VỢ NHẶT

Tài Liệu Ôn Thi Group
TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Học Văn Chị Hiên 2021
Văn bản:
VỢ NHẶT
Kim Lân
Tác phẩm “Vợ nhặt” được chắp bút bởi nhà văn Kim Lân chính là một “kiệt tác” của văn
học hiện thực Việt Nam, tái hiện một xã hội nghèo khổ, cùng cực, nhưng vẫn sáng lên tình
người và những tia hi vọng trong tư tưởng của người nông dân.”
(Trần Đồng Minh)
I.THÔNG TIN TÁC GIẢ
Kim Lân
Từ khóa - Cây bút chuyên viết truyện ngắn.
- Nhà văn của làng quê
- Đề tài: Nông thôn và người nông dân Việt Nam.
- Giọng văn: Gần gũi, đôn hậu nhưng sâu sắc, ý nhị.
Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Kim Lân ghi dấu ấn trong lòng độc giả là một nhà
văn đa tài. Bên cạnh vai trò là một cây bút chuyên viết truyện ngắn, ông còn tham gia diễn
xuất và có những vai diễn ấn tượng. Xuyên suốt sự nghiệp sáng tác của mình, ông chủ yếu viết
T
E
N
về đề tài nông thôn, nông dân Việt Nam và phong tục tập quán tại những miền thôn quê vùng
I.
H
đồng bằng Bắc Bộ. Với giọng văn nhẹ nhàng, gần gũi, đôn hậu nhưng vẫn sâu sắc, ý nhị,
T
N
lối kể chuyện rất duyên dáng, đời thường, Kim Lân chủ trương viết về người nông dân nghèo
O
U
IE
vì “họ bao giờ cũng thiệt thòi” nên nhà văn “muốn đòi cho những người đó quyền làm người
IL
A
T
https://TaiLieuOnThi.Net

và quyền sống.” Sự nghiệp và những quan niệm về văn chương của Kim Lân qua những tác
phẩm của ông đã để lại rất nhiều những ấn tượng đẹp trong lòng độc giả. Là nhà văn của làng
quê Việt Nam, văn của Kim Lân đi sâu vào lòng người đọc bởi tình cảm bình dị, rất đời
thường nhưng chan chứa nghĩa tình. Cả cuộc đời và chặng đường sáng tác “nguyện một lòng
đi về với đất, với người, với thuần hậu nguyên thủy của cuộc sống nông thôn”, Kim Lân đã góp
tên mình như một trong số những nhà văn hiện thực xuất sắc của nền văn học Việt Nam thế kỉ
XX.
Câu chuyện về Kim Lân:
Bắt đầu viết văn và có tác phẩm đăng báo từ những năm 1941-1944, Kim Lân được coi là nhà
văn thành công về đề tài nông thôn với những con người bé nhỏ và cam phận, những vẻ đẹp
chân quê bình dị và những phong tục tập quán độc đáo của làng quê Bắc bộ. Từng trang viết
của nhà văn sinh ra từ đồng ruộng này đều cay xè khói bếp, thơm thơm mùi lúa mới, ngai ngái
mùi rơm rạ, bảng lảng những cánh cò chao nhịp... Trên mảnh đất xưa cũ ấy nhà văn Kim Lân
cũng đã xây cho mình ngôi nhà rất riêng, rất vững giữa lòng người và thách thức với thời gian.
Khác với tư tưởng của các cây viết cùng đề tài, làng quê trong văn Kim Lân dẫu với các nhân
vật nghèo, dân lao động thô sơ vẫn không bao giờ bị lam lũ, thô mộc, tuềnh toàng vây bủa. Có
lẽ ảnh hưởng từ nét hào hoa, mã thượng với những thú chơi phong tục như chơi chim, chọi gà,
đánh vật, đánh võ, chơi pháo… của làng chợ Giầu, Phù Lưu mà hình ảnh làng quê và người
nông dân trong văn học Kim Lân không u tối, bần hàn mà vẫn toát lên những nét yêu đời, trong
sáng, tài hoa.
Chính vì thế mà giá trị lớn nhất và cao nhất trong các tác phẩm của ông không phải giá trị hiện
thực là bản cáo trạng mà là giá trị nhân đạo. Từ bóng tối hoàn cảnh, Kim Lân muốn làm tỏa
sáng một chất thơ của hồn người. Ánh sáng của tình người toả ra hào quang đặc biệt của chủ
nghĩa nhân văn tha thiết và cảm động.
Nhìn một cách hệ thống từ những nhân vật xuất hiện trong các tác phẩm Kim Lân viết trước
Cách mạng tháng Tám đến các tác phẩm sau này, người đọc dễ dàng nhận ra nét riêng của ông
T
là một ngòi bút sâu lắng, cẩn trọng, tỉ mẩn, luôn cố gắng để đi tới tận cùng những nỗi niềm tâm
E
N
I.
trạng của từng con người, từng số phận riêng để từ đó góp một tiếng nói riêng vào trang sử
H
T
chung về tâm tư, tình cảm con người Việt Nam của văn học hiện đại.
N
O
U
IE
IL
A
T

Không chỉ là nhà văn sâu sắc và đa tài, mà nhà văn Kim Lân còn để lại trong lòng khán giả
những vai diễn ấn tượng trong làng điện ảnh. Một văn sĩ - nghệ sĩ được nhiều thế hệ, nhiều tầng
lớp nhớ tới. Kim Lân có vị trí và chiếm được nỗi nhớ khán giả nhiều đến mức các diễn viên
chuyên nghiệp, có tiếng cũng khát khao. Cũng như viết văn, ông đóng phim rất ít, nhưng vai
nào cũng gây được cảm hứng nghệ thuật tốt cho người xem. Sự “ít” mà “tinh” trong sáng tạo
đa dạng của Kim Lân khiến ông thành của hiếm.
Ngoại hình và gương mặt khắc khổ cùng diễn xuất chân thực của nhà văn Kim Lân đem đến
nhiều xúc động cho khán giả trước số phận nghiệt ngã của người nông dân dưới chế độ thực
dân phong kiến. Từ Lý Cựu trong “Chị Dậu” dựa theo tiểu thuyết “Tắt đèn” của nhà văn Ngô
Tất Tố, ông đã đóng rất đạt vai chức dịch trong làng. Vai diễn của ông cùng vai diễn của nhà
văn Nguyễn Tuân ở trường đoạn “việc làng ngày đất thuế” đã gây ấn tượng mạnh đối với người
xem. Đến Pụ Pạng trong “Vợ chồng A Phủ” một nhân vật vừa hèn, vừa ma quái, vừa gây ấn
tượng trong phim khiến các diễn viên chuyên nghiệp được đào tạo ở trường ra cũng nể phục,
rồi tới lão Hạc trong “Làng Vũ Đại ngày ấy”, đều thành vai diễn để đời. NSND Phạm Văn
Khoa quả tinh đời khi mời Kim Lân vào vai Lão Hạc. Không ai hợp hơn và thay thế được Kim
Lân. Nhân vật ốm yếu vẻ gầy gò, khắc khổ, thương xót vật nuôi, đó là con người Kim Lân.
Cảnh Lão Hạc dỗ con chó vàng để nó chịu bán đi, vỗ về nó ăn bữa cuối, khiến triệu người rơi
nước mắt.
Có lẽ, sự sâu lắng, cẩn trọng, tỉ mẩn, luôn cố gắng để đi tới tận cùng những nỗi niềm tâm trạng
của từng con người, từng số phận của một Kim Lân trong văn học đã góp phần làm nên một vị
thế riêng của một Kim Lân trong điện ảnh.
Thanh Hoa (TTXVN)
II. THÔNG TIN TÁC PHẨM
Truyện ngắn “Vợ nhặt” được in trong tập “Con chó xấu xí” (1962)
T
E
Cách ghi nhớ về hoàn cảnh sáng tác chi tiết của bài thơ như sau:
N
I.
H
+ Sau Cách mạng tháng Tám, Kim Lân viết tiểu thuyết “Xóm ngụ cư” nhưng dang dở và thất
T
N
lạc bản thảo.

O
U
IE
IL
A
T

+ Sau khi hòa bình lập lại (1954), Kim Lân dựa vào một phần cốt truyện cũ để viết ra truyện
ngắn “Vợ nhặt”.
Để hiểu rõ hơn về tác giả Kim Lân và truyện ngắn “Vợ nhặt”, các em có thể tham khảo
phỏng vấn dưới đây:
PHỎNG VẤN KIM LÂN VỀ “VỢ NHẶT”
Thưa nhà văn, dịch đói năm 1944-1945 đã cướp đi rất nhiều sinh mạng của đồng bào ta.
Ở các vùng nông thôn Bắc Bộ, hầu như gia đình nào cũng có người chết đói, anh em, vợ
chồng, cha mẹ, con cái ly tán khắp nơi. Sự sống của mỗi người bị cái đói đe dọa từng ngày.
Trong bối cảnh xã hội đó, truyện Vợ Nhặt lại được viết ra thì thật lạ. Một cuộc sống vợ chồng,
một nguồn sống cho một mầm sống tương lai tại sao lại được bắt đầu ảm đạm và phấp phỏng
như thế?
Nhà văn Kim Lân:
Dịch đói dạo đó thật khủng khiếp. Nhiều gia đình vừa có người chết đói, vừa có người
bỏ đi, dần dần mất hẳn. Tôi tận mắt chứng kiến người chết đói nằm rải rác ở khắp nơi. Khi
con người bị đẩy đến bờ vực cuối cùng của cuộc sống thì toàn bộ số phận và tính cách con
người họ sẽ biểu lộ ra. Chết đói là một thực tế khốc liệt. Đó là cái chết từ từ, hao mòn dần,
quằn quại dần. Tôi được biết nhiều chuyện qua những năm tháng đó. Cái đói hành hạ tất cả
mọi người nhưng không át được sức sống đơn sơ của tâm hồn họ. Có những người đói ngày
ngày bới rác tìm một mẩu thức ăn thừa, buổi tối họ lại về nằm cạnh nhau bàn tán về chuyện
làng quê, chuyện mùa màng. Có người giữ nề nếp rất nghiêm dù đói khát, con cái đi xin mang
phần về cho, ông ta vẫn áo the, đội khăn xếp ngồi giữa nhà để ăn. Có người đói xô vào cướp
cám để ăn, bị đánh cũng chịu không đánh lại, họ biết rằng chuyện cướp cám của họ là sai
nhưng họ vẫn phải làm vì đói. Nói tóm lại, bi kịch sống của mọi người vào thời điểm đó hầu
T
như giống nhau: Đói. Nó vừa cay đắng, vừa đau đớn, đồng thời một mặt nào đó nó lại loé lên
E
N
một tia sáng về đạo đức, danh dự.

I.
H
T
N
Truyện Vợ nhặt khai thác khía cạnh sau cùng của cái bi kịch ấy.
O
U
IE
IL
A
T

Cái đói là đề tài của rất nhiều nhà văn. Cái đói trong Vợ nhặt có khác gì những cái đói
khác mà các nhà văn thường mô tả?
Nhà văn Kim Lân:
“Cái đói” là mỗi lo lắng của con người ở tất cả mọi dân tộc và mọi thời đại. Cho nên đó
là một đề tài cũng thuộc về bản chất của đời sống. Các nhà văn viết về cái đói ở khía cạnh tối
tăm và bất lực của con người trước nó. Con người phạm tội và làm đủ mọi chuyện dại dột
khác chỉ vì đói. Khi tôi viết, ý tưởng thường trực trong tôi là những người đói dù thế nào đi
nữa vẫn luôn luôn khao khát cuộc sống tốt hơn, vẫn tin tưởng một cách mơ hồ vào cuộc sống
tương lai. Cái “mơ hồ” ấy là do cuộc sống thực tại luôn hành hạ họ.
Truyện ngắn Vợ nhặt được viết từ một tình huống có thật trong cuộc sống?
Nhà văn Kim Lân:
Ban đầu tôi viết một truyện dài có tên là Xóm ngụ cư. Tôi viết đến chương thứ V thì dừng
lại. Sau khi hoà bình lập lại, tôi và Nguyên Hồng làm tờ báo Văn. Trong bản thảo Xóm ngụ
cư có một đoạn luôn ám ảnh tôi là đoạn viết về những người đói, về những buổi sáng ở vùng
quê người ta ra chợ nhặt xác người đi chôn. Tôi viết lại chương đó thành truyện ngắn Vợ nhặt
mà không đọc lại bản thảo cũ. Chuyện Vợ nhặt hoàn toàn không có thực mà do tôi sáng tạo
ra. Không thể có một bà mẹ như thế, một cô con dâu như thế trong đời sống thực. Tôi muốn
phân tích tâm trạng và thân phận của con người trong cái hoàn cảnh cùng đường ấy, nơi cuộc
sống dường như không còn lối thoát. Tôi muốn hướng họ vào sự sống, sự yêu thương nhau,
không phải là sự giành giựt nhau. Hoàn cảnh đặc biệt quá nên câu chuyện là lạ đó lại được
hiện ra với vẻ chân thật. Vợ nhặt được rút ra từ tập Con chó xấu xí, sau khi in ở tờ tuần báo
Văn. Bối cảnh của truyện là khi cái đói hoành hành khắp nơi. Nhưng các nhân vật của truyện
thì đứng ở ngưỡng cửa của cái đói. Nơi ngưỡng cửa khốn khổ đó, họ sẽ chứng tỏ số phận và
T
E
tính cách của mình, đồng thời ở nơi đó họ sẽ bắt đầu một niềm tin mới, dù là rất mong manh.
N
I.
H
T
Dân ngụ cư là dân đi ở đợ, không phải dân gốc nên thiệt thòi đủ thứ. Mở đầu truyện là
N
O
mẩu hồi ức “trước kia mỗi chiều” có vẻ yên ả nhưng cái hồi ức này quá ngắn, trôi qua quá
U
IE
IL
A
T

nhanh. Hiện tại là cảnh đói khát ủ rủ, cảnh những người ăn xin “xanh xám như bóng ma”,
cảnh thây người chết “nằm còng queo bên đường”. Vậy mà một buổi chiều anh chàng Tràng
trở về với một vẻ mặt có “vẻ gì phởn phơ khác thường”, một nụ cười tủm tỉm và “hai mắt thì
sáng lên lấp lánh”, bên cạnh lại có người đàn bà rón rén e thẹn. Đó là một sự kiện quá ư lạ
lùng giữa lúc người ta chỉ nghĩ đến sự sống – chết.
Tràng khi đó có ý thức được việc mình làm?
Nhà văn Kim Lân:
Tràng là anh chàng kéo xe bò thuê, công việc bấp bênh. Trong thời buổi bấy giờ, hẳn
Tràng chẳng dám nghĩ đến chuyện lấy vợ, vì thủ tục cưới cheo ngày đó rườm rà, tốn kém
lắm. Vậy mà tự dưng anh chàng lại “nhặt” được vợ. Sự kiện nhặt vợ quá buồn cười. Chỉ là
một câu đùa, ai cũng biết là đùa, vậy mà cô kia cũng theo. Điều đó chứng tỏ cô ta cùng đường
và sẵn sàng xông vào, bấu víu vào bất cứ cái gì có thể bấu víu được. Còn Tràng, tại sao lại
dẫn cô ta về? Vì Tràng là một người nông cạn, không biết tính toán như người khác, cũng
không ý thức được về hoàn cảnh của mình. Anh ta chỉ chậc lưỡi, theo đúng cách của người
hay “ngửa mặt lên trời cười hềnh hệch”. Đến lúc về tới xóm, trước ánh mắt, thái độ của dân
xóm, Tràng mới kịp nhận ra sự thay đổi trong cuộc sống của mình. Anh ta chỉ cảm nhận sự
thay đổi, còn ý nghĩa của nó như thế nào thì anh ta chưa thể hiểu.
Nhưng nhân vật thứ hai, người đàn bà thì hẳn hiểu hoàn cảnh của mình?
Nhà văn Kim Lân:
Thị đã ở bờ vực. Số phận Thị đã rõ ràng và Thị hiểu được điều ấy. Cho nên thị đi bên
Tràng mà đầu cuối xuống, chiếc nón rách “nghiêng nghiêng che khuất đi nửa mặt”. Thị mặc
cảm, gần như nỗi mặc cảm của người nhận lời bán mình trước sự chứng kiến của nhiều người
khác. Chính thế nên khi đám trẻ con mới đùa một câu thị đã tỏ vẻ khó chịu.
T
Tại sao việc Tràng và người đàn bà ngang qua xóm ngụ cư lại khiến cho những “khuôn
E
N
I.
mặt hốc hác u tối” từ những hiên nhà xác xơ đột nhiên “rạng rỡ hẳn lên”? Sự xuất hiện của
H
T
Tràng và người vợ như thể thổi vào cuộc sống tăm tối tuyệt vọng của họ một luồng sinh khí
N
O
U
IE
IL
A
T

tươi mát?
Nhà văn Kim Lân:
Trước kia, chiều nào Tràng cũng đi về qua xóm, nhưng hình ảnh đơn độc của Tràng
không gây ra bất kỳ một xao động nào trong đời sống của cái xóm ngụ cư tồi tàn ấy. Sự biến
đổi chốc lát như thế phụ thuộc vào hình ảnh người đàn bà bên Tràng. Mọi người bàn tán và
cũng đôi phần đoán ra được câu chuyện của Tràng. Họ đoán được bằng chính hoàn cảnh của
họ. Việc lấy vợ lấy chồng luôn là một niềm vui và quan trọng, nó chuẩn bị cho một cuộc sống
khác, cuộc sống tương lai của đứa con. Nhìn Tràng và người đàn bà, bất chợt họ cũng mơ hồ
mơ đến tương lai của chính họ. Tràng đã khiến cho họ tin vào cuộc sống thêm một chút.Nếu
họ ý thức được niềm vui của mình trong giây lát đó, họ sẽ nghĩ rằng “Đó, anh ta không những
còn sống mà còn nuôi thêm được một người nữa trong hoàn cảnh này”. Nhưng niềm vui trôi
qua rất nhanh. Một tiếng “ôi chao” và lời than thở đưa họ về thực tại cuộc sống đói khát, cùng
quẫn, “họ nín lặng”.
Chuyện Tràng “nhặt” vợ là một sự lạ, nhưng mọi người như thể thừa nhận điều đó một
cách dễ dàng?
Nhà văn Kim Lân:
Sự kiện đó chỉ gây ra sự tò mò một chút ban đầu thôi. Do hoàn cảnh khắc nghiệt của đời
sống, mọi người không còn đủ sức để nhận ra điều đó là ngược đời. Và nó còn được dùng
như một cái thước đo vô hình, kiểm lại cuộc sống hiện tại của họ. Nhưng câu chuyện của
Tràng nhanh chóng không còn được bàn tán nữa khi họ “ cùng nín lặng” hiểu ra số phận khắc
nghiệt đang treo lơ lửng trên đầu họ.
Khi người ta nhìn vào, bàn tán về mình, Tràng biết thế và lấy làm “thích ý” lắm, và hắn
vênh vênh “ tự đắc với mình”. Có lẽ đến lúc này Tràng mới hiểu rằng hành động của mình
pha một chút “anh hùng”, “kiêu bạc” trong cuộc sống khó khăn hiện tại. Nhưng khi đi hết
T
E
xóm ngụ cư thì Tràng lại đâm ra lo sợ, Tràng sợ vì nuôi mình không đủ lại phải “đèo bòng”
N
I.
H
thêm một người nữa ư?

