‫عنوان تحقیق‪ :‬دودمان یا سلسله قاجار‬ ‫به نام خدا‬

‫دودمان قاجار نام سلسله ایرانی است که از حدود سال ‪ ۷۷۱۱‬تا ‪۷۰۳۱‬‬
‫بر ایران قاجاری به مدت حدود ‪ ۷۰۳‬سال فرمانروایی کردند‪ .‬بنیانگذار‬
‫این سلسله آقا محمد خان قاجار بود‪ .‬خاندان قاجار یکی از خانوادههای‬
‫دارای زیر شاخههای نسبتا زیاد در ایران محسوب میگشت و آخرین‬
‫دودمان پادشاهی ترک زبان تاریخ ایران از این خاندان بود‪ .‬اعضای‬
‫این خاندان از نوادگان شاهزادگان قاجار هستند‪ .‬آقامحمدخان قاجار پس‬
‫از فتح قفقاز و سرکوب کلیه امراء و حکام داخلی در تهران مستقر شد‬
‫و آن را پایتخت خود نامید‪ .‬آشنایی با تمدن غرب و معاهده های مهم‬
‫موجب انقالب مشروطه شد‪ .‬بعد از انقالب مشروطه که در زمان مظفر‬
‫الدین شاه انجام شد‪ ،‬محمد علی شاه‪ ،‬پادشاه بعدی مملکت شد و آخرین‬
‫پادشاه قاجار‪ ،‬احمدشاه قاجار بود که در سال ‪ ۷۰۳۱‬برکنار شد و رضا‬
‫پهلوی شاه ایران شد‬

‫ریشه نام قاجار‪:‬‬

‫در حقیقت واژه قاجار از نام یکی از فرماندهان سپاه چنگیزخان مغول‬
‫به نام قاچار نویان گرفته شده است‪ .‬واژه قاجار عربی شده ی واژه‬
‫ترکی قاچار است‪ .‬قاچار به معنی دونده یا کسی که خوب می دود‪ .‬پس‬
‫قاچار نویان که نام قاجار ها از وی گرفته شده است یعنی نویانی که تند‬
‫می دود‪ .‬نویان هم یک نام ترکی است‪.‬‬
 ‫شاهان قاجار‪:‬‬

‫شاهان قاجار به ترتیب عبارتند از‪:‬‬

‫به مدت ‪ ۷1‬سال‬ ‫‪ -۷‬آقا محمد خان‬

‫به مدت ‪ ۰3‬سال و ‪ 1‬ماه‬ ‫‪ -2‬فتحعلی شاه‬

‫به مدت ‪ ۷۱‬سال‬ ‫‪ -۰‬محمد شاه‬

‫به مدت ‪ ۱۳‬سال‬ ‫‪ -۱‬ناصر الدین شاه‬

‫به مدت ‪ ۷۳‬سال‬ ‫‪ -۱‬مظفرالدین شاه‬

‫به مدت ‪ ۰‬سال‬ ‫‪ -3‬محمدعلی شاه‬

‫به مدت ‪ ۷3‬سال‬ ‫‪ -۱‬احمد شاه‬

‫اقدامات و رخداد های مهم در دوران حکومت قاجاریه‪:‬‬

‫به دلیل ‪ ۷1‬سال فتح و تثبیت خستگی ناپذیر آقا محمد خان است که‬
‫ایران سرانجام تحت سلطنت یک پادشاه واحد قرار گرفت و بدین‬
‫ترتیب توانست از طوفانهای قرن نوزدهم و اوایل بیستم عبور کند‪.‬‬
‫قاجارها باعث وحدت کشوری شدند که پیش از آن سالها در آشوب و‬
‫تصویری از شکوه و عظمت شاهنشاهی را که آخرین بار در دوران‬
‫صفویه در قرن ‪ ۷۱‬دیده شده بود دوباره زنده کردند‪ .‬رنگها و‬
‫ترتیب آنها در پرچم کنونی ایران در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه‬
‫قاجار و در زمان صدارت امیرکبیر مدون گردید و برای اولین بار نیز‬
‫در دوران صدارت امیرکبیر به سال ‪ ۷1۱۱‬در سفارت ایران در لندن‪،‬‬
‫پرچم شیر و خورشید ایران برافراشته شد‪.‬‬

