BİLİM…

BİLİM VE SANAT, BİR KUŞUN İKİ KANADI GİBİDİR. BU İKİ KANADI BİLİM, BİLGİ KÜTLESİNDEN DAHA FAZLASI; BİR DÜŞÜNME TARZIDIR. EVRENİN
KULLANABİLEN TOPLUMLAR UÇAR VE ÖZGÜR OLURLAR. UÇAMAYANLAR İSE KUŞKUYLA SORGULANMA TARZIDIR. EĞER ŞÜPHECİ YAKLAŞMAMAK İÇİN
TAVUK OLUR... 'TAVUK TOPLUM', ÖNÜNE ATILAN BİR AVUÇ YEMİ OTORİTEYE KUŞKUCU SORULAR SORAMIYORSAK O ZAMAN TAM BİR KAOS
GAGALARKEN, ARKADAN YUMURTALARININ ALINDIĞININ FARKINDA BİLE İÇİNDEYİZ.
OLMAZ!
CARL SAGAN
CHARLES DARWİN
BİLİM NEDİR?
• Bilim, evreni tanımak gerçeği bulmaktır.
• Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, gözleme, deneye ve
akla dayanarak sistematik yollarla elde edilen bilgilerdir.
• Olgular (gerçekler) hakkında bilimsel yöntemlerle elde edilmiş bilgilerdir.
• Deney ve gözlem sonuçlarına dayalı (empirik) mantıksal düşünme
yolundan giderek (rasyonel) olguları açıklayıcı hipotezler (denenceler)
bulma ve bunları doğrulama etkinliğidir.
BİLİM NEDİR?
KISACA,

• Bilgi kazanma yoludur.

• Bilgi üretme yöntemidir.
• Problem çözme yöntemidir.
• Sistemli ve organize edilmiş bilgiler bütünüdür.
• Gerçeği arama uğraşıdır.
• Akıl ve algı verilerinin uygun biçimlerde birleşmesidir.
 «Bilmek, ileriyi görmek; ileriyi görmek ise
güçlü olmaktır.»
Auguste Comte

BİLİMİN İŞLEVLERİ
• ANLAMA (NEDİR?)
• AÇIKLAMA (NE İÇİN?)
• YORDAMA/TAHMİN ETME (NASIL TESPİT EDİLİR? NE
YAPILIR?)
• KONTROL ETME (BİLGİLERİ KULLANMA)
BİLİMİN AMACI

• DOĞADA MEYDANA GELEN OLAYLARIN NEDENLERİNİ ARAŞTIRIR, BİRBİRLERİYLE

OLAN BAĞLANTILARINI BULUR, ONLARI GENELLEŞTİRİR, KURAMSALLAŞTIRIR VE BU
KURAMSAL BİLGİ YARDIMIYLA TAHMİN VE KONTROL İŞLEVLERİNİ YERİNE GETİRİR
BİLİM, BİLİM İNSANI VE
BİLİMSEL YÖNTEM

• BİLİM, “BİLİMSEL YÖNTEMLER” İLE “BİLGİ” ÜRETME EYLEMİDİR.

• BİLİM İNSANI, “BİLİMSEL BİLGİ” ÜRETEN KİŞİDİR.
• BİLİMSEL YÖNTEM, ARİSTO TARAFINDAN KAVRAMSALLAŞTIRILAN TÜMDENGELİM (DEDUCTİVE)
VE BACON TARAFINDAN GELİŞTİRİLEN TÜMEVARIM (İNDUCTİVE) SÜREÇLERİNİN SENTEZİNDEN
OLUŞAN BİR SÜREÇTİR (KARASAR, 2009; MOSES VE KUTSEN, 2012).
BİLİMSEL YÖNTEM
•Bilimin doğayı anlama, açıklama, yordama ve kontrol
amacıyla bilgiyi elde etmede kullandığı yola “bilimsel
yöntem” adı verilir.
•Bilimsel yöntem, bilimlerin ortaklaşa kullandıkları
betimleme ve açıklama yollarını kapsayan bir yanı ile
eylemsel diğer yanı ile düşünsel bir süreçtir.
BİLİMSEL YÖNTEM
BİLİMSEL YÖNTEM

• PROBLEMİN FARK EDİLMESİ

• PROBLEMİN TANIMLANMASI
• ÇÖZÜM ÖNERİLERİNİN TAHMİNİ
• ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNİN
GELİŞTİRİLMESİ
• VERİLERİN TOPLANMASI VE ANALİZİ
• KARAR VERME VE YORUMLAMA
BİLİMSEL YÖNTEM
• DEWEY (1910; S.72), SOYUT DÜŞÜNMENİN BEŞ BELİRGİN ADIM İÇERDİĞİNİ BELİRTMİŞTİR.
• BİR GÜÇLÜĞÜN HİSSEDİLMESİ (A FELT DİFFİCULTY)

