‫یریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪ (262) .

279-261‬مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه‬

‫تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی ‪ ،‬یداهلل رجایی ‪ 1‬کاظم امجدی ‪ ، *2‬محمد دالمنپور ‪، 3‬‬
‫چکیده بیمه تکافل یک بخش نسبتًا جدید اما در حال رشد بخش (اشکان رحیمزاده ‪) 4‬دریافت‪99/01/14- :‬پذیرش نهایی‪99/03/11 :‬‬
‫صنعت مالی اسالمی است‪ .‬این نوع از بیمه امروزه مورد توجه بسیاری از محققان و مدیران اجرایی قرار گرفته است‪ .‬بااینهمه به‬
‫علت پذیرش کم این نوع از بیمه در بین عامه مردم‪ ،‬بسیاری از محققان و مدیران اجرایی در باره عملکرد و بهرهوری این نوع از‬
‫بیمه تردید دارند‪ .‬بر همین اساس هدف این تحقیق مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس روش‬
‫تحلیل سلسله مراتبی فازی است‪ .‬روش تحقیق توصیفی‪ -‬تحلیلی و جامعه آماری تحقیق در دو بخش مدیران ارشد شرکتهای بیمهای‪،‬‬
‫سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال در صنعت بیمهای استان آذربایجان شرقی و خبرگان تحقیق است‪ .‬در بخش اول تعداد‬
‫نمونه آماری ‪ 47‬نفر و در بخش دوم ‪ 15‬نفر بوده است‪ .‬برای جمعآوری دادهها از دو پرسشنامه استفاده شده که در خصوص‬
‫شناسایی شاخصهای بهرهوری مؤثر بر ارزیابی انواع بیمه است‪ .‬در بخش دوم از پرسشنامه مقایسات زوجی مبتنی بر روش تحلیل‬
‫سلسله مراتبی در جهت ارزیابی و تعیین اهمیت هر یک از شاخصها و انواع بیمهها استفاده شده است‪ .‬برای تجزیهوتحلیل دادهها‬
‫تک نمونهای و روش تحلیل سلسله مراتبی فازی بهکار رفته است‪ .‬نتایج تحقیق نشان میدهد که بهرهوری بیمه متعارف از ‪ t‬آزمون‬
‫بهرهوری بیمه تکافل بیشتر بوده و در بین شاخصهای بهرهوری انواع بیمه‪ ،‬مهمترین آن بازده دارایی است‪ .‬واژههای کلیدی‪:‬‬
‫بهرهوری‪ ،‬بیمه تکافل‪ ،‬بیمه متعارف‪ ،‬مقایسه تطبیقی ‪1-‬دانشجوی دکتری‪ ،‬گروه اقتصاد‪ ،‬واحد زنجان‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬زنجان‪،‬‬
‫مسؤول ‪ . dr.yadollah.ragaei@iauz.ac.ir :‬ایران ‪2-‬دانشیارگروه اقتصاد‪ ،‬واحد زنجان‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬زنجان‪ ،‬ایران‬
‫استادیار ‪ com.gmail@dalmanpour -4‬نویسنده ‪3- *-‬استادیارگروه اقتصاد‪ ،‬واحد زنجان‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬زنجان‪ ،‬ایران‬
‫‪ ir.ac.iauz@rahimzadeh.ashkan‬گروه اقتصاد‪ ،‬واحد زنجان‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬زنجان‪ ،‬ایران‬
‫مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در ((مقاله پژوهشی)) رزی تب واحد ‪10.30495/QJOPM.2020.1884424.2700‬‬
‫‪ ( 263‬مقدمه افراد و اشخاص در معرض بسیاری از خطرات هستند که ممکن است موقعیت مالی ) مقابل‪ ...‬یداله رجایی و همکاران‬
‫آنها را به ‪ .(2016 ،‬آنها ممکن است این خطرات را حفظ و هر گونه عواقب ‪ 1‬خطر بیندازد )الشماری و همکاران ناشی از آن را‬
‫بپذیرند و یا خطرات را به شرکتهای بیمه با پرداخت حق بیمه انتقال دهند )بوسالما و ‪ .(2017 ،‬این روش انتقال خطرات مورداستفاده‬
‫در بیمههای متداول متناقض با اصول ‪ 2‬الریچی ‪ 3‬شریعت است )صلحی و الشماری‪2015 ،‬؛ اختر و همکاران ‪ .(2017 ،‬روش‬
‫اسالمی مدیریت ریسکها ‪ 4‬است از طریق به اشتراک گذاشتن این خطرات از طریق سیستم شناختهشدهای بهعنوان تکافل ‪ 5 .‬تکافل‬
‫بر اساس اهدا و همکاری عمل میکند و از عناصر ممنوعه معامالت اسالمی همچون غرر ‪ ، 6‬و ربا آزاد است )الشماری و همکاران‪،‬‬
‫‪ .(2019‬بیمه تکافل در ماهیت تعاونی و همکاری است ‪ 7‬قمار که در آن بیمهگر از شرکتکنندگان یا مشارکتکنندگان در مقابل وقوع‬
‫حوادث پیشبینینشده ‪ 8‬محافظت میکند )کارباری و همکاران ‪ .(2018 ،‬بیمه تکافل یک بخش نسبتًا جدید اما در حال رشد بخش‬
‫صنعت مالی اسالمی است‪ .‬با توجه به انگیزهها‪ ،‬مهمترین ویژگی که بیمه تکافل را از سایر بیمههای متداول متمایز میکند‪ ،‬مربوط به‬
‫ماهیت قرارداد است که رابطه بین بیمهگذاران و شرکت بیمه را تعیین میکند‪ .‬بیمه مرسوم در درجه اول یک قرارداد انتقال‬
‫خطر )ریسک( است؛ زیرا خطراتی را که متوجه بیمهگذاران است را در قبال دریافت مبلغ معینی بهعنوان حق بیمه‪ ،‬به یک شرکت‬
