ZKTLE (YOUNLUK)

www.ogretmen.info

Bir maddenin birim hacminin ktlesine zktle veya younluk denir. Birim hacim olarak 1 cm3, ktle birimi olarak da g alrsak, zktle birimi g/cm3 olur.

Bir maddenin ktlesi(m) hacmi(v) bilinirse ;o maddenin zktlesi(d), d=m/v bants ile bulunabilir.
Bir maddenin ktlesi ile hacmi orantl olarak deimektedir. Ayn madde iin ktlenin hacme oran sabittir.

Uluslar aras birim sisteminde (SI) ktlenin birimi kg hacmin birimi m3 tr. Buna gre zktlenin birimi kg/m3 olur. Yani hacmi 1m3 olan cismin ktlesi, zktleyi verir. Gnlk yaantda ve laboratuar ortamnda ktle birimi olarak gram (g) , hacim birimi olarak litre (L) veya santimetrekp (cm3) kullanlmaktadr. Buna gre zktle birimi g/L veya g/cm3 olmaktadr.

Baz maddeleri birbirinden ayrt etmek kolaydr. rnein su ile st birbirinden kolaylkla ayrt edebiliriz. Fakat etil alkol ile suyu kolay ayrt edemeyiz.

Maddeleri birbirinden ayrt edebilmek iin zktle, erime noktas, donma noktas, esneklik ve zs gibi ayrt edici zelliklerden yararlanlr.

Katlarn zktlesi
zktlenin llebilmesi iin nce ktle ve hacim llmesi gerekir. Ktle ve hacim llmesi kat, sv ve gazlarda farkl yntemlerle yaplmaktadr.
Katlar geometrik bir ekle sahip olduklarnda, boyutlar llerek hacim hesaplanr. Ktle de eit kollu terazi ile llr. Ktle/hacim oranndan zktle bulunur.

Svlarn zktlesi
Svlar birbirinde ayrt etmenin en kolay yolu younluunu bulmaktr. Svlarn younluu dansimetre yada piknometre ile llr. Ktle/hacim oran svnn miktarna deil, trne baldr. Bu yzden farkl olan sv maddelerin ktle/hacim oranlar da farkldr. zktle svlar iin ayrt edici bir zelliktir. Sv karmnn zktlesi bulunurken svlarn birbiri iinde znp, znmediine dikkat etmeliyiz. Svlar birbiri iinde znyorsa hacim klmesi olur, znmyorsa olmaz.

Svlarn zktlesi
Eer svlar birbiri iinde znmyorsa karmn zktlesi: Dk = mtop / vtop = m1 + m2 / v1 + v2 bantsndan bulunur.

Karmdaki svlarn hacimleri eit ise :

Dk = m1 + m2 / v1 + v2 = d1v + d2v / v + v bantsndan bulunur.

Karmdaki svlarn ktleleri eit ise:

Dk = m1 +m2 / v1 +v2 = m + m / m / d1 + m / d2 bantsndan bulunur.
mtop= Toplam Ktle vtop= Toplam Hacim m1= 1.maddenin ktlesi m2=2. maddenin ktlesi v1=1. maddenin hacmi v2=2. maddenin hacmi

Gazlarn zktlesi
Gazlarn ktle/hacim orann lmek, kat ve svlara gre olduka zordur. nk gazlarn ok byk hacimleri doldurmas ktlenin ve hacmin llmesini gletirir. Ayrca gazlarn hacimleri scaklk ve basn etkisi ile nemli lde deimektedir. Bu nedenle gazlarn zktlesi sabit deildir.

BAZI MADDELERN ZKTLELER (YOUNLUKLARI )

KATILAR MADDE Gm Bakr Demir inko yot Kkrt Yemek tuzu Buz Platin Altn Kurun ZKTLE (g/cm3) 10,50 8,90 7,80 7,10 4,30 2,40 2,20 0,79 21,4 19,3 11,3 Civa Slfrik asit Karbon tetraklorr Su Zeytinya Benzen Asetik asit Etilalkol Eter Aseton Benzin MADDE SIVILAR ZKTLE (g/cm3) 13,60 1,84 1,60 1,00 0,90 0,88 0,79 0,78 0,71 0,792 0,879 GAZLAR MADDE Karbondioksit Oksijen Hava Azot Helyum Hidrojen Klor Btan Hidrojen klorr Amonyak Etilen ZKTLE (g/cm3) 1,8.10-3 1,3.10-3 1,29.10-3 1,2.10-3 1,8.10-4 8,4.10-5 3,21.10-3 2,52.10-3 1,64.10-3 7,71.10-4 1,26.10-5

Bronz
Kalay Alminyum Sodyum klorr Potasyum nitrat Pirin

8,8
7,29 2,70 2,16 2,11 8,4

Younluun llmesi
Younluk lerler, dorudan younluu verecek biimde taksimatlandrlm aygtlardr. Bazen eitli sulu zeltilerin deriimini tamamlamak zere derecelendirilirler. Bu durumda kullanm biimine gre aygta asitler, alkoller, stler vb. adlar verilir.

ekil: Rousseau younluk leri

Yandaki ekilde yani Rousseau younluk lerinde stun zerinde bir mn iareti bulunan kk bir balk geirilmitir. Aygt damtlm su ierisine atlr ve balk mn izgisine kadar damtk su ile doldurulursa, su dzeyi stunun 1 taksimatna gelir. Balk bir baka sv ile doldurulursa, su dzeyindeki taksimat dorudan younluu verir. Aygt younluu bilinen svlar kullanlarak ayarlanr. Younluk ler az miktardaki svlarn younluunu lmeyi salar.

