تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی ،یداهلل رجایی 1کاظم امجدی ، *2محمد دالمنپور ، 3 چکیده بیمه تکافل یک بخش نسبتًا جدید اما در حال رشد بخش (اشکان رحیمزاده ) 4دریافت99/01/14- :پذیرش نهایی99/03/11 : صنعت مالی اسالمی است .این نوع از بیمه امروزه مورد توجه بسیاری از محققان و مدیران اجرایی قرار گرفته است .بااینهمه به علت پذیرش کم این نوع از بیمه در بین عامه مردم ،بسیاری از محققان و مدیران اجرایی در باره عملکرد و بهرهوری این نوع از بیمه تردید دارند .بر همین اساس هدف این تحقیق مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی است .روش تحقیق توصیفی -تحلیلی و جامعه آماری تحقیق در دو بخش مدیران ارشد شرکتهای بیمهای، سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال در صنعت بیمهای استان آذربایجان شرقی و خبرگان تحقیق است .در بخش اول تعداد نمونه آماری 47نفر و در بخش دوم 15نفر بوده است .برای جمعآوری دادهها از دو پرسشنامه استفاده شده که در خصوص شناسایی شاخصهای بهرهوری مؤثر بر ارزیابی انواع بیمه است .در بخش دوم از پرسشنامه مقایسات زوجی مبتنی بر روش تحلیل سلسله مراتبی در جهت ارزیابی و تعیین اهمیت هر یک از شاخصها و انواع بیمهها استفاده شده است .برای تجزیهوتحلیل دادهها تک نمونهای و روش تحلیل سلسله مراتبی فازی بهکار رفته است .نتایج تحقیق نشان میدهد که بهرهوری بیمه متعارف از tآزمون بهرهوری بیمه تکافل بیشتر بوده و در بین شاخصهای بهرهوری انواع بیمه ،مهمترین آن بازده دارایی است .واژههای کلیدی: بهرهوری ،بیمه تکافل ،بیمه متعارف ،مقایسه تطبیقی 1-دانشجوی دکتری ،گروه اقتصاد ،واحد زنجان ،دانشگاه آزاد اسالمی ،زنجان، مسؤول . dr.yadollah.ragaei@iauz.ac.ir :ایران 2-دانشیارگروه اقتصاد ،واحد زنجان ،دانشگاه آزاد اسالمی ،زنجان ،ایران استادیار com.gmail@dalmanpour -4نویسنده 3- *-استادیارگروه اقتصاد ،واحد زنجان ،دانشگاه آزاد اسالمی ،زنجان ،ایران ir.ac.iauz@rahimzadeh.ashkanگروه اقتصاد ،واحد زنجان ،دانشگاه آزاد اسالمی ،زنجان ،ایران مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در ((مقاله پژوهشی)) رزی تب واحد 10.30495/QJOPM.2020.1884424.2700 ( 263مقدمه افراد و اشخاص در معرض بسیاری از خطرات هستند که ممکن است موقعیت مالی ) مقابل ...یداله رجایی و همکاران آنها را به .(2016 ،آنها ممکن است این خطرات را حفظ و هر گونه عواقب 1خطر بیندازد )الشماری و همکاران ناشی از آن را بپذیرند و یا خطرات را به شرکتهای بیمه با پرداخت حق بیمه انتقال دهند )بوسالما و .(2017 ،این روش انتقال خطرات مورداستفاده در بیمههای متداول متناقض با اصول 2الریچی 3شریعت است )صلحی و الشماری2015 ،؛ اختر و همکاران .(2017 ،روش اسالمی مدیریت ریسکها 4است از طریق به اشتراک گذاشتن این خطرات از طریق سیستم شناختهشدهای بهعنوان تکافل 5 .تکافل بر اساس اهدا و همکاری عمل میکند و از عناصر ممنوعه معامالت اسالمی همچون غرر ، 6و ربا آزاد است )الشماری و همکاران، .(2019بیمه تکافل در ماهیت تعاونی و همکاری است 7قمار که در آن بیمهگر از شرکتکنندگان یا مشارکتکنندگان در مقابل وقوع حوادث پیشبینینشده 8محافظت میکند )کارباری و همکاران .(2018 ،بیمه تکافل یک بخش نسبتًا جدید اما در حال رشد بخش صنعت مالی اسالمی است .با توجه به انگیزهها ،مهمترین ویژگی که بیمه تکافل را از سایر بیمههای متداول متمایز میکند ،مربوط به ماهیت قرارداد است که رابطه بین بیمهگذاران و شرکت بیمه را تعیین میکند .بیمه مرسوم در درجه اول یک قرارداد انتقال خطر )ریسک( است؛ زیرا خطراتی را که متوجه بیمهگذاران است را در قبال دریافت مبلغ معینی بهعنوان حق بیمه ،به یک شرکت بیمه منتقل میکند .شرکت بیمه دارای حق بیمه و هرگونه مازاد یا کسری حاصل از عملیات بیمه است که از طریق حق بیمه به دست آورده است .بیمهگذاران فقط حق دارند در شرایط مشخصشده در بیمهنامه ادعای خسارت کنند .