrywanie kationów, ponieważ w tym przypadku
nie ma potrzeby prowadzenia rozdziału na poszczególne grupy i wykrywania jonów
już w obrębie samych grup – wykrywanie anionów przeprowadza się bezpośrednio
z otrzymanej analizy, aczkolwiek zamiast rozdziału występuję tu podział obowiązkowych
do wykonania czynności na 5 etapów:

Etap Czynność
+
1 Reakcja z Ag i próba rozpuszczenia otrzymanego osadu w HNO3
2 Reakcja z Ba2+ i próba rozpuszczenia otrzymanego osadu w HNO3
3 Próba na utleniacze
4 Próba na reduktory
5 Reakcje charakterystyczne

Każdy etap przeprowadza się w osobnej probówce. Etapy 1, 2 i 4 poleca się przeprowadzać
w probówkach wirówkowych ze względu na potrzebę wirowania i/lub ogrzewania. Etap 3
najlepiej przeprowadzić w cienkiej probówce, natomiast w etapie 5 należy probówkę dobierać
stosownie do przepisu. Wykonanie prób na utleniacze i reduktory omówiono w rozdziale
„PRZYPOMNIENIE PODSTAW”. Wykonanie Etapów 1 i 2 pozwala na podział anionów
wedle ich grup analitycznych, które w przypadku anionów po prostu określają możliwą
obecność konkretnych jonów w analizie, natomiast wyniki właściwie przeprowadzonych prób
na utleniacze i reduktory mogą znacząco zawęzić krąg poszukiwań anionów w badanej
analizie.

Ostatecznie obecność każdego anionu potwierdza się za pomocą reakcji charakterystycznej

na Etapie 5.

Etap 1:

Do probówki wirówkowej dodać po ok. 10 kropel analizy i AgNO3, potrzeć delikatnie

bagietką (osady z grup II – IV mogą ciężko się wytrącać z roztworów rozcieńczonych).
Jeżeli osad się wytrącił, należy odstawić probówkę na ok. 2 minuty, po czym osad
odwirować, a roztwór odrzucić. Zapamiętać/zanotować ilość otrzymanego po odwirowaniu
osadu, po czym dodać do niego ok. 20 kropel 1 – 3 mol/L HNO3 i osad wymieszać za pomocą
szklanej bagietki, po czym odwirować. Porównać ilości osadu po dodaniu HNO3 z ilością
osadu otrzymanym początkowo:

Możliwa obecność anionów z grupy

Osad z Ag+
I II III IV V VI VII
Brak nie nie nie nie tak tak* nie
Nierozpuszczalny w HNO3 tak nie nie nie tak nie nie
Rozpuszczalny w HNO3 nie tak tak tak tak tak tak
Częściowo (nie)rozpuszczalny w HNO3 tak tak tak tak tak tak tak
* – patrz stosowny punkt Etapu 5.

1
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

Etap 2:

Do probówki wirówkowej dodać po ok. 10 kropel analizy i Ba(NO3)2, potrzeć delikatnie

bagietką (osady z grup II – IV mogą ciężko się wytrącać z roztworów rozcieńczonych).
Jeżeli osad się wytrącił, należy odstawić probówkę na ok. 2 minuty, po czym osad
odwirować, a roztwór odrzucić. Zapamiętać/zanotować ilość otrzymanego po odwirowaniu
osadu, po czym dodać do niego ok. 20 kropel 1 – 3 mol/L HNO3 i osad wymieszać za pomocą
szklanej bagietki, po czym odwirować. Porównać ilości osadu po dodaniu HNO3 z ilością
osadu otrzymanym początkowo:

Możliwa obecność anionów z grupy

Osad z Ba2+
I II III IV V VI VII
Brak tak tak nie nie tak nie nie
Nierozpuszczalny w HNO3 nie nie nie nie tak tak nie
Rozpuszczalny w HNO3 nie nie tak tak tak nie* tak
Częściowo (nie)rozpuszczalny w HNO3 tak tak tak tak tak tak tak

Jeżeli osad z Ag+ nie powstaje, możliwa jest obecność anionów z grup V i VI. W przypadku
analizy składającej się z mieszaniny anionów, obecność grupy VI potwierdza się obecnością
osadu z Ba2+ przynajmniej częściowo nierozpuszczalnym w kwasie azotowym. Jeżeli
nie powstaje osad z Ba2+, możliwa jest obecność anionów z grup I, II oraz V. W przypadku
analizy składającej się z mieszaniny anionów, obecność grup I i II potwierdza się obecnością
osadu z Ag+ przynajmniej częściowo nierozpuszczalnym w kwasie azotowym. W przypadku
grupy V osady z Ag+ i Ba2+ nie powstają w ogóle, zatem obowiązkowo należy sprawdzić
obecność tych jonów w otrzymanej analizie. Powietrze jest niewidzialne, podobnie jest
i z anionami z grupy V – jeżeli osady nie powstają, absolutnie nie oznacza to braku jonów
w badanym roztworze. W przypadku, gdy z Ag+ i Ba2+ powstają osady częściowo
rozpuszczalne w HNO3 nie można wykluczyć obecności anionów z żadnej grupy.
Sytuację pomogą wyklarować kolejne przeprowadzone etapy analizy.

