Çrregullimet e vëmendjes dhe hiperaktivitetit-ADHD, prek 3-5% të fëmijve 6-12 vjeç

1-ADHD është tre llojsh

-tipi i dominuar nga mungesa e vëmendjes, shplrqëndrohen lehtë, humbasin detajet,
harrojnë gjërat, mërziten shpejt, ëndërron me sy hapur
-tipi hiperaktiv-kompulsiv, lëviz shum në karrige, vrapon, ngjit, kapërcen, flet pafund, i
paduruar, përgjigjet pa mbaruar pyetja, bezdis të tjerët
-tipo i kombinuar- me dy të sipërmet
2- Katër metodat e vlerësimit të ADHD:
-ekzaminime mjeksore
-intervista klinike me prindërit dhe fëmijën
-shkallë sjellore që plotësohen me prindër dhe mësues
-vëzhgime të drejtpërdrejta të sjelljes së fëmijës
3-Shkaqet që përcaktojn këtë dukuri:
-është çrregullim biologjik
-lobet frontale, përgjegjse për funksionet ekzekutive
-ganglia bazale dhe truri i vogël lidhen me koordinimin dhe kontrollin e sjelljeve motorike
-trashëgimia dhe faktorët mjedisorë
4-Karakteristikat sjellore janë:
-mungesa e vëmendjes
-hiperaktiviteti
-impulsiviteti
5-Pjesët e trurit që kontrollojnë funksionet ekzekutive:
-qarku "çfarë", ajo që ne mendojmë fillon të drejtojë se çfarë ne bëjmë
-qarku "kur", lidhet me kohën dhe kordinimin e saj, kohën e veprimeve dhe kur
angazhohemi për diçka
-qarku "pse", përgjegjës për emocionet, ajo që ne mendojmë kontrollon mënyrën si
ndiejmë dhe anasjelltas
-qarku "kush", vendi ku ndodh ndërgjegjsimi
6- Shtatë funksionet ekzekutive- aftësitë kognitive me të cilat njerzit arrijnë qëllime të
caktuara:
-vetndërgjegjsimi, vëmendja e drejtuar nga vetja
-inhibicioni, ose vetkontrolli
-kujtesa e punës joverbale, aftësia për të mbajtur mend gjëra
-kujtesa e punës verbale, i foluri i brendshëm
-vetrrregullimi emocional, aftësia për të përdorur 4 funksionet e para për të kontrolluar
gjendjen emocionale
-vetmotivimi
-planifikimi dhe zgjidhja e problemeve
7-ADHD bashkekziston me: çrregullimet në të nxënë: problemet emocional-sjellore,
janë në rrezik x përdorim substancash etj.
8-Llojet e trajtimeve:
-terapia me medikamente, por duhet kujdes sepse doza e madhe i bën letargjik, ose
vazhdojn dhe marrin medikamente edhe ose hiperaktiviteti ka rënë
-terapia bihejviorale, përforcon sjelljen e mirë, diskurajon sjelljen negative, largon
shpërblimin për sjelljen negative, eleminohen nxitësit e sjelljes negative
-ndryshimet/ modifikimet e mjedisit, pa zhurma, eleminohen elementët shpërqëndruees,
hartimi i orareve specifike për aktivitete
-teknikat relaksuese dhe të vetkontrollit
9-Terapitë alternative për trajtimin e ADHD
-përdorimi i suplementeve
-ushqimi i balancuar-sjellje më e mirë
-ushtrimet dhe aktiviteti fizik
-trajnimi për memorjen e punës
-neurofeedbaku

