T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MALZEME ÜRETİM LABORATUVARI-I DERSİ

YOĞUNLUK DENEYİ FÖYÜ

2020-2021 GÜZ DÖNEMİ

 1. DENEYİN AMACI
Arşimet yoğunluk ölçüm metodu ile hacmi bilinmeyen bir malzemenin yoğunluğunu ölçmek.
2. TEORİK BİLGİ
Yoğunluk
Yoğunluk malzemenin fiziksel ve mekanik özelliklerinde bilinmesi gereken önemli
kavramlardan biridir. Kısaca yoğunluk birim hacimdeki madde miktarı olarak
tanımlanmaktadır. Formülü ise aşağıda belirtildiği gibidir.

𝑚
ρ= (g/cm3)
𝑉
Burada  yoğunluğu, m kütleyi ve V ise hacmi temsil etmektedir.

Teorik yoğunluk

𝑛.𝐴
ρ=
𝑉𝐾 .𝑁𝐴

n:Atom sayısı (atom)

A: Atom ağırlığı (g/mol)
VK: kristal hacmi
NA: Avagadro sayısı (atom/mol)

Örneğin YMK kristal yapıya sahip atom yarı çapı 0,143 nm, atom ağırlığı ise 26,98 g/mol olan
Al’ nin teorik yoğunluğunu hesaplamak istersek
YMK yapı da 4 atom olduğuna göre n=4 tür, A=26,98 g/mol, NA= 6,02·1023 atom/mol, YMK
yapının hacmi ise a3 ile hesaplanmaktadır.

Burada a değeri kafes üzerindeki atomsal dağılımla yarıçap R olarak kabul edilirse örneğin
(100) düzleminden hesap yapılarak a2+a2=(4R)2 şeklinde denklem oluşturularak buradan a=2√2
R şeklinde hesaplanır. Buradan VK,

VK= 16√2 ( 0,143·10-7)3 = 6,67·10-23 cm3 bulunur ve teorik yoğunluk

4·26,98
ρ= = 2,71 g/ cm3 olarak hesaplanabilmektedir.
6,67·10−23 .6,02·1023
Malzemelerin hacimleri içerisinde boşluk ve safsızlık içermesinden dolayı teorik yoğunluk
değerlerini elde etmek çok zordur. Yapı içerisindeki kusurlar, homojensizlikler, empirüte,
porozite ve malzemenin saflığı teorik yoğunluğun aynısını elde etmeyi kısıtlamaktadır. Örneğin
boşluklar yapı içerisinde kapalı kaldıkları için bunlara kapalı porozite denirken, yüzeyde
görünen ve girinti çıkıntı şeklindeki boşluklarda görünür porozite olarak isimlendirilmektedir.
Bu nedenle yoğunluk hesaplamaları görünen yoğunluğa göre yapılır. Eğer malzeme su
emebilen bir malzeme ise malzemede var olan porozite hesaplanabilir, fakat belirtildiği gibi
safsızlık ve empürite miktarları da tam olarak bilinmediğinden aslında net bir porozite miktarı
elde etmek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle görünür yoğunluk yani malzemenin mevcut
hacmi ve kütlesi kullanılarak yoğunluk ölçümleri yapılmaktadır.
Arşimet prensibine göre suyun kaldırma kuvveti sayesinde yoğunluğu bilinen bir sıvıda askıda
kalan cismin ağırlığından hacime geçiş yapılarak hesaplanabilmektedir. Yani yer değiştiren sıvı
kütlesi o cismin hacmine eşittir.
Örneğin bir numune havada 40N luk bir kuvvete sahipken cismin su (d=1000 kg/m3)
içerisindeki daldırıldığında bu kuvvetin 32N’ luk bir kuvvete düştüğünü varsayalım. Burada
suyun kaldırma kuvvetinin 40-32=8N olduğunu anlamış oluruz.
Fk=Vb.ds.g olduğuna göre Vb = 8,15 . 10 - 4 m3 olarak bulunur. 40N luk havadaki yükün ağırlığı
F=m.a dan 40N=m.9,81 m= 4,077 kg bulunur.
Veriler yoğunluk formülünde yerine konursa d=m/V = 4,077/(8,15.10-4) =5002 kg/ m3 =5 g/cm3
Burada yük yerine kütlelerin gram olarak verildiğini düşünürsek hacim, yer değiştiren kütle
olacağından (cismin ağırlığı-sıvıdaki ağırlığı) yoğunluk 40/(40-32) = 5 g/cm3 çıkacaktır. Buna
göre aşağıdaki şekilden Arşimet’ in yoğunluk formülü şu şekilde gösterilebilir.

Bu deneyde hacmi belirsiz olan bir malzemenin görünür yoğunluğu hesaplanacaktır. Sırayla şu
şekilde hacim ölçülecektir. Bunun için önce malzemenin numunenin havadaki ağırlığı tartılarak
ms değeri bulunacaktır. Daha sonra Arşimet kiti yardımıyla su içerisinde cismin askıda
kaldığında ki ağırlığı tartılacaktır ve elde edilen veri kaldırma kuvvetini ağırlık cinsinden
verecektir. Suyun yoğunluğu 1 g/cm3 olduğundan bu değer aynı zamanda hacmi eşit
olduğundan bulunan değer havadaki değere bölündüğünde deneyde kullanılan numunelerin
yoğunlukları hesaplanmış olacaktır.
Buna alternatif olarak birkaç yöntem daha bulunmaktadır. Örneğin ağzına kadar tam dolu olan
bir kaba cisim bırakılarak taşan su, dereceli litre kabında biriktirilirse cismin direk hacmi elde
edilmiş olur ve buradan cismin havadaki ağırlığına bölünerek yoğunluk hesaplanabilir.
Bir diğer yöntem olarak ise dereceli kap içerisine atılan cismin dereceli kapta meydana getirdiği
yükseklik farkından hacmi hesaplanır ve cismin kuru havadaki ağırlığına oranlanarak yoğunluk
hesabı yapılabilir.
Farklı Arşimet kitleri oluşturularak alternatif metotlarla yoğunluk ölçümleri yapmak
mümkündür. Arşimet kitlerinde amaç yüzey cismin hacmini elde etmektir ve böylelikle su
emmeyen karmaşık hacimli numunelerin yoğunlukları kolaylıkla ölçülebilir.

3. DENEYDE KULLANILACAKLAR

 Hassas terazi
 Arşimet kiti
 Yoğunluğu ölçülecek numuneler

4. DENEYİN YAPILIŞI
Yoğunluğu ölçülecek olan numunelerin kuru havada ki ağırlıkları ölçülecektir. Daha sonra hassas
terazide kurulan Arşimet kiti yardımıyla cismin sıvı içerisindeki ağırlığı ölçülecek ve elde edilen
verilerle cismin yoğunluğu hesaplanacaktır.

Raporda İstenenler:

1. Deneyi rapor formatına göre anlatınız.

2. Demirin teorik yoğunluğunu hesaplayınız. (Demir için gerekli bilgileri kendiniz
araştırınız, kristal yapı, atom ağırlığı vs.)
3. Deney sonucunda elde edilen yoğunlukla teorik olarak elde edilen yoğunluk arasındaki
fark nelerden kaynaklanmış olabilir.