Sumarycznie Etap 1 i 2 można przedstawić następująco:

Rozpuszczalność Rozpuszczalność
Grupa Osad z Ag+ Osad z Ba2+
osadu w HNO3 osadu w HNO3
I tak nie - -
II tak tak - -
III tak tak tak tak
IV tak tak tak tak
V - - - -
VI -* - tak nie*
VII tak tak tak tak

Przy wytrącaniu osadów z Ag+ i Ba2+ zawsze należy potrzeć ścianki probówki bagietką,
ponieważ aniony z grup II – IV często tworzą osady dobrze rozpuszczalne w wodzie
lub w nadmiarze odczynnika (trudno strącalne), albo z roztworów rozcieńczonych osady
nie są wytwarzane. W razie jakichkolwiek wątpliwości w trakcie wykrywania anionów należy
ponownie przeprowadzić strącanie z Ag+ i Ba2+ zgodnie z przepisem.

2
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

Etap 3 i 4:

Wykonanie prób na utleniacze i reduktory może wydawać się mało istotnym, ale w przypadku
braku stwierdzenia utleniaczy i/lub reduktorów w analizie, takowe jony można z niej
automatycznie wykluczyć, co często istotnie skraca listę możliwych do wykrycia anionów.

Gr. Możliwe do wykrycia jony

- - -
Cl Br I ClO- CN- SCN- [Fe(CN)6]4- [Fe(CN)6]3-
I
Rs R R UU - RR R↔ U↔
S2- CH3COO -
NO2 - -
Anion NO2 jako jedyny może być zarówno utleniaczem jak i reduktorem w
II zależności od warunków reakcji oraz zastosowanych w niej substratów.
R - U/R
SO32- CO3 2-
C2O4 2-
C4H4O62- BO2-
III
R - Rs Rs -
↔
S2O32- CrO42- Cr2O72- AsO33- AsO43- PO43- - aniony mogą
IV
RR UU UU R↔ U↔ - współistnieć w analizie
NO3- ClO3- ClO4- MnO4- ** - nie posiada właściwości redoks w rozc. wodnych
V roztworach soli. HNO3 jest utleniaczem.
-** U - UU
SO42- F-
SiF6 2-
*** - nie posiada właściwości redoks w rozc. wodnych roztworach
VI
-*** - - soli oraz jako kwas rozcieńczony. Stężony H2SO4 jest utleniaczem.
SiO32- U = utleniacz, R = reduktor, UU= mocny utleniacz, RR = mocny reduktor,
VII
- Rs = słaby reduktor

- Sprawdzenie analizy na obecność utleniaczy = do 10 kropli analizy dodać 3 krople

1,5 mol/L H2SO4 i 2 krople roztworu skrobi lub 10 kropli chloroformu (chloroform będzie
stanowił w probówce warstwę dolną). Następnie dodać 3 krople KI i zawartość probówki
wymieszać (w przypadku wykonania próby z udziałem chloroformu, zawartość probówki
należy wytrząsnąć). Jeżeli w analizie są obecne jony utleniające, jodek przemieni się do jodu
cząsteczkowego, który wyraźnie zabarwi skrobię na kolor granatowo-fioletowy lub warstwę
chloroformową na kolor różowy, malinowy, fioletowy lub czarnofioletowy – zależnie
od intensywności wytrząsania. Jeżeli warstwa chloroformu przybierze prawie czarne
zabarwienie, należy dodać dodatkową ilość chloroformu aby rozcieńczyć barwę do koloru
możliwego do zdefiniowania zgodnie z przepisem.

- Sprawdzenie analizy na obecność reduktorów = do 10 kropli analizy dodać 3 krople

1,5 mol/L H2SO4 i 1 (JEDNĄ) kroplę roztworu nadmanganianu potasu (KMnO4). Jeżeli
odbarwienie (wyraźne odejście od oryginalnej barwy) zawartości probówki nastąpi na zimno
– analiza zawiera mocne reduktory. W przypadku braku odbarwienia probówkę umieszcza się
w łaźni wodnej na kilka minut. Odbarwienie zawartości probówki na gorąco świadczy
o obecności w analizie słabych reduktorów (którymi są/mogą być Cl-, C2O42- i C4H4O62-).
Jeżeli zawartość probówki nie odbarwiła się po ogrzaniu – analiza nie zawiera reduktorów.

Ze względu na obecność w analizie kilku jonów, roztwory takie trudno jest uznać za stężone,
zatem w zdecydowanej większości przypadków aniony NO3- oraz SO42- nie wykazują
właściwości utleniających, pomimo że ich kwasy są utleniaczami (HNO3 jest utleniaczem
w każdym stężeniu; stężony H2SO4 również jest utleniaczem, natomiast rozcieńczony kwas
siarkowy nie wykazuje właściwości redoks, przez co często jest wykorzystywany
do zakwaszania roztworów).

