Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại,

công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

CHƯƠNG 1: MA TRẬN VÀ ĐỊNH THỨC

BÀI 3: MA TRẬN NGHỊCH ĐẢO

Lê Thị Ngọc Quỳnh

Ngày 8-4-2022

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 1 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 2 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung trình bày

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 3 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

1. Khái niệm ma trận nghịch đảo

Trong tập hợp các số thực R, số 1 có tính chất

1a = a1 = a ∀a ∈ R.

Trong tập hợp các ma trận vuông cấp n, ma trận đơn vị In có tính chất
tương tự
AIn = In A = A ∀A ∈ Mat(n × n, R).

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 4 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Định nghĩa 1.1

Ma trận nghịch đảo của ma trận A vuông cấp n là một ma trận vuông
cùng cấp X thỏa mãn
AX = XA = In .

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 5 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Định lý 1.2
Nếu ma trận vuông A có ma trận nghịch đảo thì ma trận nghịch đảo đó là
duy nhất.
Kí hiệu: A−1 .

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 6 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 1.3
Xét ma trận
 
2 1
A= .
5 3

Khi đó
 
−1 3 −1
A = .
−5 2

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 7 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung trình bày

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 8 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

2. Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

Định nghĩa 2.1

Cho ma trận vuông
 
a11 a12 . . . a1n
a21 a22 . . . a2n 
A= . ..  .
 
. .. . .
 . . . . 
an1 an2 . . . ann

Ma trận phụ hợp của ma trận A là ma trận

 
A11 A21 . . . An1
A12 A22 . . . An2 
A∗ = (aij∗ )n×n =  . ..  .
 
.. ..
 .. . . . 
A1n A2n . . . Ann

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 9 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 2.2
Tím ma trận phụ hợp của ma trận
 
1 2
A= .
3 4

Ta có

A11 = 4, A12 = −3
A21 = −2, A22 = 1.

Do đó
 
∗ 4 −2
A = .
−3 1

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 10 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 2.3
Tìm ma trận phụ hợp của ma trận
 
1 −3 1
2 1 2 .
4 5 −1

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 11 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung trình bày

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 12 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

3. Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

Định lý 3.1
Điều kiện cần và đủ để ma trận A có ma trận nghịch đảo là |A| =
6 0. Khi
đó ma trận nghịch đảo của A được tính theo công thức
 
A11 A21 . . . An1
1 ∗ 1 A12 A22 . . . An2 

A= A =  . .. .. ..  .
|A| |A|  .. . . . 
A1n A2n . . . Ann

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 13 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 3.2
Tìm ma trận nghịch đảo của ma trận sau
 
3 7
A= .
2 5

|A| = 3.5 − 2.7 = 1 6= 0, do đó ma trận A có ma trận nghịch đảo. Ta có

A11 = 5, A12 = −2
A21 = −7, A22 = 3.

Ma trận nghịch đảo của A là

 
−1 1 5 −7
A = A∗ = .
1 −2 3

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 14 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 3.3
Tìm ma trận nghịch đảo
 
2 3
a) .
4 5
 
7 5
b) .
−4 1
 
1 2 3
c) 2 3 1 .
3 1 2
 
2 5 7
d) 6 3 4 .
5 −2 −3

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 15 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 3.4
Tìm điều kiện của a để ma trận sau khả nghịch
 
1+a 1 1
A= 1 1+a 1 .
1 1 1+a

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 16 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Lời giải
|A| = a3 + 3a2 = a2 (a + 3). Để ma trận A khả nghịch thì
(
a 6= 0
|A| = a3 + 3a2 6= 0 ⇔
a 6= −3.

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 17 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Tính chất 3.5

a) Nếu A là ma trận khả nghịch thì

(A−1 )−1 = A và |A−1 | = |A|−1 .

b) Nếu hai ma trận vuông cùng cấp A, B khả nghịch thì ma trận AB
cũng khả nghịch và
(AB)−1 = B −1 A−1 .

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 18 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung trình bày

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 19 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

4. Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ

cấp

Phương pháp:
B1: Lập ma trận mở rộng (A|In ).
B2: Dùng các phép biến đổi sơ cấp theo hàng đưa A → In . Khi đó

(A|In ) → (In |A−1 ).

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 20 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 4.1
Tìm ma trận nghịch đảo của ma trận
 
1 0 2
A = 2 −1 3 .
4 1 8

Lập ma trận (A|I3 ) và biến đổi theo dòng, ta có

   
1 0 2 | 1 0 0 1 0 2 | 1 0 0
(A|I3 ) = 2 −1 3 |
 0 1 0 → 0 −1
  −1 | −2 1 0
4 1 8 | 0 0 1 0 1 0 | −4 0 1
   
1 0 2 | 1 0 0 1 0 2 | 1 0 0
→ 0 −1 −1 | −2 1 0 → 0 1 1 | 2 −1 0 
0 0 −1 | −6 1 1 0 0 1 | 6 −1 −1

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 21 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

 
1 0 0 | −11 2 2
→ 0 1 0 | −4 0 1 .
0 0 1 | 6 −1 −1
 
−11 2 2
Vậy A−1 =  −4 0 1 .
6 −1 −1

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 22 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 4.2
Tìm ma trận nghịch đảo của ma trận
 
2 7 3
a) 3 9 4 .
1 5 3
 
1 1 1 1
1 1 −1 −1
b) 1 −1 1 −1.


1 −1 −1 −1
 
1 2 3 4
2 3 1 2
c) 1 1 1 −1.


1 0 −2 −6

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 23 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Nội dung trình bày

1 Khái niệm ma trận nghịch đảo

2 Ma trận phụ hợp của ma trận vuông

3 Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo

4 Tìm ma trận nghịch đảo bằng phương pháp biến đổi sơ cấp

5 Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 24 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

5.Ứng dụng của ma trận nghịch đảo

Xét phương trình ma trận

AX = B. (1)

với A ∈ Mat(n × n, R), B ∈ Mat(n × m, R) cho trước, X ∈ Mat(n × m, R).

Nếu A khả nghịch, phương trình có nghiệm duy nhất X = A−1 B.
Tương tự phương trình

XA = B (2)

với A ∈ Mat(n × n, R), B ∈ Mat(m × n, R) cho trước, X ∈ Mat(m × n, R)

có nghiệm duy nhất X = BA−1 .

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 25 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 5.1
Giải phương trình
   
2 1 1 2 3 4
= X
5 3 5 6 7 8

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 26 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 5.2
Tìm ma trận X thỏa mãn
 
1 2 3  
4 8 8
X 2 5 7 =
 
3 7 10
3 5 4

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 27 / 28

Khái niệm ma trận nghịch đảo Ma trận phụ hợp của ma trận vuông Điều kiện tồn tại, công thức tìm ma trận nghịch đảo Tìm ma

Ví dụ 5.3
Giải phương trình
   
1 0 2 1 1 −1
2 −1 3 X = 2 1 3 
4 1 8 1 4 5

Lê Thị Ngọc Quỳnh Ngày 8-4-2022 28 / 28