18.01.

2022

Bilimsel Yöntem
• Bilimsel yöntemin ilkeleri bütün bilimlere uygulanabilir
• Dedüktif ve indüktif mantık
• Olasılık
• Ey yalın olanı yeğleme
• Hipotez sınama
• Bilimin önsayıltıları
• Sınırlılıklar

Dört cesur iddia

• Rasyonalizm (ussallık)
• Doğruluk (hakikat)
• Nesnellik
• Gerçekçilik.

1
 18.01.2022

Dört cesur iddia

• Rasyonalizm (ussallık)
• Rasyonellik iyi bir muhakeme etme veya akıl yürütme işlemidir.
Akıl, inancı düzenlemek ve eylemi yönlendirmek gibi ikili bir göreve
sahiptir. Akılcı yöntemler, gerçeği bulmada önemli ve belirli bir
başarı elde etmek için akıl ve kanıtları kullanır.
• Rasyonel eylemler rasyonel ve doğru inançları kullanır ve iyi
eylemlere rehberlik eder.

Dört cesur iddia

• Doğruluk
• Gerçek, bir ifade ile fiili durum arasındaki karşılaştırmadır.
• Doğruluk teorisi, bir dizi inanç arasında anlaşmayı gerektiren tutarlılık teorisini
varsayıp kapsarken aynı zamanda pragmatik teoriyi de doğrular.
• Pragmatik teori, gerçeğin, cehalet ve hata ile karşılaştırılamayacak bir şekilde
gerçeklikle iş ilişkisini desteklediğini söyler.
• Bununla birlikte, asıl ve temel kavram karşılaştırmadır.
• Gerçeğin tanımı birdir çok basit bir felsefi bilgidir: doğru ifadeler gerçeğe
karşılık gelir.
• Asıl zorluk, gerçeğin tanımı değil, doğruyu yanlış ifadelerden ayırmaya yönelik
etkili yöntemlerin uygulanmasıdır.

2
 18.01.2022

Dört cesur iddia

• Nesnellik
• Objektifliğin birbiriyle ilişkili üç yönü vardır.
• İlk olarak, nesnel inançlar, inançları ifade eden kişilerden ziyade nesnelerin
kendileri hakkındadır, bu nedenle nesnel bir inancın doğruluğu veya
yanlışlığı, inancın (örn. sofra tuzu gibi) nesnesi tarafından belirlenir.
• İkinci olarak, nesnel bilgi, sıradan bilgilerin uygulanmasıyla elde edilebilir.
• Üçüncüsü, nesnellik, derin dünya görüşü farklılıklarını veya felsefi
tartışmaları kapsar. Böylece dünya çapında bir bilim topluluğunun var
olması ve gelişmesini sağlar. Bilime saygı duyulmasının önemli bir nedeni,
bilimin siyasi, kültürel ve dini ayrımları ortadan kaldırmasıdır.

Dört cesur iddia

• Gerçekçilik
• Gerçekçilik, hem insan düşüncelerinin hem de bağımsız fiziksel
nesnelerin var olduğu felsefi teoridir.
• İnsan yetenekleri fiziksel dünyayı büyük ölçüde anlaşılır ve
güvenilir bir şekilde bilinir kılar.
• Bilimsel gerçekçilik, nesnel bilgi üreterek bilimsel yöntemin
rasyonel olduğu iddiasını somutlaştırır.

3
 18.01.2022

Dört cesur iddia

• Bilim, insanlara fiziksel gerçeklik hakkında nesnel gerçekler sağlayan
rasyonel metotlara sahip olduğunu iddia eder.
• Bu kavramlar (Rasyonalizm (ussallık), Doğruluk, Nesnellik, Gerçekçilik)
zengin ve anlamlıdır çünkü bilime özgü değildirler, daha çok sağduyu,
felsefe, tarih, hukuk vb. tarafından paylaşılırlar.

Gerçeğin kısa bir tarihi

• Bilimsel yöntemle ilgili en temel soru, temel bileşenleri ortaya
koymakla ilişkilidir.
• Fiziksel dünya hakkında sonuçlar ile ilgili gerçeğe ulaşmak için hangi
girdilere ihtiyaç vardır?
• Bilimsel sonuçlar ortaya çıkabilmek için neye ihtiyaç vardır?
• Bu ilk soruyu çözdükten sonra, bu girdilerin nasıl güvence altına
alınacağı ve optimize edileceği ile ilgilidir.

4
 18.01.2022

Gerçeğin kısa bir tarihi

• Bu tema, yüzyıllar boyunca rasyonalizm, ampirizm ve şüphecilik ile
ilgili tartışmalara zemin hazırlarken bu durum bilimin mantığını,
kanıtlarını ve varsayımlarını nasıl bütünleştireceğimiz hakkında
karışıklığın da nedeni olmuştur.
• Rasyonalistler, bilimsel gerçeği üretmek için mantık veya akıl yürütmeyi
benimsediler.
• Ampiristler (Empirisistler), kanıt veya deneyimi bilginin ve gerçeğin mihenk
taşı olarak gördüler.
• Her ne kadar ana akım akademisyenler bilimin ön varsayımlarının kendinden
emin bir versiyonunu savunmuş olsalar şüpheciler, bilimin gerçek ve anlaşılır
bir dünya varsayımları konusunda o kadar endişeliydiler ki, bir doğruluk iddiası
sunmaktan ümidini kestiler.