‫بیمه منتقل میکند‪ .‬شرکت بیمه دارای حق بیمه و هرگونه مازاد یا کسری حاصل از عملیات بیمه است که از طریق حق بیمه به دست‬
‫آورده است‪ .‬بیمهگذاران فقط حق دارند در شرایط مشخصشده در بیمهنامه ادعای خسارت کنند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬در بیمه تکافل‪،‬‬
‫مشتریان بیمه توافق میکنند تا با تجمیع حق بیمههای پرداختی‪ ،‬بیمهگذاران بتوانند در سود یا زیانی که از سرمایهگذاری وجوه تکافل‬
‫(در فعالیتهای اقتصادی میشود‪ ،‬منتفع شوند‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬ریسک ناشی از سرمایهگذاری وجوه تنها متوجه شرکت بیمه )تکافل‬
‫نبوده و خالف بیمههای مرسوم‪ ،‬همه اعضا به اندازه سهم خود از سود یا زیان فعالیتها بهرهمند خواهند شد؛ به عبارتی اگر در پایان‬
‫‪- Alshammari et al 2- Bouslama and Lahrichi 3- Akhter et al 4- Takaful 5-‬سال مالی‪ ،‬مازاد یا کسری ناشی از ‪1‬‬
‫مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص ‪Tabarru 6- Gharar 7- Maysir 8- Karbhari et al‬‬
‫‪ 1 (264‬فعالیتهای تکافلی باقی مانده باشد در میان اعضا تقسیم میشود )خان ‪ .(2015 ،‬بیمه تکافل در ‪ 2‬اواخر دهه) ‪279-261.‬‬
‫‪ 1970‬میالدی در مالزی و جنوب شرقی آسیا آغاز شده و پس از رشد قابل توجه در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس‪،‬‬
‫تکافل رشد بینظیری بهخصوص در دهه گذشته داشته است )کارباری و همکاران‪ .(2018 ،‬این رشد بیشتر حاصل افزایش جمعیت‪،‬‬
‫آگاهی بیشتر از نیاز ‪ .(2016 ،‬تکافل جهانی بین ‪ 3‬به بیمه و محیط قانونی حمایتی بوده است )پرادهان و همکاران سالهای ‪ 2004‬و‬
‫‪ 2007‬بهطور قابلمالحظهای از سهم ‪ 2/1‬میلیارد دالر آمریکا به ‪ 3/4‬میلیارد دالر افزایش داشته است که معادل با نرخ رشد سالیانه‬
‫مرکب حدود ‪ 30‬درصدی با بزرگترین بازار بهعنوان بزرگترین بازار برای ‪ 4‬عربستان سعودی و مالزی است‪ .‬در موقعیت‬
‫منطقهای‪ ،‬منطقه آسهآن بیمه تکافل در دوره ‪ 2005-2008‬شناخته شده است‪ .‬در سالهای ‪ 2008‬و ‪ 2010،‬با توجه به تورم ‪5‬‬
‫جهانی‪ ،‬این بخش در مقایسه با بازار معمولی که در کشورهای مسلمان ‪ 5‬درصد و در مناطق منا ‪ ، 8‬درصد بوده‪ 28 ،‬درصد در‬
‫طول دوره مشابه افزایش داشته است‪ .‬بهطورکلی سهم بیمه تکافل جهانی بر اساس انتظارات در سال ‪ 2014‬به ‪ 14‬میلیارد دالر‬
‫افزایش یافته است )کارباری و همکاران‪ .(2018 ،‬برخی از پیشبینیها مقدار آن را تا سال ‪ 20 2017،‬میلیارد دالر میدانند )صلحی و‬
‫‪ 2015‬تکافل‪ ،‬قرارداد خریدوفروش نیست که در آن یک طرف امنیت و حمایت را در مقابل وجه معینی به دیگری )‪، .‬الشماری‬
‫بفروشد‪ .‬بلکه توافقی است که بین گروهی از اعضا توافق میکنند که از یکدیگر در مقابل خسارات و زیانهای احتمالی حمایت کنند‪.‬‬
‫ماهیت و نوع این ضرر و زیان احتمالی در قرارداد مشخص میشود‪ .‬تحت این توافق‪ ،‬هر یک از اعضا که متحمل چنین زیانهایی‬
‫شود‪ ،‬بقیه اعضا با استفاده از وجوه مشترکی که به همین منظور جمعآوری کردهاند‪ ،‬به او کمک مالی میکنند‪ .‬در تکافل هر یک از‬
‫طرفین هبهای )نسبت معینی از کل مبلغی که به شراکت گذاشتهاند( را عرضه میکنند‪ .‬کمک مالیای که به فرد خسارتدیده میشود‪ ،‬از‬
‫محل وجوهی که این افراد جمع کردهاند پرداخت میشود‪ .‬هیچ سودی در این نوع بیمه وجود ندارد )جمشیدی و طغیانی دولت آبادی‪،‬‬
‫‪- Pradhan et al 4-‬آغاز تکافل را به کشور سودان نسبت میدهند‪ )2015( 3 .‬صلحی و الشماری ‪- Khan -2‬برخی از ‪1398(. 1‬‬
‫‪ ) 1 124- 2005، ، (265‬مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی و همکاران ‪ASEAN 5- MENA‬‬
‫از لحاظ ‪ ، ‬مهمترین تفاوتهای بین بیمه متعارف و بیمه تکافل به صورت زیر است )عبیداله ‪126 2‬؛ بیاله ‪2003، 18-21).‬‬
‫ماهیت کسبوکار‪ ،‬بیمه رایج مبتنی بر انگیزه کسب سود است ولی بیمه تکافل مبتنی بر انگیزه حمایت و تأمین رفاه اجتماعی بیمهگزار‬
‫و خانواده اوست‪ .‬ازنظر ماهیت قرارداد‪ ،‬بیمه رایج مانند قرارداد بیع است که بیمهگر در قبال پوشش ریسک بیمهگزار‪ ،‬از او پول‬
‫از نظر ‪. ‬دریافت میکند ولی بیمه تکافل قراردادی است بین تمام تکافل شوندگان برای تقسیم مخاطرات خود و مشارکت در حمایت‬