3
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

Obecność w analizie jednocześnie utleniaczy i reduktorów jest możliwa jedynie w przypadku

anionów oznaczonych jako ↔ lub jeżeli analiza zawiera NO2-. W każdym innym przypadku jest
to mało prawdopodobne, ponieważ istnieje bardzo duże ryzyko przereagowania ze sobą obecnych
w analizie utleniaczy i reduktorów, co uniemożliwi ich wykrycie.

Reakcje dla anionów utleniających z KI (próba na utleniacze):

NO2-:
NO2- + ē + 2H+ → NO↑ + H2O ×2
2I- → I20 + 2ē
2NO2- + 2I- + 2H+ → 2NO↑ + I20 + H2O

AsO43-:
AsO43- + 2ē + 2H+ → AsO33- + H2O
2I- → I20 + 2ē
AsO43- + 2I- + 2H+ → AsO33- + I20 + H2O

Reakcje dla anionów redukujących z KMnO4 (próba na reduktory):

Cl- (jest to słaby reduktor, reakcja zachodzi tylko po ogrzaniu):

2Cl- → Cl20 + 2ē ×5
- + 2+
MnO4 + 5ē + 8H → Mn + 4H2O ×2
10Cl + 2MnO4- + 16H+ ΔT
-
→ 5Cl20 + 2Mn2+ + 8H2O

Br-:
2Br- → Br20 + 2ē ×5
- + 2+
MnO4 + 5ē + 8H → Mn + 4H2O ×2
10Br + 2MnO4- + 16H+ → 5Br20 + 2Mn2+ + 8H2O
-

I-:
2I- → I20 + 2ē ×5
- + 2+
MnO4 + 5ē + 8H → Mn + 4H2O ×2
10I + 2MnO4- + 16H+ → 5I20 + 2Mn2+ + 8H2O
-

SCN-:
+ 2ē → (CN)2↑
2SCN-
+ 8H2O → 2SO42- + 2·8=16ē + 16H+
2SCN- + 8H2O → (CN)2↑ + 2SO42- + 14ē + 16H+ ×5
MnO4- + 5ē + 8H+ → Mn2+ + 4H2O ×14
- - + 2- 2+
10SCN + 14MnO4 + 32H → 5(CN)2↑ + 10SO4 + 14Mn + 16H2O

NO2-:
NO2- + H2O → NO3- + 2ē + 2H+ ×5
- + 2+
MnO4 + 5ē + 8H → Mn + 4H2O ×2
5NO2 + MnO4- + 6H+ → 5NO3- + 2Mn2+ + 3H2O
-

4
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

C4H4O62-:
C4H4O62- + 2H2O → 4CO2↑ + 10ē + 8H+
MnO4- + 5ē + 8H+ → Mn2+ + 4H2O ×2
2- - + ΔT 2+
C4H4O6 + MnO4 + 8H → 4CO2↑ + 2Mn + 6H2O

S2O32-:
pH < 7: S2O32- + 5H2O → 2SO42- + 8ē + 10H+ ×5
MnO4- + 5ē + 8H+ → Mn2+ + 4H2O ×8
5S2O32- - + 2- 2+
+ 8MnO4 + 14H → 10SO4 + 8Mn + 7H2O

pH > 7: 2S2O32- → S4O 62- + 2ē

MnO4- + ē → MnO42- ×2
2S2O32- + 2MnO4 → S4O 6 + 2MnO42-
- 2-

AsO33- (w roztworze obok H3AsO3 występuje również kwas metaarsenawy HAsO2):

H3AsO3 HAsO2 + H2O

AsO33- + H2O → AsO43- + 2ē + 2H+ ×5

MnO4- + 5ē + 8H+ → Mn2+ + 4H2O ×2
5AsO3 + 2MnO4- + 6H+ → 5AsO43- + 2Mn2+ + 3H2O
3-

lub: AsO2- + 2H2O → AsO43- + 2ē + 4H+ ×5

MnO4- + 5ē + 8H+ → Mn2+ + 4H2O ×2
5AsO2 + 2MnO4 + 2H2O → 5AsO4 + 2Mn + 4H+
- - 3- 2+

Należy również pamiętać, że Etapy 3 i 4 nie wykluczają anionów nieposiadających

właściwości redoks – te aniony (po stwierdzeniu do jakich grup należą) trzeba zawsze
potwierdzić lub wykluczyć za pomocą odpowiednich reakcji charakterystycznych
na kolejnym etapie.

Etap 5:

Po wykonaniu wszystkich wymaganych czynności i wstępnej eliminacji anionów

na poprzednich etapach, należy przejść do przeprowadzenia reakcji charakterystycznych
w celu potwierdzenia obecności pozostałych do wykrycia anionów. Poniżej zamieszczono
wybrane reakcje charakterystyczne, wystarczające do szybkiego potwierdzenia obecności
konkretnych anionów w analizie, aczkolwiek nie jest to materiał w 100% pokrywający się
z zagadnieniami teoretycznymi wystarczającymi do zaliczenia sprawdzianów, kolokwiów
czy egzaminów. Po brakujące informacje należy sięgnąć do literatury zalecanej do zaliczenia
przedmiotu.