Aristotle
• Aristoteles (MÖ 384-322), bilimin erken dönem gelişiminde son derece
önemliydi. Sokrates'in öğrencisi olan Platon'un öğrencisiydi. Büyük
İskender'in hocası oldu. Aristo Atina’da bir felsefe okulu kurdu. Yaklaşık 30'u
günümüze ulaşan 150'den fazla eser üretmiştir.
• Aristoteles gerçeği, sağduyuya uyan ve bilim ve teknolojiye fayda sağlayan
tek tanımla tanımladı: gerçeğe karşı gelen kavram.
• Gerçekle örtüşen ifade doğrudur; aksi halde yanlıştır.
• Felsefi olarak saygın bir ‘gerçek’ tanım zor, gizemli ve anlaşılması zor olsada
gerçeğin bu tanımı açık ve kolaydır.
• Adler'in (1978:151) dediği gibi, “Gerçek nedir? Sorusu yanıtlanması zor bir
soru değildir.
• Gerçeğin ne olduğunu anladıktan sonra, zor olan soru, belirli bir ifadenin
doğru mu, yoksa yanlış mı olduğunu nasıl anlayabiliriz?

10

5
 18.01.2022

Aristotle
• Aristoteles, bilimsel yönteme ilişkin tümdengelimci bir görüşe sahipti.
• Bu bakışın ardındaki örtülü altın standart geometri (Euclid) idi.
• Eski filozoflar, geometrinin netliğinden ve kesin deliller ortaya koymasından oldukça
etkilenmişlerdir. Sonuç olarak, geometri, diğer tüm bilgi türlerinin yargılandığı bir başarı
standardı haline geldi.
• Sonuç olarak, geometri, diğer tüm bilgi türlerinin yargılandığı bir standart haline geldi.
• Doğal olarak, tümdengelimle kesinlik idealine rağmen, Aristoteles'in doğa bilimlerindeki
gerçek yöntemi, verilerden tümevarımsal genellemelerin yanı sıra yıldızların, bitkilerin,
hayvanların ve diğer nesnelerin dikkatli gözlemlerini içeriyordu.
• Örneğin, hiçbir aşikar aksiyom bir yıldızın konumu, bir bitkinin çiçekleri veya bir hayvanın
dişleri hakkında bilgi üretemez. Bunun yerine, bir şeylerin nasıl olduğunu görmek için
dünyaya bakmak gerekiyordu.
• Aristoteles'in bilime yaptığı büyük katkılardan bir diğeri, tümdengelimle mantığı
geliştirmekti. Aristoteles'in kıyas mantığı matematiğin ilk dalıdır.

11

Aristotle
• Aristoteles'in biliminin en büyük ve genel eksikliği, felsefi
varsayımların ile ampirik kanıtların ve tümdengelim ve tümevarım
mantığın entegrasyonu ve görece etkileri konusundaki kafa
karışıklığıydı.
• Aristoteles'in biliminin en büyük eksikliği, deneyler yapmak için doğayı
manipüle etme konusundaki derin ilgisizliğiydi.

12

6
 18.01.2022

Augustine
• Aristoteles'ten Augustine'e (MS 354-430) kadar uzanan bu kısa hakikat tarihinde yedi
yüzyıl ileri atlayarak, gerçeğin standardı ve temelleri önemli ölçüde değişmişti.
• Augustinus, etkisi tüm bir milenyuma egemen olan tek ve tek birey olan Batı uygarlığının
yükselen zekasıdır.
• O öncelikle bir ilahiyatçı, filozof, bir kilise papazı ve aziz olarak bilinmesine rağmen bilime
katkı sağlamıştır.
• Augustine mantık üzerine söylemlerini Aristoteles'in mantığına dayandırır ve böylece
sonraki ortaçağ mantığında Aristoteles’in etkisinin görülmesini sağlamıştır.
• Lindberg (2007:150), antik çağda bilim ve kilise arasındaki ilişkiyi güzel bir şekilde
özetlemiştir:
• “Kiliseyi modern bir araştırma üniversitesi veya enstitüsü ile karşılaştırırsak, kilisenin bilim ve doğa
felsefesinin bir destekçisi olarak son derece başarısız olduğunu kanıtlayacaktır. Öte yandan kilise
bilimsel öğrenmenin en büyük patronuydu.
• Augustine için en önde gelen rasyonellik ve hakikat standardı Euclid'in geometrisi değildi.
Daha ziyade, Tanrı tarafından Kutsal Yazılarda vahyedilen Hıristiyan teolojisiydi.

