İDEALİNİZDEKİ

YKS
HAZIRLIK
ÜNİVERSİTE
İÇİN PLANLANMIŞ
EN İYİ YOL

QR UYGULAMASI
Karekodları (QR) okutarak
kitaplardaki konu anlatım
videolarına ve soruların
video çözümlerine
ulaşabilirsiniz.

E
PRATİK / ŞEMATİK / ANALİTİK
TIMI
ĞİT
LA MR
KONU ANLATIMLARI K
İ

N
YEN

İM
Analitik ve şematik bir
A

ZU
NU

anlayışla hazırlanan konu

YGUL
ÖZGÜN KO

anlatımları ile bilgi eksikliğinizi

ve kavram yanılgılarınızı
AMASI

giderebilirsiniz. Ünite içine

konan çözümlü sorular,
öğrenme sürecinizi
pekiştirecektir. Ünite sonlarına
konan ve Kolay-Orta-Zor olarak
sıralanan sorulardan oluşmuş
testlerle de eksik olduğunuz VİD
noktaları tespit edebilirsiniz. EO K ARI
ONU ANLATIML VİDEO KONU
ANLATIMLARI
SİSTEMİ Her ünitenin içine konan
karekodları okutarak
konu anlatım
videolarına
ulaşabilirsiniz.

Analitik Konu Anlatım Kitapları, tek başına ve tam öğrenmeyi sağlayacak şekilde özgün bir formatta hazırlan-
dı. Bu amaç doğrultusunda kitaplarımızın içeriği, dört kavram üzerinde odaklanarak oluşturuldu. Bu kavram-
lar; “analitik öğrenme”, “sarmal içerik”, “görsel öğrenme stili” ve “bireysel öğrenme” özellikleridir. Kitaplarımı-
zın içerisinde yer alan konular, tamamen görselleştirilerek ve en etkili öğrenme şekli olan bütün-parça-bütün
ilişkisi göz önünde bulundurularak oluşturulmuştur.
 Bu kitabın tüm hakları yayınevine aittir.
Yayınevinin izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi veya başka yollarla
basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. Kitaba ait metinler, şemalar, tablolar ve sorular kaynak göstererek de olsa
kullanılamaz. Kitabın hazırlanış yöntemi taklit edilemez.

YAYIN KOORDİNATÖRÜ

Sedat ÇALIŞKAN

EDİTÖR

Ahmet ÜNAL

YAZAR

H. Tolga ACARBAY
Özenç DOSTER
Adil USLU
Ahmet ÜNAL

DİZGİ - GRAFİK

Mümine TORUN

ISBN

978-605-7952-19-6

BASKI

ERTEM BASIM Ltd. Sti./ANKARA

Tel: (0312) 640 16 23 Faks: (0312) 640 16 24
Sertika No: 16031

İLETİŞİM

Ostim Mahallesi 1207. Sokak No: 3/C-D

Ostim / ANKARA
Tel: (0312) 395 13 36 - 386 00 26
GSM: (0549) 814 44 40

2 Analitik Kimya
 ÖN SÖZ

Merhaba Değerli Arkadaşlar,

Bu çalışmamız, YKS 1. basamak (TYT) adaylarının Kimya konularını kolay ve kalıcı bir şekilde öğrenmeleri için başarı-
sı kanıtlanmış bir yöntemle hazırlandı. Analitik Kimya TYT Konu Anlatım kitabı , Ortaöğretim Kimya Dersi Müfredatı'nda
yer alan kazanımları neden – sonuç ilişkisi içerisinde en iyi şekilde kavratmak ve öğrenme sürecinizi etkin biçimde
değerlendirmek amacıyla oluşturulmuştur. Kimya öğretimine yeni bir soluk getireceğini düşündüğümüz bu kitabın içe-
riği, dört kavram üzerinde odaklanarak oluşturuldu. Bu kavramlar; analitik öğrenme, sarmal içerik belirleme yaklaşımı,
görsel öğrenme stili ve bireysel öğrenme özellikleridir.

Kitap içerisinde yer alan konular, tamamen görselleştirilerek ve en etkili öğrenme şekli olan bütün-parça-bütün
ilişkisi göz önünde bulundurularak analitik öğrenmeyi kolaylaştıracak şekilde oluşturulmuştur. Öğrenme yasaları, bütü-
nün parçaya göre daha kolay algılandığını savunur. Bütünsel ve şematik olarak üniteyi görmenizi sağlayan bu yöntem
sayesinde, o ünitede geçen bütün kavramların ve bu kavramlar arasındaki ilişkilerin kolayca öğrenilmesi hedeflenmiştir.

Öğrenme, ünitenin hem başında hem de içerisinde kavram haritaları ile desteklenerek görsel öğrenme metodu ile
kalıcı hale getirilmek istenmiştir. Bunların yanında kitabın belki de en önemli özelliği, sizlerin bireysel öğrenme stilleri-
nize uygun olması ve kimya dersi ile ilgili eğer varsa ön yargılarınızı ortadan kaldıracak olmasıdır.

Her ünitenin sonuna mikro hücrelendirme yöntemine göre hazırlanan etkinlikler yerleştirilmiş, konuların önemli
noktalarına vurgu yapılmış böylelikle adayların ünite ile ilgili tüm eksiklerini görmeleri ve gidermeleri sağlanmıştır. Et-
kinliklerden sonra gelen Kalite Performans Göstergeleri (KPG) testleri, kolaydan zora anlayışına uygun olarak Kavrama,
Pekiştirme ve Güçlendirme testleri sıralaması ile yeni nesil sorulardan oluşturulmuştur.

Kitabımız ile ilgili tüm soru ve önerilerinizi “info@mrkz.com.tr” adresi ile “MRKZ Merkez Yayınları” facebook,
“@merkezyayincilik” instagram sayfalarından bize doğrudan iletebilirsiniz.

Ortaöğretim Kimya Müfredatı ile ÖSYM'nin yaptığı sınavlardaki kimya soru yönelimleri dikkate alınarak hazırlanan
bu kitabın, tüm öğrencilere ve sınavlara hazırlanan adaylara yardımcı olmasını dileriz.

3
 İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ...................................................................................................................................................... 3
İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................................................4

ÜNİTE 1: KİMYA BİLİMİ............................................................................................................................... 5

ETKİNLİK..........................................................................................................................................18
TEST ................................................................................................................................................19

ÜNİTE 2: ATOMUN YAPISI ............................................................................................................................21

ETKİNLİK..........................................................................................................................................28
TEST ................................................................................................................................................29

ÜNİTE 3: PERİYODİK SİSTEM.................................................................................................................. 31

ETKİNLİK..........................................................................................................................................40
TEST ................................................................................................................................................41

ÜNİTE 4: KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER............................................................................ 43

ETKİNLİK..........................................................................................................................................54
TEST ................................................................................................................................................55

ÜNİTE 5: MADDENİN HALLERİ................................................................................................................ 57

ETKİNLİK..........................................................................................................................................66
TEST ................................................................................................................................................67

ÜNİTE 6: DOĞA VE KİMYA........................................................................................................................ 69

ETKİNLİK..........................................................................................................................................78
TEST ................................................................................................................................................79

ÜNİTE 7: KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR.......................................... 81

ETKİNLİK........................................................................................................................................100
TEST ..............................................................................................................................................101

ÜNİTE 8: KARIŞIMLAR............................................................................................................................ 103

ETKİNLİK........................................................................................................................................118
TEST ..............................................................................................................................................119

ÜNİTE 9: ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR............................................................................................... 121

ETKİNLİK........................................................................................................................................138
TEST ..............................................................................................................................................139

ÜNİTE 10: KİMYA HER YERDE................................................................................................................. 141

ETKİNLİK........................................................................................................................................156
TEST ..............................................................................................................................................157

CEVAP ANAHTARI..................................................................................................................................... 159

ETKİNLİK CEVAP ANAHTARI.................................................................................................................... 160

4 Analitik Kimya
 Konu Konu

Soruları
Anlatımı
ÜNÝTE 1 KİMYA BİLİMİ

KİMYA

Simyacıların
KİMYANIN GELİŞİMİ bulguları

Ünlü simyacılar SİMYA

KİMYANIN UĞRAŞ ALANLARI
Simya ile kimya
arasındaki farklar

KİMYA ÖNCESİ ÇAĞLAR

Element

KİMYANIN ALT DALLARI Element Sembolleri

Organik Kimya
KİMYANIN
Bileşik
Anorganik Kimya SEMBOLİK DİLİ
Yaygın bileşik
Analitik Kimya isimleri
Bileşik formülleri
Biyokimya

Fizikokimya Maddenin Özellikleri

Maddenin ayırt
Nükleer Kimya
edici özellikleri

Çevre Kimyası Maddenin ortak

özellikleri

Termokimya
KİMYA UYGULAMALARINDA
Gıda Kimyası
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Adli Kimya

5
 Kimya Bilimi

SİMYA (ALŞİMİ)
cc Kimyanın temeli ve bilim olmamış halidir.
cc Simya ile uğraşanlara simyacı (alşimist) denir.

Simyanın bilim olmayışının nedenleri ÜNLÜ SİMYACILAR

 Deneme yanılmaya dayanması
 Aristo  El-Razi
 Teorik temellere dayanmaması
 Democritus  İbn-i Sina
 Sistematik bilgi birikimi olmaması
 Empedokles  Johann Becher
Simyanın uğraş alanları  Cabir Bin Hayyan  Paracelsus
Simya döneminde simyacıları,araştırma yapmaya yönelten
iki önemli uğraş bulunmaktadır. Aristo
Bunlar; MÖ 384–424 yılları arasında yaşa-
 Değersiz madenleri altına çevirdiğine inanılan felsefe ta- yan Aristo, birçok konuda olduğu
şını bulmak gibi dört element teorisi ile de Orta
 Ölümsüzlük iksirini bulmaktır. Çağ boyunca tek otorite olarak
kalmıştır.
cc Simyacıların buluşları Aristo’ya göre ilk madde çeşitli
→ Madenlerin işlenmesi formlar alabilmektedir. Bu alınan
formlar da bazı temel özelliklere
→ Metaller ile ilgili çalışmalar
bağlıdır. Bu özellikler dört tanedir:
→ Barut
Sıcak, soğuk, kuru, ıslak
→ Cam Buna göre,
→ Seramik Ateş: Sıcak – Kuru
→ Mürekkep, boya Hava: Sıcak – Islak
→ Esans Su: Soğuk – Islak
→ Sabun
→ Soda
İbn-i Sina
→ Tuz Mineralleri taşlar, ateşte eriyenler,
→ Malahit (renkli taş) kükürtler ve tuzlar olarak dörde
→ İmbik (damıtmada kullanmışlar) ayırmıştır.
→ HCl(tuz ruhu), HNO3(kezzap), H0SO4(zaç yağı)
→ Kıbrıs taşı (FeSO4), Göz taşı (CuSO4)
123

boyamacılıkta
→ Şap, alizarin
Cabir Bin Hayyan
→ Demir, bakır, civa, gümüş gibi elementler
İlk defa laboratuvar araç-gereçlerini
keşfetmiş ve ilk laboratuvarı kur-
cc Simyacıların kullandıkları yöntemler
muştur. Kral suyunu, sülfürik asidi
→ Damıtma
ve nitrik asidi bulmuştur.
→ Kristallendirme
→ Özütleme
→ Süzme
→ Mayalanma El-Razi
→ Kükürt buharı ile ağartma Formik asidi, sodayı, gliserini ve etil
→ Kavurma alkolü bulmuştur. Modern anlam-
→ Çözme daki elementlerin sınıflandırılması-
→ Öğütme nın temelini atmıştır.
→ Isıtma

