‫عنوان تحقیق‪ :‬دودمان یا سلسله قاجار‬ ‫به نام خدا‬

‫دودمان قاجار نام سلسله ایرانی است که از حدود سال ‪ ۷۷۱۱‬تا‬

‫‪ ۷۰۳۱‬بر ایران قاجاری به مدت حدود ‪ ۷۰۳‬سال فرمانروایی‬
‫کردند‪ .‬بنیانگذار این سلسله آقا محمد خان قاجار بود‪ .‬خاندان‬
‫قاجار یکی از خانوادههای دارای زیر شاخههای نسبتا زیاد در‬
‫ایران محسوب میگشت و آخرین دودمان پادشاهی ترک زبان‬
‫تاریخ ایران از این خاندان بود‪ .‬اعضای این خاندان از نوادگان‬
‫شاهزادگان قاجار هستند‪ .‬آقامحمدخان قاجار پس از فتح قفقاز و‬
‫سرکوب کلیه امراء و حکام داخلی در تهران مستقر شد و آن را‬
‫پایتخت خود نامید‪ .‬آشنایی با تمدن غرب و معاهده های مهم‬
‫موجب انقالب مشروطه شد‪ .‬بعد از انقالب مشروطه که در‬
‫زمان مظفر الدین شاه انجام شد‪ ،‬محمد علی شاه‪ ،‬پادشاه بعدی‬
‫مملکت شد و آخرین پادشاه قاجار‪ ،‬احمدشاه قاجار بود که در‬
‫سال ‪ ۷۰۳۱‬برکنار شد و رضا پهلوی شاه ایران شد‬

‫ریشه نام قاجار‪:‬‬

‫در حقیقت واژه قاجار از نام یکی از فرماندهان سپاه چنگیزخان‬
‫مغول به نام قاچار نویان گرفته شده است‪ .‬واژه قاجار عربی شده‬
‫ی واژه ترکی قاچار است‪ .‬قاچار به معنی دونده یا کسی که‬
 ‫خوب می دود‪ .‬پس قاچار نویان که نام قاجار ها از وی گرفته‬
‫شده است یعنی نویانی که تند می دود‪ .‬نویان هم یک نام ترکی‬
‫است‪.‬‬

‫شاهان قاجار‪:‬‬

‫شاهان قاجار به ترتیب عبارتند از‪:‬‬

‫به مدت ‪ ۷1‬سال‬ ‫‪ -۷‬آقا محمد خان‬

‫به مدت ‪ ۰3‬سال و ‪ 1‬ماه‬ ‫‪ -2‬فتحعلی شاه‬

‫به مدت ‪ ۷۱‬سال‬ ‫‪ -۰‬محمد شاه‬

‫به مدت ‪ ۱۳‬سال‬ ‫‪ -۱‬ناصر الدین شاه‬

‫به مدت ‪ ۷۳‬سال‬ ‫‪ -۱‬مظفرالدین شاه‬

‫به مدت ‪ ۰‬سال‬ ‫‪ -3‬محمدعلی شاه‬

‫به مدت ‪ ۷3‬سال‬ ‫‪ -۱‬احمد شاه‬

‫اقدامات و رخداد های مهم در دوران حکومت قاجاریه‪:‬‬

‫به دلیل ‪ ۷1‬سال فتح و تثبیت خستگی ناپذیر آقا محمد خان است‬
‫که ایران سرانجام تحت سلطنت یک پادشاه واحد قرار گرفت و‬
 ‫بدین ترتیب توانست از طوفانهای قرن نوزدهم و اوایل بیستم‬
‫عبور کند‪ .‬قاجارها باعث وحدت کشوری شدند که پیش از آن‬
‫سالها در آشوب و تصویری از شکوه و عظمت شاهنشاهی را‬
‫که آخرین بار در دوران صفویه در قرن ‪ ۷۱‬دیده شده بود‬
‫دوباره زنده کردند‪ .‬رنگها و ترتیب آنها در پرچم کنونی‬
‫ایران در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه‬

