УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” – ШТИП

ЗЕМЈОДЕЛСКИ ФАКУЛТЕТ

КАТЕДРА:БИОЛОГИЈА

ПРОЕКТНА ЗАДАЧА ПО ПРЕДМЕТОТ ВЕРТЕБРАТА

ТЕМА:
КЛАСА ’РСКАВИЧНИ РИБИ(CHONDRICHTHYES)

Ментор: Изработил:
Проф.д-р Ацо Кузелов Сања Стојмилова
Индекс:092551

Штип,декември 2021

0
 СОДРЖИНА

1.Класа ’Рскавични риби(CHONDRICHTHYES)............................................................4

1.2 Општи карактеристики за класа ’Рскавични риби.............................................4
1.3 Поделба и број на видови ................................................................................ 4
2.Поткласа плочестожабрени риби ............................................................................4
3.Градба на `раскавичните риби....................................................................................5
4.
Размножување...........................................................................................................19
5. Систиматика..............................................................................................................20
6. Потксла целогави риби(Holocephali)……………………………………………….…..32
7.Распространување и екологија на `рскавичните риби............................................36
8.Стопанско значење на `рскавичните
риби ...............................................................38
9.Потекло на рибите и еволуација на `рскавичните риби ........................................39
10.+Класа оклопни риби(placodermi)……………………………………………….……..39
11.+Класа виличножабрени риби ...............................................................................40
12. Класа `рскавични риби (chondrichtyes)………………………….……………………41
Заклучок(Concluding remarks)………………………………………………………………43
Користена литература(References) …………………………………………………….44

1
Краток извадок(Апстракт)

'Рскавичните риби1 се оние кои се карактеризираат со имаат скелет составен од

'рскавица наместо коска.Суштества како ајкули или зраци припаѓаат на ова
семејство.
Покрај тоа, овој вид риба исто така често се нарекува хондрихтијани, бидејќи
неговото научно име е Хондрихтии.
'Рскавичните риби се проценува дека првпат се појавиле на Земјата за време на
периодот Горен девонски. Се верува дека овие риби уживале во два одлични
моменти на експанзија.Првиот од нив беше рано Пермијан и второто,
најзначајното, кон средината на Креда.

1
https://www.depeces.com/mk/peces-cartilaginosos.html?fbclid=IwAR29PjTbR-
cfmd0MkOeJg_TU0FBzMQ-PYadWgjNnH3D3ITRIzfKi_4oWaR4

2
Вовед(Introduction)

Рибите имаат низа многу чудни карактеристики, што ги прави навистина

фасцинантни суштества.

Првиот, а можеби и оној што привлекува најмногу внимание, е тоа што тие се
презентираат нотохорд кога се млади.Па, тоа е еден вид јаже што го имаат
животните од семејството хордати на грбот и кое делува како 'рбет. Овој нотохорд
ќе попушти додека созрева индивидуата, давајќи му можност на вистинска
'рскавица, која ќе биде оној што дефинитивно го формира скелетот.

Навикнати сме да гледаме како рибите имаат необичен изглед што ги прави да
изгледаат странично срамнети со земја. Па, кај 'рскавичните риби се случува
спротивното, бидејќи овие се срамнети со земја на грбот или стомакот 2. Една
од причините за оваа карактеристика може да се должи на фактот дека тие
немаат ребра или слична структура. Исто така, поради оваа причина, ако овие
риби остават воден екосистем, тие можат да умрат за многу кратко време, бидејќи
тежината на нивното тело ќе предизвика да се „срушат“, уништувајќи ги и
уништувајќи ги нивните внатрешни органи.

Нивните тела се покриени со скали наречени кожни дентикули. Овие скали

имаат двојна функција: заштитна и хидродинамична. Ако допреме рскавична риба,
можеме да забележиме дека нејзината кожа е мека ако ја лизнеме правата во
една насока, но дека овој феномен е тотално обратен ако го сториме тоа во
спротивна насока. Причината за ова е јасна: сите овие мали скали се наоѓаат на
ист начин и во иста насока.
Како што често се случува со сите риби, дишењето кај овој вид животно се
одвива преку жабри, кои не се заштитени со ниту еден посебен орган, нешто што
обично се случува кај повеќето коскени риби.
Сериозен проблем што влијае на 'рскавичните риби е тоа немаат мочен
меур (Орган во форма на мембранозна вреќа што се наоѓа од 'рбетот на рибата,
кој се полни со гас, промовирајќи пловност).Тие се принудени да пливаат и да
бидат постојано активни за да останат на површина.
Некои од нив имаат и специјализиран орган наречен странична линија, што е
многу корисно за да можат да фаќаат вибрации. Чувството за мирис е високо
развиено кај овие риби, спротивно на она што се случува со сетилото за вид.

2
https://shr32.ru/mk/about-teeth/osobennosti-stroeniya-hryashchevyh-ryb-drevnee-proishozhdenie-vneshnee-i-
vnutrennee/

3
1.Класа ’Рскавични риби(CHONDRICHTHYES)
1.2 Општи карактеристики за класа ’Рскавични риби
’Рскавичните риби се одликуваат со следниве основни белези на градбата
1.Скелетот на овие риби,како што покажува и самото име,е изграден од
’рскавица.Хордата е потисната од ’рбетник,изграден од ’рскавични прешлени,или
пак од нивни делови;
2.Телото им е препокриено со плоидни лушпи или,ретко,е голо;
3.Опашината перка им е хетероцеркна
4.Жабрените отвори (по 5-7,од секоја страна),со надворешната средина
комуницираат непосредно или ретко,се препокриени со кожно жабрено капаче;
5.Дел од стомачните перки кај машките форми е диференциран во орган за
копулација.Оплодувањето е внатрешно;
6.Јајцата се крупни и се обвиени со рожеста обвивка;
7.Немаат рибен меур.
Остатоци од најпримитивните форми од оваа класа се наоѓани во слоевите од
среден девон(пред околу 300 милиони години).Во текот на својата долга
еволуција,таа се диференцирала на 4 поткласи.

1.3 Поделба и број на видови

Класата ’рскавични риби обединува две изумрени поткласи;Примитивни
ајкули,Кладоселахии(Cladoselachia) и Ксенакантиди (Xenacanthidi) и 2 поткласи
кои доживеале до денешни дни:Плочестожабрени риби (Elasmobranchii) и
Целоглави риби (Holosephali).Двете современи поткласи содржат околу 630
видови,чии димензии варираат од 15 цм до 20 м.
Современите ’рскавични риби се морски форми (само неколку видови живеат во
слатководни басени).Тие се или добри пливачи и добри ловци,кои се хранат со
подвижен плен,или пак се релативно малуподвижни форми,кои се хранат со
животни што живеат на дното.

2.ПОТКЛАСА ПЛОЧЕСТОЖАБРЕНИ РИБИ

(ELASMOBRANCHII)

4
За плочестожабрените риби се карактеристични следниве основни белези3:
1) Скелетот им е изграден од ’рскавица во која често се наоѓаат инкрустрации на
соли од калциум.2) телото им е покриено со плакоидни лушпи кои преминуваат и
на вилиците,каде што можат да имаат најразлична форма;3) жабрените отвори
непосредно комунираат со надворешната средина;4) обично е присутно и
црцало(spirakulum),кое претставува остаток од жабрена торба која што се наоѓала
меѓу виличниот и јазичниот лак;5)жабрените ливчиња имаат форма на плочки
коишто се прикрепуваат по целата должина на жабрените ликови(оттука и името
плочестожабрени риби).
Формата на телото им е многу различна.Едни имаат торпедовидно
тело,прилагодено за брзо пливање,додека кај други телото им е сплескано
дорзовентрално и тие лежат на дното.
Првите плочестожабрени риби се појавиле во древните мориња кон средината на
девон(пред околу 300 милиони години).Современите форми настанале
подоцна,но голем број од нивните фамилии постојат уште од јура(т.е. од пред
околу 150 милиони години).

3.ГРАДБА НА ’РСКАВИЧНИТЕ РИБИ

Со градбата на ’рскавичните риби ќе се запознаеме преку морската
мачка(Scyliorhinus canicula),пливање.Предниот дел е раширен и е сплескан
дорзовентрално,а задниот е стеснат и е сплескан странично.Целото тело е
препокриено со плакоидни лушпи.
На телото се наоѓаат два вида перки,непарни и парни.Од непарните перки се
присутни две грбни,опашна и анална перка.Опашната перка е хетероцеркна,т.е.
задниот крај од ’рбетникот е извиен на горе и лежи во грбниот дел од опашната
перка.

Слика број 1.Морска мачка

Picture number 1. Scyliorhinus canicula

3
Димовски, А.(1991)Зоологија на `рбетните животни , стр.116

5
Парните перки се градни и стомачни.Градните перки се поголеми,одделени една
од друга и се сместени веднаш зад последниот жабрен отвор.Стомачните перки
се помали,доближени една до друга и лежат на стомачната страна,близу до
средината на телото.Внатрешните делови на овие перки кај машките форми се
изменети во парни копулаторни органи (птеригофори),Меѓу стомачните перки е
сместена клоаката а само малку зад неа се наоѓа еден пар
стомачни(абдоминални)пори кои што водат во стомачната празнина.
Долж средината од страните на телото и на главата се наоѓа странична линија во
која се сместени кожни сетилни органи.
На телото можат да се различат три региони главен,трупен и опашен,кои што
незабележливо,се надоврзуваат еден на друг.Граница меѓу главениот и трупниот
регион е предниот раб од основата на градните перки,а граница меѓу трупниот и
опашниот регион е отворот на клоаката.
Главата е голема и напред е издолжена во тупа рилка(rostrum).На нејзината
стомачна страна е поместена устата извиена во форма на потковица,а пред
устата се наоѓаат парни ноздри кои што комуницираат со аглите на устата преку
носно-усна бразда(sulcus naso-buccalis).Странично на главата се сместени крупни
очи,а зад нив е црцалото(spuraculum).Зад црцалото се наоѓаат по 5 жабрени
отвори.
Трупот е сплескан во дорзовентрален правец.На него се наоѓаат градните и
стомачните перки,како и отворот на клоаката,сместен меѓу стомачните перки
сплескани странично,силно е мускулозна и претставува главен локомоторен
апарат.На неа се наоѓаат двете грбни,опашната и аналната перка.