6 Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

Ö RNEK 1 S ORU 1
Simya döneminde simyacıları, deneme- yanılma metodu ile Simyanın bir bilim olarak kabul edilmemesi,
araştırma yapmaya yönelten bir kaç önemli amaç bulunmak- I. Deneme yanılma yöntemine dayalı olması
tadır.
II. Teorik temellere dayanmaması
Buna göre,
III. Sistematik bilgi birikimi sağlamaması
I. Değersiz madenleri altına çevirmek
verilenlerden hangileri ile açıklanabilir?
II. Ölümsüzlük iksirini bulmak
III. Atomun çekirdeğindeki nükleer enerjiyi açığa çıkarmak A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
yukarıda verilenlerden hangileri bahsedilen amaçlar içe-
risinde yer alır?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
S ORU 2
Aşağıda verilenlerden hangisi simyacı değildir?
D) II ve III E) I, II ve III
A) Aristo B) El-razi C) Einstein
Çözüm: D) Empedokles E) Democritos
Simya döneminde simyacıları, araştırma yapmaya yönelten,

S ORU 3
• Değersiz madenleri altına çevirmek (I. Doğru)
• Ölümsüzlük iksirini bulmaktır. (II. Doğru)
Kimyanın simyadan yola çıkarak bir bilim olma sürecin-
yukarıdaki hedeflerdir.
de deneme yanılma metodu ile keşif arayışları sonucun-
• Atomun çekirdeğindeki nükleer enerjiyi açığa çıkarma işlemi da kimya biliminin günümüzde de kullandığı bazı yöntem-
18. yüzyılın başlarında yaşayan kimyacıların uğraş alanları ler bulunmuştur.
içerisinde yer alıp, simya dönemlerinde bahsedilen amaç-
lar içerisinde yer almamaktadır. (III. Yanlış) Buna göre,
Cevap: B I. Süzme
II. Elektroliz

Ö RNEK 2 III. Damıtma

IV. Kristallendirme
Simya dönemlerinde deneme – yanılma metodu ile bir çok
madde, araç – gereç ve yöntem keşfedilmiştir. verilenlerden hangileri simya döneminde keşfedilen
Buna göre; yöntemlerden biri değildir?
I. Barut A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
II. Plastik D) I, II ve III E) II, III ve IV
III. Sabun

verilenlerden hangileri simya döneminde keşfedilen mad-

delerden biri değildir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm:
Simyacıların buldukları ve kullandıkları maddeler eski devirler-
den beri kullanılagelen malzemelerdir.
İmbik
Barut ve sabun eski devirlerde simyacıların keşfederek kul-
lanmaya başladıkları maddeler içerisinde yer alırken, plastik
1900'lü ylların başlarında kimyacılar tarafından keşfedilerek
ATIŞTIRMALIK
kullanılmaya başlanmıştır. Simya; kimya, fizik, biyoloji, felsefe, astroloji, metalurji gibi
Cevap A alanlarda çalışma yapmıştır.

7
 Kimya Bilimi

KİMYANIN GELİŞİMİ

Sevgi ve nefret gibi kavramları madde ile özdeşleştirerek maddenin itme ve çekme
EMPEDOKLES
kuvvetleri sayesinde bir arada bulunduğuna inanmıştır.

Her maddenin bölünemeyen taneciklerden oluştuğunu ileri sürmüş ve bu taneciklere

DEMOCRİTUS
de ‘atomos’ adını vermiştir.

ARİSTO

Rönesans Döneminde yaptığı çalışmalar ile ilk kez kimyasal element tanımı yapmıştır.
Boyle’ye göre başka maddelere ayrışmayan maddeler elementtir. Bu tanıma göre, o
ROBERT BOYLE
dönemlerde tüm ayrışma teknikleri bilinmediğinden bazı bileşiklere de element den-
miştir. Örn: H2O, NaOH, CaCO3 …

Elementlerin ‘atom’ adı verilen ve parçalanamayan küçük taneciklerden oluştuğunu

JOHN DALTON ileri sürmüştür. Atomun varlığını ilk kanıtlayan kişidir. Katlı oranlar kanununu bulmuş-
tur.

VAN HELMONT İlk kez teraziyi kullanarak kimyaya nicelik kazandırmıştır.

NaCl’yi (yemeklik tuz) H2SO4 ile parçalayarak HCl ve Na2SO4 elde etmiştir. Sodyum
GLAUBER sülfat dekahidrat (Na2SO4 . 10H2O) günümüzde ‘GLAUBER TUZU’ olarak bilinir ve
kimya endüstrisinin önemli bir hammaddesidir.

Câbir bin Hayyan damıtmada kullanılan imbiği geliştirmiş “baz” kavramıyla kimyanın
CÂBİR BİN
gelişmesine katkıda bulunmuştur.Ayrıca nitrik asit, hidrojen klorür, sülfürik asit, kral
HAYYAN
suyunu elde etmiştir.

A. LAVOISIER Kütlenin korunumu kanununu bulmuştur.

Kroze, fırın gibi laboratuvar araç gereçlerini geliştirmiştir.Kostik

EBÛ BEKİR
sodayı, gliserini keşfetmiş, alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmış,
ER-RÂZÎ
karıncalardan damıtma yolu ile formik asidi elde etmiştir.

Gaz halindeki maddedin molekül sayısı ile hacmi arasında doğru

AVOGADRO
orantı bulunduğunu söylemiştir.

BERZELIUS Elementleri bugünkü sembolleri ile ifade etmiştir.

PROUST Sabit oranlar kanununu bulmuştur.

GAY-LUSSAC Birleşen hacimler kanununu bulmuştur.

8 Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

Maddelerin ateş, su, toprak ve hava elementlerinden oluş- S ORU 4

tuğunu ileri sürmüştür. Buna göre, her element iki ayrı
özellik tarafından nitelenir. Aristo’ya göre tüm maddeler
topraktan doğup yine toprağa dönerdi. Aristo’nun 4 ele-
ment kavramı tamamen düşünceye dayalıdır.

2004 tarihinde gösterime giren G.O.R.A filminde Arif, Aris-

to’ya göre 4 ana elementin ismini söylerken ateş, su top-
rak ve tahta diyor. Ancak tahta diye element olmadığını ha-
tırlayarak düzeltiyor.
Buna göre, düzelterek doğru söylediği elementin is-
mi nedir?

A) Çamur B) Hava C) Şeker

soğuk + kuru = toprak (katı) D) Oksijen E) Tuz

sıcak + ıslak = hava (gaz)

sıcak + kuru = ateş S ORU 5

soğuk + ıslak = su (sıvı) Madde Sınıfı
I. Karbon dioksit Hava
II. Alkol Su
III. Cıva Toprak

ATIŞTIRMALIK Oda koşullarında bulunan yukarıdaki maddelerden han-

gilerinin sınıflandırılması Aristo’nun element tanımına
Bazı sorularda yukarıdaki şemayı bilmek gerekebilir. göre yanlıştır?
Bunu şu şekilde kodlayabiliriz: HAVA SICAK ATEŞ gibi
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
KURU TOPRAKLARI SOĞUK SU ile ISLAT(K)
D) II ve III E) I, II ve III

Ö RNEK 3
Bazı simyacı ve kimyacıların kimya bilimine bulundukları katkı
isimlerinin karşısında belirtilmiştir.
Çözüm:
Modern kimyanın öncüsü olan Antoine Lavoisier yaptığı deney-
Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? de, bir miktar kalay metalini içi hava dolu bir cam balona ko-
yup ağzını kapatarak tartmıştır. Cam balonun ağzını açmadan
Simyacı veya Kimyacı Kimya bilimine katkısı ısıttığında balonda beyaz bir toz oluştuğunu gözlemlemiştir.
Bu cam balonu tekrar tarttığında başlangıçtaki ağırlığın değiş-
A) J. Dalton Katlı oranlar yasasını bulmuş- mediğini görmüştür. Deneylerinde teraziyi kullanarak Kütlenin
tur. Korunumu Kanununu bulmuştur. Sabit oranlar yasasını bulan
B) R. Boyle Element kavramını öne süren bilim insanı Proust‘tur.
ilk bilim insanıdır. Cevap D
C) Ebû-Bekir el-Râzî Kroze, fırın gibi laboratuar ge-
reçlerini bulmuştur.
D) A. Lavoisier Sabit oranlar yasasını bulmuş-
tur.
E) Van Helmont Teraziyi bulmuştur.

9
 Kimya Bilimi

KİMYA BİLİMİ

cc Maddenin yapısını, özelliklerini ve değişimlerini inceleyen bilim dalıdır.

Kimyanın bilim olma süreci Kimyanın uğraş alanları

xx Deneylerin sistematik biçimde yapılması xx İlaç endüstrisi

xx Terazinin hassas kullanımının yaygınlaşması xx Gübre endüstrisi

xx Deneylerde kullanılan maddeler arasında nicel ilişkilerin xx Petrokimya

kurulması
xx Boyar madde endüstrisi
xx Teorilerin doğrudan deney sonuçları ile ilişkilendirip test
edilmesi xx Arıtım

xx Adli kimya

xx Polimer kimyası
Kimya Öncesi Çağlar xx Tekstil endüstrisi
cc Simya Çağı (MS 300-1600): (Felsefe taşı ve ölümsüzlük
iksirinin arandığı dönemler) xx Kozmetik endüstrisi
cc İatro Simya Çağı (1600-1700): (Tıbba hizmet etmek xx Temizlik endüstrisi
için ilaçlar hazırlandığı dönemdir)
cc Filojiston Kimya Çağı (1700-1800): (Yanma sürecinin xx Ahşap işleme ve boyama
araştırıldığı dönemdir)
xx İnşaat sektörü
cc Nicel Kimya Çağı( 1800 yılı sonrası)

S ORU 6 S ORU 7
I. Sabun üretimi I. Depremlerin oluşumu ve merkezlerinin belirlenmesi
II. Leke tutmayan kumaş üretimi II. Metallerin cevherlerden elde edilmesi ve işlenmesi
III. Ahşap işleme ve boyama III. Yeni ilaçların üretilmesi

Yukarıdakilerden hangileri kimya biliminin uğraş alan- Yukarıdakilerden hangileri kimyanın çalışma alanların-
ları arasında gösterilebilir? dan birisi değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

10 Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

KİMYANIN ALT DALLARI

Organik kimya Anorganik kimya Analitik kimya Biyokimya Fizikokimya

Karbon temelli bile-
şikleri inceler.
Örnek: Polimerler,
ilaçlar, patlayıcılar…
Organik olmayan
bileşikleri inceler.
Örnek: Asit, baz, tuz
oksit, su…
Maddenin bileşen-
lerinin nitelik ve
niceliğini inceler.
Örnek: Su analiz-
leri...
Canlıların yapısında-
ki kimyasalları ince-
ler. Örnek: Genetik,
hücre biyolojisi ve
kan tahlili...
Kimyasal sistemleri
iş, güç ve enerji
açısından inceler.
Örnek: Pilin elektrik
üretmesi, buzdolabı-
nın çalışması…

Nükleer kimya Çevre kimyası Termokimya Gıda kimyası Adli kimya

Atom altı tanecikleri Toprak, hava, su Kimyasal reaksiyon- Besinlerdeki Adli olaylardaki kim-
ve nükleer enerjiyi kirliliğine neden olan ların ısı ile ilişkisini kimyasal maddeleri yasal analizleri yapar
inceler. Örnek: atom kimyasalları inceler. inceler. inceler. ve sporcuların doping
bombası… kullanıp kullanmadığı
ile ilgili tahliller yapar.

