BSA PANITIKANG PILIPINO

RIZAL COLLEGE OF TAAL

First Semester | A.Y. 2023-2024
Professor | Mr. Alejandro Atienza
✓ Ito’y nagpapahalaga sa lalong ika-
uunlad ng manunulat at panitikan na
BSA- PANITIKANG PILIPINO rin sa kabuuan.

Aralin : Panunuring pampanitikan o KASAYSAYAN

Ang kritisismo ay bahagi ng edukasyong
o PANUNURING PAMPANITIKAN kolonyal na dala ng mga Amerikano. Kasama
o Ito ay isang malalim na paghihimay sa edukasyong dala-dala nila ay ang mga
sa mga akdang pampanitikan sa
panitikang nagmula sa kanilang bansa.
pamamagitan ng paglalapat ng
Kasama rito ay ang kritisismong ginagamit sa
iba’t ibang dulog ng kritisismo para panitikan na nagmula rin sa mga kanluraning
sa mabisang pag-unawa sa bansa. Sa madaling salita, tinuturuan ang mga
malikhaing manunulat at katha.
Pilipino sa mga pamamaraang hindi angkop
o Ang pagsusuring pampanitikan ay
sa kanila.
isang pag-aaral, pagtalakay, Dito sumibol ang pananaw ng
pagsusuri at pagpapaliwanag ng Pambansang Alagad ng Sining na si
panitikan.
Bienvenido Lumbera na nagsilbing isang
o Isang paraan sa pagsusuri sa
hamon sa ating mga mambabasa ng
kabuuan ng tao – ang kanyang panitikan, gaundin sa mga iskolar na bumuo
anyo, ugali, kilos, paraan ng ng isang dulog o panunuring taal na
pagsasalita at maging ang kanyang
masasabing atin sapagkat lagi na lamang
pakikipag-ugnayan sa kanyang
umano tayong nakaangkla sa kung anumang
kapwa at sa lipunang kinabibilangan ididiktang pananaw ng mga nasa kanluran.
niya. Mayroon na ring mga naunang tala ng
pagtatangka ng panunuring pampanitikan sa
o CRITIQUE OR CRITICISM Pilipinas noong panahon ng mga Amerikano.
(PANUNURI O KRITISISMO) Ayon kay Soledad Reyes, ang mga ito ay
PANUNURI KRITISISMO nakasulat bilang mga polemikong sanaysay at
Naghahanap ng Naghahanap ng mali polyeto noon. Ngunit karamihan umano ng
estruktura mga naunang pag-aaral at pagsusuri ng
Naghahanap ng Naghahanap ng panitikan ay walang malinaw na pamantayan
kung ano ang pwede kulang ng pagsusuri.
Nagtatanong upang Nagbibigay agad ng Isang hamon din ang ipinabatid sa mga
maliwanagan hatol sa hindi niya mambabasa ni Pambansang Alagad ng
maunawaan Sining Virgilio Almario (1997) na tayo ay dapat
Nakalahad sa mabuti, Nakalahad sa gumawa ng “Bagong Pormalismong Filipino”
matapat at malupit at na sagot na natin sa kultura ng kritisismo ng
obhetibong tinig mapanuyang tinig kanluran. Biglang paglilinaw, ninanais niyang
Positibo Negatibo makalaya tayo mula sa istilo ng pagsusuri ng
Konkreto at tiyak Malabo at malawak mga dayuhan at magkaroon tayo ng sarili
Nagpapatawa rin Seryoso at hindi nating pagkakakilanlan.
marunong Samu’t saring pananaw at mungkahi ang
magpatawa nagmula sa mga kritiko at nasa akademya.
Ayon kay Propesor Nicanor Tiongson ng
Tumitingin lamang sa Naghahanap ng
Unibersidad ng Pilipinas, may limang
kung ano ang nasa pagkukulang sa
katanungang dapat mabatid at masagot ng
pahina manunulat at sa
sinumang nais maging kritiko.
akda
1. Ano ang nilalaman o ipinararating sa atin ng
TANDAAN!
likhang-sining?
✓ Ang pamumuna at pagsusuri ay di
2. Paano ito ipinararating?
pamimintas.
3. Sino ang nagpaparating?
✓ Ito’y pagbibigay-puri sa
4. Saan at kailan sumupling ang likhang-sining na
kagandahan ng akda ng may-akda
ito?
at pagbibigay-puna sa kahinaan nito
5. Para kanino ang likhang-sining na ito?
upang lalo niyang mapaganda ang
mga susunod na sulatin.

1 | Abrenica, Stephanie Anne C.