3.1 Внатрешна градба

Кожа
Кожата е изградена од многуслојна покожичка(epidermis) и вистинска
кожа(corium,derma).Во покожичката се наоѓаат многубројни едноклеточни
жлезди,чиј секрет го препокрива целото тело со еден тенок слој.Вистинската кожа
е изградена од сврзно ткиво.
Во кожата се сместени плакоидни лушпи.Секоја лушпа е изградена од една
ромбична плочка,всадена во вистинската кожа,и еден забец,чиј врв ја пробива
покожичката и стрчи надвор.Поголеми плакоидни лушпи,со посложена градба,се
расположени на вилициуте,каде што играат улога на заби.

Скелетен систем

6
Скелетот е изграден од рскавица во која,на оделни места,се наталожени соли од
калциум.Тој се дели на осков скелет и скелет на екстремитетите со нивните
појаси.
Осковиот скелет го сочинуваат ’рбетникот и скелетот на главата.

Слика број 2.Скелет кај ајкула

Picture number 2.Skeleton of a shark
’Рбетникот (columna vertebralis) е изграден од ’рскавични прешлени и е јасно
разгелен на два региони:трупен и опашен.Секој прешлен е изграден од тело на
прешленот,од горни(неврални) лакови со интеркаларни ’рскавици и од
долни(хемални) лакови со интеркаларни ’рскавици.Телата на прешлените се
вдлабнати и од предната и од задната страна(амфицелен тип на прешлен).Во нив
се наоѓа тесно каналче,во кое се сочувани остатоци на прешленот,а е раширена
меѓу соседните прешлени.
Горните лакови заедно со интеркаларните ’рскавици,образуваат неврален канал
во кој е сместен ’рбетниот мозок.Долните лакови во трупниот регион се слабо
развиени и образуваат напречни израстоци со кои се поврзани куси ребра.Во
опашниот регион тие се посилно развиени и образуваат хемален канал,во кој се
сместени опашната артерија и опашната вена.
Скелетот на главата е составена од два дела череп(neurocranium),кој ги
заштитува мозокот и главените сетилни органи и висцерален
скелет(viscerocranium),кој ги потпира и заштитува усниот отвор и жабрите.
Черепот(neurocranium) претставува потполна рскавична кутија која го зафаќа
мозокот од сите страни.На него се наоѓаат отвори за проаѓање на главените
нерви.

7
 Слика број 3.Скелет на глава кај ајкула
Picture number 3. Skeleton of a shark's head

Предниот дел од черепот е издолжен во клуновиден израсток или рилка(rostrum)

кој што ја потпира рилката.На рилката се надоврзува мирисен регион претставен
со мирисни капсули,кои што имаат форма на две заоблени торбички.Потоа
черепот се стеснува и образува орбити кои што ги заштитуваат очите од горната
страна и бочно.Зад орбитите повторно се раширува и го образува слушниот
регион,претставен со слушни капсули во кои се сместени делови од кожниот
лавиринт на внатрешното уво.на крајот черепот завршува со тилен регион,кој што
ја образува задната граница од платибазичен тип т.е има широка основа и широко
оддалечени орбити.
Висцералниот скелет (viscerocranium) е составен од 3 делови:виличен лак,јазичен
лак и жабрени лакови.
Виличниот или мандибуларниот лак е образуван од две парни ’рскавични
стапчиња,горно и долно.Левиот и десниот елемент од секој пар напред се
спојуваат еден со друг и ги образуваат вилиците.Горниот дел,означен како
палатоквадратна ’рскавица(palatoquadratum) игра улога на горна вилица,а долниот
дел,означен како мекелова ’рскавица(cartilage Meckeli),игра улога на долна
вилица.На задниот крај обете вилици го образуваат виличниот зглоб.На обете
вилици се наоѓаат заби.
Кај голем број ајкули пред виличниот лак се наоѓаат 1-2 пара мали
усни(лабиални) ’рскавици.Тие се сметаат како остатоци од два редуцирани
жабрени лакови и укажуваат дека виличниот лак е образуван од третиот жабрен
лак на претците.
Јазичниот лак е сместен веднаш зад виличниот.Изграден е од по две ’рскавици од
секоја страна и од една средишна одоздола.Горниот елемент од овој лак е
релативно голем и се означува како хиомандибуларна ’рскавица(hyomandibulare),а
долниот како хиоид(hyoideum).Непарниот елемент кој ги поврзува двата хиоиди од

8
долната страна е означен како копула(copula,basihyale).Хиомандибуларната
’рскавица со својот горен крај се прикрепува за слушниот регион од черепот,а со
долниот подвижно се поврзува со зглобот на вилицата и со хиоидната ’рскавица.
Виличниот лак е поврзан со черепот по тип на хиостилија т.е. задниот дел од
палатоквадратната рскавица се врзува со черепот преку хиоман-дибуларна
’рскавица.
Зад јазичниот лак се наоѓаат пет парови жабрени лакови.Секој од нив е изграден
од по 4 парни делови кои на стомачната страна се поврзани со по еден непарен
дел.Најгорниот дел од секој лак,означен како голточно-жабрен
(pharyngobranchiate),се врзува за ’рбетникот преку еластична врска.Под него
следуваат:горножабрен(eptbranchiate),средножабрен(ceratobranchiale) и
долножабрен дел(hypobranchiale).Долножабрените делови се поврзани со по една
непарна рскавица,означена како поджабрен дел или
копула(basibranchiale,capula).Кај поголемиот број ајкули,вклучувајќи ја тука и
морската мачка,поджабрените делови се слиени во една општа плочка.
Од предните краишта на жабрените лакови поаѓаат тенки ’рскавични стапчиња кои
ги преградуваат внатрешните жабрени отвори и го оневозможуваат
навлегувањето на хранливи честички во жабрените торбички,а истите ги
задржуваат во голтката.
Скелетот на екстремитетите се дели на скелет на непарните перки и скелет на
парните перки со нивните појаси.
Скелетот на непарните перки е составен од внатрешен и од надворешен
скелет.Внатрешниот скелет на грбните перки и на аналната перка е претставен
со редица од ’рскавични стапчиња(radialia),кои се вметнати во телесната
мускулатура и навлегуваат во основата на перката.На нив се надоврзува
надворешен скелет,претставен со тенки зраци од рожеста материја,означени како
еластоидни зраци(elastotrichia) кои што ја исполнуваат целата перка,каде штп се
нерасчленети ’рскавични стапчиња.Слободниот дел од перката е потпрен со
еластоидни зраци.
Скелет на парните перки и на нивнните појаси.Парните перки се врзуваат за
појаси кои им даваат соодветен потпор.Градните перки се врзуваат за раменски,а
стомачните за карличен појас.
Раменскиот појас има форма на ’рскавичен лак,вметннат во мускулатурата зад
жабрениот дел.На средината од секоја страна на лакот се наоѓа една зглобна
испакнатинка за зглобување со скелетот на градните перки.Оваа испактинка го
дели појасот на еден грбен лопатен дел(pars scapularis) и еден стомачен
коракоиден дел(pars coracoidea).
Скелетот на градните перки е образуван од 3 издолжени базални
’рскавици(basalia) кои со своите стеснати краишта се прикрепуваат за раменскиот

9
појас,а кон нивните дистални краишта се надоврзуваат радијални
стапчиња(radialia),распоредени во три реда.Дисталниот крај од перката е потпрен
со еластоидни зраци(elastotrichia).
Карличниот појас е изграден од една ’рскавична плочка,сместена во
мускулатурата,непосредно пред отворот на клоаката.На неговите странични
делови се врзува скелетот на стомачните перки.
Скелетот на стомачните перки е изграден само од базална ’рскавица(basale) на
која се надоврзуваат два реда радијални стапчиња(radialia).Останатиот дел од
перката е потпрен со еластоидни зраци.Кај мажјаците од ајкулите базалниот дел
силно е издолжен и ја образува скелетната основа на органот за копулација.

3.2 Мускулен систем

Телесната мускулатура има јасен метамерен распоред.Миомерите имаат форма
на бочно легната латинска буква W,со врвот од средното теме завртен кон
напред.Во одделни региони од телото оваа метамерија се нарушува и се
образуваат посебни мускули:очни,наджабрени,поджабрени и мускули на парните
перки.

3.3 Нервен систем

Централниот нервен систем на ’рскавични риби,во споредба со истиот кај
круглоустите,се одликува со значително поголеми релативни димензии на мозокот
на на ’рбетниот мозок,со поголема диференцираност на деловите на мозокот и со
посложени врски меѓу нив.
Предниот мозок(telencephalon) е силно развиен и со една надолжна бразда
надворешно е разделен на две хемисфери.Мирисните резни(lobi olfactorii) се
многу големи.Функционално,предниот мозок претставува виш мирисен центар.
Меѓумозокот(diencephalon) е релативно добро развиен и има добро развиени
видни баири(thalami optici).На неговата грбна страна е сместена надмозочната
жлезда или епифизата(epiphysis),а на стомачната страна е нодмозочната жлезда
или хипофиза(hypophysis cerebri).Видните нерви образуваат вкрстување(chiasma
opticum).Меѓумозокот претставува примарен во кој е со колерација на
метаболизмот.
Средниот мозок(mesencephalon) е добро развиен,но неговите релативни
димензии значително се помали отколку кај коскените риби.Одозгора,тој е
разделен на два видни резни(lobi optici) во кои завршуваат спроводните трактуси
на видниот анализатор.