S ORU 8 S ORU 9
I II III
Ben Johnson 1987 Dünya Atle-
tizm Şampiyonası ve 1988 Yaz
Olimpiyatları’ndaki 100 metre
yarışlarında dünya rekoru kır-
sa da yapılan analizler sonu-
cunda doping yaptığı gerek-
çesiyle bu rekorlar iptal
edilirken, elde ettiği şampiyon- Çimento Benzin Lastik
luklar da geri alındı.
Yukarıda resimleri verilen maddelerden hangileri kimya
Buna göre, verilen olayda, biliminin endüstriyel uygulamaları sonucu üretilmiştir?
I. Adli kimya,
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
II. Polimer kimyası,
D) II ve III E) I, II ve III
III. Fizikokimya

yukarıdaki kimya alt disiplerinden hangilerinden fay-

dalanılmıştır?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

11
 Kimya Bilimi

KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

MADDE

Saf(arı) madde Saf olmayan madde(Karışım)

Homojen karışım Heterojen

Element Bileşik
(Çözelti) karışım

MADDE : Kütlesi, hacmi, eylemsizliği olan tanecikli yapıdaki her şey maddedir.
14243

Atom Molekül İyon

Fe, Na… H2, CO2… K+, SO42–…

SAF MADDE ELEMENT BİLEŞİK

cc Aynı cins taneciklerden oluşan
maddelerdir.
cc Homojendirler. Hal değiştirirken
heterojen olurlar. Örn: Buzlu su.
cc Belirli ayırt edici özellikleri vardır.
Özkütle, kaynama ve erime noktası
gibi.
cc Tuz, alkol, şeker saf maddedir.
cc Hal değiştirirken sıcaklıkları sabit
kalır.
cc Aynı cins atom içerirler.
cc Atomik (He, Na…) ya da moleküler
(H2, P4…) halde bulunabilirler.
cc Atomik olanlar sembol, moleküler
olanlar formül ile gösterilirler.
cc Hiçbir fiziksel ya da kimyasal yön-
tem ile kendinden daha basit mad-
delere ayrıştırılamazlar.
cc Farklı cins atom, aynı cins molekül
içerirler.
cc Belirli bir formülleri vardır.
cc Bileşiği oluşturan elementler ara-
sında belirli bir oran vardır.
cc Kimyasal yollar ile oluşur ve ancak
kimyasal yollar ile ayrışırlar.
cc Bileşiği oluşturan elementler kim-
yasal özelliklerini kaybederler.

S ORU 10 S ORU 11
Element Bileşik Saf X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
• Farklı cins atom içeren yalnız Y'dir.
I II III • Moleküler yapıda olmayan yalnız X'dir.

Buna göre, X, Y ve Z'nin sembol veya formülleri aşağıda-

Yukarıda element ve bileşiklerden oluşturulmuş küme sis- kilerden hangisi doğru olabilir?
temi verilmiştir.
X Y Z
Buna göre, aşağıda verilen özelliklerden hangisinin kü-
A) Na SO2 Be
medeki konumu yanlış belirtilmiştir?
B) F2 Co NH3
Özellik Kümedeki konum C) Mg CO2 O2
A) Aynı cins atom içerir. I D) CH4 H2 Na
B) Saf maddedir. II E) O2 CO Mg
C) Kimyasal yöntemler ile bile- III
şenlerine ayrılır.
D) Sabit basınç ve sıcaklıkta II
erime noktaları sabittir.
E) Sembol ile gösterilirler. III

12 Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

ELEMENT SEMBOLLERi
cc Elementlerin sembollerle gösterilmesi yazım kolaylığı sağlar. Bütün dünyada kullanılan ortak bir bilim dili oluşturur.

Element Adı Element Sembolü Element Adı Element Sembolü Element Adı Element Sembolü
Hidrojen H Helyum He Lityum Li
Berilyum Be Bor B Karbon C
Azot N Oksijen O Flor F
Neon Ne Sodyum Na Magnezyum Mg
Alüminyum Al Silisyum Si Fosfor P
Kükürt S Klor Cl Argon Ar
Potasyum K Kalsiyum Ca Paladyum Pd

Element Adı Element Sembolü Element Adı Element Sembolü Element Adı Element Sembolü
Krom Cr Mangan Mn Demir Fe
Kobalt Co Nikel Ni Bakır Cu
Çinko Zn Brom Br Gümüş Ag
Kalay Sn İyot I Baryum Ba
Platin Pt Altın Au Cıva Hg
Kurşun Pb Fransiyum Fr Sezyum Cs

YAYGIN KULLANILAN BAZI BİLEŞİKLERİN GELENEKSEL ADLARI

H2O Su Na2CO3 Çamaşır sodası CH3OH Metil alkol

NH3 Amonyak NaHCO3 Yemek sodası C2H5OH Etil alkol

NaCI Yemek tuzu NaOH Sud kostik HCOOH Karınca asidi (Formik asit)

CaCO3 Kireç taşı KOH Potas kostik CH3COOH Sirke asidi (Asetik asit)

CaO Sönmemiş kireç H2SO4 Zaçyağı (Sülfürik asit) CH4 Metan

Ca(OH)2 Sönmüş kireç HNO3 Kezzap (nitrik asit) KAI(SO4)212H2O Şap

KNO3 Güherçile HCI Tuz ruhu (hidroklorik asit) C2H2 Asetilen

NaCIO Çamaşır suyu NH4CI Nişadır C6H6 Benzen

S ORU 12 Ö RNEK 4 [ ÖSYM’den ]

– KOH Elementlere ait sembol - ad eşleştirmelerinden hangi-
– CaO si yanlıştır?

– Na2CO3 Sembol Ad
– H2SO4 A) Cr Krom

Yaygın olarak kullanılan bileşikler için, geleneksel adları B) Mn Mangan

verilenlerden hangisinin formülü yukarıda verilmemiştir? C) Cu Bakır
D) Sn Kalay
A) Sönmemiş kireç B) Yemek sodası
E) Au Gümüş
C) Potas kostik D) Çamaşır sodası
E) Zaç yağı Çözüm:
Au sembolü altın elementine aittir. Gümüş elementinin sem-
bolü Ag'dir.
Cevap: E

13
 Kimya Bilimi

GÜVENLİĞİMİZ ve KİMYA

TOKSİK MADDE (Zehirli) ÇEVREYE TEHLİKELİ PATLAYICI OKSİTLEYİCİ (Yakıcı)

Örnek: Nikotin Örnek: Fuel- oil Örnek: Trinitrotoluen (TNT) Örnek: Oksijen

KOROZİF (Aşındırıcı) RADYOAKTİF MADDE YANICI MADE TAHRİŞ EDİCİ

Örnek: Hidroklorik asit Örnek: Uranyum Örnek: Hidrojen Örnek: Çamaşır suyu

Ö RNEK 5 [ ÖSYM’den ]
Kimyasal maddelerin insan sağlığına ve çevreye zararlı et- S ORU 13
kilerine dikkat çekmek için güvenlik amaçlı temel uyarı işa- Kıvanç, laboratuvarda
retleri kullanılmaktadır. bir kimyasal madde ile
Buna göre, çalışırken yanlışlıkla
cam malzemeyi kırıyor
ve laboratuar masasına
kimyasal madde dökül-
mesine neden oluyor.
Masa uygun bir şekilde
şeklinde gösterilen uyarı işaretinin anlamı aşağıdakiler- silindiğinde masa yüze-
den hangisidir? yinde aşınmaya ait iz kaldığı gözleniyor.
Buna göre, Kıvanç’ın çalıştığı kimyasal maddenin şişe-
A) Yanıcı madde  B) Patlayıcı madde
sinde,
C) Radyoaktif madde D) Korozif madde
E) Zehirli madde

Çözüm:
I II III
Yukarıda verilen uyarı işaretininin an-
lamı radyoaktif maddedir. Kimyasal uyarı işaretlerinden hangileri kesinlikle bulunur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
Cevap: C
D) II ve III E) I, II ve III

14 Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI

1. Kimya laboratuvarında, laboratuvar önlüğü ve kapalı ayakkabı giyilmeli, tehlikeli deneyler için özel koruma gözlüğü ve mas-
ke kullanılmalıdır.

2. Saçlar toplu, tırnaklar kesilmiş olmalıdır.
3. Ellerde kesik, çatlak veya açık yara varsa mutlaka bandajla kapatılmalı ve yapılacak işe uygun
eldiven kullanılmalıdır.
4. Bazı kimyasalların buharları olumsuz etkileyeceği için gözlerde kontak lens bulunmamalıdır.
5. Kimyasalların deri ile temas süresini arttıracağı için, yüzük, bilezik gibi takılar çalışmaya başla-
madan önce çıkarılmalıdır.
6. Laboratuvara yiyecek, içecek getirilmemeli ve tüketilmemeli,kesinlikle sakız çiğnenmemelidir.
7. Laboratuvarda, başkalarının dikkatini dağıtıcı hareketler yapılmamalı, oyun oynanmamalı ve ke-
sinlikle şaka yapılmamalıdır. Puar
8. Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır.
9. Kimyasal maddelere kesinlikle çıplak elle dokunulmamalıdır.
10. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakılmamalıdır.
11. Kimyasal alındıktan sonra şişenin kapağı hemen kapatılmalıdır. Aynı spatül veya pipet temizlenme-
den başka bir madde için kullanılmamalıdır.
12. Sıvılar pipetle aktarılırken mutlaka puar kullanılmalı, kesinlikle ağızla çekilmemelidir.
13. Derişik asitlerle çalışırken dikkatli olunmalı, asit çözeltisi hazırlanacaksa cam baget yardımı ile asit
yavaşça su içerisine dökülüp seyreltilmeli, asla asit üzerine su eklenmemelidir.
14. Eter, aseton, alkol gibi uçucu ve yanabilen maddeler açık aleve yakın tutulmamalıdır.
15. Uçucu ve yanıcı çözücüler nedeniyle piller alev alma riski taşıdığı için laboratuvarda kesinlikle cep telefonu kullanılmamalı-
dır.