paula kamberaj <kamberajpaula98@gmail.com> Fri, Mar 15,

2019, 2:13 PM
to Jorgo, tara

Kapitulli 2 sindroma down

S.D paaftesi intelektuale ( eshte e dukshme dhe shoqerohen nga disa vecori
morfologjike te quajtura mongolizma) e shoqeruar me crreg kromozomike
Kane prapambetje mendore te mesme dhe nen te.
Femijet me s.d kane 47 komozome, qe do te thote se kromozomi ekstra ne ciftin e 21
mund te jete si tek veza dhe te sperma. Kjo vjen si pasoje e nje gabimi gjate zhv te
vezes, spermes ose embrionit.
3 tipe kryesore anomalish:
-trisomnia 21 e lire (94% e rasteve me s.d) karakterizohet nga nje kromozom ekstra ne
gjendje te lire ne ciftin e 21. Ndodh nga nje difekt ne ndarjen mejotike. Shkaku nuk
dihet. 80% te rasteve gjate mejozes se nenes 20% gjate mejozes atesore
-s.d. me translokim (3-4% me s.d) nje pjese e kromozomit 21 aTashohet ne nje
kromozom tjeter.
-s.d mozaik( 2-3% me s.d) ndodh nga nje gabim ne procesin e ndarjes se pare te
qelizave te zigotes pas fertilizimit dhe sjell disa qeliza me 49 km dhe disa me 47.
Femijet me kete crregullim kane aftesi me te mira intelektuale se sa ata te dy llojeve te
tjera.
Ne pjesen me te madhe te rasteve s.d nuk eshte e trasheguar. S.D me translokim eshte
e vetmja forme e crreg qe mund te trashegohet. 3% kur eshte mbartes babai dhe 15%
kur eshte nena.
Faktoret e riskut:
-mosha e nenes 35 vjec e lart( lindje ne moshen 20 vjec eshte rrisku 1 ne 2000/ 30 vjec
eshte 1 ns 900/ 35 vjec eshte 1 ne 400/ 45 vjec eshte 1 ne 35 lindje)
-mosha e babait 45-50 vjec e lart
-lindja e mepareshme e nje femije me s.d ose anomalitetr te tjera kromozomike. 1%
risku nese kane nje femije me pare me s.d
- prinder mbartes te translokacionit gjenetik per s.d . 50% risku.
Diagnostikimi prenatal: i domosdoshem per nenat mbi 35 vjec
- doble test i kombinuar me berjen e ekos gjate javes 11-13
-triple test& quad test
Harmony test( test jo invaziv qe perdoret per te vleresuar prezencen e anomalive
kromozomike dhe mumd te realizohet qe ne javen e 10 te shtatzanise)
-Amniocenteza
Karakteristika fizike;
Genet perzaktojne pamjen e jashtme dhe per shkak te anomalise ne kromozomin
21 femijet.me s.d kane disa vecori qe i bejne te duken ndryshe me femijet e tjere por te
nhjashem me njero tjetrin. Ne krahasim me femijet e tjere kane:
- koke me te vogel dhe te shtypur nga pas. Vendet e buta jane me te medha dhe duan
me shume kohe te mbyllen si dhe mind te kene vende pa floke. Ne raste te rralla ka
renie te theksuar te flokeve.
-fytyra ka kontur te sheshte per shkak te kockave te pazhvilluara dhe hundes se
vogel.ura hundore pak e shtypur.
-syte normale, kapaket e syve jane te ngushte dhe te pjerret. Periferia e irisit ka pika te
bardhs
-vesj te vegjel dhe te shtypur siper. Struktura ndryshon pak dhe kanalet jane me te
ngushte.
-goja e vogel, e mbajne gojen hapur dhe gjuha e zhvendosur pak para. Me rritje
rrudhoset. Qiellza me e ngushte. Buzet plasariten shpesh ne dimer
-dhembet dalin me vonese dhe jo sipas radhes, donjehere disa mungojne dhe mund te
jene ndrysje ne forme.
-nofulla e vogel, e gjere dhe topolake
- kraharori mund te jete i shtypur ose i dale para
-muskujt e barkut mund te jene te fryre dhe te bute. Organet jane ne rregull
-duart dhe kembet kane forme normale por priren te jene me te vogla dhe te cunguara.
Gishta te shkurter dhe gishti i madh i futur nga brenda. 50% kane vetem nje vije ne
pellemben e dores. Gishtat e kembes te shkurter dhe shputa e e kembes e sheshte per
shkak te mungeses se tendinave.kane tonus te varfer dhe fortesi te reduktuar si dhe
kordinim te kufizuar te muskujve. Permiresohen me rritjen ne moshe tonusi dhe fortesia
- lekure e lemuar por e thate gjate dimrit dhe plasaritet me lehte
- vecorite morfologjike jane prezente qe ne lindje dhe forcohen me rritjen ne moshe.
Vleresimi i personave me s.d
1. Vendosja e diagnozes dhe berja e analizes kromozomike: direkt pas lindjes vihen re
prania e disa prej karakteristikave daluuese. Ekzaminim i plote fizik dhe neurologjik.
Nese ka trinsomine 21 risku perserites eshte 1 ne 100.
2. Keshillimi dhr mbeshtetja emocionale per prinderit