‫منابع قوانین و مقررات‪ ،‬بیمه رایج درنتیجه تجارب کسبوکار‪ ،‬تفکرات بشری‪ ،‬مبانی قضایی‪ ،‬پایگاهها و فرهنگ آن کشور است ولی‬
‫از ‪. ‬و نظرات و فتاوای شرعی علما و کمیتههای فقهی موجود در این شرکتهاست (بیمه تکافل مبتنی بر وحی الهی )قرآن و سنت‬
‫لحاظ مبتنی بودن بر اصل تعاون‪ ،‬بیمه رایج منافع بیمهگزار و بیمهگر با هم یکی نیست و تعاون واقعی وجود ندارد ولی بیمه تکافل‬
‫از نظر شفافیت و ‪. ‬اعضا‪ ،‬هم بیمهگزارند و هم بیمهگر؛ در کلیه خسارتها شریک میشوند و در انتقال مخاطره نیز مشارکت دارند‬
‫افشا‪ ،‬در شرکتهای بیمه رایج‪ ،‬افشا و شفافیت وجود ندارد ولی در بیمه تکافل شرکت تکافل‪ ،‬اطالعات را بهصورت شفاف در اختیار‬
‫از لحاظ سرمایهگذاری وجوه‪ ،‬در بیمه رایج ‪. ‬تکافل شوندگان قرار میدهد و فعالیتها و عملیاتش شفافتر از شرکتهای بیمه رایج است‬
‫) گاهی اوقات بعضی شرکتها وجوه را در امور و برنامههای غیرشرعی به کار میگیرند و از ابزارهای با بهره ثابت استفاده میکنند‬
‫ولی در بیمه تکافل وجوه در ابزارهای شرعی که با مبانی مضاربه و وکالت و اجاره و ‪ ...‬کار (خارج جمهوری اسالمی ایران‬
‫میکنند‪ ،‬سرمایهگذاری میشود‪ .‬با وجود رشد بیمه تکافل در جهان‪ ،‬در ایران این نوع بیمه زیاد مورد توجه نبوده و بسیاری از مردم‬
‫از مفهوم آن آگاهی ندارند‪ .‬از طرفی این نوع بیمه که منطبق با اصول مسلم قرآن و شریعت است‪ ،‬به دلیل کمتوجهی مسؤوالن و‬
‫شرکتهای بیمه مورد غفلت واقع شده است‪ .‬انتظار میرود با توجه به اکثریت مسلمان در کشور‪ ،‬مالیه اسالمی و بهخصوص تکافل‬
‫بیشتر مد نظر قرار گرفته و تکافل بتواند جایگزین بیمههای مرسوم تجاری شود که در سالهای دور و نزدیک در کشور ارائه شده‬
‫مدیریت ‪ - Obeidollah 2- Billah‬است‪ .‬بر همین اساس نیاز است تا در این رابطه مدلهای مناسبی برای بهکارگیری بیمه تکافل ‪1‬‬
‫‪ (266‬تدوین و طراحی شود‪ .‬در تحقیقات مختلف‪. ) ،‬بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪279-261‬‬
‫محققان سعی کردهاند که برخی از عوامل مؤثر بر ‪ 1‬بهکارگیری تکافل را شناسایی کنند‪ .‬کمیل و متنور )‪ (2014‬در پژوهشی با‬
‫عنوان عوامل مؤثر در پذیرش بیمه تکافل بیشتر از بیمههای متعارف در مالزی‪ ،‬نشان دادهاند که دین‪ ،‬آگاهی‪ ،‬ترویج تکافل ‪ 2‬و‬
‫مزایای تکافل ازجمله عوامل مؤثر بر پذیرش تکافل است‪ .‬شبیق و حسن )‪ (2016‬در پژوهشی عوامل مؤثر بر پذیرش بیمه تکافل در‬
‫مالدیو را مورد بررسی قرار داده و در طی آن آگاهی‪ ،‬مزیت نسبی‪ ،‬سازگاری‪ ،‬تأثیرات اجتماعی و نگرشها را بهعنوان عوامل مؤثر‬
‫بر پذیرش بیمه تکافل مطرح ‪ 3‬نمودهاند‪ .‬اختر و خان )‪ (2017‬در تحقیقی با عنوان عوامل تعیینکننده تقاضای بیمه تکافل و متعارف‪،‬‬
‫نشان دادهاند که درآمد‪ ،‬تورم‪ ،‬توسعه مالی و شهرنشینی بر تقاضای بیمه تکافل تأثیر دارد‪ .‬بررسی مطالعات نشان میدهد که اکثر آنها‬
‫در موردپذیرش بانکداری اسالمی و بیمه اسالمی بهطور جمعی بر عوامل مرتبط با دسترسی‪ ،‬باورهای مذهبی‪ ،‬عملکرد خوب‪،‬‬
‫مسئولیت اجتماعی‪ ،‬اعتماد‪ ،‬شهرت و تصویر‪ ،‬سطح رعایت شریعت‪ ،‬سیاستهای قیمتگذاری و آگاهی در تصمیمگیری برای پذیرش‬
‫این ‪2012 ،‬؛ جعفر و موسی ‪ 4‬نوع بیمه توافق دارند )جمشیدی و حسین ‪2013 ،‬؛ جمشیدی و همکاران ‪2014 7 ، 6 5‬؛ عبید و‬
‫کعبچی ‪ ، 2016).‬بنابراین بر اساس مباحث مطرحشده‪ ،‬با توجه به رشد بیمه تکافل در بسیاری از کشورهای اسالمی و لزوم استفاده‬
‫بیشتر از آن در داخل کشور بهعنوان یک ابزار اسالمی‪ ،‬نیاز است تا آگاهی عموم جامعه و سیاستگذاران نسبت به این نوع بیمه‬
‫افزایش یابد‪ .‬بر همین اساس بهترین رویکرد در زمینه افزایش آگاهی‪ ،‬مقایسه تطبیقی بهرهوری بیمه متعارف با بیمه تکافل است‪.‬‬
‫مطالعه در خصوص ارزیابی بهرهوری بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف در تحقیقات مختلف بر اساس کارایی این دو نوع ‪ 8‬بیمه‬
‫مورد بررسی قرار گرفته است‪ .‬سعد و همکاران )‪ (2006‬از تحلیل پوششی در جهت ارزیابی کارایی صنعت بیمه تکافل در مقابل‬
‫بیمه متعارف استفاده نمودهاند‪ .‬این محققان از دادههای سالهای ‪ 2002 9‬تا ‪ 2005‬بهره گرفتهاند‪ .‬عبدالرحمان )‪ (2009‬در تحقیق‬
