CZĘŚĆ WYKŁADOWA:

1. DEFINICJE:

Biocenoza: jest to wielogatunkowy zespół organizmów, żyjących na określonym terenie w tym samym czasie.
Biocenozę tworzą populacje różnych gatunków, połączone siecią złożonych zależności funkcjonalnych. Tworzą
całość, która pozostaje w stanie homeostazy czyli równowagi dynamicznej.
•
sztuczna- zbiorowisko roślin i zwierząt oraz mikroorganizmów przekształcone przez człowieka np.
biocenoza pola, sadu.

• naturalna- zbiorowisko roślin, zwierząt i mikroorganizmów zasiedlających dany teren, nie

przekształcone przez człowieka np. biocenoza rezerwatu, sawanna, las.

BIOCENOZA (środowisko ożywione)+BIOTOP (środowisko nieożywione)= EKOSYSTEM

Biotop: jest to środowisko życia biocenozy, innymi słowy: jednorodne środowisko (nieożywiona część
ekosystemu) cechujące się swoistymi gatunkami organizmów żywych, które przystosowały się do specyficznych
warunków ekologicznych danego terenu. Zespół czynników abiotycznych biotopu (światło, temperatura, woda,
tlen, dwutlenek węgla, azot itp.) ulega przekształceniu pod wpływem działalności roślin i zwierząt w nim
występujących, np. torfowienie jezior. Wyróżnia się biotop lądowy i biotop wodny.

Populacja: grupa osobników danego gatunku żyjąca na określonym obszarze i odznaczająca się
swoistą strukturą, tj. rozrodczością, śmiertelnością, stosunkami liczbowymi płci. Populacja jest
elementem biocenozy wpływającym na otoczenie i uzależnionym od otoczenia.

Ekosystem: to układ ekologiczny, w którego skład wchodzi część ożywiona i nieożywiona pewnej
przestrzeni środowiska naturalnego. Pomiędzy organizmami zasiedlającymi dane środowisko nieożywione
zachodzi szereg relacji, które pozwalają funkcjonować im w harmonii i równowadze. Ekosystem, inaczej
biogeosystem lub system ekologiczny, opiera się na przepływie oraz
wymianie materii i energii między zasiedlającymi go organizmami oraz między organizmami a ich
otoczeniem.
Ekosystem ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to:
• środowisko abiotyczne – materia nieożywiona w środowisku,
• producenci – autotrofy, które użytkują wyłącznie abiotyczną część ekosystemu,
• konsumenci – heterotrofy (głównie zwierzęta),
• reducenci – destruenci, czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej.
Podstawowy podział ekosystemów:
• lądowe,
• wodne,
• sztuczne,
• naturalne.

Nisza ekologiczna: zespół czynników ekologicznych (nisza fizjologiczno-przystosowawcza) i

przestrzeń fizyczna zajmowana przez dany organizm (nisza przestrzenna) niezbędne dla jego egzystencji.
Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu
pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków. Zbliżone nisze
ekologiczne gatunków prowadzą do ich konkurencji biologicznej (Gausego zasada). Ten sam organizm może
zajmować w swoim cyklu życiowym różne nisze ekologiczne, np. kijanka żywi się pokarmem roślinnym, żaba
natomiast jest mięsożerna.
2.PODZIAŁ BIOCENOZ:


Agrocenoza – biocenoza pól uprawnych

• Hylocenoza – biocenoza leśna

• Partocenoza – biocenoza łąk i pastwisk ( trwałe użytki zielone)

•
Urbicenoza – biocenoza miasta

3. CO DECYCUJE O ROZMIESZCZENIU I LICZEBNOŚCI KAŻDEJ Z POPULACJI

EKOSYSTEMU?:
Miejsce, w którym występuje populacja nazywamy siedliskiem. Każdy osobnik populacji zajmuje określoną
przestrzeń nazywaną areałem. Suma areałów tworzy zasięg przestrzenny populacji.
Każdą populację charakteryzuje wiele cech. Są to:
• liczebność – czyli liczba osobników tworz ą cych populacj ę . Liczebno ść populacji zale ż y rozrodczości,
śmiertelności, migracji, emigracji.
• rozrodczość – to zdolno ść populacji do wydawania potomstwa. Rozró ż niamy rozrodczo potencjalną,
czyli możliwość wydawania maksymalnej ilości potomstwa w optymalnych warunkach; i rozrodczość
ekologiczną, czyli możliwość wydawania potomstwa pomniejszoną o tzw. opór środowiska (czynniki
wpływające na śmiertelność potomstwa).
• zagęszczenie – to liczba osobników danej populacji wyst ę puj ą ca na okre ś lonej powierzch lub w
określonej objętości
• śmiertelność – to ubytki osobników wyst ę puj ą ce w populacji. Na ś miertelno ść wp ł y osiąganie
krytycznego punktu czynnika środowiska, choroba, starość, brak pokarmu.
• struktura przestrzenna populacji – to charakterystyczne rozmieszczenie osobników populacji na danym
terenie.
Rozmieszczenie równomierne – osobniki zajmują areały w równych odstępach od siebie, np.: ptaki pingwiny,
ptaki gniazdujące, sad, zboże.
Rozmieszczenie przypadkowe – nazywane inaczej losowym, charakterystyczne dla roślin i zwierząt,
związanych - zależy od obecności pokarmu, światła lub określonej temperatury. Rozmieszczenie skupiskowe –
nazywane grupowym lub stadnym. Organizmy występują w określonych określonym miejscu, np. pszczoły,
mniszek lekarski, mrówki.

4. ZALEŻNOŚCI MIĘDZYGATUNKOWE:

4) mutualizm dla obu korzystny konieczny dla przeżycia

protokooperacja dla obu korzystny ale nie konieczny

komensalizm dla jednego korzystny dla drugiego obojętny

amensalizm istnienie jednego zle wpływa na drugie ale dla krzywdzącego jest obojętne
5.ZWIĄZKI ALLELOPATYCZNE:
Allelopatia – szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny lub grzyby danego
gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin. Allelopatia odnosi się głównie do substancji chemicznych
wydzielanych do podłoża, które wpływają na wzrost innych organizmów w bezpośrednim otoczeniu, głównie roślin i
bakterii. Substancje mogą pobudzać lub hamować kiełkowanie, a także wzrost i rozwój innych gatunków roślin
żyjących w bliskim sąsiedztwie lub zajmujących bezpośrednio po nich to samo miejsce.

Koliny – substancje chemiczne wytwarzane przez rośliny wyższe wpływające na wzrost i rozwój
roślin wyższych rosnących w pobliżu

Fitoncydy – naturalne substancje wydzielane przez różne rośliny wyższe

(np. cebulę, czosnek, jałowiec) hamujące rozwój mikroorganizmów. Są to zwykle związki
siarkoorganiczne, przykładowym fitoncydem jest allicyna (wystepuje w czosnku, cebuli)

Marazminy - substancje organiczne wydzielane przez drobnoustroje (amoniak, aldehyd) działające

niekorzystnie na rośliny wyższe.

Antybiotyki (z greki anti – przeciw, bios – życie) – naturalne wtórne produkty

metabolizmu mikroorganizmów, które działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na
struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych mikroorganizmów, hamując ich wzrost i
podziały.

Koliny: w przypadku oddziaływania roślin wyższych na rośliny niższe

Fitoncydy: inaczej fitocydy, gdy rośliny wyższe oddziałują n mikroorganizmy !
Marazminy: gdy mikroorganizmy oddziałują na rośliny wyższe
Antybiotyki: gdy mikroorganizmy oddziałują na mikroorganizmy

7. CECHY PASOŻYTÓW NA PODSTAWIE PRZYKŁADÓW PASOŻYTÓW ZEWNĘTRZNYCH

-obecność odpowiednich narządów czepnych umożliwiających przymocowanie pasożyta do ciała
żywiciela,np. u tasiemca przyssawki i haczyki,
-odpowiedni kształt ciała pozwalający na łatwiejsze usadowienie się w organizmie żywiciela, np.
spłaszczone grzbietobrzusznie ciało płazińców (tasiemca, motylicy wątrobowej),
-pokrycie ciała pasożytów wewnętrznych specjalnym oskórkiem chroniącym ciało pasożytów przed
strawieniem przez enzymy żywiciela,
-wykształcenie aparatów gębowych u pasożytów zewnętrznych pozwalające im przekłuć się przez skórę
żywiciela, np. aparat gębowy kłujący u samicy komara,
-uwstecznienie budowy lub całkowity brak układów: pokarmowego, krwionośnego, oddechowego,
nerwowego,
-słaby rozwój lub brak narządów zmysłu,
-u pasożytów wewnętrznych brak narządów lokomocji (odnóży),
-duża rozrodczość, obojnactwo (hermafrodytyzm)- zdolność do samozapłodnienia.

Pasożyt wewnętrzny (endopasożyt) – organizm cudzożywny, który żyje wewnątrz innego organizmu i
dla którego organizm ten (żywiciel) jest źródłem pożywienia.
Pasożyty wewnętrzne jako patogeny często są przyczyną poważnych chorób, zwykle cechuje je duża wybiórczość
pokarmowa i specjalizacja. Endopasożytami są często pierwotniaki, nicienie, płazińce i grzyby. Organizm człowieka
jest zarówno żywicielem pośrednim, jak i ostatecznym dla ponad pięćdziesięciu różnych pasożytów. Najwięcej jest
wśród nich pierwotniaków, przywr i owadów, a także pajęczaków i tasiemców.

Pasożyt zewnętrzny (ektopasożyt)– organizm cudzożywny żyjący na powierzchni innego organizmu (żywiciela) i
żywiący się jego płynami ustrojowymi lub elementami jego pokrycia (np. wszoły żywiące się piórami).
Ektopasożyty mają różne przystosowania ułatwiające im korzystanie z tego źródła pokarmu, a więc specjalnie
zbudowane narządy (ssawki, przylgi) i swoiste substancje przeciwdziałające krzepnięciu pobieranych substancji
(enzymy). Wiele pasożytów zewnętrznych przenosi zarazki (kleszcze, komary, muchy).
7. FORMY ZALEŻNOŚCI MIĘDZYGATUNKOWYCH NA PRZYKŁADZIE PIERWOTNIAKÓW

Wyróżnia się zależności:

- nieantagonistyczne: symbioza(mutualizm, protokooperacja), komensalizm,
- antagonistyczne: konkurencja, pasożytnictwo (wiele pierwotniaków; wywołuje epidemie wśród zwierząt i malarię,
śpiączkę oraz amebiazę), drapieżnictwo, allelopatia (szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych
wydzielanych przez rośliny lub grzyby danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin), amensalizm
(obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają niekorzystnie na drugi gatunek, przy czym jest to relacja
jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna).
Brak wzajemnych oddziaływań –neutralizm– jest stwierdzany rzadko. Bardzo silne oddziaływania antagonistyczne
mają charakter eksploatacji populacji. Do tej grupy oddziaływań międzygatunkowych zalicza się eksploatację
przyrody przez człowieka.