T
N
O
U
IE
IL
A
T

Nhà văn Kim Lân:
Tràng không có nỗi sợ đó. Nỗi sợ của Tràng là nỗi sợ phải “một mình” đối diện với người
đàn bà. Khi đi từ chợ tỉnh về, ngang qua xóm ngụ cư, những ánh mắt, tiếng cười của người
khác đã làm cho Tràng bớt cảm thấy sự có mặt của người đàn bà. Nhưng khi còn hai người
ở “con đường sâu thăm thẳm” vắng vẻ thì rõ ràng người đàn bà kia là toàn bộ cuộc sống bên
ngoài đối với Tràng. Tràng phải tìm hiểu nó. Tràng ý thức đầy đủ sự có mặt của thị là dành
cho Tràng. “Hắn định nói với thị một vài câu rõ tình tứ mà chẳng biết nói thế nào. Hắn cứ
lúng ta lúng túng, tay nọ xoa xoa vào vai kia”. Tại sao vậy? Tại vì thực sự người đàn bà đi
bên cạnh Tràng còn hoàn toàn xa lạ với Tràng.
Tại sao thị không cảm thấy mà Tràng lại cảm thấy như thế?
Nhà văn Kim Lân:
Tôi có chủ ý không tả tâm trạng của người đàn bà khi đó. Nếu tả kỹ quá thị sẽ mất đi sự
“xa lạ” không phù hợp với hoàn cảnh của câu chuyện. Sự yên lặng và xa lạ của thị khiến cho
không gian như đọng lại và cho Tràng cảm thấy thị ở thật gần mình. Điều này khiến Tràng
đột nhiên “ hình như quên hết những cảnh sống ê chề, tăm tối hàng ngày”. Tràng khi đó có
lẽ đã quên tất cả, không phải với vẻ bất cần mà là do hình ảnh thị đã dần xâm nhập và chiếm
trọn cõi lòng của Tràng. Ở người “đàn ông nghèo khổ” này cuộc sống đột nhiên “ mới mẻ”
và lạ lùng. Đó là cảm giác có thật, nó “mơn man khắp da thịt”. Có một điều thật ý nghĩa đang
diễn ra với Tràng “Trong lòng hắn bây giờ chỉ còn tình nghĩa giữa hắn và người đàn bà đi
bên”.
Nhưng tên, hoàn cảnh, quê quán, cha mẹ thị Tràng đều chưa biết. Người đọc có cảm giác
là “tình nghĩa” của Tràng đối với người đàn bà là không thật?
Nhà văn Kim Lân:

T
Người Việt rất coi trọng tình nghĩa, tuy nhiên để có tình nghĩa người ta cần phải có thời
E
N
I.
gian để thấu hiểu nhau. Đặt trong hoàn cảnh khốn khó lúc bấy giờ, khi mỗi người cần đến sự
H
T
giúp đỡ nhiều hơn của người khác về cả vật chất lẫn tinh thần, thì Tràng là cái phai cuối cùng,
N
O
là tất cả hy vọng của người đàn bà. Vậy cái nghĩa của Tràng là sự gắn kết giữa con người với
U
IE
IL
A
T

con người trong một hoàn cảnh cấp bách. Hơn nữa đó còn là “nghĩa” cuả một người đàn ông
nghèo không đủ khả năng lấy vợ bỗng dưng được một người đàn bà “ưng thuận về không”
làm vợ. Và khi cảm thấy có “tình nghĩa” với người đàn bà thì sự đối diện của Tràng với chị
ta không còn đáng sợ nữa.
Hoàn cảnh đã xô đẩy người đàn bà đến với Tràng. Vậy giữa họ liệu có tình cảm thực sự
không?
Nhà văn Kim Lân:
Sao lại không. Câu chuyện giữa hai người diễn ra như bất cứ với cặp tình nhân nào. Ban
đầu là bắt chuyện vu vơ, rồi trêu chọc nhau. Khi câu chuyện ra chiều “thân thân”, người đàn
bà đã “tủm tỉm” cười phá đi vẻ mặt cau có, ngượng ngập. Chị ta bắt đầu quen với hoàn cảnh
mới. Và khi Tràng đùa “vợ mới vợ miếc” và cười cợt, thị đã “phát đánh đét” vào lưng hắn.
Đây là cử chỉ “tỏ tình” của thị đối với ân nhân, nó đầy âu yếm và cũng đáng yêu. Nó là cho
Tràng hạnh phúc. Anh chàng “thích chín ngửa cổ cười khanh khách”. Cuộc sống thường thật
khốn khổ bị quên lãng. Với Tràng, thị là người đàn bà thứ hai sau mẹ anh yêu thương và cần
đến anh. Yêu thương có thể chưa rõ nhưng cần thì đã rõ. Anh ta hớn hở vì điều đó. Riêng với
người đàn bà, hiểu hoàn cảnh mình nên cử chỉ “tỏ tình” trên kia vừa hàm chứa sự biết ơn vừa
tỏ thái độ ưng thuận.
Một lần nữa sự khắc nghiệt của cuộc sống phá tan niềm vui mong manh của hai người,
tiếng chó sủa váng lên làm Tràng thẹn thùng và xấu hổ, như thể có ai đó nhòm vào hạnh phúc
của anh. Hình như Tràng hiểu ra rằng anh ta đang xây dựng hạnh phúc của mình trên nền
một cuộc sống thật bất trắc và khốn đốn?
Nhà văn Kim Lân:

T
Đúng là anh ta có cảm giác đó. Anh ta phải xua cái cảm giác đó đi bằng cách “ nhặt một
E
N
I.
hòn gạch vung tay ném mạnh một cái”, như thể ném thẳng vào những thách thức đau đớn của
H
T
cuộc sống. Tràng cảm thấy có lỗi đối với người đàn bà kia về chuyện không đủ tiền cưới
N
O
xin,lỗi vì chưa xin phép mẹ, lỗi cả chuyện hoàn cảnh gia đình khốn đốn khó có thể cưu mang
U
IE
IL
A
T

được thêm người nữa. Nhưng “ý nghĩ” này của Tràng chứng tỏ Tràng đã có nhiều tình cảm
với thị lắm. Cái mặc cảm ấy bây giờ mới nhận ra khiến Tràng thốt lên “Mẹ bố chúng mày
cắn gì thế”, “cắn gì thế” là tiếng chó sủa ngay trước cổng nhà Tràng , nơi Tràng phải thực sự
đối mặt với tất cả những điều Tràng mặc cảm thấy.
Đi đến cổng nhà Tràng người đàn bà nhìn quanh và “cái ngực gầy lép nhô hẳn lên nén
một tiếng thở dài”.Phải chăng thị thất vọng vì sự nghèo túng thái quá mà căn nhà của Tràng
đập vào mắt?
Nhà văn Kim Lân :
Không hẳn tiếng “thở dài” ấy là bởi nhìn thấy cảnh nghèo túng xác xơ của nhà Tràng.
Thị chắc thừa hiểu và đoán được hoàn cảnh của một người đi kéo xe bò thuê. Thị theo về
nhưng trong lòng thị vẫn chưa dứt khoát lắm. Thị theo như một sự liều mình. Nhưng khi đặt
chân vào ngõ, khi không thể thêm lần thay đổi được tình cảnh, phải thực sự chấp nhận cuộc
sống mới dù cuộc sống đó có thế nào đi nữa, thì một tiếng thở dài và không tránh khỏi.
Dẫn thị vào nhà, Tràng tỏ ra bối rối. “Tràng quay lại nhìn thị cười cười” cố tỏ vẻ tự nhiên
cho thị và cũng cho cả mình, Tràng nói đùa: “ không có người đàn bà nhà cửa thế đấy” Nghe
câu đó thị lại “ nhếch mép cười nhạt nhẽo”.Có lẽ, thị không hề có ý “khinh thị” cái từ “ nhà
cửa” mà Tràng gán cho túp lều tồi tàn của mình. Vậy thị “nhếch mép” vì điều gì?
Nhà văn Kim Lân:
Thị “nhếch mép” nhạt nhẽo vì ý khác. Thị tủi cho cái thân phận của thị, thân phận theo
trai vì đói: thị biết thị theo Tràng chỉ vì đói và như thế không xứng đáng gì với tư cách người
đàn bà trong gia đình Tràng vừa gán cho.
T
E
N
I.
Nhưng Tràng lại bối rối thật sự, Tràng sợ mất thị do hoàn cảnh của mình ư?
H
T
N
O
Nhà văn Kim Lân:

U
IE
IL
A
T

Đúng thế. Ở đây diễn ra một tình cảnh khá lạ lùng. Tràng “nhặt” được một người đàn bà
nhưng rồi lại sợ mất thị. Cảnh nghèo đói đã hiện lên rõ ràng. Tràng thấy có tội vì đã che giấu
mà không thể kể cho thị nghe trước. Sự im lặng của thị, nỗi mặc cảm của thị Tràng không
hiểu nổi. Hơn nữa Tràng không thể tự quyết được tất cả mọi việc. Còn ý kiến của bà cụ Tứ
nữa chứ. Liệu mẹ có đồng ý không? Sự chờ đợi mẹ về thật nặng nhọc với Tràng. “Tràng đứng
tây ngây ra giữa nhà một lúc” rồi “ lấm lét bước vội” ra sân. Tràng sợ rằng người đàn bà sẽ
bất ngờ từ chối không làm vợ Tràng nữa. Tràng không dám trở lại nhà mà chỉ luẩn quẩn ở
sân, ở ngõ. Một lần nữa, Tràng sợ đối diện với thị, nhưng không phải vì sự “xa lạ” như trước
mà sợ sự “đột nhiên từ chối”.
Khi viết, ý nghĩa ấy có lúc loé lên trong đầu ông không? Thị cũng có thể bỏ Tràng để đi
ăn xin hay “theo” một kẻ khác khá hơn chứ?
Nhà văn Kim Lân:
Không bao giờ. Thị đã có sẵn mặc cảm về thân phận mình cho nên đã chấp nhận hoàn
cảnh sống với đôi mắt vô hồn nhìn “bần thần” đâu đó. Thị chỉ dám ngồi ở mép giường. Sự
“ngồi mớm ở mép giường” và hai tay vẫn không rời cái thúng, chứng tỏ thị hơn ai hết hỉu rõ
số phận của mình.
Trong tâm trạng bồn chồn của Tràng và sự tủi thân câm lặng của cô vợ, việc bà cụ Tứ trở
về đã xua tan được không khí bế tắc. Tràng vui vẻ hẳn, còn người đàn bà lạ cất một câu chào
ấp áp: “U đã về ạ”. Bà cụ Tứ có ngỡ ngàng chút ít, nhưng bà cũng đồng ý chóng vánh. Không
thấy bà lục vấn hỏi han gì con trai, điều mà các bà mẹ thường làm. Vậy trong mạch truyện,
sự đồng ý nhanh chóng của người mẹ có quá gượng ép?
Nhà văn Kim Lân:
Chúng ta nên hiểu tâm trạng của bà mẹ. Bà cụ Tứ ngay từ khi về đến nhà đã bị ngạc nhiên
vì sự vui vẻ và chờ đợi “nóng cả ruột” của con trai mình. Bà càng ngạc nhiên khi có người
đàn bà lạ ở trong nhà mà lại đứng ở “đầu giường thằng con”. Người đó lại chào bà bằng u.
T
Cái cảnh đó chưa được giải thích đến nỗi bà cụ tưởng nhầm mình đang mơ thấy cái Đục – cô
E
N
con gái đã chết hiện về. Và khi Tràng giải thích, bà “nín lặng” hiểu ra mọi chuyện. Bà tủi
I.
H
phận vì đã không xứng đáng là một người mẹ, không lo cho con một cách đàng hoàng như
T
N
O
người khác. Hơn cả đứa con, bà hiểu rõ hơn hoàn cảnh của chúng. “Người ta có gặp bước
U
IE
IL
A
T

khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy mình. Mà con mình mới có vợ được” bà nghĩ. Có thể
bà hơi ngao ngán về chuyện đó một chút nhưng cảm giác “hàm ơn” đối với người đàn bà là
nhiều hơn, người đã giúp bà “lo” cho con trai bà bằng cách làm vợ anh ta. Bà không dám tin
rằng “ Chúng nó có nuôi nổi nhau qua được cơn đói khát này”. Ý nghĩ về cuộc sống tương
lai, và hiện tại gian nan có người đàn bà lạ tham dự vào một cách bà đồng ý với Tràng . Cuộc
sống không cho họ đòi hỏi nhiều hơn. Dù họ có vật lộn, có làm khó dễ, có khó tính đòi hỏi
điều này điều nọ thì câu trả lời cho họ vẫn là cái đói treo lơ lửng trước mặt.
Tương lai của cặp vợ chồng mới nay như bóng tối trong con mắt bà. “Bà lão đăm đăm
nhìn ra ngoài. Bóng tối trùm lấy hai con mắt”. Xen vào ý nghĩ tối tăm, hiện thực cuộc sống
đồng thanh xác nhận điều đó bằng mùi trấu khét lẹt ở nhà những người chết. Bà nghĩ đến
cuộc đời bà và ngầm so sánh với cuộc sống của cặp vợ chồng này. Chúng chỉ có một điểm
chung là không một chút nào tươi sáng. Bà nhắc “Con ngồi xuống đây”. Lời nhắc này có ý
nghĩa với lời chào thuận lòng của người mẹ. Bà thực sự chấp nhận thị là con dâu bà hay do
hoàn cảnh mà bà phải chấp nhận?
Nhà văn Kim Lân:
Cuộc gặp đầu tiên đó không có cái ý nghĩa “mẹ chồng con dâu”. Cái tình cảm chiếm
nhiều nhất trong lòng bà cụ Tứ là tình cảm “thương xót” một người đàn bà cùng đường. Hơn
nữa, có một nỗi “hàm ơn mơ hồ” luôn bám lấy bà. Người đàn bà đã giúp bà cái việc không
thể làm cho con trai là lấy vợ cho anh ta.
Ở đoạn văn này, tại sao tác giả lại không phân tích tâm trạng của người đàn bà, tâm trạng
nơm nớp vì có lẽ bà cụ Tứ sẽ không bằng lòng?
Nhà văn Kim Lân:
Tôi vẫn có ý định không mô tả trực tiếp trạng thái tâm lý của người đàn bà. Tôi muốn
qua cách nhìn của Tràng, của bà cụ Tứ để làm nổi bật lên sự hiện diện của chị. Ở đây, mỗi
T
E
khi thay đổi cách gọi : người đàn bà, thị, ả là một lần “nhân vật vợ mới” thay đổi vị trí trong
N
I.
H
hai con người kia. Bà cụ không còn giấu cảm nghĩ của mình nữa. Bà kể lể về đám cưới với
T
N
dăm ba mâm cỗ cho hàng xóm, họ hàng, nhưng “nhà nghèo” và “năm nay thì đói to” nên chỉ
O
U
cần “chúng mày hoà hợp là u mừng”. Sự thành thật xen lẫn nỗi đắng cay khiến bà khóc. Bà
IE
IL
A
T

khóc vì lo cho cái hạnh phúc mong manh của con trai khó có thể giữ nổi trong cuộc sống đói
khổ này.
Tràng hồi hộp, háo hức chờ mẹ và khi bà cụ Tứ đồng ý , “Tràng thở đánh phào một cái”,
như vừa trút hết gánh nặng. Như vậy là Tràng chính thức có vợ. Nhưng Tràng có hiểu được
những giọt nước mắt của mẹ?
Nhà văn Kim Lân:
Tràng hiểu bà mẹ chỉ nhìn thấy ở việc mình có vợ những viễn cảnh tăm tối. Đó chính là
điều đặc sắc của Tràng. Tràng tin tưởng ở mình, tin tưởng ở những điều tốt đẹp nảy sinh từ
lòng mình. Những điều đó không thể có một kết cục tệ hại được. Có thể là ý nghĩ nhất thời
nhưng Tràng phải nhắc nhở mẹ và vợ về điều này.
Và ngọn đèn Tràng thắp lên đã an ủi cả mấy người?
Nhà văn Kim Lân:
Tràng “hầm hầm bước vào” và “đánh diêm đốt đèn”. Hành động kiên quyết tạo ra một
hình tượng “Ngọn đèn tỏa sáng căn nhà tối tăm”. Tại sao Tràng không thắp đèn ngay khi về
nhà? Bởi Tràng chỉ thắp khi phải củng cố niềm tin dù là nhỏ nhoi cho người khác. Ngọn đèn
vừa mang biểu tượng cho một tương lai tươi sáng, vừa liên kết gắn bó ba người lại với nhau
– ba con người đói rách. Ngọn đèn là niềm yêu thương, cảm thông lẫn nhau để cùng vượt lên
trên số phận buồn thương của họ. Và khi thấy sáng , bà lão “vội vàng lau nước mắt”. Rõ ràng
là căn nhà và trong lòng bà lão đều tối như nhau. Ánh sáng như một lời hứa quyết tâm của
người con trai gửi đến bà mẹ. Dầu đắt thế nhưng bởi có vợ mới nên con trai bà cũng mua
được cơ mà. Tuy nhiên đèn sáng lên bà cũng chỉ “uể oải” đứng dậy đi nằm. Cái rạng rỡ của
ánh sáng cũng chỉ là một viễn cảnh quá xa.
Ánh sáng soi rõ lòng bà mẹ và một lần nữa ngọn đèn tỏa rọi vào cuộc sống chung của đôi
vợ chồng mới?
T
Nhà văn Kim Lân:

E
N
I.
H
Thực tại luôn luôn kéo người ta lại với nó. “Tiếng ai hờ khóc ngoài xóm lọt vào tỉ tê lúc
T
N
to lúc nhỏ” đã lấy mất không khí lãng mạn ngọn đèn vừa mang đến.Cả hai một lần nữa lại
O
U
IE
IL
A
T

“sượng sùng” không biết nói gì. Hình ảnh thực nhất là hình ảnh “ngọn đèn” hạnh phúc tương
lai soi rọi họ và “kéo dài hai cái bóng trên vách”. Hai cái bóng đó chính là cuộc sống thực
của họ. Hai cái bóng lờ mờ, lê thê, khốn khổ. Sự thật trần trụi họ phải tiếp nhận là như thế.
Đêm tân hôn của cặp vợ chồng là đêm hạnh phúc. Mọi khó khăn đều tạm thời quên đi.
Hai người hưởng cái niềm vui tột cùng mà thiên nhiên trao tặng. Nhưng cái niềm vui ấy được
bao quanh bởi “tiếng khóc tỉ tê nghe càng rõ”. Một đêm tân hôn trong tiếng khóc người chết
và mùi trấu hun khê nồng. Tràng có cảm thấy hạnh phúc không?
Nhà văn Kim Lân:
Tôi tả đêm tân hôn trong hòan cảnh đó và để phân tích xem hạnh phúc tột cùng đó có
chiến thắng cái đói không. Tràng hạnh phúc. Trong khung cảnh tăm tối và ghê rợn như thế
nhưng niềm vui của con người vẫn không mất đi. Sáng hôm sau, Tràng thức dậy rất muộn
khi “mặt trời lên bằng con sào”, chứng tỏ niềm hạnh phúc mà anh được nếm trải. Anh ta trở
thành một con người khác. Một người chồng thực sự. Ánh nắng buổi sáng mùa hè sáng lóa
soi vào hai con mắt” của Tràng và mọi thứ bỗng nhiên thay đổi.
Đó là thay đổi thực hay Tràng chỉ cảm thấy thế?
Nhà văn Kim Lân:
Cuộc sống thay đổi thực dù không nhiều với gia đình ấy. Tràng thấy mọi thứ “mới mẻ,
khác lạ”. Nhà cửa, vườn tược được thu vén gọn gàng. Các lu đựng nước đầy ắp. Quần áo cũ
được giặt giũ và phơi nắng. Một nếp sống khác bắt đầu xuất hiện. Người làm thay đổi nếp
sống ấy là người vợ đang “quét lại cái sân, tiếng chổi từng nhát kêu sàn sạt trên mặt đất”. Cái
âm thanh ấy, ngày thường Tràng cũng nghe nhưng chưa bao giờ gợi cảm như thế. Người vợ
mới muốn quét mạnh tay để tạo ra những âm thanh rộn rã khẳng định sự có mặt của mình
trong ngôi nhà.
Cảnh tượng đó đã khiến Tràng thấy “thương yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng”.
Tràng là con, là chồng, Tràng có nhiều trách nhiệm hơn với ngôi nhà. Cái trách nhiệm, cái
T
E
niềm vui của cuộc sống mới đã khiến cho Tràng có “một nguồn vui sướng, phấn chấn đột
N
I.
H
ngột tràn ngập trong lòng” và “cũng muốn làm một việc gì để dự phần sửa lại căn nhà”. Tất
T
N
cả mọi người đều hiểu phải tiến gần nhau hơn?

O
U
IE
IL
A
T

Nhà văn Kim Lân:
Ở đây tôi không chủ tâm diễn tả cái đói mà là muốn thể hiện cuộc sống của một cặp vợ
chồng mới trong nạn đói. Cho nên cuộc sống đói khổ chỉ là cái nền thôi. Tuy nhiên chính vì
nó mà niềm vui của cặp vợ chồng luôn bấp bênh. Ở đây có một ẩn ý: Cả ba người đều không
quên thực tại và cố gắng của họ là tìm thấy niềm vui trong cuộc sống tối tăm. Cái bữa ăn đầu
tiên ba người ngồi ăn chung mang ý nghĩa như bữa “tiệc cưới” tội nghiệp. “ Giữa cái mẹ rách
có độc một chùm rau chuối thái rối và một đĩa muối ăn với cháo”. Sự tồi tàn của bữa ăn trong
tương phản niềm vui của họ. Họ đều “ăn rất ngon lành” và “vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn gia
cảnh”. Họ gắn bó nhau và yêu thương nhau hơn. Tràng trở nên ngoan ngoãn và nghe lời mẹ.
“Chưa bao giờ trong nhà này mẹ con lại hòa hợp thế”. Tầm quan trọng của bữa ăn đầu thật
rõ. Nhưng “tiệc cưới” kéo dài không lâu, mỗi người chỉ được hai lưng cháo “lõng bõng”.
Màn cuối của bữa hoàn toàn phũ phàng khiến mọi người nhớ đến thực tại khắc nghiệt. Cô
dâu đón lấy bát ăn và “đưa lên mắt nhìn” rồi “ hai con mắt thị tối lại” vì cảm nhận tận cùng
cái cơ cực của cuộc sống mới. Nhưng thị đã “điềm nhiên và vào miệng”. Đấy dù sao cũng là
lối tốt nhất cho cuộc đời của thị.
Nồi cháo cám đã đập tan không khí vui tươi ở phần đầu bữa ăn. “ Bữa cơm từ đấy không
ai nói câu gì, họ cắm đầu ăn cho xong lần, họ tránh nhìn mặt nhau, một nỗi tủi hờn len vào
tâm trí mọi người”. Trong sách văn học lớp 12, phần được trích giảng cũng dừng ở đoạn này.
Câu văn dường như bóc nốt lượt cuối lớp vỏ bên ngoài của cuộc sống để cho cả ba thấy cái
“đắng chát”, “cái nghẹn bứ trong cổ”. Cuộc sống không báo hiệu một tia hy vọng nào?
Nhà văn Kim Lân:
Thực ra với tứ truyện “Vợ nhặt” truyện nên kết thúc ở đây. Thâm tâm tôi cũng định thế
nhưng do điều kiện của tờ báo bấy giờ , truyện mới được kéo dài ra thêm. Tôi muốn cho độc
giả thấy dù hoàn cảnh thế nào đi nữa thì tình người vẫn vượt lên trên tất cả. Có tình người là
có cuộc sống. Có tình người là có hy vọng vào tương lai.
T
E
N
Thưa nhà văn, đoạn nào trong truyện là đoạn gây xúc động nhất cho riêng nhà văn?
I.
H
T
N
Nhà văn Kim Lân:

O
U
IE
IL
A
T

Phần gây xúc động nhất cho tôi khi đọc lại truyện là đoạn bà cụ Tứ trở về. Ở đây tình của
người mẹ thật lớn. Bà nhanh chóng hiểu rõ hoàn cảnh và chấp nhận ngay. Bà không chỉ
thương con trai mà còn đầy lòng thương xót với người đàn bà cùng quẫn kia dù hoàn cảnh
bà cũng không khá hơn lắm. Đó chính là bản chất nhân đạo trong tâm hồn con người Việt.
Đó cũng là chủ đề của câu chuyện.
Xin cảm ơn ông.
(Kim Lân, ‘Vợ nhặt’, in trong Tác giả nói về tác phẩm, Hỏi chuyện các tác giả có tác
phẩm giảng dạy trong nhà trường, Nguyễn Quang Thiều chủ biên, Nxb Trẻ, 2000)
Nhận xét về tác giả và tác phẩm
1. Với "Vợ nhặt", Kim Lân từng tâm sự: "Khi viết về nạn đói người ta thường viết về sự khốn
cùng và bi thảm. Khi viết về con người năm đói người ta hay nghĩ đến những con người chỉ
nghĩ đến cái chết. Tôi muốn viết một truyện ngắn với ý khác. Trong hoàn cảnh khốn cùng, dù
cận kề bên cái chết nhưng những con người ấy không nghĩ đến cái chết mà vẫn hướng tới sự
sống, vẫn hi vọng, tin tưởng ở tương lai. Họ vẫn sống, sống cho ra con người".
2. "Nhà văn dùng Vợ Nhặt là cái đòn bẩy để nâng con người lên tình nhân ái. Câu chuyện Vợ
Nhặt đầy bóng tối nhưng từ trong đó đã lóe lên những tia sáng ấm lòng". - Trần Đồng Minh
3. Kim Lân là nhà văn một lòng đi về với “đất” với “người” với “thuần hậu nguyên thuỷ” của
cuộc sống nông thôn. - Nguyên Hồng
4. “Dùng lý lẽ để thuyết phục trong văn chương cũng là một thứ cưỡng chế. Những lý lẽ ma
giáo ấy nhiều khi nó làm cho người ta không giữ được chính mình. Nói một cách khác hết sức
mềm mại thì người cầm bút phải viết như chơi, viết thoải mái bằng tấm lòng của mình, hướng
vào cái thật, cái đẹp, giúp cho con người sống thật, sống đẹp với nhau. Và khi nhà văn gặp cái
T
gì trái với cái thật, cái đẹp thì phải biết bất bình, phải dám lên tiếng nữa”. - Kim Lân
E
N
I.
H
5. Kim Lân chọn bối cảnh ấy (nạn đói năm 1945) cho truyện Vợ nhặt không nhiều dòng miêu
T
N
tả trực tiếp nhưng là những dòng rất hiếm trong văn chương từ đó đến nay. Cái nghèo ở Ngô
O
U
IE
IL
A
T

Tất Tố, cái đói ở Nam Cao khiến ta thương cảm muốn rơi nước mắt. Cái đói và cái chết ở Kim
Lân khiến ta khiếp sợ, rụng rời. - Trần Đồng Minh
6. “Vợ nhặt” dường như đã mang nét mới của thời đại, vượt lên trên chủ nghĩa nhân văn trong
dòng văn học hiện thực trước Cách mạng Tháng Tám 1945 - Vũ Dương Quỹ
7. Đó là thần viết, thần mượn tay người để viết nên những trang sách bất hủ - Nguyễn Khải
8. Tuy tầm vóc, vị trí mỗi nhà văn một khác nhưng Kim Lân cũng là một nhà văn thường đến
với ta trong những khoảng chợt nhớ của đời người khó mà diễn đạt thành lời...Mỗi lần mở
những trang viết ít ỏi ấy ta lại cảm thấy không một bước ngoặt, một chặng đường nào của con
người Việt Nam trong gần nửa thế kỉ qua mà Kim Lân không đả động tới dẫu chỉ bằng sự chạm
trổ hết sức khiêm tốn: truyện ngắn. - Trần Ninh Hồ
9. Cái đói là nỗi lo lắng của con người ở tất cả mọi dân tộc và thời đại. Cho nên đó là một đề
tài cũng thuộc về bản chất của đời sống. Các nhà văn viết về cái đói ở khía cạnh tối tăm và bất
lực của con người trước đó. Con người phạm tội và làm đủ mọi chuyện dại dột khác chỉ vì đói.
Khi tôi viết, ý tưởng thường trực trong tôi là những người đói dù thế nào đi nữa vẫn luôn khao
khát cuộc sống tốt hơn, vẫn tin tưởng một cách mơ hồ vào cuộc sống tương lai. - Kim Lân
10. "Mỗi khi chợt nghĩ lại, tôi vẫn bàng hoàng về những năm khủng khiếp ấy" – Tô Hoài
11. “Đói, nó vừa đắng cay, vừa đau đớn, đồng thời một mặt nào đó nó lại lóe lên một tia sáng
về đạo đức, danh dự" – Kim Lâm
12. “Nạn đói năm 1945 thật khủng khiếp. Nhiều gia đình vừa có người chết đói vừa có người
bỏ đi, dần dần mất hẳn. Tôi tận mắt chứng kiến người chết đói nằm rải rác khắp nơi. Khi con
người bị đẩy đến bờ vực cuối cùng của cuộc sống thì toàn bộ số phận và tính cách con người
họ sẽ biểu lộ ra hết. Chết đói là một thực tế khốc liệt. Đó là cái chết từ từ, hao mòn dần, quằn
quại dần. Tôi được biết nhiều chuyện qua năm tháng đó. Cái đói hành hạ tất cả mọi người
nhưng không át được sức sống đơn sơ của tâm hồn họ. Nó vừa đắng cay vừa đớn đau, đồng
thời lóe lên những tia sáng về đạo đức và danh dự” (Sách tìm hiểu một số tác giả và tác phẩm
T
E
văn học Việt Nam hiện đại, NXB Giáo Dục, 2001)
N
I.
H
III. NỘI DUNG TÁC PHẨM

T
N
O
U
1. Ý nghĩa nhan đề
IE
IL
A
T

- “Vợ nhặt” = “vợ” (danh từ) + “nhặt” (động từ). Nhưng khi ghép thành một từ thì động từ
“nhặt” trở thành tính từ, “vợ nhặt” ở đây dùng để định danh một loại vợ.
- “Vợ nhặt” là vợ theo không, người vợ không mai mối, không lễ nghĩa cưới xin. Lẽ thường,
chúng ta chỉ biết tới việc nhặt nhạnh những đồ vật, vật dụng nhỏ bé như nhặt cọng rơm ngọn
cỏ, thế nhưng ở đây, có một sự thật thật trớ trêu và bi hài đó là nhặt được vợ.
- Nhan đề “Vợ nhặt” gắn chặt với bối cảnh lịch sử ra đời của tác phẩm đó là hoàn cảnh, số phận
thê thảm của những người phụ nữ trong nạn đói năm 1945. Chỉ với 2 lần gặp gỡ, 4 bát bánh
đúc, vài câu nói tầm phơ tầm phào mà đã chấp nhận theo không một người đàn ông. Ẩn chứa
sau nhan đề “Vợ nhặt” là những suy ngẫm của tác giả, đó là sự trăn trở, xót xa trước giá trị thấp
kém của con người trong hoàn cảnh éo le, bi kịch.
- Nhan đề của tác phẩm mang sức mạnh tố cáo xã hội phong kiến và bọn thực dân đẩy con
người vào tình cảnh khốn cùng thế nhưng chính câu chuyện này cũng đã bộc lộ những vẻ đẹp
của nhân dân lao động, họ vẫn vui, vẫn không ngừng hy vọng về cuộc sống, đây cũng chính là
giá trị nhân đạo mà nhà văn muốn gửi gắm.
- Khi đọc nhan đề “Vợ nhặt” chúng ta bắt gặp một điều gì đó rất lạ lùng, rất hút, cái tên nghe
có vẻ lạ lùng này đã giúp cho độc giả tò mò và nhất định phải đọc, tìm hiểu câu chuyện này.
2. Tình huống truyện
a. Khái niệm tình huống truyện
- Tình huống truyện là một trong ba yếu tố cơ bản của truyện ngắn.
- Tình huống truyện là tình thế nảy ra truyện, là hoàn cảnh mà nhà văn đặt nhân vật của mình
vào đó để nhân vật truyện bộc lộ sâu sắc tâm lý, tính cách. Tư tưởng của mỗi thiên truyện cũng
nhờ thế mà được thể hiện đậm đà.
- Về phân loại có 3 loại tình huống truyện: Tình huống tâm trạng, tình huống nhận thức, tình
huống hành động. Tình huống trong truyện ngắn “Vợ nhặt” là tình huống hành động.
T
E
N
b. Tình huống truyện “Vợ nhặt”