3. Vleresimi i anomalive gastrointenstinale/ ndonjehere kerkohet nderhyrje kirurgjikale
per te lejuar
3. Vleresimi i anomalive gastrointenstinale/ ndonjehere kerkohet nderhyrje kirurgjikale
per te lejuar lengjet dhe ushqimet te thithen nga trakti gastrointensital.
4.ekzaminimi kardiak/ per shkak te mbizoterimit te semundjeve kardiake (40-50%),
mund te pesojne ndalim te zemres ose hipertension te hershem arterial pulmonar ka
rendesi diagnostikimi qe heret.
5. Ekzaminimi i ayve/ 3% e tyre kane katarakte te lindur qe duhen heqir per te
parandaluar humbjen e shikimit.
6. Skanimi i gjendres tiroide/ haset shume hipertiroidizem
7. Programe per nderhyrje te shpejte/ ndiqen nga specialiste qe japin stimulime te
caktuara ne fushen e rritjes, ne motoriken fine,funks konjitive, gjuhesore dhe zhv sociale
8. Keshillim per menyren e te ushayerit/ synohet ushqimi me gji tek femijer
Profili i te mesuarit i femijeve me s.d
1. Ndergjegjesim vizual dhe shprehi te te nxesit vizual. Aftesi per te messuar shenjat,
xhestet,lexuar, mesuar, perdorimi i fjsleve te shkruara
2. Deshire , interes dhe aftesi per te mesuar nga bashkmoshataret(imitimi dhe kapja e
indikatoreve nxites)
3. Shprehi motorike fine dh grose te vonuara qe rregullohet pas moshes 10 vjec
4. Demtime vizuale 60-70% dubet te mbajne syze para moshes 7 vjec
5. Demtime auditive : 20% humbje sensoneurale dhe 50% vuajne nga problemet me
degjimin si pasoje e mbushjes se veshit te mesem me nje leng pasoje e infeksioneve
6.vonesa e gjuhes dhe te folurit . Probleme te artikulim, ne te kuptuar, shprehje dhe
mesimin e grsmatikes
7.kujtese auditive aftashkurter e varfer- veshtiresi ne procesimn magazinim dhe
riprodhimin e informacionit
8.kohe perqendrimi te shkurter dhe duan me shume kohe per te mesuar dhe
konsolidojne shprehi te reja. Jane nxenes pasive
9.kane ndjeshmeri te larte ndaj deshtimit.
Hartimi i nje flete pune per femijet me s.d;
1.perdorimi i materialit familjar per nxenesin
2.prezantimi i koncepteve te reja ne kontekst familjar
3. Detyra te jet e vetekontrollueshme nga vete nxenesi
4.ofro te dhena vizuale si fjale piktura diagrama dhe sigurohu qe te kene lidhje me
teksitn ose dyten
5.hartimi duhet te jete ne ate menyre qe n enesin te kete sukses
6.perdor feedbakun e vete nxenesit per te vendosur nese detyra eshte ne rreg apo jo
7. Shoqero fleten e punes me induksione te regjistruar ne menyre qe ta degjoje
vazhdimisht
8. Provo versione te ndryshme te se njejtes flete
9. Bej dukshem diferencen midis ilustrimeve dhe tekstit
10.ler nje kontur te bardhe bosh anes letres
11.nenvizo dhe shpjego fjalet kyce dhe ilustroi ato
12.perdor shkronja shtypi
13.perdor nentituj
14. Perdor nje flete pune jo shume te ngarkuar
15.perdor flete me gjyra dhe te bardha
16. Perdor gjuhe te thjeshte dhe familjare
17. Evito fjalet ambige
Zhvillimi motorik: gjashte fushat kryesore te zhvillimit motorik:
1. Ndergjegjesimi per trupin
2. Ndergjegjesimi per hspsiren
3. Ekuilibri
4. Ritmi dhe kontrolli i levizjeve
5. Koordinimi
6. Shprehi baze
Ndergjegjesimi per trupin zhvillohet sipas tre fazave:
A. Te njohurit e pjeseve te trupit tek vetja dhe tek te tjeret
B. Kontrolli i levizjeve
C. Integrimi i pjeseve te ndryshme te trupit per realizimin e nje detyre komplekse
levizore.
Ndergjegjesimi per hPsiren eshte aftesia per te levizour ne menyre eficente ne dy lloje
hapsirash:
A. Hapsira personale qe eshte hapsira rreth trupit qe mund te preket dhe arrihet pa
ndryshuar vendodhje
B. Hapsira e pergjithshme qe mund te kufizohet nga sjqisat
Perceptimi vizual nen ndaher ne 6 aftesi kryesore:
1.qendrueshperia e perceptimit-objektit
2.perceptimi i fig dhe sfondit
3.perceptimi i objektit si nje i.tere kundrejt pjeseve te vecanta
4.perceptimi i orientimit ne hapsire
5. Perceptimi i levizjes
6. Perceptimi i thellesise.
Ekuilibri/ balanca
Truri e interpreton levizjen nepermjet tre kanaleve te ndryshem qe japin info:
-syte: orientimi ne japsire
-veshet: qe permbajne sistemin vestibular qe jane pergjegjes per interpretimin e dy lloje
stabiliteti: statik orientimi i trupit ne raport.me token
Dinamik qe eshte mbajyja e pozicionit te trupit ne lidhje me levizjet si rrotullimi, ngjitja
zbritja