‫قاجار و در زمان صدارت امیرکبیر مدون گردید و برای اولین‬

‫بار نیز در دوران صدارت امیرکبیر به سال ‪ ۷1۱۱‬در سفارت‬
‫پرچم شیر و خورشید ایران برافراشته شد‪.‬‬ ‫ایران در لندن‪،‬‬

‫همزمان با دوران حکومت قاجاریه که مصادف با اوج انقالب‬

‫صنعتی در اروپا بود‪ ،‬ایران با دنیای غرب آشنا گردید‪ .‬بسیاری‬
‫از دستاوردهای دنیای صنعتی همچون کارخانههای تولید انبوه‪،‬‬
‫تولید الکتریسیته‪ ،‬چاپخانه‪ ،‬تلگراف‪ ،‬تلفن‪ ،‬چراغ برق‪،‬‬
‫شهرسازی مدرن‪ ،‬راهسازی مدرن‪ ،‬راه آهن‪ ،‬سالن اپرا در‬
‫کشور های صنعتی به وقوع پیوسته بودند‪ ،‬بنابراین در ایران نیز‬
‫تالش گردید که مشابه آنها به اجرا گذاشته یا احداث گردد‪ .‬تمامی‬
‫اولین اقدامات در جهت مدرنیزاسیون با کوششهای عباس میرزا‬
‫در تبریز آغاز شد اما به علت مرگ نابهنگام وی بعدها امیرکبیر‬
 ‫این اقدامات را در تهران پی گرفت‪ .‬مدرسه دارالفنون در زمان‬
‫صدارت امیرکبیر در ‪ ۱‬شعبه تاسیس شد و اولین مدرسه جدید‬
‫ایران بود‪ .‬شاهزادگان قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند‪.‬‬
‫در دارالفنون اصول علمی جدید و دانشهای مهندسی‪ ،‬پزشکی و‬
‫فنون به جوانان آموزش داده میشد و بسیاری از معلمهای آن از‬
‫اروپا و به ویژه از کشورهایی چون اتریش‪ ،‬اسپانیا‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬و‬
‫فرانسه به کار گرفته شده بودند‪ .‬اعزام اولین گروهها از‬
‫دانشجویان ایرانی به اروپا جهت تحصیل در شاخههای پزشکی‬
‫و مهندسی در زمان حکومت قاجاریه و توسط عباس میرزا‬
‫انجام پذیرفت‪ .‬در زمان این سلسله و بعد از کشمکش بسیار بین‬
‫شاهان قاجار و آزادیخواهان‪ ،‬جنبش مشروطه در ایران برپا شد‬
‫و سرانجام ایران دارای مجلس شد و سرانجام ایران دارای‬
‫مجلس شد و بخشی از قدرت شاه به مجلس واگذار گردید‪ .‬در‬
‫زمان محمد شاه قاجار‪ ،‬میرزا ابوالقاسم قائم مقام وزیر کاردانی‬
‫بود و به شایستگی کارها را پیش میبرد ولی محمد شاه او را‬
‫کشت و جایش را به حامی میرزا آقاسی داد‪ .‬در زمان ناصر‬
‫الدین شاه‪ ،‬میرزا تقی خان امیرکبیر به پیرایش و آراستن ایران‬
‫میکوشید ولی ناصرالدین شاه او را کشت سپس هم حاجی میرزا‬
 ‫حسین خان سپهساالر به کارهایی برخاست ولی ناصرالدین شاه‬
‫او را نگه نداشت و مردم نیز ارح او و کارهایش را ندانستند‪ .‬از‬
‫اوایل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ناخشنودی مردم و ستم‬
‫وابستگان حکومت رو به افزایش بود‪ .‬تاسیس دارالفنون و‬
‫آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحوالت جهانی اندیشه‬
‫تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو‬
‫بخشید‪ .‬کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی‬
‫که آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سید‬
‫جمال الدین دانسته بود کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی‬
‫را سبب شد‪.‬‬