از طرف دیگر ،در بیمه تکافل، مشتریان بیمه توافق میکنند تا با تجمیع حق بیمههای پرداختی ،بیمهگذاران بتوانند در سود یا زیانی که از سرمایهگذاری وجوه تکافل (در فعالیتهای اقتصادی میشود ،منتفع شوند .در این وضعیت ،ریسک ناشی از سرمایهگذاری وجوه تنها متوجه شرکت بیمه )تکافل نبوده و خالف بیمههای مرسوم ،همه اعضا به اندازه سهم خود از سود یا زیان فعالیتها بهرهمند خواهند شد؛ به عبارتی اگر در پایان - Alshammari et al 2- Bouslama and Lahrichi 3- Akhter et al 4- Takaful 5-سال مالی ،مازاد یا کسری ناشی از 1 مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان1400،ص.ص Tabarru 6- Gharar 7- Maysir 8- Karbhari et al 1 (264فعالیتهای تکافلی باقی مانده باشد در میان اعضا تقسیم میشود )خان .(2015 ،بیمه تکافل در 2اواخر دهه) 279-261. 1970میالدی در مالزی و جنوب شرقی آسیا آغاز شده و پس از رشد قابل توجه در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، تکافل رشد بینظیری بهخصوص در دهه گذشته داشته است )کارباری و همکاران .(2018 ،این رشد بیشتر حاصل افزایش جمعیت، آگاهی بیشتر از نیاز .(2016 ،تکافل جهانی بین 3به بیمه و محیط قانونی حمایتی بوده است )پرادهان و همکاران سالهای 2004و 2007بهطور قابلمالحظهای از سهم 2/1میلیارد دالر آمریکا به 3/4میلیارد دالر افزایش داشته است که معادل با نرخ رشد سالیانه مرکب حدود 30درصدی با بزرگترین بازار بهعنوان بزرگترین بازار برای 4عربستان سعودی و مالزی است .در موقعیت منطقهای ،منطقه آسهآن بیمه تکافل در دوره 2005-2008شناخته شده است .در سالهای 2008و 2010،با توجه به تورم 5 جهانی ،این بخش در مقایسه با بازار معمولی که در کشورهای مسلمان 5درصد و در مناطق منا ، 8درصد بوده 28 ،درصد در طول دوره مشابه افزایش داشته است .بهطورکلی سهم بیمه تکافل جهانی بر اساس انتظارات در سال 2014به 14میلیارد دالر افزایش یافته است )کارباری و همکاران .(2018 ،برخی از پیشبینیها مقدار آن را تا سال 20 2017،میلیارد دالر میدانند )صلحی و 2015تکافل ،قرارداد خریدوفروش نیست که در آن یک طرف امنیت و حمایت را در مقابل وجه معینی به دیگری )، .الشماری بفروشد .بلکه توافقی است که بین گروهی از اعضا توافق میکنند که از یکدیگر در مقابل خسارات و زیانهای احتمالی حمایت کنند. ماهیت و نوع این ضرر و زیان احتمالی در قرارداد مشخص میشود .تحت این توافق ،هر یک از اعضا که متحمل چنین زیانهایی شود ،بقیه اعضا با استفاده از وجوه مشترکی که به همین منظور جمعآوری کردهاند ،به او کمک مالی میکنند .در تکافل هر یک از طرفین هبهای )نسبت معینی از کل مبلغی که به شراکت گذاشتهاند( را عرضه میکنند .کمک مالیای که به فرد خسارتدیده میشود ،از محل وجوهی که این افراد جمع کردهاند پرداخت میشود .هیچ سودی در این نوع بیمه وجود ندارد )جمشیدی و طغیانی دولت آبادی، - Pradhan et al 4-آغاز تکافل را به کشور سودان نسبت میدهند )2015( 3 .صلحی و الشماری - Khan -2برخی از 1398(. 1 ) 1 124- 2005، ، (265مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل ...یداله رجایی و همکاران ASEAN 5- MENA از لحاظ ، مهمترین تفاوتهای بین بیمه متعارف و بیمه تکافل به صورت زیر است )عبیداله 126 2؛ بیاله 2003، 18-21). ماهیت کسبوکار ،بیمه رایج مبتنی بر انگیزه کسب سود است ولی بیمه تکافل مبتنی بر انگیزه حمایت و تأمین رفاه اجتماعی بیمهگزار و خانواده اوست .