‫کارایی فنی صنعت بیمه تکافل در ‪ 10‬صنعت مورد بررسی قرار داده است‪ .‬اسماعیل (خود بیمه تکافل را از منظر رشد این )‪2011‬‬
‫‪- Kamil & Mat Nor 2- Shabiq & Hassan 3- Akhter & Khan 4- Jamshidi & Hussin 5- Jaffar & Musa‬و همکاران ‪1‬‬
‫مقایسه تطبیقی بهرهوری ‪6- Jamshidi et al 7- Obeid & Kaabachi 8- Saad et al 9- Abdul Rahman 10-Ismail et al‬‬
‫‪ (267‬مقابل صنعت بیمه متعارف را مورد بررسی قرار داده و نتیجه ) صنعت بیمه تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی و همکاران‬
‫گرفتهاند که بیمه متعارف از بیمه تکافل ‪ 1‬دارایی کارایی بیشتری است‪ .‬عبدو و همکاران )‪ (2012‬در پژوهشی عملکرد صنعت بیمه‬
 ‫مالزی را بین سالهای ‪ 2008‬تا ‪ 2010‬بررسی کرده و در طی آن صنعت بیمه تکافل را در مقابل صنعت بیمه متعارف مورد‬
‫بررسی قرار داده است‪ .‬عبدو و همکاران )‪ (2014‬در تحقیق دیگری یک مطالعه تطبیقی برای بررسی بیمه تکافل در مقابل بیمه‬
‫متعارف انجام داده و نتیجه گرفتهاند که بیمه متعارف در همه شاخصها بهتر از بیمه تکافل بوده است‪ .‬شاخصهای بکار رفته عبدو و‬
‫‪. Table 1: Indicators for evaluating the‬در جدول شماره ‪ 1‬نشان داده شده است (همکاران )‪ (2012‬و )‪2014‬‬
‫‪performance of conventional insurance with Takaful insurance in the research of Abdo and Partners‬‬
‫جدول شماره ‪ 1:‬شاخصهای ارزیابی کارایی بیمه متعارف با بیمه تکافل در تحقیقات عبدو و همکاران ‪(2012), (2014) 1- Abduh‬‬
‫‪ (2012‬و )‪ (2014‬شاخص محقق بازده دارایی عبدو و همکاران )‪ (2014‬بازده سهام هزینه مطالبات به درآمد خالص درآمد )‬
‫سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده نسبت درآمد سرمایهگذاری شده کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص‬
‫دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی درآمد‬
‫عملیاتی به کل داراییها هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی نسبت داراییهای جاری به کل دارایی عبدو و همکاران )‪ (2012‬نسبت‬
‫بیمه قابل دریافت به کل دارایی نسبت کل سهام به کل دارایی بازده دارایی مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪–59‬‬
‫در همین راستا هدف این تحقیق مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل (زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪268) .279-261‬‬
‫بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی است‪ .‬با توجه به هدف تحقیق‪ ،‬مدل مفهومی تحقیق به صورت شکل شماره ‪1‬‬
‫ابزار و روش پژوهش ‪ Figure 1: Conceptual model of research‬تدوین شده است‪ .‬شکل شماره ‪ 1:‬مدل مفهومی تحقیق‬
‫حاضر ازنظر هدف‪ ،‬کاربردی و ازنظر روش انجام تحقیق با توجه به سؤاالت پژوهش و ماهیت آن‪ ،‬از نوع تحقیق کمی است‪ .‬ازنظر‬
‫زمانی این تحقیق مقطعی و بر اساس نوع گرداوری دادههای آن پیمایشی بوده است‪ .‬بر اساس اهداف و سؤاالت تحقیق‪ ،‬جامعه آماری‬
‫این تحقیق در دو بخش خواهد بود‪ .‬جامعه آماری اول برای شناسایی شاخصهای بهرهوری است که در این بخش‪ ،‬جامعه آماری تحقیق‬
‫شامل تمامی مدیران ارشد شرکتهای بیمهای‪ ،‬سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال در صنعت بیمهای استان آذربایجان‬
‫شرقی است‪ .‬بر اساس آمارهای موجود ‪ 47‬شرکت بیمهای‪ ،‬سازمان فعال در بخش بیمه و انجمن فعال وجود دارد‪ .‬بر همین اساس‬
‫تعداد جامعه آماری این بخش شامل ‪ 47‬مدیر شرکتهای بیمهای‪ ،‬سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال استان آذربایجان‬
‫شرقی است‪ .‬با توجه به محدود بودن جامعه آماری هیچگونه نمونهگیری در این بخش انجامنشده و کل جامعه مورد پرسش قرار‬
‫گرفته است‪ .‬در بخش دوم جهت ارزیابی هر یک بازده دارایی هزینه مطالبات به درآمد خالص درآمد سرمایه گذاری به متوسط‬
‫داراییهای سرمایه گذاری شده نسبت درآمد سرمایه گذاری شده کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص دارایی خالص به حق بیمه‬
‫خالص نوشته شده هزینههای اداری به حق بیمههای نوشته شده هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی درآمد عملیاتی به کل داراییها‬