 Aralin : Iba’t ibang Dulog Pampanitikan (Teoryang
o MGA KILALANG KRITIKO Pampanitikan)
• Kinilala, hinangaan, at ipinagmamalaki
• TEORYA
ng mga makata at manunulat na Pilipino
pormulasyon ng palilinawing mga
sina Alejandro G. Abadilla at Clodualdo
simulain ng mga tiyak na kaisipan upang
del Mundo bilang namumukod-tanging
makalikha ng malinaw at sistematikong
kritikong panitikang Filipino noong
paraan ng paglalarawan o pagpapaliwanag
kanilang panahon.
ukol dito.
• Sa bisa ng “Parolang Ginto” ni Clodualdo
• TEORYANG PAMPANITIKAN
del Mundo noong 1972, si del Mundo ay
Isang Sistema ng mga kaisipan at
nagsimula ng pamimili ng sa palagay
kahalagahan ng pag-aaral na naglalarawan
niya’y pinakamahusay na katha ng mga
sa tungkulin ng panitikan, kabilang ang
buwan at taon. Ang panunuri at
layunin ng may-akda sa pagsulat at layunin
pamimiling ito ay tumagal nang walang
ng tekstong panitikan na ating binabasa.
patlang hanggang noong 1935.
• Samantala, kung papaano sa
MGA PAGDULOG
pamamagitan ng kanyang “Parolang
• saan ito nagmula?
Ginto” ay pinasok ni del Mundo ang
• ano ang layunin nito?
larangan ng pamumuna o panunuri, si
• ano ang mga halimbawa?
Alejandro G. Abadilla naman ay
• ano ang mga katangian?
pumagitna sa larangan sa pamamagitan
• mahalaga bang pag-aralan ito?
ng kanyang “Talaang Bughaw” noong
1932, na sagisag mula noon hanggang
• BIYOGRAPIKAL
ngayon, sa buwanan at taunang pamimili
Ang layunin ng panitikan ay
ng pinakamahuhusay na akda, maging
ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa
tula o akda man.
buhay ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga
• Sa “Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang
akdang bayograpikal ang mga bahagi sa
Kritika sa Panahon pa ng Iraq,” isang
buhay ng may-akda na siya niyang
sanaysay ni Isagani R. Cruz ay sunud-
pinakamasaya, pinakamahirap,
sunod na tanong ang kanyang ipinukol sa
pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka”
mga mambabasa bilang paglalarawan
na inaasahang magsilbing katuwang ng
sa mga nangyayari ngayon sa larangan
mambabasa sa kanyang karanasan sa
ng panunuri na itinutumbas niya sa
mundo.
salitang kritika:
• Ano ba ang tayo ng kritika sa
KONDISYON KAAKIBAT NG TEORYANG BAYOGRAPIKAL
kasalukuyan? Ano ba ang uso ay hindi
uso? Anu-ano ang mga isyu na nalutas na
1. Ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda
at ano pa ang hindi nalulutas? Sa
mismo na siyang binabasa at sinusuri kung
madaling salita’y nasaan na ba tayo
kaya’t kailaman ay hindi ito ipinapalit sa
ngayon sa kritika?
buhay ng makata o manunulat.
• Iba pang kilalang kritiko:
2. Ang kahinaan at kapintasan ng may-akda sa
Teodoro A. Agoncillo, Virgilio S.
kanyang akda ay hindi dapat maging
Almario, Lamberto E. Antonio, Isagani R.
kapasyahan ng sinumang bumabasa ng
Cruz, Lope K. Santos, Federico Licsi, Jr.,
akda.
Rogelio G. Mangahas, Fernando B.
Halimbawa:
Monleon, Clodualdo del Mundo,
❑ “Si Boy Nicolas’ ni Pedro L. Ricarte
Ponciano B.P. Pineda
❑ ‘Utos ng Hari’ ni Jun Cruz Reyes
❑ ‘Reseta at Letra:Sa Daigdig ng Isang Doktor-
o KAHALAGAHAN Manunulat’ ni Dr. Luis Gatmaitan
• Ang bunga ng pagsusuri ay bunga ng ❑ Florante at Laura: Kay Selya ni Francisco
paghuhusga sa akda na kung saan ang Balagtas
mambabasa ay nakalilikom ng higit na ❑ ‘Mga Gunita’ ni Matute
kaalaman tungkol sa likhang sining. ❑ ‘Sa mga Kuko ng Liwanag’ ni Edgardo Reyes
• Napaliliwanag ang mensahe at layuning
napapaloob sa akda. • HISTORIKAL
• Ang makatarungang pagsusuri ay Ang layuninng panitikan ay ipakita
magiging sandigan ng higit pang ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
pagpapalawak at pagsulong ng masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng
manunulat at panitikan. kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita
• Maging ang istilo ng manunulat ay na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng
natutuklasan sa pamamagitan ng tao at ng mundo
pagsusuri.
✓ Kumikilala sa ganganin ng isang institusyon,
may malaking papel na ginagampanan ang
institusyon sa pagbubukas ng daan sa uri ng
panitikang dapat sulatin ng may-akda.
✓ ang wika at panitikan ay hindi maaaring
paghiwalayin.

2 | Abrenica, Stephanie Anne C.

 PANUNTUNAN SA PAGGAMIT NG TEORYANG HISTORIKAL ❑ HUMANISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita
“ang akdang susuriin ay dapat na maging na ang tao ang sentro ng mundo; ay
epekto ng kasaysayan na maipaliliwanag sa binibigyang-tuon ang kalakasan at
pamamagitan ng pagbabalik-alaala sa panahong mabubuting katangian ng tao gaya ng talion,
kinasangkutan ng pag-aaral.” talent atbp.
Mga Halimbawa:
❑ ‘Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr. ✓ Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na
Jose P. Rizal sibilisado ang mga taong nakatuntong ng
❑ ‘Ang Tatlong Panahon ng tulang tagalog’ ni pag-aaral na kumikilala sa kultura.
Julian Cruz Balmaceda ✓ Humanismo- ang humuhubog at
❑ ‘Ang Pagkaunlad ng Nobelang Tagalog’ ni Lumilinang sa tao
Inigo Ed Regalado ✓ Tao bilang sukatan ng lahat ng bagay kung
kayat mahalagang maipagkaloob sa kanya
❑ KLASISMO ang Kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin
Ang layunin ng panitikan ay maglahad at Kalayaan sa pagpapasya.
ng mga pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ✓ Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na
ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, sibilisado ang mga taong nakatuntong ng
karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid pag-aaral na kumikilala sa kultura.
at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging ✓ Nakasulat ang panitikan ng mga humanista sa
nagtatapos nang may kaayusan. wikang angkop sa akdang susulatin.
✓ Nakasentro sa mga dulang itinatanghal (magkakaugnay at nagkakaisang balangkas,
✓ Komedya at Trahedya: bilang dalawang may buong kaisipan, nakaaliw at
pinakatanyag na uri ng dula. pagpapahalaga sa katotohanan)
❖ Gintong Panahon(80 b.c.) nakilala ang
panulaan bilang pinakamahalagang genre sa ❑ ROMANTISISMO
pagsulat at pagsusuri. Ang layunin ng teoryang ito ay
(epiko, satiriko, tulang liriko at pastoral) ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao o
❖ Panahon ng Pilak sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang
✓ Paglaganap ng prosa at bagong komedya. pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong
✓ Talambuhay, liham-gramatika, pamumuna at kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin
panunuring pampanitikan. at gagawin ng isang nilalang ang lahat upang
❖ Paniniwala: kahit ang diwa ng tao ay maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig sa
nakabatay sa bagay, ang pisikal na bagay at tao o bayang napupusuan.
espiritu ay dapat isabuhay at dakilain. ❖ DALAWANG URI:
❖ Pinapahalagahan ng mga klasista ang 1. Romantisismong Tradisyunal- nagpapahalaga
pagsasabuhay ng isang dakilang kaisipan sa sa halagang pantao
isang dakilang katawan. 2. Romantisismong Rebolusyonaryo-
❖ Pananaw: sa itaas matatagpuan ang pagkamakasariling karakter ng isang tauhan
kapangyarihan at ito ang lundayan ng ❖ ROMANTIKO- tawag sa pamaraan ng pagsulat
klasismo. ng mga akdang pampanitikan sa Panahon ng
❖ Matipid sa paggamit ng wika ang mga Romantisismo.
klasista- “hindi angkop ang paggamit ng mga
salitang balbal. Hindi rin angkop ang labis na ✓ Naniniwala ang mga romantiko sa lipunang
emosyon.” makatao, demokratiko at patuloy sa pag-
unald.
❖ Katangian ng Akdang Klasismo ✓ Inspirasyon + Imahinasyon = natatanging
✓ Pagkamalinaw instrument ng mga romatiko paar matuklasan
✓ Pagkamarangal ang nakakubling katotohanan/bumubuo sa
✓ Pagkapayak pagiging totoo, maganda.
✓ Pagkamatimpi ✓ Kapangyarihang rebolusyonaryo at
✓ Pagkaobhetibo damdamin.
✓ Pagkakasunod-sunod ✓ Pagpapahalaga sa kalikasang personal,
✓ Pagkakaroon ng hangganan kahalagahang kombersyunal, katotohanan,
Halimbawa: kabutihan at kagandahan.
❑ Florante at Laura’ ni Francisco Balagtas
Makatang Romantiko
❑ TEORYANG SAYKOLOHIKAL/SIKOLOHIKAL
Ang layunin ng panitikan ay Panulaang Pilipino
ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita
ng mga salig(factor) sa pagbuo ng naturang ❑ Jose Corazon de Jesus
behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, ❑ Lope K. Santos
pagkatao) ng isang tauhan sa kanyang akda. ❑ Ikdelfonso Collantes
Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago ❑ Florentino Collantes
o nagkakaraoon ng panibagong behavior ❑ Inigo Ed Regalado
dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ❑ Teodoro Gener
ito.