10
Малиот мозок(cerebellum) е голем и препокрива голем дел од средниот и од
продолжениот мозок.На неговата површина е развиен систем од испактинки.Тој го
одржува мускулниот тонус,рамнотежата и општата координација на движењата.
Продолжениот мозок(myelencephalon) е издолжен,напред е раширен,а кон
назад,стеснувајќи се постепено,незабележително преминува во ’рбетниот
мозок.На неговата грбна страна се наоѓа ромбична јама која е препокриена само
со тенка васкуолизирана мембрана,означена како хориоиден плексус(ptexus
chorioideus).
Од мозокот излегуваат 10 пара добро развиени главени нерви.
’Рбетниот мозок(medulla spinalis) има форма на тркалезна лента и е сместен во
невралниот канал на ’рбетникот.Во неговата внатрешност јасно се изразени
стомачните рогови од сивата материја,додека гронитесе слабо изразени.
Автономниот (вегетативниот) систем е претставен со низа од симпатични
ганглии,кои што не се меѓусебно поврзани со надолжни врски.

Слика број 4.Мозок кај ајкула А-одгоре,Б-оддолу,В-странично

Picture number 4. Brain in a shark А- from above,Б- from below,В- laterally

3.4 Сетилни органи

Сетилни органи се многу посложено и посовршено изградени отколку кај
круглоустите.
Органите за мирис претставуваат еден од основните сетилни органи.Парните
ноздри се сместени на вентралната страна од главата,пред усниот отвор.Тие
водат во мирисни торбички кои имаат форма на две заоблени комори,вклучени во
’рскавица на мирисните капсули на черепот,каде се развиени со мирисен епител.
11
Секоја ноздра е поврзана со аголот на устата преку длабока ноцно-усна
бразда(sulcus naso-bucalis),кој што е препокриена со кожен набор.Водата од
устата празнина преку оваа бразда доаѓа до ноздрата и на тој начин овие риби
чувствуваат мирис.
Јакобсоновиот орган е сместен во усната празнина и како што покажале
последните истражувања,служи како детектор за соленост.
Органите за вкус се претставени со брадавички за вкус,кои што се наоѓаат во
слузокожата на усната празнина и голтката.

Слика број 5. Систем за мирис на ајкула. (а) Вентрален приказ на нервната ајкула
за да се прикаже локацијата на органот за мирис, скала = 1 cm. (б) SEM-слика за
прикажување на снопови цилии (цилијарни рецепторни клетки) на сензорниот
епител (S) прикачен на страничниот ѕид на миризливата ламела, каде што 'NS'
претставува несензорен епител.
Picture number 5. Shark's olfactory sensing system. (a) Ventral view of nervous shark to
show the location of olfactory organ, scale bar = 1 cm. (b) SEM image to show bundles
of cilia (ciliated receptor cells) on the sensory epithelium (S) attached to the side wall of
the olfactory lamella, where 'NS' represents nonsensory epithelium.

12
Очите се доста крупни и по градба се слични со очите од другите ’рбетници.Околу
нив кожата образува тркалезно неподвижно капаче,кај некои ајкули е присутна
подвижна мигателна ципа.Очите се прилагодени за гледање од близу,крупните
видови ги разликуваат контурите од предметите и нивното движење на растојание
од 10 до 15 метри,а помалите видови уште поблиску.
Органот за слух и рамнотежа е претставен само со внатрешно уво(кожен
лавиринт).Тој е сместен во ’рскавичната слушна капсула на черепот,од која е
одделен со тесен простор.Изграден е од предворје(vestibulum) и 3 полукружни
каналчиња(canales semicirculares).Предворјето со надворешната средина е
поврзано преку ендолимфен канал(ductus endolymphaticus),кој се отвара на
грбната страна од главата.Полукружните каналчиња се распоредени така што
лежат заемно перпендикуларно едно на друго,а секое од нив на едниот крај има
по едно раширување-ампула.Внатрешноста на кожниот лавиринт е исполнета со
ендолимфа,а тесниот простор меѓу лавиринтот и ’рскавичната капсула е исполнет
со перилимфа.
Кожните сетилни органи играат важна улога во ориентација.Кај ’рскавичните риби
се претставени со два типа творби:странична линија и лоренциниеви ампули.

Слика број 6.Анатомија на око кај ајкула

Picture number 6.Shark eye anatomy

Слика број 7.Внатрешно уво кај ајкула

13
 Picture number 7. Shark's inner ear
Страничната линија(linea lateralis) е распоредена по страните од телото и на
главата.Таа има форма на канал кој што е вметнат во кожата,а со надворешната
средина е поврзана преку многубројни ситни отвори.Во ѕидовите на каналот се
наоѓаат собири од сетилни клетки.Овој орган ги прима дразбите од механичките
преместувања на честичките од водата и веројатно и инфразвучните бранови.
Лоренциниевите ампули се сместени само на главата.Тие претставуваат збир од
тенки цевчиња,кои со површината комуницираат преку мал отвор.Се
претпоставува дека тие ги чувствуваат промените на температурата на
надворешната средина до 0,05C.Истовремено,тие чувствуваат и електрични
полиња со напон до 0,1-0,01мV/цм,што на овие риби им овозможува да пронајдат
неподвижен но жив плен.

3.5 Систем за дигестија

Усниот отвор е сместен на стомачната страна на главата.Тој има форма на
потковица и води во пространа усно-голточна празнина(cavum oro-pharyngeum)
чии страни се продупчени со внатрешни жабрени отвори и отворот на
црцалото.На вилиците се всадени многубројни остри запчиња,чии врвови се
завршени кон назад.На дното од усно-голточната празнина се наоѓа јазик,кој што
нема сопствена мускулатура,туку се движи со помош на јазичниот лак.На усно-
голточната празнина се надоврзува кус хранопровод(oesophagus),кој води во
простран желудник извиен во форма на латинската буква V.Предниот дел од
желудникот се означува како кардијачен,а задниот како пилоричен.Од
пилоричниот дел на желудникот започнува црево на кое можат да се различат три
дела:тенко,дебело и право црево.Тенкото црево е многу кусо и од пилоричниот
дел на желудникот е одделено со сфинктер,во него се вливаат каналите на
црниот дром(hepar) и на поджелудочната жлезда(pancreas).Дебелото црево е
многу широко и во својата внатрешност содржи спирален набор кој прави 12-13
свијоци.Овој набор го продолжува патот,го забавува проаѓањето на храната и ја
зголемува ресорбционата површина во цревото.Правото црево е многу кусо и се
отвара во клоака.Од грбната површина на правото црево поаѓа овална ректална
жлезда,оваа жлезда го отстранува вишокот на соли кои навлегуваат во
организмот со храната и со морската вода,а за време на размножувањето
излачува миризлив секрет кој помага во сретнувањето на единките од различен
пол.
Црниот дроб(hepar) е масивен орган,изграден од 2-3 резни.На него е поместена
жолчна торбичка(verisa felea),чиј канал (d.cyshcus) се излива во тенкото црево.
Полужелудочната жлезда(pancreas) е сместена меѓу желудникот и тенкото
црево.Најзиниот канал(d.pancreaticus),исто така се излива во тенкото црево.

14
Сплината(lien) е прикрепена кон испакнатиот дел од желудникот.

Слика број 8.Систем за дигестија кај морска мачка

Picture number 8.Digestive system at scyliorhinus canicula

3.6 Систем за респирација

Органи за респирација се жабрите,што се сместени во жабрените
торбички.Првата жабрена торбичка е сместена меќу јазичниот и првиот жабрен
лак,а последната меѓу четвртиот и петтиот жабрен лак.Многу жабрени торбички
преку внатрешен отвор комуницира со голтката,а со надворешниот отвор се
излиува во надворешната средина.Жабрените торбички се одделени една од
друга со меѓужабрени прегради.Овие прегради со своите основи се потпираат на
јазичниот лак и на жабрените лакови,а надворешниот слободен крај образува
кожно капаче кое го препокрива следниот жабрен отвор.На предната и задната
страна од меѓужабрените прегради се прикрепени жабрени ливчиња,коишто
имаат ектодермално потекло.Збирот од жабрени ливчиња коишто се расположени
од едната страна на меѓужабрената преграда образуваат
полужабра(hemibranchia).Две полужабри,сместени од едната и другата страна на
меѓужабрената преграда,образуваат цела жабра(holobranchia).
Црцалото(spiraculum),кое што е сместено меѓу виличниот и јазичниот лак,на
предниот ѕид има една редуцирана жабра,означена како лажна или спиракуларна
жабра(pseudobranchia).
Жабрите на ’рскавичните риби,за разлика од жабрите на коскените
риби,учествуваат само во размена на гасови.
3.7 Крвоносен систем

15
Срцето е сместено на стомачната страна од телото,пред раменскиот појас и е
опфатено со околусрцева празнина или перикард(pericardium).Тоа е изградено од
3 дела:комора(ventriculus cordis),преткомора(arium) и венозен синус(sinus
venosus).Низ срцето протекува само венска крв.
Предниот дел од комората е издолжен во артеријален конус(conus arteriosus),кој
има контрактилни ѕидови и во својата внатрешност содржи.
3.8 Артериски систем
Артерискиот систем започнува со стомачна аорта(aorta ventralis).Таа продолжува
од артеријалниот конус и во пределот на меѓужабрените прегради дава 5 пара
доводни жабрени артерии(aa.branchiales afferents),кои во жабрите се разбиваат на
мрежа од капилари.Крвта што е оксидирана во жабрите ја изнесуваат одводни
жабрени артерии(aa.branchiale efferentes),кои што од секоја страна,се вливаат во
по еден корен на аортата(arcus aortae).Овие корени на аортата продолжуваат кон
главата во својство на главени артерии(aa.carotici),а на назад се спојуваат и ја
образуваат грбната аорта(aorta dorsalis,aorta descendens).
Грбната аорта од кон назад под рбетникот и испраќа гранчиња кон различните
внатрешни органи:потклучни артерии(aa.subclaviae),кон градните перки,цревна
артерија(a.coeliaca) кон желудникот,црниот дроб и поджелудочната
жлезда,предна мезентеријална артерија(a.mesenterica anterior) кон
цревото,полови артерии(aa.genitales) кон половите органи,бубрежни
артерии(aa.renales) кон бубрезите и слабински артерии(aa.iliacae) кон стомачните
перки.На крајот,грбната аорта влегува во хемалниот канал од ’рбетникот и добива
име опашна артерија(a.caudalis).