S ORU 14
Adıyaman’da bir okulda meydana gelen bir olay ile ilgili ga-
Okulda civa zehirlenmesi paniği! zete haberi yanda verilmiştir.
Müdür mesaj attı, veliler hastaneye akın etti.
Buna göre, öğrenciler,
Adıyaman'da, civa nedeniyle 24 öğrenci zehirlenme şüphe-
siyle hastaneye kaldırıldı. I. Kimyasal maddelere kesinlikle çıplak elle dokunulmama-
lıdır.
II. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakılmama-
lıdır.
III. Kimyasal alındıktan sonra şişenin kapağı hemen kapa-
tılmalıdır.

yukarıda verilen laboratuar kurallarından hangilerine uy-

mamış olabilirler?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

15
 Kimya Bilimi
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Kimyasal maddeler; birçok alanda yaygın olarak kullanılır. Vücuda alınan kimyasal maddeler ise bazen farklı zamanlar içinde
zehirli ve zararlı etkilerini gösterebilir. Kimyasal maddelerin tümü zararlı değildir. Eksikliğinde veya yokluğunda hem canlı orga-
nizmalar hem de çevrede pek çok olumsuz etkinin görülebileceği kimyasallar da vardır.
İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Önemli Olan
Element ve Bileşikler
Vücuttaki su dengesinin korunma-
Na sında görev alır. Toprakta bitkilerin
(Sodyum) büyümesi için gerekli elementler-
den biridir.
Vücuttaki sıvılarının iyon dengesini
ve yoğunluğunu korumada görev
K
alır. Bitki canlılığı, osmotik basınç
(Potasyum)
ve hücre boyutunun korunmasında
önemli elementlerden biridir.
Vücudumuzda oksijen taşıyan,
kana kırmızı renk veren hemoglobi-
Fe
nin ve bazı enzimlerin temel parça-
(Demir)
sıdır. Ayrıca toprakta bulunması ge-
reken elementlerdendir.
Kemiklerin ana elementidir. İskelet
Ca
ve dişlerin yapısında yüksek oran-
(Kalsiyum)
da bulunur.
Kemiklerin, dişlerin, kasların ve si-
nirlerin gelişmesinde önemlidir. Ye-
Mg
şil yapraklı bitkilerde bitkinin yaşamı
(Magnezyum)
için çok önemli olan klorofilin yapı-
sında bulunur.
Vücut sıcaklığının düzenlenmesi,
H2O toksinlerin atılması, böbreklerin ça-
(Su) lışmasında, oksijenin vücutta taşın-
ması ve çözünmesinde önemlidir.
KİMYA LABORATUVARINDA KULLLLANILAN TEMEL MALZEMELER
Cam Balon Balon Joje
Büret Dereceli kap (Mezür)
16
İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Zararlı Olan
Element ve Bileşikler
Böbrek, sinir sistemi, beyin fonksiyonlarında
bozulmaya, DNA'da hasarlara yol açar. Ayrıca
Hg
cıva bileşikleri suda yaşayan canlılar aralığıy-
(Cıva)
la besin zincirine katılarak canlılarda sinir ha-
sarına neden olur.
İnsan vücudunda gıda, hava veya su yoluyla
girerek istenmeyen durumlara neden olan ana
Pb
metalden biridir. Böbrek ve beyin hasarlarına
(Kurşun)
neden olabilirken bitki gelişimini olumsuz yön-
de etkilenmesine sebep olan toksik kirleticidir.
Yanma tepkimeleri sonucu oluşan CO2 iklim
değişikliğine ve küresel ısınmaya neden olan
CO2 karbon dioksit sera gazlarından biridir. Gü-
(Karbondioksit) neş'ten gelen ısının bir kısmını atmosferde tu-
tar ve küresel ısınmaya yol açarak doğal den-
geyi bozar.
Kokusuz, renksiz, zehirleyici bir gaz olan kar-
CO
bon monoksit tüm canlılara zarar verebilecek
(Karbonmonoksit)
önemli bir hava kirleticidir.
Sanayide kullanılması ve fosil yakıtların yan-
SO3 ması sonucunda oluşan SO3 atmosferdeki su
(Kükürttrioksit) buharı ile tepkimeye girmesi sonucunda olu-
şan asit yağmurlarını oluşturur.
Klor düşük seviyelerde bile çevreye suya, top-
CI2
rağa ve topraktaki canlı organizmalara zehirle-
(Klor)
yici özelliğinden dolayı zarar verir.
Pipet Beherglas Ayırma Hunisi
Kroze Erlenmayer Spatül
Analitik Kimya
 Kimya Bilimi

Ö RNEK 6 [ ÖSYM’den ] Ö RNEK 8 [ ÖSYM’den ]

Bir kimyasal madde şişesi üzerinde sadece aşağıdaki sağ-
lık ve güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri bulunmaktadır.
Bir araştırmacı, yeni bir ilaç geliştirmek için sırasıyla aşağı-
daki çalışmaları yapmıştır:
I. Bazı karbon esaslı bileşikleri tepkimeye sokarak ilaç ak-
tif maddesini sentezlemiştir.
II. Sentezlediği aktif maddenin oluşup oluşmadığını ve saf-
lığını çeşitli yöntemlerle kontrol etmiştir.
III. Sentezlediği aktif maddenin bir canlıda verdiği tepkileri
incelemiştir.

Buna göre, araştırmacının yaptığı çalışmalar ile bu ça-

lışmaların ilgili olduğu kimya disiplin alan eşleştirmesi
aşağıdakilerden hangisidir?
Bu kimyasal maddeyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğ-
rudur? I II III

A) Yakıcı ve toksiktir. A) Anorganik kimya Fizikokimya Analitik kimya

B) Yakıcı ve çevreye zararlıdır. B) Fizikokimya Polimer kimyası Biyokimya
C) Yanıcı ve çevreye zararlıdır. C) Organik kimya Analitik kimya Biyokimya
D) Patlayıcı ve toksiktir.
D) Polimer kimyası Analitik kimya Fizikokimya
E) Yanıcı ve radyoaktiftir.
E) Organik kimya Polimer kimyası Anorganik kimya
Çözüm:
Çözüm:
I. Bazı karbon esaslı bileşikleri tepkimeye sokarak ilaç aktif
maddesini sentezlemiştir. Organik kimyanın çalışma ala-
nıdır.
II. Sentezlediği aktif maddenin oluşup oluşmadığını ve saf-
lığını çeşitli yöntemlerle kontrol etmiştir. Analitik kimyanın
Çevreye zararlı Yanıcı uğraş alanıdır.
III. Sentezlediği aktif maddenin bir canlıda verdiği tepkileri in-
Şekilde verilen güvenlik işaretlerinin anlamı yanıcı ve çevre-
celemiştir. Biyokimyanın uğraş alnıdır.
ye zararlıdır.
Cevap: C
Cevap: C

Ö RNEK 7 [ ÖSYM’den ] Ö RNEK 9 [ ÖSYM’den ]

Aşağıda verilen element adı – element sembolü eşleştir- Prof. Dr. Aziz Sancar, hasar görmüş DNA’ların onarım me-
melerinden hangisi doğrudur? kanizmasını ve genetik bilginin nasıl korunduğunu açıkla-
mak için yaptığı çalışmalarıyla 2015 yılında Kimya Nobel
Element adı Element Sembolü
Ödülü almıştır.
A) Magnezyum Mn
Prof. Dr. Aziz Sancar’ın bu çalışmaları aşağıdaki kimya
B) Civa C disiplinlerinden hangisiyle ilgilidir?
C) Potasyum K
A) Anorganik kimya
D) Bakır Ba
B) Endüstriyel kimya
E) Çinko Pb
C) Biyokimya
Çözüm: D) Fizikokimya
Mg – Magnezyum E) Polimer kimyası
Hg – Civa
Çözüm:
K – Potasyum
Canlıların yapısındaki kimyasalları inceleyen kimya disipli-
Cu – Bakır ni biyokimyadır.
Zn – Çinko Cevap: C
Cevap: C

17
 Kimya Bilimi ETKİNLİK
A Kimya Bilimi ve Kimya Bilimi'nin özellikleri ile ilgili aşağıdaki tabloda verilen ifadeler doğru ise "D"; yanlış
ise "Y" harflerini yanlarındaki boşluğa yazalım.

1 Aristo'nun 4 element kavramına göre ateş ve toprak "kuru"yu ifade eder. (....)

2 Analitik kimya maddenin bileşenlerinin nitelik ve niceliklerini inceleyen, kimyanın alt dallarından biridir. (....)

3 Na ve CO2 saf madde; tuzlu su çözelti; zeytinyağı–su karışımı ise heterojen karışım örnekleridir. (....)

4 Elementler aynı cins atomlardan oluşur. (....)

5 Kalay elementinin sembolü K'dir. (....)

6 Pipet bir laboratuvar malzemesidir. (....)

7 Eylemsizlik maddenin ayırt edici özelliğidir. (....)

8 işaretinin anlamı "oksitleyici" dir. (....)

9 işaretinin anlamı "aşındırıcı (Korozif)" dır. (....)

10 işaretinin anlamı "toksik (Zehirli)"dir. (....)

B Verilen bileşik formüllerini isimleri ile eşleştirelim.

A H2O 1 Potas kostik (....)

B HCI 2 Sirke asidi (....)

C KOH 3 Sönmemiş kireç (....)

D CaO 4 Yemek sodası (....)

E HNO3 5 Zaç yağı (....)

F NH3 6 Tuz ruhu (....)

G H2SO4 7 Su (....)

H NaHCO3 8 Sönmüş kireç (....)

İ CH3COOH 9 Amonyak (....)

J Ca(OH)2 10 Kezzap (....)