13

Augustine
• Bilgide bile doğru kabul edilen her şeyin doğal olarak elde edildiğini iddia etti.
• Kişi böyle biliyordu çünkü ışığın gerçeği olan Tanrı'nın nuru zihin üzerinde
parlıyordu”.
• Ancak Augustinus'un insanların sıradan bilimsel bilgileri bile nasıl edindiği
konusundaki görüşü, büyük ölçüde ilahi aydınlanmaya dayanıyordu.
• Augustine gerçeğin doğasını nesnel, kamusal, ortak ve paylaşılabilir olduğunu
görmüştür.
• Biz gerçeğe sahibiz ve bunlar hepimizin eşit ve ortak olarak zevk alabileceği ve
içinde hiçbir kusur veya sınırlamaların şeylerdir.
• Augustine, şüpheciliğe karşıdır ve şüpheciliğin tutarsız olduğunu savunur.
• Augustine, algıların genel güvenilirliğini savunmuştur.
• Etkili bir şüpheci olan Carneades'in insan mı yoksa böcek mi olduğunu bilip
bilmediğini sorarak sağduyuya başvurdu!

14

7
 18.01.2022

Ortaçağ bilginleri
• Gerçeğin bu kısa tarihinde, MS 400 civarında Augustine'den 1200'lerde
ortaçağ üniversitelerinin başlangıcına kadar sekiz yüzyıl daha ilerlerken,
bilimsel gerçeğin standardı ve temelleri, tüm tarihin en şaşırtıcı, heyecan
verici ve üretken değişimiyle karşı karşıya kaldı.
• Oxford ve Paris Üniversitelerinde önde gelen bazı isimler
• Robert Grosseteste, Ockham’lı William, Auvergne’lı William, Büyük Albert, Thomas
Aquinas, Roger Bacon ve John Duns Scotus
• Üniversitelerin yükselişi, Aristoteles'in kitaplarının ve Arapça tefsirlerinin
yeniden keşfedilmesi ve yaygın olarak dağıtılmasıyla aynı zamana denk gelir.
• Bu ortaçağ bilginlerinin özgün katkısı, bilimin gerçeği hakkında yeni bir soru
sormaktı. Bu, bilimin insani ve sosyal yönlerine vurgu yapan en temel
sorunun küçük bir çeşididir.

15

Ortaçağ bilginleri
• Bilim insanlarına fiziksel dünya hakkında gerçeği hangi insan
boyutunda ve halka açık yöntem sağlayabilir?
• "On üçüncü ve on dördüncü yüzyıl skolastikleri, herhangi bir zeki
insanın yalnızca doğal entelektüel yeteneklerini kullanarak sahip
olabileceği bu gerçek bilgiyi nasıl tanımlayacaklarını bilmek istediler".

16

8
 18.01.2022

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir bilimsel yöntemi
ustaca hazırladılar.
• Deneysel yöntemler
• Bilimde deneysel yöntemler geliştirilmekte ve bu, yarışan hipotezler arasında etkin bir
şekilde ayrım yapmak için kullanılabilecek belirli verileri toplama fırsatlarını büyük ölçüde
genişletiyordu.
• Ortaçağ bilim insanları, sonunda eski Avrupalı ​ve Müslüman öğretmenlerini geride bırakmayı
başardılar.
• Grosseteste, “daha ​uygun bir bilimsel yöntem” çıkarmada baş figürdür. Varsayımlardan ve
eski otoritelerden uzaklaşarak, ampirik kanıtlara, kontrollü deneylere ve matematiksel
açıklamalara doğru bir yönelim başlatmıştır.
• Felsefeden gelen mantık ile pratik sanatlardan gelen ampirik bakış açısını yeni bir bilimsel
yöntemde birleştirdi.
• Görünen o ki, önce fiziksel dünyaya uygulanabilir bir metodoloji geliştirmiş, sonra da onu
belirli bilimlere uygulamıştır.

17

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir
bilimsel yöntemi ustaca hazırladılar.
• Deneysel yöntemler
• Roger Bacon, Grosseteste'den etkilenmiştir. Yeni deneysel bilimi
üç önemli unsur (ayrıcalık) ile ifade etti.
• tümevarımla ulaşılan sonuçların deneysel testlere tabi tutulması
• deneysel gerçekler, varsayım veya nedenlere göre önceliğe sahip
olması
• bilimsel araştırmanın, birçoğunun pratik değeri olan tamamen yeni
sorunlara genişletilebilmesi

18

9
 18.01.2022

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir
bilimsel yöntemi ustaca hazırladılar.
• Güçlü Mantık
• Tümdengelim ve tümevarımcı mantık büyük ölçüde
genişletilmiştir.
• Deney ve gözlemlerden gelen veriler, güçlü mantık aracılığıyla
seçkin teorilerin kurgulanmasına hizmet etmeye başlamıştır.