3 | Abrenica, Stephanie Anne C.

Maikling Kwento at Nobela pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo
(human existence).
❑ Macario Pineda
❑ Jose Esperanza ✓ Ang teoryang eksistensyalismo ay walang
❑ Faustino Galauran simulain
✓ Maihahalintulad ito sa dalawang
• REALISMO teorya:romantisismo dahil mahilig sa
Ang layunin ng panitikan ay ipakita paghanap ng tunay na paraan ng
ang mga karanasan at nasaksihan ng pagpapahayag o ekspresyon; modernism
may-akda sa kanyang lipunan. dahil nagpipilit itong magwasak ng
Sumakatuwid, ang panitikan ay hango sa kasaysayan.
totoong buhay ngunit hindi tuwirang Halimbawa:
totoo sapagkat isinaalanhg-alang ng ❑ Ako ang daigdig’ ni Alejandro G. Abadilla
may-akda ang kasiningan at ❑ ‘Aanhin Nino ‘Yan? Panitikang Thai Salin ni
pagkaepektibo ng kanyang sinulat. Lualhati Bautista

✓ Mahalaga ang katotohanan kaysa • ISTRUKTURALISMO

kagandahan
✓ Ayon sa mga realista, ang sinumang tao,
anumang bagay at lipunan, ay dapat maging
makatotohanan ang isinasagawang
paglalarawan o paglalahad.
✓ PAKSA: Kahirapan, kamangmangan,
Karahasan, krimen, bisyo, katiwalian, kawalan
ng katarungan, prostitusyon, atbp.
Mga Halimbawa
❑ Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr.
Jose P. Rizal
❑ ‘Banaag at Sikat’ ni Lope K. Santos
❑ ‘Santanas sa Lupa’ ni Celso Carunungan
❑ ‘Laro sa Baga’ ni Edgar Reyes
❑ ‘Ito Pala ang Inyo’ ni Federico Sebastian(dula)
❑ ‘May Isang Sundalo’ at ‘Nana’ ni Rene
Villanueva (dula)
• PORMALISMO
Ang layunin ng Panitikan ay iparating
sa mambabasa ang nais niyang ipaabot
gamit ang kanyang tuwirang panitikan.
Samakatuwid, kung ano ang sinasabi
ng may-akda sa kanyang panitikan ang
siyang nais niyang ipaabot sa mambabasa-
walang labis at walang kulang. Walang
simbolismo at hindi humuhingi ng higit na
malalimang pagsusuri’t pag-unawa.
✓ tanging pisikal na katangian ng akda ang
pinakabuod ng pagdulog na ito.
✓ Tungkulin ng teoryang ito ay matukoy ang
nilalaman, kaanyuan o kayarian at paraan ng
pagkakasulat ng akda.
✓ Kailangang masuri sa akda ang tema o paksa
ng akda, ang sensibilidad at pag-uugnayan
ng mga salita, istruktura ng wika, metapora,
imahen, at iba pang element ng akda.
• SIKO-ANALITIKO
tanging ang ekonomiya lamang ang
motibo ng lipunan
“nasa paghahanapbuhay ang
yugon upang lasapin ang sarap ng buhay”
nagkakaroon lamang ng maturidad
ang isang tao bunga ng kanyang kamalayan
sa kahirapan.
• EKSISTENSYALISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita
na may Kalayaan ang tao na pumili o
magdesisyon paar sa kanyang sarili na siyang
Wika ang mahalaga dahil bukod sa
hinuhubog nito ang kamalayang
panlipunan- ipinalalagay ng maraming
teorista na napakahalaga ng diskurso sa
paghubog ng kamalayang panlipunan.
’di-makatao’
• DEKONSTRUKSYON
Ang layunin ng panitikan ay ipakita
ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa
tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng
ilang mga pilosopo at manunulat na
walang iisang pananaw ang nag-udyok
sa may-akda na sumulat kundi ang
pinaghalo-halong pananaw na ang nais
iparating ay ang kabuuan ng pagtao at
mundo.
✓ Batay sa ideyang walang permanenteng
kahulugan ang teksto dahil ang wika ay di
matatag at nagbabago
✓ Higit na mahalaga ang mambabasa kaysa sa
may-akda sa pagtiyak ng kahulugan ng
teksto.
✓ Layunin ng pag-aanalisa ang paglalantad sa
mga magkakasalungat na kahulugan o
implikasyon ng teksto at ng mga salita at
pangungusap.
Halimbawa:
❑ ‘Tata Selo’ ni Rogelio Sicat
❑ ‘Kay Estrella Zeehandelaar’ salin ni Ruth Elynia
S. Mabanglo
• FEMINISMO
Ang layunin ng panitikan ay
magpakilala ng mga kalakasan at
kakayahang pambabae at iangat ang
pagtingin ng lipunan sa mga
kababaihan. Madaling matukoy kung
ang isang panitikan ay feminism sapagkat
babae o sagisag babae ang
pangunahing tauhan ay ipimayagpag
ang mabubuti at magagandang
katangian ng tauhan.
Apat na Panahon ng Feminismo
1. Mga aklat nina Kate Millen, Germaine Greer,
at Eva Figes.
2. Pagkakalathala ng mga aklat nina Showalter,
Gilbert at Gubar
3. Ang tuwirang pakikipag-ugnayan ng feminism
sa post-istrukturalismo