‫مهم ترین قرارداد های منعقد شده ایران و انگلستان در دوره‬

‫قاجار‪:‬‬

‫قرارداد محمل ‪ -‬قرارداد پاریس ‪ -‬امتیاز کشتیرانی در کارون ‪-‬‬

‫امتیاز توتون و تنباکو ‪ -‬قرارداد مفصل ‪ -‬امتیاز تلگراف –‬
‫امتیاز التاری – قرارداد تهران – امتیاز رویتر ‪ -‬امتیاز بانک‬
‫شاهنشاهی‬
‫قراردادهای منعقد شده بین ایران و انگلستان در دوره قاجار یکی‬
‫از رویدادهای مهم آن زمان بوده است که آشنایی با آنها‪ ،‬باعث‬
‫فهم بهتر آن دوران میگردد‪.‬‬

‫صدر اعظم های ایران در دوره قاجار‪:‬‬

‫در زمان آقامحمد خان‪ :‬حاج ابراهیم کالنتر‬

‫در زمان فتحعلی شاه‪ -۷ :‬حاج ابراهیم خان کالنتر ‪ -2‬میرزا‬

‫شفیع مازندرانی ‪ -۰‬محمد حسین صدر اصفهانی ‪ -۱‬عبدهللا خان‬
‫امین الدوله ‪ -۱‬هللا یارخان آصف الدوله‬

‫در زمان محمدشاه‪ -۷ :‬میرزا ابوالقاسم قاعم مقام فراهانی ‪-2‬‬

‫حاجی میرزا آقاسی‬

‫در زمان ناصر الدین شاه‪ -۷ :‬میرزا تقی خان فراهانی ‪ -2‬میرزا‬
‫آقاخان نوری ‪ -۰‬میرزا محمد خان سپهساالر ‪ -۱‬میرزاحسین‬
‫سپهساالر‬

‫‪ -۱‬میرزا یوسف آشتیانی مستوفی الممالک ‪ -3‬میرزا اعلی‬

‫اصغرخان اتابک‬

‫جنگ ها‪:‬‬
 ‫در زمان قاجار مصادف بود با دوران استعمار و جهانگشایی‬
‫امپراتوریهای مدرن‪ .‬در این دوران ایران درگیر جنگهای‬
‫متعددی شد و سالها مقابل روسها و انگلیسیها مقاومت کرد‪ .‬با‬
‫اینکه ایران در دوران قاجار برخالف کشورهای منطقه هرگز‬
‫مورد استعمار قرار نگرفت ولی بخشهایی از خاک خود را در‬
‫این جنگها به ویژه با روسیه از دست داد‪ .‬دو جنگ بزرگ بین‬
‫ایران و روسیه در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار روی داد‪.‬‬
‫این جنگها با شکست ایران از روسیه پایان یافت بخشهایی از‬
‫ایران به قلمرو امپراتوری روسیه پیوست‪ .‬در این جنگها ایران‬
‫و روسیه معاهده گلستان و معاهده ترکمنچای را امضا کردند‪.‬‬

‫دو جنگ بین ایران و امپراطوری بریتانیا که در صدد گسترش‬

‫امپراتوری بود در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار روی‬
‫داد‪ .‬در این جنگها ایران و انگلیس معاهده پاریس را امضا‬
‫کردند‪.‬‬

‫اقتصاد‪:‬‬

‫واحد پول ایران در دوران قاجاری‪( ،‬قران) نام داشت که از‬

‫نقره ضرب میشد‪ .‬هر قران ‪ 2۳‬شاهی و هر شاهی ‪ ۱۳‬دینار‬
 ‫ارزش داشت یعنی هر قران برابر ‪ ۷۳۳۳‬دینار بود‪ .‬هر تومان‬
‫نیز ‪ ۷۳‬قران یا ‪ ۷۳‬هزار دینار ارزش داشت‪ .‬اصطالح لایر در‬
‫برخی نقاط کشور رایج بود و به یک قران و ‪ ۱‬شاهی گفته‬
‫میشد‪ .‬سکههای سیاه و کم ارزشی هم با نام بول و قاز رایج‬
‫بودند‪.‬‬