• GÜÇLÜĞÜN KONUMLANDIRILMASI VE TANIMLANMASI (İTS LOCATİON AND DEFİNİTİON)

• OLASI ÇÖZÜMÜN ÖNERİLMESİ (SUGGESTİON OF A POSSİBLE SOLUTİON)

• ÖNERİLERİN GEREKÇESİNİN GELİŞTİRİLMESİ (DEVELOPMENT BY REASONİNG OF THE BEARİNG OF THE SUGGESTİONS)

• İLERİ GÖZLEMLER VE DENEYLER ÖNCÜLÜĞÜNDE ÖNERİLERİNİN KABUL EDİLMESİ YA DA REDDEDİLMESİ (FURTHER

OBSERVATİON AND EXPERİMENT LEADİNG TO İTSACCEPTANCE OR REJECTİON)
BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Dewey’in tanımladığı soyut düşünmenin adımları günümüzde
kullanılan bilimsel yöntemin formal temellerini oluşturmuştur.
BİLİMSEL BİLGİ
• İNSANAKLININ BELLİ BİR KONUYA YÖNELEREK ELDE ETTİĞİ YÖNTEMLİ,
SİSTEMLİ, DÜZENLİ, TUTARLI, GEÇERLİ, KANITLANABİLİR VE DENENEBİLİR
NESNEL (OBJEKTİF) BİLGİ, BİLİMSEL BİLGİDİR.
• BİR DİĞER DEYİŞLE BİLİMSEL BİLGİ, YANLIŞ OLDUĞU İSPATLANANA KADAR
SINIRLANDIRILAN KOŞULLAR İÇERİSİNDE AYNI SONUCA ULAŞILAN DOLAYISIYLA
DA DOĞRU KABUL EDİLEN BİLGİDİR. (GONÇAROV VE LÜBEYKO 2005).
BİLİMSEL BİLGİ
• Bilimsel bilgi, bilimsel yöntemler ile elde edilen bilgidir.
• Bilimsel yöntem akıl, deney ve gözleme dayalıdır. Bir bilginin
bilimsel olmasının ölçütü yöntemsel olmasıdır.
• Bilimsel bilgi objektif, sistemli, tutarlı ve eleştiriye açık bilgidir.
 BİLİMSEL BİLGİ TÜRLERİ
Sayıltı Denence Genelleme
İlke (Principle)
(Assumption) (Hypothesis) (Generalization)