W celu wykrycia konkretnego anionu wystarczy otrzymać wyraźny wynik pozytywny

w którejkolwiek z wymienionych poniżej reakcji (zaleca się jednak skorzystanie
z zaproponowanej kolejności). Jeżeli wynik jest wątpliwy – należy przeprowadzić
dodatkową reakcję charakterystyczną.
5
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY I

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY I

Cl-:
1. Po otrzymaniu AgCl↓ do odrobiny osadu dodać kilka kropel stężonego NH3·H2O. Osad
powinien się rozpuścić. Następnie roztwór zakwasić za pomocą 3 mol/L HNO3 – ponowne
wytrącenie się osadu lub zmętnienie roztworu (zmętnienie też jest procesem wytwarzania
osadu) świadczy obecności Cl- w analizie:

Dodanie AgNO3: Ag+ + Cl- → AgCl↓

Dodanie stęż. NH3·H2O: AgCl↓ + 2NH3·H2O [Ag(NH3)2]+ + Cl- + 2H2O
Dodanie do roztworu HNO3: [Ag(NH3)2]+ + Cl- + 2H3O+ AgCl↓ + 2NH4+ + 2H2O

2. Po otrzymaniu AgCl↓ odrobinę osadu umieścić w dobrze nasłonecznionym/naświetlonym

miejscu. Powolne szarzenie się osadu do barwy szaro-fioletowej jest skutkiem rozkładu soli
i powstawania srebra metalicznego:

Dodanie AgNO3: Ag+ + Cl- → AgCl↓

Rozkład pod wpływem światła: → Cl20↑ + 2ē
2AgCl↓
+ 2ē → 2Ag0↓
2AgCl↓ → 2Ag0↓ + Cl20↑

Br- i I-:

Najprościej jest przeprowadzić wykrywanie jodków i bromków obok siebie:

Roztwór analizy w małej próbówce zakwasić za pomocą H2SO4 i dodać ok. 10-15 kropel
chloroformu (będzie on stanowił warstwę dolną). Po czym należy do probówki wprowadzić
1 kroplę wody chlorowej i intensywnie wytrząsnąć zawartość probówki. Pojawienie się
zabarwienia warstwy chloroformowej w kolorze od różowego do fioletowego świadczy
o obecności w analizie I-:

Dodanie wody chlorowej: 2I- → I20 + 2ē

Cl20 + 2ē → 2Cl-
2I- + Cl20 → I20 + 2Cl-

Następnie należy stopniowo dodawać dalsze porcje wody chlorowej intensywnie wytrząsając
zawartość probówki. Przy nadmiarze wody chlorowej nastąpi przejście I- do bezbarwnego
w warstwie chloroformowej jodanu (IO3-), co umożliwi zaobserwowanie reakcji wody
chlorowej z anionem bromkowym. Zmiana zabarwienia warstwy chloroformowej na kolor
od jasnożółtego do ciemnobrązowego świadczyć będzie o obecności Br- w analizie:

Dodanie wody chlorowej: I20 + 6H2O 2IO3- + 10ē + 12H+

(nadmiar) Cl20 + 2ē 2Cl- ×5
I2 0 0
+ 5Cl2 + 6H2O 2IO3 + 10Cl + 12H+
- -

2Br- → Br20 + 2ē
Cl20 + 2ē → 2Cl-
2Br- + Cl20 → Br20 + 2Cl-
6
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

W przypadku zabarwienia warstwy chloroformowej w barwę prawie czarną, należy dodać

więcej chloroformu i obserwację prowadzić pod światło.

SCN-:

1. Do analizy dodać kilka kropel FeCl3. Zabarwienie się roztworu na krwistoczerwono

świadczy o obecności anionu tiocyjanianowego w analizie:

Fe3+ + 6SCN- [Fe(NCS)6]3-

Tej reakcji przeszkadzają aniony fluorkowe, tworzące trwalszy kompleks z Fe3+.

2. Do analizy dodać kilka kropel Co(NO3)2 oraz ok. 5 kropli alkoholu amylowego
i intensywnie wytrząsnąć zawartość probówki. Zabarwienie się warstwy alkoholowej (górnej)
na niebiesko świadczy o obecności SCN- w analizie:

Co2+ + 4SCN- [Co(NCS)4]2-

Tej reakcji przeszkadzają aniony azotynowe, usuwane ogrzewaniem próbki z NH4Cl.