4 | Abrenica, Stephanie Anne C.

 4. Ang feminismong may kaugnayan sa post
modernism
✓ ang mga babae ng panitikan ay inilarawan
ng ilang manunulat bilang mahina, marupok,
tanga, sunod-sunuran, maramdamin,
emosyonal, pantahanan at masama.
✓ Ito ang sistemang pangkababaihan bilang
mga indibidwal na di-kapantay ng
kalalakihan.
Halimbawa:
❑ Sa ngalan ng Ina, ng Anak ng Diwata’t
Paraluman’ ni Lilia Quindoza Santiago (tula)
❑ ‘Sandaang damit’ ni Fanny Garcia (maikling
kuwento)
❑ ‘Sumpa’ni Rowena Festin (tula)
❑ ‘Paano Tumatula ang Isang Ina’ ni Ligaya G.
Tiamson-Rubin (tula)
• TEORYANG IMAHISMO
Ang layunin ng panitikan ay
gumagamit ng mga imahe, higit na
maghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, saloobin at iba pang nais na
ibahagi ng may-akda na madaling
maunawaan kaysa gumamit lamang ng
karaniwang salita, Sa halip na
paglalarawan at tunay na maglalahad
ng mga imahen na layong ilantad ang
tamang kaisipan na pahayag sa loob ng
panitikan.
• TEORYANG ARKITAYPAL
Ang layunin ng panitikan ay ipakita
ang mga mahahalagang bahagi ng
akda sa pamamagitan ng mga simbolo.
Ngunit hindi basta-basta masusuri ang
mga simbolo, Ngunit isa sa
pinakamainam na alamin muna ang
kabuuang konseptong tema ng panitikan
sapagkat ang mga simbolo na
nakapaloob sa akda ay magkakaugnay
sa isa’t isa. Ang layon ng simbolismo ay
naaayon sa tema at konseptong
ipinaparating ng may-akda sa mga
mambabasa.
• TEORYANG MARKISMO/MARXISMO
Ang layunin ng teoryang ito ay
ipakita na ang sumasagisag sa tao ay
may sariling kakayahan na umusbong
buhat sa pagdurusang dulot ng pang-
ekonomiyang kahirapan suliraning
panglipunan at pampulitika. Ang mga
paraan ito ang aahon mula sa
kalugmukan sa akda at magsisilbing
modelo sa mga mambabasa.
• TEORYANG MORALISTIKO
Ang layunin ng panitikan ay ilahad
ang iba’t ibang pamantayang sumusukat
sa moralidad ng isang tao. Pamantayan
ng tama o mali. Inilalahad din nito ang
pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa
pagkatao at kamalian ng isang kilos o
ugali ayon sa pamantayang itinakda ng
lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad
napagkakasunduan ayon na rin sa
kaantasan nito.
5 | Abrenica, Stephanie Anne C.
• TEORYANG QUEER
Ang layunin ng panitikan ay iangat
at pagpantayin sa paniniwala ng lipunan
sa mga homosexual. Kung ang mga
babae ay feminism ang mga homosexual
naman ay queer.
Aralin : KASAYSAYAN NG PANITIKAN SA
PANAHON NG AMERIKANO
• KALIGIRANG KASAYSAYAN
Ang mga Pilipinong mapanghimagsik
ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop
sa atin nang higit sa tatlong daang taon.
Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12
ng Hunyo 1898, tanda ng pagkakaroon natin
ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo
noon bilang unang pangulo ng Republika ng
Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging
panandalian lamang sapagkat biglang
lumusob ang mga Amerikano.
Nagkaroon ng digmaang Pilipino-
Amerikano na siyang naging sanhi ng pagsuko
ni Hen. Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa
man, ang kilusang pangkapayapaan ay
nagsimula noong pang 1900.
MGA KATANGIAN NG PANITIKAN
1. Hangaring makamit ang kalayaan
2. Marubdob na pagmamahal sa bayan
3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo
DIWANG NANAIG SA PANAHON NG AMERIKANO
1. Nasyonalismo
2. Kalayaan sa pagpapahayag
3. Paglawak ng karanasan
4. Paghanap at paggamit ng bagong
pamamaraan
MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA
AMERIKANO
1. Pagpapatayo ng mga paaralan
2. Binago ang sistema ng edukasyon
3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan
4. Ipinagamit ang wikang Ingles
5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa
pamamalakad ng pamahalaan
6. Kalayaan sa pagpapahayag na may
hangganan
MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO
1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng
Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong 1900
2. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni
Sergio Osmena noong 1900
3. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag
ni Rafael Palma noong 1900
4. Manila Daily Bulletin-1900
3 PANGKAT NG MGA MANUNULAT
1. Maka-Kastila
2. Maka-Ingles
3. Maka-Tagalog
MGA DULANG IPINATIGIL
1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni
Aurelio Tolentino
2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad
3. MALAYA –ni Tomas Remegio
4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes
 • Panitikan sa Kastila
Naging inspirasyon ng ating mga
manunulat sa Kastila si Rizal hindi lamang sa
kanyang pagiging Makabayang lider kundi
dahil pa rin sa kaniyang naisulat na dalawang
nobelang Noli at Fili. Sinasabing ang
dalawang nobelang ito ang nagtataglay ng
pinakamahusay na katangian sa lahat ng
naisulat na nobelang pampanitikan, maging
sa Ingles at Pilipino. Kaya’t ang mga
nagaganyak sumulat sa Kastila ng mga
pagpuri sa kaniya at iba pa pang mga bayani
ay sina Cecilio Apostol, Fernando Ma.
Guerrero, Jesus Balmori, Manuel Bernabe,
Claro M. Recto, at iba pa.
❖ CECILIO APOSTOL
Si Cecilio Apostol ay may tulang
handog kay Rizal, Jacinto, Mabini, at halos sa
lahat ng mga bayani ng lahi, ngunit ang
kaniyang tulang handog kay Rizal ang
pinalalagay na “pinakamainam na tulang
papuri” sa dakilang bayani ng Bagumbayan.