3.9 Венски систем

Венската крв од главата ја собираат парните предни кардинални
вени(vv.cardinales anteriores) и парните долни главени вени(vv.jugulares inferiors).
Од опашката крвта ја изнесува опашната вена(v.caudalis),која,штом навлезе во
стомачната празнина,се разгранува во две бубрежни портни вени(vv.portae
renales),последните се разгрануваат во бубрезите во мрежа од капилари и го
образуваат бубрежниот портен систем.Од бубрезите,крвта се собира во
капилари,кои се сливаат и ги образуваат задните кардинални вени.
Предните и задните кардинални вени,како и долните главени вени,од секоја
страна се вливаат во по еден кивиеров канал(ductus cuvieri),а тие во венозниот
синус(sinus venosus).Од стомачните перки и од ѕидот на телото крвта ја собираат
страничните вени(vv.lateralis) кои што ја изнесуваат крвта од парните перки.Секоја
странична вена потоа се влива во соодветниот кивиеров канал.

16
Од системот за дигестија крвта ја изнесува неколку помали вени,кои потоа се
сливаат и ја образуваат црнодробната портна вена(v.portae hepatis).Последната
се влива во црниот дроб,каде што се распаѓа на капилари и го образува
црнодробниот портен систем.Собрана пак преку капилари,крвта од црниот дроб се
изнесува преку црнодробната вена(v.hepatica),која што се влива во венозниот
синус.

Слика број 9.Циркулаторен и респираторен систем кај ајкула

Picture number 9. Circulatory and respiratory systems in shark

3.10 Урогенитален систем

Екскреторните и половите органи кај мажјаците се поврзани со заеднички одводни
канали,додека кај женките тие се наполно разделени.
Органите за екскреција-бубрезите(rens) се парен орган од типот на
мезонефрос.Тие имаат изглед на издолжени тела кои што лежат под ’рбетникот и
се протегаат долж целата стомачна празнина.Предниот дел од бубрегот е
стеснат,а задниот е раширен.
Кај женската форма од предниот дел на секој бубрег излегува по еден
мочковод(ureter) кој проаѓа под стомачната страна на бубрегот и на задниот крај
се раширува во страничен мочен синус левиот и десниот страничен мочен синус
потоа се спојуваат во средишен мочен синус кој се отвара во клоаката на врвот од
една уринарна папила.Од задниот дел на бубрегот излегуваат 4-6 изводни
каналчиња кои се вливаат во страничниот мочен синус.
Кај машката форма предниот дел од бубрегот ја загубил екскреторната функција и
е означен како Leidvg-ова жлезда,а неговиот канал служи како

17
семевод(spermiduct,vas deferens).Каналчињата од задниот дел на
бубрегот ,обично 5 на број,претходно се соединуваат во еден општ канал,кој
потоа се влива во урогенитален сиснус(sinus urogenitalis).
3.11 Машки полов систем
Кај машката форма се присутни два семеници(testes),кои што се прикрепени за
грбниот ѕид од стомачната празнина преку набор од перитонеумот,означен како
mesorchium.Од предниот крај на секој семеник излегуваат семеизводни
каналчиња(vassa eferentia) кои се вливаат во каналчињата од предниот дел на
бубрегот,образувајќи надсеменик(epidvdimis).Каналчињата од надсеменикот потоа
продолжуваат во семевод(spermiduct,vas deferens) кој што ,всушност го
претставува мочководот на женската форма.Задниот крај од секој семевод се
раширува во семено меурче(vesicula seminalis) кое потоа се влива во
урогенитален синус(sinus urogenitalis) кој што се отвара во клоаката на врвот од
една урогенитална папила.Во близок однос кон семеното меурче се наоѓа една
издолжена семена торбичка или семеприемник,предниот крај од оваа торбичка
завршува слепо,додека задните краишта на левата и десната торбичка се
соединуваат и го образуваат урогениталниот синус.
На внатрешните делови од стомачните перки кај машките форми се наоѓаат,како
што веќе беше спомнато,копулаторни органи(prerigopodii,migzoplerigiumi) кои се
внесуваат во клоаката на женката во актот на копулацијата.
3.12 Женски полов систем
Наспроти поголемиот број од ајкулите,кај женката од морската мачка е присутен
само еден јајник(ovarium),кој што е прикрепен кон грбниот ѕид од стомачната
страна преку mesovarium.Присутни се два јајцеводи(oviduct,canal Mulleri) кои
проаѓаат по стомашната страна на бубрезите.Тие се поврзани со јајниците,а
комуницираат со стомачната празнина.Предните краишта на обата јајцеводи се
споени и преку заеднички отвор,означен како инка(ostium),коминицираат со
стомачната празнина и се изливаат во клоаката преку заеднички отвор,веднаш
зад предниот крај,на секој јајцевод се наоѓа по едно задебелување во чија
внатрешност се наоѓа лушпеста жлезда(нидаментален орган),задниот крај од
секој јајцевод е значително поширок и се означува како матка(uterus).

18
 Слика број 10. Урогенитален систем кај ајкула А-мажјак,Б-женка
Picture number 10. Urogenital system in a shark A- male,Б- female

4.РАЗМНОЖУВАЊЕ
Оплодувањето кај ајкулите е внатрешно.Исклучок прави само поларната
ајкула(Somniosus microcephalus),чија женка одложува до 500 јајца,кои машката
форма ги оплодува во водата,надвор од телото на мајката.
Размножувањето се врши по пат на несење на јајца,на јајцеживородност и
живороднест.Кај формите што одложуваат јајца оплодувањето станува во горниот
дел од јајцеводот и јајцето,движејќи се на назад,прво се обвива со белкова,а
потоа со рожеста обвивка.Потоа јајцето се одложува во водата и со посебните
камшичести израстоци,кои што се наоѓаат на обвивката,се прикрепува кон
различни подводни растенија.Јајцата на големите ајкули спаѓаат меѓу најкрупните
јајца што се познати и во животинскиот свет.Така на пример кај китовата ајкула
(Rhincodon typus) тие се големи 22 х14цм.
Кај јајцеживородните видови,конкои се однесуваат најголемиот број од
современите ајкули,оплоденото јајце се задржува во долниот дел од
јајцеводот(матката) се до раѓањето.Притоа,кај едни видови тие се задржуваат
тука како во инкубатор,без да се создава тесна врска меѓу ембрионот и телото на
мајката.Кај други,како на пример кај некои раји,постои посебен начин на исхрана
на младите кои што се развиваат:ѕидот на матката образува израстоци,кои
навлегуваат во црцалото на ембрионите и излачуваат хранлива течност што
потсетува на млеко.
На крајот,кај живородните ајкули,на жолточната торбичка се развиваат
многубројни продолжетоци кои што враснуваат во ѕидот на матката.На тој начин
се формира жолточна(вителусна) плацента која главно служи за дишење на
ембрионот,бидејќи истиот е доволно снабден со жолток за исхрана.

19
Ембрионалниот развиток на ’рскавичните риби е бавен:кај ајкулите тој трае 7-9
месеци,кај рајите 4-14,а кај целоглавите риби 9-12 месеци.Излупените или пак
родените млади се разликуваат од возрасните само по големина и наполно се
способни за самостоен живот.

5.СИСТЕМАТИКА
Поткласата плочестожабрени риби
големина варира од 15цм.па се
надреда:ајкули(Selachomorpha) и
базира,пред се ,на некои белези
анатомски белези.
содржи околу 600 современи видови,чија
до 20 метри.Обично ја делат на два
раји(Batomorpha),а класификацијата се
од надворешната градба,како и на некои

Надред ајкули(Selachomorpha)
Телото на ајкулите е издолжено и,повеќе или помалку,има торпедовидна
форма.Опашното стебло е снажно и завршува со хетероцеркна опашна перка,кои
се положени странично на главата.Големината на различните видови варира од
15цм до 20м.Најголемиот број видови се типични грабежливци,а само мал број се
хранат со планктонски или бентосни животни.
Овој надред опфаќа 6 редови,со околу 250 видови,широко се распространети во
сите мориња и океани,а се среќаваат и во слатките води.Некои видови играат
значајна улога во стопанскиот риболов.
Ред Разнозаби ајкули(Heterodoniformes)
Овој ред опфаќа една современа и неколку изумрени фамилии.Се одликуваат со
присуство на две грбни перки во чии почеток се наоѓа по еден остар трн.Во
предниот дел од вилиците забите се мали и остри,а во задниот се силни,но
затапени.Распространети се претежно во умерените и субтропските води на
Индискиот и Тихиот Океан.Достигнуваат должина до 1,5 метар
Фамилијата разнозаби ајкули(Heterodontidae) содржи околу 7-10 видови.
Јапонската разнозаба ајкула(Heterodontus japonicus) е распространета по
бреговите на Кореја и Јапонија.