cfare e shkakton autizmin? Teorit e koheve te sotme theksojne bazat neurologjike dhe
gjenetike te autizmit , qelizat e trurit te individve me autizem kan diference ne lidhjen
midis tyre dhe kjo con qe neuronet te mos komunikojne ne menyren e duhur me njeri
tjtrin .

Shenjat paralajmeruese te autizmit :

- asnj belbezim apo te treguar me gisht deri nj vjec
- Asnje fjal deri 6 muajsh ose fraza me dy fjal deri dy vjec
- Nuk reagon kur thrritet ne emer
- Humbje e gjuhes ose shprehive sociale
- Kontakt i varfer me sy
- Ngjitje ndaj nj lodre ose objekti
- Nuk qesh ose nuk reagon ne aspektin social.

Shenjat e mevonshme te autizmit

- aftesi te demtuara per tu ber shok ne bashkmoshataret
- Aftesi te demtuara per te nisur apo mbajtur nj bashkbisedim
- Munges ose demtime te lojes imagjinare

Sindroma e dijetarit autist - kjo lidhet me disa afetsi te vecanta qe kan personat me
autizem - psh , i jep te nj dat x ai eshte ne gjendje te thot se cfar dite eshte , i njejti
person nuk eshte ne gjendje te bej disa llogari matematikore te thjesht ne dyqan
-Ekzistojn 3 teori per te shpjeguar deficitet ne crregullimin e spektrit te autizmit .
1- Funksionet elzekutive : personat me ADHD paraqesin veshtirsi ne funksionet
ekzekutive keto veshtirsi jan akoma edhe me te zhvilluara te tek personat me crregullim
te spektirt te autizmit . Ata kan veshtirsi ne funx ekzekutive ( memorien e punes, vet
rregullimin e emocioneve , vet kontrollin e sjelljes dhe fleksibiliteton mendor )

2- koherenca qendrore : femijet me crregullimin e autizmit kan probleme me

koherencwn qendrore qe perfshin te kushtuarit vemendje te tepert detajeve ose pjesve
te vecanta te procesot konjitv .

3- Teoria e mendjes : femijet autik kan probleme me te kuptuarot e perspektives se

tjetrit ose ndryshe te qenit ne gjendje te lexosh cfare eshte duke menduar tjtri

Programet edukative mbeshtetese per femijet me autozem

1- te mesuarit /instruksionin direkt te shprehive
2- dhenien e instruksioneve ne mjedise natyrale
3- menaxhimi sjelljes

PIKAT e forta te femijve me crregullimin e spektrit te autizmit

1- aftesi per tu fokusuar ne detaje ose per te par boten ne nj menyre krejt te pazakont
2- aftsi per tu perqendruar ne periudha te gjata kohore ne nj aktivitet te vetem , nese
atyre u intereson
3- perpunojn shum mire i infon vizual se sa at verbal
4- kan perparsi per tja dal mban ne fusha akademike qe nuk perkojne te kuptuarot
socialdhe ku gjuha qe perdoret eshte shum teknike

oBJEKTIVA AFATGJAT
-realizimi i qellimeve edukative , te sjelljes dhe sociale te identifikuar ne planin edukativ
te individualizuar
- zhvillimi i shprehive kryesore te komunikimit dhe i aftesive per te komunikuar ne nje
nivel fillestar me te tjere
- Vendosja e disa mardhenieve fillestare te qendrueshme midis femijve dhe personave
qe e rrethojne
- Edukimi i pjestarve te familjes ne sensin e pranimit te problemit te femijes
- Angazhimi me lojra imituese
- Eleminimi i te gjitha sjelljeve vetdemtuese