I.
H
T
N
- Tình huống độc đáo, bất ngờ và éo le:

O
U
IE
IL
A
T

+ Một anh nông dân nghèo khổ, xấu trai, dân ngụ cư bỗng nhiên lấy được vợ mà không cần
cưới xin, vợ theo không, vợ nhặt.
+ Tràng nhặt được vợ trong những ngày đói khát thê thảm đến nuôi thân còn chẳng xong, huống
chi còn “đèo bòng”.
- Nhận xét: tình huống vừa lạ, vừa hết sức éo le, là đầu mối cho sự phát triển của truyện, tác
động đến diễn biến tâm trạng và hành động của các nhân vật. Từ đó chủ đề của tác phẩm được
bộc lộ: dù hiện thực có bi đát đến đâu, con người vẫn không đánh mất niềm tin vào tương lai
và vẫn khát khao hạnh phúc lứa đôi.
c. Ý nghĩa tình huống truyện “Vợ nhặt” của Kim Lân
- Tạo cho tác phẩm có được kết cấu chặt chẽ. Các sự việc, các chi tiết khác được kể tới
đều xoay quanh tình huống này.
- Tố cáo tội ác của bọn thực dân phát xít đẩy con người đến bước đường cùng, biến giá
trị con người thành số không.
- Thể hiện được cái tình của người lao động nghèo và tấm lòng nhân hậu đầy yêu thương
của bà mẹ.
- Nói lên được lòng ham sống, bản chất lạc quan của người lao động đang bị lâm vào
cảnh khốn cùng.
3. Bối cảnh truyện
- Nạn đói thê thảm mùa xuân 1945.
- Tác giả chọn cách mở đầu tác phẩm, dẫn chúng ta vào không gian của cái đói: “Cái đói tràn
đến xóm ngụ cư này tự lúc nào. Những gia đình từ những vùng Nam Định, Thái Bình đội chiếu
lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma và nằm ngổn ngang khắp lều
chợ, người chết như ngả ra. Không buổi sáng nào người đi chợ, đi làm đồng không gặp 3 4 cái
thây nằm còng queo bên đường, không khí vẩn lên mùi ẩm thối của rác rưởi và mùi gây của
T
E
xác người…” Chỉ với một vài nét phác họa của mình, Kim Lân đã gợi lại cho người đọc cả một
N
I.
khoảng thời gian lịch sử đau thương khi những người dân Việt Nam không thể vượt qua cái
H
T
đói.
N
O
U
IE
IL
A
T

- Nạn đói bây giờ đã tràn đến xóm ngụ cư mang theo lưỡi hái tử thần đi tới đâu quét sạch tới
đó. “ Trẻ con ngồi yên buồn không nhúc nhích dưới những xó tường” “Bóng những người đói
đi lài dật dờ như những bóng ma”. Hai lần Kim Lân so sánh người với ma, khiến cho người
đọc liên tưởng miền trần gian mà ta cứ ngỡ như miền địa ngục. Ranh giới giữa người và ma,
giữa sự sống và cái chết, giữa trần gian và địa ngục thật đỗi mỏng manh. Cõi âm bây giờ như
đang hòa với cõi trần, cõi trần mấp mé miệng vực âm phủ.
4. Diễn biến tâm lý của người dân xóm ngụ cư
- Đối với những người dân nghèo trong xóm ngụ cư, việc Tràng có vợ thực sự làm họ rất ngạc
nhiên. Đây thực sự là một biến động nho nhỏ. Họ mừng, nhưng cũng lo thay cho anh. Tràng
đưa người đàn bà về xóm ngụ cư trong một buổi chiều chạng vạng khiến cho “những khuôn
mặt hốc hác vì đói bỗng dưng rạng rỡ hẳn lên.” Xóm ngụ cư vốn đang bị đè nặng bởi chết chóc
và đói khát bỗng dưng “có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào”.
- Thế nhưng, sau niềm vui cùng người hàng xóm của mình, họ giấu một tiếng thở dài ngao
ngán. Họ ái ngại cho cuộc sống của gia đình nhà Tràng sau này vì “biết có nuôi nổi nhau sống
qua cái thì này không?”. Trong thời điểm này, nói không ngoa nhưng chính xác “vợ là của nợ
đời”.
- Song, ta có thể nhìn thấy sự sẻ chia của những người hàng xóm dành cho nhau. Cuộc sống
đói khổ đến vậy, nhưng họ vẫn lo lắng cho những người ở bên cạnh mình. Đây là một trong
những minh chứng cho phẩm chất tốt đẹp của những người dân lao động xưa.
5. Nhân vật Tràng
Kiến thức khái quát
Nhân vật Tràng

T
E
Ngoại hình, lai lịch, Ngoại hình, lai lịch

N
I.
phẩm chất
H
- Tràng được nhà văn miêu tả ở phần đầu của truyện với những đường
T
N
O
nét thô kệch như một sự đẽo gọt sơ sài của tạo hóa: đầu cạo trọc, hai
U
IE
IL
A
T

con mắt nhỏ tí gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên quai hàm bạnh ra,
bộ mặt thô kệch, thân hình to lớn, vập vạp, cái lưng to như lưng gấu,
lại có cái tật vừa đi vừa nói, hắn lảm nhảm những điều hắn nghĩ.
- Tràng còn là dân ngụ cư, trôi dạt từ một nơi đói khát khổ sở nào đó
đến để tìm kế mưu sinh, nuôi mẹ già ở độ tuổi gần đất xa trời, cuộc
sống nghèo khổ, chật vật với nghề kéo xe thóc thuê.
=> Giữa bối cảnh tăm tối, ảm đạm bởi cái đói và sự chết chóc bủa
vây, nhân vật anh cu Tràng hiện lên với dáng vẻ ngoại hình cũng
không mấy sáng sủa và có tương lai khá khẩm.
Phẩm chất
- Bên trong dáng vẻ thô kệch kia lại là một con người thuần hậu, hiền
lành, chất phác, dễ gần. Chẳng phải tự nhiên mà anh cu Tràng được
trẻ con trong xóm quý lắm. Cứ mỗi chiều anh đi lắm về, trẻ con trong
xóm lại “ùa cả ra”, “vây lấy”, “reo cười váng lên”, “đứa túm đằng
trước, đứa túm đằng sau, đứa cù đứa kéo đứa lôi chân không cho đi.”
- Tràng còn là một người có tấm lòng nhân hậu, giàu lòng bao dung,
lại có tinh thần “trượng nghĩa”, hào phóng, sẵn sàng cưu mang một
người phụ nữ xa lạ khi người đó hầu như ở vào hoàn cảnh đói rách
thê thảm.
Tình huống truyện

- Tràng nhặt được Một người đàn bà xa lạ đã theo về làm vợ Tràng chỉ sau hai lần gặp
vợ mặt, bốn bát bánh đúc và một câu nói tầm phơ tầm phào: “Này nói
đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về.”
Diễn biến tâm lí và - Ban đầu, Tràng nghĩ cũng thấy “chợn”, bởi thóc gạo tầm này, thân
T
E
N
hành động của mình còn không biết có nuôi nổi không mà còn “đèo bòng”, thế nhưng
I.
H
Tràng chàng lại tặc lưỡi cho qua. Thật bất ngờ, anh cu Tràng đã có vợ, tiếp
T
N
nối sự sống bên bờ vực của cái chết. Cái tặc lưỡi quyết định ấy bên
O
U
IE
IL
A
T

ngoài là sự liều lĩnh, nông nổi nhưng bên trong là sự khao khát hạnh
phúc lứa đôi. Quyết định có vẻ giản đơn nhưng chứa đựng tình thương
đối với người gặp cảnh khốn cùng.
- Trên đường dẫn vợ về nhà, Tràng có vẻ “phớn phở” “tự đắc” chứ
không lầm lũi như mọi ngày. Đứa trẻ to đầu vẫn quen ở với mẹ nay
đã có vợ để dẫn về nhà. “Hắn tủm tỉm cười nụ một mình và hai mắt
sáng lên lấp lánh”. Lần đầu tiên trong cuộc đời, hắn đi bên cạnh một
người đàn bà, mà người đó lại là vợ mình trước bao nhiêu con mắt tò
mò, hiếu kỳ của mọi người. Đưa thị về xóm ngụ cư, hắn có vẻ hãnh
diện lắm. Cảm giác hạnh phúc dường như đã bắt đầu nhen nhóm trên
đường Tràng dẫn thị về nhà. Đó là cảm giác hạnh phúc vì hắn đã có
vợ, hắn cũng trở nên chín chắn và sâu sắc hơn trong mỗi hành động,
cử chỉ của mình. Dù vẫn còn nhiều ngượng ngập, lúng túng, định nói
một câu gì đó cho thật tình tứ nhưng cứ ngập ngừng mãi không nói
được, rồi lại vài ba từ nhát gừng. Trong lúc này, anh cu Tràng dường
như đang quên hết tất cả những đói khổ đang đợi mình phía trước để
vui với niềm vui có vợ, để hạnh phúc khi kể từ bây giờ anh sẽ có một
người đàn bà nguyện lòng ở bên mình “trong lòng hắn bây giờ chỉ
còn tình nghĩa với người đàn bà đi bên.” Có một cái gì mới mẻ, lạ lắm
chưa từng thấy ở người đàn ông nghèo khổ này.
- Về đến nhà, Tràng cảm thấy ngượng ngập vì gia cảnh chua xót của
mình “Cái nhà vắng teo đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổm nhổm
những búi cỏ dại”. Đây là lúc hắn phải đối diện với thực tại, hoàn
cảnh khắc nghiệt của mình. Vì vậy mà vào đến nhà sau mấy câu nói
xã giao, chàng bỗng “đứng tây ngây giữa nhà”, “hắn thấy sờ sợ”.
- Nhìn người phụ nữ đang ngồi trên giường nhà mình, Tràng bây giờ
cứ ngờ ngợ như không phải: “Ra là hắn đã có vợ rồi ư?”. Tràng hồi
T
hộp lo lắng chờ đón khoảnh khắc mẹ về nhà và tiếp nhận cô con dâu
E
N
I.
của mình. Anh đã rất hồi hộp, để rồi thở phào khi mẹ của anh – một
H
T
N
O
U
IE
IL
A
T

người mẹ nhân hậu và giàu lòng yêu thương đã bằng lòng với nàng
dâu mới. “Tràng thở đánh phào một cái ngực nhẹ hẳn đi”.
=> Có thể thấy rằng từ khi sự kiện “nhặt được vợ” xảy ra, tâm lý của
Tràng thay đổi liên tục với những biến thiên khác biệt. Từ ngạc nhiên,
bất ngờ đến chấp nhận sự thật, từ lạ lẫm đến gần gũi, từ lo sợ đến hòa
hợp, từ buồn tủi đến tươi vui, từ xa lạ đến thân mật rồi thành vợ thành
chồng. Anh cu Tràng giờ chẳng còn ngờ nghệch, khờ khạo nữa mà đã
trưởng thành hơn cả trong suy nghĩ và hành động. Đó là những diễn
biến tự nhiên và hợp lí với tâm tưởng của một con người đang phải
gồng mình trong cái đói nhưng vẫn khát khao hạnh phúc gia đình.
- Hạnh phúc đã đến với Tràng, trong đêm tân hôn của đôi vợ chồng
trẻ diễn ra trong không gian sặc mùi chết chóc với tiếng khóc ai oán
của những người mẹ mất con. Hạnh phúc bây giờ, đang được ươm
mầm trên nền của cảnh chết chóc tang thương. Giữa bối cảnh của cái
đói, của sự chết chóc khốn cùng, hạnh phúc vẫn đang được ươm mầm,
nảy nở. Một câu chuyện tình yêu vốn dĩ rất méo mó, bi hài, lại trở
thành sự cứu cánh thực sự cho những mảnh đời bất hạnh.
- Buổi sáng đầu tiên có vợ, Tràng cảm nhận có một cái gì mới mẻ
“trong người êm ái lửng lơ như người vừa ở trong giấc mơ đi ra”, hắn
chợt nhận ra “xung quanh mình có cái gì vừa thay đổi mới mẻ”. Hạnh
phúc đã khiến Tràng biến đổi hẳn: “bỗng nhiên hắn thấy hắn thương
yêu, gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng”, “ bây giờ hắn mới thấy hắn
nên người”, “hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau
này”. Rõ ràng với tấm lòng khao khát hạnh phúc, Tràng đã đứng vững
để cùng người vợ nhặt ước mơ những điều đơn giản nhất của con
người: mái ấm gia đình.
- Bữa cơm ngày đói thảm hại diễn ra trong không khí gượng gạo
T
E
N
nhưng trong đầu Tràng đã hướng tới những hình ảnh đầy hi vọng về
I.
H
sự đổi đời, về một tương lai tốt đẹp: “Trong óc Tràng vẫn thấy đám
T
N
người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới.”

O
U
IE
IL
A
T

d. Diễn biến tâm lí và hành động của Tràng
Phân tích chi tiết
Trong truyện ngắn “Vợ nhặt”, Kim Lân đã bộc lộ một quan điểm nhân đạo sâu sắc của mình.
Nhà văn phát hiện ra vẻ đẹp kì diệu của người lao động trong sự túng đói quay quắt, trong bất
kì hoàn cảnh khốn khổ nào, con người vẫn vượt lên cái chết, hướng về cuộc sống gia đình, vẫn
yêu thương nhau và hi vọng vào ngày mai. Tiêu biểu cho những con người đó là nhân vật Tràng.
Nhà văn miêu tả Tràng ở phần đầu của truyện trong bối cảnh ngày đói vô cùng thê thảm ở nông
thôn Việt Nam do thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra năm 1945. Tràng hiện lên trong trang
văn Kim Lân với những đường nét thô kệch như một sự đẽo gọt sơ sài của tạo hóa: đầu cạo
trọc, hai con mắt nhỏ tí gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên quai hàm bạnh ra, bộ mặt thô kệch,
thân hình to lớn, vập vạp, cái lưng to như lưng gấu, lại có cái tật vừa đi vừa nói, hắn lảm nhảm
những điều hắn nghĩ. Tràng còn là dân ngụ cư, trôi dạt từ một nơi đói khát khổ sở nào đó đến
để tìm kế mưu sinh, nuôi mẹ già ở độ tuổi gần đất xa trời. Cái nghèo hiện hữu trong “chiếc áo
nâu tàng”, cái nhà Tràng thì “vắng teo đứng rúm ró trên mảnh vườn mọc lổm nhổm những búi
cỏ dại”, và Tràng chật vật với nghề kéo xe thóc thuê. Tuy nhiên, trái với dáng vẻ thô kệch kia
thì bên trong Tràng lại là một con người thuần hậu, hiền lành, chất phác, dễ gần. Chẳng phải tự
nhiên mà anh cu Tràng được trẻ con trong xóm quý lắm. Cứ mỗi chiều anh đi lắm về, trẻ con
trong xóm lại “ùa cả ra”, “vây lấy”, “reo cười váng lên”, “đứa túm đằng trước, đứa túm đằng
sau, đứa cù đứa kéo đứa lôi chân không cho đi.”
Bằng ngòi bút hiện thực của mình, những con người trong nạn đói thê thảm năm 1945 ấy đã
được Kim Lân miêu tả với "khuôn mặt hốc hác u tối", "Những gia đình từ những vùng Nam
Định, Thái Bình, đội chiếu lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma",
và "bóng những người đói dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma". Trong không gian của thế
giới ngổn ngang người sống kẻ chết ấy, tiếng quạ "gào lên từng hồi thê thiết" cùng với "mùi
gây của xác người" càng tô đậm cảm giác tang tóc thê lương. Cái đói huỷ diệt cuộc sống tới
T
mức khủng khiếp. Giữa bối cảnh tăm tối, ảm đạm bởi cái đói và sự chết chóc bủa vây ấy, nhân
E
N
vật anh cu Tràng hiện lên với dáng vẻ ngoại hình cũng không mấy sáng sủa và có tương lai khá
I.
H
T
khẩm.
N
O
U
IE
IL
A
T