19

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir
bilimsel yöntemi ustaca hazırladılar.
• Teori (Kuram) Seçimi
• Veri temelli teorilerin seçimi öncelikli olmaya başlar.
• Bir teorinin açıkladığı şey ile gözlem arasında tutarsızlık varsa bu teorinin
başı belada demektir.
• Ayrıca, teorilerin sadelik gibi ek kriterleri de karşılaması gerektiğine dair
farkındalık artıyordu.
• Ockham'lı William, genellikle "Ockham'ın usturası" olarak adlandırılan
sadelik/basitlik ilkesini ortaya koymuştur. Bir olgunun açıklanması,
mümkün olan en az varsayıma dayanmalıdır. Verilere dayanan teorilerin
seçilmesi önemlidir.

20

10
 18.01.2022

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir
bilimsel yöntemi ustaca hazırladılar.
• Bilimin Önsayıltıları (varsayımları)
• Albertus Magnus bilimi sağduyuya dayandırdı. Örneğin, oturan birini
görmek, bunun doğru olduğu inancını haklı çıkarır.
• Bu yaklaşım varsayımlardan ve teolojik tartışmalar bilime entelektüel
bağımsızlık kazandırmıştır.

21

Ortaçağ bilginleri
• Beş büyük yeni fikri bir araya getiren güçlendirilmiş bir
bilimsel yöntemi ustaca hazırladılar.
• Bilimsel Doğru
• Son olarak, ortaçağ bilim adamları, Aristoteles'in sahip olduğundan daha
geniş, uygun ve ulaşılabilir bir bilimsel gerçek anlayışı benimsediler.
• Ockham, gerçek varlıkların bilimi (var olduğu deneyimle bilinen ve doğada
var olan şeyleri hangi isimlerin temsil ettiği ile ilgileniyordu) ile mantıksal
varlıkların bilimi (mantıksal yapılarla ilgiliydi ve bu yapılarda adlar yalnızca
kavramlar için kullanılıyordu.)arasında bir ayrım yaptı.

22

11
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Gerçeğin bu kısa tarihinde son bir kez ileri atlanarak, bilimsel yöntemi ve gerçek kavramı 1500
civarında başlayarak modern zamanlarda daha da gelişmiştir.
• Daha güçlü bilimsel araçların geliştirilmesi, modern çağda bilimsel yöntemin öne çıkan bir
özelliği olmuştur.
• Etkili bir erken örnek, Tycho Brahe'nin (1546-1601) gözlemeviydi; Danimarkalı asilzade ve
gökbilimci. Çıplak gözle gözlem yapmasına rağmen doğruluk oranı yüksek olan, kapsamlı
astronomi gözlemleriyle tanınır. Astroloji ve simya ile de ilgilenmiştir. Harranlı El Battani’den
etkilenmiştir. Battani'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri Güneş Yılını 365 gün,
5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş olmasıdır. Battani'nin Zij adı verilen çalışması
Johannes Kepler, Tycho Brahe gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir etki yaratmıştır.
Nicolaus Copernicus.
• Galileo Galilei (1564-1642) erken dönem bir teleskop yaptı ve ilk termometreyi icat etti. Galilei
tam olarak tahmin edilen ölçüm hatalarını dikkate aldı ve modellerini verilerine uydururken bu
hataları hesaba katmıştır.
• Blaise Pascal (1623-1662) barometreyi ve erken dönem bir hesaplama makinesini icat etti.

23

Modern bilim insanları

• Matematiksel araçlar da gelişmişti.
• Pascal, Pierre de Fermat (1601-1665), Jacob Bernoulli
(1654-1705), Thomas Bayes (1701-1761) ve diğerleri
olasılık teorisi ve temel istatistikleri geliştirdiler.
• Sir Isaac Newton (1642-1727) ve Gottfried Leibniz (1646-
1716) kalkülüsü icat etti.
• Sir Francis Bacon (1561-1626) “Bilgi güçtür. ”

24

12
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Bilginin kaynağı, doğruluğu ve sınırları;
• buna göre de inanç, kanaat ve yargılarımızın doğası ve
temellerinin ne olduğu sorusuna felsefe tarihinde verilen
cevaplar iki başlık veya ekol altında toplanabilir:
• Ampirizm veya ampirizm (Deneyimcilik, görgülcülük) ve
rasyonalizm.

25

Modern bilim insanları

• Ren'e Descartes, belirsiz gözlemler ve riskli tümevarımlardan ziyade, felsefi
akıl yürütmeyi gerçeğin en kesin kaynağı olarak vurgulayan rasyonalizmi
önermektedir. Descartes, bilimin hem genel ilkelere hem de bireysel
gözlemlere sahip olduğu konusunda Francis Bacon ile aynı fikirdeydi.
• Ancak Ampirist (deneyimci, görgülcü) Bacon, ampirik verileri toplamaya ve
ardından tümevarımsal olarak genel ilişkilere doğru ilerlemeye çalıştı;
burada rasyonalist Descartes, genel felsefi ilkelerle işe başlayıp daha sonra
beklenen verilerin ayrıntılarını çıkarmaya çalışmıştır.
• Descartes'ın yöntemi, ihtiyaç duyulan şüphe götürmez genel ilkeler yığınını
elde etmek için eski otoritelerin doğrulanmamış varsayımlarını reddetmek
ve en kesin olandan yeniden başlayarak evrensel şüphe ile başlamaktı.