ازنظر ماهیت قرارداد ،بیمه رایج مانند قرارداد بیع است که بیمهگر در قبال پوشش ریسک بیمهگزار ،از او پول از نظر . دریافت میکند ولی بیمه تکافل قراردادی است بین تمام تکافل شوندگان برای تقسیم مخاطرات خود و مشارکت در حمایت منابع قوانین و مقررات ،بیمه رایج درنتیجه تجارب کسبوکار ،تفکرات بشری ،مبانی قضایی ،پایگاهها و فرهنگ آن کشور است ولی از . و نظرات و فتاوای شرعی علما و کمیتههای فقهی موجود در این شرکتهاست (بیمه تکافل مبتنی بر وحی الهی )قرآن و سنت لحاظ مبتنی بودن بر اصل تعاون ،بیمه رایج منافع بیمهگزار و بیمهگر با هم یکی نیست و تعاون واقعی وجود ندارد ولی بیمه تکافل از نظر شفافیت و . اعضا ،هم بیمهگزارند و هم بیمهگر؛ در کلیه خسارتها شریک میشوند و در انتقال مخاطره نیز مشارکت دارند افشا ،در شرکتهای بیمه رایج ،افشا و شفافیت وجود ندارد ولی در بیمه تکافل شرکت تکافل ،اطالعات را بهصورت شفاف در اختیار از لحاظ سرمایهگذاری وجوه ،در بیمه رایج . تکافل شوندگان قرار میدهد و فعالیتها و عملیاتش شفافتر از شرکتهای بیمه رایج است ) گاهی اوقات بعضی شرکتها وجوه را در امور و برنامههای غیرشرعی به کار میگیرند و از ابزارهای با بهره ثابت استفاده میکنند ولی در بیمه تکافل وجوه در ابزارهای شرعی که با مبانی مضاربه و وکالت و اجاره و ...کار (خارج جمهوری اسالمی ایران میکنند ،سرمایهگذاری میشود .با وجود رشد بیمه تکافل در جهان ،در ایران این نوع بیمه زیاد مورد توجه نبوده و بسیاری از مردم از مفهوم آن آگاهی ندارند .از طرفی این نوع بیمه که منطبق با اصول مسلم قرآن و شریعت است ،به دلیل کمتوجهی مسؤوالن و شرکتهای بیمه مورد غفلت واقع شده است .انتظار میرود با توجه به اکثریت مسلمان در کشور ،مالیه اسالمی و بهخصوص تکافل بیشتر مد نظر قرار گرفته و تکافل بتواند جایگزین بیمههای مرسوم تجاری شود که در سالهای دور و نزدیک در کشور ارائه شده مدیریت - Obeidollah 2- Billahاست .بر همین اساس نیاز است تا در این رابطه مدلهای مناسبی برای بهکارگیری بیمه تکافل 1 (266تدوین و طراحی شود .در تحقیقات مختلف. ) ،بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان1400،ص.ص279-261 محققان سعی کردهاند که برخی از عوامل مؤثر بر 1بهکارگیری تکافل را شناسایی کنند .کمیل و متنور ) (2014در پژوهشی با عنوان عوامل مؤثر در پذیرش بیمه تکافل بیشتر از بیمههای متعارف در مالزی ،نشان دادهاند که دین ،آگاهی ،ترویج تکافل 2و مزایای تکافل ازجمله عوامل مؤثر بر پذیرش تکافل است .شبیق و حسن ) (2016در پژوهشی عوامل مؤثر بر پذیرش بیمه تکافل در مالدیو را مورد بررسی قرار داده و در طی آن آگاهی ،مزیت نسبی ،سازگاری ،تأثیرات اجتماعی و نگرشها را بهعنوان عوامل مؤثر بر پذیرش بیمه تکافل مطرح 3نمودهاند .اختر و خان ) (2017در تحقیقی با عنوان عوامل تعیینکننده تقاضای بیمه تکافل و متعارف، نشان دادهاند که درآمد ،تورم ،توسعه مالی و شهرنشینی بر تقاضای بیمه تکافل تأثیر دارد .بررسی مطالعات نشان میدهد که اکثر آنها در موردپذیرش بانکداری اسالمی و بیمه اسالمی بهطور جمعی بر عوامل مرتبط با دسترسی ،باورهای مذهبی ،عملکرد خوب، مسئولیت اجتماعی ،اعتماد ،شهرت و تصویر ،سطح رعایت شریعت ،سیاستهای قیمتگذاری و آگاهی در تصمیمگیری برای پذیرش این 2012 ،؛ جعفر و موسی 4نوع بیمه توافق دارند )جمشیدی و حسین 2013 ،؛ جمشیدی و همکاران 2014 7 ، 6 5؛ عبید و کعبچی ، 2016).بنابراین بر اساس مباحث مطرحشده ،با توجه به رشد بیمه تکافل در بسیاری از کشورهای اسالمی و لزوم استفاده بیشتر از آن در داخل کشور بهعنوان یک ابزار اسالمی ،نیاز است تا آگاهی عموم جامعه و سیاستگذاران نسبت به این نوع بیمه افزایش یابد .بر همین اساس بهترین رویکرد در زمینه افزایش آگاهی ،مقایسه تطبیقی بهرهوری بیمه متعارف با بیمه تکافل است. مطالعه در خصوص ارزیابی بهرهوری بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف در تحقیقات مختلف بر اساس کارایی این دو نوع 8بیمه مورد بررسی قرار گرفته است .سعد و همکاران ) (2006از تحلیل پوششی در جهت ارزیابی کارایی صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف استفاده نمودهاند .این محققان از دادههای سالهای 2002 9تا 2005بهره گرفتهاند .عبدالرحمان ) (2009در تحقیق کارایی فنی صنعت بیمه تکافل در 10صنعت مورد بررسی قرار داده است .