Trong một bối cảnh như thế Kim Lân đặt vào đó một mối tình thật là táo bạo, dở khóc, dở cười
giữa Tràng và Thị, một mối duyên bắt nguồn từ bốn bát bánh đúc giữa ngày đói.
Kim Lân đã tạo nên một tình huống độc đáo: Tràng nhặt được vợ để từ đó làm nổi bật khao
khát hạnh phúc, tình yêu thương, cưu mang đùm bọc lẫn nhau của những con người đói. Ngay
cái nhan đề “Vợ nhặt” đã bao chứa một tình huống như thế: nhặt tức là nhặt nhạnh, nhặt vu vơ.
Trong cảnh đói năm 1945, người dân lao động dường như khó ai thoát khỏi cái chết, giá trị một
con người thật vô cùng rẻ rúng, người ta có thể có vợ theo, chỉ nhờ có mấy bát bánh đúc ngoài
chợ.Như vậy thì cái thiêng liêng (vợ) đã trở thành rẻ rúng (nhặt). Nhưng tình huống truyện còn
có một mạch khác: chủ thể của cái hành động "nhặt" kia là Tràng, một gã trai nghèo, xấu xí,
dân ngụ cư, đang thời đói khát mà đột nhiên lấy được vợ, thậm chí được vợ theo thì quả là điều
lạ. Lạ tới mức nó tạo nên hàng loạt những kinh ngạc cho hàng xóm, bà cụ Tứ - mẹ Tràng và
chính bản thân Tràng nữa.
Tình huống truyện trên đã khơi ra mạch chảy tâm lí cực kì tinh tế ở mỗi nhân vật, đặc biệt là
Tràng. Anh cu Tràng cục mịch, khù khờ, bỗng nhiên trở thành người thực sự hạnh phúc. Một
người đàn bà xa lạ đã theo về làm vợ Tràng chỉ sau hai lần gặp mặt, bốn bát bánh đúc và một
câu nói tầm phơ tầm phào: “Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về.”
Chặng một là Tràng đến với người vợ nhặt trong một quyết định vừa tầm phơ tầm phào, liều
lĩnh, bởi ban đầu chủ tâm Tràng hò một câu cho đỡ nhọc:
“Muốn ăn cơm trắng với giò này
Lại đây mà đẩy xe bò với anh nì!”
Mọi sự mời mọc nhất nhất là đùa, về phía cô vợ nhặt, ban đầu chủ yếu cũng là đùa. Ban đầu,
Tràng nghĩ cũng thấy “chợn”, bởi thóc gạo tầm này, thân mình còn không biết có nuôi nổi
không mà còn “đèo bòng”, thế nhưng chàng lại tặc lưỡi cho qua. Thật bất ngờ, anh cu Tràng
đã có vợ, tiếp nối sự sống bên bờ vực của cái chết. Cái tặc lưỡi quyết định ấy bên ngoài là sự
liều lĩnh, nông nổi nhưng bên trong là sự khao khát hạnh phúc lứa đôi. Quyết định có vẻ giản
đơn nhưng chứa đựng tình thương đối với người gặp cảnh khốn cùng.
Trên đường dẫn vợ về nhà, Tràng có vẻ “phớn phở” “tự đắc” chứ không lầm lũi như mọi ngày.
T
E
Đứa trẻ to đầu vẫn quen ở với mẹ nay đã có vợ để dẫn về nhà. “Hắn tủm tỉm cười nụ một mình
N
I.
H
và hai mắt sáng lên lấp lánh”. Lần đầu tiên trong cuộc đời, hắn đi bên cạnh một người đàn bà,
T
N
mà người đó lại là vợ mình trước bao nhiêu con mắt tò mò, hiếu kỳ của mọi người. Đưa thị về
O
U
xóm ngụ cư, hắn có vẻ hãnh diện lắm. Cảm giác hạnh phúc dường như đã bắt đầu nhen nhóm
IE
IL
A
T

trên đường Tràng dẫn thị về nhà. Đó là cảm giác hạnh phúc vì hắn đã có vợ, hắn cũng trở nên
chín chắn và sâu sắc hơn trong mỗi hành động, cử chỉ của mình. Dù vẫn còn nhiều ngượng
ngập, lúng túng, định nói một câu gì đó cho thật tình tứ nhưng cứ ngập ngừng mãi không nói
được, rồi lại vài ba từ nhát gừng. Trong lúc này, anh cu Tràng dường như đang quên hết tất cả
những đói khổ đang đợi mình phía trước để vui với niềm vui có vợ, để hạnh phúc khi kể từ bây
giờ anh sẽ có một người đàn bà nguyện lòng ở bên mình “trong lòng hắn bây giờ chỉ còn tình
nghĩa với người đàn bà đi bên.” "Một cái gì mới mẻ, lạ lắm, chưa từng thấy ở người đàn ông
nghèo khổ ấy, nó ôm ấp, mơn man khắp da thịt Tràng, tựa hồ như có bàn tay vuốt nhẹ trên sống
lưng".
Với người đàn ông, lấy vợ là một việc hệ trọng trong cuộc đời, quyết định tương lai hạnh phúc.
Thông thường việc này phải được hai bên cha mẹ cho phép. Nhưng việc lấy vợ của của Tràng
hoàn toàn bất ngờ. Bởi vậy khi đưa thị về tới nhà ban đầu Tràng cũng có tâm lí lo âu hồi hộp.
Tràng bước ra sân, khi gặp mẹ, Tràng như một đứa trẻ, reo lên: “U đã về đấy!… Sao u về muộn
thế! Làm tôi đợi nóng cả ruột”. Nhưng sau thoáng lo âu hồi hộp ấy, Tràng lấy lại được sự bình
tĩnh cần thiết, giới thiệu vợ với mẹ bằng một câu ý nghĩa “Kìa nhà tôi nó chào u”. Thấy mẹ vẫn
chưa hiểu Tràng lại nói: “Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi đấy u ạ… chẳng qua nó cũng là cái
số cả…”. Bằng câu nói ấy, Tràng đã xác định rõ ràng mối quan hệ của mình với người phụ nữ
để người nghe và bà cụ Tứ buộc phải chấp nhận. Không chỉ vậy câu nói còn lí giải mối quan
hệ với vợ là duyên số – một cách lý giải của một người từng trải, chín chắn, chững chạc.
Bên cạnh cảm giác tự đắc, phớn phở, hạnh phúc, Tràng vẫn còn tâm lý nghi hoặc, bàng hoàng.
Nhìn người phụ nữ đang ngồi trên giường nhà mình, Tràng bây giờ cứ ngờ ngợ như không phải:
“Ra là hắn đã có vợ rồi ư?”. Tràng hồi hộp lo lắng chờ đón khoảnh khắc mẹ về nhà và tiếp nhận
cô con dâu của mình. Anh đã rất hồi hộp, để rồi thở phào khi mẹ của anh – một người mẹ nhân
hậu và giàu lòng yêu thương đã bằng lòng với nàng dâu mới. “Tràng thở đánh phào một cái
ngực nhẹ hẳn đi”.
Có thể thấy rằng từ khi sự kiện “nhặt được vợ” xảy ra, tâm lý của Tràng thay đổi liên tục với
những biến thiên khác biệt. Từ ngạc nhiên, bất ngờ đến chấp nhận sự thật, từ lạ lẫm đến gần
gũi, từ lo sợ đến hòa hợp, từ buồn tủi đến tươi vui, từ xa lạ đến thân mật rồi thành vợ thành
T
chồng. Anh cu Tràng giờ chẳng còn ngờ nghệch, khờ khạo nữa mà đã trưởng thành hơn cả
E
N
I.
trong suy nghĩ và hành động. Đó là những diễn biến tự nhiên và hợp lí với tâm tưởng của một
H
T
con người đang phải gồng mình trong cái đói nhưng vẫn khát khao hạnh phúc gia đình.
N
O
Hạnh phúc đã đến với Tràng, trong đêm tân hôn của đôi vợ chồng trẻ diễn ra trong không gian
U
IE
sặc mùi chết chóc với tiếng khóc ai oán của những người mẹ mất con. Trong đêm tân hôn ấy,
IL
A
T

Tràng rất hào phóng thắp sáng căn nhà tối tăm của mình bằng ngọn đèn dầu vàng đục. Ngọn
đèn vừa mang biểu tượng cho một niềm tin, niềm hi vọng tương lai tươi sáng, vừa liên kết gắn
bó ba người lại với nhau – ba con người đói rách, là niềm yêu thương, cảm thông lẫn nhau để
cùng vượt lên số phận buồn thương của họ. Hạnh phúc bây giờ, đang được ươm mầm trên nền
của cảnh chết chóc tang thương. Giữa bối cảnh của cái đói, của sự chết chóc khốn cùng, hạnh
phúc vẫn đang được ươm mầm, nảy nở. Một câu chuyện tình yêu vốn dĩ rất méo mó, bi hài, lại
trở thành sự cứu cánh thực sự cho những mảnh đời bất hạnh.
Buổi sáng hôm sau, Tràng thấy khoan khoái như người từ trong giấc mơ đi ra. Hắn đã có một
gia đình. Tràng cảm nhận có một cái gì mới mẻ “trong người êm ái lửng lơ”, hắn chợt nhận ra
“xung quanh mình có cái gì vừa thay đổi mới mẻ”.Hạnh phúc đã khiến Tràng biến đổi hẳn:
“bỗng nhiên hắn thấy hắn thương yêu, gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng”, “ bây giờ hắn mới
thấy hắn nên người”. Rõ ràng với tấm lòng khao khát hạnh phúc, Tràng đã đứng vững để cùng
người vợ nhặt ước mơ những điều đơn giản nhất của con người: mái ấm gia đình. Hắn sẽ cùng
vợ sinh con đẻ cái ở đấy. Cái nhà như cái tổ ấm che mưa che nắng. Đó là một điều thật bình dị
nhưng có ý nghĩa vô cùng lớn lao trong cuộc đời Tràng. Một nguồn vui sướng, phấn chấn đột
ngột tràn ngập trong lòng. Một niềm vui thật cảm động, lẫn cả hiện thực lẫn giấc mơ.
Chi tiết: "Hắn xăm xăm chạy ra giữa sân, hắn cũng muốn làm một việc gì để dự phần tu sửa lại
căn nhà" là một đột biến quan trọng, một bước ngoặt đổi thay cả số phận lẫn tính cách của
Tràng: từ khổ đau sang hạnh phúc, từ ngây dại sang ý thức. Tràng đã có một ý thức bổn phận
sâu sắc: "hắn thấy hắn có bổn phận lo lắng cho vợ con sau này". Tràng thật sự "phục sinh tâm
hồn" đó là giá trị lớn lao của hạnh phúc.
Bữa cơm ngày đói thảm hại diễn ra trong không khí gượng gạo: “Giữa cái mẹt rách…muối ăn
với cháo”. Ở đây, Kim Lân đã thể hiện tài năng ngôn ngữ của mình với đầy sức gợi hình và gợi
tả. Bữa ăn chỉ được chuẩn bị qua loa, sơ sài. Nó nói lên sự nghèo đói của một gia đình ở tầng
lớp dưới cùng của xã hội. Đồng thời, chính bữa cơm này cũng tái hiện lại chân thực cái đói cái
nghèo những năm 1945. Họ đang cố gắng giành giật lại từng chút sự sống từ bàn tay của tử
thần. Nhưng trái ngược với những thứ đơn sơ, với cái đói cái nghèo là không khí đầm ấm trong
bữa ăn. “Cả nhà đều ăn rất ngon lành”. Nhưng đến lúc phải ăn món "chè đặc biệt" - miếng cám
T
E
đắng chát và nghẹn bứ trong cổ thì “một nỗi tủi hờn len vào tâm trí của mọi người”. Dù vậy,
N
I.
trong đầu Tràng đã hướng tới những hình ảnh đầy hi vọng về sự đổi đời, về một tương lai tốt
H
T
đẹp: “Trong óc Tràng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới.” Hình ảnh lá cờ đỏ
N
O
sao vàng là tín hiệu thật mới mẻ về một sự đổi thay xã hội rất lớn lao, có ý nghĩa quyết định
U
IE
IL
A
T

với sự đổi thay của mỗi số phận con người. Đây là điều mà các tác phẩm văn học hiện thực giai
đoạn 1930 - 1945 không nhìn thấy được. Nền văn học mới sau Cách mạng tháng Tám đã đặt
vấn đề và giải quyết vấn đề số phận con người theo một cách khác, lạc quan hơn, nhiều hi vọng
hơn.
Qua hình tượng nhân vật Tràng, Kim Lân còn khẳng định hiện thực cuộc sống có ngột ngạt,
tăm tối đến đâu thì sự sống vẫn trỗi dậy, vươn lên mãnh liệt, con người vẫn cố gắng vật lộn với
hoàn cảnh để khẳng định tư cách ngời sáng của mình. Xét cho cùng, hình tượng nhân vật Tràng
đã giúp Kim Lân thể hiện được thành công một khúc ca chứa đựng niềm tin mãnh liệt của con
người vào sự sống: “Sự sống chẳng bao giờ chán nản” (Xuân Diệu), chính là biểu hiện giá trị
nhân đạo mang những nét nhân văn cao cả và rất riêng của Kim Lân. Nó giúp người đọc nhận
ra được nét đặc sắc riêng của tác phẩm khi đặt bên cạnh những sáng tác viết về người nông dân
trước sự thử thách của cái nghèo, cái đói.
6. Nhân vật người vợ nhặt
Nhân vật người vợ nhặt
Tên tuổi, lai - Một người đàn bà vô danh – một số không tròn trĩnh – không tên, không
lịch, ngoại tuổi, không quê quán, không nghề nghiệp, không tài sản. Người vợ nhặt
hình xuất hiện trong một tình huống éo le nhưng cũng thật bi hài. Trớ trêu thay
khi cái đói khiến cho bản thân con người bị dồn ép đến bước đường cùng,
phải chấp nhận theo không về làm vợ của một người đàn ông dù mới chỉ
gặp hai lần. Theo không một người đàn ông vừa nghèo, vừa xấu, không có
chút hứa hẹn nào về tương lai.
- Thị xuất hiện với bộ dạng cứ gây ám ảnh mãi trong tâm trí người đọc:
“tay vân vê tà áo đã rách bợt”, thân hình tiều tụy, khổ sở “thị rách quá, áo
quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn đi, trên khuôn mặt lưỡi cày xám xịt
T
E
chỉ còn thấy hai con mắt.”

N
I.
H
T
=> Thân hình ấy, cách ăn mặc ấy đã nói lên một sự thực xót xa: người ta
N
O
đã quá nghèo, quá đói, thậm chí đang trên bờ vực chết đói.
U
IE
IL
A
T

Hành động - Dường như cái đói đã làm thị trở nên chao chát, đanh đá, liều lĩnh, đánh
theo không mất lòng tự trọng, sự e thẹn, bản chất dịu dàng của người phụ nữ. Gặp lại
của nhân vật người đàn ông xa lạ lần thứ hai, thị đã sầm sập chạy đến “cong cớn đứng
trước mặt”, sau đó gợi ý để được ăn và “cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh
đúc liền chẳng chuyện trò gì”.
- Quyết định theo không Tràng sau đó là một quyết định liều lĩnh, bất ngờ,
khiến chính Tràng cũng phải ngạc nhiên. Theo không một người đàn ông
xa lạ chưa hề biết gia cảnh, tên tuổi, quê quán, chấp nhận trao thân gửi phận
cho một người mới chỉ ngỏ lời “tầm phơ tầm phào”. Người đàn bà đã không
giấu được tình cảnh đói khát và ước mong chạy trốn cái đói của mình.
Diễn biến tâm - Trên đường về nhà, qua xóm ngụ cư, cái vẻ “cong cớn” không còn. Chỉ
lí và hành còn một người phụ nữ xấu hổ, ngượng nghịu và cũng đầy nữ tính. “Thị cắp
động của nhân cái thúng con, đầu hơi cúi xuống, cái nón rách tàng nghiêng nghiêng che
vật khuất đi nửa mặt. Thị có vẻ rón rén và e thẹn.” Khi nhận thấy cái nhìn tò
mò của mọi người xung quanh “thị càng ngượng nghịu, chân nọ bước díu
cả vào chân kia”. Linh cảm của một người phụ nữ đã mách bảo cho thị, thị
ý thức được thân phận nghèo hèn của mình, thị xấu hổ vì cảnh ngộ theo
không của mình. Bởi thị vẫn còn lòng tự trọng.
- Bây giờ, Thị là vợ của Tràng, Thị bảo với Tràng: “Hoang nó vừa chứ” khi
anh cu Tràng vui vẻ khoe vừa mua hai hào dầu, câu nói cụt lủn nhưng lại
rất đủ đầy, đủ đầy tình cảm, đủ đầy trách nhiệm, đủ đầy cảm xúc, một câu
nói thực sự đủ đầy của người phụ nữ mà bây giờ Tràng gọi là vợ.
- Bước chân về nhà chồng, nhìn thấy gia cảnh gieo neo trước mắt, thị nén
một tiếng thở dài, thất vọng. Tiếng thở dài – chi tiết thật tinh tế mà Kim
Lân đã lựa chọn để đưa vào trong tác phẩm của mình, để thể hiện sự nhạy
T
E
cảm, sự tinh tế trong từng thái độ cử chỉ của nhân vật Thị. Thị không muốn
N
I.
H
Tràng biết được sự thất vọng của mình, thị hiểu rằng đối với một người đàn
T
N
O
U
IE
IL
A
T

ông “lòng tự trọng về gia cảnh” rất quan trọng. Chính vì vậy, dẫu có thất
vọng bao nhiêu, người phụ ấy cũng nén hết để lại trong lòng.
- Vào đến trong nhà, thị đã được trả lại tất cả những gì là khiêm nhường, ý
tứ, e dè của một nàng dâu nông thôn: chỉ dám “ngồi mớm ở mép giường”
không hết ngượng nghịu, “tay ôm khư khư cái thúng”. Thế ngồi của Thị
khi mới về nhà chồng là thế ngồi chênh vênh, không vững chắc, thế ngồi
nửa vời. Đó cũng chính là tâm thế của Thị lúc bấy giờ, một tư thế đầy mặc
cảm, cảm giác chông chênh, hụt hẫng, lo lắng,… nỗi buồn tủi đến giây phút
này tự nhiên dâng ngập trong lòng người vợ nhặt. Thế nhưng, thị không để
nỗi đau trào ra mà nén tất cả nước mắt vào trong, vì tủi nhưng không thể
khóc được, vì thất vọng, hụt hẫng mà không thể sẻ chia thế nên tâm trạng
của người đàn bà lúc này đang rối bời đến bội phần.
- Với bà cụ Tứ - mẹ chồng của Thị, Thị luôn biết giữ lễ độ, mọi hành động,
cử chỉ, lời nói đều rất lễ phép, đúng mực.
- Sáng hôm sau, nàng dâu mới rất biết ý tứ. Cô dậy sớm cùng mẹ chồng
quét tước, dọn dẹp, gánh nước, giặt giũ, phơi phóng, sắp lại đồ đạc khiến
cho sân ngõ, nhà cửa gọn gàng, sạch sẽ. Thị đã thay đổi hoàn toàn qua điểm
nhìn của Tràng: “Tràng nom thị hôm nay khác hẳn, rõ ràng là người đàn bà
hiền hậu đúng mực….”
- Trong bữa cơm ngày đói, được mẹ chồng đãi món “chè khoán” “ngon đáo
để” Thị cũng nén cảm xúc của mình lại dù món “chè khoán” thực chất là
món cháo cám rất đắng, chát, khó ăn. Thị nuốt thẳng miếng cháo cám vì sợ
mẹ phiền lòng. Thị bây giờ, đã là một người vợ, một cô con dâu đảm đang,
đúng mực, có một gia đình hạnh phúc, yên bình. Thị hướng tới một tương
lai tươi sáng khi người phụ nữ này chính là người nói nhiều nhất về đoàn
người đi phá kho thóc của Nhật. Thị đã khai sáng cho Tràng và bà cụ Tứ
để rồi hình ảnh đoàn người đi phá kho thóc và lá cờ đỏ sao vàng cứ xuất
T
E
N
hiện mãi trong tâm trí của Tràng.