26

13
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Descartes’e göre duyularımız ve anlama yetimiz bizi yanıltabilir.
Yanılma ihtimali ise insanı her şeyden şüphe etmeye götürür. İnsanlar,
şüphe ederek şüphe edemeyeceği bir noktaya ulaşabilir. O da
“şüphelenmekte olduğumdan şüphe edemem.” ve “Şüphe etmek,
düşünmek demektir.” fikirleridir. Böylece Descartes, ünlü sözü
• ““Cogito ergo sum,” “I think, therefore I exist.”
• Düşünüyorum öyleyse varım.” önermesine ulaşmıştır. Düşünüyor
olmam, var olduğumdan yani düşünen bir “ben”in var olduğundan
emin olmamı sağlamaktadır; çünkü var olmasaydım düşünemezdim.

27

Modern bilim insanları

• George Berkeley bir ampiristti. Deneyimcilerin özünde, “bir ampirist,
zihnimizin içeriğini, bilgimizi ve inançlarımızı ve bunların edinimlerini
duyu temelli deneyim ve gözlemle ilişkilendirmeye çalışacaktır.
• Deneyimin gerçeğin ve anlamın mihenk taşı olduğunu ve
deneyimimizin ötesine geçen şeyleri bilemeyeceğimizi, hatta mantıklı
bir şekilde konuşamayacağımızı kabul edecektir” (Woolhouse 1988:2).
• Berkeley aynı zamanda fiziksel dünyanın değil, sadece zihinlerin ve
fikirlerin var olduğuna inanan bir idealistti.

28

14
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Isaac Newton, Aristoteles'in dar vizyonunun aksine, Aquinas'ın
bilimde gerçeğe dair geniş perspektifini sürdürdü.
• Newton, bilimin gözlemlenemeyen varlıklar ve özellikler hakkında
geçerli iddialarda bulunabileceğine inanıyordu. Örneğin,
gözlemlenebilir nesnelerin sertliğinden, gözlemlenemeyecek kadar
küçük olan bileşenlerinin sertliği çıkarılabilir.
• Ayrıca bilimin genel olarak tümevarıma güvenmesi gerektiğine
inanıyordu: “Deneysel felsefede, diğer fenomenler ortaya çıkana
kadar, hayal edilebilecek herhangi bir zıt hipoteze rağmen,
fenomenlerden genel tümevarım tarafından çıkarılan önermelere
doğru veya neredeyse doğru olarak bakmalıyız.” (Cajori 1947:400).

29

Modern bilim insanları

• Isaac Newton, Aristoteles'in dar vizyonunun aksine, Aquinas'ın bilimde gerçeğe
dair geniş perspektifini sürdürdü.
• Principia kitabının giriş kısmında bilimin olması gereken amacını şu şekilde
belirtmiştir: “Olgulardan doğanın kuvvetlerini keşfetmek, sonra da bu kuvvetler
yardımıyla diğer olayları açıklamak. Önce olgular gözlemlenmeli, bu gözlemler
sonucu doğanın yasaları keşfedilmeli ve oluşturulan kuram olayları
açıklayabilmelidir.

• Newton'a göre doğa matematiksel niteliklere sahip bölünemez küçük

parçacıklardan yapılmıştır ve doğada her olay bu parçacıkların birleşmesi ve
dağılması ile oluşmuştur. Ona göre bilimin amacı deneyler ile birlikte bu olayları
matematiksel kuramlar ile genelleştirmektir.
• Newton'un bilime en büyük katkısı mekanik alanındadır. Merkezkaç kuvveti yasası
ile Kepler yasalarını birlikte ele alarak kütleçekim yasasını ortaya koydu. Newton
hareket yasaları olarak bilinen eylemsizlik ilkesi, kuvvetin kütle ile ivmenin
çarpımına eşit olduğunu ifade eden yasa ve etki ile tepkinin eşitliği fiziğin en
önemli yasalarındandır.

30

15
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Newton hareket yasaları olarak bilinen üç yasa şu şekildedir:
• Hareketli bir cisim dışarıdan bir kuvvete maruz kalmazsa doğrusal hareketini
sürdürür.
• Bir cismin kütlesi ne kadar fazla ise hareket ettirici bir etkiye direnci o kadar
büyük olur. (F=ma)
• Her etkiye karşı ona eşit ve karşıt yönde bir tepki vardır.
• Newton'un hareket yasaları, evrenin bir düzen içinde ve deterministik
olduğu sonucuna varmış ve sonrasında felsefeyi oldukça etkilemiştir.