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY II

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY II

NO2-:

1. Jako jeden z nielicznych, jon azotynowy daję próbę pozytywną tak na utleniacze,
jak i na reduktory:

Próba na utleniacze: NO2- + ē + 2H+ → NO↑ + H2O ×2

2I- → I20 + 2ē
2NO2- + 2I- + 2H+ → 2NO↑ + I20 + H2O

Próba na reduktory: NO2- + H2O → NO3- + 2ē + 2H+ ×5

- + 2+
MnO4 + 5ē + 8H → Mn + 4H2O ×2
5NO2 + MnO4- + 6H+ → 5NO3- + 2Mn2+ + 3H2O
-

2. Do 5 kropel analizy w najcieńszej probówce dodać 5 kropel FeSO4 i wymieszać,

po czym delikatnie po ściance pochylonej pod kątem ok. 45º probówki wprowadzić 3 krople
rozcieńczonego H2SO4 nie mieszając jej zawartości. Utworzenie się na górze brunatnej
obrączki świadczy o obecności jonów azotynowych w analizie:

Reakcja z FeSO4: NO2- + ē + 2H+ → NO↑ + H2O

Fe2+ + → Fe3+ + ē
NO2- + Fe2+ + 2H+ → NO↑ + Fe3+ + H2O

Tworzenie brunatnej obrączki: Fe2+ + NO↑ [Fe(NO)]2+

Jest to tzw. próba na brunatną obrączkę. Podobną reakcję również daje jon azotanowy,
aczkolwiek ze stężonym kwasem siarkowym, a obrączka tworzy się na dole mieszaniny
reakcyjnej ze względu na dużą gęstość stężonego H2SO4.
7
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

3. Do probówki zawierającej ok. 1 mL analizy dodaje się ok. 1 mL 12 mol/L NaOH

i odrobinę wiórek/pyłu metalicznego Zn lub Al, po czym probówkę ogrzewa się na łaźni
wodnej trzymając u jej wylotu zwilżony uniwersalny papierek wskaźnikowy.
Zielono-niebieskie zabarwienie się papierka świadczy o obecności jonów azotynowych
(jak i azotanowych) w analizie:

Reakcja z Al0↓: NO2- + 6ē + 5H2O ΔT

→ NH3↑ + 7OH-
Al0↓ + 4OH- [Al(OH)4]- + 3ē ×2
NO2- ΔT
+ 2Al ↓ + OH + 5H2O → NH3↑ + 2[Al(OH)4]-
0 -

4. Jeżeli stwierdzi się obecność azotynów w analizie oraz podejrzewa się obecność jonu
azotanowego, należy usunąć jony NO2- poprzez gotowanie analizy z NH4Cl:

2NO2- + 6ē + 8H+ → N20↑ + 4H2O

2NH4+ → N20↑ + 6ē + 8H+
ΔT
2NO2- + 2NH4+ → 2N20↑ + 4H2O :2
- + ΔT 0
NO2 + NH4 → N2 ↑ + 2H2O

5. Do wąskiej probówki dodać po 5 kropel analizy oraz 1,5 mol/L H2SO4. Tworzenie się
na ściankach pęcherzyków gazu może świadczyć o obecności w analizie jonów azotynowych.
Podobną obserwację (wydzielanie się gazu) dają również jony SO32- i CO32-, aczkolwiek
w przypadku jonów węglanowych przebieg reakcji jest bardzo intensywny.

NO2- + H3O+ → HNO2 + H2O

+ 2ē → 2NO↑ + H2O
3HNO2
→ → NO3- + 2ē + H+
3HNO2 → HNO3 + 2NO↑ + H2O

NO↑ + O2- → NO2↑ + 2ē ×2

O2↑ + 4ē → 2O2-
2NO↑ + O2↑ → 2NO2↑

CH3COO-:

1. Do probówki wirówkowej z ok. 1 mL badanego roztworu dodać 10 kropli rozcieńczonego

H2SO4 i ogrzewać na łaźni wodnej trzymając u wylotu probówki zwilżony uniwersalny
papierek wskaźnikowy. Pomarańczowo-czerwone zabarwienie się papierka wskaźnikowego
oraz zapach octu świadczą o obecności jonów octanowych w analizie:
ΔT
CH3COO- + H3O+ CH3COOH↑ + H2O

Należy pamiętać, że lotne lub rozkładające się słabe kwasy również zabarwią papierek
wskaźnikowy, aczkolwiek bez charakterystycznego zapachu octu.

2. Odparować w parowniczce do sucha 5 kropel analizy, po czym dodać 3 krople stężonego

H2SO4, 5 kropli etanolu i ogrzewać. Powstawanie owocowego zapachu świadczy o obecności
jonów octanowych:
ΔT
Reakcja z H2SO4: CH3COO- + H3O+ CH3COOH + H2O
Reakcja z C2H5OH: CH3COOH + C2H5OH CH3COOC2H5↑ + H2O
8
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

3. Do dużej probówki zawierającej ok. 1 mL analizy dodać 5 kropel FeCl3, po czym

probówkę uzupełnić wodą destylowaną do ok. ¾ objętości i wstawić na łaźnię wodną
na ok. 10 minut. Tworzenie się czerwonobrunatnego kłaczkowatego osadu zanikającego
po dodaniu kwasu mineralnego świadczy o obecności jonów octanowych w analizie:

Reakcja z FeCl3: 3CH3COO- + Fe3+ → Fe(CH3COO)3

ΔT
Dodanie H2O: Fe(CH3COO)3 + H2O Fe(OH)(CH3COO)2 + CH3COOH
ΔT
Fe(OH)(CH3COO)2 + H2O Fe(OH)2CH3COO↓ + CH3COOH

W przebiegu tej reakcji przeszkadzają jony I- (niweluje się dodaniem do reakcji jonów
S2O32-), SCN- (produkt reakcji nie rozpuszcza się w kwasach mineralnych w odróżnieniu
od Fe(OH)2CH3COO↓) i NO2- (uprzednio usuwany ze środowiska reakcji poprzez gotowanie
z NH4Cl).