Pierwotniaki:
Excavata: pasożyty, np. Giardia i rzęsistek pochwowy, drapieżniki i fotosyntetyzujące np. Giardia
intestinalis może zakażać ludzi, którzy piją wodę zanieczyszczoną odchodami
zawierającymi cysty pasożyta co prowadzi do ostrych biegunek. Zwalczanie: przegotowanie wody.
Chromalveolata: najważniejsze organizmy fotosyntetyzujące na Ziemi (okrzemki, brunatnice) Rhizaria:
drapieżniki,mają nitkowate pseudopodia wykorzystywane do ruchu i chwytania ofiary Archaeplastida: kolonijne,
fotosyntetyzujące, stanowią podstawę sieci pokarmowej zbiorowisk wodnych, zielenice np. toczek
Unikonta: np Ameba proteus używająca pseudopodiów do wchłonięcia zielenicy

Symbioza:
Niektóre z wiciowców żyją w symbiozie(we współpracy) z termitami (mieszkają u nich i trawią drewno, które
zjadają termity).
Pierwotniaki orzęsków, zamieszkujące układ pokarmowy bydła, umożliwiają przyswojenie błonnika z
pokarmów roślinnych spożywanych przez krowy, czy owce. Takie pierwotniaki nazywamy symbiontami.
Stanowią pokarm dla innych zwierząt (wchodzą np. w skład zooplanktonu), Biorą udział w tworzeniu
skorupy ziemskiej.
Komensalizm:
Pierwotniaki żyjące w skrzelach małży

Większość orzęsków żyje wolno w wodach słodkich lub słonych. Występują jednak wśród nich także pasożyty.
Pożywienie orzęsków jest bardzo różnorodne. Przede wszystkim żywią się bakteriami albo glonami. Bywa, że formy
drapieżne napadają na inne orzęski i małe tkankowce.

8. RÓŻNICE MIĘDZY RZĘSISTKAMI A ŚWIDROWCAMI

a. Rzęsistki – przedstawicielem jest rzęsistek pochwowy, powodujący stany zapalne dróg rodnych kobiet.
Bytuje w drogach moczowo-płciowych człowieka. Są pasożytami lub współbiesiadnikami. Kształt rzęsistka
jest owalny lub gruszkowaty, długości 10-30 µm. Pierwotniak ten posiada 4 wici i błonkę falująca jako organ
ruchu. Rzęsistek posiada trzy stadia rozwoju: wiciową, amebową i cysto podobną. Można znaleźć go w
organizmie we wszystkich stadiach rozwoju.

b. Świdrowce – wiele z nich to pasożyty zwierząt i człowieka, wywołujące groźne choroby, np. świdrowiec
gambijski, przenoszony przez muchę tse–tse, powoduje śpiączkę afrykańską. Są bezwzględnymi pasożytami
kręgowców, u których żyją w osoczu krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym i narządach miąższowych, i u
bezkręgowców, u których lokalizują się w jelicie i innych narządach. Są w większości małymi
pierwotniakami, długości 25–35 µm, rzadko osiągają większe rozmiary – do 70 µm. Mają kształt
wrzecionowaty i śrubowato skręcone ciało, pojedyncze jądro na środku komórki i wić jako narząd
lokomocyjny.

9. CHARAKTERYSTYKA OMAWIANYCH PIERWOTNIAKÓW- ICH BIOLOGIA

I RODZAJ ZALEŻNOŚCI MIĘDZYGATUNKOWYCH W JAKIE WCHODZĄ Z
INNYMI ORGANIZMAMI

Każdy pierwotniak składa się z cytoplazmy (oraz zawartych w niej organelli) otoczonej błonami komórkowymi.
Zazwyczaj posiada jedno jądro lub kilka identycznych jąder oraz inne struktury występujące w każdej komórce.
Powierzchnia ciała jest zwykle skomplikowana. Tworzą ją: pofałdowana błona komórkowa, różnorodne włókna
cytoszkieletowe oraz mikrotubule

a. wszystko to jako całość nazywa się pellikulą. Występujące w pellikuli włókna oraz pęcherze sprawiają, że
pierwotniak charakteryzuje się określonym kształtem. ułatwia mu to także poruszanie
 się, choć ze względu na tą sztywność nie pozwala na wytwarzanie wodniczek w dowolnych miejscach ciała.
b. Otwornice dodatkowo wytwarzają na powierzchni ciała specjalne pancerze zewnętrzne zbudowane z wapnia -
nie pozwalają one na zmiany kształtów.
c. Pierwotniaki są organizmami zazwyczaj wolno żyjącymi - dlatego do poruszania się potrzebują odpowiednich
organelli ruchowych, które mogą być wykształcone na jeden z trzech sposobów - w postaci wici, nibynóżek
lub rzęsek. Formy pasożytnicze nie mają żadnych organelli tego typu, gdyż nie muszą się poruszać. Aby
struktury te mogły być przydatne, są przytwierdzone do cytoszkieletu.
d. Jądra, jak wspomniałam są jednorodne - zazwyczaj w jednej komórce występuje jedno jądro lub kilka
identycznych. Jedynie orzęski mają dwa zróżnicowane funkcyjnie i strukturalnie jądra. Ponadto pierwotniaki
posiadają co najmniej jedną wodniczkę tętniącą (orzęski - mają ich więcej), które działają we współpracy z
kanalikami retikulum endoplazmatycznego.
e. Pierwotniaki z reguły należą do heterotrofów. Ich pokarm stanowią inne organizmy, m.in.: glony,
pierwotniaki czy bakterie, a także pojedyncze komórki roślin lub zwierząt. Niektóre pierwotniaki prowadzą
pasożytniczy tryb życia - żywiąc się na koszt gospodarzy - taki czyni na przykład zarodziec malarii. Te, które
zamieszkują glebę, zjadają martwe szczątki organiczne. Również metody pobrania pokarmu są zróżnicowane.
Po pierwsze, fagocytoza, za jej pomocą pierwotniaki pobierają duże cząstki pokarmu. Po drugie, pinocytoza,
służąca do pobrania niedużych cząstek rozpuszczonych w cieczy. Po trzecie, absorpcja przez błony, polega na
pobraniu cząstek za pomocą osmozy, transportów - aktywnego oraz ułatwionego, a także dyfuzji.
f. Niepotrzebne metabolity są usuwane z komórki pierwotniaka poprzez błony przy pomocy dyfuzji. Wszelkie
sposoby wydalania są związane z osmoregulacją - mającej na celu utrzymanie określonego stężenia substancji
w komórce względem środowiska zewnętrznego.
g. Pierwotniaki posiadają zdolność do rozmnażania bezpłciowego na zasadzie podziałów komórkowych - mogą
to być podziały podłużne bądź poprzeczne. Wiele z pierwotniaków posiada też zdolność do rozmnażania
płciowego, w wyniku którego powstają nowe osobniki o zróżnicowanym składzie genetycznym. Pantofelki
dodatkowo potrafią koniugować - czyli wymieniać część informacji genetycznych pomiędzy dwoma
osobnikami - jednak proces ten nie wiąże się z powstawaniem nowych osobników, a jedyni- z wymianą DNA.
Tuż po nim dochodzi zazwyczaj do podziałów.

10. PASOŻYTNICTWO CAŁKOWITE (HOLOPARAZYTOFITY) I CZĘŚCIOWE

(SEMIPARAZYTY, PÓŁPASOŻYTY) U ROŚLIN

Pasożytnictwem nazywamy taką formę współżycia między dwoma partnerami, w której jeden z nich (pasożyt)
czerpie widoczną korzyść z drugiego (gospodarza), czyniąc mu szkodę, która czasem może być przyczyną śmierci
gospodarza. Wynikiem działania pasożyta jest stan chorobowy gospodarza, lub osłabienie jego funkcji życiowych.
Aby mogło dojść do powstania układu pasożytniczego, muszą być spełnione pewne warunki:

- musi dojść do ścisłego kontaktu obu partnerów;

- obydwaj partnerzy muszą pasować pod względem przemiany materii – stąd specyficzność pasożytów w
różnym stopniu;
- jeden z partnerów musi przejawiać większą aktywność od drugiego (gospodarza) lub też ten drugi musi
wykazywać siłę obrony mniejszą niż siła aktywności napastnika.

1. holopasożyty – (pasożytnictwo pełne) nie mają chlorofilu i są całkowicie zależne od dostawy wody, soli
mineralnych związanego węgla od rośliny żywicielskiej;
2. chemipasożyty – (półpasożytnictwo) mają zdolność do fotosyntezy, ale wodę i sole mineralne otrzymują od
żywiciela (tu np. jemioła).
Przykładami holopasożytów są: kanianka (Cuscuta sp.), zaraza (Orobanche), korzeniówka (Monotropa),
gnieźnik leśny (Neotia nidus-avis z rodziny storczykowatych Orchidaceae); a chemipasożytów: zagorzałek
(Odontides verna), rośliny z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), np. pszeniec zwyczajny
(Melampyrum pratense), przeniec leśny (Melampyrum sylvaticum), szelężnik (Rhinantus sp.), świetlik łąkowy
(Euphrasia rostkoviana), jemioła pospolita (Viscum album), gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica).
Znanych jest około 3 tysiące gatunków roślin, które przynajmniej częściowo pasożytują na innych roślinach.
Stanowią one 1 procent wszystkich roślin kwiatowych. Tylko 20 procent z nich jest całkowicie zależnych od
swoich gospodarzy (holopasożyty); pozostałe (chemipasożyty) mają niektóre organy zielone, tak że przynajmniej
potencjalnie mogą syntetyzować związki organiczne we własnym zakresie.
1. KRAJOWE PÓŁPASOŻYTY/PASOŻYTY KORZENIOWE I ŁODYGOWE

Pasożyty korzeniowe – ich ssawki wnikają do korzeni roślin.

Pasożyty łodygowe – ich ssawki wnikają do pędów nadziemnych.
*gatunki w punkcie 3 i 4

2. NA CZYM POLEGA NADPASOŻYTNICTWO?

NADPASOŻYTNICTWO (hiperpasożytnictwo)- jedna roślina pasożytnicza pojawia się na innej roślinie

pasożytniczej, co może skutkować pozytywnym wpływem na ograniczenie jego działań na żywiciela
podstawowego.

3. KRAJOWE GATUNKI PASOŻYTÓW CAŁKOWITYCH:

Pasożyty całkowite – rośliny bezzieleniowe, które w ogóle nie przeprowadzają fotosyntezy, lecz wszystkie
potrzebne do życia substancje organiczne czerpią z organizmu żywiciela. Żywicielem może być inna roślina
lub, w przypadku myko-heterotrofów, określony gatunek grzyba.

* Kanianka lnowa [inne kanianki - trujące: K. Macierzankowa, K. Polna, K.Pospolita, K.Wielka]

(pasożyt łodygowy)
* Łuskiewnik różowy (pasożyt korzeniowy)
Pasożytuje na korzeniach drzew i krzewów liściastych: leszczynie, topoli i olszy, rzadziej na buku. Większą
część roku znajduje się pod ziemią, a jedynie w czasie kwitnienia i owocowania wyrasta nadziemny pęd.
* Zaraza alzacka (pasożyt korzeniowy)
* Zaraza żółta (pasożyt korzeniowy)

4. KRAJOWE GATUNKI PÓŁPASOŻYTÓW:

Półpasożyty (synonimy: semiparazyty, pasożyty częściowe) – posiadają zielony chlorofil i przeprowadzają

fotosyntezę, a z organizmu żywiciela pobierają tylko niektóre niezbędne im do życia składniki, np. wodę i sole
mineralne. Niektóre półpasożyty (np. szelężnik) mogą żyć samodzielnie bez żywiciela, jednak wówczas nie są w
stanie wytworzyć kwiatów. Świetliki co prawda wytwarzają kwiaty, ale drobne, również nasiona są drobniejsze.