31

Modern bilim insanları

• Newton bir ışık kaynağından çıkan ışığın bir cisme çarpıp aydınlatması
olayına farklı bakmış, ışığın hareket ettiğini ve sonlu bir hızı olduğunu
düşünmüştür. Mercek ve prizmalar kullanarak bu ışık tayfını tekrar
beyaz ışığa çevirmeyi de başarmıştır.

• Newton karanlık bir odada küçük bir delikten gelen güneş ışığını bir
prizmadan geçirerek bir renk tayfı oluşturmuş ve gökkuşaklarının nasıl
oluştuğunu açıklamıştır.

32

16
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Newton'un Grosseteste'ninkine karşılık gelen bilimsel yöntem görüşü
modern bilimi güçlü bir şekilde etkilemiştir.
• Kural I. Doğal şeylerin, görünüşlerini açıklamak için hem doğru hem de yeterli
olanlardan daha fazla nedenini kabul etmeyeceğiz.
• Kural II. Bu nedenle, aynı doğal sonuçlara, mümkün olduğu kadar, aynı
nedenleri atamalıyız.
• Kural III. Cisimlerin nitelikleri, tüm cisimlerin evrensel nitelikleri olarak kabul
edilmelidir.

33

Tümevarım ve tümdengelim
• Tümevarım, felsefe ve mantıkta sahip olunan özel verilerden yola çıkarak genel sonuç
çıkarma yöntemidir. Tümevarımın aksi tümdengelim yöntemidir.

• Örnek
• Sata ve Mata insandır. (Durum)
• Sata ve Mata öldü. (Netice/akıbet)
• Bütün insanlar ölümlüdür. (Çıkarım)
• Tümdengelim ya da Dedüksiyon (Latince: deductio), felsefe ve mantıkta sahip olunan
genel verilerden yola çıkarak özel sonuçlar çıkarma yöntemidir.

• Örnek
• Bütün insanlar ölümlüdür (Öncül)
• Mata kişisi bir insandır. (Durum)
• Mata kişisi ölümlüdür. (Çıkarım)

34

17
 18.01.2022

35

Modern bilim insanları

• David Hume bir ampirist veya bir şüpheci olarak kabul edilebilir.
• Önemli bir filozof
• ‘Mantıksal pozitivistler’ olarak da adlandırılan ‘mantıksal ampiristler’
• Francis Bacon'a ve Newton'a büyük hayranlık duyuyordu.
• Hume, insan bilimi veya daha spesifik olarak insan anlayışının ilkelerini bulan kişi olarak
tanımlar
• Benimsediği yöntem ve titizlik açısından Newton'un mekanik bilimine benziyordu.
• Hume'un İnsanı anlama analizi iki temel hareketle başladı.
• Zihinsel kapasitelerimizi ve sınırlamalarımızı değerlendirmek için insan doğasını inceledi.
• Hume, ifadelerin deneyime, yani duyu algılarına ve bunlara dayalı fikirlere dayanmasını gerektiren
ampirist bir anlam teorisini titizlikle benimsedi.
• Duyulardan yola çıkarak ortaya çıkan bu izlenimlere gelince, onların nihai nedeni insan
aklıyla kesin olarak tamamen açıklanamaz.
• Doğrudan nesneden mi doğuyorlar yoksa zihin tarafından mı üretiliyorlar?
• Kayaların ve ağaçların gerçek ve bilinebilir olduğunu düşünen çağdaş bilim adamlarını
Hume'un ampirizminin ciddiyetini kavramaya ikna etmek zordur. Hume'un ampirist bilimi,
fiziksel şeylerle değil, zihinsel algılarla ilgiliydi.
36

18
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• İnsan zihninde olup bitenleri Newton'un deneysel yöntemini uygulayarak, yeni bir
insan bilimi kurmayı ve geliştirmeyi öneren Hume, tüm iyi niyetine ve yüksek
amaçlarına rağmen, İngiliz empirizminin temel tezlerini koruduğu için son
çözümlemede kuşkuculuğa düşmekten kurtulamamıştır.
• Bizim yalnızca, kendi zihnimizde doğrudan ve aracısız olarak tecrübe ettiğimiz
ideleri, duyum ve izlenimleri bilebileceğimizi, bilgide kendi zihnimizin ötesine
geçemediğimizi ve bundan dolayı herhangi bir şeyin insan zihninden bağımsız
olarak var olduğunu söyleyemeyeceğimizi belirten Hume, insan zihnini bilgi
bakımından analiz ettiği zaman, insan zihninin tüm içeriklerinin bize duyular ve
deney tarafından sağlanan malzemeye indirgenebileceğini görmüştür, bu malzeme
ise algılardan başka hiçbir şey değildir.

• Kısacası, David Hume düşüncenin insanlıktaki en önemli şey olduğunu söyleyen bir
insandır.