20
 Слика број 11. Јапонската разнозаба ајкула
Picture number 11. Heterodontus japonicus

Ред Многужабрени ајкули(Hexanchiformes)

Ајкулите од овој ред се одликуваат со присуство на 6-7 жабрени отвори што
претставуваат примитивен белег.Околу хордата немаат одделни
прешлени.Присутна е само една грна перка.Содржи 2 фамилии со 6
видови.Широко се распространети во сите океани,но никаде не се бројни.
Фамилијата мантијни ајкули(Chlamydoselachidae) содржи само еден вид,мантијна
ајкула(Chlamydoselachus anguineus) која достигнува должина 1,2-2м.Од секоја
страна на главата има по 6 жабрени отвори кои што се препокриени со кожни
набори.Живее во близина на дното,во умерените и топлите мориња.
Фамилијата многужабрени ајкули(Hexanchidae) се одликува од предходната
фамилија по тоа што жабрените отвори не им се препокриени со кожни
набори.Содржи 5 видови на доста крупни ајкули,со должина од 4-8
метри.Распространети се во тропските и субтропските мориња,а со топлите
морски струи навлегуваат и во умерените широчини.Овие ајкули поседуваат некои
белези по кои можат да се доближуваат до најстарите претставници на
ајкулите.Нивни фосилни остатоци се најдени во слоевите од јура(пред околу 150
милиони години).
Шестожабрената ајкула(Hexanchus griseus) е доста крупна риба,со должина до 4,8
и маса до 800кг.Таа е широко распространета ајкула.

21
 Слика број 12.Мантијна ајкула
Picture number 12.Chlamydoselachus anguineus

Слика број 13. Шестожабрена ајкула

Picture number 13. Hexanchus griseus

Слика број 14.Обична морска лисица

Picture number 14.Alopias vulpinus

22
 Слика број 15.Модро морско куче
Picture number 15. Carcharias glaucus

Слика број 16.Бела ајкула

Picture number 16. Carcharodon carcharias

Ред Ламни(Lamniformes)
Кон овој ред се однесува најголемиот дел од современите ајкули.Се одликуваат
со присуство на две грбни перки кои напред немаат трнови.Телата на прешлените
им се оформени.Многу се разнообразни и по надворешниот изглед,и по димензии
и на начинот на живеење.Широко се распространети во топлите и умерените води
на сите океани,а некои видови живеат уште и во слатките води овој ред содржи
многу видови,групирани во 12 фамилии.
Фамилијата китови ајкули(Rhincodontidae) содржи само еден вид: китова
ајкула(Rhincodon typus) која достигнува должина од 15 до 20м.и претставува

23
најкрупен претставник од современите ајкули.Се среќава во сите океани,каде се
задржува во површинските слоеви од водата.Се одликува со многу големи
жабрени отвори.Се храни со ситни планктонски организми.

Слика број 17.Китова ајкула

Picture number 17.Rhincodon typus

Фамилија песочни ајкули(Carchariidae) содржи 6-7 видови.Сите жабрени отвори им

се сместени пред основата на градните перки.
Модрото морско куче(Carcharias glaucus),кое достигнува должина и до 4м.,го има и
во Јадранското Море.Неговото месо се одликува со непријатна миризба,
Фамилијата морска лисица(Alopiidae) вклучува 4 видови мна многу споеобразни
ајкули,чија главна карактеристика е многу долгата опашна перка,која што зафаќа
скоро половина од должината на телото.
Обичната морска лисица(Alopias vulpinus) достигнува должина до 6м.и маса до
450кг.Најчесто се среќава во Атлантскиот и во Тихиот Океан,а ја има и во
Јадранското Море.
Фамилијата харингови ајкули(Lamnidae) содржи 6 видови,кои достигнуваат крупни
димензии и водат пелагичен начин на живеење.Се одликуваат со срповидна
опашна перка,со присуство на добро изразен килна опашното стебло и со крупни
заби.
Белата ајкула или кархародон(Carcharodon carcharias) е една од најголемите
грабежливи ајкули.Обично е долга 5-6м.,но се среќаваат примероци долги и 11 и
повеќе метри.Широко е распространета во топлите води на сите океани,а се
среќава и во умерените води.За човекот,таа е една од најопасните ајкули.

24
Харинговата ајкула(Lamna nasus) обично е долга 1,5-2,5м.,но достигнува должина
и до 3,6м.Распространета е во Атлантскиот и во Тихиот Океан.Се храни со
харинги,скуши,сардини и други јатни риби.

Слика број 18.Харинговата ајкула

Picture number 18.Lamna nasus

Фамилијата гигантски ајкули(Cetorhinidae) содржи само еден вид:гигантската

ајкула(Cetorhinus maximus),која се среќава во умерените води на двете земјини
полутопки.Достигнува должина од 12 до 15м.,така што по должина заостанува
само зад китовата ајкула.Се одликува со многу големи жабрени отвори,кои ја
опфаќаат главата од грбната страна до грлото.Се храни со планктонски
организми.Ретко навлегува и во Јадранското Море.
Фамилија морски мачки(Scyliorhinidae) содржи околу 60 видови мали ајкули,чија
должина се движи од 50 до 150цм.По правило имаат две грбни
перки,распространети се во крајбрежниот регион на умерените води.Морската
мачка(Scylliorhinus canicula) е распространета во Атлантскиот брег на Европа,во
Средноземно,Јадранско и Црно Море.Обично е долга 60цм.,а ретко и до 1м.
Фамилијата триакии(Triakidae) содржи повеќе од 30 видови,кои ретко надминуваат
должина од 1,5м.Живеат во крајбрежните води,на мали длабочини.
Mustelus laevis е широко распространет,а е доста чест и во Јадранското Море.
Фамилијата сиви или пилозаби ајкули(Carcharhinidae) лучува повеќе од 60
видови.Тие претставуваат најспецијализирана група на ајкули.
Тупорилната ајкула(Carcharhinus leucas) ги населува крајбрежните делови на
тропските региони.Достигнува должина до 3,6м.
Фамилијата чеканоглави ајкули или ајкули чекани (Sphymidae) содржи 7
видови.од сите видови.Од сите други ајкули се одликуваат со посебна форма на
25
главата:таа е силно сплескана во дорзовентрален правец,а отстрана има два
големи израстоци,кои што ако главата се гледа одозгора,личат на чекани.Тоа се
силни и брзи пливачи,кои што се среќаваат како во крајбрежниот дел така и во
отворено море,а не ретко навлегуваат и во бракични води.
Обичната ајкула-чекан(Sphyma zygaena) е долга до 4м.,а е распространета во
субтропските мориња,каде живее на дното.

Ред Squaliformes
Кон овој ред се однесуваат ајкули кои што имаат две грбни перки,но немаат
анална перка.Распространети се во топлите и во ладните води,како во горните
слоеви на водата,така и на големи длабочини.Долги се 1м.,ретко до 2м.Во состав
на редот влегуваат 3 фамилии,со околу 33 видови.
Фамилијата Squalidae опфаќа околу 20 видови,релативно мали
ајкули,распространети во сите мориња и океани.
Squalus acanthias е долга околу 1м.,а понекогаш достигнува и до 2м.Широко е
распространета,а е доста честа и во Јадранското Море.

Ред Пилоносни ајкули(Pristiophoriformes)

Се одликуваат по тоа што рилката им е издолжена во еден сплескан мечовиден
израсток,кој странично е снабден со заби,по што потсетува на двојно назабена
пила.На вентралната страна од оваа пила,отприлика на средината,се наоѓа еден
пар мали сетилни мустаќи.Немаат анална перка,а бројот на жабрените отвори е 5-
6.Тоа се релативно мали ајкули,долги до 1,5м.,кои ги населуваат топлите води на
западните делови на Индискиот и Тихиот Океан.Содржи само една фамилија.
Фамилија пилоносни ајкули(Pristiophoridae) содржи 4 видови.Јапонската
пилоносна ајкула(Pristiophorus japonicus) е распространета по бреговите на
Јапонија и КОреја.Со помош на пилата,таа ја бара својата храна,а не е исклучено
пилата да служи и како орудие за одбрана и напад.

Ред Скватини или морски ангели(Squatiniformes)

По надворешниот изглед скватините се многу блиски до рајите,од кои се
разликуваат по тоа што жабрените отвори се сместени странично на
главата.Сличностите се огледуваат во тоа што телото им е
сплесканодорзовентрално,градните перки се широки,а грбните перки се
поместени кон назад.Тоа се белези кои кај скватините се стекнати независно,како
резултат на прилагодувањето кон слични услови на живот.Од анатомска гледна

26
точка скватините се вистински ајкули.Во прилог на тоа зборува и фактот што кај
нив опашката останува како главен локомоторен орган.Редов содржи само една
фамилија,распространети во умерените и субтропските води на сите океани.
Европскиот морски ангел(Squatina squatina) е најкрупен претставник од
фамилијата.ДОстигнува должина до 2,4м. и маса до 72кг.Распространет е во
Атлантскиот Океан и Средоземното море.