* Bartsja alpejska (półpasożyt korzeniowy)

* Gnidosz błotny
* Jemioła pospolita (półpasożyt łodygowy)
* Leniec alpejski
* Pszeniec leśny (półpasożyt korzeniowy)
* Szelężnik większy
* Szelężnik mniejszy (półpasożyt korzeniowy)
* Świetlik łąkowy (półpasożyt korzeniowy)
* Zagorzałek późny(półpasożyt korzeniowy)

5. JEMIOŁA POSPOLITA (Viscum album L.)

ssawki
owoce to soczyste jagody
jendopienne lub dwupienne kwaity
składniki chemiczne:
- aminy biogenne, tj. histamina, fenyloetyloamina (działanie narkotyczne, na jej bazie produkuje się
syntetyczne narkotyki, a najpopularniejszym jest amfetamina), tryptamina
- aminokwasy: arginina, stanowiąca ok. 40%, prolina ok. 10%, walina, leucyna
 - związki peptydowe: lektyny, wiskotoksyna
- tereny: beta-amyryna, beta-sitosterol, kwas oleanolowy
- alkaloidy: werazyna
- fenole: związki katechinowe, kwas synapinowy, kwas kawowy, kwas waniliowy, kwas ferulowy
- flawonoidy:. kwercetyna
- karotenoidy: ksantofil

Objawy zatrucia: wymioty, biegunki, drgawki, majaczenia

Właściwości lecznicze:
- Młode pędy i liście jemioły (Herba visci):
Wyciąg pomocniczo w leczeniu nadciśnienia (obniża ciśnienie tętnicze krwi) Działanie
przeciwbólowe i przeciwdepresyjne
Z jemioły produkowany jest Cardiosan

Podgatunki:
•
jemioła pospolita typowa (biała)
•
jemioła pospolita rozpierzchła
•
jemioła pospolita jodłowa

6. ŚWIETLIK LEKARSKI

Zastosowanie:

-Alergiczne i bakteryjne zapalenie spojówek

-Choroby wątroby i żołądka

-Zaburzenia trawienia

-Kolka żółciowa

-kwasy w nim zawarte posiadają właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne

7. CHARAKTERYSTYKA I WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE:

Malwa czarna
-Inna nazwa: Prawoślaz wysoki

Stosowana w nieżytach górnych dróg oddechowych

 Mięta pieprzowa inaczej mięta lekarska

Posiada ulistnienie nakrzyżoległe

Działanie:

-jej liście zwiększają wydzielanie soku żołądkowego -pobudzają wytwarzanie żółci

-usprawniają perystltykę jelit -mają działanie wiatropędne -przy zaburzeniach trawienia

Bez czarny

Działanie: -Moczopędne -Napotne -Przeciwgorączkowe -Odtruwające -Przeciwbólowe -Przeciwbakteryjne -

Przeciwwirusowe
 Ostropest plamisty
Działanie:

-Przeciwbólowe

-rozkurczowe

-detoksykujące

-żółciotwórcze

-żółciopędne

-hamuje podziały komórek nowotworowych

8. W JAKICH ROŚLINACH I JAKIE WYSTĘPOWANIE:

Sylimaryny Występują w ostropeście plamistym,

sambunigryny i mentol w mięcie pieprzowej.
Mają one właściwości detoksykacyjne, przeciwzapalne, odtruwające, żółciopędne.

9. POROSTY

Helotyzm- symbioza glona z grzybem, w której grzyb odnosi większe korzyści niż glon.

Własciwości:

-Są bioindykatorami zanieczyszczeń

-są organizmami pionierskim – przyczyniają się do powstawania gleby i tworzą miejsca bytowania dla
organizmów bardzej wymagających.
-Stanowią (niektóre) źródło pożywienia

-Wykorzystywane w przemyśle: farmaceutycznym, spożywczym, kosmetycznym

-otrzymuje się z nich barwniki, np. lakmus

10. WYMIEŃ OMÓWIONE KWASY POROSTOWE

Mają właściwości bakteriobójcze w stosunku do bakterii gram dodatnich (kwas usninowy, kwas ewerniowy),
hamują wzrost grzybów pasożytniczych, chronią plechy przed działalnością mikroorganizmów; kilka jest
trujących (np. kwas wulpinowy); leczn. właściwości wykorzystywane m.in. w medycynie naturalnej, np. ewozyna,
lichusnin, usnin, usniakin, w mieszankach przeciwkaszlowych (pectosol), w galaretkach wzmacniających, na
przemianę materii. Inne: kwas gyroforowy, kwas lekanorowy, kwas tamnoliowy, kwas fumaroprotocetrariowy

11. POROSTY W KOSMETYCE I LECZNICTWIE

Lecznictwo
-płucnica islandzka (cetraria islandica (l.)roślina lecznicza.
• surowiec zielarski: plecha tarczownicy islandzkiej (lichen islandicus, thallus lichenis islandici). zawiera ona
70% licheniny i izolicheniny – substancji podobnych do celulozy, ale
 ulegających rozpuszczaniu w gorącej wodzie, ponadto hemicelulozę, śluzy, barwniki, sole mineralne oraz
kwasy porostowe: kwas usninowy, kwas funario-protocetrariowy, kwas cetrariowy, kwas fizodowy, kwas
proto-liche-stearowy i inne. kwasy porostowe są bardzo istotnym składnikiem, gdyż posiadają działanie
bakteriostatyczne.
• działanie: surowiec stosowany jest jako środek łagodzący i osłaniający
przy kaszlu drażniącym oraz w chronicznych biegunkach i nieżytach żołądka. poza tym jako lek poprawiający
trawienie i pobudzający apetyt. hamuje rozwój drobnoustrojów, nawet tych odpornych na antybiotyki.
wyizolowany z surowca kwas usninowy jest używany do leczenia chorób skórnych, a w szpitalach do
przyspieszania gojenia się ran. kwas cetrariowy
jest wykorzystywany do wytwarzania środków leczniczych przeciw chorobie morskiej i lokomocyjnej
(zapobiega odruchom wymiotnym)
-brodaczka
plecha brodaczek ma własności lecznicze. zawiera kwas usninowy i inne substancje o silnym działaniu
antybakteryjnym i antywirusowym. otrzymywane z niej preparaty mają działanie wykrztuśne, przeciwzapalne,
przeciwgorączkowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające trawienie, rozkurczowe,
przeciwnowotworowe
-tarczownica
tarczownica bruzdkowana ma zastosowanie w medycynie ludowej i w kuchni. w średniowiecznej praktyce
lekarskiej, później zaś w medycynie ludowej, używano jej w leczeniu chorób układu oddechowego i urazów kości
czaszki. górna kora plechy zawiera atranorin, chlorotranorin, w rdzeniu występuje kwas salicylowy

kosmetyka
istotne jest znaczenie porostów w przemyśle perfumeryjnym. ekstrakty alkoholowe oraz glikolowe uzyskiwane z
porostów są do dzisiaj stosowane jako utrwalacze zapachów pochodzących z olejków eterycznych. przydatność
porostów w produkcji perfum wynika z zawartości całej gamy „kwasów porostowych” i fulwowych, które są
połączeniami kilku cząsteczek fenolokwasów, tzw. depsydonów . do utrwalania zapachów wykorzystywanych było
wiele gatunków porostów, między innymi granicznik płucnik (lobaria pulmonaria), płucnica islandzka (cetraria
islandica), mąklik otrębiasty (pseudevernia furfuracea l. zopf.), mąkla tarniowa (evernia prunastri) czy mąkla
rozłożysta (e. mesomorpha nyl.) . porosty wykorzystywane były niegdyś stosunkowo szeroko w przemyśle
barwiarskim. do barwienia wykorzystywano orselkę barwierską (roccella tinctoria dc) inny z przepisów zakładał
użycie w procesie produkcyjnym uryny. jeden z najciekawszych sposobów barwienia wełny z użyciem porostów
pochodzi ze szkocji jeszcze w xx wieku do barwienia wełny wykorzystywano tarczownicę ścienną (parmelia
omphalodes (l.) ach.).tarczownica ścienna posiada zwykle kolor ciemnobrązowoszary, jednak barwi wełnę na kolory
od jasnozłotego do czekoladowobrązowego (richardson 1975). z wykorzystaniem orcelki barwierskiej (roccella
tinctoria), a także niektórych gatunków ochrostów (ochrolechia spp.) wiąże się również pozyskanie wysokiej jakości
lakmusu – odczynnika wykorzystywanego do pomiaru odczynu ph (broda 2002). kolejnym cennym barwnikiem
otrzymywanym z orcelki barwierskiej (roccella tinctoria) jest orcelina będąca barwnikiem stosowanym do tej pory do
wybarwiania chromosomów w specjalistycznych badaniach naukowych

12. ZWIĄZKI ROŚLINNE AKTYWNE BIOLOGICZNIE

a. alkaloidy charakteryzują się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwbólowym, pobudzającym

ośrodkowy układ nerwowy (oun), nasennym, a także psychotropowym, odurzającym,
miejscowo znieczulającym lub zwężającym naczynia
krwionośne. najbardziej znanymi przykładami alkaloidów stosowanych w lecznictwie są: morfina, kodeina
oraz chinina. wiele alkaloidów wykazuje działanie przeciwbakteryjne. przykładami alkaloidów działających
wobec szczepów s. aureus, e. coli oraz e.
faecalis są kuindolina oraz kryptolepina będące składnikami ekstraktu z sida acuta (mic = 16–400 µg/ml).
su i współpracownicy potwierdzili działanie przeciwbakteryjne siedmiu alkaloidów z kręciszka (hypecoum
erectum). w badaniach wykazano,
że allokryptolepina oraz hiperkorinina charakteryzowały się działaniem wobec bakterii p.
 aeruginosa oraz e. coli (mic = 125 µg/ml). okunade opisał roślinne alkaloidy działające na mykrobakterie, a były
to m.in.: klauzolina, echinulina, kleistofolina, sampangina (mic = 0,78–100,0 µg/ml). wykazano doświadczalnie,
że niektóre alkaloidy charakteryzują się działaniem na wieloantybiotykooporne gronkowce złociste, wśród nich
szczep mrsa. zhang i współpracownicy udowodnili, że szczep staphylococcus aureus oporny na metycylinę
(mrsa) jest wrażliwy na aporfinę wyizolowaną z guatteria multivenia (mic wynosiło 2,0 µg/ ml). godna uwagi jest
stosunkowo wysoka aktywność przeciwgrzybicza
alkaloidów wyizolowanych z czosnku neapolitańskiego (allium neapolitanum) wobec grzybów z rodzaju
aspergillus fumigatus, a. niger, a. terreus, candida albicans, c. tropicalis, c. glabrata, trichosporon beigelii,
trichosporon cutaneum oraz trichophyton mentagrophytes var. interdigitale. wyizolowane alkaloidy kantyn-6-
on oraz ich pochodna hamowały rozwój grzybów w stężeniu 1,66–10,12 µg/ml.
• związki fenolowe to zróżnicowana grupa produktów wtórnych o często o niewyjaśnionej funkcji. mają one
pierścień aromatyczny, który zawiera grupę hydroksylową i inne podstawniki, takie jak grupa karboksylowa lub
metoksylowa. podstawniki te sprawiają iż związki fenolowe mają charakter polarny, ułatwiający rozpuszczalność
w środowisku wodnym. większość związków fenolowych pochodzi się od fenyloalaniny oraz tyrozyny, które
powstają z fosforanu erytrozy oraz kwasu fosfoenolopirogronowego, w wyniku reakcji szlaku kwasu
szikimowego. inne powstają jako produkty aktywności szlaku kwasu malonowego. ze względu na strukturę
szkieletu węgla, związki fenolowe można podzielić na trzy grupy