18 Analitik Kimya
 KİMYA BİLİMİ
Kavrama Pekiştirme Güçlendirme

1. 5. Simya dönemi ile ilgili;
I. Kimya alanında kullanılan bir çok yöntem
ve teknik keşfedilmiştir.
II. Çeşitli element ve bileşikler keşfederek
kimyanın gelişimine katkıda bulunmuş-
lardır.
III. Atomun çekirdeğindeki enerji keşfedile-
rek nükleer santraller ile enerji üretimini
bulmuşlardır.
8. İlk insandan günümüze kadar çeşitli yöntem-
ler ile birçok madde, araç gereç ve yöntem
keşfedilmiştir. Simya döneminde keşifler de-
neme - yanılma yöntemine dayanırken kim-
ya ile birlikte bilimsel yöntemler kullanılma-
ya başlanmıştır.
Buna göre;
I. Damıtma
II. Elektroliz

Bir simyacının çalışmalarında amacı, verilen açıklamalardan hangileri doğru- III. Kavurma
dur? verilenlerden hangileri simya dönemin-
I. Ölümsüzlük iksirini bularak sonsuz bir ha-
yat elde etmek de kullanılan yöntemlerden biri değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Keşfettiği yöntemleri bilimsel yöntemler- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
le ispatlayabilmek
D) I ve II E) II ve III
III. Elinde fazla miktarda bulunan maddeleri
altına çevirmek
yukarıdakilerden hangileri olabilir? 6.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III
9. I. Su
2. I. Cam üretimi II. Hava
II. Plastik üretimi III. Toprak
Ahmet, okulu ile birlikte İstanbul’da bulu-
III. Boya üretimi Aristo’ya göre dört ana element olarak ka-
nan İslam Bilim ve Teknoloji Müzesi’ne ge-
IV. Nükleer santralden enerji üretimi ziye gitmiştir. bul edilen maddelerin günümüzdeki saf
Yukarıdaki buluşlardan hangileri simya- madde ve karışım şeklindeki sınıflandırıl-
Ahmet, gezdiği müzede sergilenen eser-
nın kimyaya yaptığı katkılar arasında bu- maları aşağıdakilerden hangisinde doğru
ler arasında aşağıda verilenlerden hangi-
lunmaz? olarak verilmiştir?
sini görememiştir?
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV Saf madde Karışım
A) Seramik kap imalatında kullanılan fırın
A) Yalnız I II ve III
D) I, II ve III E) II, III ve IV B) Esans üretiminde kullanılan imbik
C) Plastik üretiminde kullanılan kalıplar
B) I ve II Yalnız III
3. I. Su C) Yalnız II I ve III
D) Cıva ısıtma aleti
II. Ateş
E) Cam üretimi için tavlama ocağı D) II ve III Yalnız I
III. Işık
E) Yalnız III I ve II
IV. Kum
V. Hava
Yukarıda verilenlerden kaç tanesi Aris-
7. Aristo’nun tanımladığı 4 ana element kavra-
mı, maddelerin fiziksel hâlleriyle ilişkilendiri-
to’nun felsefesine göre element kabul
lebilir. Su sıvıları, toprak katıları, ateş yanan
edilir?
maddeleri, hava gazları temsil eder.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Buna göre,aşağıdaki maddelerden han-
gisinin Aristo’nun element kavramındaki
10. I. Nükleer ışımaları kullanarak değersiz me-
4. • Asit, baz, tuz ve mineraller gibi kimyasal talleri altına çevirmeye çalışır.
karşılığı yanlış verilmiştir?
maddeleri inceler. II. Alkol – su karışımını imbikte ısıtarak alko-
Aristo’nun element lü sudan ayırmaya çalışır.
• İnceledikleri maddelerin yapısında genel Madde
kavramındaki karşılığı
olarak karbon (C) elementi bulunmaz. III. Metalleri eritip karıştırarak daha dayanık-
Yukarıdaki bilgilere göre, belirtilen kimya A) Oksijen Hava lı alaşımlar üretmeye çalışır
alt dalı aşağıdakilerden hangisidir? B) Sofra tuzu Toprak Yukarıda verilenlerden hangileri bir sim-
yacının davranışı olarak nitelendirilebilir?
A) Analitik kimya B) Fizikokimya C) Alkol Su

C) Organik kimya D) Anorganik kimya D) Kömür Ateş A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

E) Biyokimya E) Kum Toprak D) II ve III E) I, II ve III

19
 Kimya Bilimi Kavrama Pekiştirme Güçlendirme

11. 15. 18.

Yukarıda resimleri verilen maddelerin üre-

Zafer Öğretmen bir eğitim kurumunda kim-
timi ve kullanım alanlarını, fiziksel ve kim-
ya öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Ders
yasal özelliklerini inceleyen kimya disipli-
Ayşegül, Halk Sağlığı Laboratuarları’nda iç- esnasında bir öğrenci parmak kaldırarak ‘‘ho-
ni aşağıdakilerden hangisidir?
me sularının analizlerinden sorumlu kimya- cam kimya bizim ne işimize yaramaktadır?’’
ger olarak görev yapmaktadır. A) Biyokimya B) Polimer kimyası diye sormuştur.
Buna göre, Ayşegül kimya biliminin hangi C) Analitik kimya D) Fizikokimya Buna göre, aşağıda verilen maddelerden
alt dalı ile doğrudan ilişkidedir? hangisi kimyanın ürettiminde doğrudan
E) Çevre kimyası
katkıda bulunduğu ve Zafer Öğretmen’in
A) Organik Kimya B) Fizikokimya 16. I. Aynı cins tanecik içerirler. gösterebileceği örnekler içerisinde yer
C) Analitik Kimya D) Polimer Kimyası II. Sabit basınçta hâl değişim sıcaklıkları sa- almaz?
E) Anorganik Kimya bittir.
A) Gübre B) Deterjan C) Plastik
III. Hâl değişim sıcaklıkları dışında homojen
görünümlüdürler. D) Yağmur suyu E) Benzin
12. I. H2O
IV. Fiziksel veya kimyasal yöntemlerle ayrıştı-
II. P4 rılamazlar.
III. CO Yukarıda verilen özelliklerden hangileri ele-
IV. Co ment ve bileşikler için ortak özellik değil-
Yukarıda formülleri veya sembolleri verilen dir?
maddelerin element ve bileşik şeklinde sı- 19. X, aynı cins moleküllerden oluşmuş saf mad-
A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV dedir.
nıflandırılmaları aşağıdakilerden hangisin-
de doğru olarak verilmiştir? D) I, II ve III E) II, III ve IV Buna göre, X maddesi için,
I. Hâl değişim sıcaklığı dışında homojendir.
Element Bileşik 17.
A) I ve IV II ve III II. Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrıla-
B) I ve III II ve IV bilir.
C) II ve IV I ve III III. Sabit basınçta belirli bir erime ve kaynama
D) II ve III I ve IV Red-Tide Sentetik Deterjan sıcaklığına sahiptir.
E) I ve II III ve IV yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
Türkiye’de gittikçe artan bir şekilde üretilip dur?
tüketilen deterjanların sularda yarattığı kir-
13. Aşağıda verilen element adları ve sembol- lenme, suların canlılar aleminde ortaya çı- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
lerinden hangisi yanlıştır? kardığı olumsuz değişmelerle kendisini indi-
D) II ve III E) I, II ve III
rekt de olsa hissettirecek boyutlara ulaşmış
Element Adı Sembolü bulunmaktadır.
A) Cıva Hg Son yıllarda özellikle Marmara Denizi’nde göz-
B) Neon N lenen “kırmızı su (Red - tide)” olaylarında rol
C) Fosfor P oynayan aşırı plankton üremelerinde Marma-
D) Demir Fe ra Denizi’ne akıtılan diğer artıklar yanında sen-
E) Bor B tetik deterjanlar da önemli oranda sorumlu- 20. X bileşiği ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
luk taşımaktadırlar. • Üç tür element içerir.
Buna göre, deterjan ambalajlarında, • Bir taneciğinde 5 atom yer alır.
14. I. Saftırlar.
Buna göre, X bileşiği;
II. Formüllerle gösterilir.
I. Kireç taşı
III. En fazla iki cins atom içerirler.
II. Kezzap
IV. Kendisini oluşturan bileşenlerin kimyasal
özelliklerini göstermezler I II III III. Güherçile

Bileşikler ile ilgili yukarıda verilen yargılar- verilen kimyasal uyarı işaretlerinden han- IV. Çamaşır sodası
dan hangileri yanlıştır? gileri bulunmalıdır? verilenlerden hangileri olabilir?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV

1 D 2 C 3 C 4 D 5 D 6 C 7 D 8 B 9 A 10 D 11 C 12 C 13 B 14 A 15 B 16 A 17 A 18 D 19 C 20 D
20 Analitik Kimya
 Konu Konu

Soruları
Anlatımı
ÜNÝTE 2 ATOMUN YAPISI

ATOM

Tarihçesi
ATOM MODELLERİ ATOM ALTI TANECİKLER

Özellikleri (Proton, nötron, elektron)

Dalton Atom Modeli

Thomson Atom Modeli

Rutherford Atom Modeli

Bohr Atom Modeli

İzotop
Modern Atom Modeli
İzoton

İzobar ATOM TÜRLERİ

İzoelektronik

ATOMUN BÖLÜNEBİLİRLİĞİ Allotrop

Anyon
ATOM SPEKTRUMLARI İYON
Katyon

21
 Atomun Yapısı
DALTON - 1808
cc İlk atom modelidir ve küt-
lenin korunumu, sabit oran-
lar kanunu, katlı oranlar ka-
nunu sonuçlarından yararla-
nılarak önerilmiştir.
cc Atomlar içi dolu küreler-
dir ve parçalanamaz. (Rad-
yoaktifliğin keşfi ile atomun
parçalanabildiği ve atomun
büyük bir kısmının boşluk
olduğu ispatlanmıştır.)
cc Bir elementin bütün atom-
ları özdeştir. (İzotop atom-
ların keşfi ile geçerliliğini yi-
tirmiştir)
cc Elementler belirli oranlarda
birleşerek bileşikleri oluştu-
rurlar.
Eksik Olduğu Noktalar
ccAtomun büyük bir kısmı boş-
luktan oluşmaktadır.
ccAtomlar elektroliz ve radyo-
aktif tepkimeler sonucunda
daha küçük parçacıklara ay-
rılabilir.
ccİzotop atomların keşfi ile bir
elementin bütün özelliklerinin
aynı olmadığı anlaşılmıştır.
Dalton
Thomson
(Pozitif ve negatif yükler)
Rutherford
(Çekirdek)
22
THOMSON - 1897
ccÜzümlü kek modelidir.
ccKatot tüpü ve elektroliz de-
neyleri sonucunda önerilmiş-
tir.
ccAtomlar küre şeklinde olup
artı yüklü maddeden oluş-
muştur. (Günümüzde atomla-
rın küre şeklinde olmadığı an-
laşılmıştır.)
ccElektronlar bu artı yüklü mad-
denin içinde gömülüdür ve
hareket etmez. (Taneciklerin
yerleri yanlış ifade edilmiştir.)
ccElektronların kütleleri çok kü-
çüktür ve bu yüzden atomun
kütlesini bu artı yüklü madde
oluşturur.
ccAtomlar nötrdür.
Eksik Olduğu Noktalar
ccAtom küre şeklinde değildir.
ccTaneciklerin yerlerini yanlış
açıklamıştır.
ccÇekirdek ve nötrondan bah-
setmemiştir.
ccAtomun kütlesinin tamamı +
yükten oluşmaz.
Bohr
(Enerji
seviyeleri)
Schrödinger
(Elektron bulutu
modeli)
ATOM
RUTHERFORD - 1911
ccÇekirdekli atom modelidir.
ccİnce altın bir levhaya gönderilen α ışınlarının sap-
malarına göre önerilmiştir.
ccGönderilen ışınların çok büyük bir kısmının geçme-
si, bir kısmının sapması ve çok az bir kısmının geri
yansıması sonucunda;
xx (+) yükler çekirdek denilen çok küçük bir ha-
cimde toplanmıştır.
xx (–) yükler çekirdek etrafında hareket halindedir.
xx Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını (+)yükler
oluşturur.
(Artı yüklere eşit sayıda yüksüz tanecik oldu-
ğunu ileri sürmüş fakat nötronların varlığını is-
pat edememiştir.)
xx Nötronu 1932'de Chadwick bulmuştur.
xx Elektronların çekirdeğe neden yapışmadığını
açıklayamamıştır.
xx Rutherford atomu bir güneş sistemine, atom
çekirdeğini Güneş'e, elektronları da gezegen-
lere benzetmiştir.
Eksik Olduğu Noktalar
ccNötronun varlığını ispat edememiştir.
ccElektronların çekirdeğe neden yapışmadığını açık-
layamamıştır.
ccAtomların yaydığı spektrumların açıklayamamıştır.
 