❖ FERNANDO MA. GUERRERO
Si Fernando Ma. Guerrero ay
ipinalalagay na anting kasuklob ni Apostol sa
paghahari ng balagtasan sa Kastila noong
kanilang kapanahunan. Sumulat din siya ng
tulang handog kay Rizal, ngunit ang
pinakamagaling niyang tula ay tinipon niya sa
isang aklat na pinamagatang “ Crisalidas” na
nangangahulugang “ Mga Higad”. Sinulat
niya ang “Invocation A Rizal” bilang
panawagan kay Rizal na isinulat niya noong
ika-19-Hunyo, 1901 bilang paggunito sa
kaarawan ni Rizal.
❖ JESUS BALMORI
Kilalang-kilala si Jesus Balmori sa
sagisag na “Batikuling” Naging Kalaban niya si
Manuel Bernabe sa balagtasan sa Kastila sa
paksang “ El Recuerdo y el Olvido”. Nahirang
siyang “Poeta laureado sa wikang kastika”
dahil tinalo niya sa labanang ito si Manuel
Bernabe.
❖ MANUEL BERNABE
Si Manuel Bernabe ay isang
makatang liriko at ang sigla ng kaniyang
damdaming Makabayan ay hindi
nagbabago sa alin mang paksang kaniyang
sinusulat. Sa pakikipagbalagtasan niya kay
Balmori, higit siyang nagging kaakit-akit sa
madla dahil sa melodiya ng kaniyang
pananalita. Ipinagtanggol niya ang “Olvido”
na nangangahulugang “Limot”
❖ CLARO M. RECTO
Sa Katayugan at kadakilaan ng
pananalita at pamamakas, hindi nagpahuli si
Claro M. Recto sa iba pang manunulat sa
kastila. Tinipon niya ang kaniyang mga tula sa
aklat na pinamagata niyang “Bajo Los
Cocoteros” (Sa lilim ng Niyugan). Sinulat niya
ang “Ante El Martir” na alay niya kay Rizal.
Mga Iba pang Manunulat sa Wikang Kastila
6 | Abrenica, Stephanie Anne C.
❖ Adelina Gurrea – Kauna-unahang makatang
babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila.
Nagkamit siya ng gantimplang “Premyo
Zobel” sa kaniyang tulang awit na “El Nido”
❖ Isidro Marpori- napatanyag siya sa
pamamagitan ng kaniyang apat na aklat na
pinamagatang “Aromas de
Ensueno”(halimuyak ng pangarap)
❖ Macario Adriatico – sumulat ng magandang
alamat ng Mindoro na pinamagantang
niyang “La Punta de Salto” (Ang Pook na
Pamulaan).
❖ Epefanio de los Santos- nakilala sa tawag na
“Don Panyong” Ipinalalagay siyang magaling
na mamumuno, at mananalambuhay sa
buong panahon ng panitikang Kastila.
❖ Pedro Aunario- sumulat ng Decalogo del
Protocionismo
PANITIKANG TAGALOG
Ang “Florante at Laura” ni Francisco Balagtas
at “Urbana at Felisa” ni Modesto de Casto ang nagging
inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog.
Inuri ni Julian Cruz Balmaceda sa tatlo ang
mga makatang Tagalog. Narito ang sumusunod:
Makata ng Puso- Kinabibilangan nina Lope K.
Santos, Inigo Ed. Regalado, Carlos Gatmaitan, Pedro
Gatmaitan, Jose Corazon de Jesus Cirilo H.
Panganiban, Deogracias del Rosario, Idefonso Santos,
Amado V. Hernandez, Nemecio Carabana, Mar
Antonio, atbp.
Makata ng buhay- pinangungunahan nina
Lope K. Santos, Jose Corazon de Jesus, Florentino
Collantes, Patricio Mariano, Carlos Gatmaitan, Amado
V. Hernandez, atbp.
Makata ng Dulaan- nangunguna sa hanay
nito ang mga pangalan nina Aurelio Tolentino, Patricio
Mariano, Severino Reyes, Tomas Remegio, atbp.
• LOPE K. SANTOS
Ang nobelista, makata,
mangangatha, at mambabalarilang si Lope K.
Santos sa tatlong panahon ng Panitikang
Tagalog: panahon ng Amerikano, ng mga
Hapones, at bagong panahon. Kung si
Manuel L. Quezon ang “Ama ng Wikang
Pambansa” si Lope K. Santos naman ang
“Apo” ng mga mananagalog. Ang nobelang
“Banaag at Sikat” ang siyang ipinalalagay na
kaniyang pinaka-Obra-Maestra.
• JOSE CORAZON DE JESUS
Kilalang-kilala si Jose Corazon de
Jesus sa sagisag na “Heseng Batute”
Tinagurian din siyang “Makata ng Pag-ibig”
noong kaniyang kapanahunan. Ang “Osang
Punong Kahoy” na tulang elehiya ang
ipinalalagay na kaniyang obra-Maestra.
• FLORENTINO COLLANTES
Isa ring batiking “duplero” tulad ni
Batute itong si Florentino Collantes. Siya ang
unang makatang Tagalog na gumagamit ng
tula sa panunuligsang pampolitika sa
 panahon ng mga Amerikano. Kilalang-kilala
siya sa sagisag na “Kuntil Butil” at ang
kaniyang obra maestra ay ang “Lumang
Simbahan”
• AMADO V. HERNANDEZ
Si Amado V. Hernandez ang
tinaguriang “Makata ng mga Manggagawa”
sa ating panitikan sa dahilang nasasalamin sa
kaniyang mga tula ang marubdob na
pagmamahal sa mga dukhang manggawa.
Para sa kaniya, ang tula ay halimuyak,
taginting, salamisim, aliw-iw. Ang panitik ay
makapangyarihan at ayon sa kaniya pati hari
ay napayuyuko ng panitik. Marami siyang
akdang naihandog sa panitikan tulad ng
Isang Dipang Langit, Mga Ibong Mandaragit,
Luha ng Buwaya, Bayang Malaya, Panday,
Munting Lupa, at iba pa. Ngunit ang
pinakaobra maestra niya ay ang “Panday”
• VALERIANO HERNANDEZ PENA
Kasabay na nanaluktok sa larangan
ng pagsulat ng nobela ni Lope K. Santos si
Valeriano Hernandez Pena. Kilalang-kilala siya
sa tawag na “Tandang Anong” at sa sagisag
na “ Kintin Kulirat”. Ang Kaniyang ipinalalagay
na pinaka-obra maestra niya ay ang “Nena at
Neneng”
• INIGO ED. REGALADO
Si Inigo Ed. Regalado ay anak ng
isang tanyag na manunulat noong panahon
ng kastila sa sagisag na “Odalager”.
Pinatunayan ni Regalado na hindi lamang siya
nanalunton sa dinaanan ng kaniyang ama,
kundi nakaabot pa sa karurukan ng tagumpay
o “sumpong” sa panitik. Naging tanyag din
siyang kuwentista, nobelista, at peryodista.
Ang Kalipunan ng kaniyang tula ay
pinamagatang Damdamin.
Aralin : Kasaysayan ng panitikan sa panahon ng