1. kwasy fenylokarboksylowe – pochodne kwasu benzoesowego

2. kwasy fenylopropenowe – pochodne kwasu cynamonowego
3. flawonoidy, do których zalicza się: - flawony i flawonole, np. kwercetynę i rutynę; - flawanony, np.
hesperydynę i narynginę; - flawany: katechiny, leuko – i proantocyjanidyny; - antocyjany, cyjaninę i malwinę; -
chalkony, np. florydzynę; - izoflawony i aurony

1. kwasy hydroksybenzoesowe
2. kwasy hydroksycynamonowe

• antocyjany stanowią dużą grupę barwników, rozpowszechnionych w świecie roślin, nadających owocom i
kwiatom atrakcyjne kolory, od pomarańczowego poprzez różne odcienie czerwieni i fioletu aż do barwy
niebieskiej. w owocach są one zlokalizowane w zewnętrznych warstwach hipodermy. w komórkach antocyjany
występują w wakuolach, w postaci granulek o różnej wielkości, natomiast ściany komórkowe i tkanki miękiszu
nie zawierają antocyjanów. w roślinach występują w formie glikozydów polihydroksy i polimetoksy
pochodnych kationu flawyliowego – 2-fenylobenzopiryliowego. ten kation może występować w formie
karboniowej lub oksoniowej, formą dominującą jest bardziej trwała struktura oksoniowa. w produktach
naturalnych antocyjany występują w postaci mono-, di-, lub triglikozydów. skład antocyjanin występujących w
owocach czy innych częściach roślin jest charakterystyczny dla danego gatunku i odmiany. w niektórych
przypadkach są to tylko dwa związki a w innych nawet kilkanaście. najczęściej występującym aglikonem jest
cyjanidyna obecna prawie we wszystkich owocach.
przykładem owocu nie zawierającego glikozydów cyjanidyny są bakłażany, w których występują tylko
pochodne delfinidyny. delfinidyna – często spotykana antocyjanidyna. cyjanidyna – często spotykana
antocyjanidyna, szczególnie w postaci glikozydu – cyjaniny. tworzy niebieskie kompleksy z metalami, nadaje
barwę płatkom bławatka. pelargonidyna – jedna z najbardziej rozpowszechnionych antocyjanidyn.
charakteryzuje się intensywną czerwoną barwą
• karotenoidy
w produktach naturalnych występują mieszaniny kilku do kilkudziesięciu barwników karotenoidowych. najczęściej
występuje likopen, α-karoten i β-karoten oraz ksantofile, często w formie zestryfikowanej.
biooleje roślinne biooleje są lekami o budowie triacylogliceroli, zawierającymi kwasy tłuszczowe o właściwościach
leczniczych potwierdzonych klinicznie. w przypadku ludzi zdrowych biooleje są przede wszystkim źródłem energii,
natomiast w przypadku ludzi chorych są źródłem suplementowanych nnkt.(wykład r. zadernowski) lipidy należą do
dużej grupy naturalnych związków organicznych, nierozpuszczalnych w wodzie, natomiast rozpuszczalnych w
rozpuszczalnikach organicznych takich jak eter etylowy, eter naftowy, chloroform, benzen, aceton itd.

23. WŁÓKNO POKARMOWE

włókno pokarmowe to składniki pochodzące z surowców roślinnych nietrawione lub częściowo trawione w
przewodzie pokarmowym. wpływa ono na stymulację przewodu pokarmowego i daje uczucie sytości. składniki
włókna pokarmowego to prebiotyki, które stymulują wzrost pożytecznej mikroflory w przewodzie pokarmowym.

13. PARADOKS MAŚLANU

można powiedzieć, że maślan sodu jest substancją o dwóch twarzach, w zależności od rodzaju komórek, na które
działa. w badaniach in vitro nie tylko hamuje pro-liferację wywodzących się z nabłonka okrężnicy komórek o
nieograniczonym potencjale przeżycia, ale także stymuluje proliferację prawidłowych kolonocytów. takie działanie
określono mianem „paradoksu maślanu”. maślan sodu indukuje ekspresję markerów różnicowania w liniach
komórkowych kolonocytów o cechach nieśmiertelności i zmienionych nowotworowo oraz wywołuje supresję tych
markerów wprawidłowych kolonocytach. nie obserwowano paradoksu maślanu w innych tkankach. komórki
prawidłowe i zmienione nowotworowo, które nie wywodziły się z nabłonka okrężnicy, np. keratynocyty lub
hepatocyty, w obecności maślanu reagowały podobnie.

14. WŚRÓD SUBSTANCJI WTÓRNYCH ROŚLIN ZNAJDUJĄ SIĘ:

GLIKOZYDY – związki chemiczne, pochodne węglowodanów opierające się na połączeniu cukrów (glikony) ze
związkami niecukrowymi(aglikony). W ziołolecznictwie największe znaczenie
mają:glikozydy nasercowe – zalecane w przypadku niewydolności krążenia występujące np.: w naparstnicy
purpurowej, naparstnicy wełnistej, miłku wiosennym i konwalii majowej.glikozydy
antrachinonowe – działanie przeczyszczające np.: w kruszynie pospolitej, rzewieniu dłoniastym)Znaczenie
lecznicze mają również inne grupy glikozydów np.: glikozydy fenolowe, kumarynowe, flawonoidowe,
cyjanogenne, gorczyczne
FLAWONOIDY - inaczej związki flawonowe - grupa organicznych związków chemicznych, spełniających w
roślinie funkcję barwników, przeciwutleniaczy i naturalnych insektycydów oraz fungicydów.Występują np.: w
kwiatach bzu czarnego, jasnoty białej, głogu, kocanek, lipy, rumianku, oraz w brzozie, rdeście ptasim, fiołku
trójbarwnym, rucie.
ANOCYJANY - glikozydy, rozpuszczalne w wodzie czerwone, niebieskie lub fioletowe barwniki. Występują w
owocu bzu czarnego, borówki czernicy, kwiatach bławatka i malwy czarnej. OLEJKI ETERYCZNE –
wieloskładnikowe mieszaniny substancji lotnych o różnym charakterze chemicznym.Mają one duże znaczenie jako
środki poprawiająe apetyt, ułatwiające trawienie, rozkurczowe, dezynfekujące, moczopędne i drażniące skóre. Rośliny
charakteryzujące się wysoką zawartością olejków używane są jako przyprawy, oraz w przemyśle kosmetycznym i
perfumeryjnym.
GARBNIKI – Są to substancje bezazotowe o wysokiej masie cząsteczkowej i złóżonym skladzie chemicznym.
Garbniki naturalne należą do dwóch zasadniczych grup: garbników pirogalolowych, inaczej galotanoidów
(hydrolizujących) i garbników katechinowych (niehydrolizujących). Garbniki mają zdolność tworzenia trwałych,
nierozpuszczalnych w wodzie kompleksów z białkami co decyduje o ich podstawowym zastosowaniu w fitoterapii –
działają ściągająco, przeciwzapalnie. Do surowców garbnikowych nalezą kora dębu, borówka czernica, orzech włoski,
szałwia, ziele pięciornika gęsiego.
ŚLUZY– mieszaniny wielu związków będących polisacharydami. Ich działanie lecznicze polega na działaniu
powlekającym i osłaniającym. Są to między innymi: nasiona kozieradki i lnu, prawoślaz, podbiał, ślaz, dziewanna.
SAPONINY – substancje o charakterze glikozydowym i różnej budowie chemicznej. Odzanaczją się działaniem
wykrztuśnym i moczopędnym np.: lukrecja, pierwiosnki, mydlnica, owoce
kasztanowca
GORYCZE – substancje o różnej budowie chemicznej, charakteryzujące się gorzkim smakiem. Stosowane głównie
jako środki poprawiające apetyt i ułatwiające trawienie. Występują np.: w liściu bobrka trójlistnego, dziurawicu,
krwawniku, piołunie, korzeniu mniszka i podróżnika.

26. Kto sformułował sentencję Dosis facit venenum? Co oznacza?

Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja
nie jest trucizną (łac. Dosis facit venenum) sformuował Paracelsus- ojciec Hormezy niemiecki lekarz
alchemik i przyrodnik, był uważany za ojca toksykologii . Jako pierwszy podawał swoim pacjentom leki w
odpowiednich dawkach.

Hormeza - zjawisko polegające na tym, że czynnik występujący w przyrodzie, szkodliwy dla organizmu w większych
dawkach, w małych dawkach działa na niego korzystnie

27. ALKALOIDY
Zawierające azot substancje chemiczne, o bardzo silnym oddziaływaniu na organizm człowieka znane i silne
naturalne trucizny, to z reguły alkaloidy. Alkaloidami są np.: nikotyna - w liściach tytoniu, strychnina - w
nasionach kulczyby, kokaina w liściach kokainowca, morfina - w makowcu, atropina – w jagodach wilczej
jagody. Do alkaloidów należy również kofeina występująca w kawie czy herbacie, teobromina w kakao czy
większość trucizn roślinnych.

• Protoalkaloidy- mają atom azotu w łańcuchu bocznym, a powstają z aminokwasów lub amin biogennych. Do
tej grupy zalicza się np. efedrynę
• Pseudoalkaloidy- są zasadami roślinnymi, których azot nie pochodzi od aminokwasów, a został wbudowany
w trakcie biosyntezy do już istniejącego szkieletu. Ich prekursorami są np. irydoidy, sterydy i terpeny.
Alkaloidem z tej grupy jest kolchicyna.
Największą grupę alkaloidów stanowią alkaloidy właściwe.

15. GRUPY ALKALOIDÓW ZAWIERAJĄCE ZAWIERAJĄCE ATOM AZOTU POZA

UKŁADEM HETEROCYKLICZNYM.

Alkaloidy zawierające atom azotu poza układem cyklicznym:

1. pochodne tropolonu

Kolchicyna

Surowce zawierające te alkaloidy: colchici sem.

2. aminy aromatyczne

Efedryna

Katyna

Kapsaicyna

Surowce zawierające te alkaloidy: ephedrae hb., capsici fr.

3. aminyalifatyczne

Cholina

Surowce zawierające te alkaloidy: foenugraeci sem.

4. pochodne guanidyny
galegina
Surowce zawierające te alkaloidy: Galegae hb.

16. ALKALOIDY TERPENOWE ZAWIERAJĄCE AZOT POZA UKŁADEM CYKLICZNYM

taksol
Surowce zawierające te alkaloidy: taxi cort.

