Blm 3

SAF MADDENN
ZELLKLER

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Amalar
Saf madde kavramnn tantlmas
Faz deiimi ileminin fizik ilkelerinin incelenmesi
Saf maddenin P-v-T yzeylerinin ve P-v, T-v ve P-T zelik
diyagramlarnn gsterimi
zelik veri tablolarndan saf maddenin termodinamik
zeliklerin belirlenmesi iin izlenecek yolun gsterimi.
Sanal bir madde olarak mkemmel gaz ve mkemmel gaz
hal denkleminin tanmn yapmak
zgn problemlerin mkemmel gaz hal denklemi ile
zmnn uygulanmas
Gerek gazlarn mkemmel gaz davranndan farkllnn
bir ls olan sktrabilme arpan tanmlanmas
Yaygn olarak bilinen dier hal denklemlerinin verilmesi.
2

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

SAF MADDE
Saf madde: Her noktasnda ayn ve deimeyen bir kimyasal
bileime sahip olan maddeye denir.
Hava deiik gazlardan oluan bir karmdr, kimyasal bileiminin
her noktada ayn ve deimez olmasndan dolay saf maddedir.

Azot ve gaz halindeki hava saf

maddelerdir
3

Sv-buhar karm su saf bir

maddedir, ama sv ve gaz
havann karm saf bir madde
deildir
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

SAF MADDENN FAZLARI

Kat bir cismi
oluturan
molekller, yay
benzeri
molekller aras
kuvvetlerle
yerlerinde
tutulurlar

Bir katda, molekller

arasndaki itici
ve ekici gler,
moleklleri nispeten
birbirinden ayn
uzaklklarda tutma
eilimindedirler .

Atomlarn farkl fazlardaki dzenleri: (a) bir katdaki molekller nispeten sabittir, (b)
sv fazda molekl gruplar birbirleri etrafnda hareket ederler ve (c) gaz faznda
molekller rastgele hareket ederler.
4

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

SAF MADDELERN FAZ DEM LEMLER

Sktrlm sv (soutulmu sv): Henz buharlama aamasna
gelmedii bir durumdur.
Doymu sv: Buharlama balangc olan hale denir.
1 atm basnta ve 20
oC scaklkta su
sv fazndadr
(sktrlm sv)

1 atm basnta ve
100 oC scaklkta
su buharlama
balangcndadr
(Doymu sv)
5

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Doymu buhar: Youmann snrnda olan buhara.

Doymu sv-buhar karm: Bu durumda sv ve buhar fazlar bir arada
ve dengede bulunur.
Kzgn buhar: Youma snrnda olmayan (yani doymu buhar gibi deil)
buhara denir.

Daha fazla s transfer

edildiinde doymu svnn bir
blm buharlar. (doymu
sv-buhar karm)
6

1 atm basnta svnn son

damlas da buharlancaya
kadar scaklk 100oCde sabit
kalr. (doymu buhar)

Daha fazla s transfer

edildiinde buharn
scakl artmaya
balar. (kzgn buhar)

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Burada izah edilen hal deiiminin tamam bu kez su sabit basnta

soutularak tersine evrilirse, su benzer bir yol izleyerek, baka bir deyile
ayn hallerden geerek, yeniden 1 haline dnecektir. Bu hal deiimi
srasnda aa kan snn miktar, stma ilemi srasnda eklenen snn
miktarna tamamen eit olacaktr.

Sabit basnta
suyun stlmasnn
T-v diyagramnda
gsterimi

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Doyma Scakl ve Doyma Basnc

Suyun kaynamaya balad scaklk basnca baldr, bu nedenle
sabitlenmi bir basnta kaynama scakl da belirli bir deere sahiptir.
Su 1 atm basnta 100 C de kaynar
Doyma scakl Tdoyma: Verilen bir basnta saf maddenin faz
deiimlerine balad scaklktr.
Doyma basnc Pdoyma: Verilen bir scaklkta, saf maddenin faz
deiimlerine balad basntr

Saf bir maddenin

sv-buhar doyma
erisi (saysal
deerler su iin
verilmitir).