‫هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی نسبت داراییهای جاری به کل دارایی نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی بیمه متعارف بیمه‬
‫تکافل شاخصهای بهرهوری بیمه متعارف و بیمه تکافل مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی و‬
‫از انواع بیمه تکافل از خبرگان آشنا به موضوع بیمه بر اساس شرایط زیر بهره گرفته شده است‪ .‬بر همین اساس در (‪ )269‬همکاران‬
‫‪ ‬مدیران شرکتهای بیمه با سابقه بیشتر از ‪ 20‬سال و آشنا با موضوع بیمه تکافل ‪. ‬این پژوهش از ‪ 15‬فرد خبره استفاده شده است‬
‫استادان حوزه با سابقه کار ‪ ‬استادان دانشگاه با تخصص اقتصاد و مالیه اسالمی و تدریس دروس مرتبط با درجه استادیاری به باال‬
‫در بخش مالیه اسالمی و آشنا با مفاهیم بیمه تکافل ابزار گردآوری دادهها شامل دو پرسشنامه است که پرسشنامه اول بر اساس مرور‬
‫مباحث و شاخصهای جدول شماره ‪ 1‬تنظیم شده است‪ .‬در این پرسشنامه از اعضا خواسته شده تا بر اساس مطالعه هر یک از‬
‫شاخصها‪ ،‬مشخص نمایند که این شاخصها تا چه حدی میتواند بهعنوان شاخص بهرهوری در جهت مقایسه بهرهوری بیمه تکافل با‬
‫بیمه متعارف بکار رود‪ .‬روایی این پرسشنامه به صورت روایی ظاهری و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بهدستآمده‬
‫است‪ .‬مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه ‪ 0/83‬محاسبه شده است که نشاندهنده پایایی مناسب پرسشنامه بوده است‪.‬‬
‫پرسشنامه دوم بر اساس مقایسات زوجی بوده و در آن از خبرگان خواسته شده است تا هر یک از انواع بیمه تکافل و بیمه متعارف را‬
‫‪ AHP‬در جهت شناسایی شاخصهای و از روش ‪ t‬بر اساس شاخصهای شناساییشده مقایسه نمایند‪ .‬برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمون‬
‫فازی در جهت ارزیابی هر یک از انواع بیمه تکافل استفاده شده است‪ .‬یافتهها در این تحقیق ابتدا شاخصهای مؤثر بر بهرهوری انواع‬
‫استفاده شده است‪ .‬نتایج ‪ t‬بیمه تکافل و بیمه متعارف از منظر اعضای جامعه آماری شناسایی شده است‪ .‬برای این منظور از آزمون‬
‫‪. )27‬در جدول شماره ‪ 2‬نشان داده شده است‪ .‬مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪279-261‬‬
‫‪ Table 2: Results of t-test to identify‬در جهت شناسایی شاخصهای بهرهوری ‪ t‬جدول شماره ‪ 2:‬نتایج آزمون (‪0‬‬
‫فاصله اطمینان ‪ 95‬درصدی برای تفاضل میانگین ‪ t The value of t‬مقدار ‪ Indicator‬شاخص ‪productivity indicators‬‬
‫‪ Upper limit 1.266‬حد باال ‪ Low limit‬حد پایین ‪ result‬نتیجه ‪confidence interval for the 95% mean difference‬‬
‫‪reject‬رد ‪returns Stock -6.037 -1.220 -0.609‬بازده سهام ‪ confirm‬دارایی بازده تأیید ‪0.733 7.543 Return on assets‬‬
‫درآمد ‪ confirm‬تأیید ‪ Cost of receivables to net income 1.143 0.515 5.318‬هزینه مطالبات به درآمد خالص‬
‫‪ Investment income to average invested assets 1.019 0.384‬سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده‬
‫کل ‪ confirm‬تأیید ‪ Investment income ratio 1.053 0.351 4.024‬نسبت درآمد سرمایهگذاری شده ‪ confirm‬تأیید ‪4.450‬‬
‫تأیید ‪ Total assets to total net share or premium net 0.704 0.061 2.399‬داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص‬
‫تأیید ‪ Net assets are written to net premiums 0.935 0.383 4.816‬دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده ‪confirm‬‬
‫‪ Administrative costs are written into premiums 0.751 0.141‬هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده ‪confirm‬‬
‫تأیید ‪ Operating costs to average assets 0.975 0.386 4.657‬هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی ‪ confirm‬تأیید ‪2.949‬‬
‫هزینههای ‪ confirm‬تأیید ‪ Operating income to total assets 1.131 0.527 5.532‬درآمد عملیاتی به کل داراییها ‪confirm‬‬
‫نسبت ‪ confirm‬تأیید ‪ Operating expenses to operating income 1.369 0.885 9.382‬عملیاتی به درآمد عملیاتی‬
‫نسبت بیمه قابل ‪ confirm‬تأیید ‪ Ratio of current assets to total assets 1.486 0.939 9.930‬داراییهای جاری به کل دارایی‬
‫نسبت کل سهام ‪ confirm‬تأیید ‪ Ratio of receivable insurance to total assets 1.511 0.999 9.875‬دریافت به کل دارایی‬