KASTILA (PANITIKAN SA PANAHON NG
KASTILA)
• KALIGIRANG KASAYSAYAN :
Ang isinaalang-alang na unang
pananakop ng mga Kastila sa ating kapuluan
ay ang pananatili rito ni Miguel Lopez de
Legazpi noong 1565, bilang kauna-unahang
Kastilang gobernador-heneral. At dito
nagsimula ang panitikan ng mga tao rito. Ang
diwa ng pasimulang ito ay nagpatuloy nang
walang pagbabago hanggang sa
pagkakaroon ng digmaan sa Kabite noong
1872. Higit sa tatlong dantaon din ang
pananakop na ito ng mga Kastila.
MGA PAGBABAGONG NAGANAP SA BUHAY NG MGA
PILIPINO:
• mapalaganap ang relihiyong Katolika
Apostolika Romana, pagpapalawak ng
kanilang hanapbuhay na pambansa at ng
kanilang nasasakupang lupain
• si Villalobos ang nagpasya ng ngalang
“Felipinas” o “Felipenas” bilang parangal kay
Haring Felipe II. “Filipinas” na naging “Pilipinas”
7 | Abrenica, Stephanie Anne C.
• taong 1565 at 1873, nakilala ang mga
pangalang Lakandula, Magat Salamat,
Tamblot, Dagohoy, Diego Silang, Palaris,
Manong Pule, atb.
• nagpalit sila ng pangalan at nagpabinyag
• Naging gobernador si Jose Basco (1778).
• Si Claveria (1849), binigyang ng apelyidong
kastila ang pamilyang Pilipino
• Instik, Hapon, Ingles nagtangkang lumusob at
umagaw sa Pilipinas
• umunlad ang kabuhayan dahil sa tuwirang
pakikipagkumersiyo ng Espanya at Europa.
Nagkaroon ng mga sasakyang tulad ng
karwahe, tren at bapor
• nagbago ang anyo ng kanilang pamamahay;
nagkaroon ng mga bahay na tisa at bato
• magagandang kasangkapan tulad ng
piyano, muwebles at mga kagamitang
pangkusina
• natuto silang magdiwang ng mga kapistahan
bilang parangal sa mga santo at Papa
• bilang libangan, nagkaroon ng mga sabong,
karera ng kabayo at Teatro
DALAWANG PANAHON NG PANITIKAN
1. Panitikang Pamaksang Pananampalataya at
Kabutihang-asal
2. Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso
TATLONG KATANGIAN NG PANITIKAN
1. May sari-saring kaanyuan at pamamaraan,
gaya ng mga tulang liriko, awit, kurido,
pasyon, duplo, karagatan, kumedya,
senakulo, sarsuwela, talambuhay, at mga
pagsasaling-wika.
2. Ang karaniwang paksain ay panrelihiyon.
3. Ang lalong nakararami ay huwad, tulad, o
halaw sa anyo, paksa, o tradisyong kastila
MGA IMPLUWENSYA NG KASTILA SA PANITIKANG
FILIPINO
1. Ang “Alibata”na ipinagmamalaki kauna-
unahang abakadang Filipino na nahalinhan
ng alpabetong Romano.
2. Ang pagkakaturo ng Doctrina Cristiana na
kinasasaligan ng mga gawang makarelihiyon.
3. Ang wikang Kastila na naging wika ng
Pantikan nang panahong yaon. Marami sa
mga salitang ito ang naging bahagi ng
wikang Filipino.
4. Ang pagkakadala ng mga alamat ng Europa
at tradisyong Europeo rito na naging bahagi
ng Panitikang Filipino tulad ng awit, kurido,
moro-moro at iba pa.
5. Ang pagkakasinop at pagkakasalin ng
makalumang panitikan sa Tagalog at sa ibang
wikain.
6. Ang pagkakalathala ng iba’t ibang aklat na
pambalarila sa wikaing Filipino tulad sa
Tagalog, Ilokano at Bisaya.
7. Ang pagkakaroon ng makarelihiyong himig ng
mga lathalain ng mga panahong yaon.
MGA AKDANG PANRELIHIYON
❑ DOCTRINA CHRISTIANA
- kauna-unahang aklat na nalimbag sa
Pilipinas noon 1593, sa pamamagitan ng
silograpiko.
 - Aklat ito nina Padre Juan de Placencia at
padre Domingo Nieva. Nasusulat ang
aklat sa Tagalog at Kastila.
- Naglalaman ng mga dasal, sampung
utos, pitong sakramento, pitong
kasalanang mortal, pangungumpisal at
katesismo.
- May 87 pahina lamang.
❑ NUESTRA SENORA DEL ROSARIO
- ikalawang aklat na nalimbag sa Pilipinas.
Akda ito ni Padre Blancas de San Jose
noong 1602 at nalimbag sa Imprenta ng
Pamantasan ng Sto. Tomas sa tulong ni
Juan de Vera, isang mestisong Intsik.
Naglalaman ito ng mga talambuhay ng
mga santo, nobena, at mga tanong at
sagot sa relihiyon.
❑ BARLAAN AT JOSAPHAT
- “Aral na Tunay na Totoong Pag-aacay sa
Tauo, nang manga Cabanalang Gaua
nang manga Malaoualhatiang Barlaan at
Josaphat (1780) na batay sa mga Sulat sa
Griyego ni San Juan Damasceno.”
- ikatlong aklat na nalimbag sa Pilipinas.
Akda ito sa Tagalog ni Padre Antonio de
Borja. Orihinal na nasa wikang Griyego.
- Jacobo Biblio (Latin), Baltazar de Santa
Cruz (Kastila)
- Ipinalalagay itong kauna-unahang
nobelang nalimbag sa Pilipinas.
- isinalin sa salitang Iloko at sa anyong
patula ni Padre Agustin Mejia.
❑ URBANA AT FELISA
- aklat na sinulat ni Modesto de Castro, ang
tinaguriang “Ama ng Klasikong Tuluyan sa
Tagalog”.Naglalaman ito ng
pagsusulatan ng magkapatid na sina
Urbana at Felisa. Pawang nauukol sa
kabutihang-asal ang nilalaman ng aklat
na ito, kaya’t malaki ang nagawang
impluwensya nito sa kaugaliang
panlipunan ng mga Pilipino.
❑ PASYON
- aklat na nauukol sa buhay at
pagpapakasakit ni Kristo. Binabasa ito
tuwing Mahal na Araw. Nagkaroon ng
apat (4) na bersyon sa Tagalog ang
akdang ito, at ang bawat bersyon ay
ayon na rin sa pangalan ng mga
nagsisulat. Ang mga ito ay ang Padre
Mariano Pilapil (1814) Gaspar Aquino de
Belen (1704); Aniceto dela Merced (1856);
at Don Luis de Guian (1750 ).
- Isinaalang-alang na pinakapopular ang
Version de Pilapil na may 8 pantig sa
bawat taludtod, at 5 taludtod sa bawat
saknong.
MGA DULANG PANRELIHIYON
• PANUNULUYAN
- Dulang tinatanghal sa lansangan
- Paghahanap ng matutuluyan nina
Maria at Joseph sa Bethlehem
8 | Abrenica, Stephanie Anne C.
- Ang mga bahay sa paligid ang
hinihingan ng mag-asawa ng silid na