37

Modern bilim insanları

• Hume'un alenen kahramanı Newton olmasına rağmen, bilim
felsefeleri çarpıcı biçimde farklıydı.
• Newton'un bilimi bir gerçekle ilgiliydi yani bilinebilir fiziksel dünya.
• Hume ve Newton şu gerçek üzerinde hemfikir olabilirler:
• Bilim bilim insanları tarafından yapılır. Ancak Hume'un "insanlar"ı, şüpheciydi
oysa Newton'un "insanlar" sağduyuluydu.
• Hume'un "gözlemleri" kesinlikle zihinsel algılar olurken Newton'un
"gözlemleri" güvenilir bir şekilde fiziksel nesnelere karşılık gelen duyusal
tepkilerdi.
• Hume, “Ağaç gibi görünüyorum” diyor; Newton "bir ağaç görüyorum" diyor.

38

19
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Immanuel Kant
• Modern felsefenin gelişim seyrine uygun olarak bilgi kuramını ön plana
çıkartmıştır. Kant'ın gözünde bilim, liderleri kesin olan ve yöntemleri, ancak
Hume'unki gibi felsefi bir kuşkuculuk benimsendiği zaman sorgulanabilen
evrensel bir disiplindir. Bilim yansızdır ve nesneldir.
• O, felsefedeki ilk ve temel misyonunun bilimi temellendirmek, daha sonra da
ahlakın ve dinin rasyonelliğini savunmak olduğuna inanmıştır. Bu amacı
gerçekleştirmek için, hem Descartes'ın rasyonalizminden ve hem de Hume'un
empirizminden önemli gördüğü öğeleri alarak, transsendental epistemolojik
idealizm diye bilinen kendi bilgi kuramını geliştirmiş, yükselen bilimin felsefi
temellerini gösterdikten sonra, özgürlük ve ödev düşüncesine dayanarak Hristiyan
ahlakını savunma çabası vermiştir. O, fenomenal gerçeklikle, yani bizim duyular
aracılığıyla tecrübe ettiğimiz dünya ile numenal gerçeklik, yani duyusal olmayan
ve hakkında bilgi sahibi olunamayacak dünya arasında bir ayrım yapmıştır.
• Kant, öğretisiyle bilimsel bilginin olanaklı olduğunu göstererek, Newton fiziğini
temellendirir

39

Modern bilim insanları

• Immanuel Kant, bilimsel gerçekliğin öznel, insan boyutunda bir
versiyonunu desteklemek için Hume'un şüpheciliğini yönlendirerek
rasyonalizmin yeni bir çeşidini tasarladı
• Kant'ın gözünde bilim Hume'unki gibi felsefi bir kuşkuculuk
benimsendiği zaman sorgulanabilen evrensel bir disiplindir. ... O,
felsefedeki ilk ve temel misyonunun bilimi temellendirmek, daha
sonra da ahlakın ve dinin rasyonelliğini savunmak olduğuna inanmıştır.
• Descartes, Hume, Berkeley ve Reid'e ve onların başarısız metafiziğine
karşı Kant, bize metafizik gemimizi güvenli bir şekilde
yönlendirebilecek keskin bir pilot vaat etti. Ancak Kant'ın düşüncesi
oldukça karmaşık ve inceliklidir.

40

20
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Nedensellik ya da diğer herhangi bir genel doğa yasasıyla ilgili sorun,
bu tür yasaların herhangi bir olası ampirik desteğin ötesine geçen
iddialarda bulunmasıydı.
• Bir nedensel yasa için ampirik kanıt yalnızca "Geçmişte gözlemlenen
tüm A örneklerini B izledi" biçiminde olabilirken, yasa çok daha büyük
bir iddiayı öne sürdü: "Gözlenen ya da gözlemlenmeyen tüm A
örnekleri ve geçmiş ya da gelecek, B'yi takip ediyor." Ancak bu
genişleme, tümevarımsal, aşırı ve belirsizdi ve kanıtlarını aşardı. Sonuç
olarak, böyle bir yasayı güvence altına almak için başka bir şeyin
eklenmesi gerekiyordu.

41

Modern bilim insanları

• Buna göre, Kant'ın çözümü iki kaynağı birleştirdi:
• genel bir felsefi a priori (önsel) akıl yürütme tarafından ileri sürülen
nedensellik ilkesi ve belirli nedensel yasalar a posteriori (sonssal) ampirik
gözlem ve tümevarımla keşfedildi.

42

21
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Kant'tan yaklaşık bir asır sonra, 1920'ler, bilim felsefesi ve yöntemi için
çok önemliydi.

• Mevcut durum birkaç büyük okul arasında şiddetli tartışmalardan biri

olmasına rağmen, 1920'yi takip eden birkaç on yıl boyunca, tek bir
düşünce okulu hakim, mantıksal ampirizm (mantıksal pozitivizm-
pozitivizm).
• Bazı önde gelenler
• A. J. Ayer, Rudolf Carnap, Albert Einstein, Herbert Feigl, Philip Frank, Kurt
Gödel, Hans Hahn, C. G. Hempel, Ernest Nagel, Otto Neurath, W. V. Quine,
Hans Reichenbach, Moritz Schlick, and Richard vonMises. Sir Karl Popper.