اسماعیل (خود بیمه تکافل را از منظر رشد این )2011 - Kamil & Mat Nor 2- Shabiq & Hassan 3- Akhter & Khan 4- Jamshidi & Hussin 5- Jaffar & Musaو همکاران 1 مقایسه تطبیقی بهرهوری 6- Jamshidi et al 7- Obeid & Kaabachi 8- Saad et al 9- Abdul Rahman 10-Ismail et al (267مقابل صنعت بیمه متعارف را مورد بررسی قرار داده و نتیجه ) صنعت بیمه تکافل در مقابل ...یداله رجایی و همکاران گرفتهاند که بیمه متعارف از بیمه تکافل 1دارایی کارایی بیشتری است .عبدو و همکاران ) (2012در پژوهشی عملکرد صنعت بیمه مالزی را بین سالهای 2008تا 2010بررسی کرده و در طی آن صنعت بیمه تکافل را در مقابل صنعت بیمه متعارف مورد بررسی قرار داده است .عبدو و همکاران ) (2014در تحقیق دیگری یک مطالعه تطبیقی برای بررسی بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف انجام داده و نتیجه گرفتهاند که بیمه متعارف در همه شاخصها بهتر از بیمه تکافل بوده است .شاخصهای بکار رفته عبدو و . Table 1: Indicators for evaluating theدر جدول شماره 1نشان داده شده است (همکاران ) (2012و )2014 performance of conventional insurance with Takaful insurance in the research of Abdo and Partners جدول شماره 1:شاخصهای ارزیابی کارایی بیمه متعارف با بیمه تکافل در تحقیقات عبدو و همکاران (2012), (2014) 1- Abduh (2012و ) (2014شاخص محقق بازده دارایی عبدو و همکاران ) (2014بازده سهام هزینه مطالبات به درآمد خالص درآمد ) سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده نسبت درآمد سرمایهگذاری شده کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی درآمد عملیاتی به کل داراییها هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی نسبت داراییهای جاری به کل دارایی عبدو و همکاران ) (2012نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی نسبت کل سهام به کل دارایی بازده دارایی مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59 در همین راستا هدف این تحقیق مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل (زمستان1400،ص.ص268) .279-261 بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی است .با توجه به هدف تحقیق ،مدل مفهومی تحقیق به صورت شکل شماره 1 ابزار و روش پژوهش Figure 1: Conceptual model of researchتدوین شده است .شکل شماره 1:مدل مفهومی تحقیق حاضر ازنظر هدف ،کاربردی و ازنظر روش انجام تحقیق با توجه به سؤاالت پژوهش و ماهیت آن ،از نوع تحقیق کمی است .ازنظر زمانی این تحقیق مقطعی و بر اساس نوع گرداوری دادههای آن پیمایشی بوده است .بر اساس اهداف و سؤاالت تحقیق ،جامعه آماری این تحقیق در دو بخش خواهد بود .جامعه آماری اول برای شناسایی شاخصهای بهرهوری است که در این بخش ،جامعه آماری تحقیق شامل تمامی مدیران ارشد شرکتهای بیمهای ،سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال در صنعت بیمهای استان آذربایجان شرقی است .بر اساس آمارهای موجود 47شرکت بیمهای ،سازمان فعال در بخش بیمه و انجمن فعال وجود دارد .بر همین اساس تعداد جامعه آماری این بخش شامل 47مدیر شرکتهای بیمهای ،سازمانهای فعال در بخش بیمه و انجمنهای فعال استان آذربایجان شرقی است .با توجه به محدود بودن جامعه آماری هیچگونه نمونهگیری در این بخش انجامنشده و کل جامعه مورد پرسش قرار گرفته است .در بخش دوم جهت ارزیابی هر یک بازده دارایی هزینه مطالبات به درآمد خالص درآمد سرمایه گذاری به متوسط داراییهای سرمایه گذاری شده نسبت درآمد سرمایه گذاری شده کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشته شده هزینههای اداری به حق بیمههای نوشته شده هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی درآمد عملیاتی به کل داراییها هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی نسبت داراییهای جاری به کل دارایی نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی بیمه متعارف بیمه تکافل شاخصهای بهرهوری بیمه متعارف و بیمه تکافل مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل ...یداله رجایی و از انواع بیمه تکافل از خبرگان آشنا به موضوع بیمه بر اساس شرایط زیر بهره گرفته شده است .بر همین اساس در ( )269همکاران مدیران شرکتهای بیمه با سابقه بیشتر از 20سال و آشنا با موضوع بیمه تکافل . این پژوهش از 15فرد خبره استفاده شده است استادان حوزه با سابقه کار استادان دانشگاه با تخصص اقتصاد و مالیه اسالمی و تدریس دروس مرتبط با درجه استادیاری به باال در بخش مالیه اسالمی و آشنا با مفاهیم بیمه تکافل ابزار گردآوری دادهها شامل دو پرسشنامه است که پرسشنامه اول بر اساس مرور مباحث و شاخصهای جدول شماره 1تنظیم شده است .در این پرسشنامه از اعضا خواسته شده تا بر اساس مطالعه هر یک از شاخصها ،مشخص نمایند که این شاخصها تا چه حدی میتواند بهعنوان شاخص بهرهوری در جهت مقایسه بهرهوری بیمه تکافل با بیمه متعارف بکار رود .روایی این پرسشنامه به صورت روایی ظاهری و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بهدستآمده است .مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای این پرسشنامه 0/83محاسبه شده است که نشاندهنده پایایی مناسب پرسشنامه بوده است. پرسشنامه دوم بر اساس مقایسات زوجی بوده و در آن از خبرگان خواسته شده است تا هر یک از انواع بیمه تکافل و بیمه متعارف را AHPدر جهت شناسایی شاخصهای و از روش tبر اساس شاخصهای شناساییشده مقایسه نمایند .برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمون فازی در جهت ارزیابی هر یک از انواع بیمه تکافل استفاده شده است .یافتهها در این تحقیق ابتدا شاخصهای مؤثر بر بهرهوری انواع استفاده شده است .نتایج tبیمه تکافل و بیمه متعارف از منظر اعضای جامعه آماری شناسایی شده است .برای این منظور از آزمون . )27در جدول شماره 2نشان داده شده است .مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان1400،ص.ص279-261 Table 2: Results of t-test to identifyدر جهت شناسایی شاخصهای بهرهوری tجدول شماره 2:نتایج آزمون (0 فاصله اطمینان 95درصدی برای تفاضل میانگین t The value of tمقدار Indicatorشاخص productivity indicators Upper limit 1.266حد باال Low limitحد پایین resultنتیجه confidence interval for the 95% mean difference rejectرد returns Stock -6.037 -1.220 -0.609بازده سهام confirmدارایی بازده تأیید 0.733 7.543 Return on assets درآمد confirmتأیید Cost of receivables to net income 1.143 0.515 5.318هزینه مطالبات به درآمد خالص Investment income to average invested assets 1.019 0.384سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده کل confirmتأیید Investment income ratio 1.053 0.351 4.024نسبت درآمد سرمایهگذاری شده confirmتأیید 4.450 تأیید Total assets to total net share or premium net 0.704 0.061 2.399داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص تأیید Net assets are written to net premiums 0.935 0.383 4.816دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده confirm Administrative costs are written into premiums 0.751 0.141هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده confirm تأیید Operating costs to average assets 0.975 0.386 4.657هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی confirmتأیید 2.949 هزینههای confirmتأیید Operating income to total assets 1.131 0.527 5.532درآمد عملیاتی به کل داراییها confirm نسبت confirmتأیید Operating expenses to operating income 1.369 0.885 9.382عملیاتی به درآمد عملیاتی نسبت بیمه قابل confirmتأیید Ratio of current assets to total assets 1.486 0.939 9.930داراییهای جاری به کل دارایی نسبت کل سهام confirmتأیید Ratio of receivable insurance to total assets 1.511 0.999 9.875دریافت به کل دارایی مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه rejectرد Ratio of total stock to total assets -2.319 -0.993 -0.070به کل دارایی نتایج جدول شماره 2نشان میدهد که از بین شاخصهای منتخب بر اساس مروری ( )271تکافل در مقابل ...