Çeliklere Uygulanan TOKLAŞTIRMA

YÖNTEMLERİ
 Islah Etme

Sertleştirilen çelik tetragonal martenzit yapısından dolayı

çok sert ve pratikte kullanılamayacak kadar gevrektir.
Aşırı kırılganlığın giderilmesi amacıyla tavlanması
gerekir.
Ac1 in altındaki sıcaklıklarda yapılan temperleme veya
menevişleme denilen bu tav işleminin etkisiyle iç yapı
daha kararlı bir duruma gelir ve çoğunlukla sertlikte
azalır.
Temperlemedeki özellik değişimleri, artan sıcaklıkla
karbon ve demir atomlarının hareketlilik kazanmasına
dayanır.
Alaşımsız ve az alaşımlı çeliklerde genellikle üç ayrı
temperleme kademesinden söz edilebilir:
I. Temperleme Kademesi :
Yaklaşık 100 ~ 200 °C arasında ince ε-karbürlerin (Fe2C)
Çökelip yapıya dağılmasıyla tetragonal martenzit, kafesi
daha az gerilmiş kübik martenzite dönüşür.
Temperleme öncesi artmış olan hacmin bu nedenle
azalmasına karşılık sertlikte önemli bir düşüş görülmez.
Ancak “cam sertliği” diye nitelenecek ölçüde fazla olan
gevrekleşmenin (aşırı kafes gerilmelerinin)
giderilmesiyle çelik kullanılabilir duruma getirilmiştir.
II. Temperleme Kademesi :
200 ~ 350 °C arasında karbon atomlarının difüzyonu
kolaylaştığından yeni çökelen karbürler Fe3C
bileşimindedir.
Kübik martenzitin kafes gerilmeleri daha da azaldığı için
sertlik ve çekme mukavemeti düşmeye başlar.
İnce dağılmış karbürler dislokasyon hareketlerini etkin bir
şekilde engelleyerek kaymayı güçleştirdiklerinden akma
sınırı pek değişmez.
Su verilmiş yüksek karbonlu çeliklerin iç yapısında her
zaman bulunabilecek artık ostenit içinde de karbürler
çökelir.
Böylece çözünmüş karbon miktarı azalarak Ms ve Mf
sıcaklıkların yükselen artık ostenitin kübik martenzite
dönüşmesiyle hacim artışı meydana gelecektir.
III. Temperleme Kademesi :
Yaklaşık 350 °C’den Ac1 e kadar olan sıcaklıklarda,
tümüyle Fe3C olan demir karbürler optik mikroskopla
görülebilecek kadar büyük parçacıklar halinde çökelirler.
Kübik martenzitin yerini ferrit ana kütle aldığından hacim
azalır.
Temperleme sıcaklığı yükseldikçe, sertlik değeri ile
çekme ve akma mukavemetleri düşer.
Süneklik ve çentik-darbe tokluğu artar.
Özetle, çeliklerin iç yapıları ve mekanik özellikleri,
kullanım yerine uygun olarak çok geniş bir aralıkta
değiştirilebilir.
Islah etme ısıl işlemi denildiğinde ise,
Sertleştirme + Temperleme
(çoğu zaman 450 ~ 650 °C)

aşamalarından oluşan birleşik bir yöntem anlaşılır.

Amaç, çeliğin sünekliğini fazla düşürmeden, çekme ve
akma mukavemetleri yanında özellikle tokluğunu,
normalizasyon işlemi sonrası durumundan da daha yüksek
duruma getirmektir (iyileştirmektir).
Islah etme uygulanmış bir çelik parçanın kullanım
yeri sıcaklığı temperleme sıcaklığını aşmamalıdır.
Aksi halde mukavemet düşer.
 Çelik bir parçanın tüm kesitinin ıslah edilmesi için
tüm kesitin sertleştirilmesine gerek yoktur.
Parçanın merkezinde, temperlenebilir bir iç yapının
oluşması yeterlidir.
Bu iç yapılarda sementitin yüksek temperleme
sıcaklıklarında küreleşmesi sonucu mukavemet düşer
ancak tokluk artar.
 OSTEMPERLEME
(Beynitleme)
Ostenitlenen çelik, beynit kademesindeki bir Tb
sıcaklığına ısıtılmış kurşun veya tuz banyosuna daldırılır.
Kararsız ostenitin Beynit’e dönüşümü, izotermik olarak
tamamlanana kadar bekletilir. Hemen arkasından istenilen
bir hızla (örneğin havada) soğutulur.
OSTEMPERLEME
(Beynitleme)

1: Perlitleme
2: Patentleme
3: Beynitleme
Martemperlemedeki gibi, sabit sıcaklıkta tutma sırasında,
ostenitin ısıl gerilmelerin etkisiyle kolayca şekil
değiştirebilmesi sonucu bu gerilmeler giderilmiş olur.
Ayrıca beynit düfüzyon etkisiyle oluştuğundan dönüşüm
gerilmeleri de büyük oranda azalır.
Beynitik iç yapı temperlenmiş martenzite çok
benzediğinden (ince karbür çökeltileri içeren ferrit), bu
işlem bir tür ıslah etme işlemi olarak görülebilir.
Ostemperleme çatlak oluşumuna duyarlı çeliklerde veya
karmaşık biçimli parçalarda büyük yarar sağlar.
Aynı sertlikteki temperlenmiş martenzitin tokluk değeri
aşılabilir.
İç yapıda ferrit ve perlitin az miktarda bulunması bile
mekanik özellikleri (özellikle tokluğu) olumsuz olarak
etkilediğinden, yöntemin uygulanabileceği çelikler
sınırlıdır.
Martemperlemeye göre daha da yüksek banyo
sıcaklığından dolayı, perlit burnunun kesilmemesi gerekir.
Bu yüzden özellikle alaşımlı çelikler (kesitin ince olması
şartıyla bazı alaşımsız çelikler) tercih edilirler.
 Patentleme-Perlitleme

Ostemperlemeye benzer biçimde, ancak sıcaklığı perlit

kademesinde olan bir banyo yardımıyla yapılır.
Böylece soğuk şekillendirme kabiliyeti çok iyi olan
sorbitik-trostitik iç yapıya ulaşılır.
Soğuk çekmede bu yapının kuvvetle pekleşmesi sonucu
çok yüksek dayanımlı teller üretilir (~ 300 N/mm2 )
.

Yararlanılan Kaynaklar:

1- “Mühendislik Malzemeleri”
Prof.Dr.-Ing. A.Halim DEMİRCİ
Alfa-2004

2- “Malzeme Bilgisi” Cilt-II

Prof. Dipl. –Ing. H-J. BARGEL & Prof. Dr. –Ing. G. SCHULZE
Çevirenler : Prof. Dr. Şefik GÜLEÇ & Doç. Dr. Ahmet ARAN Gebze-1987
.