  
 
   

   
Altın Yaprak Deneyi Düzeneği
(Rutherford Atom Modeli)
Analitik Kimya
 Atomun Yapısı

MODELLERİ

BOHR - 1913 MODERN - 1950

ccYörüngeli atom modelidir. ccGünümüzdeki modeldir. (Bulut modeli)
ccAtomların çizgi spektrumları üzerine yapılan çalışmalar sonu- ccHeisenberg'e göre elektronların yeri ve hızı aynı anda be-
cunda önerilmiştir. lirlenemez.
ccElektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörüngelerde ccLouis De Broglie, elektronların ve diğer taneciklerin dalga
hareket eder. Yörüngeler (kabuk) K, L, M, N gibi harfler ya özelliğine sahip olduğunu önermiştir.
da, 1, 2, 3, 4 gibi sayılar ile ifade edilir. (Elektronların yeri yan-
ccErwin Schrödinger, elektronun dalga karakterini tanımla-
lış ifade edilmiştir.)
mış ve bunun sonucunda modern atom teorisi geliştiril-
ccHer yörüngenin bir enerjisi vardır ve elektron bulunduğu yö- miştir.
rüngenin enerjisini alır.
ccModern atom teorisine göre elektronların bulunma ihtima-
ccÇekirdeğe en yakın yörüngenin enerjisi en düşük olup bu
linin yüksek olduğu bölgelere orbital denir.
yörüngedeki elektronlar kararlıdır. (Temel hal) Beyaz ışık
ccAtomlar ısıtıldıklarında elektron enerji alarak (absorpsiyon) c cElektronlar bir bulut gibi belirli bir bölgeye dağılmış hal-
üst yörüngelere çıkar. (Uyarılmış hal) de bulunur. KIRMIZI
Beyaz ışık ccÇekirdeğe yakın bölgelerde elektronun bulunmaTURUNCU olasılığı
ccUyarılmış haldeki elektron temel hale dönerken foton (ışın)
yayar. (Emisyon) daha yüksektir. SARI
KIRMIZI
ccBu model tek elektronlu tanecikler (1H, 2He+, 3Li2+...) için YEŞİL
Işık prizması TURUNCU
geçerlidir. Çok elektronlu taneciklerin yapısını açıklayama- MAVİ
SARI LACİVERT
mıştır.
YEŞİL MOR
Işık prizması MAVİ
ATOM SPEKTRUMLARI
LACİVERT
ccAtom spektrumları elementlerdeki elektron dü- MOR
zenini bulmak ve atomların yapısını aydınlat-
mak için kullanılabilir.
Beyaz ışık
ccBir ışığın cam prizmadan geçirilerek kendisini KIRMIZI
oluşturan farklı dalga boylarında ışınlara ayrış- TURUNCU
masına spektrum denir. SARI
ccBir beyaz ışık demeti bir prizmadan geçerken YEŞİL
Beyaz ışık
kırıldığında kırmızıdan mora kadar bütün renk- KIRMIZI MAVİ
Işık prizması
leri içeren kesintisiz bir spektrum oluşur. Bu LACİVERT
TURUNCU MOR
tür kesintisiz spektrumlara sürekli spektrum
SARI
denir.
YEŞİL
ccBir gaz içinden geçirilen beyaz ışıktan bazı ışınlar soğurulur. Gazdan çıkan ışın demeti prizmadan geçirilirse oluşan spekt-
MAVİ
rumda soğurulan ışınlar siyahIşık
görünür.
prizması
LACİVERT
410

434

486

656

ccGaz veya buhar halindeki atomların ısıtıldıklarında yaydıkları ışın bir prizmadan geçirilirse kesikli spektrum veya çizgi spektru- λ = nm
MOR
mu elde edilir. Bu çizgiler siyah ekranda renkli çizgiler hâlinde görülür. Hidrojenin soğurma spektrumu
ccElementlerin çizgi spektrumları birbirinden farklı olup ayırt edici bir özeliğidir.
Hidrojenin ışıma spektrumu
ccÇizgi spektrumları ikiye ayrılır. Her elementin hem çizgi ışıma (emisyon) hem de çizgi soğurma (absorpsiyon) spektrumu var-
dır. Çünkü hangi dalga boylarında ışıma yapıyorlarsa o dalga boylarındaki ışımayı soğurabilirler. λ = nm
410

434

486

656
410

434

486

656

λ = nm

Hidrojenin soğurma spektrumu

Hidrojenin ışıma spektrumu

λ = nm
410

434

486

656

23
 Atomun Yapısı

ATOMUN
ATOM ALTI TANECİKLER

TARİHÇESİ ÖZELLİKLERİ
ccBenjamin Franklin: (+) ve (–) elektrik yüklerini bulmuştur.
ATOM
ccFaraday: Elektroliz ile ilgili yaptığı çalışmalar ile atomun
içinde yüklü taneciklerin olduğunu ileri sürmüştür.
Çekirdek Katman
ccGeorge Stoney: Katot ışınlarının negatif yüklü tanecik-
ler olduğunu belirterek bunlara "elektron" adının verilme- Proton Nötron Elektron
sini önermiştir. Sembol P n e
ccJ.J. Thomson: Katot ışınlarının elektriksel ve manyetik Yük (+) yüksüz (–)
alandaki sapmalarını inceleyerek elektronların yük / kütle Kütle (akb) 1 1 1/1836
(e/m) oranını bulmuştur.
ccAtom numarası (Z) = Proton sayısı = Çekirdek yükü
ccHenry Moseley: X ışınları ile yaptığı deneyler ile element-
ccKütle numarası (A) = Nükleon sayısı = p + n
lerin atom numaralarını bulmuştur.
ccAtomdaki toplam tanecik sayısı = p + n + e
ccÇekirdekteki toplam tanecik sayısı = p + n
İYON (Yüklü Tanecik)
(p ≠ e) ccİyon yükü = p – e
ccNötr atomda (yüksüz atom); p = e olmalıdır.
KATYON ANYON
P > e (+yüklü) e > p (– yüklü)
• Atom elektron • Atom elektron
ATIŞTIRMALIK
vermiştir. almıştır. kütle numarası iyon yükü
=

Atom hacmi: Azalır Artar

+
Elektron başına düşen çekim gücü: Artar Azalır nötron sayısı
Elektron koparmak için gerekli olan enerji: Artar Azalır +
Çekirdeğin çekim gücü: Değişmez Değişmez proton sayısı = elektron sayısı
Fiziksel ve kimyasal özellik: Değişir Değişir

ccBir atom elektron verdiğinde yükü artar, Ö RNEK 1 [ ÖSYM’den ]

+1
X atomu 1 elektron verdiğinde X Atom, element ve bileşiklerle ilgili,
Y+1 iyonu 2 elektron verdiğinde Y+3 olur. I. Bileşikler iki veya daha fazla aynı cins atomun bir araya gel-
mesiyle oluşur.
ccBir atom elektron aldığında yükü azalır.
II. Nötr bir atomun elektron sayısı, proton sayısına eşittir.
X atomu 1 elektron aldığında X–1
III. Elementler aynı cins atomlardan oluşmuş saf maddelerdir.
Y+1 iyonu 2 elektron aldığında Y–1 olur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
ATIŞTIRMALIK A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Elektorn alış-verişi sırasında atomun çekirdek yapısında bir
D) II ve III E) I, II ve III
değişiklik olmaz.
Çözüm:
S ORU 1 Bileşikler iki veya daha fazla farklı cins atomun bir araya gel-
Toplam tanecik sayısı (p, n ve e–) 91 olan 63 n
X iyonunun mesi ile oluşur. (I. öncül yanlış)
nötron sayısı proton sayısından 3 fazladır. Nötr bir atomun elektron sayısı proton sayısına eşittir. (II.
Buna göre, n değeri kaçtır?  öncül doğru)
(p = proton sayısı, n = nötron sayısı, e– = elektron sayısı) Elementler aynı cins atomlardan oluşur. (III.öncül doğru)
A) –2 B) –1 C) 0 D) +1 E) +2 Cevap: D

24 Analitik Kimya
 Atomun Yapısı

YAPISI
ATOM TÜRLERİ
İZOTOP İZOTON İZOBAR İZOELEKTRONİK
cc 11H , 12D , 3
1T
39
cc19 K , 40
20 Ca cc14
6C , 14
7N cc11Na+10 , 10Ne10
Elektron sayısı Nötron sayısı
(D: Döteryum)
(T: Trityum) izotop ccNötron sayıları aynı, ccKütle numaraları ccElektron sayı ve di-
proton sayıları farklı aynı, proton sayıları zilişleri aynı, proton
ccProton sayıları aynı,
atomlardır. farklıdır. sayıları farklı tane-
nötron ve kütle nu-
İzoelektronik
izobar ccİzoton atomların ccProton sayıları farklı ciklerdir.
maraları farklı atom-
lardır. proton sayıları farklı olduğundan fiziksel ccProton sayıları farklı
Proton sayısı Proton sayısı Proton sayısı olduğundan fiziksel ve kimyasal özellik- olduğundan fiziksel
ccİzotop atomların fi-
ve kimyasal özellik- leri farklıdır. ve kimyasal özellik-
ziksel özellikleri fark-
leri farklıdır. leri farklıdır.
lıdır.
ccNötr izotop atomların kimyasal özellikleri aynı- Nötron
NötronNötron
sayısı sayısı
sayısı Nötron
Nötron sayısı sayısı
Nötron
sayısı Elektron
Elektronsayısı
sayısı sayısı
Elektron Nötron
Nötronsas
Nö
dır.
ccİzotop atomlar aynı element ile aynı bileşiği
oluşturur. İzoton
İzotonİzoton
İzoelektronik
İzoelektronik
İzoelektronik
H2(g)+1/2O2(g) →H2O(s) izobar
izobarizobar

D2(g)+1/2O2(g) →D2O(s) Proton

Proton
Proton
sayısı
sayısı sayısı Proton
Proton
Proton
sayısı
sayısı sayısı Proton
Proton
sayısı
sayısı sayısı
Proton

ccİzotop atomların doğada bulunma yüzdeleri ile

elementin ortalama atom kütlesi bulunur. ATIŞTIRMALIK
O.A.A=K.N.%+K.N.% İzotop atomlardan en kararlı olanının doğada bulunma
yüzdesi en fazladır.