یداله رجایی و همکاران tبر تئوری تحقیق ،بر اساس نظر اعضای نمونه آماری ،شاخصهای بازده سهام و نسبت کل سهام به کل دارایی با توجه به مقدار کمتر از 1/645از مجموع شاخصهای مؤثر بر بهرهوری حذف شده ،ارزیابی بهرهوری بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس شاخصهای باقیمانده انجام میشود .مقادیر برای شاخصهای باقیمانده بزرگتر از 1/645و فاصله اطمینان 95درصدی در دو حد پایین و باال مثبت است .بر همین اساس در سطح اطمینان 95درصدی میتوان ادعا نمود که هر یک از شاخصهای بازده دارایی، هزینه مطالبات به درآمد خالص ،درآمد سرمایهگذاری به متوسط داراییهای سرمایهگذاری شده ،نسبت درآمد سرمایهگذاری شده ،کل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص ،دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده ،هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده، هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی ،درآمد عملیاتی به کل داراییها ،هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی ،نسبت داراییهای جاری به کل دارایی و نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی بهعنوان شاخصهای بهرهوری در جهت ارزیابی انواع بیمه تکافل تلقی میشود .پس از شناسایی شاخصهای بهرهوری ،بر اساس شاخصهای شناسایی شده ،بهرهوری صنعت بیمه تکافل با بیمه متعارف بر اساس این فازی ارزیابی شده است .بر همین اساس از خبرگان خواسته شده تا بر اساس عبارات کالمی و اعداد فازی AHPشاخصها و روش جدول شماره 3،ابتدا بر اساس مقایسات خود اهمیت هر یک از شاخصها را در بهرهوری انواع بیمه مشخص نموده و سپس انواع Table 3: Fuzzy spectrumبیمه را بر اساس این شاخصها ارزیابی نمایند .جدول شماره 3:طیف فازی و عبارت کالمی متناظر codeکد Verbal expressionsعبارات کالمی Fuzzy numberعدد فازی and corresponding verbal expressions Too muchترجیح خیلی زیاد Hi gh pref erenceترجیح زیاد Lowpref erenceترجیح کم Equal pref erenceترجیح برابر مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان Qui t e a l ot of pref erence ،ترجیح کاماًل زیاد pref erence فازی ،ابتدا بایستی اوزان شاخصها را محاسبه نمود ،لذا بر اساس AHPبا توجه به اینکه در روش (1400. )272ص.ص279-261 فازی ،اوزان شاخصها به صورت جدول شماره 4محاسبه شده است .در این جدول اوزان AHPمقایسات زوجی خبرگان و روش Table 4: Weights ofشاخصها به صورت فازی و قطعی آمده است .جدول شماره 4:اوزان شاخصها به صورت فازی و قطعی بازده دارایی Definite weightوزن قطعی Fuzzy weightوزن فازی Indicatorشاخص indicators in fuzzy and definite درآمد سرمایهگذاری به متوسط Cost of receivables to net incomeهزینه مطالبات به درآمد خالص Return on assets نسبت درآمد سرمایهگذاری شده Investment income to average invested assetsداراییهای سرمایهگذاری شده Total assets to total net share or premiumکل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص Investment income ratio هزینههای اداری به حق بیمههای Net assets are written to net premiumsدارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده Operating costs toهزینههای عملیاتی به متوسط دارایی Administrative costs are written into premiumsنوشتهشده هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی Operating income to total assetsدرآمد عملیاتی به کل داراییها average assets Ratio of current assets to totalنسبت داراییهای جاری به کل دارایی Operating expenses to operating income شکل شماره 2نشاندهنده Ratio of receivable insurance to total assetsنسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی assets اوزان شاخصهای بهرهوری انواع بیمه بر روی نمودار است .مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل ...یداله رجایی و … 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05 0 Figure 2:شکل شماره 2:نمودار اوزان شاخصهای بهرهوری انواع بیمه ( )273همکاران نتایج جدول شماره 4نشان میدهد که Graph of weights of productivity indicators of different types of insurance در بین شاخصهای شناسایی شده برای ارزیابی بهرهوری انواع بیمه ،بازده دارایی با وزن قطعی 0/205در رتبه اول ،نسبت درآمد سرمایهگذاری شده با وزن قطعی 0/131در رتبه دوم و هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده با وزن قطعی 0/123در رتبه سوم قرار گرفته است .سایر شاخصها نیز بر اساس اوزان قطعی جدول شماره 4در رتبههای بعدی میباشند .در ادامه هر یک از گزینهها نسبت به هر یک از شاخصها ارزیابی شده است که نتایج اوزان فازی هر گزینه بر اساس هر شاخص در جدول شماره 5 نشان داده شده است .نتایج این جدول نشان میدهد که هر گزینه بر اساس هر شاخص چه اهمیتی ازنظر خبرگان دارد .جدول شماره 5: شاخص نوع بیمه Table 5: Fuzzy weights of each option for each indicatorاوزان فازی هر گزینه نسبت به هر شاخص Cost ofتکافل هزینه مطالبات به درآمد خالص Conventional Takafulمتعارف Return on assetsوزن فازی بازده دارایی تکافل درآمد سرمایهگذاری به متوسط داراییهای متعارف Conventional Takafulمتعارف receivables to net income سرمایهگذاری شده (. )274مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان1400،ص.صConventional 279-261 Investment incomeتکافل نسبت درآمد سرمایهگذاری شدهInvestment income to average invested assets Takaful Total assets to total net share orکل داراییها به کل سهم یا حق بیمه خالص Takafulتکافل Conventionalمتعارف ratio Net assets are written toتکافل دارایی خالص به حق بیمه خالص نوشتهشده Conventional Takafulمتعارف premium Administrative costsتکافل هزینههای اداری به حق بیمههای نوشتهشده Conventional Takafulمتعارف net premiums Operating costsتکافل هزینههای عملیاتی به متوسط دارایی Conventional Takafulمتعارف are written into premiums Operating income to totalتکافل درآمد عملیاتی به کل داراییها Conventional Takafulمتعارف to average assets Operating expenses to operatingتکافل هزینههای عملیاتی به درآمد عملیاتی Conventional Takafulمتعارف assets Ratio of current assets to totalتکافل نسبت داراییهای جاری به کل دارایی Conventional Takafulمتعارف income Ratio of receivable insurance toتکافل نسبت بیمه قابل دریافت به کل دارایی Conventional Takafulمتعارف assets تکافل درنهایت وزن نهایی هر گزینه به دست آمده است که نتایج برای اوزان Conventional Takafulمتعارف total assets Tableفازی و قطعی در جدول شماره 6و شکل شماره 3نشان داده شده است .جدول شماره 6:اوزان نهایی هر یک از انواع بیمه The final fuzzyوزن فازی نهایی Types of insuranceانواع بیمه 6: Final weights of each type of insurance بیمه متعارف Priorityاولویت Normalized Definitive weightوزن قطعی نرمال شده Definite weightوزن قطعی weight مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل ...یداله رجایی Takaful Insuranceبیمه تکافل Conventional insurance نتایج جدول Figure 3: Chart of final weights of optionsشکل شماره 3:نمودار اوزان نهایی گزینهها ( )275و همکاران شماره 6و شکل شماره 3نشان میدهد که بر اساس نظر خبرگان ،بیمههای متعارف بر اساس وزن قطعی 0/6497ازنظر بهرهوری نسبت به بیمه تکافل که دارای وزن قطعی نرمال شده 0/3503بوده است ،دارای بهرهوری باالتری برای صنعت بیمه است .