‫همزمان با دوران حکومت قاجاریه که مصادف با اوج انقالب صنعتی‬

‫در اروپا بود‪ ،‬ایران با دنیای غرب آشنا گردید‪ .‬بسیاری از‬
‫دستاوردهای دنیای صنعتی همچون کارخانههای تولید انبوه‪ ،‬تولید‬
‫الکتریسیته‪ ،‬چاپخانه‪ ،‬تلگراف‪ ،‬تلفن‪ ،‬چراغ برق‪ ،‬شهرسازی مدرن‪،‬‬
‫راهسازی مدرن‪ ،‬راه آهن‪ ،‬سالن اپرا در کشور های صنعتی به وقوع‬
‫پیوسته بودند‪ ،‬بنابراین در ایران نیز تالش گردید که مشابه آنها به اجرا‬
‫گذاشته یا احداث گردد‪ .‬تمامی اولین اقدامات در جهت مدرنیزاسیون با‬
‫کوششهای عباس میرزا در تبریز آغاز شد اما به علت مرگ نابهنگام‬
‫وی بعدها امیرکبیر این اقدامات را در تهران پی گرفت‪ .‬مدرسه‬
‫دارالفنون در زمان صدارت امیرکبیر در ‪ ۱‬شعبه تاسیس شد و اولین‬
‫مدرسه جدید ایران بود‪ .‬شاهزادگان قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون‬
‫بودند‪ .‬در دارالفنون اصول علمی جدید و دانشهای مهندسی‪ ،‬پزشکی و‬
‫فنون به جوانان آموزش داده میشد و بسیاری از معلمهای آن از اروپا‬
‫و به ویژه از کشورهایی چون اتریش‪ ،‬اسپانیا‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬و فرانسه به کار‬
‫گرفته شده بودند‪ .‬اعزام اولین گروهها از دانشجویان ایرانی به اروپا‬
‫جهت تحصیل در شاخههای پزشکی و مهندسی در زمان حکومت‬
‫قاجاریه و توسط عباس میرزا انجام پذیرفت‪ .‬در زمان این سلسله و بعد‬
 ‫از کشمکش بسیار بین شاهان قاجار و آزادیخواهان‪ ،‬جنبش مشروطه‬
‫در ایران برپا شد و سرانجام ایران دارای مجلس شد و سرانجام ایران‬
‫دارای مجلس شد و بخشی از قدرت شاه به مجلس واگذار گردید‪ .‬در‬
‫زمان محمد شاه قاجار‪ ،‬میرزا ابوالقاسم قائم مقام وزیر کاردانی بود و‬
‫به شایستگی کارها را پیش میبرد ولی محمد شاه او را کشت و جایش‬
‫را به حامی میرزا آقاسی داد‪ .‬در زمان ناصر الدین شاه‪ ،‬میرزا تقی‬
‫خان امیرکبیر به پیرایش و آراستن ایران میکوشید ولی ناصرالدین شاه‬
‫او را کشت سپس هم حاجی میرزا حسین خان سپهساالر به کارهایی‬
‫برخاست ولی ناصرالدین شاه او را نگه نداشت و مردم نیز ارح او و‬
‫کارهایش را ندانستند‪ .‬از اوایل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار‬
‫ناخشنودی مردم و ستم وابستگان حکومت رو به افزایش بود‪ .‬تاسیس‬
‫دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحوالت جهانی‬
‫اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو‬
‫بخشید‪ .‬کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی که‬
‫آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سید جمال الدین‬
‫دانسته بود کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی را سبب شد‪.‬‬