‫در دوره قاجار دو قحطی بزرگ در ایران رخ داد‪.‬‬

‫قحطی بزرگ ‪ : ۷2۱۱-۷2۱۳‬که باعث تلفات جانی فراوانی در‬

‫ایران شد‪ .‬بر حسب برآورد ها‪ ،‬حدود یک دهم جمعیت ایران در‬
‫این سال ها از گرسنگی مردند‬

‫قحطی بزرگ ‪ :۷2۱1-۷2۱3‬قحطی بزرگی بود که تلفات جانی‬

‫فاوانی را در ایران سبب شد‪ .‬در این قحطی عالوه بر بی کفایتی‬
‫شاهان قاجار‪ ،‬دولت انگلیس متهم به نسل کشی شد‪ .‬در این‬
‫قحطی حدود ‪ ۱۳‬درصد از مردم ایران به دلیل گرسنگی و سوء‬
‫تغذیه و بیماری های ناشی از آن جان باختند‪.‬‬

‫پایان حکومت قاجار‪:‬‬

‫اندکی پس از کودتای ‪ ۷2۱۱‬و قدرت گرفتن سردار سپه‪ ،‬احمد‬

‫شاه به اروپا رفت‪.‬‬
 ‫پس از خروج احمد شاه از ایران‪ ،‬عوامل رضاخان رئیس‬
‫جمهور شدن سردار سپه را پیش آوردند که با مخالفت و مقاومت‬
‫شدید برخی سیاسیون‪ ،‬روحانیون و مردم‪ ،‬و ارح جمهوری با‬
‫شکست روبرو شد‪ .‬پس از اعالم وفاداری سردار سپه به احمد‬
‫شاه‪ ،‬وی به ایران بازگشت اما بار دیگر پس از نخست وزیری‬
‫سردار سپه به اروپا رفت‪.‬‬

‫سرانجام سید محمد تدین‪ ،‬نایب رئیس مجلس پنجم شورای ملی‬
‫در روز ‪ ۱‬آبان ‪ ۷۰۳۱‬خورشیدی الیحهای را به مجلس ارائه‬
‫نمود که با تصویب آن توسط نمایندگان مجلس‪ ،‬احمد شاه از‬
‫سلطنت خلع شد و حکومت موقت به رضاخان پهلوی سپرده شد‪.‬‬
‫سپس با تشکیل مجلس موسسان که سردار سپه ترتیب داده بود‪،‬‬
‫با برکنار کردن آخرین شاه‪ ،‬دودمان قاجار به پایان رسید‪ .‬در‬
‫‪ 2۷‬آذر ‪ ۷۰۳۱‬سلطنت ایران به رضا شاه پهلوی واگذار شد‪.‬‬
‫مراسم تاجگذاری رضا شاه در ‪ ۱‬اردیبهشت ‪ ۷۰۳۱‬انجام شد‪.‬‬
‫در روز نهم آبان ‪ ۷۰۳۱‬با تصویب ماده واحده ای در مجلس‬
‫شورای ملی ایران‪ ،‬رسما انحالل سلسله قاجار اعالم شد‪ .‬و در‬
‫‪ 22‬آذرماه ‪ ۷۰۳۱‬سلطنت دائمی در ایران به رضاخان و‬
‫خانواده اش واگذار شد‪.‬‬
 ‫تحقیق گروه ‪ ۱‬مطالعات اجتماعی‬

‫کالس نهم ‪۰۳۱‬‬

‫سرگروه‪ :‬شهراد شیریان بیرانوند‬

‫اعضا‪:‬محمدحسام مومنی‪-‬آرمان خورشیدوند‪ -‬بهدادعلیپور‪-‬آرش‬

‫صادقی‬