بحث و نتیجهگیری این پژوهش به دنبال مقایسه تطبیقی بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بوده که در این خصوص از نظرات خبرگان بهره گرفته و بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی فازی ،اقدام به ارزیابی بیمههای متعارف در مقابل بیمه تکافل گردید .نتایج نشان داد که بیمههای متعارف نسبت به بیمه تکافل دارای بهرهوری باالتری برای صنعت بیمه است .بررسی مطالعات (2006همخوانی داشته ) مشابه در موضوع تحقیق نشان میدهد که نتایج به دست آمده در این تحقیق با نتایج مطالعه سعد و همکاران است .این محققان در تحقیق خود با استفاده از تحلیل پوششی دادهها نشان دادهاند که کارایی صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف باالتر بوده است .همچنین نتایج پژوهشهای رحمان ) ،(2009اسماعیل و همکاران ) ،(2011عبدو و همکاران ) (2012و عبدو و همکاران ) ( 2014با نتایج به دست آمده در این پژوهش همسو بوده است .هر یک از این نویسندگان در مطالعات خود نشان دادهاند که کارایی بیمههای متعارف بیشتر از کارایی بیمه تکافل بوده است .تحلیل نظری در این خصوص ،گویای این مطلب است که بیمه تکافل به نسبت منافعی که دارد هنوز ناشناخته مانده و تمایلی زیادی به استفاده از این نوع بیمه در کشورهای مختلف شکل نگرفته است .مدیریت بهره وری دوره 15،شماره 4،پیاپی –59زمستان1400،ص.ص (276) .279-261برخی از پژوهشگران مانند کارباری و همکاران ) ( 2018رشد بیمههای تکافل در دنیا را حاصل افزایش حاصل افزایش جمعیت ،آگاهی بیشتر از نیاز به بیمه و محیط قانونی حمایتی میدانند .کارایی بیمه تکافل زمانی میتواند نسبت به بیمههای متعارف افزایش یابد که پذیرش و استفاده از آن در بین مردم به امری مرسوم تبدیل شود و تا زمانی که این پذیرش اتفاق نیفتاده ،نمیتوان انتظار داشت که کارایی بیمه تکافل بیشتر از کارایی بیمههای متعارف شود .بهطوریکه محققان مختلف نیز در پشتیبانی از پذیرش بیمه تکافل به عواملی مانند درآمد ،تورم ،توسعه مالی و شهرنشینی ،باورهای مذهبی ،عملکرد خوب ،مسئولیت اجتماعی ،اعتماد ،شهرت و تصویر ،سطح رعایت شریعت ،سیاستهای قیمتگذاری و آگاهی در تصمیمگیری برای پذیرش این نوع بیمه توافق دارند .به عبارتی انواع مختلفی از متغیرها وجود دارد که میتواند پذیرش بیمه تکافل را در بین عامه مردم افزایش دهد .به اعتقاد حسن و همکاران ) (2014خدمات تکافل به دلیل عدم آگاهی افراد از نقش تکافل در زندگی و اقتصاد آنها ،بهطور کامل در جوامع اسالمی پذیرفته شده و به اشتراک گذاشته نمیشود .یکی از عوامل تعیینکننده این عدم آگاهی در میان مسلمانان ،عدم شناخت محصول و خدمات اسالمی است .بررسیها نشان میدهد که با وجود رشد صنعت تکافل در کشورهای مختلف ،در داخل کشور هنوز در این زمینه کار خاصی صورت نگرفته است .این موضوع ازآنجهت دارای اهمیت خواهد بود که بدانیم بسیاری از کسانی که از بیمههای متداول استفاده میکنند ،به دلیل اشکال شرعی در این نوع بیمهها ،تمایل دارند تا راهها و روشهای جایگزینی که با دین و مذهب آنها تطابق بیشتری دارد ،و ازلحاظ شرعی مناسب است، را انتخاب نمایند .بنابراین پیشنهاد میشود تا در خصوص استفاده و پذیرش بیمه تکافل در داخل کشور ،مدلهای در خصوص بهکارگیری بیمه تکافل در شرکتهای بیمهای کشور تدوین گردیده تا این مدلها سرمنشأ بهکارگیری این نوع بیمهها در کشور برای پاسخ به تقاضای بخش عظیمی از مردم باشند .در پایان بایستی این نکته را متذکر شد که این تحقیق در نوع خود از اولین تحقیقاتی به شمار میرود که بهرهوری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف را ارزیابی کرده و در این راه با یکسری محدودیتها مواجه بوده است .ازجمله مهمترین محدودیت این تحقیق ،محدود بودن دادهها به قضاوت خبرگان به دلیل عدم دسترسی به دادههای واقعی هر دو نوع بیمه بوده است .با توسعه بیمه تکافل در کشور میتوان بهرهوری این دو نوع بیمه را بر اساس دادههای کمی مورد بررسی قرار داد .تعارض منافع :نویسندگان هیچگونه تعارض منافع ندارن