I.
H
T
=> Không tốn quá nhiều giấy mực, chỉ bằng những chi tiết ngắn gọn nhưng
N
O
U
cũng thật đắt giá, Kim Lân đã xây dựng thành công nhân vật người vợ nhặt.
IE
IL
A
T

Đó là hình ảnh của một người phụ nữ với hình hài khốn khổ, tội nghiệp thế
nhưng trong tâm hồn lại ẩn chứa sự nhạy cảm, tinh tế, sức sống tiềm tàng
mãnh liệt và khát vọng hạnh phúc khi đang ở bên bờ vực thẳm. Nhân vật
này cũng là một trong những nhân vật biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn của
người phụ nữ Việt Nam.
Lật giở những trang văn thấm đẫm tình người của Kim Lân khi viết về nạn đói năm Ất Dậu
1945, ta chợt bắt gặp hình ảnh nhân vật thị hiện lên như là một thành công đặc sắc của Kim
Lân trong nghệ thuật phân tích tâm trạng người phụ nữ cùng khổ trong nạn đói. Thị được miêu
tả bằng những nét ám ảnh, xót thương, có vai trò tô đậm tư tưởng nhân đạo của tác phẩm.
Ngay từ nhan đề của tác phẩm, Kim Lân đã dẫn người đọc khám phá cuộc sống của những con
người nghèo khổ trong xã hội Việt Nam. Là “vợ nhặt”, là chi tiết và là tình huống truyện thắt
nút cho diễn biến xoay quanh nhân vật người vợ trong tác phẩm. Từ “nhặt” mang lại cho đọc
giả cái cảm giác rẻ rúng, bèo bọt của phận làm nữ nhi, gợi lên niềm xót thương cho số phận
con người. “ Vợ nhặt” nghe quá đỗi chân thực và vẽ lên hình ảnh người phụ nữ có một cuộc
sống khó khăn, chẳng được hưởng hạnh phúc trọn vẹn khi ngay cả một đám cưới nhỏ cũng
không có hay chính xác hơn là một mâm cơm ngon cũng chỉ như giấc mộng hão huyền ngày
cô về làm dâu nhà người ta.Trận đói đang diễn ra vô cùng khủng khiếp. Qua ngòi bút của Kim
Lân, nạn đói thật khủng khiếp. Người chết đói như ngả rạ. Quạ bay vù lên như những đám mây
đen trên nền trời. Đoàn người chạy đói từ những vùng Nam Định, Thái Bình đội chiếu lũ lượt
như những bóng ma xanh xám, nằm ngổn ngang khắp lều chợ. Mùi gây của xác người. Thị
cũng chạy đói "ngồi vêu ra" cùng mấy chị con gái nơi cửa nhà kho. Thị hiện lên là một người
đàn bà vô danh – một số không tròn trĩnh – không tên, không tuổi, không quê quán, không nghề
nghiệp, không tài sản.Không họ tên, không rõ quê quán, tuổi tác, gia đình. Cái đói đã cướp đi
tất cả. Người vợ nhặt xuất hiện trong một tình huống éo le nhưng cũng thật bi hài. Trớ trêu thay
T
E
N
khi cái đói khiến cho bản thân con người bị dồn ép đến bước đường cùng, phải chấp nhận theo
I.
H
không về làm vợ của một người đàn ông dù mới chỉ gặp hai lần. Theo không một người đàn
T
N
ông vừa nghèo, vừa xấu, không có chút hứa hẹn nào về tương lai.
O
U
IE
IL
A
T

Lần đầu nghe Tràng hò "muốn ăn cơm trắng mấy giò...", Thị bị mấy cô bạn "đẩy vai". Thị "cười
như nắc nẻ" cong cớn nói với Tràng: "Này nhà tôi ơi, nói thật hay nói khoác đấy?". Thị "liếc
mắt cười tít" làm cho anh cu Tràng "thích lắm". Lần sau, Thị gặp lại Tràng thì đã thay đổi hẳn.
Thị xuất hiện với bộ dạng cứ gây ám ảnh mãi trong tâm trí người đọc: “tay vân vê tà áo đã rách
bợt”, thân hình tiều tụy, khổ sở “thị rách quá, áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn đi, trên
khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.”Dưới chân Thị là vực thẳm, là chết đói!
Thị "sưng sỉa" trách Tràng là "điêu", "leo lẻo cái mồm hẹn xuống thế mà mất mặt!". Thấy Tràng
vỗ vào cái túi khoe "rích bố cu", hai con mắt "trũng hoáy" của Thị tức thì sáng lên. Dường như
cái đói đã làm thị trở nên chao chát, đanh đá, liều lĩnh, đánh mất lòng tự trọng, sự e thẹn, bản
chất dịu dàng của người phụ nữ. Thị "đon đả" với anh cu Tràng: "Ăn thật nhá!". Thị đã ăn liền
một chặp bốn bát bánh đúc rồi thở, khen: "Hà, ngon!". Cũng biết đùa, biết trêu giai như phần
đông các cô gái khác, nói với Tràng rất lẳng lơ: "Về chị ấy thấy hụt thì bỏ bố!". Chỉ một câu
nói tầm phào của Tràng "làm đếch gì có vợ...", thế là Thị theo về ngay, "Thị về thật". Quyết
định theo không Tràng sau đó là một quyết định liều lĩnh, bất ngờ, khiến chính Tràng cũng phải
ngạc nhiên. Theo không một người đàn ông xa lạ chưa hề biết gia cảnh, tên tuổi, quê quán,
chấp nhận trao thân gửi phận cho một người mới chỉ ngỏ lời “tầm phơ tầm phào”. Người đàn
bà đã không giấu được tình cảnh đói khát và ước mong chạy trốn cái đói của mình. Từ dáng
điệu, cử chỉ đến cách ăn nói đối đáp, Thị vừa cong cớn, vừa thô lỗ, sỗ sàng. Thị đã nhịn đói
nhiều ngày. Cái đói hành hạ. Thị cần có nơi nương tựa để khỏi chết đói. Bản chất tốt đẹp của
người con gái đã bị nạn đói, cái đói khủng khiếp cướp mất đi, che lấp đi. thật đáng thương! Thị
có khác gì người ăn mày nọ:
"Ăn mày là ai? Ăn mày là ta!
Đói cơm rách áo hóa ra ăn mày!" (Ca dao)
Bản chất của người con gái đói khổ không rõ họ tên này không phải là xấu. Cách kể, cách tả
của Kim Lân rất đôn hậu, nhiều bao dung, thương cảm, đem đến cho ta nhiều xúc động.
Trên đường về nhà, qua xóm ngụ cư, cái vẻ “cong cớn” không còn. Chỉ còn một người phụ nữ
xấu hổ, ngượng nghịu và cũng đầy nữ tính. “Thị cắp cái thúng con, đầu hơi cúi xuống, cái nón
T
E
rách tàng nghiêng nghiêng che khuất đi nửa mặt. Thị có vẻ rón rén và e thẹn.” Khi nhận thấy
N
I.
H
cái nhìn tò mò của mọi người xung quanh “thị càng ngượng nghịu, chân nọ bước díu cả vào
T
N
chân kia”. Linh cảm của một người phụ nữ đã mách bảo cho thị, thị ý thức được thân phận
O
U
nghèo hèn của mình, thị xấu hổ vì cảnh ngộ theo không của mình. Bởi thị vẫn còn lòng tự trọng.
IE
IL
A
T

Bây giờ, Thị là vợ của Tràng, Thị bảo với Tràng: “Hoang nó vừa chứ” khi anh cu Tràng vui vẻ
khoe vừa mua hai hào dầu, câu nói cụt lủn nhưng lại rất đủ đầy, đủ đầy tình cảm, đủ đầy trách
nhiệm, đủ đầy cảm xúc, một câu nói thực sự đủ đầy của người phụ nữ mà bây giờ Tràng gọi là
vợ.
Bước chân về nhà chồng, nhìn thấy gia cảnh gieo neo trước mắt, thị nén một tiếng thở dài, thất
vọng. Tiếng thở dài – chi tiết thật tinh tế mà Kim Lân đã lựa chọn để đưa vào trong tác phẩm
của mình, để thể hiện sự nhạy cảm, sự tinh tế trong từng thái độ cử chỉ của nhân vật Thị. Thị
không muốn Tràng biết được sự thất vọng của mình, thị hiểu rằng đối với một người đàn ông
“lòng tự trọng về gia cảnh” rất quan trọng. Chính vì vậy, dẫu có thất vọng bao nhiêu, người
phụ ấy cũng nén hết để lại trong lòng.
Vào đến trong nhà, thị đã được trả lại tất cả những gì là khiêm nhường, ý tứ, e dè của một nàng
dâu nông thôn: chỉ dám “ngồi mớm ở mép giường” không hết ngượng nghịu, “tay ôm khư khư
cái thúng”. Thế ngồi của Thị khi mới về nhà chồng là thế ngồi chênh vênh, không vững chắc,
thế ngồi nửa vời. Đó cũng chính là tâm thế của Thị lúc bấy giờ, một tư thế đầy mặc cảm, cảm
giác chông chênh, hụt hẫng, lo lắng,… nỗi buồn tủi đến giây phút này tự nhiên dâng ngập trong
lòng người vợ nhặt. Thế nhưng, thị không để nỗi đau trào ra mà nén tất cả nước mắt vào trong,
vì tủi nhưng không thể khóc được, vì thất vọng, hụt hẫng mà không thể sẻ chia thế nên tâm
trạng của người đàn bà lúc này đang rối bời đến bội phần.
Chưa gặp bà cụ Tứ, Thị rất băn khoăn lo lắng "mặt bần thần". Đứng trước mặt mẹ chồng, trông
Thị rất đáng thương: "cúi mặt xuống, tay vân vê tà áo đã rách bợt". Nghe bà cụ Tứ nói: "Con
ngồi xuống đây. Ngồi xuống đây cho đỡ mỏi chân" Thị "vẫn khép nép đứng nguyên chỗ cũ".
Đó là tâm trạng của một người con gái lấy chồng không một quả cau, một lá trầu, không cưới.
Tủi cho cảnh ngộ. Tủi cho duyên số. Thật đáng thương bao!
Thị cũng có nhiều biểu hiện rất nữ tính "hay đáo để". Cái "liếc mắt cười tít" lần đầu gặp Tràng.
Cái phát đánh đét vào lưng Tràng với tiếng mắng yêu: "Khỉ gió". Một lời trách nhẹ chồng: "...
chuyện dai thế, đợi sốt cả ruột". Một cái củng vào trán Tràng kèm theo câu nói yêu: "Chỉ được
cái thế là nhanh. Dơ!". Sau bao tháng ngày, chạy đói, sống vất vưởng lang thang nơi đầu đường
xó chợ, cái chết đói đến dần, Thị đã trở thành vợ của Tràng, dù còn nhiều thử thách lo lắng,
nhưng Thị đã có sự đổi đời. Niềm vui trong tối tân hôn thể hiện cảm động niềm khát khao hạnh
T
E
N
phúc của một người phụ nữ trong đói khát hoạn nạn. Hạnh phúc muộn màng nhưng đáng quý
I.
H
giá biết bao! Ngòi bút hóm hỉnh của Kim Lân thể hiện bao trân trọng trước niềm vui hạnh phúc
T
N
và sự đổi đời của vợ chồng Tràng.

O
U
IE
IL
A
T

Nhân vật vợ Tràng có nhiều thay đổi tốt đẹp. Sáng hôm sau, nàng dâu mới rất biết ý tứ. Dậy
sớm cùng mẹ chồng quét tước, thu dọn nhà cửa sạch sẽ gọn gàng, xây đắp tổ ấm hạnh phúc.
Thị đã thay đổi hoàn toàn qua điểm nhìn của Tràng: “Tràng nom thị hôm nay khác hẳn, rõ ràng
là người đàn bà hiền hậu đúng mực….” Tiếng chổi quét sân của Thị "kêu sàn sạt trên mặt đất"
tưởng như niềm vui đang xôn xao trong lòng Thị? Thị "lẳng lặng" đi vào bếp dọn bữa ăn sáng,
Tràng cảm thấy vợ mình rất đáng yêu. Bà cụ Tứ đã có "nàng dâu mới", Tràng đã có vợ. Nhà
thêm người, thêm bát đũa, thêm nhân lực. Thị đã đem sinh khí, thông tin mới mẻ về thời cuộc
cho mẹ con Tràng.
Trong bữa cơm ngày đói, được mẹ chồng đãi món “chè khoán” “ngon đáo để” Thị cũng nén
cảm xúc của mình lại dù món “chè khoán” thực chất là món cháo cám rất đắng, chát, khó ăn.
Thị nuốt thẳng miếng cháo cám vì sợ mẹ phiền lòng. Thị bây giờ, đã là một người vợ, một cô
con dâu đảm đang, đúng mực, có một gia đình hạnh phúc, yên bình. Thị hướng tới một tương
lai tươi sáng khi người phụ nữ này chính là người nói nhiều nhất về đoàn người đi phá kho thóc
của Nhật. Thị đã khai sáng cho Tràng và bà cụ Tứ để rồi hình ảnh đoàn người đi phá kho thóc
và lá cờ đỏ sao vàng cứ xuất hiện mãi trong tâm trí của Tràng. Qua đó, ta cảm thấy nhân vật vợ
Tràng, "nàng dâu mới" cũng là người truyền tin cách mạng.
Không tốn quá nhiều giấy mực, chỉ bằng những chi tiết ngắn gọn nhưng cũng thật đắt giá, Kim
Lân đã xây dựng thành công nhân vật người vợ nhặt. Đó là hình ảnh của một người phụ nữ với
hình hài khốn khổ, tội nghiệp thế nhưng trong tâm hồn lại ẩn chứa sự nhạy cảm, tinh tế, sức
sống tiềm tàng mãnh liệt và khát vọng hạnh phúc khi đang ở bên bờ vực thẳm. Nhân vật này
cũng là một trong những nhân vật biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam.
Thị đã nói lên một sự thật ờ đời. Trong đói khổ hoạn nạn, kề bên cái chết, nhân dần ta vẫn khao
khát được sống ấm no hạnh phúc. Những người nghèo khổ đã biết dựa vào nhau, san sẻ vật
chất và tình thương cho nhau để vượt qua thử thách khắc nghiệt, vươn tới ấm no hạnh phúc và
sự đổi đời với niềm tin: "Ai giàu ba họ, ai khó ba đời"... Cũng như bà cụ Tứ, anh cu Tràng,
nhân vật vợ Tràng đã có vai trò thể hiện tư tưởng nhân đạo của tác phẩm "Vợ nhặt".
7. Nhân vật bà cụ Tứ
T

E
N
I.
H
Nhân vật bà cụ Tứ
T
N
O
U
IE
IL
A
T

Lai lịch, ngoại hình

Bà cụ Tứ hiện lên qua ngòi bút miêu tả chân thực của nhà văn Kim
Lân. Đầu tiên là tiếng ho húng hắng, dáng người lọng khọng, miệng
lẩm bẩm, đôi mắt nhấp nháy. Hình ảnh ấy gợi lên chân dung một
người mẹ nông dân già yếu, nghèo khổ nhưng thuần hậu và chất
phác.
Diễn biến tâm trạng