17. ALKALOIDY TROPANOWE – ESTRY ALKOHOLI TROPANOWYCH Z

KWASAMI AROMATYCZNYMI LUB ALIFATYCZNYMI.

Atropina
Hioscyjamina
Skopolamina
Kokaina
Surowce zawierające te alkaloidy: belladonnae fol., hyoscyami fol., stramonii fol.

Alakloidy tropanowe są pochodnymi tropanu. 3—hydroksy pochodna tropanu – tropina stanowi rdzeń budowy
estrów alkaloidowych należących do grupy tropiny. Tropina występuje w postaci dwóch izomerów (α i β).

Hioscyjamina jest estrem tropiny i kwasu tropowego. Może występować jako L - bądź D - hioscjamina.

Atropina stanowi racemiczną odmianę hioscyjaminy powstającą zazwyczaj podczas suszenia surowców
roślinnych. Alkaloid ten poraża układ przywspółczulny, należy do antagonistów acetylocholiny.

Atropina hamuje wydzielanie potu, soku żołądkowego, śluzu, powoduje rozszerzenie źrenicy oka. W wyniku
porażenia przez atropinę zakończeń nerwu błędnego następuje zmniejszenie tonusu mięśni gładkich pęcherza
moczowego, jelit, pęcherzyka żółciowego, przyspieszenie czynności serca. Większe dawki pobudzają układ
nerwowy i mogą wywoływać halucynacje. Alkaloid ten stosowany jest w okulistce w postaci siarczanu atropiny oraz
przeciwskurczowo. Ester atropiny z kwasem atropowym – apoatropina ze względu na większa roksycznośc od
atropiny nie jest stosowany w lecznictwie.

Skopolamina jest parasympatykoliktykiem. Jej działanie jest podobne do atropiny z wyjątkiem działania depresyjnego
na czynności psychomotoryczne i autonomiczne mózgu. Stosowana jest w chorobie lokomocyjnej, chorobie
Parkinsona, w psychozach w postaci bromowodorku skopolaminy.
Natomiast butylobromek skopolaminy wykazuje działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie a nie wykazuje działania
ośrodkowego.

Beladonina stanowi ester tropiny z kwasem izotropowym. Działa na układ pozapiramidalny.

Alkaloidy tropanowe będącymi pochodnymi tropiny są charakterystyczne dla rodziny Solanaceae. Są typowe dla
rodzaju Atropa, Hyoscyamus, Datura, Scopolia etc.

Druga grupa alkaloidów tropanowych to pochodne ekoginy. Należy do nich ester metylowy benzoiloekoginy czyli
kokaina. Kokaina hamuje przewodzenie bodźców w czuciowych włóknach nerwowych. Alkaloid ten pobudza
ośrodkowy i współczulny układ nerwowy. Ulega wchłanianiu przez błony śluzowe. Ulega rozkładowi w przewodzie
pokarmowym. W lecznictwie stosowana jest rzadko jako środek znieczulający miejscowo w laryngologii przed
zabiegami operacyjnymi w postaci chlorowodorku.

18. OBJAWY ZATRUCIA ROŚLINAMI:

Pokrzyk wilcza jagoda – Atropa belladonna

Produkuje się z niego preparaty:

- zmniejszają napięcie mięśni gładkich

- hamują współczulny układ nerwowy

- rozszerzają źrenice

- zmniejszają wydzielanie gruczołów

Leczy się: kolkę jelitową, żółciową, nerkową; astmę; kaszel

Bieluń dzędzirzawa – Datura stramonium (cała roślina trująca)

Objawy zatrucia bieluniem: sucha, zaczerwieniona skóra; suchość w jamie ustnej; rozszerzenie
źrenic; chwiejność chodu; gorączka; omamy wzrokowe, oszołomienie, stany lękowe, pobudzenie; sennośći
dezorientacja; śmierć wskutek porażenia układu oddechowego

Lulek czarny – Hyoscyamus Niger (cały trujący!!!)

Zawierają: atropinę, hioscyjaminę, skopolaminę (kiedyś używana do wymuszania zeznań)

19. ALKOLOIDY CHINOLINOWE:

Pochodzi od tryptofanu lub kwasy antranilowego

Chinina

- z drzewa chinowego

- gorzki smak

- pierwszy skuteczny lek na malarię

- przeciwgorączkowy, przeciwbólowy, przeciwzapalny

Siarczan chininy Chinum sulfuricum (białe igiełki, gorzkie, rozp. w wodzie)

Chlorowodorek chininy Chinum hydrochloricum -zmniejsza przemianę materii -

przeciwgorączkowo
 -wzmaga skurcze macicy (uczula na skurcze porodowe) Rozszerza naczynia

krwionośne w skórze -antyoksydant

-przeciwbólowo

-pobudza wydzielanie soków trawiennych -zwalcza zarodźce

malaryczne

Sproszkowana kora Pulvis Cinochonae

- przeciwgorączkowo, 1500-3500 mg/dzień, 8000mg dawka śmiertelna

Chinidyna

- w korze drzewa chinowego

- otrzymywany teraz syntetycznie

- najstarszy lek na arytmię

- prototyp leków stabilizujących błon komórkową

20. . ALKALOIDY POCHODNE ERGOLINY

Alkaloidy pochodne ergoliny = alkaloidy sporyszu:

•
Pochodne kwasu D-lizergowego:

- Ergometryna -
Ergotamina -
Ergozyna -
Ergokrystyna -
Ergokryptyna
• Pochodne kwasu D-izolizergowego: -
Ergometrynina
-Ergotaminina
21. OMÓWIĆ ALKALOIDY SPORYSZU
Wszystkie alkaloidy sporyszu są amidami kwasu lizergowego. Dotychczas wyodrębniono 12 alkaloidów - tworzą one
sześć par związków izomerycznych dających się przekształcić jeden w drugi. Każda para zawiera alkaloid lewoskrętny
o działaniu fizjologicznym i izomer prawoskrętny - fizjologicznie praktycznie nieczynny.

Nazwy poszczególnych izomerycznych par:

•
ergobazyna - ergobazynina (inne nazwy ergobazyny- ergometryna, ergonowina)
•
ergotamina - ergotaminina
•
ergozyna - ergozynina
•
ergokrystyna - ergokrystynina
•
ergokryptyna - ergokryptynina
•
ergokornina - ergokorninina
Zastosowanie alkaloidów sporyszu w medycynie:

Ergotamina

*
Wywołuje skurcze mięśni gładki naczyń, a także skurcze mięśni gładkich macicy co wykorzystywane było niegdyś do
ułatwiania porodów. I dlatego wraz z ergonowiną była stosowana jako oksytocyny. Powodowała szybsze kurczenie się
mięśnia macicy, co prowadziło do zaciśnięcia się naczyń krwionośnych i zahamowania krwotoku poporodowego. Nie
można jej było stosować w czasie ciąży i porodu, tylko i wyłącznie po odejściu łożyska. Obecnie ergotamina znajduje
zastosowanie jako lek przeciw migrenie.

Ergonowina
Jej pochodne (maleinian i pół syntetyczny winian metyloergonowiny) znajdują szerokie zastosowanie jako oksytocyny.

Dihydroergotoksyna
Pół syntetyczna pochodna alkaloidów sporyszu ma zastosowanie jako lek psychopobudzający. Poprawia pamięć i
zdolność uczenia się, poprawia ukrwienie mózgu.

LSD-25 dwuetyloamid kwasu (+)-lizergowego

Do czasu delegalizacji w 1966 roku środek ten był stosowany początkowo do leczenia schizofrenii, uzależnień (alkohol
, kokaina), a także był wykorzystywany w leczeniu dzieci autystycznych. LSD-25 stosowany w dawkach 50-150 ug
oddawał duże usługi psychoanalizie, gdyż pozwalał na przypomnienie dawno przeżytych bolesnych wrażeń bez
zaangażowania uczuciowego.

. .
37. Czym jest sporysz?
Sporysz (Secale cornutum) jest przetrwalnikiem buławinki czerwonej (Claviceps purpurea, klasa: workowce)
-grzyb
-pasożytuje na różnych gatunkach traw (głownie żyto) wywołując chorobę zwaną sporyszem zbóż i traw
Sporysz w mące może powodować śmiertelne zatrucia ludzi!
38. Cykl rozwojowy buławinki czerwonej

Buławinka czerwona (Claviceps purpurea) jest pospolitym grzybem z klasy workowców. Wiosną z workowatego
ciemnego sporyszu wystają białawe trzoneczki z czerwonymi główkami, w których zagłębione są owocniki, a w nich
worki z zarodnikami. Uwolnione zarodniki przenoszone są z wiatrem na kwiaty żyta, gdzie kiełkują. Grzybnia przerasta
słupek i tworzy zarodniki konidialne. Te wydzielają słodki płyn (tzw. rosę miodową) zwabiający owady, które
przenoszą zarodniki na zdrowe rośliny, zakażając je w ten sposób. Po pewnym czasie grzybnia twardnieje i tworzy
przetrwalnik – sporysz (w kształcie rożka, zwany też sklerotą), który wypada z kłosa na ziemię i tam zimuje. Wiosną
cykl powtarza się: sporysz kiełkuje, tworząc umieszczone na trzoneczkach czerwone główki z owocnikami.

. .

39. Formy zatrucia sporyszem

Zatrucia sporyszem mają dwie formy:

-postać zgorzelinowa (dawniej ogień św. Antoniego)

-postać skurczowa (dawniej taniec św. Wita)

Postać zgorzelinowa:
•
zaburzenia czucia
•
zwolnienie akcji serca
•
ataki duszności
•
niedokrwienie tkanek na skutek nadmiernego i długotrwałego obkurczania naczyń krwionośnych,
zakrzepy
•
martwica tkanek – zgorzel sucha tkanek niedokrwionych
 •
porażenie ośrodka oddechowego, śmierć

Postać skurczowa:
•
zaburzenie czucia
•
drżenie mięśni
•
ból głowy i brzucha
•
wymioty (często brunatne wymiociny)
•
biegunka
•
przeczulica kończyn
•
rozszerzenie źrenic
•
sinica
•
zwolnienie akcji serca
•
podniecenie nerwowe, gonitwa myśli, niekiedy halucynacje W X
wieku z powodu wysiewu sporyszu zginęło 40 tys. Ludzi.

40. Rośliny, w których występują alkaloidy purynowe

Alkaloidy purynowe – pochodne puryny:

•
kofeina, syn. teina (herbata), syn. guaranina (guarana), syn. mateina (yerba mate)
•
teobromina (np. w ziarnach kakao ok. 1,8%)
•
teofilina

Surowce zawierające te alkaloidy: kawa arabska, herbata chińska, kakaowiec właściwy, kola, yerba mate, paulinia
guarana

41. Dlaczego teobromina jest szkodliwa dla niektórych zwierząt?

Okres półtrwania u kota: 4,5h, u psa: 17h.

Szkodliwa dla psów, kotów, papug, koni, królików, nornic.
Dawka śmiertelna dla psa 2,5kg: 0,5g (ok 2 łyżeczki kakao)
U zwierząt występuje wolniejsze tempo metabolizowania teobrominy.

42. Do jakiej grupy alkaloidów należą: kofeina, teobromina i teofilina?

Należą do alkaloidów purynowych.