KIRMIZI ALARM S ORU 2

ccKimyasal özellik: Proton ve elektron sayıları aynı olan X ile Y'nin temel taneciklerinden sadece proton sayıları aynıdır.
taneciklerin kimyasal özellikleri aynıdır.
Buna göre,
ccFiziksel özellik: Proton, nötron ve elektron sayıları aynı I. Aynı koşullarda fiziksel özellikleri farklıdır.
olan taneciklerin fiziksel özellikleri aynıdır. II. Kimyasal özellikleri aynıdır.
Örnek: 35 37
→ kimyasal özellik aynı, fiziksel özel- III. İzotop taneciklerdir.
17 Cl , 17 Cl
lik farklı IV. En az bir tanesi iyondur.
35 37 –1
yargılarından hangileri doğrudur?
17 Cl , 17 Cl → kimyasal özellik farklı, fiziksel özellik farklı
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, III ve IV

S ORU 4 S ORU 3
proton sayısı
X, Y ve Z element atomlarının Proton sayısı Nötron sayısı Kütle No
proton sayıları ve nötron sayıla- X Y X a 12 23
b
rı yandaki şekilde belirtilmiştir. Y 20 b 40
Buna göre, Z 13 14 c
a Z
Yukarıdaki tabloda a, b ve c ile belirtilen yerlere getirile-
I. X ile Y izotop atomdur.
nötron sayısı cek sayılar için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a b
II. Y ile Z izoton atomdur.
a b c
III. X ile Z izobar atomdur.
A) 11 20 26
yargılarından hangileri doğrudur? B) 12 23 25
C) 11 22 27
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 13 23 25
D) II ve III E) I, II ve III E) 11 20 27

25
 Atomun Yapısı

Ö RNEK 2 [ ÖSYM’den ] Ö RNEK 3

3–
1
H ve 21 H atomlarıyla ilgili, 15X iyonu ile 23Yn iyonundaki elektron sayıları eşittir.
1
Buna göre,
I. Atom numaraları aynıdır.
I. n değeri 5+ dır.
II. Nötron sayıları aynıdır.
II. X3– iyonu, Yn iyonuna 4 elektron verirse yükleri eşit olur.
III. Elektron sayıları aynıdır. III. X3– ve Yn iyonlarının kimyasal özellikleri aynıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm: Çözüm:
1
H atom numarası = 1, nötron sayısı = 0 3–
1 15X iyonunda elektron sayısı, proton sayısından 3 fazla ol-
elektron sayısı = 1 kütle numarası = 1 duğundan 18 elektronu vardır. 23Yn iyonundaki elektron sa-
2 yısı da 18 olduğuna göre proton sayısı, elektron sayısından
1
H atom numarası = 1, nötron sayısı = 1
elektron sayısı = 1 kütle numarası = 2 5 fazla olduğu için n değeri 5+ dır. (I doğru)
Cevap: D Atom ya da iyonlar elektron verdikçe yük değeri artarken,
elektron aldıkça yük değeri azalır.
X3– iyonu 4 elektron verdiğinde yükü 4 artarak X1+ iyonu
oluşur.
S ORU 5 Yn iyonu yani Y5+ iyonu 4 elektron aldığında yükü 4 azala-

Bohr atom modeline göre, rak Y1+ iyonu oluşur.

Son durumda oluşan iyonların yükleri eşittir. (II doğru)
I. Elektronlar çekirdekte bulunur.
3– n 5+
15X iyonu ile 23Y iyonunda (23Y ) elektron sayıları eşit ol-
II. Uyarılmış atomlar, temel hâle dönerken ışın yayar.
sa da proton sayıları birbirinden farklıdır. Bu durumda iyon-
III. Aynı katmanda bulunan elektronların enerjisi eşittir.
ların kimyasal özellikleri farklıdır. (III yanlış)
yargılarından hangileri doğrudur? Cevap: C

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

S ORU 6 S ORU 7
XO4n iyonunda 58 elektron vardır. I. Br1– iyonu, nötr Br atomuna dönüşüyor.
Buna göre, X atomunun proton sayısı ve n değeri aşağı- II. K1+ iyou, nötr K atomuna dönüşüyor.
dakilerden hangisindeki gibi olabilir? (8O) III. Cu atomu, Cu2+ iyonuna dönüşüyor.

X in proton sayısı n Yukarıda verilen dönüşümlerdeki elektron sayısı değişim-

leri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) 24 2–
B) 25 3– I II III
C) 26 2– A) Azalır Artar Artar
D) 25 2– B) Artar Azalır Azalır
E) 24 3– C) Azalır Azalır Azalır
D) Artar Azalır Artar
E) Azalır Artar Azalır

26 Analitik Kimya
 Atomun Yapısı

Ö RNEK 4 [ ÖSYM’den ] Ö RNEK 6 [ ÖSYM’den ]

Aşağıda verilen atom ve iyon çiftlerinden hangisi izoe- Tek atomlu olduğu bilinen X, Y, Z taneciklerinin elektron ve
lektroniktir? proton sayıları grafikteki gibidir.
3– Proton sayısı
A) 15P – 18Ar B) 8O2– – 17CI
X Y
C) 11Na – 12Mg2+ D) 16S
2–
– 15P5+ b

E) 13Al3+ – 16S Z
a

Çözüm: Elektron sayısı

İzoelektronik taneciklerde elektron sayısı ve dağılımları aynı- 0 a b
dır. Buna göre, 15P–3 ve 18Ar taneciklerinin elektron sayıları
18'dir ve dağılımları aynıdır, yani izoelektroniklerdir. Buna göre, bu taneciklerle ilgili aşağıdaki yargılardan
hangisi doğrudur?
Cevap: A
A) X bir anyondur.
B) Z pozitif yüklü bir iyondur.
C) Y ile Z birbirinin izotopudur.
D) X ile Y aynı elementtir.
E) Z nin atom numarası Y ninkinden fazladır.

Çözüm:
Ö RNEK 5 [ ÖSYM’den ] p+ = e– ise atom nötrdür. p+ > e– ise, pozitif yüklü iyon
(katyon), e– > p+ ise, negatif yüklü iyon (anyon) elde edilir.
Atom, Atom Elektron Kütle
iyon numarası Sayısı Numarası Buna göre X katyon, Y ile Z nötrdür. Proton sayıları aynı olan
X ve Y elementleri aynı elemente aittir.
X+ 11 23
Cevap: D
Y3– 18 30
Z 12 24
Q2+ 18 40

Yukarıdaki tabloda verilen atom ve iyonlardan hangileri-

Ö RNEK 7 [ ÖSYM’den ]
Nötr X atomu ile Y ve Z tanecikleri karşılaştırılıyor. Bu karşı-
nin nötron sayısı aynıdır?
laştırma sonunda X atomunun,
A) Y3– ve Q2+ B) Z ve Q2+ C) X+ ve Z – Y taneciği ile yalnız proton sayılarının
3–
D) Y ve Z +
E) X ve Y 3– – Z taneciği ile yalnız elektron sayılarının
eşit olduğu saptanıyor.
Çözüm: Buna göre,
Atom ve iyonlarda, I. X ile Y aynı elementtir.
Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı II. X ile Z birbirinin izotopudur.
Proton sayısı = Elektron sayısı + Yük III. Y ile Z iyon halindedir.
eşitlikleri vardır. yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre tabloya nötron sayısı sütunu ekleyerek boşluk-
ları dolduralım. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Atom, Atom Elektron Kütle Nötron D) I ve II E) I ve III

iyon numarası Sayısı Numarası Sayısı
X+ 11 10 23 12 Çözüm:
3–
Y 15 18 30 15 I. X ile Y taneciklerinin proton sayıları aynı olduğundan ay-
Z 12 12 24 12 nı elemente aittirler.
Q2+ 20 18 40 20 II. X ile Z izotop değildir, izotop olabilmeleri için proton sa-
yıları aynı, nötron sayıları farklı olmalıdır.
Buna göre, X+ ve Z taneciklerindeki nötron sayıları eşittir. III. Y ile Z taneciklerinin proton ve elektron sayıları farklı ol-
Cevap: C duğundan iyon halindedirler.
Cevap: E

27
 Atomun Yapısı ETKİNLİK
A Atomun Yapısı ve Atomun Özellikleri ile ilgili aşağıdaki tabloda verilen ifadeler doğru ise "D"; yanlış ise
"Y" harflerini yanlarındaki boşluğa yazalım.

1 İlk atom modeli "Dalton Atom Modeli"dir; son atom modeli "Modern Atom Teorisi"dir. (....)

Bir ışığın cam prizmadan geçirilerek kendisini oluşturan farklı dalga boylarında ışınlara ayrışmasına
2 (....)
spektrum denir.

3 Proton sayısı, elektron sayısıyla aynı olan atomlara "nötr atomlar" denir. (....)

9
4 4Be ile 105B tanecikleri izoton taneciklerdir. (....)

5 Elmas ve grafit izotop taneciklerdir. (....)

6 Nötr izotop taneciklerin kimyasal özellikeri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır. (....)

+2
7 20Ca ile 16S–2 tanecikleri izoelektroniktir. (....)

8 (–) yüklü iyonlara anyon; (+) yüklü iyonlara katyon denir. (....)

9 Allotropların fiziksel özellikleri ve kimyasal tepkimelere girme istekleri farklıdır. (....)

10 Y+1 iyonu 2 elektron alırsa Y+3 olur. (....)

B Bilim Adamları ve Çalışmalarını Eşleştirelim.

Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörünge-

A Erwin Schrödinger 1 (....)
lerde hareket eder.
X ışınları ile yaptığı deneyler ile elementlerin atom nu-
B George Stoney 2 (....)
maralarını bulmuştur.
(+) yüklerin çekirdek denilen çok küçük bir hacimde
C Henry Moseley 3 toplandığını; (–) yüklerin çekirdek etrafında hareket (....)
ettiğini bulmuştur.

D J.J. Thomson 4 Elektronun dalga karakterini tanımlamıştır. (....)