‫مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه ‪reject‬رد ‪ Ratio of total stock to total assets -2.319 -0.993 -0.070‬به کل دارایی‬
‫نتایج جدول شماره ‪ 2‬نشان میدهد که از بین شاخصهای منتخب بر اساس مروری (‪ )271‬تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی و همکاران‬
‫‪ t‬بر تئوری تحقیق‪ ،‬بر اساس نظر اعضای نمونه آماری‪ ،‬شاخصهای بازده سهام و نسبت کل سهام به کل دارایی با توجه به مقدار‬
‫کمتر از ‪ 1/645‬از مجموع شاخصهای مؤثر بر بهرهوری حذف شده‪ ،‬ارزیابی بهرهوری بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بر‬
‫اساس شاخصهای باقیمانده انجام میشود‪ .‬مقادیر برای شاخصهای باقیمانده بزرگتر از ‪ 1/645‬و فاصله اطمینان ‪ 95‬درصدی در دو‬
‫حد پایین و باال مثبت است‪ .‬بر همین اساس در سطح اطمینان ‪ 95‬درصدی میتوان ادعا نمود که هر یک از شاخصهای بازده دارایی‪،‬‬
‫هزینه مطالبات به درآمد خالص‪ ،‬درآمد سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده‪ ،‬نسبت درآمد سرمایهگذاری شده‪ ،‬کل‬
‫داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص‪ ،‬دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده‪ ،‬هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده‪،‬‬
‫هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی‪ ،‬درآمد عملیاتی به کل داراییها‪ ،‬هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی‪ ،‬نسبت داراییهای جاری به‬
‫کل دارایی و نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی بهعنوان شاخصهای بهرهوری در جهت ارزیابی انواع بیمه تکافل تلقی میشود‪ .‬پس‬
‫از شناسایی شاخصهای بهرهوری‪ ،‬بر اساس شاخصهای شناسایی شده‪ ،‬بهرهوری صنعت بیمه تکافل با بیمه متعارف بر اساس این‬
‫فازی ارزیابی شده است‪ .‬بر همین اساس از خبرگان خواسته شده تا بر اساس عبارات کالمی و اعداد فازی ‪ AHP‬شاخصها و روش‬
‫جدول شماره ‪ 3،‬ابتدا بر اساس مقایسات خود اهمیت هر یک از شاخصها را در بهرهوری انواع بیمه مشخص نموده و سپس انواع‬
‫‪ Table 3: Fuzzy spectrum‬بیمه را بر اساس این شاخصها ارزیابی نمایند‪ .‬جدول شماره ‪ 3:‬طیف فازی و عبارت کالمی متناظر‬
‫‪ code‬کد ‪ Verbal expressions‬عبارات کالمی ‪ Fuzzy number‬عدد فازی ‪and corresponding verbal expressions‬‬
‫‪ Too much‬ترجیح خیلی زیاد ‪ Hi gh pref erence‬ترجیح زیاد ‪ Lowpref erence‬ترجیح کم ‪ Equal pref erence‬ترجیح برابر‬
‫مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪ Qui t e a l ot of pref erence ،‬ترجیح کاماًل زیاد ‪pref erence‬‬
‫فازی‪ ،‬ابتدا بایستی اوزان شاخصها را محاسبه نمود‪ ،‬لذا بر اساس ‪ AHP‬با توجه به اینکه در روش (‪1400. )272‬ص‪.‬ص‪279-261‬‬
‫فازی‪ ،‬اوزان شاخصها به صورت جدول شماره ‪ 4‬محاسبه شده است‪ .‬در این جدول اوزان ‪ AHP‬مقایسات زوجی خبرگان و روش‬
‫‪ Table 4: Weights of‬شاخصها به صورت فازی و قطعی آمده است‪ .‬جدول شماره ‪ 4:‬اوزان شاخصها به صورت فازی و قطعی‬
‫بازده دارایی ‪ Definite weight‬وزن قطعی ‪ Fuzzy weight‬وزن فازی ‪ Indicator‬شاخص ‪indicators in fuzzy and definite‬‬
‫درآمد سرمایهگذاری به متوسط ‪ Cost of receivables to net income‬هزینه مطالبات به درآمد خالص ‪Return on assets‬‬
‫نسبت درآمد سرمایهگذاری شده ‪ Investment income to average invested assets‬داراییهای سرمایهگذاری شده‬
‫‪ Total assets to total net share or premium‬کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص ‪Investment income ratio‬‬
‫هزینههای اداری به حق بیمههای ‪ Net assets are written to net premiums‬دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده‬
‫‪ Operating costs to‬هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی ‪ Administrative costs are written into premiums‬نوشتهشده‬
‫هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی ‪ Operating income to total assets‬درآمد عملیاتی به کل داراییها ‪average assets‬‬
‫‪ Ratio of current assets to total‬نسبت داراییهای جاری به کل دارایی ‪Operating expenses to operating income‬‬