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Gizli s: Faz deiimi sreci boyunca

alnan veya verilen enerjinin miktar.
Gizli fzyon ss: erime sresince emilen
enerjinin miktarna denir ve donma
sresince ortama verilen enerjiye eittir.
Gizli buharlama ss: Buharlama
sresince ekilen enerjiye gizli buharlama
ss denir ve younlama srasnda aa
kan enerjiye eittir.
Gizli snn bykl faz deiimlerinin
olutuu scakla veya basnca baldr.
1 atm basnta suyun gizli fzyon ss
333.7 kJ/kg ve gizli buharlamann ss
2256.5 kJ/kg dr.
Atmosfer basnc ve dolaysyla suyun
kaynama scakl ykseklikle azalr.
9

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

9

Tdoyma ve Pdoyma Bamllnn Baz Sonular

25 oCden 0
oCye vakumlu
soutma
sresince sebze
ve meyvelerin
basnla scaklk
deiimleri

Atmosfere maruz kalan

sv azotun scakl
-196 oC de sabit kalr ve
bylece test odasnn
scakl da -196 oC olarak
kalr.
10

1775 ylnda Sun

tankndaki hava
boluu
boaltlarak buz
elde edildi.

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

FAZ DEM LEMLER N

ZELK DYAGRAMALARI
zelik diyagramlarnn kullanlmas faz deiiminin gerekletii hal deiimleri srasnda,
zeliklerin nasl deitiini anlamak ve izlemek bakmndan ok yararldr. Bir sonraki
ksmda saf madde iin T-v, P-v, ve P-T diyagramlar gelitirilmi ve aklanmtr

Deiik basnlarda,
saf bir maddenin
sabit basnta faz
deiim erilerinin Tv diyagramnda
gsterimi (Saysal
deerler su iindir).

11

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Doymu sv izgisi
Doymu buhar izgisi
Sktrlm sv izgisi
Kzgn buhar blgesi
Sktrlm sv-buhar
karm blgesi (slak
buhar)

Kritik noktann
zerindeki
basnlarda (P > Pcr),
farkl bir faz deiim
(kaynama ) sreci
yoktur.
12

Saf bir maddenin T-v diyagram

Kritik nokta: Doymu
svyla doymu buhar
hallerinin ayn olduu hal.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Saf bir maddenin P-v diyagram

13

Bir piston silindir dzeneindeki

basn, pistonun arl
azaltlarak drlebilir.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Diyagramlarn Kat Fazyla Beraber Geniletilmesi

Bir madde l nokta
basn ve scaklnda
faz denge durumunda
bulunur.

Donarken hacmi klen bir

madenin P-v diyagram

14

Su iin,
Ttp = 0.01C
Ptp = 0.6117 kPa

Donarken genileyen (su gibi) bir

maddenin P-v diyagram
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Sblimasyon: Kat
fazndan dorudan buhar
fazna gei

Dk basnlarda (l nokta
basncnn altnda) katlar sv
fazndan gemeden buharlar
(sblimasyon)
15

Faz Diyagram

Saf maddelerin P-T diyagram

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

P-v-T yzeyleri bir bakta byk miktarda bilgi salar, fakat termodinamik
analizlerde P-v ve T-v diyagramlaryla almak ok daha uygundur.

Donarken hacmi klen bir

maddenin P-v-T yzeyi
16

Donarken genileyen (su gibi) bir

maddenin P-v-T yzeyi
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

ZELK TABLOLARI
Birok madde iin termodinamik zelikler arasndaki ilikiler basit denklemlerle ifade
edilemeyecek kadar karmaktr.
Bu nedenle zelikler genellikle tablolar araclyla verilir.
Baz termodinamik zelikler kolaylkla llebilir, fakat bazlar da dorudan
llemez. Bu zelikler, llebilen zeliklerle aralarndaki ilikiyi veren
bantlardan hesaplanr.
lmler ve daha sonra bunlara dayanarak yaplan hesaplar kolaylkla
kullanlabilecek tablolarla sunulur.

Entalpi- Bir Karma zellik

u + Pvnin
kombinasyonuna
kontrol hacimlerinin
zmlemesinde
sklkla karlalr.
17

Basn x Hacim arpm

enerji birimini verir.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Doymu Sv ve Doymu Buhar Halleri

Tablo A4: Suyun doymu sv ve doymu buhar zelikleri doyma scaklna
gre.
Tablo A5: Suyun doymu sv ve doymu buhar zelikleri doyma basncna gre.

Tablo A-4n bir blm

Buharlama entalpisi, hfg

(Buharlama gizli ss): verilen bir
basn veya scaklkta doymu svnn
birim ktlesini buharlatrmak iin
gereken enerjidir.
18

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

rnekler:
Genel izimler ve
T-v ve P-v
diyagramlar

19

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Doymu Sv-Buhar Karm

Kuruluk derecesi, x : karmdaki sv ve buhar fazlarnn oran.
Deeri her zaman 0 ile 1 arasndadr. Doymu sv halinde 0. Doymu buhar
halinde 1 dir.
Doymu svnn zeliklerinin, tek bana da olsa, doymu buharla bir karm
iinde de olsa deimedii vurgulanmaldr.
Temperature and
pressure are dependent
properties for a mixture.