Katot ışınlarının (–) yüklü olduğunu belirterek bunlara

E Werner Heisenberg 5 (....)
"elektron" adını vermiştir.

Atomda elektronun yerinin ve hızının aynı anda biline-

F John Dalton 6 (....)
mediğini ifade etmiştir.

Atomların içi dolu küreler olduğunu ve parçalanamaz

G Niels Bohr 7 (....)
olduğunu ileri sürmüştür.
Atomlar küre şeklinde olup artı yüklü maddeden oluş-
H Ernest Rutherford 8 muştur. Elektronlar bu artı yüklü maddenin içine gö- (....)
mülü olup haretket etmezler"görüşünü öne sürmüştür.

28 Analitik Kimya
 ATOMUN YAPISI
Kavrama Pekiştirme Güçlendirme

1. • Atom, içi dolu bölünemez kürelerdir. 4. Thomson atom modeline göre, 7. Altın levha

• Bütün maddeler atomlardan oluşmuştur. I. Atomdaki negatif (–) yüklü tanecik sayısı, Geri dönen
α – parçacığı
pozitif (+) yüklü tanecik sayısına eşittir.
• Atom parçalanamaz.
II. Atomlar yük bakımından pozitif yüklüdür-
• Bir elementin bütün atomları aynıdır.
ler.
Yukarıda temel varsayımları verilen atom Dedektör
III. Proton ve nötron çekirdek adı verilen çok α ışık
modelini öne süren bilim insanı aşağıda- kaynağı
küçük bir hacim içerisinde toplanmışlar-
kilerden hangisidir?
dır. Rutherford radyoaktif bir kaynaktan elde et-
A) B) yargılarından hangileri doğrudur? tiği alfa ışınlarını önce bir altın levhaya gön-
dererek yaptığı alfa tanecikleri saçılma dene-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yinde ZnS kaplı yüzeyde yukarıdaki şekilde
D) II ve III E) I, II ve III verilen saçılmaları elde etmiştir.
Bu sonuçlara göre;
Thomson Bohr I. Alfa ışınlarının çoğunluğu doğrultusunu
C) D) değiştirmemiştir.
II. Doğrultusunu değiştiren alfa ışınları ato-
mun çekirdeğine çarpıp yön değiştirmiş-
lerdir.
III. Yüksüz nötronlar atomun çekirdeğinde
Rutherford Moseley 5. Pozitif yüklü bir iyonun kütle numarası ve bulunur.

E) nötron sayısı verilirse; yorumlarından hangileri Rutherford atom

I. Nötron sayısı ile elektron sayısı arasında- modelinde yer almıştır?
ki fark,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. Atom numarası,
D) I ve II E) II ve III
III. Proton sayısı ile elektron sayısı arasında-
John Dalton ki oran
niceliklerinden hangileri bulunabilir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
8. Aynı elemente ait X7+ ,X5+ ve X¯ iyonlarının
D) II ve III E) I, II ve III elektron sayıları toplamı 40’dır.
56 Buna göre, X elementinin atom numara-
2. Fe2+ iyonu için,
26
sı kaçtır?
I. Nötron sayısı 30’dur.
II. Çekirdek yükü 26’dır. A) 10 B) 12 C) 17

III. Elektron sayısı 24’dür. D) 18 E) 25

yargılarından hangileri doğrudur?
6. X ve Y'nin bazı temel tanecikleri arasındaki
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ilişki aşağıda verilmiştir:
D) II ve III E) I, II ve III X : Proton sayısının elektron sayısına oranı
1’den büyük tanecik. 9. 69
X atomunun –3 yüklü iyonunda nötron sa-
yısı, elektron sayısına eşittir.
Y : Nötron sayısı proton sayısından büyük
tanecik. Buna göre, nötr X atomunun proton, nöt-
ron ve elektron sayıları aşağıdakilerin han-
Buna göre, X ve Y tanecikleri ile ilgili,
gisinde doğru olarak verilmiştir?
I. X pozitif yüklüdür.
II. Y’nin kütle numarası proton sayısının 2 Proton Nötron Elektron
3. C2O42– iyonunda proton (p), nötron (n) ve Sayısı Sayısı Sayısı
katından büyüktür.
elektron (e–) sayıları arasındaki ilişki aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? III. X’in elektron sayısı Y’ninkinden küçüktür A) 33 36 36
(126C, 168O) yargılarından hangileri kesinlikle doğru- B) 36 33 33
dur? C) 33 36 33
A) p = e– > n B) n > p > e–
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) 36 36 35
C) e– > p = n D) p > e– > n
E) 33 33 33
E) p = n > e D) II ve III E) I, II ve III

29
 Atomun Yapısı Kavrama Pekiştirme Güçlendirme

10. I. X1– iyonu, nötr X atomuna 13. • XO4– iyonundaki toplam elektron sayısı 16. X2– iyonu Xa taneciğine dönüşürken toplam
II. Y atomu, Y2+ iyonuna 50’dir. tanecik sayısı (p, n ve e–) azalmaktadır.

III. Z1+ iyonu, Z1– iyonuna • XO– iyonundaki toplam nötron sayısı Buna göre, Xa taneciği için,
28’dir. I. Nötr atomdur.
Yukarıda verilen dönüşümlerdeki elektron
sayısı değişimleri aşağıdakilerden hangi- Buna göre, nötr X element atomu için, II. Çekirdeğin çekim kuvveti X2– ile aynıdır.
sinde doğru olarak verilmiştir? I. Proton sayısı 17’dir. III. p/e– oranı 1’den küçüktür
II. Kütle numarası 37’dir. IV. X2– iyonu ile kimyasal özelliği farklıdır.
I II III
III. Elektron sayısı 18’dir. yargılarından hangileri kesinlikle doğ-
A) Azalır Artar Artar
yargılarından hangileri doğru olabilir? rudur? (p:proton sayısı,n: nötron sayısı,
B) Artar Azalır Azalır
(168O) e–:elektron sayısı)
C) Azalır Azalır Artar
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
D) Artar Azalır Artar
E) Azalır Artar Azalır D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV

14. Xn iyonu, Ym iyonuna 2 elektron verip,Zk iyo-

nundan 3 elektron aldığında Xn,Ym ve Zk ta-
neciklerinin iyon yükleri eşit olmaktadır.
11. MnO4– ve MnO42– iyonları için;
Buna göre, 17. Xa iyonu Yb iyonuna elektron verdiğinde iki-
I. Toplam proton sayısı
I. n=k+2 si de nötr olmaktadır.
II. Toplam nötron sayısı
II. n=m–1 Buna göre,
III. Toplam elektron sayısı
III. m=k+5 I. Xa negatif (–) yüklü iyondur.
niceliklerinden hangileri eşit değildir?
55 16 eşitliklerinden hangileri doğrudur? II. Y nin atom numarası X inkinden büyüktür.
( 25Mn, 8O)
III. Yb pozitif (+)yüklü iyondur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III IV. X ve Y nin proton sayıları farkı 2’dir.
D) I ve II E) II ve III
D) I ve II E) II ve III yargılarından hangileri kesinlikle doğru-
dur?

A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) II, III ve IV

12. Proton Nötron Kütle Atom

sayısı sayısı numarası
15.
numarası
X1– 17 35 X Y
a+2
Y 18 18
a+1
Z 2–
16 20 36
T Z
T 17 20 a 18. X ve Y tanecikleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler
Nötron
veriliyor.
Aşağıdaki tabloda X1–,Y, Z2– ve T tanecikle- 0 b b+2 b+4 sayısı • Kimyasal özellikleri farklıdır.
rinin proton, nötron sayıları ve kütle numa-
Yukarıda atom numarası - nötron sayısı • Nötron sayıları farklıdır.
raları verilmiştir.
ilişkileri verilen X, Y, Z ve T atomları için; Buna göre, X ve Y tanecikleri için,
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangi-
si yanlıştır? I. X ve Y’nin fiziksel özellikleri farklıdır. I. İzobar atomlardır.
II. Y ve T’nin kimyasal özellikleri farklıdır. II. İzotop taneciklerdir.
A) X1– ile T izotop taneciklerdir.
III. Y ve Z’nin nükleon sayıları aynıdır. III. İzoton atomlardır.
B) Z2– ve T’nin nötron sayıları eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olabilir?
C) X1–, Y ve Z2– izoelektronik taneciklerdir.
D) X1– ile T’nin kimyasal özellikleri aynıdır. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2–
E) Y ve Z izobar taneciklerdir. D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1 E 2 E 3 C 4 A 5 A 6 B 7 D 8 C 9 C 10 C 11 C 12 D 13 B 14 E 15 E 16 C 17 B 18 B
30 Analitik Kimya
 Konu Konu

Soruları
Anlatımı
ÜNÝTE 3 PERİYODİK SİSTEM

PERİYODİK SİSTEM

PERİYODİK SİSTEMİN
TARİHÇESİ
Atom yarıçapı

MODERN Metalik ve ametalik

özellikler
PERİYODİK SİSTEMİN
GENEL ÖZELLİKLERİ
PERİYODİK
Elektronegatiflik
ÖZELLİKLER

KATMAN ELEKTRON Elektron ilgisi

DİZİLİMİ İLE PERİYODİK
CETVELDE YER BULMA
İyonlaşma enerjisi

ÖNEMLİ GRUPLAR

31
 Periyodik Sistem

Nh Mc Ts Og

Lantanitler

Aktinitler

Alkali Metaller Metaller

Alkali Metaller

cc Elementler atom numaralarına göre yerleştirilmiştir.

cc Yatay sıralara periyot denir. 7 tane periyot vardır.
cc Düşey sütunlara grup denir. 8 tane A grubu (baş grup), 10 tane B grubu(yan grup) vardır.
cc Aynı grupta bulunan elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir.
cc Bazı grupların özel adları vardır.
H Ametal S
xx 1A : Alkali metaller (1. Grup)
O
xx 2A : Toprak alkali metaller (2. Grup)
A

Y
M

xx 3A : Toprak metalleri (13. Grup)

G
E
T

xx 6A : Kalkojenler (16. Grup) A

A

xx 7A : Halojenler (17. Grup)

L

M E T A L L E R Z
L

xx 8A : Soygazlar (asalgazlar) (18. Grup) L

E
R

xx B grupları : Geçiş metalleri A

R
(2. ve 13. Grup arası)
xx Lantanit ve aktinitler: İç geçiş metalleri

1 18
1A 2 13 14 15 16 17 8A

1
H 2A 3A 4A 5A 6A 7A 2
He
Li Be
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 B C N O F Ne
Bilinmesi 3 4 5 6 7 8 9 10

11
Na 12
Mg 3B 4B 5B 6B 7B 8B 8B 8B 1B 2B 13
Al 14
Si 15
P 16
S 17
Cl 18
Ar
gereken
19
K 20
Ca 35
Br
elementler
Sr 53
I
Ba

32 Analitik Kimya