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY III

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY III

CO32-:

1. W reakcji z jonami Ag+ powstaje biały (żółty w przypadku wysokiego stężenia jonów
węglanowych) Ag2CO3↓, który po podgrzaniu w roztworze rozkłada się z wytworzeniem
brunatnego Ag2O↓ (na skutek hydrolizy):

CO32- + 2Ag+ → Ag2CO3↓

ΔT
Ag2CO3↓ H→2O
2Ag+ + CO32-

2Ag+ + 4H2O 2AgOH↓ + 2H3O+ → Ag2O↓ + 2H3O+ + H2O

CO32- + 2H3O+ H2CO3 + 2H2O CO2↑ + 3H2O

Ag2CO3↓ ΔT
→ Ag2O↓ + CO2↑

Otrzymany w wyniku tej reakcji Ag2O↓ dobrze się rozpuszcza w roztworze wodnym
stężonego amoniaku. Ten sam osad powstaje w wyniku reakcji Ag+ z BO2-, aczkolwiek
metaboran srebra jest trudniej strącalny (nie wytrąca się z roztworów o dużym rozcieńczeniu),
zawsze ma kolor biały, a jego hydroliza może zajść po pewnym czasie nawet w temperaturze
pokojowej.

2. Do probówki wirówkowej dodać po 5 kropel analizy oraz 1,5 mol/L H2SO4. Tworzenie się
na ściankach probówki oraz intensywne ulatnianie się pęcherzyków gazu może świadczyć
o obecności w analizie jonów węglanowych:

CO32- + 2H3O+ H2CO3 + 2H2O CO2↑ + 3H2O

Podobną reakcję dają jony NO2- oraz SO32-, aczkolwiek w ich przypadku reakcja przebiega
powoli i w szerokiej probówce jest trudno dostrzegalna.

9
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

C4H4O62-:

1. Jeżeli odczyn analizy jest kwasowy, dodać do 10 kropli analizy 3 krople CH3COONa;
w przypadku innego odczynu analizy, należy ją zakwasić za pomocą CH3COOH.
Do tak naszykowanego roztworu wprowadzić jony K+ w co najmniej równych z analizą
ilościach, po czym potrzeć zawartość probówki bagietką. Tworzenie się rozpuszczalnego
w kwasach mineralnych osadu świadczy o obecności jonu winianowego w analizie:

C4H4O62- + CH3COOH HC4H4O6- + CH3COO-

K+ + HC2H4O6- → KHC4H4O6↓

2. Przenieść na parowniczkę 5 kropel analizy, 2 krople stęż. H2SO4 i odparować do sucha,

po czym dalej prażyć przez ok. 5 minut. W przypadku obecności jonów winianowych
w analizie nastąpi wyraźne zwęglenie osadu oraz pojawi się zapach palonego karmelu.

BO2-/BO33-/B4O72-:

Kwas borowy (H3BO3) jest bardzo słabym kwasem i nie są znane jego sole, natomiast
pochodzą one od kwasu metaborowego (HBO2) oraz czteroborowego (H2B4O7). Kwasy te
są słabe, przez co odczyny ich soli na skutek silnej hydrolizy są zasadowe.

1. Przenieść na parowniczkę 5 kropel analizy i odparować do sucha, po czym odstawić

parowniczkę aż do jej wystygnięcia i dodać 3 krople stęż. H2SO4 oraz ok. 1 mL metanolu
lub etanolu, delikatnie wymieszać. Zawartość parowniczki podpalić pod wyciągiem.
Zielone zabarwienie płomienia świadczy o obecności jonów boranowych:

Dodanie H2SO4: Na2B4O7 + H2SO4 + 5H2O 2H3BO3 + Na2SO4

Dodanie metanolu: OH + CH3OH O–CH3 + H2O

B–OH + CH3OH B–O–CH3 + H2O
OH + CH3OH O–CH3 + H2O
barwi płomień
na zielono
Próbę płomieniową należy wykonać zawsze, niezależnie od wyniku reakcji z Ag+ i Ba2+.

2. W reakcji z jonami Ag+ z niezbyt rozcieńczonych roztworów powstaje biały AgBO2↓

(potrzeć bagietką zawartość probówki):

Hydroliza B4O72-: B4O72- + 3H2O 2BO2- + 2H3BO3

Reakcja z Ag+: 2Ag+ + 2BO2- 2AgBO2↓ (osad trudno strącalny)
+ 2-
2Ag + B4O7 + 3H2O 2AgBO2↓ + 2H3BO3

AgBO2↓ łatwo ulega hydrolizie kationowej i anionowej (szczególnie po podgrzaniu)

i rozkłada się z wytworzeniem brunatnego Ag2O↓:
H2O
AgBO2↓ → Ag+ + BO2-
ΔT
+
2Ag + 4H2O 2AgOH↓ + 2H3O+ → Ag2O↓ + 2H3O+ + H2O
2BO2- + 4H2O 2OH- + 2H3BO3
2AgBO2↓ + 3H2O ΔT
→ Ag2O↓ + 2H3BO3