Слика број 19. Гигантската ајкула

Picture number 19. Cetorhinus maximus

Слика број 20.Мустелус вулгарис

Picture number 20. Mustelus vulgaris

27
Слика број 21.Јапонска пилоносна ајкула
Picture number 21.Pristiophorus japonicus

Слика број 22.Обичната ајкула-чекан

Picture number 22.Sphyma Zygaena

28
 Слика број 23.Скуалус акантиас
Picture number 23.Squalus acanthias

Слика број 24. Европскиот морски ангел

Picture number 24.Squatina squatina

Надред Раји или ражи(Batomorpha)

Телото на рајите силно е сплескано во дорзовентрален правец,а основата на
градните перки е срастена со страните од телото и главата.Немаат опашна перка
и мигателна ципа.Жабрените отвори се сместени на стомачната страна,а
црцалото е големо.Забите имаат форма на шипови или пак се силно сплескани и
заокружени.
Големината на рајите варира од неколку центиметри до 7м.,при што масата може
да достигне до 2,5 тони.Широко се распространети во сите мориња и
океани.Најголеминиот број од нив живеат на мали длабочини,но се среќаваат и
видови кои што живеат на длабочина од 2.500 до 2.700 метри.

29
Овој надред опфаќа 5 редови,со 300-340 видови.
Ред Пилоносни раји(Pristiformes)
Телото на овие раји е слабо сплескано,а основите на градните перки се срастени
со главата само до височина на устата.Од другите раји се одликуваат со силно
издолжена рилка,која што има изглед на мечовиден израсток,снабден одстрана со
големи забовидни израстоци.Овој израсток,за разлика од пилоносните ајкули нема
сетилни хустаки.Распространети се во тропските и субтропските води на сите
океани,каде живеат на дното.
СОдржи само една фамилија.
Фамилијата пилоносни раји(Pristidae) содржи 7 видови.
Пилоносната раја(Pristis pectinatus) достигнува должина до 5м. и маса до 350кг.Го
населува Атлантскиот,Тихиот и Индискиот Океан и Средноземното ;Море.

Ред Rhinobatiformes
Овие раји личат на ајкулите по низа белези .но жабрените отвори ил се поместени
на долната половина од главата.Содржи 2 фамилии,со околу 50 видови,чија
должина варира од 75цм.до 3 метри.Распространети се во Атлантскиот,Тихиот и
Индискиот Океан.Слично на ајкулите,се движат со помош на опашното стебло.

Ред Ромбични раји(Rajiformes)

Ромбичните раји се карактеризираат со силно сплескано ромбично тело,со
посебни израстоци на карличните ’рскавици и со траги од жабрени ливчиња на
црцалото.На опашката немаат шипови.Опашното стебло јасно е издвоено од
трупот и завршува со мала опашна перка.Тие ги населуваат умерените и ладните
води,каде се задржуваат на дното,а во тропските делови се среќаваат само на
поголеми длабочини.Должината им варира од 30цм.до 2,5метри.Се движи со
помош на градните перки.
Во состав на овој ред влегуваат 3 фамилии,со нешто повеќе од 100 видови.
Фамилијата вистински раји(Rajidae) содржи повеќе од 100 видови.Се
карактеризираат со широк диск,кој што има ромбична форма.Широко се
распространети во морињата и океаните,каде живеат на мали длабочини,но се
среќавани и на длабочини поголеми од 2.000 метри.
Обичната раја(Raja clavata) е широко распространета по бреговите на Европа и
Северна Африка,а е честа и во Јадранското и Црното Море.Женките се долги до
125цм.,а мажјаците до 85цм.

30
Ред Dasyatiformes
Овие раји имаат форма на тркалезен,овален или ромбичен диск,чија широчина
честопати ја надминува должината.Немаат израстоци на карличните ’рскавици,а
на црцалото нема траги од жабрени ливчиња.Кај голем број претставници на
опашката се присутни трнови.
Содржи 7 фамилии,со повеќе од 100 видови.
Фамилијата боцкоопашни раји(Dasyatidae) содржи околу 35 видовикај кои
широчината на дискот варира од 60цм.до повеќе од 2,5 метри.Своето име го
добиле по тоа штоо на горната страна од опашката имаат една или повеќе боцки
кои странично се снабдени со запчиња.Долж долната страна од овие боцки проаѓа
бразда на чие дно се наоѓаат клетки кои што излачуваат отровен секрет.Овој
секрет е многу токсичен и предизвикува големи спазматични болки.Овие отровни
боцки претставуваат страшно оружје,кое главно се применува за
одбрана.Распространети се претежно во тропските и субтропските мориња,а само
мал број видови ги има и во умерената зона.
Боцкоопашестата раја(Dasyatis pastujaca) обично е долга до 1м.,но се среќаваат и
примероци долги и до 2,5 метри.
Фамилијата рогоносни раји или манти(Mobulidae) содржи околу 10 видови кон кои
се вклучени и некои најкрупни раји.Предните делови од градните перки кај овие
раји образуваат израстоци кои потсетуваат на рогови.Очите се расположени
странично на главата,а црцалата се мали.Распространети се во тропските и
субтропските мориња на сите океани,каде водат пелагичен начин на живеење.
Мантата или гигантскиот морски ѓавол(Manta birostris) е најкрупен претставник од
рајите.Широчината на дискот може да достигне до 6,5м.,а масата на рибата 1,5-2
тони.Ја има во тропските води на сите океани.Способни се да скокаат над водата
до височина од 1,5 метри.

Ред Електрични раји(Torpediniformes)

Овие раји се одликуваат од своите сродници со заобленото тело и со тесниот
опашен дел,кој е јасно одделен од трупот и завршува со опашна перка.Од сите
ајкулови риби се одликуваат по присуството на електрични органи,расположени
бочно на главата.Овие органи можат да сочинуваат 1-6 од тежината на телото,а
електричниот удар може да има напон до 300 волти си јачина до 5
ампери.Електричниот удар на покрупен торпедо може да го обори дури и човекот.

31
Овој ред содржи 5 фамилии со повеќе од 30 видови.Ги населуваат тропските и
субтропските води на сите океани.
Фамилијата електрични раји(Torpedinidae) опфаќа околу 30 видови.
Обичниот торпедо или обичната електрична раја(Torpedo marmorata) достигнува
должина до 1,8м.,и маса до 90 кг.Распространет е во Атлантскиот и Индискиот
Океан,како и во Средоземното и во Јадранското Море.

6.ПОТКЛАСА ЦЕЛОГЛАВИ РИБИ (HOLOCEPHALI)

Општи карактеристики
Припадниците од оваа поткласа обединуваат белези на плечесто-
жабрените(Elasmobranchii) и на коскените риби(Osteichthyes).
Со плочестожабрените риби ги поврзуваат следниве белези:
1.кај машките форми се присутни копулаторни органи,а женските форми се
способни да одложуваат крупни јајца,вклучени во рожеста капсула.
2.во надворешната покривка се присутни плакоидни лушпи,а во внатрешниот
рскавичен скелет нема никакви коскени елементи;
3.во срцето е присутен артериски конус ,а во цревото спирален набор
4.крупните ноздри се доближени до напречно поставената уста и со аглите на
устата се поврзани преку бразди,кои ја пресекуваат горната усна
5.перките се потпрени со еластоидни конци(elastotrichia)
6.срцето и мозокот се изградени како кај плочестожабрените риби
7.отсуствува рибен меур

Од друга страна,кај целоглавите риби,како и кај коскените:

1.отсуствуваат клоаката и црцалото
2.од секоја страна на главата се наоѓаат еден жабрен отвор,препокриен со кожно
жабрено капаче.
Горната вилица е срастена со черепот по тип на автостилија(оттука и името
Целоглави).Хордата се задржува во текот на целиот живот,не се образовани тела
на прешлените,а се присутни само ’рскавични горни и долни лакови.Забниот
апарат е претставен со јаки плочки за џвакање(два пара на горната и еден пар на
долната вилица).

32
Се смета дека целоглавите риби потекнале од изумрени ајкуловидни претци и
претставуваат бочна филогенетска гранка.Познати се од горен девон и
напредувале до креда.Многубројните современи видови се однесуваат кон еден
ред:химери.

Ред Химери(Chimaeriformes)
Современите претставници од овој ред се одликуваат со валчесто тело,кое се
стеснува кон опашката.Главата е голема,а усниот отвор е мал и е сместен
одоздола.Тој е опколен со набори,слични на усни,два од нив се сместени
странично,а третиот е кон надвор од долната вилица и има изглед на втора или
надворешна долна вилица.Присутни се две грбни перки,аналната перка е
мала.Опашната перка кај некои видови е хетероцеркна,а кај други е издолжена во
форма на конец.За разлика од плочестожабрените риби,химерите имаат по еден
жабрен отвор од секоја страна на главата,препокриен со кожно жабрено капаче во
кое нема коскени елементи.
Копулаторните органи(pterigopodii) кај машките форми се снабдени со плакоидни
запчиња.Покрај нив,кај машките форми се присутни специјални пргани,наречени
придржувачи(tenacula) кои служат за придржување на женката при актот на
копулација.Овие органи се претставени со непарен черепен израсток и со парни
стомачни израстоци,кои се потпрени со ’рскавичен скелет и се вооружени со
силни боцки.
Телото на химерите обично е голо и е покриено со лига.Плакоидните лушпи кои го
покривале телото кај некои изумрени форми,кај современите химери се сочувани
само на копулаторните органи и на придржувачите кај машките форми,а се
преформирале во боцки на првата грбна перка и во форма на мали прстени,во
кои се вклучени елементи на каналот на страничната линија.Кај некои видови
овие творби се сочувани на грбната страна во форма на мали боцки.
’Рбетникот е претставен со постојана хорда на која се наоѓаат ’рскавични
лакови.Черепот има карактеристична форма,бидејќи е силно стеснет во пределот
на орбитите,а и пред нив.Палатоквадратната ’рскавица е мала и е срасната со
черепот(автостилен тип на врзување).Јазичниот лак е сличен со жабрените,но е
нешто поголем од нив.
Во системот за дигестија карактеристична е градбата на забите.Тие имаат форма
на јаки плочки со неправилна површина и со остри рабови за сечење.Во горната
вилица се наоѓаат два пара:мали вомерови заби сместени напред,и поголеми
непчени заби сместени зад првите.На долната вилица се наоѓа само еден пар од
долно вилични(мандибуларни)заби.
Женскиот полов систем е изграден слично како кај ајкулите,а машкиот е изграден
посебно.Семениците имаат изглед на големи јајчести тела,а во семените