Doymu bir
karmdaki
sv ve buhar
miktarlar,
kuruluk
derecesiyle,
x, gsterilir
20

ki fazl bir sistem uygunluk iin

homojen bir karm gibi davranabilir
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Kuruluk derecesi
P- v ve T- v
diyagramlarnda
yatay uzunluklarla
orantldr.

21

v, u, or h.

Belirli bir T veya P

noktas iin doymu
sv-buhar
karmnn v deeri
vf ve vg deerleri
arasnda bulunur.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

rnekler: Doymu sv-buhar karmlar genel

izimler ve T-v ve P-v diyagramlar.

22

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Kzgn Buhar
Doymu buhar erisinin sandaki
blgede ve kritik noktasal scakln
zerindeki scaklkta madde kzgn
buhardr.
Kzgn buhar blgesi tek fazl
(sadece buhar faz) bir blge
olduundan, scaklk ve basn artk
birbirlerine bal deildir.

Tablo A-6nn
bir blm

23

Kzgn buhar ile doymu

buharn karlatrlmas

Belirli bir P
noktas iin
kzgn buharn
entalpisi,
doymu
buharnkinden
daha yksektir
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Sktrlm Sv
Sktrlm svya ilikin bilgilerin
yokluunda, sktrlm sv zeliklerini
doymu sv zeliklerine eit almak,
genellikle benimsenen bir uygulamadr

Sktrlm sv blgesinde zelikler

y v, u, or h
Hassas olarak h ilikisini
hesaplamak iin;

Verilen bir scaklkta sktrlm

svnn zelikleri doymu sv
zeliklerine yaklak olarak eit
alnabilir.
24

Verilen bir basn

ve scaklkta, saf
bir madde, T<Tsat
@ P olduu
zaman
sktrlm sv
olacaktr.

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Referans Hali ve Referans Deerleri

u, h ve s 'nin deerleri dorudan llemez ve bu nedenle bunlar, termodinamik bantlar
kullanlarak llebilen zeliklerden hesaplanr.
Sz konusu termodinamik bantlar zeliklerin bir haldeki deerlerini deil, zeliklerin
deiimlerini verir.
Bu nedenle, uygun bir referans halinin seilmesi ve uygun zelik veya zeliklere bu noktada sfr
deerinin atanmas gerekir.
Su iin referans hali 0.01 C ve soutucu akkan-134a iin referans hali -40 C
Baz zeliklerin seilen referans halinden dolay eksi deerler alaca not edilmelidir.
Tablolarn hazrlanmas srasnda bazen ayn madde ve hal iin deiik tablolarda farkl deerler
bulmann olasdr.
Fakat termodinamik hesaplarnda zeliklerin mutlak deerlerinden ok, zeliklerde olan
deiimler nem tar.

25

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

MKEMMEL GAZ HAL DENKLEM

Hal denklemi: Bir maddenin basnc, scakl ve zgl hacmi
arasndaki ilikiyi veren herhangi bir bantya denir.
Bu denklemlerin en basit ve en ok bilineni mkemmel gaz hal
denklemidir. Bu denklem belirli snrlar iinde gazlarn P-v-T ilikisini
olduka hassas bir biimde verir.

Mkemmel gaz hal denklemi

R: gaz sabiti
M: mol ktlesi (kg/kmol)
Ru: niversal gaz sabiti
26

Deiik maddelerin farkl gaz sabitleri

vardr.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Ktle = Mol ktlesi Mol says

mkemmel gazn iki deiik haldeki

zelikleri arasnda bir ba kurabiliriz

Mkemmel gaz hal

denklemi birka
deiik biimde
yazlabilir

Birim mol iin

verilen zelikler
stte bir izgi
belirtilir.
27

Dk basn ve
yksek scaklklarda
bir gazn younluu
azalr ve mkemmel
gaz gibi davranr.

Mkemmel gaz
bants ou zaman
gerek gazlar iin
uygulanabilir deildir,
bu nedenle bantnn
kullanlaca durum iyi
ett edilmelidir.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Su Buhar Mkemmel bir Gaz mdr ?