10
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY IV

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY IV

S2O32-:

1. Do ok. 10 kropli analizy dodać 5 kropel 1,5 mol/L H2SO4. Stopniowe mętnienie roztworu
na skutek powstawania koloidalnej siarki świadczy o obecności jonu tiosiarczanowego
w analizie:

S2O32- + 2H+ H2S2O3 → S↓ + H2SO3 → S↓ + SO2↑ + H2O (zapis uproszczony)

2. Po dodaniu do analizy zawierającej jony tiosiarczanowe jonów Ag+ powstaje biały

Ag2S2O3↓, który w roztworze szybko żółknie i czernieje na skutek powstawania Ag2S↓:

2Ag+ + S2O32- → Ag2S2O3↓

Ag2S2O3↓ + H2O → Ag2S↓ + H2SO4

3. Po dodaniu do analizy zawierającej jony tiosiarczanowe jonów Ba2+ powstaje łatwo

rozpuszczalny biały BaS2O3↓(zaleca się potrzeć bagietką zawartość probówki), rozkładający
się z wydzieleniem wolnej siarki po dodaniu kwasów mineralnych (np. HCl lub HNO3):

Ba2+ + S2O32- → BaS2O3↓

S2O32- + 2H +
H2S2O3 → S↓ + H2SO3 → S↓ + SO2↑ + H2O (zapis uproszczony)

4. Po dodaniu do analizy jonów Fe3+ początkowo powstaje fioletowe zabarwienie roztworu,

które stopniowo zanika na skutek tworzenia się w roztworze anionu tetrationianowego:

Fe3+ + 2S2O32- [Fe(S2O3)2]-

[Fe(S2O3)2]- Fe2+ + S4O62- + ē

Fe3+ + ē Fe2+
Fe3+ + [Fe(S2O3)2]- 2Fe2+ + S4O62-

5. Silne utleniacze (np. Cl2 lub Br2) utleniają jon tiosiarczanowy do siarczanowego, natomiast
słabe (np. I2) – do jonu tetrationianowego:

S2O32- + 5H2O → 2SO42- + 8ē + 10H+

Cl20 + 2ē → 2Cl- ×4
S2O3 + 4Cl2 + 5H2O → 2SO4 + 8Cl + 10H+
2- 0 2- -

2S2O32- → S4O 62- + 2ē

I20 + 2ē → 2I-
2S2O32- + I20 → S4O 62- + 2I-

Wykrywanie PO43-, AsO43- i AsO33-/AsO2- obok siebie:

Do ok. 1 mL analizy należy dodać 1 mL mieszaniny magnezowej (MgCl2 + NH4Cl +

NH3·H2O), osad odwirować i sprawdzić całkowitość wytrącenia się osadu.
Roztwór znad osadu może zawierać jony AsO33-/AsO2-, obecność których bada się za pomocą
AKT i stężonego HCl (w wyniku reakcji powstaje jasnożółty osad):

PO43-: PO43- + Mg2+ + NH4+ → MgNH4PO4↓

11
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

AsO43-: AsO43- + Mg2+ + NH4+ → MgNH4AsO4↓

AsO33-/AsO2- (pH < 7): 2AsO2- + 3H2S + 2H3O+ → As2S3↓ + 6H2O

Otrzymany w reakcji z mieszaniną magnezową osad kilkakrotnie przemyć wodą destylowaną

i rozpuścić w 3 mol/L HCl, a otrzymany roztwór podzielić na 2 CZĘŚCI:

CZĘŚĆ 1: Dodać w nadmiarze stęż. HNO3 i molibdenianu amonu. Wytrącenie się na zimno
żółtego osadu świadczy o obecności w analizie PO43- (jony AsO43- wytrącą się na gorąco):

Dla NaHPO4: NaHPO4 + 12(NH4)2MoO4 + 23HNO3 →

→ (NH4)3[P(Mo3O10)4]↓ + 21NH4NO3 + 2NaNO3 + 12H2O

Jeżeli niewłaściwie oddzielono jony AsO33-/AsO2-, może to spowodować wytrącenie się

osadu po podgrzaniu na skutek utlenienia arseninów do arsenianów w obecności stęż. HNO3.

CZĘŚĆ 2: Dodać proporcjonalną ilość AKT i stęż. HCl. Wytrącenie się żółtego osadu
świadczy o obecności jonów AsO43- (w wyniku złożonego przebiegu reakcji powstają As2S5↓
oraz As2S3↓ i S↓ pod wpływem S2-, tworzącego się na skutek dysocjacji H2S w wodzie):

2AsO43- + 5H2S + 6H3O+ → As2S5↓ + 14H2O

AsO43- + 2ē + 8H+ → As3+ + 4H2O

H2S → S0↓ + 2ē + 2H+
AsO43- + H2S + 6H+ → As3+ + S0↓ + 4H2O

2As3+ + 3H2S + 6H2O → As2S3↓ + 6H3O+

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY V ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY V

Ze względu na to, że aniony V grupy nie wytrącają osadów ani z Ag+, ani z Ba2+ – należy
zawsze sprawdzać analizę pod kątem obecności w niej anionów V grupy.