- Ban đầu khi trở về nhà, bà rất ngạc nhiên khi nhìn thấy một người
phụ nữ lạ mặt xuất hiện trong nhà mình: “Quái lạ, sao lại có người
đàn bà nào trong đó nhỉ? Người đàn bà nào lại đứng ngay đầu
giường thằng con mình thế kia? Sao lại chào mình bằng u? Là thế
nào nhỉ?...” Trước sự bất ngờ, trong lòng người mẹ già đang ngổn
ngang những suy nghĩ, thắc mắc, băn khoăn. Bà lão không tin vào
cảm giác của mình: “Bà lão hấp háy cặp mắt đỡ nhoèn vì tự dưng
bà lão thấy mắt mình nhoèn ra thì phải.” Nhưng thực sự thì mắt bà
không nhoèn, bà cũng không già cả điếc lác như chị vợ nhặt nghĩ
ban đầu. Bà chỉ chưa bao giờ hình dung đến việc có ngày bà lại
được đón con dâu trong tình cảnh trớ trêu, tội nghiệp thế này.
- Đến khi đã hiểu ra mọi chuyện, trong lòng bà chợt trào lên biết
bao nỗi niềm, là sự tủi hờn, là cảm xúc vừa mừng, vừa lo. Bà lão
cúi đầu nín lặng, lòng người mẹ nghèo ấy vừa hiểu ra biết bao nhiêu
cơ sự vừa ai oán, vừa xót xa, xót xa cho số kiếp của con mình, xót
xa cho cô con dâu ngày đầu về nhà chồng. Nhìn người đàn bà kia,
bà nghĩ về cuộc đời bất hạnh của mình, giây phút ấy dường như là
giây phút bà cảm thấy thật đỗi xót xa.
- Hạnh phúc của con trai, khiến cho gương mặt của người mẹ già
khổ hạnh cũng rạng rỡ hẳn lên. Thế nhưng, sau sự hạnh phúc là là
T
nỗi buồn tủi, người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc nhà “ăn nên
E
N
làm nổi” thôi thì bổn phận bà làm mẹ đã chẳng lo gì được cho con…
I.
H
Bã nghĩ: “Người ta có gặp bước khó khăn đói khổ này người ta mới
T
N
O
lấy con mình mà con mình cũng mới lấy được vợ”. Biết bao nhiêu
U
IE
IL
A
T

suy nghĩ, đã tự an ủi và trấn an mình nhưng biết bao âu lo trong lòng

người mẹ già vẫn cứ canh cánh. Những trăn trở ấy có căn nguyên
bắt đầu từ tình thương của người mẹ dành cho con của mình: “Biết
chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này không?”
- Nhưng rồi, sau tất cả, tấm lòng nhân hậu của người mẹ già vẫn
luôn rộng mở cho những đứa con của mình. “Ừ thôi thì các con đã
phải duyên phải kiếp với nhau u cũng mừng lòng”. Lời nói giản dị,
chân chất của một người mẹ hiền cũng là minh chứng cho sự bằng
lòng của bà dành cho hôn sự của con. Bà nhìn cô con dâu, bằng tất
cả sự xót thương chứ không hề coi thường. Bà nghĩ đến việc phải
có dăm ba mâm cho phải lễ. Trân trọng lễ nghĩa, cũng là sự trân
trọng nàng dâu mới bằng tất cả sự khoan dung của một người mẹ
nghèo.
- Sáng hôm sau, khi mới ngủ dậy, hạnh phúc của con làm bà vui
hơn, hi vọng hơn, bà “nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác ngày thường, cái
mặt bủng beo u ám của bà rạng rỡ hẳn lên”. Bà xăm xăm quét dọn,
ra sức thu xếp căn nhà cho quang quẻ với hi vọng cuộc đời có thể
khấm khá hơn.
- Trong bữa ăn ngày đói, bà nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng
về sau này. Bà bàn với con chuyện nuôi gà rồi ngoảnh lại sẽ có đàn
gà cho mà xem. Chính bà lão gần đất xa trời đang tìm cách nhen
nhóm niềm tin, niềm hi vọng cho các con.
- Nhưng niềm vui của bà cụ thật tội nghiệp khi miếng cháo cám trở
nên đắng chát và nghẹn bứ trong cổ. Lúc này cái đen tối của hiện
tại, cái mờ mịt của tương lai trở nên rõ rệt hơn bao giờ hết, và mọi
hi vọng, mọi niềm vui cũng tan tành chỉ trong chốc lát.
T
E
- Sau vị cháo cám đắng chát ấy còn là âm thanh dồn dập của tiếng
N
I.
trống thúc thuế từ đình làng dội về, tiếng của đàn quạ bay vù lên
H
T
bên ngoài bãi chợ. Chỉ còn lại những tín hiệu của cái đói và cái chết
N
O
U
ngày càng dữ dội, kéo dài. Lúc này, lời nói của bà cụ Tứ như bật ra
IE
IL
A
T

từ một tiếng thở dài hay một tiếng rên: “Đằng thì nó bắt giồng đay,
….để các con không biết là mình lo, mình buồn.”
Khái quát
Tình cảm của bà cụ Tứ dành cho những đứa con của mình là
tình mẫu tử sâu nặng, thể hiện đạo lý tốt đẹp của con người Việt
Nam, sự cưu mang, che chở, sống nhân ái với nhau. Đây cũng là
một nhân vật điển hình trong tuyến nhân vật của Kim Lân, mặc
dù sống trong khổ đau và bất hạnh, nhưng vẫn luôn hướng mình
về ánh sáng, về sự lạc quan và tin tưởng vào hạnh phúc trong
cuộc đời nhất định sẽ tới. Nhân vật bà cụ Tứ cũng là một trong
những nhân vật điển hình, tiêu biểu cho hình ảnh của người mẹ
Việt Nam, thương yêu con hết mực, sẵn sàng hy sinh tất cả vì con
của mình.
Trong truyện ngắn “Vợ nhặt”, có lẽ vẻ đẹp của “sức sống đơn sơ vừa đắng cay vừa đớn đau
nhưng lại lóe lên những tia sáng đạo đức và danh dự” mà Kim Lân để cho người đọc cảm động
nhất chính là hình tượng nhân vật bà cụ Tứ – một người mẹ nông dân chịu nhiều đắng cay thiệt
thòi trong cuộc sống nhưng lại tiêu biểu cho vẻ đẹp tâm hồn Việt với tấm lòng nhân ái, bao
dung. Trong thời khắc khủng khiếp của nạn đói mà nói như thi sĩ Bàng Bá Lân: “Trên thân
mình còn dính một chút da /Dù chưa chết đã bốc mùi tử khí”. Gia cảnh bà cụ Tứ cũng chẳng
khá gì, hai mẹ con chỉ sống dựa vào đồng phu xe ít ỏi của Tràng; cuộc sống đang ngấp nghé
bên bờ vực của cái chết. Việc con trai bà lấy vợ quả thật là khó tin, điều này gây nên sự xáo
trộn rất lớn trong tâm trí người mẹ. Miêu tả quá trình thay đổi tâm trạng của người mẹ ngòi bút
Kim Lân đã làm cho người đọc xúc động mãnh liệt.
T
E
N
Bà xuất hiện ở giữa thiên truyện qua ngòi bút miêu tả chân thực của Kim Lân với hình ảnh của
I.
H
một người mẹ đã già, sức cùng lực kiệt. Trong cái u ám của ngày đói, cái chạng vạng của chiều
T
N
hôm tê tái, dáng đi “lọng khọng” và tiếng ho “húng hắng” của bà đã ám ảnh người đọc. Bà là
O
U
một người mẹ nghèo khổ, góa bụa, chồng và con gái đều đã chết. Bà ở vậy nuôi con, gia cảnh
IE
IL
A
T

thì nghèo khổ. Cái được gọi là nhà thực chất lại là túp lều rách nát nằm bên “mảnh vườn mọc
lổn nhổn những búi cỏ dại”. Tràng – anh con trai của bà không được như con nhà người. Tràng
vụng về, gàn dở lại thêm xấu xí thô kệch.
Ban đầu khi trở về nhà, bà rất ngạc nhiên khi nhìn thấy một người phụ nữ lạ mặt xuất hiện trong
nhà mình. Chính sự xuất hiện của người đàn bà ấy làm cho người mẹ ấy ngổn ngang bao tâm
trạng, vừa ngạc nhiên, vừa tủi thân, mừng vừa lo. Trước hết là tâm lý ngạc nhiên.
Bà ngạc nhiên vì sự đon đả khác lạ của Tràng, ngạc nhiên vì người đàn bà lạ ở trong nhà. Bởi
thế đôi chân bà theo con mà cứ “đứng sững lại”, có lúc cứ “phấp phỏng”. “Phấp phỏng” có
nghĩa là tâm lý bất an, lo lắng, băn khoăn, không biết điều gì đón đợi mình phía trước. Nếu như
anh cu Tràng sau những giây phút “chợn” thì anh ta đi thẳng vào niềm vui, tâm lý phát triển
theo chiều thẳng đứng. Còn bà cụ Tứ thì sau giây phút ngạc nhiên của bà là một tâm lý phức
tạp, tâm lý phát triển theo đường cong. Căn nhà tuềnh toàng rách nát của bà bấy lâu nay chỉ có
bà và anh con trai, họ mạc thì đã thất tán nên sự xuất hiện của người đàn bà lạ kia quả là một
sự kiện. Hàng loạt những câu hỏi nghi vấn dồn dập trong óc bà “Quái! Sao có người đàn bà nào
đứng trong nhà mình thế nhỉ? Người đàn bà nào lại đứng ngay đầu giường thằng con mình thế
kia? Sao lại chào mình bằng U? Không phải con cái Đục mà ai đấy nhỉ?”. Thực ra sự ngạc
nhiên của bà cụ Tứ cũng là sự ngạc nhiên của biết bao người, từ xóm ngụ cư đến Tràng vẫn
không tin nổi. Nhưng thực sự mà nói, một người từng trải như bà sống mấy chục năm trên cõi
đời này, bà là người giàu kinh nghiệm. Hơn nữa việc con cái lớn lên, muốn thành thất thành
gia thì không người mẹ nào lại không nhạy cảm trước chuyện hệ trọng đó của con. Nhưng ở
đây ta thấy nạn đói đã làm cho người mẹ mất đi sự nhạy cảm ấy. Chính vì vậy sự ngạc nhiên
đó kéo dài rồi đến lúc bà không dám tin đó là sự thật, bà khẽ “hấp háy cặp mắt cho đỡ nhoèn
nhưng hình như nó lại nhoèn ra mãi”. Tuy nhiên thái độ của Tràng cùng không khí thiêng liêng
của gia đình và câu mở lời của Tràng “Nhà tôi nó mới về làm bạn với tôi đấy u ạ” thì bà cụ mới
hiểu ra cơ sự, bà không ngạc nhiên nữa cũng không giận dữ lại càng không vui mừng mà lòng
bà càng trở nên trăm mối tơ vò. Bà vừa hờn tủi, xót xa cho mình lại vừa thương con thắt lòng.
T
Khi hiểu ra cơ sự, bà cụ Tứ “cúi đầu nín lặng”. Trong lòng bà chợt trào lên biết bao nỗi niềm,
E
N
I.
là sự tủi hờn, là cảm xúc vừa mừng, vừa lo. Kim Lân dùng hai chữ “Cúi đầu” mang đến cho
H
T
người đọc một cảm nhận xót xa: đằng sau cái cúi đầu ấy có gì đó vừa uất nghẹn, vừa xót xa,
N
O
vừa cay đắng. Lòng người mẹ đa cảm ấy bỗng thấy xót xa, tủi thân tủi phận. Bà buồn vì tự thấy
U
IE
mình chưa làm tròn bổn phận của người mẹ. Bởi cuộc đời của một người mẹ không chỉ sinh
IL
A
T

con ra, nuôi con lớn lên mà còn có trách nhiệm gây dựng gia đình cho con, chăm lo cháu chắt,
còn bà chỉ có hai bàn tay trắng: “Chao ôi! Người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc trong nhà
ăn nên làm nổi, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Còn mình thì …”. Nhà văn đã bỏ
lửng suy nghĩ của bà bằng ba dấu chấm. Ba dấu chấm như là những nốt lặng trong tâm hồn
người mẹ mà ở đó sự tủi thân tủi phận dâng trào hơn bao giờ hết. Nhà văn đã để nhân vật của
mình khóc: “Trong kẽ mắt kèm nhèm của bà đã rỉ xuống hai dòng nước mắt”, đó là dòng nước
mắt cơ cực của cuộc đời và cũng là những giọt nước mắt đã cạn kiệt vì cuộc đời mẹ đã khóc
quá nhiều.
Từ đó tâm lý bà cụ chuyển nỗi tủi thân thành lòng xót thương. Xót thương vì “Người ta có gặp
bước khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình mới có vợ được”.
Bà thừa hiểu có nằm mơ thì thằng con mình cũng chẳng cưới được vợ. Mà người ta có cưới vợ
thì cũng phải cưới một cách hiển hách, còn Tràng lại đi nhặt vợ. Nói như vậy không có nghĩa
là bà khinh thường người con dâu mà ngược lại trái tim của người mẹ ấy bao dung hơn bao giờ
hết. Bà tỏ ra rất gần gũi và chân tình “Nhìn người đàn bà đứng vân vê tà áo đã rách bợt”, mà
“lòng đầy xót thương”. Chính tình cảm ấy đã xóa đi rất nhiều mặc cảm cho người con dâu. Trả
lại danh dự cho người phụ nữ “mang tội theo trai” (Kim Lân). Biết bao nhiêu suy nghĩ, đã tự
an ủi và trấn an mình nhưng biết bao âu lo trong lòng người mẹ già vẫn cứ canh cánh. Những
trăn trở ấy có căn nguyên bắt đầu từ tình thương của người mẹ dành cho con của mình: “Biết
chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này không?”
Trái tim nhân ái của người mẹ đã mách bảo bà phải đồng ý cho cuộc tình duyên ấy: “Thôi thì
các con đã phải duyên phải kiếp với nhau u cũng mừng lòng”. Ca dao Việt Nam có câu:
“Trồng cây những muốn cây xanh
Nuôi con những muốn con thành thất gia”
Chuyện con cái thành thất thành gia là điều vui, sao mẹ chỉ “mừng”! Phải chăng ám ảnh về nạn
T
đói đã lấn át đi niềm vui của mẹ? Đó cũng là câu nói chân thành chứa đựng những tình cảm sâu
E
N
sắc của người mẹ làm cho không khí gia đình đã thiêng liêng lại càng thiêng liêng hơn. Câu nói
I.
H
T
đó còn bao chứa vẻ đẹp của tấm lòng nhân hậu, sự yêu thương cưu mang đùm bọc của bà dành
N
O
cho người con dâu. Bà an ủi cô con dâu: “Kể có ra làm được dăm ba mâm thì phải đấy, nhưng
U
IE
nhà mình nghèo, cũng chả ai người ta chấp nhặt chi cái lúc này. Cốt làm sao chúng mày hòa
IL
A
T

thuận là u mừng rồi. Năm nay thì đói to đấy. Chúng mày lấy nhau lúc này u thương quá…”.
Lời nói giản dị, chân chất của một người mẹ hiền cũng là minh chứng cho sự bằng lòng của bà
dành cho hôn sự của con. Bà nhìn cô con dâu, bằng tất cả sự xót thương chứ không hề coi
thường. Tấm lòng nhân ái bao la và cao thượng đó của mẹ thật đáng quý biết bao!
Trong tình cảm người mẹ, sự yêu thương và vui mừng lại đi kèm nỗi lo lắng. Làm sao không
lo cho được khi mà nạn đói đang diễn ra, cái chết đang cận kề. Đời bà thì đã già, có chết cũng
chẳng tiếc nuối gì, nhưng còn các con dù sao thì cuộc đời vẫn còn dài nhưng liệu chúng nó có
nuôi nổi nhau qua cơn đói này không? Rồi bà nghĩ về cuộc đời dài dằng dặc của bà, ông lão,
cô con gái út, bóng tối như trùm lên hai con mắt của bà. Bằng tấm lòng nhân đạo bao dung của
mình, nhà văn không cho phép nhân vật của mình tuyệt vọng. Người mẹ là chỗ dựa tinh thần
cho người con, bà cụ Tứ không giúp gì được cho đôi vợ chồng son về vật chất nhưng bà là chỗ
dựa tinh thần cho các con. Tục ngữ Việt Nam có câu “Người sống đống vàng”, còn Kim Lân
khi viết truyện ngắn này đã nung nấu: “Khi viết về con người năm đói, người ta thường viết về
con người chỉ nghĩ đến cái chết. Tôi muốn viết về con người không nghĩ đến cái chết mà chỉ
nghĩ đến cái sống. Đã sống thì phải sống cho ra cuộc sống con người”. Có lẽ vì vậy mà Kim
Lân đã để bà cụ Tứ thổi sức sống vào các con bằng triết lý dân gian: “Ai giàu ba họ, ai khó ba
đời”. Triết lý ấy cũng là kinh nghiệm sống của bà, sự từng trải của một người mẹ đã kinh qua
bao khó nhọc trong đời. Chính triết lý ấy đã làm bừng lên sức sống, bừng lên tia hi vọng và làm
ấm lòng đôi vợ chồng son. Đó cũng là lời động viên chí tình, chí nghĩa mà bà muốn nhen lên
trong lòng con sức mạnh vượt qua nạn đói.
Tâm lý của bà cụ Tứ đổi thay tích cực sau đêm tân hôn của đôi vợ chồng son. Sáng hôm sau,
khi mới ngủ dậy, hạnh phúc của con làm bà vui hơn, hi vọng hơn. Bà dậy sớm cùng con dâu
thu dọn nhà cửa như để đón chào một cuộc sống mới tươi vui hơn “làm ăn có cơ khấm khá
hơn” đang mở ra ở phía trước. Dáng vẻ, tâm thế của bà nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác hẳn ngày
thường. Tràng nhận rõ sự biến chuyển khác thường đó “Bà mẹ Tràng cũng nhẹ nhõm, tươi tỉnh
khác ngày thường, cái mặt bủng beo u ám của bà rạng rỡ hẳn lên. Bà lão xăm xắn thu dọn, quét
tước nhà cửa”.
T
E
N
I.
Bữa ăn ngày đói được Kim Lân miêu tả thật thê thảm: “Bữa cơm ngày đói trông thật thảm hại.
H
T
Giữa cái mẹt rách có độc một lùm rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn với cháo, nhưng cả
N
O
nhà đều ăn rất ngon lành”. Bữa cơm đầu đón nàng dâu không có sơn hào hải vị, không của ngon
U
IE
vật lạ mà chỉ có những gì thê thảm nhất của sự khốn cùng: mẹt rách, rau chuối, muối, cháo…
IL
A
T