‫مهم ترین قرارداد های منعقد شده ایران و انگلستان در دوره قاجار‪:‬‬
‫قرارداد محمل ‪ -‬قرارداد پاریس ‪ -‬امتیاز کشتیرانی در کارون ‪ -‬امتیاز‬
‫توتون و تنباکو ‪ -‬قرارداد مفصل ‪ -‬امتیاز تلگراف – امتیاز التاری –‬
‫قرارداد تهران – امتیاز رویتر ‪ -‬امتیاز بانک شاهنشاهی‬

‫قراردادهای منعقد شده بین ایران و انگلستان در دوره قاجار یکی از‬
‫رویدادهای مهم آن زمان بوده است که آشنایی با آنها‪ ،‬باعث فهم بهتر‬
‫آن دوران میگردد‪.‬‬

‫صدر اعظم های ایران در دوره قاجار‪:‬‬

‫در زمان آقامحمد خان‪ :‬حاج ابراهیم کالنتر‬

‫در زمان فتحعلی شاه‪ -۷ :‬حاج ابراهیم خان کالنتر ‪ -2‬میرزا شفیع‬
‫مازندرانی ‪ -۰‬محمد حسین صدر اصفهانی ‪ -۱‬عبدهللا خان امین الدوله‬
‫‪ -۱‬هللا یارخان آصف الدوله‬

‫در زمان محمدشاه‪ -۷ :‬میرزا ابوالقاسم قاعم مقام فراهانی ‪ -2‬حاجی‬

‫میرزا آقاسی‬

‫در زمان ناصر الدین شاه‪ -۷ :‬میرزا تقی خان فراهانی ‪ -2‬میرزا‬
‫آقاخان نوری ‪ -۰‬میرزا محمد خان سپهساالر ‪ -۱‬میرزاحسین سپهساالر‬

‫‪ -۱‬میرزا یوسف آشتیانی مستوفی الممالک ‪ -3‬میرزا اعلی اصغرخان‬

‫اتابک‬

‫جنگ ها‪:‬‬
 ‫در زمان قاجار مصادف بود با دوران استعمار و جهانگشایی‬
‫امپراتوریهای مدرن‪ .‬در این دوران ایران درگیر جنگهای متعددی‬
‫شد و سالها مقابل روسها و انگلیسیها مقاومت کرد‪ .‬با اینکه ایران‬
‫در دوران قاجار برخالف کشورهای منطقه هرگز مورد استعمار قرار‬
‫نگرفت ولی بخشهایی از خاک خود را در این جنگها به ویژه با‬
‫روسیه از دست داد‪ .‬دو جنگ بزرگ بین ایران و روسیه در زمان‬
‫پادشاهی فتحعلی شاه قاجار روی داد‪ .‬این جنگها با شکست ایران از‬
‫روسیه پایان یافت بخشهایی از ایران به قلمرو امپراتوری روسیه‬
‫پیوست‪ .‬در این جنگها ایران و روسیه معاهده گلستان و معاهده‬
‫ترکمنچای را امضا کردند‪.‬‬

‫دو جنگ بین ایران و امپراطوری بریتانیا که در صدد گسترش‬

‫امپراتوری بود در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار روی داد‪ .‬در‬
‫این جنگها ایران و انگلیس معاهده پاریس را امضا کردند‪.‬‬

‫اقتصاد‪:‬‬

‫واحد پول ایران در دوران قاجاری‪( ،‬قران) نام داشت که از نقره‬

‫ضرب میشد‪ .‬هر قران ‪ 2۳‬شاهی و هر شاهی ‪ ۱۳‬دینار ارزش داشت‬
‫یعنی هر قران برابر ‪ ۷۳۳۳‬دینار بود‪ .‬هر تومان نیز ‪ ۷۳‬قران یا ‪۷۳‬‬
‫هزار دینار ارزش داشت‪ .‬اصطالح لایر در برخی نقاط کشور رایج‬
‫بود و به یک قران و ‪ ۱‬شاهی گفته میشد‪ .‬سکههای سیاه و کم ارزشی‬
‫هم با نام بول و قاز رایج بودند‪.‬‬