NO3-:

1. Do małej wąskiej probówki dodać 3 krople analizy oraz 3 krople FeSO4 i zawartość
probówki wymieszać, po czym do probówki pochylonej pod kątem ok. 45º ostrożnie
wprowadzić po ściance 3 krople stęż. H2SO4. Tworzenie się brunatnej obrączki na dole
roztworu świadczy o obecności w analizie anionu azotanowego:

NO3- + 4H+ + 3ē → NO↑ + 2H2O

Fe2+ → Fe3+ + ē ×3
- 2+ + 3+
NO3 + 3Fe + 4H → NO↑ + 3Fe + 2H2O

Fe2+ + NO↑ [Fe(NO)]2+

12
A. Łazarenkow · KOMPENDIUM DO ĆWICZEŃ Z ANALIZY JAKOŚCIOWEJ (test)

Jest to tzw. „próba obrączkowa”. Aniony I- i Br- przeszkadzają w przebiegu tych reakcji,
barwiąc roztwór na brunatno w skutek powstawania wolnego I2 i/lub Br2. Jeżeli wcześniej
stwierdzono ich obecność w analizie – należy przed reakcją je usunąć dodając jonów Ag+.
Podobnie reaguje także anion NO2- (który przed rozpoczęciem tej reakcji należy usunąć),
aczkolwiek w jego przypadku reakcja zachodzi nawet z rozcieńczonym H2SO4 i powstają
wyraźne pęcherzyki gazu, a zabarwienie przyjmuje cały roztwór lub jego góra część.
Jony octanowe również przeszkadzają w tej reakcji, reagując z Fe3+.
Jeżeli w danej reakcji roztwór przyjmuje zabarwienie oliwkowe (żółtozielone) – możliwa jest
obecność jonu ClO3-.

2. Do probówki należy wprowadzić ok. 10 kropli analizy i zalkalizować ją za pomocą

co najmniej 6 mol/L NaOH. Następnie wsypać do probówki odrobinę rozdrobnionego
albo sproszkowanego Mg, Al lub stopu Dewarda (50% Cu, 45% Al, 5% Zn), po czym
umieścić probówkę na łaźni wodnej, trzymając u wylotu uprzednio zwilżony uniwersalny
papierek wskaźnikowy. Zielononiebieskie zabarwienie papierka na skutek wydzielania się
amoniaku świadczy o obecności w analizie jonu NO3-:

Reakcja z Al0↓: NO3- + 8ē + 6H2O ΔT

→ NH3↑ + 9OH- ×3
Al0↓ + 4OH- [Al(OH)4]- + 3ē ×8
3NO3- ΔT
+ 8Al ↓ + 5OH + 18H2O → 3NH3↑ + 8[Al(OH)4]-
0 -

Przed rozpoczęciem reakcji należy usunąć (jeżeli wykryto) jony NH4+ i NO2- zgodnie
ze stosownymi przepisami. Aniony CN-, SCN-, [Fe(CN)6]4- i [Fe(CN)6]3- należy usunąć
w reakcji z Ag+, ponieważ w danych warunkach również mogą redukować się do amoniaku.

ANALIZA ANIONÓW Z GRUPY VI

SO42-:

1. Do probówki zawierającej ok. 10 kropel analizy dodać po 10 kropel rozc. HNO3

i Ba(NO3)2, po czym osad odwirować, zanotować jego ilość i probówkę po wymieszaniu
jej zawartości ogrzewać na łaźni wodnej przez ok. 5 minut. Jeżeli po podgrzaniu w probówce
pozostaje co najmniej 30% osadu od początkowej ilości – świadczy to o obecności jonu
siarczanowego w analizie:

Ba2+ + SO42- → BaSO4↓

2. Odparować do sucha na parowniczce ok. 10 kropel analizy, po czym dodać odrobinę

Na2CO3 oraz węgla, całość wymieszać i prażyć przez ok. 5 minut. Po wystygnięciu
parowniczki jej zawartość rozpuścić w ok. 20 kroplach wody destylowanej, przenieść
do probówki wirówkowej i po odwirowaniu osad odrzucić. Do roztworu dodać ok. 10 kropel
Pb(NO3)2. Tworzenie się czarnego PbS↓ dowodzi obecności w analizie SO42-:

Reakcja BaSO4↓ z Na2CO3: BaSO4↓ + Na2CO3 ΔT

→ BaCO3↓ + Na2SO4
0 ΔT
Dodanie C↓: Na2SO4 + 4C ↓ → Na2S + 4CO↑ (zapis uproszczony)
BaSO4↓ + Na2CO3 + 4C0↓ ΔT
→ Na2S + 4CO↑ + Na2S
HO
Rozpuszczenie w H2O: Na2S →2
2Na+ + S2-
Dodanie Pb(NO3)2: Pb2+ + S2- → PbS↓
13