43. Działanie metabolitów kofeiny: paraksantyny, teobrominy i teofiliny?

Paraksantyna- zwiększa lipolizę, zwiększa poziom glicerolu i wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy,
Teobromina- rozszerza naczynia krwionośne, zwiększa objętość moczu, pobudza czynność serca, może działać
relaksująco i rozluźniająco na mięśnie,
Teofilina- rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli (rozszerzenie oskrzeli), rozszerzenie naczyń
krwionośnych(wieńcowych, nerkowych), moczopędnie.

44. Pilokarpina- Do jakiej grupy alkaloidów należy? W której roślinie występuje? Jakie ma właściwości?

Pilokarpina należy do alkaloidów imidazolowych.

Występuje w roślinie: Potoślin jaborandi (Pilocarpus jaborandi, P. microphyllus). Właściwości:
Pobudza czynności gruczołów: ślinowych, potowych, łzowych. Odtrutka przy zatruciu atropiną.
Zwęża źrenicę oka, obniża ciśnienie śródgałkowe, wzmaga perystaltykę jelit, zwiększa aktywność limfocytów.

45. Arekolina – substancja psychoaktywna z grupy alkaloidów pirydynowych (hydropirydynowy) , zawarta w

orzechach palmy arekowej.

Arekolina otrzymywana jest też syntetycznie z kwasu nikotynowego. Jest silną trucizną, powodującą skurcze mięśni
gładkich. Obecnie arekolina jest stosowana w weterynarii jako lek przeczyszczający oraz przeciw robakom. Po podaniu
doustnym arekolina pobudza zakończenia nerwów parasympatycznych = przywspółczulnych. Działa silniej niż
pilokarpina. Zwęża źrenice, wzmaga ruchy robaczkowe jelit, obniża ciśnienie tętnicze krwi, zwalnia akcję serca,
wzmaga wydzielanie potu, śliny i moczu. Działa przeciwpasożytniczo i przeczyszczająco, co zostało wykorzystane
głównie w weterynarii. W stanach depresji pobudza korę mózgową, w stanach podniecenia działa uspokajająco.
Mieszkańcy Indii i Wysp Polinezyjskich żują niedojrzałe orzeszki. W medycynie azjatyckiej areka ma zastosowanie w
leczeniu chorób pasożytniczych, osłabienia, braku popędu płciowego i nerwobólu.

Pobudza układ przywspółczulny – powoduje między innymi przyspieszenie perystaltyki przewodu pokarmowego i
stymuluje czynność gruczołów wydzielniczych.

46. Agonistą, jakich receptorów błonowych jest arekolina?

Jest agonistą trzech receptorów muskarynowych: M1, M2 i M3.

47. Do jakiej grupy alkaloidów należy lobelina? W której roślinie występuje? Jakie ma właściwości?
Lobelina (też: lobelia, latelional) – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów piperydynowych występujący
w nasionach lobelii rozdętej (Lobelia inflata). Niegdyś stosowana w medycynie jako środek o działaniu wymiotnym
oraz pobudzającym ośrodek oddechowy, a także jako środek przeciwastmatyczny. Ma działanie toksyczne. Alkaloidy
stroiczki wyraźnie pobudzają ośrodek oddechowy, porażają nerw błędny w płucach, oddech czynią głębszy,
pobudzają ośrodek naczynioruchowy, podnoszą ciśnienie krwi, zwalnia czynność serca.zwiększają potliwość i
wydzielanie śliny, podnoszą potencję, aktywują proces uczenia i zapamiętywania. Zwiększają ruchliwość i znoszą
uczucie zmęczenia. Zwiększają wydolność psychiczną i fizyczną. Lobelina była podawana przy zahamowaniu lub
porażeniu ośrodka oddechowego, w zatruciach czadem, morfiną, po przedawkowaniu narkotyków, środków
nasennych, w zamartwicy noworodków, w ratowaniu topielców.

48. Do jakiej grupy alkaloidów należy nikotyna? W której roślinie występuje? Jakie ma właściwości?
Nikotyna – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów pirydynowych. Naturalnie występuje w
liściach i korzeniach tytoniu szlachetnego
Nikotyna działa na organizm człowieka na wiele różnych sposobów, gdyż wiąże się trwale i blokuje działanie
enzymów. W małych dawkach działa ona stymulująco, powodując wzmożone wydzielanie adrenaliny, co powoduje
wszystkie związane z tym objawy (zanik bólu i głodu, przyspieszone bicie serca, rozszerzone źrenice itp). W większych
dawkach powoduje trwałe zablokowanie działania układu nerwowego, gdyż wiąże się ona trwale z receptorami
nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzając ich metabolizm. Pojawia się uczucie lekkości, następnie zmiana
percepcji, zmiana postrzegania otoczenia, światłowstręt, zmęczenie, brak energii, uczucie oderwania od rzeczywistości,
myślotok, wymioty, biegunka. W jeszcze większych dawkach występuje zamroczenie pola widzenia i pojawić się mogą
halucynacje – zazwyczaj czarno-białe „wizjonerskie” obrazy. W ekstremalnie wysokich dawkach następuje utrata
przytomności, drgawki i zgon.

49. Agonistą jakich receptorów błonowych jest nikotyna?

Nikotyna jest silnym agonistą receptorów N-acetylocholinowych.

50.Do jakiej grupy alkaloidów należy koniina? Alkaloid piperydynowy.

Jakie ma właściwości i w której roślinie występuje? Występuje w nasionach i liściach szczwołu

plamistego (cykuty, Conium maculatum). W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna oleista ciecz, słabo
rozpuszczalna w wodzie, o charakterystycznym "mysim" zapachu. Koniina jest silnym jadem zwojowym
podobnym nieco w działaniu do nikotyny. Dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 0,5-1,0 g. Wywołuje
porażenie ośrodka
oddechowego. Wchłania się przez skórę i błony śluzowe. Konina jest lotnym alkaloidem szczwołu plamistego,
który wchłania się przez skórę i błony śluzowe. Szczwół jest też trujący dla zwierząt. Dawka śmiertelna dla
koni wynosi ok. 2 kg rośliny, dla bydła ok. 5 kg. Owoce rośliny zawieją koninę w ilości do 2%.

Czy roślina ta rośnie w Polsce? Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) (nazywany również
pietrasznikiem plamistym) jest dwuletnią rośliną występującą w Afryce, części Azji i niemal całej Europie.
Występuje pospolicie również w Polsce.

51.Jaki alkaloid piperynowy występuje w roślinie – szczwół plamisty Cicuta virosa?

•
Szczwół plamisty ( Conium maculatum) - Zawiera alkaloidu PIPERYDYNOWY. Obecne
alkaloidy, pochodne pirydynowe : koniina (2-
propylopiperydyna), γ-koniceina, konhydryna, metylokoniina oraz inne; flawonidy:
diosmina, niewielkie ilości olejku eterycznego. Zawartość alkaloidów najwyższa jest w
porze kwitnienia i dojrzewania nasion. W liściach i łodydze wynosi 0,2%, w dojrzałych
owocach 0,7-1,3%, w korzeniach 0,02-0,05%.
•
Szalej jadowity (Cicuta virosa) Brak alkaloidu piperynowego. Zawiera trujący
wielonienasycony alkohol – cykutoksynę bardzo silnie toksyczny; już spożycie niewielkich
ilości powoduje silne zatrucie.

Czy Cicuta virosa rośnie w Polsce? Tak

*Nadprogramowo ;) Szczwół plamisty oraz szalej jadowity stanowią najbardziej trujące rośliny wśród
selerowatych. Często są mylone z korzeniem chrzanu. Ich toksyczność jest większa po deszczach oraz w
okresie chłodów (dawka śmiertelna dla konia: 2kg, dla bydła: 4,5kg)

52. Do jakiej grupy alkaloidów należy akonityna? Jakie ma właściwości i w jakiej roślinie
występuje?

•
Akonityna należy do grupy alkaloidów terpenowych (zasady terpenowe, zawierające
azot w pierścieniu), gdzie jest przedstawicielem alkaloidów norditerpenowych (mających
o jeden atom węgla mniej)

▪ Alkaloidy terpenowe

o Alkaloidy norditerpenowe
 ✗ Akonitna

☠ Akonityna jest organicznym związkiem chemicznym o złożonej budowie.

☠ Jest nierozpuszczalna w wodzie za to dobrze rozpuszcza się w alkoholach,

chloroformie i eterze dietylowym.

☠ Jest jasnożółtym ciałem stałym, tworzy sześciokątne płytki krystaliczne.

☠ Temperatura topnienia Tt=190- 199oC.

☠ Łatwo wchłania się przez skórę i błony śluzowe.

☠ Jest silnie trująca. Większe dawki mogą wywołać porażenie ośrodka

oddechowego, a podawanie sodu zwiększa toksyczność akonitny. Dawka
śmiertelna LD50= 1mg/kg (mysz, doustnie).

•
W naturze występuje w liściach, łodygach i korzeniach tojadu.

1. Alkaloidy, których atom azotu występuje poza układem

heterocyklicznym.
 pochodne tropolonu:
o Kolchicyna;
o Surowce zawierające te alkaloidy: colchici sem.
 aminy aromatyczne:
o Efedryna;
o Katyna;
o Kapsaicyna;
o Surowce zawierające te alkaloidy: ephedrae hb., capsici fr.
 aminy alifatyczne:
o Cholina;
o Surowce zawierające te alkaloidy: foenugraeci sem.
 pochodne guanidyny:
o galegina;
o Surowce zawierające te alkaloidy: Galegae hb.
 alkaloidy terpenowe zawierające azot poza układem cyklicznym:
o taksol;
o Surowce zawierające te alkaloidy: taxi cort.

2. Kolchicyna – właściwości i w jakiej roślinie występuje?

 Otrzymywany jest z nasion zimowita jesiennego (Colchicum
autumnale);
 Upośledza segregację chromosomów podczas podziału komórki
(dezorganizuje wrzeciono podziałowe) [powstawnie komórek o
zduplikowanym garniturze chromosomów  uzyskiwanie roślin
poliploidalnych];
  W dawkach terapeutycznych  działanie przeciwzapalne,
antymikrotubularne (zatrzymując podział komórki na etapie metafazy
poprzez uniemożliwienie wytworzenia mikrotubul wrzeciona
kariokinetycznego) i zmniejszające wytwarzanie kwasu moczowego;
 Dawki lecznicze również są toksyczne, dłuższe stosowanie [odkładanie
się trucizny w tkankach] doprowadza do wyłysienia, agranulocytozy,
zahamowania spermatogenezy.

3. Efedryna – właściwości i w jakich roślinach występuje?

 Występuje w roślinach z rodzaju przęśl (Ephedra equisetina, Ephedra
sinica – má huáng, Ephedra distachya), oraz w cisie (Taxus baccata);
 podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi (skurcz naczyń oporowych) –
stosowana w leczeniu niedociśnienia;
 zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego;
 przyspieszenie akcji serca;
 rozszerzenie oskrzeli (rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli);
 pobudzające ośrodkowy układ nerwowy;
 zwiększenie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe, mózgowe i
zaopatrujące mięśnie prążkowane;
 zmniejszenie przepływu przez tętnice trzewne oraz zaopatrujące skórę.

4. Na jakie receptory działa efedryna?

Działa bezpośrednio, pobudzająco na układ współczulny (na receptory α-
adrenergiczne i β-adrenergiczne) oraz pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny z
zakończeń nerwowych.