Nhưng sự thiếu thốn về vật chất ấy lại được bù đắp về mặt tinh thần bởi cả gia đình ấy đang có
thêm một thành viên mới, một hạnh phúc mới. Bởi vậy “cả nhà đều ăn rất ngon lành”.
Trong không khí gia đình vui vẻ, đầm ấm, hạnh phúc, bà cụ Tứ đã thêm một lần truyền động
lực sống cho các con. Bao trùm không khí bữa ăn vẫn dào dạt tình người. Bà cụ Tứ chắt chiu
từng chút niềm vui, cố gắng tạo ra không khí hòa hợp, vui vẻ. Bà vừa là người thắp lửa và cũng
là người truyền lửa. Thắp lên những niềm vui, lạc quan vào cuộc sống và truyền cho con cái
những lạc quan ấy để các con hướng về tương lai. “Bà cụ vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn, gia
cảnh với con dâu. Bà lão nói toàn chuyện vui, toàn chuyện sung sướng về sau này”. Điều này
chứng tỏ người mẹ ấy rất lạc quan, có niềm tin vào tương lai tươi sáng. Đói khát không thể quật
ngã được người mẹ nông dân có niềm tin sắt đá “ai giàu ba họ ai khó ba đời” ấy. Câu chuyện
đàn gà mà mẹ mang đến trong bữa ăn như một luồng sinh khí mới làm bữa ăn càng trở nên đầm
ấm: “Khi nào có tiền ta mua lấy đôi gà… Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có ngay đàn
gà cho mà xem…”. Từ “đôi gà”, thành “đàn gà” là sự lạc quan, niềm tin mãnh liệt của người
mẹ vào tương lai.Chính bà lão gần đất xa trời đang tìm cách nhen nhóm niềm tin, niềm hi vọng
cho các con. Bà tin vào sự sinh sôi sẽ lấn át sự hủy diệt, sự sống sẽ lấn át cái chết. Cũng như
chúng ta luôn tin vào đôi vợ chồng son này, rồi họ cũng sẽ tự sinh tồn và vượt qua nạn đói để
sinh con đàn cháu đống cho giống nòi Việt Nam mãi mãi xanh tươi. Đây chính là chi tiết thể
hiện niềm tin của bà cụ vào tương lai, tin vào một tương lai tốt đẹp của đôi vợ chồng son. Và
cũng chính câu chuyện này đã thổi hồn vào cuộc đời của Tràng và người vợ nhặt một luồng
sinh khí mới, đưa họ vượt qua “ranh giới giữa sự sống và cái chết” để tiếp tục một cuộc đời
mới trên cái nền u ám của nạn đói.
Nhưng niềm vui của bà cụ thật tội nghiệp khi miếng cháo cám trở nên đắng chát và nghẹn bứ
trong cổ. Lúc này cái đen tối của hiện tại, cái mờ mịt của tương lai trở nên rõ rệt hơn bao giờ
hết, và mọi hi vọng, mọi niềm vui cũng tan tành chỉ trong chốc lát. Bà tự hào vì nồi “chè khoán”
mà thực ra là nồi cháo cám để đãi nàng dâu mới đã khiến người đọc cảm động đến ứa nước mắt
vì tình cảm của người mẹ nghèo khổ ấy. Bà tự hào bởi “xóm ta khối nhà chả còn cám mà ăn
đấy”. Vậy là nhà bà “sang” nhất xóm, “giàu có” hơn nhà người. Niềm tự hào ấy sao nghe chân
T
thành mà đáng thương làm sao. Bà cụ tươi tỉnh trù tính câu chuyện làm ăn, gắng hết sức để thắp
E
N
I.
lên cho hai con ngọn lửa của niềm tin, lạc quan yêu sống. Về điều này, Kim Lân khẳng định
H
T
“Khi đói người ta không nghĩ đến con đường chết mà chỉ nghĩ đến con đường sống”. Tinh thần
N
O
nhân bản của tác phẩm tỏa sáng ở đây.

U
IE
IL
A
T

Sau vị cháo cám đắng chát ấy còn là âm thanh dồn dập của tiếng trống thúc thuế từ đình làng
dội về, tiếng của đàn quạ bay vù lên bên ngoài bãi chợ. Chỉ còn lại những tín hiệu của cái đói
và cái chết ngày càng dữ dội, kéo dài. Lúc này, lời nói của bà cụ Tứ như bật ra từ một tiếng thở
dài hay một tiếng rên: “Đằng thì nó bắt giồng đay, ….để các con không biết là mình lo, mình
buồn.”
Tình cảm của bà cụ Tứ dành cho những đứa con của mình là tình mẫu tử sâu nặng, thể hiện đạo
lý tốt đẹp của con người Việt Nam, sự cưu mang, che chở, sống nhân ái với nhau. Đây cũng là
một nhân vật điển hình trong tuyến nhân vật của Kim Lân, mặc dù sống trong khổ đau và bất
hạnh, nhưng vẫn luôn hướng mình về ánh sáng, về sự lạc quan và tin tưởng vào hạnh phúc
trong cuộc đời nhất định sẽ tới. Nhân vật bà cụ Tứ cũng là một trong những nhân vật điển hình,
tiêu biểu cho hình ảnh của người mẹ Việt Nam, thương yêu con hết mực, sẵn sàng hy sinh tất
cả vì con của mình.
8. Chi tiết kết thúc truyện
Truyện ngắn kết thúc với hình ảnh đám người đói và là cờ đỏ hiện lên trong tâm trí của Tràng
sau lời gợi ý của nhân vật người vợ nhặt. Lòng Tràng lúc bấy giờ có chút tiếc nuối vẩn vơ, khó
hiểu.
Về ý nghĩa của kết thúc truyện ngắn “Vợ nhặt”:
- Ý nghĩa nội dung:
+ Hình ảnh “đám người đói và lá cờ đỏ” hiện lên trong tâm trí Tràng vừa gợi ra cảnh ngộ đói
khát thê thảm vừa gợi ra những tín hiệu của cuộc cách mạng, cả hai đều là những nét chân thực
trong bức tranh đời sống lúc bấy giờ.
+ Kết thúc truyện góp phần thể hiện tư tưởng nhân đạo của Kim Lân: trân trọng niềm khát vọng
sống ngay bên bờ vực cái chết của người lao động nghèo; niềm tin bất diệt vào tương lai tươi
sáng.
- Ý nghĩa nghệ thuật:

T
E
N
+ Hình ảnh dùng để kết thúc truyện là triển vọng sáng sủa của hiện thực tăm tối, đó là tương
I.
H
lai đang nảy sinh trong hiện tại, vì thế nó quyết định đến âm hưởng lạc quan chung của câu
T
N
chuyện.
O
U
IE
IL
A
T

+ Đây là kiểu kết thúc mở giúp thể hiện xu hướng vận động tích cực của cuộc sống được mô tả
trong toàn bộ câu chuyện; dành khoảng trống cho người đọc suy tưởng, phán đoán.
9. Giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm
Giá trị hiện thực Giá trị nhân đạo
- Nạn đói khủng khiếp năm 1945 được tái - Tính nhân bản của truyện: Bản thân bức
hiện cụ thể. tranh hiện thực trên đã có giá trị nhân đạo.
Con người luôn khao khát sống, khao khát
+ Cảnh đói: Cái đói đã làm cho xóm ngụ cư
tình thương yêu, hạnh phúc và trong bất kì
vốn nghèo khổ giờ đây càng xơ xác, thê
tình huống nào cũng tin vào cuộc sống, hi
lương. Cái đói đã làm cho bọn trẻ con cứ ngồi
vọng vào tương lai. Tính nhân bản này được
ủ rũ dưới những xó tường không buồn nhúc
thể hiện qua diễn biến tâm lí và tình cảm của
nhích. Cái đói càng lan rộng hoành hành,
các nhân vật trong truyện.
khiến nhiều người xanh xám như những bóng
ma, và nằm ngổn ngang khắp lều chợ. Cảnh - Tình cảm thương yêu, tấm lòng cưu mang
tang tóc bao trùm lên xóm ngụ cư: người chết đùm bọc và niềm tin ở tương lai của những
như ngả rạ, không khí vẩn lên mùi ẩm thối người khốn khổ, tiếng nói đồng cảm, trân
của rác rưởi và mùi gây của xác người. trọng của nhà văn:
+ Con người trong cảnh đói: Giữa bối cảnh + Người con dâu: từ chỗ bất chấp sĩ diện, ăn
đó, một cô gái rách quá, áo quần tả tơi như tổ nói chỏng lỏn..., dần dần trở thành con người
đỉa, mặt lưỡi cày, chỉ qua mấy câu đùa cợt, đã đúng mực với chồng và mẹ chồng.
sẵn sàng sà xuống ăn một chập bốn đĩa bánh
+ Tràng “nhặt” được vợ từ chỗ liều, dần dần
đúc, rồi sẵn sàng theo một người đàn ông xa
anh có những suy nghĩ nghiêm túc đầy trách
lạ, hòng thoát khỏi cảnh chết đói. Anh chàng
nhiệm. Đây là sự biến đổi tâm lí một anh
ngụ cư nghèo khổ thì “nhặt” được vợ - đặc
chàng thô vụng, chuyên làm trò cười cho trẻ
biệt là bữa cơm ngày đói - đã phản ánh số
con đến chỗ trở thành một con người thực sự
phận thê thảm của con người.
nên người.
T
- Sự đau khổ, căm hờn và phản kháng của

E
N
+ Đặc biệt là diễn biến tâm trạng của một

I.
nhân dân.
H
người mẹ nghèo rất bao dung và giàu đức hi

T
N
sinh: “Chúng mày lấy nhau lúc này, u thương

O
U
IE
IL
A
T

+ Hình ảnh thê lương của nạn đói 1945 đã tố quá” và biểu hiện sự “mừng lòng”, nói toàn
cáo tội ác tày trời của bọn phát xít Nhật. chuyện vui trong “bữa cơm” ngày đói. Ngay
Chúng đã đẩy nhân dân ta vào vòng cùng khổ, cả niềm tin mang tính chất kinh nghiệm chủ
chết chóc. nghĩa của bà cũng khiến người đọc phải cảm
động. Đó là niềm tin vào triết lí dân gian “ai
+ Tâm trạng của quần chúng trước cơn bão tố
giàu ba họ, ai khó ba đời”, “sông có khúc
của lịch sử được bộc lộ. Bà cụ Tứ đã than thở
người có lúc”.
với con dâu: “Đằng thì nó bắt giồng đay, đằng
thì nó bắt đóng thuế”. + Tràng thì nghĩ đến xe thóc của Liên đoàn,
trong óc... vẫn thấy đám người đói và lá cờ
+ Trong đoạn cuối truyện, khi người con dâu
đỏ bay phấp phới. Tác giả đã khắc họa trạng
nghe tiếng trống thúc thuế thì bảo: “Trên mạn
thái tâm lí cá nhân bị dồn ép vào sự thay đổi
Thái Nguyên, Bắc Giang người ta không chịu
số phận của dân tộc.
đóng thuế nữa đâu. Người ta còn phá cả kho
thóc của Nhật, chia cho người đói nữa đấy”. - Vẻ đẹp của từng nhân vật được toát lên qua
những trang viết của Kim Lân. Vượt qua tất
cả những khó khăn, những tủi hờn, khổ cực,
những người lao động trong xã hội cũ vẫn
nương tựa vào nhau để mà sống, mà hy vọng.
“Vợ nhặt” cũng chính là tiếng nói đồng cảm,
trân trọng của nhà văn Kim Lân với những
người nông dân trước cách mạng.
IV. MỞ BÀI VÀ KẾT BÀI THAM KHẢO
1. Mở bài
MB1: Ai đó đã từng nói rằng: "Hãy hướng về phía mặt trời, bóng tối sẽ ngả lại sau lưng" bởi
nói như nhà văn Nguyễn Khải: "Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ
T
E
những gian khổ, hy sinh. Ở đời, không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt
N
I.
yếu là phải có đủ sức mạnh để vượt qua những ranh giới đó." Đọc "Vợ nhặt" của nhà văn Kim
H
T
Lân , ta thêm một lần nữa hiểu sâu sắc hơn về chân lý này.
N
O
U
IE
IL
A
T

MB2: Trong nền văn học Việt Nam, Kim Lân được đánh giá là nhà văn của làng quê Việt Nam
với cách viết chân chất, mộc mạc và những hình ảnh nhân vật điển hình cho làng quê. Văn của
Kim Lân đi sâu vào lòng người đọc bởi tình cảm bình dị, rất đời thường nhưng chan chứa nghĩa
tình. Tác phẩm “Vợ nhặt” là một “kiệt tác” của văn học hiện thực Việt Nam, tái hiện thành
công xã hội nghèo khổ, cùng cực, bế tắc của người nông dân. Bằng bút pháp tả thực Kim Lân
đã xây dựng thành công tuyến nhân vật đại diện cho cuộc sống bần cùng giai đoạn đó.
MB3: Còn nhớ sinh thời tác giả của Bỉ vỏ - Nhà văn Nguyên Hồng từng “phán” về đồng nghiệp
của mình rằng: “Kim Lân là nhà văn một lòng đi về với “đất” với “người” với “thuần hậu
nguyên thuỷ” của cuộc sống nông thôn”. Quả thật không chê vào đâu được lời “truyền thần”
ấy của nhà văn Nguyên Hồng! Sự nghiệp và những quan niệm về văn chương của Kim Lân qua
những tác phẩm của ông đã để lại rất nhiều những ấn tượng đẹp trong lòng độc giả, và càng
chứng minh nhận định của nhà văn Nguyên Hồng không thể bỏ đi từ nào được. Đọc “Vợ nhặt”
tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Kim Lân, ta càng hiểu rõ và thấm nhuần hơn
điều này.
2. Kết bài
KB1: Truyện ngắn “Vợ nhặt" của nhà văn Kim Lân thực sự đã để lại rất nhiều ấn tượng trong
lòng bạn đọc bởi việc xây dựng được 1 tình huống truyện hợp lý, chan chứa tình đời, tình người.
Nhắc nhớ tới “Vợ nhặt" xin được mạn phép sử dụng những dòng văn của nhà văn Nguyễn Khải
để thay lời kết cho bài viết này. Có lẽ, đây cũng chính là những gì mà bản thân Kim Lân thật
sự muốn trải lòng: “Trên đời không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu
là phải có đủ sức mạnh để bước qua những ranh giới đó.”
KB2: Một nhà văn “nguyện một lòng đi về với đất, với người, với thuần hậu nguyên thủy của
cuộc sống nông thôn" như Kim Lân đã thực sự thành công khi xây dựng hình tượng về nhân
vật anh Cu Tràng. Đi bao biết bao những điều bất hạnh, đói khổ, khó khăn ở trên đời, cuối cùng
nhân vật này cũng đã neo đậu tới bến bờ của hạnh phúc. Có điều gì quý giá và đáng trân quý
hơn thế. Tình người, tình đời thêm một lần nữa thấm đẫm trong những trang sách Kim Lân.
KB3: Những phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam còn giữ lại, tình yêu, tình người, tình đời
là thứ ánh sáng đẹp đẽ vô cùng giúp cho người vợ nhặt trở nên lấp lánh đến vậy. Dẫu có chút
T
kiệm lời, dẫu có chút đối đãi không tốt, nhưng cuối cùng, Kim Lân vẫn hoàn thành sứ mệnh
E
N
I.
đưa nhân vật của mình cập bến hạnh phúc. Ngày mai của người đàn bà này sẽ ra sao, tôi không
H
T
phân vân nhiều, bởi tôi biết rằng, phía trước của những con người nghèo khổ này chắc chắn sẽ
N
O
là ánh sáng, ánh sáng của niềm tin, của hạnh phúc.
U
IE
IL
A
T

KB4: Hình ảnh bà Cụ Tứ là một trong những hình tượng để lại nhiều cảm xúc trong lòng đọc
giả. Đi qua biết bao nhiêu khổ sở, bất hạnh trong cuộc đời. Người mẹ nghèo ấy cuối cùng vẫn
là người nói những câu chuyện vui, tin tưởng vào tương lai của các con và chu đáo cho những
tháng ngày còn vất vả. Trong đôi mắt của người mẹ nghèo, biết bao nhiêu những tình cảm yêu
thương con còn ở lại và bóng tối tan đi. Xin được mượn một lời thơ của nhà thơ Chế Lan Viên
thay lời kết cho bài viết này, cũng là những tâm tư đọc giả như tôi còn bâng khuâng mãi:
“Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con"
T
E
N
I.
H
T
N
O
U
IE
IL
A
T

VỢ NHẶT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VỢ NHẶT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tài Liệu Ôn Thi Group

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

(Trần Đồng Minh)

I.THÔNG TIN TÁC GIẢ

Từ khóa - Cây bút chuyên viết truyện ngắn.

- Nhà văn của làng quê

- Đề tài: Nông thôn và người nông dân Việt Nam.

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Câu chuyện về Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Thanh Hoa (TTXVN)

II. THÔNG TIN TÁC PHẨM

lạc bản thảo.

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

PHỎNG VẤN KIM LÂN VỀ “VỢ NHẶT”

Nhà văn Kim Lân:

một tia sáng về đạo đức, danh dự.

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Tràng khi đó có ý thức được việc mình làm?

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

thêm một người nữa ư?

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân :

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Và ngọn đèn Tràng thắp lên đã an ủi cả mấy người?

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Đó là thay đổi thực hay Tràng chỉ cảm thấy thế?

Nhà văn Kim Lân:

cả mọi người đều hiểu phải tiến gần nhau hơn?

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

Nhà văn Kim Lân:

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN

Xin cảm ơn ông.

Nhận xét về tác giả và tác phẩm

TÀI LIỆU KHÓA KIẾN THỨC NỀN