43

Modern bilim insanları

• Sir Karl Popper, çevrenin en etkili eleştirmeni olacaktır.
• Sir Karl Popper bu çevrenin üyesi olmasa da toplantılara katılırdı.
• “Temel veya uygulamalı hemen hemen tüm çalışmalar mantıksal
ampirizm içinde veya temelinde üretilmiştir.
• Akademik bir disiplin olarak bilim felsefesi, temelde mantıksal
ampiristlerin ve onların ateşlediği felsefi tartışmaların bir eseridir.

44

22
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Adından da anlaşılacağı üzere "Mantıksal ampirizm", mantık ve
deneyimi birleştirir.
• Hume'un matematiksel mantıkta kullandığı yeni gelişmelere dayanan
görüşleri temelinde mantıksal ampirizm yirminci yüzyılda bilim
yönelimli filozofların çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıktı.
• Ana fikir şuydu: anlamlı bilimsel ifadeleri duyusal-deneyim raporları
ve bu raporlara dayalı mantıksal çıkarımlara sınırlamaktır.
• Ayrı ayrı ele alındığında, rasyonalist gelenek mantığıyla, ampirist
gelenek ise duyusal deneyimiyle bilim için yetersiz kabul edildi.
• Mantık ve deneyimin akıllıca bir entegrasyonu bekleniyordu.

45

Modern bilim insanları

• Ancak, varsayımlar mantıksal deneyciliğin parçası değildi.
• Mantıksal deneyciliğin temel motivasyonu, metafiziğin ortadan
kaldırılması idi.
• maddelerin temel doğası hakkında doktrinler
• teolojik meseleler
• dış nesnelerle olan ilişkimiz

46

23
 18.01.2022

Modern bilim insanları

• Metafizik varsayımlarla algılanan problemler mantıkla ve gözlemsel
verilerle kanıtlanabilecek gerçekler değildir.
• Bu nedenle mantıksal bir ampirist için bu tür fikirler sadece
saçmalıktır.
• Böylece bilim ve felsefe yollarını ayırdı.
• Çevre, bilimin kendisinin ötesindeki bilgi iddialarına gerekçe sağlayan
özel bir felsefi epistemolojiye olan ihtiyacı reddetmiştir.
• Açıkça, mantıksal deneyciliğin motivasyonu, katı verilere dayanan ve
felsefi spekülasyonlardan kaçınan saf, katı, saçma sapan bir bilim
versiyonu yaratmaktı.

47

Sonuç
• Tarih, bilim hakkında muazzam bir görüş çeşitliliği ortaya koymaktadır.
• Rasyonalistler akıl ve mantığı vurgulamakta
• Ampiristler duyusal deneyime vurgu yaptılar
• ampirik kanıtlar; ve mantıksal ampiristler mantık ve ampirik kanıtları birleştirdi
• Mantıksal ampiristler, varsayımlardan kaçınmaya çalışırarak mantık ve
ampirik kanıtları birleştirdiler.

• Bilimin gerçek ve anlaşılır bir dünya varsayımının iki versiyonu vardır:

• Pyrrho of Elis ve Sextus Empiricus gibi şüphecilerin endişeli versiyonu
• Albertus Magnus, Isaac Newton ve Thomas Reid’in kendinden emin versiyonu.

48

24
 18.01.2022

Sonuç
• Tarihin bu döneminde, bilimin genel metodolojik ilkelerine giden yol
derin bu üç girdinin entegrasyonunu gerektirecektir:
• varsayımlar, kanıt ve mantık.
• Bu, bilimin dört cesur iddiasını desteklemek için gereklidir:
• Rasyonellik (ussallık), doğruluk, nesnellik ve gerçekçilik.

49

• Bu, bilimin dört cesur iddiasına yönelik eleştiriler

• Karl Popper
• Empirik veriler bir kuramı asla kanıtlayamaz
• Imre Lakatos
• Bilimsel kuramlar yanlışlanamaz
• Thomas Kuhn
• Paradigmalar ölçüştütürülemez ve bundan dolayı bilim usla ilintili değildir
• Paul Feyerabend
• Bilimim özel bir tarafı yoktur

50

25
 18.01.2022

• Theocharis ve Psimopoulus (1987)

• Nature dergisinde bir makale
• Popper ve Kuhn’un ve diğerlerinin yaptıkları eleştirilerin temelsiz ve abartılı
olduğunu savunurlar
• Bilimin cesur iddialarının savunulması gerektiğinin altını çizerler

51

Bilimin Önsayıltıları
• Aristoteles
• Sağduyusal sayıltıları kabul eder
• Dedüktüvist (tümdengelim) bakış açısı doğa bilimlerine kıyasla matematikte
daha iyi sonuçlar vermiştir.
• Büyük Albertus
• Doğa bilimlerine sağduyusal önsayıltıların varsayılması temelinde tam ve
eksiksiz ampirik kanıtlar bahşeder.
• Böylelikle bilim felsefe ve teolojiden bağımsız olmaya başlar.

52

26