‫شکل شماره ‪ 2‬نشاندهنده ‪ Ratio of receivable insurance to total assets‬نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی ‪assets‬‬
‫اوزان شاخصهای بهرهوری انواع بیمه بر روی نمودار است‪ .‬مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی و‬
‫‪ … 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05 0 Figure 2:‬شکل شماره ‪ 2:‬نمودار اوزان شاخصهای بهرهوری انواع بیمه (‪ )273‬همکاران‬
‫نتایج جدول شماره ‪ 4‬نشان میدهد که ‪Graph of weights of productivity indicators of different types of insurance‬‬
‫در بین شاخصهای شناسایی شده برای ارزیابی بهرهوری انواع بیمه‪ ،‬بازده دارایی با وزن قطعی ‪ 0/205‬در رتبه اول‪ ،‬نسبت درآمد‬
‫سرمایهگذاری شده با وزن قطعی ‪ 0/131‬در رتبه دوم و هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده با وزن قطعی ‪ 0/123‬در رتبه‬
‫سوم قرار گرفته است‪ .‬سایر شاخصها نیز بر اساس اوزان قطعی جدول شماره ‪ 4‬در رتبههای بعدی میباشند‪ .‬در ادامه هر یک از‬
‫گزینهها نسبت به هر یک از شاخصها ارزیابی شده است که نتایج اوزان فازی هر گزینه بر اساس هر شاخص در جدول شماره ‪5‬‬
‫نشان داده شده است‪ .‬نتایج این جدول نشان میدهد که هر گزینه بر اساس هر شاخص چه اهمیتی ازنظر خبرگان دارد‪ .‬جدول شماره ‪5:‬‬
‫شاخص نوع بیمه ‪ Table 5: Fuzzy weights of each option for each indicator‬اوزان فازی هر گزینه نسبت به هر شاخص‬
‫‪ Cost of‬تکافل هزینه مطالبات به درآمد خالص‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪ Return on assets‬وزن فازی بازده دارایی‬
‫تکافل درآمد سرمایهگذاری به متوسط داراییهای متعارف‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪receivables to net income‬‬
‫سرمایهگذاری شده (‪. )274‬مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪Conventional 279-261‬‬
‫‪ Investment income‬تکافل نسبت درآمد سرمایهگذاری شده‪Investment income to average invested assets Takaful‬‬
‫‪ Total assets to total net share or‬کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص ‪Takaful‬تکافل ‪ Conventional‬متعارف ‪ratio‬‬
‫‪ Net assets are written to‬تکافل دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪premium‬‬
‫‪ Administrative costs‬تکافل هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪net premiums‬‬
‫‪ Operating costs‬تکافل هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪are written into premiums‬‬
‫‪ Operating income to total‬تکافل درآمد عملیاتی به کل داراییها‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪to average assets‬‬
‫‪ Operating expenses to operating‬تکافل هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪assets‬‬
‫‪ Ratio of current assets to total‬تکافل نسبت داراییهای جاری به کل دارایی‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪income‬‬
‫‪ Ratio of receivable insurance to‬تکافل نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪assets‬‬
‫تکافل درنهایت وزن نهایی هر گزینه به دست آمده است که نتایج برای اوزان ‪ Conventional Takaful‬متعارف ‪total assets‬‬
‫‪ Table‬فازی و قطعی در جدول شماره ‪ 6‬و شکل شماره ‪ 3‬نشان داده شده است‪ .‬جدول شماره ‪ 6:‬اوزان نهایی هر یک از انواع بیمه‬
‫‪ The final fuzzy‬وزن فازی نهایی ‪ Types of insurance‬انواع بیمه ‪6: Final weights of each type of insurance‬‬
‫بیمه متعارف ‪ Priority‬اولویت ‪ Normalized Definitive weight‬وزن قطعی نرمال شده ‪ Definite weight‬وزن قطعی ‪weight‬‬
‫مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل‪ ...‬یداله رجایی ‪ Takaful Insurance‬بیمه تکافل ‪Conventional insurance‬‬
‫نتایج جدول ‪ Figure 3: Chart of final weights of options‬شکل شماره ‪ 3:‬نمودار اوزان نهایی گزینهها (‪ )275‬و همکاران‬
‫شماره ‪ 6‬و شکل شماره ‪ 3‬نشان میدهد که بر اساس نظر خبرگان‪ ،‬بیمههای متعارف بر اساس وزن قطعی ‪ 0/6497‬ازنظر بهرهوری‬