33
каналчиња се наоѓаат непотполно созреани семени продукти.Овие несозреани
продукти попаѓаат во натсеменикот(epidydimis),каде што се собираат во
сперматофори,а овие потоа се складираат во посебни напречно поставени камари
во семеното меурче,а потоа преминуваат во угогениталниот синус.
Оплодувањето е внатрешно и се остварува со помош на копулаторните органи.Кај
женката созреваат само по две јајца,а секое од нив е вклучено во рожеста капсула
долга 12-42цм.
Химерите се претежно длабоковидни морски риби кои живеат на длабочини од
неколку метри па се до 2.500метри.Го населуваат Атлантскиот,Тихиот и
Индискиот Океан.Се хранат главно со брзрбетници кои што живеат на дното.
Изумрени претставници од химерите се познати од долна јура,а современите
родови Chimucra и Callorhynus од горна креда.Денес се познати околу 30
видови,групирани во 3 блиски фамилии.
Фамилијата вистински химери(Цхимаеридае) содржи 22 видови кои се
карактеризираат со тупа рилка и со дводелни или троделни копулаторни органи
кај машките форми.
Европската химера(Chimaera monstrosa) достигнува должина до 1,5м.Го населува
Источен Атлантик,од Ирска и Норвешка до Средоземно Море и брегот на Јужна
Африка.Честа е во Баренцовото Море.На север живее на длабочини од 200 до
500м.,а на југ нешто подлабоко,од 350 до 700 метри.

Слика број 25.Пилоносна раја

Picture number 25. Pristis pectinatus

34
 Слика број 26.Обична раја
Picture number 26.Raja clavate

Слика број 27.Обичен торпедо

Picture number 27.Torpedo marmorata

Слика број 28.Европската химера

Picture number 28.Chimaera monstrosa

35
 Слика број 29.Сурлеста химера
Picture number 29.Callorhinchus callorhinchus

Фамилијата носести химери (Rhinochimaeridae) се најдлабоководни претставници

на овој ред.Се карактеризираат со силно издолжена и заострена рилка и со цели
копулаторни органи кај машките форми.
Хариота(Harriotta releighana) населува длабочини од 700 до 2.500м.,во северниот
дел од Атлантскиот Океан и во водите на Јапонија и Калифорнија.
Најкрупната досега уловена женка била долга 99цм.
Фамилијата сурлести химери(Callorhinchidae) се одликува со тоа што предниот
дел од рилката е издолжен во сурличка чиј врв е завртен кон назад.Живеат во
умерените и умерено ладните води на крајбрежијата на Јужна Америка,Јужна
Австралија,Тасманија и Нова Гвинеја.
Сурлестата химера(Callorhinchus callorhinchus) е долга повеќе од 1м. има маса до
10кг.

7.РАСПРОСТРАНУВАЊЕ И ЕКОЛОГИЈА НА ’РСКАВИЧНИТЕ РИБИ

Најголемиот број од ’рскавичните риби во своето распространување е ограничен
на топлите екваторијални води на морињата и океаните.Така на пример,во
топлите води на Јужна Јапонија се среќаваат претставници на скоро половината
од современите родови на ’рскавичните риби.Некои видови се распространети
многу широко,од поларните до тропските води ( на пример мантијната
ајкула,Chlamydoselachus anguineus);таквите водови во тропските води се
задржуваат на поголеми длабочини,каде што водата е поладна.Исто така,се
среќаваат и видови со ограничено распространување,како и такви кои ги

36
населуваат и умерените и ладните води.Само мал број ајкули(на пример
никарагвијската ајкула,Carcharias nicaraguensis) навлегува и во слатките води.
Најголемиот број ајкули се одлични пливачи кои можат брзо и долготрајно да
пливаат.Тие водат грабежлив начин на живеење,напаѓајќи различни риби и
морски безрбетници(мекотели,ракообразни и други),а само мал број од нив( на
пример китовата и гигантската ајкула) се хранат со планктонски организми.Рајите
пак се хранат со безрбетници кои што живеат на дното.
За ајкулите кои што живеат на дното,за повеќето раји и целоглавите риби е
карактеристичен малуподвижен,повеќе или помалку станарски начин на
живеење.Поголемиот дел од времето рајите го поминуваат полузакопани во
подлогата.Овие животни,најверојатно,имаат свои индивидуални реони кои ги
бранат од други видови.Големината на овие реони зависи од големината на
рибата,од нејзината специјализација кон исхраната,од бројноста на хранливите
објекти,од карактерот на подлогата итн.Во некои случаи овие риби живеат на
растојае од неколку метри една од друга,а во други на поголемо растојание.
Внатревидовата организација на ’рскавичните риби е слабо проучена.Но,таа
постои и различно е изразена кај различните видови.Мирната гигантска
ајкула(Cetorhinus maximus) се собира во групи од по 20-30 примероци,а наспроти
неа сличната по начинот на исхрана китова ајкула(Rhincodon typus) се среќава
само поединечно.Поподвижните ајкули обично се движат во групи од по 2-3
примероци,но при појава на покрупен плен(на пример ранет кит или пак
бродолом),тие брзо се собираат во јата кои потоа набрзо се растураат.
Ваквата еколошка диференцираност им овозможила на ’рскавичните риби да ги
зафатат основните еколошки ниши во морињата и успешно да имконкурираат на
коскените риби.Нивното распространување во сите мориња и значителниот број
на современи видови дозволува да се смета дека тие,без оглед на еволуционата
старост на голем број групи и релативната примитивност на морфолошките
белези,се наполно конкурентно способни на моските ’рбетници,Од друга
страна,многу малиот број видови кои постојано живеат во слатки води и нивните
ограничени ареали на распространување,сведочат дека ’рскавичните риби не
успеале да се спротистават на конкуренцијата на коскените риби во слатките
води.
Миграциите на ’рскавичните риби се слабо проучени.Тие се поврзани,пред се,со
менувањето на температурата на водата и,во врска со тоа,со прераспределбата
на хранливите објекти.Рајите и целоглавите риби во текот на зимата се
задржуваат на поголеми длабочини отколку во текот на летото.Кај некои видови
се познати миграции кои се поврзани со размножувањето;таквите видови
напролет се доближуваат до крајбрежијата,каде во тој период храната е обилна,и
тука се размножуваат.За време на миграцијата,кај некои видови многукратно се
зголемува големината на јатото,кое,понекогаш може да достигне огромни

37
размери.Така на пример со едно повлекување на мрежа покрај брегот на Англија
биле уловени 20.000 примероци на Squalus acanthias,а во Азовското Море биле
уловени 10.000 примероци од Dasyatis pectinaca.
Плодноста на ’рскавичните риби е мала:тие одложуваат мал број јајца или пак
раѓаат мал број млади.Овој број кај ајкулите варира од 4 кај морската
лисица(Alopias vulpinus),3-5 кај харинговите ајкули од родот Lamna,до 30-80 млади
кај тигровата ајкула(Galecerdo clarieri).Кај рајите овој број варира од едно,кај
крупната манта(Mantha birostris) до 6-12 млади кај другите видови.
Внатрешното оплодување,крупните димензии на јајцата,значителната количина на
хранливи материи,јаката обвивка на јајцатаи,на крај,широко распространетата
живородност се прилагодени кои многу ја смалиле ембрионалната и
постембрионалната смртност на ’рскавичните риби.Таквата економичност во
размножувањето,без сомнение,придонела за опстанокот на ’рскавичните риби и
им помогнала на истите да зафатат значајно место во современите морски
биоценози.

8.СТОПАНСКО ЗНАЧЕЊЕ НА ’РСКАВИЧНИТЕ РИБИ

’Рскавичните риби не зафаќаат некое значајно место во светскиот риболов,со
оглед на тоа што во него учествуваат само со 1,5-2 проценти.
Причина за тоа е што најголемиот дел од нив не образуваат јата,што го отежнува
нивното ловење.Поради тоа,како објекти на специјален лов се јавуваат само мал
број видови,и тоа само во ограничени подрачја.Некои ајкули,особено покрупните
видови,претставуваат објекти на спортски риболов.
Рскавичните риби се користат многу различно во различните земји.Така,на
пример,додека во Австралија и Јапонија многу видови се користат во
исхраната,во Америка и Европа истите,или многу блиски видови,се преработуваат
во рибно брашно или се извезуваат во оние земји во кои се јадат.
Од црниот дроб на ајкулите се добива маст,која содржи големи количини на
витамин А и се користи во исхраната и за медицински цели.
Главен снабдувач на светскиот пазар со оваа маст до Втората светска војна била
Норвешка,каде оваа маст ја ваделе од црниот дроб на бакаларот(Gadus
marhua).Со опаѓањето на уловот на бакалари и за време на војната,започнало
интезивно ловење на определени видови ајкули чиј црн дроб исто така е богат со
маст.Но,со разработката на технологии за добивање на синтетички витамин
А,ловењето на ајкули драстично се намалило.
Маста од ајкулите се користи и за подмачкување на различни чувствителни
прибори,во козметиката и за други цели.Кожата од голем број ајкули и раји наоѓа

38
примена во изработката на различни галантериски производи,а се користи и за
шлифовање.
За да се намалат случаите на напади на ајкулите врз луѓето,досега се
произведени повеќе материи кои ги одбиваат ајкулите,а во одделни земји се
применува интезивно ловење на покрупните видови со цел да се намали нивниот
број.