OBJEKTIVA afat sshkurter

- realizimi i nje vlersimi ne nivel intelektual dhe konjitiv
- Vlersimi i te folurit
- Kryerja e nj testimi neurologjik
- Pranimi i ndryshimit te ambjentit sipas nwvojave
- Eleminimi i elementve te huaj per te folur
- Paksimi i shperthimeve dhe ndryshimeve emocionale
- Rritja e komunikimit dhe bashkveprimit me te tjert
- Zhvillimi i disa shprehive themelore per te qen i pavarur nga te tjert

Realizimi o nje plani individual sipas specifikave te femijes dhe nevojave urgjente
1- perfshirja e pronderve
2- njohja mire e problemeve te femijes
3- vleresim i rregullt i progresit

Vleresimi i autizmit feminot sipas shkalles se rendeses , e cila perbehet nga 15 shkalle :
1- mardhenia me njerzit ( shmangiet qe mund te shfaqen ne raport me marrdheniet
normale mund te jen relativisht te lehta si psh: ndrojtje e ekzagjereuar , evitimi kontaktit
me sy etj)
2- imitimi ( verbal dhe levizor) imitimi verbal mund te perfshij perseritjen e zanoreve te
thjeshta deri ne ato me te komplikuara
3- madhenia e pershtatshme ose e papershtatshme ( bhet fjal per evidentimin e tipit te
pergjigjeve nese jan te pershtatshme ose te papershtatshme apo evidentimi j shkalles
se reagimit
4- perdorimi i trupit ( format me t thjeshta te shmangies jan ngathtesia , mungesa e
kordinimit apo levizjet steriotipe ndersa ato te rendat kane te bejn me qendrumin
specifik , ecja me maja t gishtave etj . )
5- perdorimi j sendeve ( kjo lidhet me nje perdorim te papershtatshm mund re jet nje
mosinteresim i leht per objektet
6- pershtatja ndaj ndryshimeve ( shmangiet mind te ken formen e nje refuzimi nga ana e
femijes per te kthyer mbrapsht nje send per te perfunduar nje aktivitet ose ne nj rast
ekstrem mund te jet nje rezistenc efemijes ndaj ndryshimit te sendit apo veprimtarise
7- pergjigjet vizive ( perqendrimj ne pasqyr ose shikimi fiks i dritave )
8- mardhenia me tingujt ( ndiqet mosvemendja ndaj tingujve ose shmangia e tyre )
9- reagimi ndaj nuhatjes , gustos ose dhimbjes ( sjelljet qe mund te shfaqen jan
nuhatja , gustimi , prekja e disa objekteve nisur nga ndijimi qe i krijon sesa pershkak te
pervojes , ne kete rast verejm sjellje feminore ( futja ne goj e sendit)
10- frika , nervozizmi ( ankti mund te shfaqet ne shum forma si: bertitje , qarje , nje
qeshje nervoze terheqje etj)
11- komunikimi gojor ( perdorin nje komunikim te vecant , vonesa te thjeshta ne te
folur , te cuditshm)
12 - komunikimi jo verbal ( femijet qe shfaqin mangesi ne te folur mund te perdorin ose
jo mjete joverbale komunikimi .
13- niveli j veprimtaris ( ne kete aspekt duhet marr parasysh mosha e femijes ,
kohezgjatja e vleresimit , duhet te ket okazione qe te leviz lirshm , duke vlersuar vecse
edhe aftesin per tu kontrolliar ne moment kur ekzaminuesi kembngul qe ai te rrij i qet
14- niveli dhe qendrueshmeria e funx mendore( eshte e mundur observimi i sjelljes
karakteristike per moshen qe ka , por te kombinuara me sjellje qe jan karakteristike nje
niveli me te hershm
15- pershtypja e pergjithshme ( vezhguesi ben vleresim glebal te shkalles se autizmit
tek subjektine fjale