5. Katyna – właściwości i w jakiej roślinie występuje?

 Alkaloid występujący w roślinie kath (Catha Edulis) - czuwaliczka
jadalna;
 Powoduje stany euforyczne (skutki działania podobne jak
amfetamina);
 Jest inhibitorem monoaminooksydazy MAO;
 Zwiększa wydolność psychofizyczną;
 Powoduje zaburzenia potencji.

6. Kapsaicyna – właściwości i w jakich roślinach występuje?

 Występuję w papryce chili (Capsicum);
 Odpowiada za ostry smak papryki;
 Nierozpuszczalna w wodzie, tylko w alkoholu i tłuszczach.

7. Na jakie receptory działa kapsaicyna?

Działa na receptory bólu
(nocyceptory) powodując uczucie
pieczenia i ostrości w jamie ustnej.
8. Taksol – właściwości i w jakich roślinach występuje?
 Występuje w korze cisu zachodniego;
 Jego działanie antymitotyczne polega na zahamowaniu
depolimeryzacji mikrotubul, co uniemożliwia prawidłowe rozdzielenie
chromatyd siostrzanych i wędrówkę chromosomów siostrzanych
podczas podziału komórki. Konsekwencją zaburzeń mitozy jest śmierć
komórki.

9. Irydoidy: działanie i w jakich roślinach występują?

 Występują w liściach bobrka trójlistnego (Menyanthes trifoliata L.),
korzeniu goryczki żółtej (Gentiana lutea L.), zielu tysiącznika
pospolitego (Centaurium erythraea Rafn);
 Innym źródłem irydoidów jest świetlik - znany z antyzapalnych
właściwości, Zaraza, Koci tymianek, Kocimiętka, Goryczka, Drzewo
oliwne;
 Uważa się, że są one odpowiedzialne za uspokajające działanie na koty
tzw. kocimiętki, dodawane są do środków odstraszających owady, np.
komary, stosowane są w maściach przeciwbólowych,
przeciwzapalnych i przeciwreumatycznych.

10. Sekoirydoidy – w jakich roślinach występują?

 Ziele - Centuria pospolita, centuria zwyczajna, tysiącznik (Centaurium
erythraea Rafn) w formie glikozydów;
 Goryczka żółta (Gentiana lutea L.)

11. Kocimiętki (Nepeta L.)

 Pochodzi ze stref Europy i Azji oraz gór Afryki;
 Zawierają nepetalakton, będący prawdopodobnie kocim feromonem;
 Kocimiętka odstrasza niektóre owady:
o muchy bolimuszki kleparki (Stomoxys calcitrans, które żywią
się krwią dużych ssaków, np. koni i krów);
o muchy domowe;
o komary;
o karaczany;
 Zastosowanie:
o ziołolecznictwie;
o rośliny miododajne;
o rośliny ozdobne.
12. Antrazwiązki – właściwości i w jakich roślinach występują?
 Źródłem antrazwiązków są: aloes (Aloë L.), kruszyna (Frangula
alnus Mill.), senes (Senna Mill.), rzewień – rabarbar (Rheum L.),
rośliny z rodzin: Polygonaceae, Rhamnaceae, Leguminoseae
Rubiaceae i Liliacaea;
 Mają działanie przeczyszczające;
 Wchłaniane tylko w jelicie grubym, dzięki enzymom bakterii
znajdujących się tam, które hydrolizują i redukują je prowadząc do
powstania form aktywnych;
 Przy długotrwałym stosowaniu mogą wywoływać stany zapalne.

13. Glikozydy antocyjanowe – właściwości i w jakich roślinach występują?

 Występują w malinach(Rubus L.), czarnych porzeczkach (Ribes
nigrum L.), czarnym bzie (Sambucus nigra L.), jeżynach (Rubus L.),
aroniach (Aronia Medik.), czerwonej kapuście, winogronach oraz
bakłażanach - Psianka podłużna (Solanum melongena);
 Są barwniki pochodzenia roślinnego. Barwa antocyjanów zależy od pH
środowiska, w jakim się one znajdują. W przypadku pH poniżej 7
(kwaśne) są one czerwone, a w pH obojętnym lub zasadowym (pH >
7) mają barwę niebieską lub fioletową.

14. Na jakie receptory działa tricetynidyna?

 Działa na receptory FcεRI w komórkach tucznych (receptor o wysokim
powinowactwie dla immunoglobuliny E (IgE), przeciwciała
odgrywającego istotną rolę w reakcjach alergicznych oraz związanego
z odpornością na inwazje pasożytnicze.)

15. Glikozydy saponinowe – właściwości i w jakich roślinach występują?

 Występowanie:
o lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra);
o mydlnica lekarska (w korzeniach) (Saponaria officinalis L.);
o nagietek lekarski (Calendula officinalis L.);
o kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum L.);
o bluszcz pospolity (Hedera helix);
o gwiazdnica pospolita (Stellaria media);
o ostrokrzew paragwajski (Yerba Mate);
 Właściwości :
o pieniące (łac. Sapo – mydło);
o obniżają napięcie powierzchniowe roztworów wodnych;
 o działanie lecznicze: moczopędne, wykrztuśne, wzmagają
wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników
pokarmowych z jelit do krwi, przeciwzapalnie,
przeciwbakteryjne, pierwotniakobójcze, przeciwgrzybicze i
przeciwwirusowe,
o pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku
jelitowego;
o nasilają trawienie tłuszczów;
o niektóre z nich są truciznami;
o Saponiny powodują hemolizę czerwonych krwinek.

16. Saponiny trójterpenowe

 występowanie:
o Korzeń mydlnicy Radix Saponaria;
o Ziele połonicznika - Herba Herniariae;
o Ziele (liść) bluszczu - Herba (Folium) Hederae;
o Owoc kasztanowca - Fructus (semen)Hippocastani;
o Korzeń (ziele) pierwiosnka - Radix (Herba) Primulae;
o Radix Ginseng - korzeń żeń-szenia;
o Kora mydłoki - Cortex Quillajae;
o Korzeń lukrecji - Radix Glycyrrhizae;
o Korzeń senegi - Radix Senegae;
o Ziele krzyżownicy - Herba Polygalae amarae;
 mają aglikon o charakterze triterpenu;
 w dawce 50 mg/kg masy ciała są silnie toksyczne i mogą wywołać
ciężkie uszkodzenie nerek, naczyń krwionośnych, krwi, a w
następstwie zgon.

17. Saponiny sterydowe – w jakich roślinach występują?

 wykorzystywane do syntezy hormonów sterydowych i
kortykosteroidów;
 występowanie:
o Buzdyganek naziemny (Tribulus terrestris L.);
o Czarnuszka (Nigella);
o psianki (Solanum);
o kozieradka (Trigonella);
o ziemniak (Solanum tuberosum) – ziele;
o Naparstnica (Digitalis).

18. Eskulina – występowanie, właściwości, zastosowanie

 Właściwości:
o Ciało stałe (od białego do prawie białego proszku lub jako bezbarwne
kryształy), ciężko rozpuszczalne zarówno w wodzie jak i
rozpuszczalnikach organicznych.
o Wykazuje niebieską fluorescencję pod wpływem światła UV o
długości ok 360nm.
 o Działanie neurotoksyczne.
o Działa uszczelniająco na naczynia krwionośne oraz poprawia
elastyczność drobnych naczyń
 Zastosowanie: Kiedyś wełnę oraz włókna lniane traktowano ekstraktami z
eskuliną z kasztanowca w celu wybielenia ich optycznie. Obecnie
eskulinę stosuje się w mikrobiologii do identyfikacji niektórych bakterii (np.
enterokoki hydrolizują eskulinę do glukozy i eskuletyny, która w obecności
jonów Fe3+ tworzy oliwkowo- czarny osad). Znalazła także zastosowanie w
leczeniu guzków krwawniczych odbytu (hemoroidów), owrzodzeń i żylaków
podudzi.
 Występowanie:
o Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
o Kasztanowiec kalifornijski (Aesculus californica)
o Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum)
o Głównie występuję w korze oraz nasionach kasztanowca
19. Solanina – występowanie i właściwości

 Właściwości:
o Białe krystaliczne ciało stałe
o Wysoka temperatura rozkładu związku (ok 200oC)
o Bardzo słaba rozpuszczalność w wodzie
o Drażniąca (powoduje mdłości, wymioty, kolki, biegunki, może
także wystąpić obwodowa niewydolność krążenia oraz
śpiączka)
 Występowanie: Niektóre rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae)-
m.in. papryka, bakłażan, buraki cukrowe, karczochy, jabłka, jagody i wiśnie -
> we wszystkich wcześniej wymienionych- niskie stężenie. Najwyższe
stężenie w ziemniakach (Solanum tuberosum)
20. Kumaryny – właściwości i w których roślinach występują?

 Właściwości:
o Ciało stałe. Bezbarwny, krystaliczny proszek, lub romboidalne
lub prostokątne kryształy
o Bardzo łatwo rozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne także w
tłuszczach i rozpuszczalnikach
organicznych (np. etanol)
o Podczas hydrolizy charakterystyczny, przyjemny zapach siana
o Kumaryna i jej pochodne wykazują właściwości
przeciwnowotworowe, antyalergiczne, przeciwzapalne i
przeciwzakrzepowe
o Działanie toksyczne- uszkadza narządy miąższowe takie jak
wątroba oraz działa depresyjnie na układ nerwowy

 Występowanie: Występują głównie w warzywach i owocach (brokuły,

papryka, owoce cytrusowe, cykorie, pomidory, borówka amerykańska, malina
nordycka). Swoje źródło mają także w innych substancjach takich jak olejki
eteryczne, mikroorganizmy z rodzaju Aspergillus i Streptomyces. Rośliny w
których występują:
 o Rośliny selerowate (Umbelliferae)
o Rośliny storczykowe (Orchidaceae )
o Rośliny jasnowate (Labiatae )
o Rośliny motylkowe (Papilionaceae Giseke)
o Wiechlinowate, trawy (Poaceae)- Turówka wonna/ Żubrówka
(Hierochloe odorata)

21. Glikozydy nasercowe – właściwości, w których roślinach występują, na

jakie receptory działają?
 Właściwości: Obniżają częstość oraz zwiększają siłę skurczu mięśnia
sercowego. Zwiększają pojemność wyrzutową komór serca, likwidują zastój
krwi w żyłach, rozszerzają naczynia wieńcowe, przedłużają falę rozkurczu
mięśnia sercowego, hamują przewodzenie bodźców w fazie rozkurczu. Mają
także działanie toksyczne (rozpiętość między dawką terapeutyczną, a
toksyczną jest bardzo niewielka)
 Występowanie:
o Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)
o Naparstnica wełnista (Digitalis lanata)
o Miłek wiosenny (Adonis vernalis)
o Cebula morska (Urginea maritima)
o Konwalia majowa (Convallaria majalis)
o Strofant wdzięczny (Strophantus gratus)
 Glikozydy nasercowe zwiększają czułość baroreceptorów/presoreceptorów
(odpowiadających za stałą wielkość ciśnienia krwi). *Glikozydy nasercowe hamują
działanie pompy sodowo-potasowej w sarkolemmie kardiomiocytów przez co wywierają
dodatni efekt inotropowy (zwiększają siłę skurczów)-to się średnio odnosi do działania na
receptory ale działanie na pompę sodowo- potasową jest chyba ważne więc wolałam
zanotować ;)