Bilim Kurgu
Kuramca
Kanun (Law) Kuram (Theory) (Science
(Paradigma)
Finction)
 1. SAYILTI
• Doğru olduğu kabul edilen akla ve verilere uygun önerme.
• Her bilimsel araştırmanın temelinde sayıltı vardır.
• Sayıltıların doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanamaz, çünkü veriler onun
doğruluğunu gösterir niteliktedir.
• Eğer bir önerme kanıtlanabiliyorsa, o sayıltı olarak ele alınmaz. «Örneğin
örneklem evreni temsil ediyor» şeklinde bir önerme sayıltı olamaz.
 2. DENENCE
• Bir sorunun (problemin) çözümü için öne sürülen tahmini çözüm önermesi
olarak tanımlanabilir.
• Denence kurma sorunun çözümüne dek sürer. Eğer denence ile sorun
çözülürse o artık denence olmaktan çıkar ilke, genelleme, kanun olabilir.
• Sorunun çözümü ile ileri sürülen denence ile o sorun çözülmese bile, her
denence bir bilimsel bilgidir. Önerilen bu denence ile bu sorun çözülemez
demek ve onu göstermek de bilimsel bir etkinlik ve bilgidir.
 3. İLKE
• Neden sonuç ilişkisini belirten önerme
olarak tanımlanabilir.
• Örneğin, «su deniz seviyesinde 760
milimetre civa basıncından 100 derecede
kaynar.», «ceza öğrenci başarısını olumsuz
yönde etkiler», önermeleri bir ilkedir.
• İlkeler bir konu alanı ile ilgili sınırlı bir
özelliği ifade eder.
• İlkelerin doğruluk değerleri %95-%99
arasında değişebilir.
4. GENELLEME
• Genel geçerliği olan tümel önermeler olarak tanımlanabilir.
• «her doğal ve toplumsal olgunun en az bir nedeni vardır.», bilimsel
araştırmalarda tümüyle objektif olmak şimdilik mümkün değildir»
• Genellemelerin doğruluk değeri ilkelere ve kanunlara göre daha düşüktür.
• Genellemeler birden fazla konu alanını kapsar.
5. KANUN
• Bir konu alanında kanıtlanmış genel önermeler olarak tanımlanabilir.
• Örneğin, yer çekimi kanunu; her kütle, diğer bütün kütlelerin çarpımıyla
doğru orantılı,…… ile ters orantılıdır.
• Kanunların doğruluk değerleri %99’un üstündedir.
• Kanunlar yalnız belirlenen bilim dalı ve belirlenen alan için geçerlidir.
Diğer bilim dalları için aynı geçerliğe sahip olmayabilirler.
6.PARADİGMA
• Birsorunu çözmek için kendi içinde tutarlı önermelerden oluşan genel
yapıdır.
• Birparadigmada onun dayandığı kanunlar, sayıltılar açıkça belirtilmeli,
bunların uygulamada nasıl kullanılacağı gösterilmelidir.
• Paradigmanın kuramdan farkı, kuram başarısızlığa uğradığı zaman
kurtarılmaya çalışılırken, paradigma yeniden kurulur ve denenir.
• Paradigma kurama göre daha dar bir alanı kapsar, uygulanması ve
değiştirilmesi kurama göre daha kolaydır.
 7. KURAM
• ÇOK DAHA GENİŞ BİR ALANI AÇIKLAMAYA
ÇALIŞAN TUTARLI ÖNERMELERDEN OLUŞAN
SOYUT YAPI OLARAK BETİMLENEBİLİR.
• DARWİN KURAMI, GÖRECELİK KURAMI, BİG-
BANG KURAMI VB.
• KURAM BİRDEN FAZLA, SAYILTI, DENENCE,
İLKE, GENELLEME, KANUNA DAYANIR VE ÇOK
GENİŞ BİR ALANI KAPSAR.
• Kuramın doğruluk değeri,
kanun, ilke ve genellemelere
göre düşüktür, her an
yanlışlanabilir; çünkü geçmişe
ve geleceğe gidip kanıtlama
yapmak şimdilik olası değildir.

• Aynı zamanda çok geniş bir

alanı açıkladığından, alanın
tümüyle ilgili ilke, genelleme
ve kanunlar bulunduğundan
yanlışlanma olasılıkları
yüksektir.
8. BİLİM KURGU
• Kanun, ilke, genelleme, paradigma ve
kuramlara dayanarak geçmiş ve
gelecekle ilgili soyut açıklamalarda
bulunma olarak betimlenebilir.
• Bilimkurgu doğruluk değeri çok düşük
olan bir bilimsel bilgi türüdür.
• Doğrulanması uzun zaman alabilir.
Bazen de hiç doğrulanmayabilir.
BİLİMSEL BİLGİNİN
ÖZELİKLERİ
• Objektiflik
• Denenebilir ve Gözlenebilirlik
• Ölçülebilirlik ve Tekrarlanabilirlik
• Değişebilirlik ve Yanlışlanabilirlik
• Evrensellik ve İnsan merkezli olması
OBJEKTİFLİK

• Bilimsel bilgi, bireyden

bireye değişmeyip herkes
için aynı olan bilgidir.
DENENEBİLİRLİK VE
GÖZLENEBİLİRLİK
•Bilimsel bilgi gözlenebilir ve
devamında denenebilir
olmalıdır.
ÖLÇÜLEBİLİRLİK VE
TEKRARLANABİLİRLİK
• Bilimsel çalışmalarda yapılan deneyler ve
gözlemler ölçülebilir olmalıdır.
• Eğer bilimsel olarak bir şeyler iddia
ediliyorsa ve meydana geldiği söyleniyorsa
bunların tekrar aynı şartlarda gözlenmesi ve
ölçülebilmesi gerekmektedir.
DEĞİŞTİRİLEBİLİRLİK VE
YANLIŞLANABİLİRLİK
• Ne kadar kesin görünürse görünsün
bilimsel bilgi hiçbir zaman %100 doğru
değildir ve değiştirilebilme kapısı her
zaman açıktır.
• Bununla ilgili örnek olarak atom kavramı
ve atom modelleri ile ilgili açıklamaları
verebiliriz. Atom ile ilgili bir önceki model
tamamen değişmiştir.
EVRENSELLİK VE İNSAN
KAYNAKLI OLMASI
• Bilimsel bilgi insanlar
arasında din, dil, ırk
ayrımı söz konusu
olmaksızın geçerlidir.
• Başka bir deyişle
insanlığın üzerinde
birleştiği bir bilgidir.
• İnsanlığın ortak bilgisidir.