Su buharnn mkemmel gaz olarak

kabul edilmesinden kaynaklanan hata
yzdesi ( [| vtablo _ vmkemmel| /
vtablo]x100) ve su buharnn %1den az
hatayla mkemmel gaz olarak
davranabilecei blge
28

10 kPa basncn altndaki basnlar iin su

buhar scaklk ne olursa olsun (yzde
0.1'den daha az bir hatayla) mkemmel gaz
kabul edilebilir.
Fakat daha yksek basnlarda mkemmel
gaz varsaym zellikle kritik nokta ve
doymu buhar erisi yaknlarnda kabul
edilemeyecek hatalara yol aar.
stma havalandrma iklimlendirme
uygulamalarnda, havadaki su buharnn
ksmi basnc ok dk olduundan, su
buhar neredeyse sfr hatayla mkemmel
gaz saylabilir.
Fakat buharl g santrallerinde uygulama
basnlar ok yksektir, bu nedenle
mkemmel gaz bantlar
kullanlmamaldr.
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

SIKITIRILABLME ARPANI - MKEMMEL

GAZ DAVRANIINDAN SAPMANIN LS
Sktrlabilme arpan Z
Verilen bir scaklk ve basnta
mkemmel gaz davranndan
sapma sktrlabilme arpan
Z ad verilen bir parametre
kullanlarak giderilebilir.

Sktrlabilirlik arpan
mkemmel gazlar birdir
29

1 deerinden ne kadar uzaklarsa mkemmel

gaz davranndan sapma da o kadar byk
olur.
dk basn ve yksek scaklklarda gazlarn
mkemmel gaz gibi davranrlar.
Soru: Dk basn ve yksek scaklkla
belirtilmek istenen snrlar nedir?
Cevap: bir maddenin scaklna veya basncna
yksek veya dk diyebilmek iin kritik
scakln ve basncn gz nne almak gerekir.

ok dk basnlarda, tm gazlar
mkemmel gaz davranna yaklarlar.
(Scakla bal olmakszn)
Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

ndirgenmi
scaklk

ndirgenmi
basn
ndirgenmi
zgl hacim

Sktrlabilirlik arpan (Z) PR ve

vR deerlerindende elde edilebilir.
Kritik nokta
yaknlarnda
gazlar
mkemmel
gaz
davranndan
uzaklarlar
Deiik gazlar iin Z arpanlarnn karlatrlmas
30

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

DER HAL DENKLEMLER

Maddelerin P-v-T ilikilerini daha geni
snrlar iinde herhangi bir kstlama
olmadan ifade eden hal denklemlerine
gerek duyulur.

Van der Waals Hal

Denklemi

Saf maddenin
kritik noktadan
geen
sabit scaklk
erisinin birinci
ve ikinci
trevleri sfrdr.

Van der Waals, mkemmel gaz hal denkleminde

gz nne alnmayan iki etkiyi hesaba katarak,
mkemmel gaz hal denklemini iyiletirmeyi
amalamt. Bunlar moleklleri birbirine eken
kuvvetler ve molekllerin kaplad hacimdi.
31

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Beattie-Bridgeman Hal Denklemi

sabitlerin deiik maddeler

iin deerleri Tablo 3-4 de
verilmitir. Beattie-Bridgeman
denklemi 0.8 cr 'ye kadar
olan younluklar iin olduka
hassas sonular verir.

Benedict-Webb-Rubin Hal Denklemi

sabitlerin deerleri Tablo 3-4de verilmitir. Bu denklem younluu 2.5 cr 'ye
kadar olan maddelere uygulanabilir.

Etki Katsayl Hal Denklemi

scakln fonksiyonu olan a(T), b(T), c(T), ve benzeri katsaylar da etki
katsaylar diye adlandrlr.
32

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

Deiik hal denklemlerinin azot iin verdikleri sonulardaki

yzde hata ( % hata = [( |Vtablo Vdenklem| )/Vtablo] x 100

33

Karmak hal
denklemleri gazlarn
P-v-T davranlarn
geni bir aralkta hassas
bir biimde belirler.

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri

zet
Saf madde
Saf maddenin fazlar
Saf maddelerin faz deiim ilemleri
Sktrlm sv, Doymu sv, Doymu buhar, Kzgn buhar
Doyma scakl ve Doyma basnc
Faz deiimi ilemleri iin zellik diyagramlar
T-v diyagram, P-v diyagram, P-T diyagram, P-v-T yzeyi
zellik tablolar
Entalpi
Doymu sv, doymu buhar, Doymu sv buhar karm, Kzgn
buhar, sktrlm sv
Referans hali ve referans deerleri
Mkemmel gaz hal denklemi
Su buhar mkemmel gaz mdr?
Sktrlabilirlik arpan
Dier hal denklemleri
34

Blm 3: Saf Maddenin zellikleri