22. Flawonoidy – właściwości i w których roślinach występują?

 Właściwości:
o Przeciwutleniające (zdolność hamowania aktywności
lipooksygenaz, cyklooksygenaz, chelatowania jonów metali
przejściowych)
o Przeciwzapalne (poprzez hamowanie kaskady przemian kwasu
arachidonowego oraz hamowanie syntezy histaminy)
o Uszczelniają naczynia krwionośne- wzmacniają tkankę łączną
w śródbłonku naczyń, zwiększają ich elastyczność i
uszczelnienie ścianek
o Rozkurczowe
o Moczopędne- drażnią kanaliki nerkowe i utrudniają resorpcję
zwrotną w nerkach
o Grzybobójcze
o Insektobójcze
o Zwiększają wydzielanie estrogenu
o Chronią przed promieniowaniem UVA
 Występowanie: Występują powszechnie w liściach, kwiatach, owocach i
nasionach roślin
 o Fiołek trójbarwny (Viola tricolor)
o Jaszota biała
o Arnika górska (Arnica montana)
o Miłorząb japoński (Ginkgo biloba)
o Skrzyp polny (Equisetum arvense)
o Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
o Rośliny strączkowe
o M.in.
o Cebula, jabłka, brokuły, jagody czarnego bzu, ciemne
winogrona (flawonole),
o seler, papryka, pietruszka, cytryna (flawony),
o Pomarańcze, grejpfruty (flawanony),
o kiwi (flawanole),
o Rośliny strączkowe (izoflawony),
o wiśnie, truskawki, winogrona, aronia, borówka czernica
(antocyjany)
23. Garbniki roślinne (taniny) – właściwości i w których roślinach występują?
 Właściwości:
o Ciała stałe, dobrze rozpuszczalne w wodzie, alkoholu i
acetonie. Źle rozpuszczalne w eterze i chloroformie (dobrze
rozpuszczalne w polarnych, źle- w niepolarnych)
o Cierpki smak
o Działanie toksyczne (m.in. denaturują białka)
o Właściwości obronne i odstraszające w stosunku do zwierząt
roślinożernych
o Właściwości antyseptyczne

 Występowanie: Taniny są przechowywane w tanosomach. Szczególnie

dużo tanin zawierają patologiczne wyrośla (galasy), powstające z powodu
owadów. Zawartość garbników w roślinach jest zmienna w czasie (np. w
owocach zmniejsza się w miarę ich dojrzewania)
o Kora dębu (Quercus)
o Kłącze pięciornika (Potentilla erecta)
o Dębianka
o Kłącze wężownika (Polygonum bistorta)
o Liść orzecha włoskiego (Juglans regia)
o Kora oczaru (Hamamelis)
o Liść jeżyny i maliny, poziomki
o Ziele rzepiku (Agrimonia)
o Ziele pięciornika gęsiego (Argentina anserina)

24. Fenole - właściwości i w których roślinach występują?

 Właściwości:
o Bezbarwne ciecze lub ciała stałe
o Niska temperatura topnienia i wysoka temperatura wrzenia
o Fenole orto-podstawione charakteryzują się mniejszą
polarnością i często są lotne z parą wodną
o Charakterystyczny zapach
 o Słabo rozpuszczalne w wodzie (trochę lepiej rozpuszczają się w
cieplejszej wodzie)
o Odczyn kwasowy
o Podatne na utlenianie
o Działanie bakteriobójcze (denaturują białka i inaktywują
niektóre enzymy niezbędne w procesach życiowych)
o Higroskopijność
o Toksyczność (wykorzystywano m.in. podczas II wojny
światowej w obozach- od zastrzyku z fenolu zginał m.in.
Maksymilian Kolbe)
 Występowanie: związkami fenolowymi są np. taniny więc to samo. Poza
tym:
o Wierzba karłowata (glikozydy fenolowe- związek fenolowy)
o Brunatnice z rodzaju Alaria marginata (polifenole)
o Algi skrzydlate (Alaria marginata)
25. Glukozynolaty - właściwości i w których roślinach występują?
 Właściwości:
o Działanie chemoprewencyjne (zahamowanie, odwrócenie,
opóźnienie procesu karcenogenezy)
o Nieprzyjemny zapach
o Pobudzają pracę wątroby i wydzielanie żółci
o Właściwości antyoksydacyjne
 Występowanie:
o Rośliny z rodziny Brassicaceae np. biała kapusta, brukselka,
brokuły, kalafior
o Rzeżucha (Cardamine)
o Czarna rzodkiew/ Czarna rzepa (Raphanus)
26. Olejki eteryczne: wytwarzanie, właściwości olejków – goździkowy,
miętowy, tymiankowy, sosnowy, jałowcowy, rumiankowy, anyżowy

 Wytwarzanie olejków eterycznych:

Olejki eteryczne występują w pachnących częściach roślin, skąd można je
wydzielić na kilka sposobów. Niektóre rośliny są źródłem kilku olejków - na
przykład pomarańcza jeden zawiera w kwiatach, kolejny w skórce, a
jeszcze inny w liściach. Proces „od rośliny do olejku” obejmuje zbiór
materiału roślinnego, sortowanie, suszenie, rozdrabnianie, czasem –
dodatkowo – wstępną fermentację. Poszczególne gatunki roślin
przemysłowych wymagają stosowania różnych technik prowadzenia każdego
z wymienionych procesów. Poza technikami przygotowawczymi możemy
wyróżnić kilka metod otrzymywania olejków:
1) Destylację z parą wodną

W tej metodzie korzysta się z bardzo istotnej właściwości olejków eterycznych -

ich lotności z parą wodną. Podobnie jak wiele węglowodorów, można je oddzielić od
innych od składników nielotnych, przez przepuszczanie strumienia pary wodnej (ta
metoda znalazła zastosowanie np. przy otrzymywaniu b. czystego
antracenu).
2) Tłoczenie
 Skórki cytrusów odznaczają m.in. jedną cechą - są bardzo "soczyste", bogate w
wodę i substancje zapachowe. Z tego też powodu do
oddzielenia substancji ciekłych od miąższu można zastosować metody mechaniczne.
Idea jest jedna - skórki ściskane są bardzo mocno pomiędzy dwiema grubymi
blachami (klockami) metalowymi, a ściekający sok zbierany jest w podstawionym
niżej naczyniu.
Doskonale sprawdza się do tego celu masywne imadło. Skórki pokrojone na kawałki
układa się dosyć grubo na blasze, dociska drugą częścią po czym tłoczy się.
Stosowane są maszyny do wyciskania olejków o bardzo zróżnicowanej konstrukcji,
które ogólnie dzieli się na dwa typy:

 sfumatrici – wyciskanie połówek naowocni

 pellatrici – przerabianie całych owoców

3) Ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi

Najbardziej delikatne rodzaje surowców, np. kwiaty jaśminu, róży,
pomarańczy, mimozy, narcyza, fiołka lub tuberozy, przetwarza się bez ogrzewania,
stosując metodę ekstrakcji w lotnych rozpuszczalnikach.
4) Metoda enfleurage
Enfleurage to najstarsza, wyjątkowo pracochłonna metoda otrzymywania olejków
eterycznych, kilkukrotnie bardziej wydajna od metody ekstrakcyjnej. Nadaje się do
uzyskiwania olejków z najbardziej delikatnych świeżych kwiatów,
np. jaśminu, tuberozy lub pomarańczy (albo innych pachnących części roślin).
Enfleurage polega na wykorzystaniu absorpcji rozpuszczalnych
w tłuszczach substancji zapachowych, które są uwalniane z kwiatów przez 1–2 dni od
zerwania. Konieczne jest stosowanie kwiatów nieuszkodzonych i suchych (wilgoć
przyspiesza jełczenie tłuszczów)- praktycznie nie stosowana ze względu na koszty.
5) Metoda maceracji

Kwiaty pomarańczy, róży, akacji, hiacyntu, narcyza lub fiołka mogą być
przetwarzane metodą bezpośredniej maceracji. Jest to rodzaj ekstrakcji olejków,
prowadzonej przez umieszczenie surowca w tłuszczach w temperaturze
50–70 °C i mieszanie przez 24–48 h. Produkt ekstrakcji jest poddawany ekstrakcji
alkoholem.
 Właściwości olejków:
o Goździkowy
 Silny aromat (jeden z najważniejszych olejków do
aromatyzowania)
 Rozkurczowe
 Odświeżające
 Odwadniające
 Znieczulające
 Przeciwświądowe
 Przeciwkaszlowe
 Rozgrzewające
 Łagodzące ból
 Antyseptyczne
 Przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze
o Miętowy
  Bezbarwna jasnożółta lub jasnozielona ciecz
 Przeciwtrądzikowe
 Działanie przeciwbólowe, przeciwświądowe, kojące
 Antyseptyczne
 Przeciwzapalne
 Rozkurczające
 Wykrztuśne
 Przeciwzdęciowe
 Odprężające
o Tymiankowy
 Przeciwbakteryjny, przeciwgrzybiczny
 Przeciwzapalny
 Antyoksydacyjne
 Przeciwtrądzikowy
 Przeciwskurczowe
 Przeciwreumatyczne
 Moczopędne
 Wiatropędne
 Ziarnujące (redukuje blizny, przebarwienia, wyrównuje
koloryt, przyspiesza gojenie)
 Owadobójcze
 Przeciwpasożytnicze

o Sosnowy
 Antyseptyczny
 Tonizujący
 Przeciwbólowy
 Bakteriobójczy
 Rozgrzewający
 Przeciwzakaźny
 Delikatnie pobudzający
 Wykazuje działanie dezodoryzujące
o Jałowcowy
 Rozkurczowy
 Antyreumatyczny
 Wzmacniający koncentrację
 Wspomagający trawienie
 Moczopędny
 Napotny
 Przyśpiesza gojenie się ran

o Rumiankowy
 Przeciwgorączkowy
 Antydepresyjny
 Przeciwbólowy
 Przeciwzapalny, przeciwbakteryjny, przeciwgrzybiczy
o Anyżowy
 Przeciwreumatyczny
 Antyseptyczny
 Przeciwskurczowy
 Rozgrzewający
  Toksyczny dla insektów i małych zwierząt
 Relaksujący
27. Olejek kamforowy
 Pozyskuje się go z 2 rodzajów drzew:
1) Drzewo kamforowe (Cinnamonum Camphora)
2) Drzewo kamforowe z Borneo (Dryobalanops Camphora)

 Najbardziej charakterystyczne i cenione właściwości olejku kamforowego:

alkohol, borneol, pinen, kamfen, kamfora, terpeny i safrol
 Właściwości:
 Pobudzanie i działanie napotne
 Działanie antyseptyczne, dezynfekujące, owadobójcze
 Przeciwdziałanie reumatyzmowi i artretyzmowi
 Znieczulające i uspokajające
 Odprężające
 Zapobiega nerwobólom
 Przeciwzapalne
 Przeciwskurczowe
 Wiatropędne
 Olejek kamforowy stosowany w nadmiarze może być silnie toksyczny
dlatego należy stosować go ostrożnie!!