matutuluyan
• DALIT (FLORES DE MAYO)
- ang pag-aalay ng bulaklak kasabay
nang pag-awit bilang handog sa Birheng
Maria.
- P. Mariano Sevilla
- (Tondo, Nobyembre 12, 1832)
• SANTA CRUZAN
- ay isang prusisyon na isinasagawa sa
huling bahagi ng pagdiriwang ng Flores
de Mayo. Isinasalarawan nito ang
paghahanap sa Banal na Krus ni Reyna
Elena, ang ina ni Constantino.
• SENAKULO
- isang dulang nagsasalaysay ng buhay at
kamatayan ng Poong Hesuskristo.
- Kadalasan ginaganap sa lansangan o sa
bakuran ng simbahan.
• SALUBONG
- Pagtatanghal ng pagtatagpo ng muling
nabuhay na Panginoong Hesus at ni
Maria.
• TIBAG
- isang pagtatanghal kung buwan ng
Mayo, ng paghahanap ni Santa Elena sa
krus na pinagpakuan kay Kristo.
• KOMEDYA/MORO-MORO
- isang matandang dulang Kastila na
naglalarawan ng pakikipaglaban ng
Espanya sa mga Muslim noong unang
panahon.
• KARILYO
- pagpapagalaw ng mga anino ng mga
pira-pirasong kartong hugis tao sa likod
ng isang kumot na puti na may ilaw.
• SARSUWELA
- isang komedya o melodramang may
kasamang awit at tugtog, may tatlong
(3)yugto, at nauukol sa mga masisidhing
damdamin tulad ng pag-ibig,
paghihiganti, panibugho, pagkasuklam at
iba pa.
- Severino Reyes o Lola Basyang
• DUNG-AW
- binibigkas nang paawit ng isang naulila
sa piling ng bangkay ng yumaong asawa,
magulang at anak.
• KARAGATAN
- Nanggaling sa alamat ng prinsesang
naghulog ng singsing sa karagatan, tapos
nangakong papakasalan niya ang
binatang makakakuha nito.
- isang larong may paligsahan sa tula ukol
sa singsing ng isang dalagang nahulog sa
gitna ng dagat at kung sinong binata ang
makakuha rito ay siyang pagkakalooban
ng pag-ibig ng dalaga.
 • DUPLO ❖ Vocabulario de la Lengua Tagala
- larong paligsahan sa pagbigkas ng tula - kauna-unahang talasalitaan sa Tagalog
na isinasagawa bilang paglalamay sa na sinulat ni Padre Pedro de San
patay. Buenaventura noong 1613.
- Isinasagawa sa ika-9 na araw ng
pagkamatay. ❖ Vocabulario de la Lengua Pampango
- Pagalingan ito sa pagbigkas at - unang aklat na pangwika sa
pagdebate, pero kailangan may tugma / Kapampangan na sinulat ni Padre Diego
sa paraang patula. Bergano noong 1732.
- Gumagamit ng mga biro, kasabihan,
salawikain at taludtod galing sa banal na ❖ Vocabulario de la Lengua Bisaya
kasulatan. - pinakamahusay na aklat pangwika sa
- BILYAKA at BILYOKO = DUPLERO Bisaya na sinulat ni Mateo Sanchez noong
1711.
• DUPLO vs. KARAGATAN
KARAGATAN DUPLO ❖ Arte de la Lengua Bicolana
Mas nauna Pinalitan ang karagatan - unang aklat pangwika sa Bikol na sinulat
May matanda, babae at Madalas dalawang lalaki ni Padre Marcos Lisboa noong 1754.
lalaki ang naglalaban
May isang paraan ng Maraming iba’t ibang ❖ Arte de la Iloka
paglalaro estilo - kauna-unahang balarilang Iloko na sinulat
Parehong gumagamit ng kasabihan, parabula at ni Francisco Lopez.
makulay na lenguahe, at kumuha ng taludtod galing sa
panitikan MGA URI NG PANITIKAN
Dahil dito, nakatulong sila sap ag-unlad ng mga Wikang
Pilipino a) PASYON – inaawit tuwing Kwaresma, hinggil sa
buhay , sakit at pagdurusa ni Kristo.
b) KOMEDYA/MORO-MORO- isang matandang
• SAYNETE dulang Kastila na naglalarawan ng
- itinuturing na isa sa mga dulang pakikipaglaban ng Espanya sa mga Muslim
panlibangan nang mga huling taon ng noong unang panahon.
pananakop ng mga Kastila. Ang paksa c) DALIT – ang pag-aalay ng bulaklak kasabay
ng dulang ito ay nahihinggil sa nang pag-awit bilang handog sa Birheng
paglalahad ng kaugalian ng isang lahi o Maria.
katutubo. d) DUNG-AW –binibigkas nang paawit ng isang
naulila sa piling ng bangkay ng yumaong
• PANGANGALULUWA asawa, magulang at anak.
- Kilala bilang Todos Los Santos e) KARAGATAN – isang larong may paligsahan sa
tula ukol sa singsing ng isang dalagang
Dulang Pangtanghalan o Entablado nahulog sa gitna ng dagat at kung sinong
❑ Senakulo binata ang makakuha rito ay siyang
❑ Moro-moro pagkakalooban ng pag-ibig ng dalaga.
❑ Komedya f) DUPLO –larong paligsahan sa pagbigkas ng
❑ Karilyo tula na isinasagawa bilang paglalamay sa
patay.
Dulang Pantahanan g) KARILYO – pagpapagalaw ng mga anino ng
❑ Pamamanhikan mga pira-pirasong kartong hugis tao sa likod
❑ Patung/Panubong ng isang kumot na puti na may ilaw.
❑ Duplo h) SENAKULO – isang dulang nagsasalaysay ng
❑ Karagatan buhay at kamatayan ng Poong Hesuskristo.
❑ Juego de prenda i) TIBAG – isang pagtatanghal kung buwan ng
Mayo, ng paghahanap ni Santa Elena sa krus
Dulang Panlansangan na pinagpakuan kay Kristo.
❑ Pangangaluwa j) SARSUWELA- isang komedya o melodramang
❑ Tibag may kasamang awit at tugtog, may tatlong
❑ Panunuluyan (3)yugto, at nauukol sa mga masisidhing
❑ Salubong damdamin tulad ng pag-ibig, paghihiganti,
panibugho, pagkasuklam at iba pa.
AKDANG PANGWIKA k) KURIDO – galing sa salitang Mehikanong
“corrido” na ang ibig sabihin ay
❖ Arte Y Regalas de la Lengua Tagala “kasalukuyang pangyayari” (current event).
- sinulat ni Padre Blancas de San Jose at Ito ay tulang pasalaysay na may sukat na
isinalin sa Tagalog ni Tomas Pinpin noong walong (8) pantig at pumapaksa sa
1610. katapangan, kabayanihan at kababalaghan.
l) AWIT – tulang pasalaysay na may sukat na
❖ Compendio de la Lengua Tagala labindalawang (12) pantig at may mga
- inakda ni Padre Gaspar de San Agustin pangyayaring hango sa tunay na buhay.
noong 1703.

