Professional Documents
Culture Documents
X decyduje się sprzedać Y zestaw kina domowego marki Samsung – takiej treści
decyzję podejmuje w swoim umyśle. Składając oświadczenie woli, stwierdza, że
zestaw ten darowuje Y. Wola wewnętrzna świadczy o chęci przeniesienia własności
pod tytułem odpłatnym; wola uzewnętrzniona – o zamiarze takiego przeniesienia
pod tytułem darmym. Kierując się referowaną koncepcją, należy stwierdzić, że
została zawarta umowa sprzedaży, gdyż taka była wola wewnętrzna sprzedawcy.
Zob. m.in. S. Szer, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1967, s. 310; S. Grzybowski
[w:] System prawa cywilnego, s. 473 i n.; A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej,
Warszawa 1963, s. 208; A. Kozaczka, Błąd jako wada..., s. 16; A. Szpunar, Uwagi o
pojęciu..., s. 14.
O znaczeniu treści umowy i jej skutkach prawnych przesądza też sprawiedliwy rozkład
ryzyka, ochrona uzasadnionego interesu stron i ich wzajemnych, usprawiedliwionych
oczekiwań (koncepcja zaufania, teoria uzasadnionych oczekiwań). Stan
świadomości oświadczającego ma pewne znaczenie dla oceny stopnia realizacji
wspólnego (wzajemnego) interesu społeczno-ekonomicznego obu kontrahentów
(w art. 65 § 2 k.c. rozumianego jako „cel umowy”). W przypadku gdy między stronami
czynności prawnej nie ma zgodności co do rozumienia wzajemnych zachowań
(odbiorca oświadczenia zrozumiał je inaczej niż składający), za prawnie doniosłe uznać
należy te okoliczności towarzyszące złożeniu oświadczenia, które były lub powinny były
być znane obu stronom. Okoliczności te ustalane są normatywnie, z uwzględnieniem
możliwości poznawczych obu kontrahentów, w danym kontekście sytuacyjnym.
Tak trafnie Z. Radwański [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Warszawa 2002, nb 72, s.
351. Zob. też K. Gajek, Oświadczenia woli..., s. 167 i n.; J. Gołaczyński, Oświadczenia
woli..., s. 49; W.J. Kocot, Kontrakty kreatywne – nowy rozdział w cyberewolucji prawa
umów [w:] Experientia docet– Księga jubileuszowa Profesor Elżbiety Traple, red. P.
Kostański, P. Podrecki, T. Targosz, Warszawa 2017, s. 948 i n.; M. Pecyna, A.
Behan, Smart Contracts – nowa technologia prawa umów?, TPP 2020/3, s. 207.
Czynność prawna jest stanem faktycznym, na który składają się elementy określone
przez normę prawną. Oczywiście stan faktyczny, o którym mowa, obejmuje konkretną
czynność prawną, a nie czynność prawną pojmowaną abstrakcyjnie. Aby więc
konkretna czynność prawna doszła do skutku, muszą wystąpić te wszystkie elementy
stanu faktycznego, które przewidziane zostały w ustawie lub umowie.
Jak była już o tym mowa, podstawowym i nieodzownym elementem każdej czynności
prawnej jest przynajmniej jedno oświadczenie woli. Czynności prawne, w których
stanie faktycznym wystarczy jedno oświadczenie woli do wywołania skutków
prawnych (czynności prawne jednostronne), są stosunkowo rzadkie. Z gospodarczego
punktu widzenia najistotniejsze znaczenie należy przypisać umowom (czynnościom
dwustronnym, czasami wielostronnym). Taką też postać przybiera większość czynności
(o oświadczeniach woli szerzej w dalszych rozważaniach).
Jeżeli właściciel przyzna, że przez 32 lata nie interesował się w ogóle swoją
nieruchomością, a wszystkie uprawnienia właściciela wykonywała osoba, która
domaga się stwierdzenia nabycia własności w drodze zasiedzenia, zostaje
wyłączona potrzeba wykazywania samoistności posiadania oraz czasu jego
trwania.
Zob. uchwałę SN z 20.09.1996 r., III CZP 72/96, OSNC 1997/1, poz. 4, z glosami M.
Cieślińskiego, OSP 1997/6, oraz F. Zedlera, PS 1998/1.
Jako przykłady przepisów ustawowych wskazać można art. 307 § 1 k.c., zgodnie z
którym do ustanowienia zastawu zwykłego jest potrzebne zawarcie umowy między
właścicielem rzeczy ruchomej a wierzycielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi
albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły; art. 394 § 1 k.c., zgodnie z którym
ustanowienie zadatku wymaga jego dania drugiej osobie, a także art. 774 k.c.
powszechnie rozumiany w ten sposób, że zawarcie umowy przewozu wymaga
powierzenia przewoźnikowi rzeczy do przewozu.
W każdym majątku można wyróżnić jego aktywa oraz pasywa. Czynność ma charakter
zobowiązujący, gdy w wyniku jej dokonania w majątku podmiotu dokonującego tej
czynności powiększeniu ulegają pasywa, natomiast aktywa pozostają niezmienione.
Chodzi więc o takie czynności prawne, w wyniku których powstają zobowiązania do
spełnienia określonego świadczenia na rzecz innej osoby (art. 353 k.c.).
Przysporzenie może być skutkiem dokonania przez inną osobę czynności zarówno
rozporządzającej, jak i zobowiązującej.
Jeżeli dokonana czynność prawna nie pociąga za sobą zmniejszenia pasywów lub
zwiększenia aktywów majątkowych innego podmiotu, jest to czynność nieprowadząca
do przysporzenia.
2)
3)
Ocena, czy w konkretnej sytuacji mamy do czynienia z czynnością odpłatną czy też
nieodpłatną, ma istotne znaczenie praktyczne. Generalnie bowiem prawo
cywilne udziela silniejszej ochrony temu z kontrahentów, który
dokonuje przysporzenia pod tytułem darmym. Ochrona ustawowa w czynnościach
nieodpłatnych może przejawiać się zatem w różny sposób.
Jako jeden z wielu przykładów może służyć działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg
wieczystych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 u.k.w.h. rękojmia wiary publicznej ksiąg
wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych. Oznacza to, że osoba, która w
dobrej wierze nabyła nieodpłatnie np. własność nieruchomości od osoby błędnie
wpisanej do księgi wieczystej jako właściciel, nie stanie się właścicielem. Natomiast
w analogicznej sytuacji osoba nabywająca tę nieruchomość na podstawie
czynności prawnej odpłatnej stanie się jej właścicielem. Szerzej omawia tę
problematykę A. Lutkiewicz-Rucińska, Czynność prawna nieodpłatna w
rozumieniu art. 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – konsultacje prawne, PPH
1996/3.
Zob. A. Kappes [w:] System Prawa Prywatnego, t. 9, Umowy nienazwane, red. W.J. Katner,
Warszawa 2018, § 12, nb 358; A. Kappes, Pojęcie powiernictwa w prawie
polskim [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga
Jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego, red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010, s. 357
i n.; Z. Radwański, J. Grykiel [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, red. A. Olejniczak,
Warszawa 2019, § 21 i § 22; M.A. Zachariasiewicz, Trust i inne stosunki powiernicze –
potrzeba zmian w polskim prawie prywatnym? [w:] Europeizacja prawa prywatnego, red.
M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2008, t. 2.