‫در دوره قاجار دو قحطی بزرگ در ایران رخ داد‪.‬‬

‫قحطی بزرگ ‪ : ۷2۱۱-۷2۱۳‬که باعث تلفات جانی فراوانی در ایران‬

‫شد‪ .‬بر حسب برآورد ها‪ ،‬حدود یک دهم جمعیت ایران در این سال ها‬
‫از گرسنگی مردند‬

‫قحطی بزرگ ‪ :۷2۱1-۷2۱3‬قحطی بزرگی بود که تلفات جانی فاوانی‬

‫را در ایران سبب شد‪ .‬در این قحطی عالوه بر بی کفایتی شاهان‬
‫قاجار‪ ،‬دولت انگلیس متهم به نسل کشی شد‪ .‬در این قحطی حدود ‪۱۳‬‬
‫درصد از مردم ایران به دلیل گرسنگی و سوء تغذیه و بیماری های‬
‫ناشی از آن جان باختند‪.‬‬

‫پایان حکومت قاجار‪:‬‬

‫اندکی پس از کودتای ‪ ۷2۱۱‬و قدرت گرفتن سردار سپه‪ ،‬احمد شاه به‬
‫اروپا رفت‪.‬‬

‫پس از خروج احمد شاه از ایران‪ ،‬عوامل رضاخان رئیس جمهور شدن‬
‫سردار سپه را پیش آوردند که با مخالفت و مقاومت شدید برخی‬
‫سیاسیون‪ ،‬روحانیون و مردم‪ ،‬و ارح جمهوری با شکست روبرو شد‪.‬‬
 ‫پس از اعالم وفاداری سردار سپه به احمد شاه‪ ،‬وی به ایران بازگشت‬
‫اما بار دیگر پس از نخست وزیری سردار سپه به اروپا رفت‪.‬‬

‫سرانجام سید محمد تدین‪ ،‬نایب رئیس مجلس پنجم شورای ملی در روز‬
‫‪ ۱‬آبان ‪ ۷۰۳۱‬خورشیدی الیحهای را به مجلس ارائه نمود که با‬
‫تصویب آن توسط نمایندگان مجلس‪ ،‬احمد شاه از سلطنت خلع شد و‬
‫حکومت موقت به رضاخان پهلوی سپرده شد‪ .‬سپس با تشکیل مجلس‬
‫موسسان که سردار سپه ترتیب داده بود‪ ،‬با برکنار کردن آخرین شاه‪،‬‬
‫دودمان قاجار به پایان رسید‪ .‬در ‪ 2۷‬آذر ‪ ۷۰۳۱‬سلطنت ایران به رضا‬
‫شاه پهلوی واگذار شد‪ .‬مراسم تاجگذاری رضا شاه در ‪ ۱‬اردیبهشت‬
‫‪ ۷۰۳۱‬انجام شد‪ .‬در روز نهم آبان ‪ ۷۰۳۱‬با تصویب ماده واحده ای‬
‫در مجلس شورای ملی ایران‪ ،‬رسما انحالل سلسله قاجار اعالم شد‪ .‬و‬
‫در ‪ 22‬آذرماه ‪ ۷۰۳۱‬سلطنت دائمی در ایران به رضاخان و خانواده‬
‫اش واگذار شد‪.‬‬

‫تحقیق گروه ‪ ۱‬مطالعات اجتماعی‬

‫کالس نهم ‪۰۳۱‬‬

‫سرگروه‪ :‬شهراد شیریان بیرانوند‬

‫اعضا‪:‬محمدحسام مومنی‪-‬آرمان خورشیدوند‪ -‬بهدادعلیپور‪-‬آرش صادقی‬