Hoorcollege cursus 20-09-2011 Spraak = gesproken taal Fonetiek Spraakgeluid Naar buiten gericht Foneem = kleinste tijd in de tijd

jd afgrensbare klankvormelijke eenheid Morfeem (WEL betekenisdragend) Spraakproductieproces: Initiatiefase (luchtstroom) Fonatiefase (stem) en Articulatiefase (spraakklanken)

Articulatiebewegingen: articulatoren Pharynx (keel), gehemelte, tong en lippen Vocalen Klinkers Consonanten Medeklinkers Diftongen tweeklank geit of tijd Guit Goud of gauw Vocalen/klinkerdriehoek!!!! Consonanten/medeklinkers Plaats/wijze van articulatie in schema Rood = stemhebbend Bilabiaal met beide lippen (lippen op elkaar) p/b/m Labiodentaal met je lippen tegen je tanden f/v/(w) Alveolair achter je voortanden t/d/n/s/z/l/r Palataal harde gehemelte c(matje) / (oranje) / (huisje, chocolade) Velair zachte gehemelte k/ n(hang) / x(chloor) Uvulair huig huig-R Glottaal Glottis, Stemspleet h (huis) Explosieven/occlusief/closief p/b Nasalen klanken gevormd door lucht die door de neus komt Fricatieven f/v/s/z frictie luchtstroom vernauwing waardoor de lucht gaat wervelen Laterale klank lucht komt langs de tong aan de zijkant van de mond eruit Trilklanken /r/ Halfklinkers w/j/h (lijkt op klinker, geen echte articulatieplek) www.uiowa.edu/~acadtech/phonetics/# SPRAAKONTWIKKELING Klankonderscheidingen die fonologisch relevant zijn in de eigen taal Negeren van niet-relevante klankverschillen (categorische perceptie) Wij nemen waar in verschillende categorien van het foneem Minimale paren een vershil in n foneem (boot-boor, jas-tas) Als een kind de R niet kan zeggen, is het verschil voor het kind niet hoorbaar) Klanken niet gesoleerd aangeleerd, maar in woorden/segmenten Kinderen leren woordjes, niet het alfabet aan klanken. Wervingsvolgorde van consonanten Beginconsonanten p/t/m/n/j Etc etc. Wervingsvolgorde van vocalen Op leeftijd (Beers 1995) Eindconsonanten p

Syllabusstructuur (Uit Levelt) Stap 1: CV (consonant + vocaal) (bijv. paard > /pa:/) Stap 2: CVC (bijv. paard > /pa:t:/) Stap 3: V Stap 4: VC SUBSTITUTIEPROCESSEN Klanken worden min of meer systematisch vervangen Articulatieplaats Fronting naar voren (bijv. koe > toe) Backing naar achteren (bijv. tak>kak) Articulatiewijze Stopping fricatief wordt occlusief (bijv. sok > tok) Gliding vervanging van l en r (bijv. blauw > bjauw) Denasalisatie nasaal wordt oraal (bijv. knoop > kloop) Stemgeving Devoicing (verstemlozing) (bijv. boek> poek) TESTEN INTERPRETEREN Waarom hebben we testen nodig? Diagnostiek Helpt de behandeling? Evaluatiemogelijkheid Indicatie voor speciaal onderwijs, ambulante begeleiding Wetenschappelijk onderzoek Je wil weten: Is er sprake van een stoornis? Wat is de aard ervan? Wat is de ernst? Testen moeten gestandaardiseerd zijn afname volgens duidelijk omschreven regels, zoals precies in de handleiding omschreven Testen moeten genormeerd zijn je wilt de resultaten kunnen vergelijken Testen moeten gekeurd zijn www.cotandocumentatie.nl