9.ПОТЕКЛО НА РИБИТЕ И ЕВОЛУЦИЈА НА ’РСКАВИЧНИТЕ РИБИ

Остатоци од риби,во форма на парчиња од лушпи и боцки,се познати од слоевите
на горен силур,а посочувани остатоциод различни груги на риби се наоѓани во
слоевите од долен девон.Поради тоа,поопределено може да се зборува дека
најпримитивните риби се појавиле во почетокот или кон средината на силур.Се
смета дека рибите се јавиле во слатководните басени и дека подоцна различни
групи од нив,независно и многукратко,навлегувале во морињата,а некои повторно
се вратиле во слатките води.
Разјаснувањето на текот на еволуцијата на рибите го отежнуваат повеќе моменти:
1.малиот број од лошо сочувани остатоци не дозволува да се проследат
патиштата на постанокот на различни групи
2.еволуцијата се одвивала во многу долг период на време(400-450 милиони
години) и по многу сложени патишта
3.во некои случаи еволуцијата се одвивала конвергентно,заради приспособување
кон слични услови на живеење.Поради тоа,доста оддалечени групи стекнувале
слични прилагодби и слични морфолошки белези.Сето тоа ја усложнува
разработката на систематиката на рибите.
Се претпоставува дека рибите потекнуваат од примитивните разноштитнии
безвилични ’рбетници(поткласа Heterostaci од класата Pteraspidomorphi) кои што
живееле во слатките води.Од тие првични,за сега непознати ’рбетници со
вилица(Gnathostomata),настанале две групи:оклопни риби(Placodermi) и
виличножабрени риби(Aphetohyoidi или Acanthodii),кои што ги сметаат за
самостојни класи.Во рамките на овие две класи се среќаваат низа
експериментални модели за развитокот на вилиците и на парните перки.

10.+КЛАСА ОКЛОПНИ РИБИ (PLACODERMI)

Оваа класа опфаќа како мали,така и доста крупни риби,од кои некои достигнуваат
должина до 6м.Главата и предниот дел од трупот им биле покриени со силен
оклоп од коскени плочки,а задниот дел од телото им бил покриен со лушпи или
бил гол.Вилиците им биле масивни и често вкоскенувале.Градните перки им биле

39
подвижно поврзани со оклопот;тие биле обични или пак покриени со коскени
штитчиња.Кај некои видови биле присутни и стомачни перки.Околу хордата
немало тела на прешлените,туку елементи на лакови.Дел од главениот штит ги
препокривал жабрените отвори.
-Овие риби живееле во реките,но во средината на девон се јавиле и морски
форми.Веројатно се хранеле со безрбетници.Наполно изумреле кон крајот на
девон и во почетокот на карбон.

11.+КЛАСА ВИЛИЧНОЖАБРЕНИ РИБИ

(APHETOHYOIDI ИЛИ ACANTHODII)
Овие риви се блиски кон оклипните риби.Имале мала и средна големина и
вретенесто тело.Веројатно живееле во реки со побрз тек и се одликуваат со
поголема подвижност.Главата и телото им биле покриени со коски и многубројни
лушпи,слични на ганоидните лушпи од некои коскени риби.Черепот им бил
’рскавичен,а понекогаш и делумно вкоскен.Виличниот лак бил сличен на
жабрените лакови од кои се разликувал со поголема масивност:горната вилица им
била изградена од 2-3,а долната само од 1-2 елементи.Жабрените отвори
комулицирале со надворешната средина самостојно,но кај некои видови имало
жабрено капаче.Парните и непарните перки им биле добро развиени и потпрени
со јаки коскени боцки.Кај некои видови,меѓу крупните градни и стомачни перки,се
наоѓале до 6 парови мали перки или парни боцки.Оваа особина обично се зема
како доказ за постанакот на парните перки по пат на делумна редукција на
деловите од континѕирани парни набори на перките,аналогни на метаплевралните
набори на амфиоксусот.Скелетот на парните перки и нивните појаси веројатно
бил сличен на тој од современите ’рскавични риби.
Кон средината на девон претставници од оваа класа се распространиле и во
морињата,а кон средината на перм тие изумреле.Веројатно е дека во почетокот
на девон од некои примитивни виличножабрени риби настанале ’рскавичните
риби(Chondrichthyes),а друга група од тие примитивни виличножабрени риби уште
кон крајот на силур дала почеток на коскените риби(Osteichthyes).

12.КЛАСА ’РСКАВИЧНИ РИБИ (CHONDRICHTYES)

Погоре беше спомнато дека во составот на оваа класа,покрај двете
современи,влегуваат и две изумрени поткласи

+ПОТКЛАСА ПРИМИТИВНИ АЈКУЛИ ИЛИ КЛАДОСЕЛАХИИ(CLADOSELACHH)

40
Остатоци од овие риби во форма на заби и на отпечатоци од телото,се наоѓани во
слоевите на среден левон.Веројатно е дека поголемиот број видови живеел во
морињата.Тоа биле риби со мали и средни димензии (малку подолги од 1м.),со
складно и вретенесто тело и со силна хетероцеркна опашна перка.Парните перки
се прикрепувале за телото со широка основа.Телото им било покриено со
плакоидни лушпи.Скелетот им бил ’рскавичен,а околу хордата немало тела на
прешлени.Горната и долнТ вилица им биле изградени од одделни елементи,но се
потпирале на јазичниот лак.Устата им била речиси на крајот од муцката,а очите
им биле добро развиени.
Овие риби изумреле кон крајот на карбон.

Слика број 30.Род Птерихтиоди

Picture number 30.Genus Pterichthyodes

Слика број 31.Род Динихтис

Picture number 31.Genus Dinichthys

41
 Слика број 32.Род Климатиус
Picture number 32.Genus Climatius

+ПОТКЛАСА КСЕНАКАНТИДИ (HENACANTHIDA ИЛИ PLEURACANTHODII)

Оваа поткласа потекнува од примитивни слатководни кладоселахии,веројатно кон
средината на девон.Тоа биле ајкуловидни риби,долги до 1 м.,со стројно тело,со
издолжена грбна перка и со дифицеркна опашна перка.Скелетот на градните
перки им бил изграден бисеријално,т.е. бил образован од една централна оска на
која странично биле поставени радиите.Скелетот на стомачните перки им бил
моносеријален,а кај машките форми биле диференцирани копулаторни
органи(птеригоподии).Скелетот им бил од ’рскавица во која често се наоѓале
инкрустрации,а уште немале тела на прешлените.
Остатоци од овие риби често се наоѓаат во наносите од слатководните басени,од
времето на карбон и од долен перм.Веројатно тие биле активни грабливци кои се
хранеле со мали риби.Изумреле кон крајот на перм и оттогаш ајкулови риби
практично не се среќаваат во слатководните басени.

42
Заклучок(Concluding remarks)

Кога се повикуваме на 'рскавични риби, мора да знаеме дека во рамките на оваа

класа, можеме да најдеме два добро диференцирани подвида. Од една страна го
имаме Сламиобранши, и од друга страна Холоцефалос. За возврат, во рамките
на своите Сламиобранши можеме да направиме разлика
помеѓу Селачиморфс и Бастоиди.
Селачиморфите се она што обично го знаеме како ајкули или ајкула. Тие се
најслични на коскените риби. Бастоидите се однесуваат на животни кои ги
нарекуваме манти, зраци, електрични зраци и пила.
Што се однесува до холоцефалосот, и за жал, треба да се забележи дека
повеќето од нив веќе изумреле. Во моментов наоѓаме само мала група од нив,
која се нарекува Химери. Несомнено, тие се многу посебни риби, особено поради
нивниот физички изглед, во кој се издвојува главата што излегува претерано од
телото, со се во форма на испакнатина што се наоѓа на стомакот.
Како и кај ајкули и химерите имаат одредени сличности со коскените риби,
вклучително и појава на оперкулум. Тие обично живеат на дното на морињата и
океаните, каде што се хранат со мекотели и мали без'рбетни животни.
Се надевам дека со овој напис успеавте подобро да ги запознаете рскавичните
риби, како и нивните обичаи, нивните карактеристики итн. Како што видовте, тие
не се толку чудни суштества и сигурно повеќе од едно е изненадено да ги открие.

43
Користена литература(References)
1.Димовски, А.(1991)Зоологија на `рбетните животни , Скопје

Интернет извори :
1.https://www.depeces.com/mk/peces-cartilaginosos.html?fbclid=IwAR29PjTbR-
cfmd0MkOeJg_TU0FBzMQ-PYadWgjNnH3D3ITRIzfKi_4oWaR4
2. https://mk.autograndad.com/9855/1/ribi.html
3.https://mk.wikipedia.org/wiki/%E2%80%99%D0%A0%D1%81%D0%BA
%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B8_
%D1%80%D0%B8%D0%B1%D0%B8
4. https://mk.dualjuridik.org/475-cartilaginous-fish.html
5.https://shr32.ru/mk/about-teeth/osobennosti-stroeniya-hryashchevyh-ryb-drevnee-
proishozhdenie-vneshnee-i-vnutrennee/

44