9 | Abrenica, Stephanie Anne C.

 m) PARABULA – kwentong hango sa Banal na
Kasulatan na maaaring umakay sa tao sa
matuwid na landas ng buhay.
n) KANTAHING-BAYAN – (Folk Songs) ang
nilalaman ay nagpapakilala ng iba’t ibang
pamumuhay at pag-uugali ng mga tao at ng
mga kaisipan at damdamin ng bayan.
o) SAYNETE – itinuturing na isa sa mga dulang
panlibangan nang mga huling taon ng
pananakop ng mga Kastila. Ang paksa ng
dulang ito ay nahihinggil sa paglalahad ng
kaugalian ng isang lahi o katutubo.

MGA KANTAHING-BAYAN

1. Leron-leron Sinta = Tagalog

2. Pamulinawen = Iloko
3. Dadansoy = Bisaya
4. Sarong Banggin =Bikol
5. Atin Cu Pung Singsing = Kapampangan

KAHALAGAHAN NG KANTAHING BAYANG PILIPINO

• Ito ay nagpapakilala na ang ating diwang-

makata ay katutubo sa ating lupain.
• Ito ay nagpapahayag na tunay na
kalinangan ng Pilipino
• Ito ay bunga at bulaklak ng matulaing
damdaming galling sa puso at kaluluwa ng
bayan.

10 | Abrenica, Stephanie Anne C.