Younluun llmesi
Sv iindeki hacimleri sabit olan, fakat arlklar azalp oaltlabilen sabit hacimli younluklerler (rnein Fahrenheit younlukleri ) ve sv iindeki hacimleri svnn younluuyla deien sabit arlkl younluklerler olmak zere iki tr younluk ler vardr.
En ok kullanlan younluklerler sabit arlkl younluk lerlerdir. Sabit arlkl bir younluk lerle bir svnn younluu yada bir zeltinin deriimi, ok duyarl olmamakla beraber olduka abuk belirlenir.

Younluun llmesi
Sabit hacimli younluk lerler;dalan ksmn V hacmi sabit kalmak kouluyla deiik zgl arlkl svlar iine daldrlan younluklerin dengede kalabilmesi iin arlnn deitirilmesi gerekir. Bu amala younluklerin zerine yerletirilmi bulunan bir terazi kefesine iaretlenmi ktleler konur. Eklenen yada karlan ktlelerin arlklarna gre svnn zgl arl belirlenir.
Sabit arlkl younluk ler.Svnn zgl arl deitii zaman dalan ksmn V hacmi de deiir. Bu hacimdeki kk deimelerin deerlendirilmesi iin younluklerin st taraf zerinde taksimat bulunan bir ubuk ekline getirilmitir; bu ubuk zerinden svnn serbest yz hizasndaki deer okunabilir. Dolaysyla sabit arlkl younluklerler zgl arln dorudan doruya okunmasn salarlar ve zerindeki taksimat ne kadar sk ise o kadar duyarldrlar.

Younluun llmesi
Sudan daha ar svlar iin yaplan younluk lerler saf suya daldrldklar zaman su dzeyi ubuun st tarafnda bulunur;buna karlk sudan daha hafif svlar iin yaplanlar saf suya batrldklarnda su dzeyi ubuun alt tarafnda yer alr. Bu aralar zerindeki taksimata gre younlukler (bu durum da zerindeki taksimat dorudan doruya younluu verir ve suya daldrldklarnda 1 deeri okunur; taksimat izgileri arasndaki mesafe ayn deildir.) yada asit ler, alkoller , tuzler, stler vb. adlarn alrlar.Bunun nedeni zerindeki zel taksimatn bir asit, alkol yada tuz zeltisinin deriimini veya stn iindeki yal maddelerin oran vb. vermeleridir; bunlar su iinde 0 taksimatna kadar dalarlar.

Younluun llmesi
Baum younlukleri: Sabit arlkl bir younluklerdir. 1961 ylndan beri yasal olmayan (Baum derecesi cinsinden) taksimat gelii gzel seilmi olmakla beraber Baum tarafndan tasarlanan ara ve birim kullanlarak herhangi bir zeltinin deriiminin belirlenmesine olanak verir.

rnek Sorular
1-)
ekildeki K , L ve M kaplar tama borularna kadar birbirine karmayan deiik svlarla doldurulmulardr. K kabndaki svnn z ktlesi 2d, L kabndaki svnn z ktlesi d, M kabndaki svnn z ktlesi ise d/2 dir.

K kabna zktlesi d, arl P olan bir cisim atldnda, M kab ka P arlar?

a-) P/4

b-) P/2

c-) P

d-) 2P

e-) 4P

rnek Sorular
2-)
ekildeki zde kaplarda bulunan svlar bo bir kaba boaltlarak homojen karm yaplyor. Karmn ktlesi, x svsnn ktlesinin iki kat olduuna gre svlarn ve karmn younluklar arasndaki byklk ilikisi nedir.

a-) dx > dk > dy

b-) dy > dk > dk

c-) dx = dk = dy

d-) 2dy > dk > dx

e-) dy > dk > 2dy

rnek Sorular
3-)
Birbiriyle karabilen x,y svlar ve bunlarn karmndan oluan z svsnn ktle-hacim grafikleri ekildeki gibidir. Buna gre, aadaki kaplardan hangilerindeki x svsnn zerine, y svs konularak z karm elde edilebilir?

rnek Sorular
4-)

ekildeki silindirlerin ktleleri eit olduuna gre yapldklar maddelerin zktleleri oran d1/d2 katr?

a-) 1

b-) 2

c-) 3

d-) 4

e-) 5

rnek Sorular
5-)
ekildeki I ve II kaplarnda hacimleri ve younluklar farkl svlar vardr. Bo bir kaba bunlardan belli miktarlarda konduunda kaptaki svnn arl birbirine eit oluyor.

Buna gre, I kabndan alnan svnn hacmi ne kadardr?

a-) v

b-) 3/2

c-) 2v

d-) 5/2

e-) 3v

rnek Sorular
6-)

Younluu 0,6 g/cm3 olan sv iine 480g ktleli bir cisim brakldnda 60g sv tatna gre, cismin younluu ka g/cm3 tr?

a-) 1,2

b-) 2,4

c-) 4,2

d-) 4,8

e-) 5

rnek Sorular
7-)

ekildeki musluklar zdetir. K musluundan su akarken L musluundan 2g/cm3 zktleli bir sv akyor. Bo kap, K den akan su ile yarsna kadar su ile doldurulduktan sonra L musluu da alyor ve kabn geri kalan ksmn iki musluk birlikte dolduruyor. Kap dolduu an karmn zktlesi ka g/cm3 olur?

Not: Suyun zktlesi 1 g/cm3 tr.

a-) 3/4

b-) 1

c-) 3/2

d-) 5/4

e-) 3

rnek Sorular
8-)
zktlesi 0,8 g/cm3 olan bir ya, 1 litrelik bir kaba dolduruluyor. Yan ktlesi ka kgdr?

a-) 0,8

b-) 1

c-) 1,8

d-) 8

e-) 10

Dersimiz bitti.
www.ogretmen.info