‫نسبت به بیمه تکافل که دارای وزن قطعی نرمال شده ‪ 0/3503‬بوده است‪ ،‬دارای بهرهوری باالتری برای صنعت بیمه است‪ .‬بحث و‬
‫نتیجهگیری این پژوهش به دنبال مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بوده که در این خصوص از‬
‫نظرات خبرگان بهره گرفته و بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی‪ ،‬اقدام به ارزیابی بیمههای متعارف در مقابل بیمه تکافل‬
‫گردید‪ .‬نتایج نشان داد که بیمههای متعارف نسبت به بیمه تکافل دارای بهرهوری باالتری برای صنعت بیمه است‪ .‬بررسی مطالعات‬
‫‪ (2006‬همخوانی داشته ) مشابه در موضوع تحقیق نشان میدهد که نتایج به دست آمده در این تحقیق با نتایج مطالعه سعد و همکاران‬
‫است‪ .‬این محققان در تحقیق خود با استفاده از تحلیل پوششی دادهها نشان دادهاند که کارایی صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف‬
‫باالتر بوده است‪ .‬همچنین نتایج پژوهشهای رحمان )‪ ،(2009‬اسماعیل و همکاران )‪ ،(2011‬عبدو و همکاران )‪ (2012‬و عبدو و‬
‫همکاران )‪ ( 2014‬با نتایج به دست آمده در این پژوهش همسو بوده است‪ .‬هر یک از این نویسندگان در مطالعات خود نشان دادهاند‬
‫که کارایی بیمههای متعارف بیشتر از کارایی بیمه تکافل بوده است‪ .‬تحلیل نظری در این خصوص‪ ،‬گویای این مطلب است که بیمه‬
‫تکافل به نسبت منافعی که دارد هنوز ناشناخته مانده و تمایلی زیادی به استفاده از این نوع بیمه در کشورهای مختلف شکل نگرفته‬
‫است‪ .‬مدیریت بهره وری دوره ‪ 15،‬شماره‪ 4،‬پیاپی ‪ –59‬زمستان‪1400،‬ص‪.‬ص‪ (276) .279-261‬برخی از پژوهشگران مانند‬
‫کارباری و همکاران )‪ ( 2018‬رشد بیمههای تکافل در دنیا را حاصل افزایش حاصل افزایش جمعیت‪ ،‬آگاهی بیشتر از نیاز به بیمه و‬
‫محیط قانونی حمایتی میدانند‪ .‬کارایی بیمه تکافل زمانی میتواند نسبت به بیمههای متعارف افزایش یابد که پذیرش و استفاده از آن در‬
‫بین مردم به امری مرسوم تبدیل شود و تا زمانی که این پذیرش اتفاق نیفتاده‪ ،‬نمیتوان انتظار داشت که کارایی بیمه تکافل بیشتر از‬
‫کارایی بیمههای متعارف شود‪ .‬بهطوریکه محققان مختلف نیز در پشتیبانی از پذیرش بیمه تکافل به عواملی مانند درآمد‪ ،‬تورم‪ ،‬توسعه‬
‫مالی و شهرنشینی‪ ،‬باورهای مذهبی‪ ،‬عملکرد خوب‪ ،‬مسئولیت اجتماعی‪ ،‬اعتماد‪ ،‬شهرت و تصویر‪ ،‬سطح رعایت شریعت‪ ،‬سیاستهای‬
‫قیمتگذاری و آگاهی در تصمیمگیری برای پذیرش این نوع بیمه توافق دارند‪ .‬به عبارتی انواع مختلفی از متغیرها وجود دارد که‬
‫میتواند پذیرش بیمه تکافل را در بین عامه مردم افزایش دهد‪ .‬به اعتقاد حسن و همکاران )‪ (2014‬خدمات تکافل به دلیل عدم آگاهی‬
‫افراد از نقش تکافل در زندگی و اقتصاد آنها‪ ،‬بهطور کامل در جوامع اسالمی پذیرفته شده و به اشتراک گذاشته نمیشود‪ .‬یکی از‬
‫عوامل تعیینکننده این عدم آگاهی در میان مسلمانان‪ ،‬عدم شناخت محصول و خدمات اسالمی است‪ .‬بررسیها نشان میدهد که با وجود‬
‫رشد صنعت تکافل در کشورهای مختلف‪ ،‬در داخل کشور هنوز در این زمینه کار خاصی صورت نگرفته است‪ .‬این موضوع‬
‫ازآنجهت دارای اهمیت خواهد بود که بدانیم بسیاری از کسانی که از بیمههای متداول استفاده میکنند‪ ،‬به دلیل اشکال شرعی در این‬
‫نوع بیمهها‪ ،‬تمایل دارند تا راهها و روشهای جایگزینی که با دین و مذهب آنها تطابق بیشتری دارد‪ ،‬و ازلحاظ شرعی مناسب است‪،‬‬
‫را انتخاب نمایند‪ .‬بنابراین پیشنهاد میشود تا در خصوص استفاده و پذیرش بیمه تکافل در داخل کشور‪ ،‬مدلهای در خصوص‬
‫بهکارگیری بیمه تکافل در شرکتهای بیمهای کشور تدوین گردیده تا این مدلها سرمنشأ بهکارگیری این نوع بیمهها در کشور برای‬
‫پاسخ به تقاضای بخش عظیمی از مردم باشند‪ .‬در پایان بایستی این نکته را متذکر شد که این تحقیق در نوع خود از اولین تحقیقاتی به‬
 ‫شمار میرود که بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف را ارزیابی کرده و در این راه با یکسری محدودیتها مواجه بوده‬
‫است‪ .‬ازجمله مهمترین محدودیت این تحقیق‪ ،‬محدود بودن دادهها به قضاوت خبرگان به دلیل عدم دسترسی به دادههای واقعی هر دو‬
‫نوع بیمه بوده است‪ .‬با توسعه بیمه تکافل در کشور میتوان بهرهوری این دو نوع بیمه را بر اساس دادههای کمی مورد بررسی قرار‬
‫داد‪ .‬تعارض منافع‪ :‬نویسندگان هیچگونه تعارض منافع ندارن‬